EKONOMSKI RAZVOJ I-DIO

EKONOMSKI RAZVOJI-DIODoc.dr.Sadik BahtiDEFINICIJA EKONOMSKOG RAZVOJAEKONOMSKI RAZVOJ- definiemo kao dugoroni proces odrivog porasta proizvodnje i dohotka praen strukturnim poboljavanjem pri njihovom stvaranju i raspodjeli iji je cilj, u dugom roku, uveavanje mogunosti zadovoljavanja ukupnih potreba te zajednice (drave), odnosno neprekidni porast ivotnog standarda, finansijske samostalnosti i politikih sloboda stanovnitva.

2POJAM EKONOMSKOG RAZVOJAPitanja koja treba postaviti s razvojem jedne zemlje su:

-ta se deava sa siromatvom?-ta se deava sa nezaposlenou?-ta se deava sa nejednakou?

Ako je jedan ili dva od tih kljunih problema pogoran,a posebno ako su pogorana sva tri,bilo bi iluzorno nazvati taj rezultatRAZVOJEM ZEMLJE ak i ako je per capita(NDI)udvostruen.

POJAM EKONOMSKOG RAZVOJAPoznati ekonomist Michael Todaro definira ekonomski razvoj kao proces revitalizacije kvaliteta ivota za sve ljude u odreenoj zajednici.Po njemu taj oporavak ima za posljedicu ekonomskir azvoj koji zadovoljava i pospjeuje proizvodne kapacitete. Opstanak svakog drutva utemeljen je na njegovom razvoju te svako drutvo nastoji da planira razvoj.POJAM EKONOMSKOG RAZVOJAUkupan razvoj i blagostanje svakog drutva,svake drave najprije ovisi od rezultata ostvarenih u procesu ekonomskog razvoja.Zbog takvog znaaja interes za ovu problematiku prisutan je od momenta nastanka moderne ekonomske nauke,prepoznatljiv u djelima njenih utemeljitelja ADAMA SMITA i DAVIDA RICARDA,a tokom njenog dosadanjeg razvoja neprekidno je obogaivan i proirivan.

EKONOMSKI RASTEkonomski rast podrazumjeva poveanje koliine proizvedenih dobara i usluga ili realnog dohotka u ukupnom iznosu po stanovnikuper capitau okvirima zajednice i u odreenom vremenskom periodu. Za neku dravu kaemo da oma ekonomski razvoj i ekonomski ast ako u jednom duem periodu, najmanje 3 godine ima rast BDP najmanje od 5 %.(primjer:Turska,Malezija,Kina,Indija,Kuvajt).EKONOMSKI RASTEkonomski rast se moe ostvariti na dva naina i to:

1.poveanom koliinom upotrebljenih faktora-inputa i2.istom koliinom upotrebljenih faktora-inputa ali s rastuom efikasnou njihove upotrebe.

CILJEVI ODRIVOG HUMANOG RAZVOJA Ciljevi odrivog humanog razvoja su:

ekonomski: rast, efikasnost, stabilnost;socijalni: jednakost, socijalna kohezija, socijalna mobilnost, participacija, kulturni identitet;okolinski: zdrava okolina, racionalna upotreba obnovljivih resursa, konzervacija neobnovljivih prirodnih resursa;

SISTEMI ODRIVOG HUMANOG RAZVOJApolitiki sistem koji osigurava efikasnu participaciju graana, ekonomski sistem koji moe stvarati vikove i tehniko znanje na odrivoj osnovi,drutveni sistem koji osigurava rjeenja za napetosti iz disharmoninog razvoja,proizvodni sistem koji potuje obavezu uvanja ekoloke osnove za razvoj,tehnoloki sistem koji stimulie odrive modele trgovine i finansija,administrativni sistem koji je fleksibilan i samokreativan.

FAKTORI EKONOMSKOG RAZVOJASTANOVNITVOPRIRODNI I ENERGETSKI RESURSIKAPITAL-KAPITALNA DOBRATEHNOLOKE PROMJENE-PROGRESRAST STANOVNITVA KROZ ISTORIJU Prema podacima UN-ovih izvjetaja od 2011.godine svjetska populacija je dostigla brojku od 7 milijardi ljudi,danas se procjenjuje da je taj broj oko 7,5 milijardi,uz procjenu da e do 2025.godine ovu planetu nastanjivati oko 8 milijardi ljudi.Zbog resursa globalisti planiraju smanjenje stanovnitva na 1-1,5 milijardi taj proces ve traje.Stopa rasta stanovnitva je biljeila najvei prirast u zadnjih 13 godina prvenstveno zahvaljujui tehniko-tehnolokim i medicinskim uslovima.

RAST STANOVNITVA KROZ ISTORIJUPrethodno iskazane brojke ne bude veliko interesovanje ukoliko nismo upoznati sa injenicom da je do prije 2000 godina,ljudska populacija iznosila svega 250 miliona,a udvostruenje se desilo tek 1650.godine.Procjenjuje se da je godinja stopa rasta stanovnitva prije 300 godina bila tek 0,002%.Drastine prmjene desile su se industrijskom revolucijom.

