Za operatera „ZIM“ d.d Zenica - fmoit.gov.ba aktivnosti 2012.pdf4.2. Linija pasteriziranog mlijeka (termička obrada mlijeka) ... (proizvodnja gvoždja i čelika i rudarstvo)

Plan aktivnosti sa mjerama za postupno smanjenje emisija, odnosno zagaenja i usklaivanje sa BAT

ZIM d.d Zenica | Kanal 32

0

2012

ZIM d.d Zenica

2/27/2012

PLAN AKTIVNOSTI

SA MJERAMA ZA POSTUPNO SMANJENJE EMISIJA, ODNOSNO ZAGAENJA I USKLAIVANJE SA BAT (DOPUNJENA VERZIJA)

Za operatera ZIM d.d Zenica



1

SADRAJ

Uvod.................................................................................................................................. 4

1. Ime i dresa klijenta (operatera)......................................................................................... 6

2. Lokacija pogona i postrojenja prikazana na planu............................................................ 7

2.1. Uvod.................................................................................................................................. 7

2.2. Lokacija............................................................................................................................. 8

3. Opis djelatnosti preduzea, vrsta proizvoda, godinji kapacitet proizvodnje i broj uposlenika 15

3.1. Djelatnost preduzea......................................................................................................... 15

3.1.1. Osnovna djelatnost preduzea........................................................................................... 17

3.2. Vrsta proizvoda (proizvodni program)............................................................................. 18

3.3. Godinji kapacitet proizvodnje......................................................................................... 19

3.4. Broj uposlenih................................................................................................................... 21

3.5. Broj radnih smjena.............................................................................................................. 21

4. Opis pogona i postrojenja.................................................................................................. 23

4.1. Linija prijema mlijeka i skladite sirovog mlijeka............................................................. 23

4.1.1. Prijem mlijeka.................................................................................................................... 23

4.1.2. Skladitenje sirovog mlijeka.............................................................................................. 24

4.2. Linija pasteriziranog mlijeka (termika obrada mlijeka)................................................... 25

4.2.1. Opis linije........................................................................................................................... 25

4.2.2. Sterilizacijalinije pasterizacije........................................................................................... 28

4.2.3. Pasterizacija....................................................................................................................... 29

4.3. Proizvodnja kiselo mlijenog programa............................................................................ 30

4.3.1. Fermentirani mlijeni napitci............................................................................................ 30

4.3.2. Proizvodnja jogurta........................................................................................................... 31



2

4.3.2.1. Odabir mlijeka................................................................................................................... 31

4.3.2.2. Predtretman mlijeka........................................................................................................... 32

4.3.3. Tekui jogurt...................................................................................................................... 35

4.3.4. vrsti jogurt (kiselo mlijeko)............................................................................................. 38

4.3.5. Konzumna pavlaka........................................................................................................... 39

4.4. Proizvodnja svjeeg kravljeg sira...................................................................................... 40

4.5. Proizvodnja bijelog sira krike.......................................................................................... 42

4.6. Linija sirnih namaza........................................................................................................... 43

4.7. Pranje prazne amblae (gajbi)............................................................................................ 44

4.8. CIP sistem pranja (cleaning in place)................................................................................ 45

4.9. Proces proizvodnje tehnoloke pare.................................................................................. 47

5. Datum poetka rada pogona.............................................................................................. 61

6. Zagaenost okolia u nultom stanju................................................................................... 61

6.1. Popis mjesta nastanka i kvalitativno kvantitativne karakteristike otpadnih tokova.......... 61

6.1.1. Emisija u zrak.................................................................................................................... 62

6.1.2. Isputanje otpadnih voda................................................................................................... 63

6.1.3. Otpad................................................................................................................................. 65

6.1.4. Buka................................................................................................................................... 66

6.1.5. Ostali otpadni tokovi.......................................................................................................... 68

7. Lista sirovina i pomonih materijala ukljuujui i hemijske supstance i gorivo............... 69

7.1. Lista sirovina i pomonih materijala................................................................................. 69

7.2. Lista kemijskih supstanci i goriva..................................................................................... 77

8. Potronja vode i energije.................................................................................................... 78

8.1. Potronja vode................................................................................................................... 78

