UNIVERZITET SINERGIJAFAKULTET ZA BEZBJEDNOST I ZAŠTITU

BANJA LUKA

TEMA: SPECIFIČNOSTI TRAGOVA PRIVREDNOG KRIMINALITETA

Seminarski rad iz predmeta: Privredna kriminalistika

Mentor: Student:

Doc. dr Mile Šikman

Velibor Bajičić

Banja Luka, januar 2013. godine

Sadržaj

1. Uvod.............................................................................................................................4

2. Specifičnosti tragova kod privrednog kriminaliteta.....................................................5

3. Vrste tragova krivičnih djela privrednog kriminaliteta................................................6

3.1. Materijalni tragovi u fazi pripremanja krivičnog djela.............................................6

3.2. Materijalni tragovi u fazi izvršenja krivičnog djela..................................................7

3.3. Tragovi koji nastaju kao posledica materijalnog dejstva krivičnog djela na

učinioca............................................................................................................................8

3.4. Tragovi koji nastaju kao posledica psihičkog dejstva krivičnog djela na učinioca. .9

3.5. Činjenice dobijene izjavama lica koja se odnose na faze pripremanja, izvršenja i

nakon izvršenja krivičnog djela privrednog kriminaliteta.............................................13

4. Zaključak....................................................................................................................16

5. Literatura....................................................................................................................17

2

1. Uvod

U teoriji i praksi prisutna su različita shvatanja u pogledu pojma privrednog

kriminaliteta. Došlo je do povećanja broja subjekata koji se pojavljuju u privrednom

poslovanju, kao i proširenje kruga lica koja su obuhvaćena pojmom odgovornog lica. U

predhodnom periodu, jedna od najprisutnijih definicija bila je ona koja je pod pojmom

kriminaliteta podrazumjeva sva krivična djela koja su izvršena na štetu društvene svojine.

Privredni kriminalitet obuhvata one vidove kriminalnog ponašanja i djelatnosti koje

nastaju u ekonomskim odnosima i u vezi sa tim odnosima, a usmjereni su protiv

ekonomskog sistema, bez obzira na zastupljene oblike svojine, i kao takvi su krivičnim

zakonima i drugim zakonima predviđeni kao krivična djela.

U ovom radu biće obrađena tema specifičnosti tragova privrednog kriminaliteta,

koji i sam predstavlja specifičan oblik kriminaliteta uopšte. Krivična djela privrednog

kriminaliteta se razlikuju od ostalih krivičnih djela najviše po specifičnostima tragova,

načina izvršenja i samim izvršiocima.

U prvom dijelu rada obrađene su specifičnosti tragova privrednog kriminaliteta

koje se ne odnose samo na teškoće pri pronalaženju već i na same vrste tragova koji se

mogu pronaću u toku istrage krivičnih djela privrednog kriminaliteta.

Drugi dio rada se odnosi na konkretne vrste tragova koji se mogu pronaći kod

krivičnih djela privrednog kriminaliteta uz prikaz tragova koji se pronalaze u različitim

fazama izvršenja krivičnog djela.

3

2. Specifičnosti tragova kod privrednog kriminaliteta

Iznijete karakteristike privrednog kriminaliteta, kao i prezentirane tendencije i

pojave koje postoje u današnjim ekonomskim odnosima, nedvosmisleno ukazuju na

složenost na otkrivanju, razjašnjavanju i dokazivanju krivičnih djela privrednog

kriminaliteta.bTo se posebno odnosi na postojeće teškoće, ne samo u obezbjeđivanju

materijalnih, nego i u prikupljanju izvora ličnih dokaza u toku kriminalističke obrade po

konkretnim krivičnim djelima.

U sklopu korištenja određenih dostignuća prirodnih i tehničkih nauka i njihovog

adekvatnog ugrađivanja u metode kriminalističke metodike, odnosno uz odgovarajuću

primjenu naučnih metoda, određeni kriminalistički značaj u otkrivanju krivičnih djela

privrednog kriminaliteta i u obezbjeđenju dokaza imaju i indicije materijalnog i

psihološkog karaktera koje se ispoljavaju kao posledica dejstva krivičnog djela na

učinioca. Zbog toga je bitno poznavati spoljne manifestacije koje se ispoljavaju

uglavnom poslije izvršenog krivičnog djela i za vrijeme njegovog izvršenja, a rjeđe i prije

toga.