GRAFIKI PRIKAZ POPULACIJSKOG RASTA STANOVNITVA

STANOVNITVO Dananja stopa rasta stanovnitva iznosi oko 1,4% godinje,uz napomenu da u visoko razvijenim zemljama dolazi do blagog pada broja stanovnika,dok iskazanu stopu rasta imaju zemlje u razvoju.Za razliku od srednjeg vijeka u kojem su glavni krivci za visoku smrtnost populacije bili:glad,prirodne katastrofe i bolesti poput kuge, dananje razvijene zemlje imaju problem s modernim nainom ivota,protkanim procesom urbanizacije,koji dovodi do smanjenja veliine porodice i do planiranj djece.

STANOVNITVO KAO FAKTOR EKONOMSKOG RAZVOJAovjek zauvjek ostaje najznaajniji inilac ekonomskog i svakog drugog prosperiteta.U tom smislu analizi stanovnitva mogue je pristupiti iz ova tri najznaajnija aspekta: a)Ljudski potencijal, b)Etniki sastav i c)Istorijsko naslijee

LJUDSKI POTENCIJAL Uloga i znaaj ljudskog potencijala moe se prikazati s tri aspekta:

1.ukupan broj stanovnika, 2.obrazovni nivo stanovnitva i 3.zdravstveno stanje stanovnitva

LJUDSKI POTENCIJAL Ukupan broj stanovnika

Ukupan broj stanovnika je jedan od najelementarnijih komponenti ljudskog potencijala. Pojedine savremene ljudske zajednice se u pogledu ukupnog broja stanovnika veoma razlikuju: od onih najveih ije se stanovnitvo broji stotinama miliona do onih , u tom pogledu, malih ljudskih zajednica sa nekoliko miliona ili stotina hiljada ljudi. (Kina,,Indija). LJUDSKI POTENCIJALPorast ukupnog broja stanovnitva rezultat je dviju komponenti:Prvu ine tzv.prirodni porast-prirataj koji predstavlja razliku izmeu broja roenih(NATALITET) i broja umrlih(MORTALITET) stanovniku u odreeneom periodu.Drugu komponentu ini tzv. mehaniki porast prirataj,koji predstavlaj razliku izmeu broja iseljenih (emigranti) i useljenih(imiganti)stanovnika u odreenom periodu u,odnosno iz zemlje. LJUDSKI POTENCIJALJo potpuniju sliku o ekonomskom potencijalu ljudskog faktora dobijamo ako ove podatke dopunimo i uvidom u njegovu:polnu i starosnu strukturu. Podjela stanovnitva po polu utie na ekonomsku aktivnost zbog toga to su ene,openito posmatrano,u veini zemalja savremenog svijeta,srazmjerno manje zapolene.

LJUDSKI POTENCIJALNa stepen aktivnosti enske radne snage ne utiu samo ekonomski i kulturni razvoj ve i itav niz specifinih faktora kao to su:-obiaji,-navike,-tradicija,-postojanje nekih ekonomskih aktivnosti ili ne i dr.

STAROSNA STRUKTURA Starosna strauktura stanovnitva utie na ekonomski razvoj, u zavisnosti od toga: kakav je odnos izmeu broja stanovnika u uzrastu koji uestvuje u proizvodnji-tzv. radni kontigent (radno-sposobni status),u odnosu na onaj dio ukupnog stanovnitva koji to nije u stanju (djeca,starci,bolesni i dr).LJUDSKI POTENCIJALU savremenim uslovima ,i u skladu sa meunarodnim standardima,uobiajno se pod radno-sposobnim stanovitvom tretira uzrast 0d 15-65 (za ene do 59 godina). Veliina i proporcija tih djelova ukupnog stanovnitva zavisi od niza razlitih inilaca i varira u pojedinim zemljama i periodima,ali uobiajna mjera radno-sposobnog stanovnitva se kree izmeu 55-65% u odnosu na ukupno stanovnitvo.

LJUDSKI POTENCIJALNa osnovu utvrene statistike metodologijw izvrena je podjela stanovnitva iz pozicije ekonomske aktivnosti na:

1. ekonomski aktivno stanovnitvo - radna snaga i 2. ekonomski neaktivno stanovnitvo.

EKONOMSKI AKTIVNO STANOVNITVO1.Ekonomski aktivno stanovnitvo - radnu snagu ine:svi zaposleni(koji imaju zasnovan radni odnos),svi koji obavljaju odreenu aktivnost ali nemaju zasnovan radni odnos(aktivni u poljoprivredi,kuna radinost,zanatstvo,pomaui lanovi itd.).nezaposleni(ranije bili zaposleni,prvi put trae zaposlenje).