8.2. Potronja elektrine energije............................................................................................. 81

8.3. Potronja uglja .................................................................................................................. 85

9. Mjere za odravanje i ienje opreme.............................................................................. 89

10. Opis postojeeg monitoringa........................................................................................ 102

11. Opis postojeih mjera prevencije....................................................................................... 104



3

11.1. Mjere prevencije nastanka emisija.................................................................................... 104

11.2. Mjere za racionalnu potronju i svoenje upotrebe sirovina na minimum........................ 107

11.3. Mjere za racionalnu potronju i svoenje upotrebe vode na minimum............................. 107

11.4. Mjere za racionalnu potronju i svoenje upotrebe energije na minimum........................ 108

11.5. Opis konanog tretmana otpadnih tokova i njihova usporedba sa onim datim u najboljoj raspoloivoj tehnologiji...................................................................................... 111

12. Analiza podataka o potronji sirovina i emisijama............................................................ 116

12.1. Analiza podataka o potronji sirovina, vode i energije...................................................... 116

12.2. Analiza emisije u vode....................................................................................................... 123

12.3. Analiza emisija u zrak, mirisi i buka................................................................................ 125

13. Spisak aktivnosti i mjera za smanjenje emisija iz pogona i postrojenja i racionalizaciju potronje sirovina i prirodnih resursa (vode i energije).................................................... 128

14. Prijedlog monitoring plana............................................................................................... 130

15. Mjere za monitoring proizvodnje i nastnka otpada i emisija............................................. 132

16. Plan za spreavanje nesrea velikih razmjera.................................................................... 132

17. Nain izvjetavana o rezultatima izvrenja mjera.............................................................. 133

18. Finansijska procjena za izvrenje plana na godinjem nivou........................................... 134

19. Plan prestanka rada pogona i postrojenja......................................................................... 137

20. PRILOZI............................................................................................................................ 138



4

UVOD

Operator pogona i postrojenja navedenih u lanu 4., 6., 8. i 9. Pravilnika o pogonima i postrojenjima za koje je obavezna procjena uticaja na okoli i pogonima i postrojenjima koji mogu biti izgraeni i puteni u rad samo ako imaju okolinsku dozvolu (Slubene novine Federacije BiH, broj: 19/04), za koja su izdate dozvole (urbanistika saglasnost i/ili odobrenje za graenje) prije stupanja na snagu Zakona o zatiti okolia (Slubene novine Federacije BiH, broj: 33/03), duan je prije podnoenja zahtjeva za izdavanje okolinske dozvole izraditi plan aktivnosti sa mjerama i rokovima za postupno smanjenje emisija, odnosno zagaenja i za usaglaavanje sa najboljom raspoloivom tehnikom, shodno odredbama Pravilnika o uvjetima za podnoenje zahtjeva za izdavanje okolinske dozvole za pogone i postrojenja koja imaju izdate dozvole prije stupanja na snagu Zakona o zatiti okolia (Slubene novine Federacije BiH, broj: 68/05). Plan se dostavlja Federalnom ministarstvu okolia i turizma na odobravanje. Po odobravanju Plana, odnosno po ispunjavanju uvjeta propisanih odredbama citiranog Pravilnika, operator pogona i postrojenja podnosi zahtjev za izdavanje okolinske dozvole u roku predvienom odredbama lana 3. stav 1. taka 2.a. Pravilnika o rokovima za podnoenje zahtjeva za izdavanje okolinske dozvole za pogone i postrojenja koja imaju izdate dozvole prije stupanja na snagu Zakona o zatiti okolia. Plan mora sadravati sve elemente i podatke navedene u lanu 4. Pravilnika o uvjetima za podnoenje zahtjeva za izdavanje okolinske dozvole za pogone i postrojenja koja imaju izdate dozvole prije stupanja na snagu Zakona o zatiti okolia.Prema odredbama Pravilnika o pogonima i postrojenjima za koje je obavezna procjena uticaja na okoli i pogonima i postrojenjima koji mogu biti izgraeni i puteni u rad samo ako imaju okolinsku dozvolu, svi pogoni, spadaju u pogone koji mogu negativno uticati na okoli i za iste je propisana obaveza izdavanja okolinske dozvole. Prema tome, operator je duan uraditi navedeni Plan aktivnosti u cilju izdavanja okolinske dozvole od strane Federalnog ministarstva za okoli i turizam. U svrhu izrade Plana aktivnosti uraeno je slijedee:

- izvrena je analiza postojee tehnike dokumentacije i druge dokumentacije proizvodnih pogona i postrojenja koji se nalaze na lokaciji Kanal 32, opina Zenica,



5

- izvrena je analiza okolinskih propisa i strune literature u vezi predmetne djelatnosti,

- izvren je pregled lokacije i okolnog podruja u odnosu na lokaciju, - izvrena je analiza kvaliteta otpadnih voda, te mjerenje emisije iz

kotlovnice kao i mjerenje intenziteta buke sa frekventnom analizom, - prikupljene su potrebne informacije i prostorno-planska dokumentacija za

predmetnu lokaciju od Slube za prostorno ureenje opine Zenica, - prikupljene su potrebne informacije, podaci i podloge od operatora svrhu

izrade Plana aktivnosti i definisane su mjere koje treba preduzeti za smanjenje emisija u okoli.



6

1. IME I ADRESA KLIJENTA (OPERATORA):

ZIM d.d ZENICA

ZENIKA INDUSTRIJA MLIJEKA

ul. KANAL 32

72 000 ZENICA

BOSNA I HERCEGOVINA

Kontakt informacije:

Telefon: +387 32 457 484

Fax: +387 32 457 358

Email: [email protected]

Struni tim na izradi Plana aktivnosti:

Doc dr sc Hajrudin Skender

Dr vet Sanela Patkovi

Dipl ing ma Sinanovi Hajrudin

Kontakt osoba:

Sinanovi Hajrudin dipl ing ma

Mob.: +387 61 892 248

Email: [email protected]

mailto:[email protected]:[email protected]



7

2. LOKACIJA POGONA I POSTROJENJA PRIKAZANA NA PLANU

2.1.Uvod

Zenika industrija mlijeka "ZIM" d.d. je konzumna mljekara.Osnovne djelatnosti su proizvodnja, prerada I promet mlijeka I mlijenih preraevina. Mljekara je putena u rad 29. novembra 1959. godine. Odluku o njenoj gradnji u naselju Kanal u Zenici, planiranog kapaciteta od 5000 litara mlijeka na dan, donio je tadanji Narodni odbor optine Zenica pod brojem 05/3-8856/1 od 11. septembra 1958. godine. Sagraena je da bi mlijekom snabdijevala radnike zaposlene u crnoj metalurgiji, rudarstvu, kao I stanovnitvo ireg podruja Zenice I centralne Bosne.

Za proteklih skoro pet decenija postojanja, u Mljekari su obavljene tri rekonstrukcije, a u toku je I etvrta sa ciljem proirivanja I osavremenjivanja proizvodnog ciklusa. Krajem 1990. izraen je elaborat o gradnji Mljekare na novoj lokaciji, na podruju gradskog naselja Mrtvice, optina Zenica, predvienog kapaciteta od 100 hiljada litara mlijeka na dan u znatno dopunjenom proizvodnom programu. Realizaciju ovog projekta prekinuo je rat u Bosni i Hercegovini.

Prije rata Mljekara je bila poznata kao dobro pozicionirana firma, jer je godinje dostizala proizvodnju od 14,5 miliona litara mlijeka. U ratnom periodu njena djelatnost bila je uglavnom koncentrisana na proizvodnju hrane za odbranu I prevljavanje stanovnitva.

Ponovno je aktivrana 4. oktobra 1994. godine zahvaljujui zaista velikim naporima zaposlenih I umijenosti strunih ljudi, koji su ostali vijerni firmi I u najteim uvjetima.

Sadanji instalirani minimalni dnevni kapacitet Mljekare je tri hiljade litara mlijeka, a maksimalni 50 hiljada litara. Gledano iz tehnolokog ugla, trenutno se koristi 30% postojeih kapaciteta. Jedan od bitnih stratekih ciljeva ZIM-a je povratak na prijeratni godinji obim proizvodnje I potpuno podmirivanje potreba trita centralne Bosne sa mlijekom I mlijenim preraevinama.