Kod krivičnih djela opšteg kriminaliteta polazna osnova je uglavnom mjesto

izvršenja krivičnog djela, gdje se uviđajem pronalaze i fiksiraju tragovi i predmeti, koji

su u toj fazi najčešće materijalne indicijalne činjenice, na osnovu kojih se postavljaju

odgovarajuće verzije i planira dalji tok operativne djelatnosti. U tom kontekstu obavljaju

se i informativni razgovori sa licima kojima su poznate pojedine relevantne činjenice u

vezi sa krivičnim djelom i učiniocem, pa se tako obezbjeđuju izvori ličnih dokaza,

odnosno operativne informacije koje imaju izvjestan kriminalistički znacaj u primjeni

indicijalnog metoda otkrivanja, razjašnjavanja i dokazivanja krivičnih djela.

Kod krivičnih djela privrednog kriminaliteta tragovi imaju posebnu

specificnost ,ne samo po vremenu i mjestu nastajanja, nego i po oblicima manifestovanja

u spoljnom svijetu. Mjesto izvršenja krivičnog djela privrednog kriminaliteta nije poznata

činjenica koja bi predstavljala osnovu za pronalaženje materijalnih tragova, već je u

mnogim situacijama nepoznata i poslije otkrivanja krivičnog djela, pa je u toku

4

razjašnjavanja treba utvrđivati. Mjesto izvršenja krivičnih djela privrednog kriminaliteta

ne vezuje se samo za jedno preduzece, organizaciju, preduzetnika ili neko drugo pravno

lice, već se radi o povezanom djelovanju više učinilaca zaposlenih u različitim pravnim

licima u sklopu privredne i vanprivredne djelatnosti.

Međutim, kada se radi o spoljnotrgovinskom prometu, onda se mjesto izvršenja

krivičnih djela u toj oblasti proširuje i na prostore stranih zemalja, što doprinosi njihovoj

internacionalizaciji.

Mogućnost rasprostranjenosti mjesta izvršenja, medjusobna povezanost učinilaca

i njihovo mjenjanje mjesta boravka za vrijeme izvršenja krivičnog djela i posle njega,

ukazuju na činjenicu različitog dejstva krivičnog djela na učinioca, ne samo u pogledu

ispoljavanja materijalnih, nego i psiholoških indicija. U suštini radi se o specifičnim

tragovima svojstvenim krivičnim djelima privrednog kriminaliteta, koji nastaju prije

izvršenog konkretnog krivičnog djela, za vrijeme njegovog izvršenja, i nakon toga

predstavljaju materijalne i psihološke indicijalne činjenice1.

3. Vrste tragova krivičnih djela privrednog kriminaliteta

3.1. Materijalni tragovi u fazi pripremanja krivičnog djela

Izvrešenju krivičnih djela privrednog kriminaliteta učinioci prilaze organizovano,

nastojeći da neostave tragove i da onemoguće sopstveno otkrivanje. Međutim, bez obzira

na sve mjere predostrožnosti, učinilac nije u situaciji da kompletnu kriminalnu djelatnost

izvede uvijek idealno, pa se u kasnijem periodu ukazuju odredjeni tragovi koji, kao

indicije, ukazuju na sumnju da je izvršeno krivično djelo i da je određeno lice mogući

učinilac. Organizovan pristup izvršenju krivičnog djela zahtjeva i određene pripremne

radnje sa ciljem njegovog efikasnog izvršenja i prikrivanja tragova. Upravo te radnje i

mjere omogućavaju ostavljanje pojedinih tragova u fazi prije izvršenja samog krivičnog

djela.