EKONOMSKI NEAKTIVNO STANOVNITVO2.Ekonomski neaktivno stanovnitvo ine:Lica koja imaju vlastiti izvor prihoda(prihod po osnovu ranijeg rada,prihod od vlasnitva itd)iIzdravana lica(ne uestvuju u procesu proizvodnje(niti imaju vlastite prihode).OBRAZOVNI NIVO STANOVNITVA Obrazovni nivo stanovnitva

S pozicije savremenih uslova privreivanja potrebno je ukazati na injenicu da se znaaj ljudskog faktora ne mjeri i ne izraava njegovom brojnou,odnosno kvantitetom,nego prvenstveno obrazovanjem i znanjem. Ulaganje u obrazovanje ne treba se tretirati kao troak ve kao najisplativija investicija.ZDRAVSTVENO STANJE STANOVNITVA Zdravstveno stanje stanovnitva

Sve do nedavno zdravstveno stanje stanovnitva nije bilo predmet ozbiljnog tretmana u ekonomskim istraivanjima.U savremenim uslovima,meutim,zdravlje ljudi sve se vie tretira kao faktor sa dugoronim dejstvom na ekonomksi razvoj.ZDRAVSTVENO STANJE STANOVNITVAUlaganje u zdravstvene programe je imalo direktnije korelacije sa brojem stanovnika.Pobljanje zdravstvenih usluga uzrokovalo je smanjenje razlika u stopama mortaliteta izmeu razvijenih i nerazvijenih zemalaj.Do prije nekoliko decenija,vrlo mali procenat stanovnitva bi mogao oekivati da doivi 50.godina ivota,a razlike su dotle le da je stanovnitvo u razvijenim zemljama u prosjeku tri(3) puta due ivjelo nego stanovnitvo u nerazvijenim zemljama.ETNIKI SASTAV STANOVNITVA Etniki sastav stanovnitvaTri karakteristike su posebno znaajne za analizu etnikog sastava stanovnitva i to:

1.nacionalnost,2.jezik i3.religija.Svakako da vii stepen homogenosti stanovnitva predstavlja povoljniju pretpostavku ekonomskog razvoja(npr.BiH i HRVATSKA).

ISTORIJSKO NASLIJEE Istorijsko naslijee-tradicijaI ovaj aspekt u pojedinim zajednicama-dravama dobiva tretman meu faktorima ekonomskog razvoja.Shvatanje radnih obaveza,postojea tradicija i iskustv stanovnitva u bavljenju pojedinim ekonomskim djelatnostima,tradicija u razliitim vidovima ekonomske saradnje sa susjednim i drugim zajednicama sve su to nezaobilazni dijelovi ukupne analize razvojnih mogunosti razliitih sredina.(npr.Njemaka).

PRIRODNI I ENERGETSKI RESURSI KAO FAKTORI EKONOMSKOG RAZVOJA Kljuni faktori koji ine glavni oslonac ekonomskog razvoja Bosne i Hercegovine su prirodni i energetski resursi a najznaajniji su:1.Vode i hidropotencijal,2.ume ,poljoprivredno dobro, 3.Zemljite, 4.Rudna bogatstva itd.

PRIRODNI RESURSIPrirodni resursi predstavljaju vrlo znaajnu pretpostavku ekonomskog razvoja.BiH je zemlja bogata sa prirodnim resursima ali naalost nismo ih stavili u funkciju razvoja.Npr.Rusija je drave koja je zbog svojih prirodnih resursa(GAS I NAFTA)politiki i ekonomksi mona te utjecajna na globanom planu.

PRIRODNI RESURSI Prema vrsti, podjela resursa je slijedea:Zemljini resursi,Energo resursi,Mineralni resursi,Vodeni resursi,umski resursi,Ribarski rasursi,Rijeka flora i fauna.

PRIRODNI RESURSIOvi resursi su svuda oko nas i moramo voditi rauna da ih na pravilan nain iskoritavamo jer u protivnom moe doi do njihovog nestanka a time i ivota na planeti. Prirodni resursi su opte dobro i zajedniko bogatstvo.Koritenje prirodnih resursa treba da bude planski usmjereno i namjenski kontrolisano. Prirodni resursi su jako vani za ekonomski i privrednir razvoj svake zajednice-svake drave.PRIRODNI RESURSIBiH je bogata s veoma mnogo prirodnih,termalnih i termo-mineralnih izvora a meu njima su veoma rijetki mineralni izvori koji su poznati u strunim krugovima a i u cijelom svijetu(crni Guber,Kulai,Graanica,Gata,Banja Ilia,Reumal itd.). Voda,umsko bogatstvo,zemljite i mineralna bogatstva ine BiH relativno bogatom prirodnim resursima.

TERMALNE VODE Termalne vode Termalni izvor, izvor tople vode ili izvor ljekovite termalne vode posebna je vrsta izvora,iz kojeg izvire topla voda koja je esto obogaena mineralima. Definicija termalnih izvora oznaava,da voda mora biti najmanje 8,3 C toplija od okolne temparature zraka. TERMALNE VODEBanjski turizam u Bosni i Hercegovini Tradicija koritenja termo-mineralnih voda u naim krajevima see u daleku prolost,i to jo u vrijeme Grka i Rimljana,koji su ve tada uvidjeli u ljekovitost naih geotermalnih izvora. Prve hemijske analize i preporuke za koritenje banjskih voda u lijeenju i tretmanu uradili su poznati strunjaci iz evropskih banja-Visbaden i Baden-Baden.U BiH poznate su poznate termalne :Banja Ilida-Sarajevo,Reumal-Fojnica,Banja Ilida-Sanski Most,Banja Vruica-Tesli,Gata-Biha itd.