8

U mljekari je trenutno zaposleno 103 radnika, organiziranih u sirovinskom, proizvodno tehnikom, transportnom I komercijalnom sektoru I preteim slubama.

2.2 Lokacija

Zenica je grad smjeten u kotlini rijeke Bosne na nadmorskoj visini 316 metara. Privredni je centar Bosne i Hercegovine.

Zenica je udaljena od glavnog grada BiH - Sarajeva priblino 70 kilometara, sjeverno, dolinom rijeke Bosne. Najblii aerodrom je u Sarajevu do koga se

dolazi putem uz rijeku Bosne preko Stupske petlje.

Broj stanovnika: 150.000 Povrina: 500 km2

Geografska irina i duina: 44 12' i 17 56' Nadmorska visina: 316 m.

Grad Zenica je tradicionalno poznat industrijski centar, na prostorima ex Jugoslavije. U dosadanjoj politici razvoja dominirale su bazne grane industrije (proizvodnja gvodja i elika i rudarstvo). Eksploatacija mrkog uglja u Zenici je

otpoela 1880. godine, a proizvodnja elika 1892. godine.



9

Slika br.1 Karta Bosne i Hercegovine

Slika br. 2 Karta Zenice

Sluba za prostorno ureenje opine Zenica pod predmetom broj 06-23-3-5076/00 od 24.08.2000. godine dala je sljedee struno miljenje o lokaciji Mljekare Zenica:

IZVOD IZ URBANISTIKOG PLANA GRADA

Na osnovu smjernica datih Urbanistikim planom grada Zenice, predmetna lokacija pripada sjevernoj privrednoj zoni podzorni Kanal, u kojoj se osim razvoja eljeznikog I teretnog terminala, planira lokacija zatvorenih I otvorenih skladita, te iseljenje stanovanja I nekih manjih radnih kompleksa (Mljekare 0,40 ha).

POSTOJEE STANJE



10

Na osnovu izvrenog mjerenja na terenu utvreno je da su postojei objekti u sklopu Zenike industrije mlijeka, ZIM d.d Zenica, ulica Kanal br. 32 izgraeni na parcelama: k.. 431, k.. 432, k.. 435 (dio), k.. 411 (dio), k.. 1967 (dio) I k.. 1968 (dio), sve u sastavu K.O. Riice. (Prilog br. 11- kopija katastarskog plana).

Za postojee objekte dati su sljedei podatci:

Broj Namjena Spratnost Povrina (m2) BRGP (m2)

1 Mljekara P+1 673,00 1346,00

2 Mljekara VP 206,00 206,00

3 pomoni P 178,00 178,00

4 Pomoni VP 91,00 91,00

5 Radionica VP 118,00 118,00

6 Pomoni P 20,00 20,00

7 Nadstrenica P 38,00 38,00

8 Nadstrenica P 28,00 28,00

9 Sirana P 102,00 102,00

10 Pomoni P 146,00 146,00

11 Portirnica P 54,00 54,00

12 Hladnjaa P 29,00 29,00

13 Kotlovnica P 102,85 102,85

14 Kanal

15 silo tank

16 silo tank

17 silo tank

UKUPNO 1785,85 2458,85

Tabela 1. Spratnost zgrada Mljekare Zenica



11

Povrina kompleksa unutar granica postojee ograde iznosi 3188,00 m2.

Objekti su graeni od vrstog materijala. Konstrukcija je armirano betonska ili metalna, sa ispunom od opeke, blok opeke I amotno betonskih elemenata.

Spratnost objekata je P, VP i P+1.

Krovovi su razliitog nagiba (dvovodan, jednovodan, ravan) I pokriveni valovitim salonit ploama.

IZVOD IZ KONCEPCIJE RP KANAL Predmetna lokacija nalazi se na prostoru obuhvata regulacionog plana Kanal.

Komisija za reviziju planske dokumentacije na XIII sjednici odranoj 20.06.2000. godine, usvojila je koncepciju RP Kanal.