1 Bošković, M.; „Privredna kriminalistika“, Fakultet za bezbjednost i zaštitu, Banja Luka, 2009, str 26.

5

Dogovori se uglavnom odnose na pronalaženje kupca, vrstu, cijenu, količinu i

kvalitet robe, proviziju, određene bonifikacije, prilagođavanje uslova tendera, iznos

novca koji se planira podići, način, iznos i puteve iznošenja deviza, davanje povoljnih

uslova za kredite pojedinim subjektima, kvantitet i kvalitet proizvoda, način i vrijeme

iznošenja prisvojenih stvari iz preduzeća, način sastavljanja prateće dokumentacije,

pojavu uključivanja jos nekih lica u kriminalni posao, kao i na druge činjenice vezane za

način protivpravnog prisvajanja imovine.

Zbog toga se kod tih lica mogu pronaći razne bilješke, pisma koja su stigla

poštom, telefaksom ili teleprintom, tekstovi u kompjuteru, e-mail adrese, brojevi telefona,

blanko ugovori, razni obrasci, razne etikete o dekleraciji robe, lažni pečati ,štambilji i

drugo. U otkrivanju i razjašnjavanju ovih krivičnih djela ne smije se zapostaviti ova faza,

bez obzira na to što ona prethodi izvršenju krivičnog djela, jer je na osnovu iznetog lako

zaključiti da postoji mogućnost pronalaženja tragova i predmeta čiji se kriminalistički

značaj procjenjuje u svakoj konkretnoj situaciji.

3.2. Materijalni tragovi u fazi izvršenja krivičnog djela

U fazi izvršenja krivičnog djela iz oblasti privrednog kriminaliteta učinilac

ostavlja određene kriminalne tragove, prije svega u vidu falcifikovane dokumentacije,

koji najčešće pribjegava radi prikrivanja izvršenog krivičnog djela. To su najčešće

ugovori, zaključnice, narudžbenice, povratnice, fakture, prijemnice, radni

nalozi ,izdatnice, carinske dekleracije, tovarni listovi, zapisnici, kupoprodajna evidencija

i sl.

U mnogim kriminalističkim situacijama,na osnovu ovakve dokumentacije dolazi

se do operativne informacije koja ukazuje na steepen osnova sumnje da je izvršeno

konkrertno krivično djelo. Stoga je u toku kriminalističke obrade veoma značajno da se ta

dokumentacija blagovremeno pronađe i privremeno oduzme, kako bi se adekvatnim

vještačenjem obezbjedili materijalni dokazi na osnovu kojih bi se stekao stepen osnovane

sumnje da je određeno lice učinilac izvršenog krivičnog djela. Ovi tragovi, karakteristični

za pojedina krivična djela, mogu se manifestovati u vidu:

6

Prisustva robe lošijeg i sumnjivog kvaliteta među robom čiji je kvalitet

nesporan;

Važenja pojedinih vrsta robe sa ciljem dobijanja na težini;

Tragova demontiranja i zamjene pojedinih dijelova kod tehničke robe i

osnovnih sredstava;

Prisustva proizvodnih artikala namjenjenih za skart radi prikazivanja kao

ispravnih proizvoda;

Prisustva dotrajalih sredstava među novim i ispravnim redovno zaduženim

sredstvima;

Manjka robe u odnosu na zaduženje;

Viška robe u odnosu na obim zaduženja;

Privremenog prikazivanja dotrajalosti pojedinih mašina, uređaja i alata.

Osim navedenih, mogući su i tragovi koji nastaju u procesu prisvajanja i

transportovanja prisvojenih stvari, a koji mogu poticati od robe i učinioca, a mogu se naći

na mjestu gdje je roba bila locirana, u prevoznom sredstvu, na kapiji prilikom napuštanja

preduzeća i na mjestu gdje je protivpravna prisvojena roba skladištena.

3.3. Tragovi koji nastaju kao posledica materijalnog dejstva krivičnog djela na učinioca

Specifični tragovi kod krivičnih djela privrednog kriminaliteta mogu da nastanu i

kao posledica materijalnog dejstva krivičnog djela na učinioca. Ovi tragovi uočljivi su

ukoliko se osmatranjem i praćenjem na njih obrati pažnja, a uglavnom nastaju kao

posledica korišćenja i uživanja pribavljene protivpravne imovinske koristi izvršenim

krivičnim djelom.