TERMALNE VODEPrije rata u Bosni i Hercegovini je bilo registrovano15 banjskih ljeilita a danas u BiH imamo samo 11 termalnih banja kao zdravstvene institucije .Ove zdravstvene institucije raspolau sa oko 3.445 leaja i ostvaruju oko 200.000 noenja to ini 23% ostvarenih ukupnih noenja u Bosni i Hercegovini,to nam donosi velike prihode i utie na ekonomski razvoj drave.

NEISKORITENOST TERMALNIH VODAPosebno bogatstvo za ivot i zdravlje ovjekovog organizma imaju mineralne,termalne i izvorske vode.Iskoritavanje tog prirodnog bogatstva jo je uvijek premaleno,a posebno se to odnosi na termalne vode.Brojni termalni izvori u Bosni i Hercegovini i potencijali ljekovite termalne vode su ogromni ali naalost nisu iskoriteni.

VODE Bosna i Hercegovina je jedna od rijetkih zemalaj u Evropi koja ima velike resurse prirodne izvorske vode od kojih bi se mogli obogatiti ali naalost mi mi uvozimo flairanu pitku vodu.Voda u BiH je istinski plavo zlato.Voda je sve vie ekonomska kategorija,odnosno roba,a ne dar prirode.BiH ima ogromne koliine pitke vode, ali i pored toga godinje uvezemo flairane vode u vrijednosti oko 110 miliona KM to jako loe utie na na trovinski deficit.

VODEKako rastu potrebe za vodom ,to raspoloive i upotrebljive koliine postaju ogranienije.Smatrajui vodu jeftinom u dosadanjem razvoju ,prema njoj se odnoslio nedomainski ,rasipniki i neekonomski tj.troila se neracionalno i zagaivala nemilice.Takvo ponaanjem nas je dovelo do toga da je voda postala skupa a ubudue e biti jo i skuplja.Neki teoretiari tvrde da e se u budunosti ratovi voditi za vodu a ne za naftu kao danas.

41HIDROPOTENCIJAL Jedna od bitnih karakteristika bosanskohercegovakih rijeka je njihov HIDROPOTENCIJAL,koji nije dovoljno iskoriten.Ukupan hidropotencijal velikih vodotoka u BiH prema studijiSadanja saznanja o hidroenergetskom potencijalu Bosne i Hercegovinekoju je 1986.godine uradio Institut za Elektroprivredu Sarajevo,iznosi cirka 18.600 GWh godinje.Ukupna iskoritenost hidropotencijala je oko 40% ili 7.182 GVh godinje,BiH u poslovanju s inostarnstvom jedino ima SUFICIT kad je u pitanju elektrina energija. ISKORITENOST HIDROPOTENCIJALAU BiH iskoritenost malih hidrocentrala je veoma mala i tu imamo ogroman potencijal.Pored hidroenergetskog potencijala velikih vodotoka,Bosna i Hercegovina raspolae i hidroenergetskim potencijalom maloh vodotoka ,na kojima bi se moglo izgraditi veliki broj malih hidroelektrana.Procjenjuje se da taj hidroenergetski potencijal iznosi 12%ukupnog hidroenergetskog potencijala velikih vodotoka.Kvalitet hidroenergetskog potencijala u BiH je na visokom nivou i pogodan je za izgradnju velikih akumulacija i vienamjensko koritenje vode.

HIDROPOTENCIJAL-ELEKTRINA ENERGIJAZnai,BiH raspolae s velikim i znaajnim energetskim resursima koji nisu aktivirani. Elektrina energija je kima svake drave-privrede,to zlatna koka i za njom je velika potranja na svjetskom tritu. BiH je zemlja apsurda,iako imamo ogromne prirodne i energetske potencijale,i spadamo meu najbogatije zemlje ugljem u Evropi,elektrinu energiju proizvodimo za svoje potrebe,viak izvozimo,jeftino je prodajemo a stanovnitvo BiH plaa najskljuplju cijenu.

UMEU procjeni nacionalnog bogatstva neke drave posebno je znaajno bogatstvo UMOM.Dvije osnovne funkcije ume su:1.Privredna i2.Ope korisna.ume su vaan proizvodni faktor a njihova uloga je nezamjenjiva kod vrednovanje prostora i ocjenjivanje kvaliteta ivljenja.Inventarizacija uma nije obavljena nakon rata(1995.godine)te se podaci uglavnom baziraju na procjenama.Stvarno stanje povrina,osnovnih zaliha,prirasta i mogueg etata moi e se ustanoviti nakon obavljenne inventarizacije uma.UMEAko posmatramo odnos ukupne povrine ume prema ukupnoj povrini drave,jedna od najumovitijih zemalja u Evropi je Bosna i Hercegovina.Pod umama se nalazi 2.709.769 ha ili oko 53% ukupne povrine Bosne i Hercegovine.Od toga visoke ume ine 48%,niske 34%, a ostalo su goleti.U ukupnoj strukturi uma u FBiH,odnosno BiH dominiraju ume u dravnom vlasnitvu.