Prema postavkama iz koncepcije, na podruju obuhvata RP Kanal utvrene su dvije osnovne funkcionalne zone:

1. zona eljeznice i teretnog terminala 2. zona poslovnih kompleksa (radni kompleksi i skladita)

Postojea lokacija objekata u okviru ZIM Zenica je unutar granica obuhvata RP Kanal. (shema 3 situaciona shema kompleksa mljekare prilog br.23)

Prema usvojenoj koncepciji plana u sklopu planirane zone poslovnih kompleksa (radni kompleksi I skladita), nalazi se predmetna lokacija ZIM-a.

Shodno tome planirana namjena prostora potvruje postojei lokalitet radnog kompleksa ZIM-a. Meutim, s obzirom na specifinu vrstu djelatnosti, I u skladu sa smjernicama iz Urbanistikog plana, postojei lokalitet ZIM-a se zadrava do momenta iznalaenja adekvatnog lokaliteta za tu vrstu djelatnosti.

Svi pogoni Mljekare Zenica predstavljaju kompaktnu cjelinu , tako da nisu odijeljeni lokalnim transportnim putevima ili nekim drugim objektima. Glavni transportni prilaz ZIM-u dolazi asfaltiranim putem sa zapadne strane, uz ogradu preduzea Mittal Steel, novoizgraenim mostom preko rijeke Bosne I du june ograde preduzea ZIM. Na sjevernoj strani ZIM granii sa glavnom teretnom eljeznikom stanicom to je bio strateki potez, jer se mlijeko u prolom vremenu dovozilo i eljeznicom. Junu granicu predstavlja



12

rijeka Bosna, od koje je preduzee odijeljeno samo lokalnim putem ka zenikom naselju Kanal. Zapadna ograda granii sa stambenim barakama I zonom poslovnih kompleksa. Pristup u krug Mljekare Zenica je kontrolisan sa ulaznim kapijama I portirnicom uz video nadzor. Sve povrine unutar kruga Mljekare Zenica su asfaltirane, a zelene povrine uz ogradu su kultivisane I zasaene ukrasnim rastinjem. Slube Mljekare Zenica takoe u okviru svojih mogunosti vode brigu I o istoi prilaznih obala rijeke Bosne.

Hidroloke karakteristike lokacije odreene su blizinom rijeke Bosne, koja predstavlja recipijent povrinskih voda sa ove lokacije i njenog okruenja. Zemljite je porozno, ljunkovito (aluvijum) i omoguava visoku pokretljivost podzemnih voda prema i od rijeke Bosne, ovisno o vodostaju i koliini padavina. Rijeka Bosne je na ovom potezu klasificirana u treu klasu kvaliteta. Meutim, ovaj vodotok cijelim svojim tokom uzvodno prima znatne koloine otpadnih materija uslijed unosa fekalnih i industrijskih otpadnih voda, krutog otpadnog materijala i zagaenja od poljoprivrede, zbog ega je prije ove lokacije ve optereen zagaujuim materijama.

Slika br. 3 Hidroloka karta Bosne i Hercegovine



13

Opina Zenica se nalazi pod uticajem umjereno-kontinentalne klime, koju karakteriu relativno duge i otre zime i topla ljeta. Temperatura dosta varira u toku godine (apsolutne minimalne temperature se kreu od -24C do -34C, a aspolutno maksimalne od 30C do 36C). Srednja godinja temperatura iznosi oko 120C. Najtopliji mjesec u toku godine je juli, a najhladniji je decembar. Dnevna variranja temperature su znaajna, jer postoje znaajne razlike izmeu dnevnih i nonih temperatura.