Naglo bogaćenje pojedinih lica koje se manifestuje u:

gradnji ili kupovini velelepnih kuća, vila;

kupovini luksuznih automobila i drugih vrednih stvari;

kupovina brodova i jahti;

otvaranju raznih privatnih preduzeća i agencija;

otvaranju lanaca robnih kuća i drugih objekata;

7

ljetovanje u ekskluzivnim ljetovalištima;

boravak u inostranstvu u dužem periodu;

školovanje djece u inostranstvu;

sponzorisanje predstavnika pojedinih državnih organa, sportskih klubova i

pojedinaca sa estrade;

organizovanom djelovanju u domenu investiranja i povećanja imovine;

stvaranje uslova za prerastanje u pojedini oblik organizovanog kriminaliteta;

igri na sreću u većem obimu i sl.

Svakako da su ovo materijalne indicije koje ukazuju na sumnju i upućuju na

utvrđivanje izvora takvog naglog bogaćenja, odnosno takve indicije treba obavezno

provjeriti prije nego što počnu koristiti u sklopu primjene indicijalnog metoda, kako bi se

utvrdilo da li su nastale kao posledica uživanja koristi stečene raznim vidovima

kriminalne djelatnosti.

Tragovi o kojima je bilo riječi takođe predstavljaju materijalne indicije na osnovu

kojih se mogu postaviti dosta osnovane verzije, pa tek poslije provjere postavljenih

verzija sprovedenih operativno taktičkim radnjama i mjerama i dokaznim radnjama i

utvrđivanja izvora naglog bogaćenja i lagodnog života, zaključiti da li se radi o

izvršenom krivičnom djelu.

3.4. Tragovi koji nastaju kao posledica psihičkog dejstva krivičnog djela na učinioca

Kao što je istaknuto ,pojedine indicije nastaju kao posledica psihičkog dejstva

krivičnog djela na učinioca. Ove indicije ispoljavaju se u naglim i nelogičnim izmjenama

u ponašanju počinioca i mogu se uočiti metodom opservacije i imaju određeni

kriminalistički značaj, naročito u situaciajma kada nedostaju operativne informacije o

pojedinim vidovima kriminalne djelatnosti u oblasti privrede i vanprivrede. Međutim,

korištenje metoda opservacije u zapažanju psiholoških indicijalnih činjenica nije lak i

jednostavan posao, i kao što osnovano ukazuje V. Popadić, uspješno opserviranje

podrazumjeva tri međuzavisna faktora koji obuhvataju: poznavanje široke skale indicija;

8

posjedovanje moći opservacije; i posjedovanje moći prepoznavanja indicija koje su

rezultat konkretnog opažanja.

Lice koje vrši određenu kriminalnu djelatnost, dolazi u razne, za njega

nepovoljne, situacije koje stvaraju napetost, što u njegovom organizmu izaziva niz

promjena, koje se manifestuju kao određene promjene u njegovom izgledu, govoru i

ponašanju. U kojem intezitetu će se spoljni znaci manifestovati zavisi i od emocionalnog

pritiska koji svojom jačinom povećava psihičku uznemirenost konkretnog lica. Emocije

svakako imaju određen kriminalistički značaj, ali u svakom pojedinačnom slučaju treba

uzeti u obzir i subjektivnost, pa je u toku operativne djelatnosti nužno poštovati

kriminalistička načela zakonitosti i objektivnosti, uz uvijek jasnu svijest da se radi samo o

psihološkim indicijama, a ne o bilo kakvim dokazima. Zbog toga se nameće zadatak da se

na osnovu raspoloživih psiholoških indicija postave odgovarajuće verzije i planira rok

operativne djelatnosti.

Lice čovjeka je najbolje ogledalo njegovog emocionalnog ponašanja, naročito

kada se čovijek nalazi u situaciji kontrole i kada prijeti opasnost da bude otkrivena

njegova kriminalna djelatnost.