ZEMLJITE -Osnov svake moderne i napredne poljoprivrede je zemljite.-BiH posjeduje ogromna prostranstav zemljita koja se naalost neobrauju i zato nam je ovoliki uvoz hrane i trgovinski deficit.U ekonomskoj teoriji zemljite se jednim djelom svrstava u neobnovljive prirodne resurse,jer je podlono troenju zbog:-erozije,-urbanizacije,-izgradje tvornica,-cesta,-aerodroma,-benzinskih pumpi,skladita itd.

ZEMLJITEU BiH imamo visoko uee: 1.panjaka,2.ribnjaka,3.trstika i 4.bara- to ukazuje na vee mogunosti poveanja proizvodnje putem njene intenzifikacije. Mogunosti za bolje koritenje zemljita lee u nepovoljnom omjeru izmeu obradivog i neobraenog obradivog zemljita. Obrauje se samo oko 50% obradivih povrina.ZEMLJITE-MINSKA POLJABri ruralni razvoj u BiH limitiran je zbog rata i zaostalim eksplozivnim sredstvima.Na prostoru BiH postoji vie od 17.000 minskih polja sa 750.000 mina i drugih ubojitih sredstava. Njihovo uklanjanje trajat e dugo-decenijama.Dakle,vie od 250.000 ha poljoprivrednog zemljita je jo uvjek nepristupano za sigurno koritenje zbog mina i drugih eksplozivnih sredstava.

ZEMLJITEPodruje Bosne i Hercegovine karakterie usitnjenost zemljinog posjeda.Prosjena veliina posjeda u BiH je 2,5 ha.Klima je povoljna i omoguava veinu biljne i stoarske proizvodnje.Raspored temparatura i padavina ima direktni uticaj na intezitet i obim poljoprivredne proizvodnje.

RUDNA BOGATSTVA to se tie rudnog bogatstva ono za manje razvijenu zemlju kao to je BiH predstavlja znaajan i neobnovljiv prirodni resurs.Najznaajnije rudno bogatstvo predstavlja ugalj.BiH raspolae bilansnim rezervama od 3,9 milijardi tona uglja,od ega na lignit otpada 63% i mrki ugalj 37%.Rezerve boksita iznose oko 86 miliona tona,a olova i cinka oko 60 miliona tona.

RUDNA BOGATSTVABrojna su leita nemetalnih sirovina kao kamene soli,rijetke sirovine pirofilita sa rezervama od oko 14,5 miliona tona. U BiH postoje znaajna nalazita:azbesta,gipsa,kaolina,ukrasnog kamena,krenjaka,dolomita,gline,ljunka,ppijeska itd.Rezerve eljezne rude iznose 718 milona tona.Otkriveni su i tragovi nalazita nafte i nekih rijetkih metala i nemetala.Rezime,BiH je bogata sa svim prirodnim resursima.RUDNA BOGATSTVAMrki ugalj je najveim djelom lociran u:

SBK-srednje-bosanskom kantonu,Tuzlanski kanton-Banovii,USK-Kamengrad iHercegovakom kantonu-mostarski bazen. Bilansne rezerve lignita sa preko 50% lee u bazenu Kreke, Livnu-Tomislavgradu 27%,Gacku 10%, u Stanarima 6% itd.Ugalj kao energetska sirovina ini od ukupnog energetskih potencijala BiH.

KAPITAL KAPITALNA DOBRAUloga kapitala u ekonomkom razvoja je kljuna i nezamjenljiva.MKO-Korporacije svoju mo po svijetu osim znanja ostvaruju jer posjeduju veliki kapital. Finansirati razvoj u osnovi znai obezbjediti finansijska sredstva za finansiranje investicija kao dugoronih plasmana ,odnosno ulaganja.Monetarno kreditni i fiskalni mehanizmi su vrlo znaajni faktori obnove i privrednog razvoja zemlje.KAPITALU centru svih ekonomskih kretanja se nalazi finansijski sektor koji mora biti stabilan i otporan da bi pruio finansijske uloge ostatku ekonomije.Fiziki kapital-predstavlja koliinu novca koja je uloena u neki oblik imovine-kapitalna dobra(oprema,maine,zgrade)s ciljem sa se tom imovinom obavlja neka ekonomska aktivnost i proizvode dobra i usluge.Drugo shvatanje kapitala je sadrano u pojmu finansijski kapital koji ima oblik novca i vrijednosnih papira.AKUMULACIJAAkumulacija predstavlja dio novostvorene vrijednosti ,nacionalnog dohotka ,kojim se obezbjeuje stalno proirivanje materijalne osnove proizvodnje. Akumulacija je ulaganje u budunost.Akumulacija je ulaganje u blagostanje.Akumulacija je odloena potronja.

AKUMULACIJAPoveanje akumulacije osigurava bri razvoj,veu proizvodnju,s jedne strane i dalje pretpostavke za povoljan ekonomski razvoj neke zajednice-neke drave sd ruge strane. Obim akumulacije zavisi od dva faktora:1.dostignutog nivoa ekonomske razvijenosti odreene zajednice-drave i2.proporcije pri raspodjeli novostvorene vrijednosti -nacionalnog dohotka na :-fond akumulacije i -fond potronje.