Karakteristične promjene koje tada nastaju su: znojenje, crvenilo, blijedilo, naglo

mjenjanje boje lica, ubrzano disanje, sušenje usta, mucanje, pa se one pojavljuju kao

indicije koje mogu biti od značaja za preduzimanje određenih operativno taktičkih i

tehničkih radnji i mjera istražnih radnji i istražnih radnji. Indicije određenog

kriminalističkog značaja mogu se ispoljiti i u ponašanju osumnjičenog lica, bilo u vidu

njegovog zauzimanja stava različitim držanjem tijela, u raznim pokretima ruku i nogu,

stiskanju šaka, česanju dijelova tijela i sl.

Određene indicije se mogu manifestovati u vidu pojedinih emocionalnih izraza,

kao što su: tuga, razočarenje, strah, radost, uznemirenost, zadovoljstvo i sl. Međutim,

treba imati u vidu i činjenicu da se osumnjiceni služi i simulacijama pojedinih izraza i

ekspresija, kao što su smijeh, strah i slicno sa ciljem dovođenja u zabludu i izbjegavanja

da se otkrije njegova kriminalna djelatnost. U takvim slučajevima treba biti obazriv i

preduzeti mjere na otkrivanju simulacije, na koju ukazuju sledece činjenice: pogrešno

9

vrijeme simuliranja, dugo trajanje određenog izraza lica, neuspio izgled simulacije i

učestalo ponavljanje i preuveličavanje2.

U toku razgovora sa osumnjičenim lice treba obratiti pažnju na to da li u kojoj

fazi razgovora ispoljava neke od navedenih promjena,vodeći računa da ti ispoljeni

simptomi , sami po sebi, ne moraju uvijek imati određeno kriminalističko značenje.

Prilikom vođenja razgovora sa licima osumnjičenim da su u izvršila neko od krivičnih

djela iz oblasti privrednog kriminaliteta treba imati u vidu činjenicu da se kod određene

kategorije lica, usljed dejstva emocija zbog samog kontakta sa policijom, mogu ispoljiti

neke od fizioloških promjena bez obzira na to što ta lica nemaju nikakve veze sa

kriminalnom djelatnošću. U tu kategoriju spadaju lica koja imaju određene komplekse iz

privatnog života ili koja su u nekoj ranijoj situaciji bila u kontaktu sa radnicima policije,

kao i lica koja su u svojoj mladosti, najčešće kao maloljetnici, izvršila neko krivično djelo

kao prigodni učinioci, a potom nisu nastavila sa kriminalnom djelatnošću. U svakom

konkretnom slučaju u kojem ispoljene fiziološke promjene ili ponašanje lica ukazuju na

sumnju, potrebno je izvršiti adekvatna operativna provjeravanja, kako bi se potvrdila ili

otklonila sumnja, dakle, bez prejuduciranja. Pojedine indicije su posebno karakteristične,

jer se ispoljavaju nakon izvršenog krivičnog djela u vidu ponašanja učinioca koje se

razlikuju od njegovog dotadašnjeg, uobičajenog ponašanja, a koje nastaju upravo kao

posledica psihičkog djelovanja krivičnog djela, odnosno usled straha učinioca da ne bude

otkriveno krivično djelo koje je izvršio. Zbunjenost, uzurbanost i nesnalažljivost prateće

su pojave u ponašanju učinilaca pojedinih krivičnih djela privrednog kriminaliteta, koje

posebno dolaze do izražaja u vremenskim intervalima kada se očekuje vršenje

odgovarajuće kontrole. Određene psihološke indicije učinilac krivičnog djela ispoljava i

na radnom mjestu, tako što pokušava da uspostavi prisne kontakte sa pretpostavljenim i

drugim odgovornim licima, pa čak i da ih korumpira, dok prema drugim licima sa kojima

radi pokazuje blagonaklonost, a prema potčinjenima uspostavlja blaži odnos, pa čak

prema njima i ne preduzima disciplinske mjere zbog kršenja radne discipline. U

pojedinim situacijama učinioci i pribegavaju i fengiranju krivičnih djela kao načinu kojim

pokučavaju opravdati nastali manjak prouzrokovan izvršenjem krivičnog djela iz oblasti

privrednog kriminaliteta.

2 Popadić, V.; „Suzbijanje krijumčarenja“, Ekonomika, Beograd, 1989, str 82.

10

Razjašnjavanjem feningiranja, otkriva se izvršenje krivičnog djela privrednog

kriminaliteta i obezbjeđuju adekvatni dokazi, upravo zahvaljujući tragovima na mjestu

feningiranja, koji i omogućavaju dalju operativnu djelatnost u pravcu obzbjeđivanja

dokaza u odnosu na prethodno izvršeno krivično djelo iz domena privrednog

kriminaliteta. U takvim kriminalističko-taktičkim situacijama pažnju treba obratiti ne

samo na specifičnost tragova fingiranih krivičnih djela, nego i na njihovu specifičnost u

fazi dokazivanja izvršenog krivičnog djela privrednog kriminaliteta.

Najzad, u strahu da njihova kriminalna djelatnost ne bude otkrivena, učinioci

uništavaju odgovarajuću dokumentaciju, bilo spaljivanjem, cijepanjem ili zakopavanjem

tamo gdje vjeruju da se ona nemoze pronaći. Takvom djelatnošću ostavljaju proctor za

pronalaženje novih tragova, bilo u činjenici da nedostaje prateća dokumentacija, ili u

samom postupku njenog uništavanja. Kriminalistički značaj navedenih indicija je različit,

ali u svakom konkretnom slučaju treba ih sagledati i stručno koristiti za postavljanje

verzija i planiranje dalje kriminalističke obrade. U korišćenju navedenih indicija dolazi

do izražaja primjena metoda eliminacije i MOS evidencije, koji doprinose razrješenju

konkretnog krivičnog djela.

U obezbjeđivanju dokaza u odnosu na krivično djelo privrednog kriminaliteta i

njegovog učinioca, u toku operativne djelatnosti ne smije se isključiti ni preduzimanje

odgovarajućih operativno-taktičkih radnji i mora se sa ciljem pronalaženja lica koja mogu

pruzeti relevantne informacije. Bez obzira na to što iskazi takvih lica imaju isključivo

operativni karakter, u zavisnosti od njihovog sadržaja ona mogu i da posluže za

pronalaženje i fiksiranje materijalnih dokaza, sprovođenjem određenih dokazanih radnji.

U svakom slučaju, ovi iskazi, koji mogu pružiti niz korisnih inicijalnih činjenica,

predstavljaju osnovu ličnih dokaza, a u zavisnosti od pokretanja krivičnog postupka,

sprovođenjem istražne radnje , saslušanje svjedoka, mogu prerasti u lični dokaz.

Specifičnost tragova kod krivičnih djela iz oblasti privrednog kriminaliteta i

teškoće u otkrivanju ovih krivičnih djela, nameću potrebu podjednakog tretiranja svih

materijalnih i psiholoških indicijalnih činjenica do kojih se može doći operativnom

11

djelatnošću, jer je to najbolji način da se obezbjede odgovarajući meterijalni dokazi i

izvori ličnih dokaza.

3.5. Činjenice dobijene izjavama lica koja se odnose na faze pripremanja, izvršenja i nakon izvršenja krivičnog djela privrednog

kriminaliteta.

Pored materijalnih i psiholoških činjenica koje, kao tragovi, mogu biti prisutne

kod krivičnih djela privrednog kriminaliteta, veoma su značajne i činjenice dobijene

izjavama određenih lica, koje takođe predstavljaju specifične tragove i koje, u zavisnosti

od konkretne situacije i preduzetih procesa radnji, mogu da budu izvori ličnih dokaza, ali

mogu i da predstavljaju lični dokaz. Naime, policija je ,prema odredbama ZKP RS, pored

ostalog, da od lica može da prikuplja izjave i da nakon uzimanja izjave sastavi zapisnik ili

službenu bilješku.