STOPA AKUMULACIJEUee akumulacije u novostvorenoj vrijednosti,nacionalnom dohotku,izraava se stopom akumulacije, koja se izraunava kao odnos akumulacije i nacionalnog dohotka: akumulacijastopa akumulacije= ----------------------------- -x100 nacionalni dohodakAKUMULACIJA Akumulacija se razvrstava:

a)prema djelatnostima:-privredna i -neprivredna.

b)da li slui proizvodnji ili ne:-proizvodna i -neproizvodna.

AKUMULACIJA c)prema strukturi:bruto i neto akumulaciju.

d)odakle potie:vlastita itua akumulacija. e)prema oblicima u kojima se javlja:novana i realna imaterijalna i nematerijalna.

INVESTICIJE Pretvaranje novane akumulacije u realnu akumulaciju (faktore procesa proizvodnje) u cilju nastavka proizvodnje je proces investiranja,Dakle investicije su oblik u kojem se akumulacija upotrebljava za potrebe reprodukcije.Jedini izlaz da neka zemlja izae iz krize su investicije i ulaganja u realni sektor,sektor koji stvara novu vrijednost.

VRSTE INVESTICIJAU pogledu podjele investicija po njihovoj namjeni,u ekonomskoj literaturi se obino susreemo sa dvije osnovne skupine investicija: To su investicije :-investicije u fiksne fondove(osnovne fondove) i-investicije u obrtne fondove

INVESTICIJE U FIKSNE I OBRTNE FONDOVEPod investicijama u fiksne fondove podrazumjevamo ulaganja u objekte trajnog karaktera kao to su:zgrade,oprema,dugoroni zasadi,saobraajnice ,luke i slino. Pod investicijama u obrtne fondove podrazumjevamo ulaganja u sirovine,poluproizvode,nedovrene proizvode i gotove proizvode.

KARAKTERISTIKA FIKSNIH FONDOVADa bi se shvatila bitna razlika izmeu te dvije kategorije investicija,potrebno je istaknuti sutinsku razliku izmeu fiksnih i obrtnih fondova.Osnovna ekonomska karakteristika fiksnih fondova ogleda se u injenici da se njihovo troenje odvija u toku DUGIH VREMENSKI PERIODA i u toku velikog niza proizvodnih ciklusa koji se stalno i kontinuirano ponavljaju.KARAKTERISTIKA FIKSNIH FONDOVAPrema tome , karakteristika fiksnih fondova je da oni daju odgovarajue proizvodne ili neproizvodne usluge u togu niz godina i da u tom periodu u okviru svakog od mnogobrojnih proizvodnih ciklusa prenose sukcesivno dio svojih vrijednosti na proizvedena dobra i usluge.To znai,da je osnovna karakteristika fiksnih fondova u tome da se oni AMORTIZUJU.Zato je pojam Amortizacije iskljuivo vezan za fiksne fondove.

KARAKTERISTIKA OBRTNIH FONDOVAOsnovna ekonomska karakteristika obrtnih fondova ogleda se u tome to se oni,za razliku od fiksnih fondova koji se sukcesivno troe u velikom broju proizvodnih ciklusa,potroe u toku samo jednog proizvodnog ciklusa.Prema tome obrtni fondovi se ne amortizuju.Svaki investicioni zahvat na liniji poveanja fiksnih fondova redovno treba da prati i odgovarajui investicioni zahvat na liniji poveanja obrtnih fondova.

INVESTICIJEProces investiranja ima dvostruku ulogu u ekonomskom razvoju:

1.Investicije.to podrazumjeva nabavku:

-maina,alata i opreme,-graevinskih objekata ,-zaliha roba i materijala.

INVESTICIJE 2.Aktiviranje investicija-znai poveanje kapitalne opremljenosti proizvodnje i-u prvi plan se stavlja obim,struktura i ekonomski efekat investicija,a to znai da se u datom periodu investicija isplatila.INFRASTRUKTURA Infrastruktura je skup djelatnosti-grana koje omoguuju nesmetan razvoj sektora i aktivnosti od opeg drutvenog sektora i ona se djeli na:a)privrednu i b)neprivrednu U privrednu infrastrukturu spadaju:Saobraaj,Energetika,Telekomunikacije,Komunalne djelatnosti. To su sve djelatnosti koje idu uz privredu

NEPRIVREDNA INFRASTRUKTURA U nepprivrednu infrastrukturu spadaju:kolstvoZdravstvo,Kultura,nauka.,Sport,Socijalna zatita,Dravna uprava itd.To su sve djelatnosti koje posredno pomau privredi.

OSNOVNI FAKTORI-DETERMINANTE INVESTICIJA a)kamatna stopaVeliina investicija zavisi od oekivane stope PROFITA.Ukoliko je ova rentabilnost po procjenama nia ,do investicija nee doi.Investitori uvjek razmatraju i alternativne mogunosti ulaganja.Ukoliko je OEKIVANI PROFIT vei od utvrene kamatne stope investicija e biti realizovana i obrnuto.DETERMINANTE INVESTICIJA b)oekivani profit

Investitori prilikom donoenja oluka o investicijama raunaju sa oekivanim profitom,ali nakon odbitka poreza i drugih zakonskih obaveza.To znai da svako poveanje poreskih stopa ili drugih zakonskih obaveza dovodi do smanjenja rentabilnosti i uzdravanja od investicionih odluka i obrnuto.