Činjenica je da je razvoj tehnike i nauke doveo do širokih mogućnosti

pronalaženja materijalnih tragova i obezbjeđenja materijalnih dokaza i kod krivičnih djela

privrednog kriminaliteta, ali je i pored toga, sa naučnog i praktičnog stanovišta, pogrešno

zapostavljati kriminalistički značaj činjenica dobijenih iskazom lica3. To tim prije što

prethodno izvedene procesne odredbe pružaju mogućnost da policija prije pokretanja

krivičnog postupka, uzimanjem izjave od lica, odnosno saslušanjem osumnjičenog,

pribavi i lični dokaz.

Polazeći od kriminalistički ispravnog stava da u razjašnjavanju i dokazivanju

krivičnih djela privrednog kriminaliteta, bez obzira na kvalitet i kvantitet prikupljenih

meterijalnih dokaza obavezno treba kriminalističku obavezu usmjeriti i na obezbjeđenje

neposredno ličnih dokaza, to je potrebno da se preduzmu adekvatne mjere na

pronalaženju lica kojima su poznate pojedine činjenice ili okolnosti u vezi sa izvršenim

krivičnim djelom privrednog kriminaliteta.Saznanja lica kojima su poznate pojedine

takve činjenice ili okolnosti mogu da se odnose na periode pripremanja krivičnog djela i

nakon izvršenja krivičnog djela. Iskazom ovih lica mogu se dobiti činjenice koje se

odnose na način i sredstva izvršenja krivičnog djela, na učinioca, saučesnike, pribavljenu

3 Gaćeša, D.; „Autorizovana predavanja“, Fakultet za bezbjednost i zaštitu, 2010. god, str 203.

12

imovinsku korist, posledice, kao i na druga lica kojima su poznate pojedine činjenice u

vezi sa izvršenim krivičnim djelom.

Praksa pokazuje da su najkvalitetnije i najrelevantnije one činjenice koje su

neposredno u vezi sa samim činom izvrsenja krivičnog djela, jer pored obezbjeđenja

ličnog dokaza u vidu iskaza očevidaca, blagovremena takva informacija može i da

doprinese obezbjeđivanju materijalnog dokaza, najčešće u vidu protivpravno pribavljene

imovinske koristi ili prateće dokumentacije.

Međutim, sa obzirom na načine izvršenja krivičnih djela privrednog kriminaliteta,

naročito korupcijskih krivičnih djela i krivičnih djela iz organizovanog privrednog

kriminaliteta, veoma je teško da se neko pojavi kao očevidac krivičnog djela, pa su bitne

i sve druge informacije u vezi sa izvršenjem krivičnog djela, s tim što netreba

zapostavljati ni one informacije dobijene izjavama lica koje se odnose na pripremanje

krivičnog djela i na period nakon njegovog izvršenja, jer imaju odgovarajući

kriminalistički značaj. Kako je već rečeno sa kriminalističkooperativnog aspekta posebno

su značajne one informacije koje su dobijene razgovorom sa očevidcima i licima kojima

su poznate pojedine činjenice u odnosu na radnju izvršenja krivičnog djela privrednog

kriminaliteta. U razgovoru sa njima pažnju treba obratiti i na dobijanje što više detaljnih i

objektivnih podataka koji se odnose na samog učinioca, njegovo ponašanje, status,

djelatnost, uspostavljanje veze i saradnju sa drugim subjektima, kao i činjenice koje se

odnose na konkretne radnje izvršenja krivičnog djela, nacin prisvajanja imovine, prateću

dokumentaciju, pribavljenu protivpravnu imovinsku korist i gdje se ona nalazi, mjesto i

period izvršenja krivičnog djela i da li se radi o jednom ili više izvršilaca.

Veoma je bitno znati da li je lice sa kojim se vodi razgovor bilo očevidac svih

navedenih činjenica, ili je neke i koje činjenice saznalo od drugih i kojih lica, jer je

logično da se i sa tim licima obavi razgovor. Tokom razgovora ovlašteno službeno lice

mora da bude obazrivo i kritično prema prikupljenim činjenicama jer nesmije zapostaviti

mogućnost subjektivnosti lica koje daje izjavu, pa je bitna provjera svih dobijenih

informacija i vrednovanje svake prikupljene činjenice u sklopu cjelovitosti do tada

utvrđenog činjeničnog stanja4.4 Bošković, M.; „Kriminalistička operativa – prvi dio“, VŠUP, Zemun, 2002. god, str 230-234.

13

Kada su u pitanju krivična djela privrednog kriminaliteta, činjenice dobijene

izjavama lica imaju višestruki kriminalistički značaj.

Prvo, zapisnik o iskazu lica u određenim situacijama i uz poštovanje odredaba ZKP

može da se koristi kao dokaz u krivičnom postupku, što znači da se na ovaj način može

da omogućava pribavljanje ličnog dokaza.

Drugo, činjenice dobijene prikupljanjem obavještenja od građana predstavljaju

značajne indicije koje omogućavaju korištenje indicijalnog metoda otkrivanja,

razjašnjavanja i dokazivanja određenog krivičnog djela privrednog kriminaliteta, tj.

postavljanje verzija, dolaženja do dokaza ili novih indicija koje omogućavaju

postavljanje drugih verzija u odnosu na krivično djelo i učinioca.

Treće, činjenice dobijene izjavom lica van slučajeva kada mogu da budu lični

dokaz, predstavljaju izvor ili osnov ličnih dokaza, te takva lica predstavljaju

prezumptivne svjedoke, tj. mogu da se pojave u ulozi svjedoka ukoliko dođe do

pokretanja krivičnog postupka.

Četvrto, u mnogim slučajevima izjave lica omogućavaju pronalaženje

materijalnih dokaza uz primjenu odgovarajućih radnji dokazivanja, kao i drugih lica

kojima su takođe poznate neke činjenice u vezi sa izvršenim krivičnim djelom privrednog

kriminaliteta ili koje se odnose na njegovog učinioca.

14

4. Zaključak

Iz rada je noguće uvidjeti da su tragovi krivičnih djela privrednog kriminalteta

specifični po više osnova.

Prije svega iz rada možemo uvidjeti da kod krivičnih djela privrednog

kriminaliteta najčešće se mjesto izvršenja prostire na više lokacija, pa je samim tim i

pribavljanje tragova teže.

Takođe se može primjetiti da je kod krivičnih djela privrednog kriminaliteta

prisutna i psihološka dimenzija, pošto krivična djela privrednog kriminaliteta I sama

protivpravna korist ostvarena krivičnim djelom ostvaruju određeni psiholški uticaj na

ličnost izvršioca.

Na kraju možemo zaključiti da kod krivičnih djela privrednog kriminaliteta izjave

svjedoka i osumnjičenih odnosno optuženih imaju možda veći značaj za istragu nego kod

krivičnih djela ostalih oblika kriminaliteta.

15

5. Literatura

1. Bošković, M.; „Privredna kriminalistika“,Fakultet za bezbjednost i zaštitu, Banja

Luka, 2009. god;

2. Bošković, M.; „Kriminalistička operativa – prvi dio“, VŠUP, Zemun, 2002. god;

3. Gaćeša, D.; „Autorizovana predavanja“, Fakultet za bezbjednost i zaštitu, Banja

Luka, 2010. god;

4. Popadić, V.; „Suzbijanje krijumčarenja“, Ekonomika, Beograd, 1989. god;

Internet stranice:

1. http://www.universitetiaab.com/repository/docs/Osnovi%20ekonomskog %20kriminaliteta.pdf;

2. https://docs.google.com/viewer?a=v&q=cache:WmH_0olWi- sJ:www.fpn.bg.ac.rs/wp-content/uploads/2010/03/KRIMINAL.ppt+&hl=hr&gl=ba&pid=bl&srcid=ADGEESjUrmE1-DSgKi6GOxlE631tiYVwsImz9vqoJi0zoNqG4LFdYldzNrS04zBle8h3fGau7_bdyGoM1LFqnouKGb-Obe3RXNt6lvueYglcKIl80q_NvUPOyuPS1owD2sy_JBcmlPm7&sig=AHIEtbS_EccSpDQBA7yM2_xKGfh6iAGOAQ;

3. http://www.stojkovic.co.rs/pdf/org_krim.pdf .

16