DETERMINANTE INVESTICIJA c)tehnoloke promjene - Osnovni impuls investicijama daju tehnoloke promjene,odnosno stalno skraivanje vijeka tehnologije tj. amortizacija,zatim smanjenje ivotnog vijeka proizvoda kao i stalno praenje savremenih tokova nauno-tehnolokog progresa. -Velike tehnoloke promjene imaju snaan pritisak za stalnim investicionim ulaganjima.

BRUTO INVESTICIJEBruto investicije obuhvataju ulaganja namjenjena obavljanju proste i sloene reprodukcije.Dakle,bruto investicije obuhvataju sva ulaganja neophodna za obnavljanje proizvodnje,tj.nivo proste reprodukcije-amortizacija i dio novostvorene vrijednosti namjenjen sloenoj reprodukciji(proirenoj)-akumulacija.Ako su bruto investicije jednake amortizaciji tada je mogua samo jednostavna-prosta reprodukcija.

NETO INVESTICIJENeto inveticije predstavljaju dio bruto investicija nakon odbitka amortizacije i stvaraju uslove za proirenu reprodukciju.U odreenim uslovima mogue je da su bruto investicije manje od amortizacije i tad dolazi do situacije tzv.DEZINVESTIRANJA.

DEMOGRAFSKE INVESTICIJE b)Demografske investicijeDemografske investicije prestavljaju iznos koji se investira,kako bi se zbog porasta stanovnitva,dohodak po stanovniku odravao na dostignutom nivou.

EKONOMSKE INVESTICIJE Ekonomske investicije predstavljaju iznos investicija iznad nivoa demografskih koje obezbjeuju:

ekonomski razvoj,tj.poveanje proizvodnje irast ukupnog dohotka i dohotka po stanovniku (per capitadohodak).

INVESTICIJEPostoji jo niz moguih uvida i razlikovanja investicionih ulaganja po razliitim osnovama kao na primjer: a)s obzirom na izvor sredstava mogu biti:1.investicije iz domaih sredstava2.investicije iz inostranstva b)S obzirom na odluivanje 1.individualne investicije(odluke donose individualni subjekti) i 2.javne investicije (odluke donose nadleni dravni organi).

TEHNOLOKE PROMJENE -PROGRESPod tehnolokim promjenama-progresom iji znaaj u funkciji razvoja neprekidno raste ,podrazumjevamo slijedee:-stalni proces usavravanja sredstava za rad i izvora energije,-uvoenje novih proizvodnih metoda i novih naina organizacije i upravljanja proizvodnjom iji ukupni rezultati doprinose porastu PRODUKTIVNOSTI,-stvaranje novih proizvoda ili novih vrsta poznatih proizvoda,-stalno unapreenje proizvodne tehnike koja se ostvaruje zamjenom postojeih sredstava savrenijom

TEHNOLOKE PROMJENE-PROGRES Tehnoloki proces je napredak koji najbre osigurava ekonomski rast. Najbogatije zemlje u svijetu postigle su to najvie zahvaljujui neprekidnom investicija i tehnolokih promjena. Tehnoloka promjena predstavlja poboljanje proizvodnje ili uvoenje novih proizvoda tako da se s istim trokovima dobije vie proizvoda.

TEHNOLOKE PROMJENE-PROGRESTemalj tehnolokih promjena predstavljaju IZUMI i INOVACIJE.Tehnoloki razvoj u drugoj polovici 20 stoljea bazirao se na izumima koji su nastali ili su razvijani za vrijeme II svjetskog rata:mlazni pogon,atomska energija i raunalo itd.Na osnovi mlaznog pogona razvili su se veliki i brzi avioni,prve plinske elektrane,atomska energija poveala je proizvodnju elektrine energije u termoelektranama,raunalo je presudno u automatizaciji i robotizacijei proizvodnje.TEHNOLOKE PROMJENETehnolokia promjena je neprekidni proces malih i velikih unapreenja novih izuma i inovacija.Tehnoloke promjene su od velike vanosti za rast ivotnog standarda a svaka inovacija izaziva buenje poduzetnikog duha.Termin tehnologija se esto upotrebljava kada su u pitanju pronalasci iz najnovijeg perioda kao: - radar, laser, ultrazvuk, infracrveni zraci, mikroprocesor, magnetna rezonanca, telefaks, internet, digitalne tehnogije itd. TEHNOLOKE PROMJENETehnologija ima jednu veoma znaajnu i specifinu osobinu,naime,TEHNOLOGIJA SAMA SEBE RAZVIJA.U teoriji i praksi prednost dajemo slijedeim definicijama:Tehnologija u najirem smislu predstavlja koritenje prirode u svrhu ovjekovih materijalnih dobara.Tehnologija predstavlja primjenu naunog znanja u praktine svrhe ljudskog ivota.

TEHNOLOKE PROMJENETehnologija je sadrana u svim operacijama u kojima se stvara nova vrijednost,bez obzira da li se radi o novom proizvodu ili usluzi.Tehnologija se oduvjek bazirala na osnovnim prirodnim naukama:Fizici,Hemiji,Biologiji,Geologiji itd.Tehnologija je velikim djelom bazirana i na matematici a sve vei znaaj daju i veze sa psihologijom,sociologijom,medicinom,naukom o radu itd.Tehnologija je usko povezana sa ekonomijo i organizacijom.Moemo rei da danas nema naune discipline koja nije od interesa za modernu tehnologiju.

TEHNOLOKE PROMJENENeprekidna ubrzanja tehniko-tehnolokog progresa posebno je evidentirano na ovim kljunim pravcima:Automatizacija,Hemizacija i biologizacija,Kibernatizacija i kompjuterizacija,Vojno-tehniki kompleks i osvajanje kosmikog prostora itd.Tehnoloke promjene su veoma sloena ekonomska i drutvena kategorija.

TEHNOLOKE PROMJENE Svaka tehnoloka promjena prolazi kroz tri faze:

1.pronalazak(izum-invencija),2.prva praktina primjena(inovacija i3.iroka primjena pronalaska(difuzija).

IZUM-INVENCIJAIzum-invencija je faza tehnoloke promjene koja predstavlja raanje neke nove ideje.Sama po sebi,invencija jo ne znai neminovnost automatskog ispoljavanja slijedee faze tehnoloke promjene,t,j.nastanak inovacije.

INOVACIJAInovacija je faza tehnoloke promjene koja podrazumjeva proces realizacije neke nove ideje ,odnosno inovacija predstavlja novo rjeenje.Pojam inovacije se esto oznaava i slijedeim terminima:Pronalazak,Nauno istraivanje ili nauno djelo. sTempo tehnolokih promjena ,poveanje produktivnosti rada a time i intezitet ekonomskog razvoja u cjelini u najveoj mjeri je odreen dinamikom inovacija.

DIFUZIJADifuzija je faza tehnolokog unapreenja koju karakterie proces najire primjene inovacija.U ovisnoti od sposobnosti ekonomskih subjekata da se ova faza skrati,jasno se ispoljavaju bitne razlike izmeu uspjenih i manje uspjenih privreda u cjelini. INKUBACIONI PERIODVremenski period izmeu pojedinih faza tehnolokog unapreivanja sve se vie skrauje.Vrijeme koje je potrebno da se invencija transformie u inovaciju je najkritinija faza u ocjenjivanju svake tehnoloke promjene.Ova faza se naziva inkubacioni period.LIMITIRANOST 1.LIMITIRANOST Na limitiranost najvei uticaj imaju:

a)Nauna dostignua,b)Tehniki progres,c)Porast stanovnitva id)Politika koritenja razvojnih faktora.

LIMITIRANOSTNauna i tehnika dostignua na stepen limitiranosti djeluju u dva suprotna smjera:a)pronalaskom,npr,pronalaskom plastinih masa otpala je limitiranost prirodnih vlakana u tekstilnoj industriji,kao i limitiranost nekih metala,drveta i drugih prirodnih sirovina.b)Drugim pronalascima,npr.u elektronici ili hemijskoj industriji,porasla je limitiranost nekih prirodnih materija,kao to su obojeni metali itd.

LIMITIRANOSTTehniki progres poveava limitiranost istog vazduha i vode pretvarajui ih od slobodnih,bespaltnih dobara u koje se sve vie mora ulagati.Stalno rastui broj stanovnika u nekim djelovima svijeta utie na limitiranost ivotnog prostora i sve vie namee problem proizvodnje hrane.Zato danas u teorije zavjere monika sve vie i vie se vjeruje(1-1,5 milijardi stanovnitva).

LIMITIRANOST Stepen limitiranosti faktora zavisi od:1.izabrane razvojne politike,2.od metoda planiranja,3.od politike cijena,4.od monetarne i kreditne politike.Jednom rjeju zavisi od cjelokupne razvojne politike ,odnosno razvojnih opredjeljenja.

MOBILNOSTMobilnost faktora razvoja ,prije svega proizvodnih faktora,u velikoj mjeri opredjeluje ukupne razvojne rezultate,odnosno ukupan ekonomski razvoj. Ako izuzmemo fiziki potpuno imobilne faktore,svim ostalim faktorima je mogue poveati njihovu mobilnost do odreenih granica,a svako takvo uveanje mobilnosti dovodi veeg stepena koritenja kapaciteta.

MOBILNOSTPoseban vaan aspekt koji utie na mobilnost je visina trokova njihovog preseljenja.Ovi trokovi su vrlo razliiti,u zavisnosti od razvojne politike i ukupnog drutvenog sistema kao i od:trokova transporta,trokova novog smjetaja,plaanje raznih vrsta dabina vezanih za prijenos svojine nad nekim materijalnim faktorima,plaanje kamate i rente itd.SUPSTITUCIJAZamjena jednih faktora drugima ,tj.problem njihove supstitucije ima veliki uticaj na ekonomksi pa i cjelokupni drutveni razvoj.U tom smislu pitanje supstitucije moe se posmatrati iz niza razliitih aspekata kao to su :aspekt zaposlenosti,aspekt regionalnog razvoja,spoljnotrgovinski odnosno platno bilansni aspekti,aspekt izbora proizvodne strukture,specijalizacije i modernizacije proizvodnje,iz aspekta odnosa selo-grad i mnogih drugih.HVALA NA PANJI