Srednja godinja koliina padavina iznosi od 1000 l/m2 do 1200 l/m2 . Padavine su u toku godine neravnomjerno rasporeene i najvee koliine javljaju se u jesen. Minimalne padavine se javljaju u ljetnom periodu i to u mjesecu julu i augustu. Snjene padavine su obilne pogotovo na viim kotama. Raspodjela estina i srednjih brzina vjetra po pravcima (rua vjetra) najvie zavisi od lokalne orografije. Dominantan pravac vjetra na razmatranom podruju je iz sjeverozapadnih i jugoistonih kvadranata, odnosno dolinom rijeke Bosne. ire podruje lokacije pripada klimatogenoj zajednici hrastovo-grabove ume vegetacijske asocijacije Querco-Carpinetum. Na predmetnom lokalitetu zastupljeni su antropogeni tercijarni ekosistemi vjetakih livada, okopavina i vrtova sa pripadajuim flornim i faunistikim elementima. Na obalama rijeke Bosne zastupljena je poplavna vegetacija reda Salicetalija, koja se smjenjuje sa vegetacijom reda Alnetalia glutinosae. Na osnovu dostupnih podataka i opservacijom terena, nije konstatovano prisustvo rijetkih i endemskih biljnih i ivotinjskih vrsta, kao i posebnih prirodnih vrijednosti. Saprobiolokom analizom bentosa rijeke Bosne na predmetnoj lokaciji konstatovano je prisustvo velikog broja predstvanika Chironomidae, Oligoheta, a zatim Ephemeroptera, Hirudinea i drugih malobrojnih makroinvertebrata. Ovi organizmi indiciraju kvalitet vode III klase, kojoj pripada ova dionica rijeke Bosne prema Uredbi o kategorizaciji vodotoka. Odreena saprobioloka istraivanja kvaliteta rijeke Bosne iz 2001. godine pokazju da njen kvalitet na ovoj dionici varira izmeu III i IV klase kvaliteta. Uzimajui u obzir ove tektonske i seizmotektonske karte (podloge) kao i kasnija prouavanja seizminosti teritorije BiH utvreno je da se podruje grada Zenice nalazi u zoni izmedu VII i VIII stepena MCS skale.



14

Slika br. 4 Seizmotektonska karta regije Zenica



15

3. OPIS DJELATNOSTI PODUZEA, VRSTA PROIZVODA, GODINJI KAPACITET PROIZVODNJE, BROJ UPOSLENIKA

3.1. Djelatnosti poduzea

Na osnovu rjeenja o registraciji broj 043-0-Reg-11-000963 od 01.09.2011. izdatog od strane Opinskog suda u Zenici, u predmetu upisa u sudski registar usklaivanje djelatnosti , a na osnovu odredbe lana 58. Zakona o registraciji poslovnih subjekata u Federaciji Bosne i Hercegovine (Slubene novine Federacije Bosne I Hercegovine, broj 27/05, 68/05, i 43/09), upisana je promjena: usklaivanje djelatnosti, ime se mjenjaju podaci subjekta:

- Firma:Zenika industrija mlijeka d.d Zenica - Skraena oznaka firme: ZIM d.d Zenica - Sjedite: Kanal br. 32, Zenica, Zenica - Matini broj subjekta (MBS): 43-02-0006-10 (stari broj 1-866) - JIB: 4218004060008 - Potvrda Odluke o usklaivanju djelatnosti ZIM d.d Zenica, broj OPU-IP-333/2011 od 19.08.2011. godine.

R.BR DJELATNOST ifra

1. Uzgoj itarica (osim rie), mahunarki i sjemenja uljarica 01.11

2. Uzgoj muznih krava 01.41

3. Uzgoj ovaca i koza 01.45

4. Mjeovita poljoprivredna proizvodnja (biljna i stona proizvodnja) 01.50

5. Pomone djelatnosti za uzgoj usjeva 01.61

6. Pomone djelatnosti za uzgoj ivotinja 01.62

7. Prerada i konzerviranje mesa 10.11

8. Proizvodnja sokova od voa i povra 10.32

9. Ostala prerada i konzerviranje voa i povra 10.39

10. Proizvodnja mlijeka, mlijenih proizvoda i sira 10.51

11. Proizvodnja sladoleda i drugih smrznutih smjesa 10.52

12. Proizvodnja homogniziranih prehrambenih preparata i 10.86



16

dijetske hrane

13. Proizvodnja ostalih prehrambenih proizvoda, d.n. 10.89

14. Proizvodnja osvjeavajuih pia; proizvodnja mineralne vode i drugih flairanih voda 11.07

15. Proizvodnja maina za industriju hrane, pia i duhana 28.93

16. Popravak maina 33.12

17. Proizvodnja i snabdijevanje parom i klimatizacija 35.30

18. Skupljanje, proiavanje i snabdijevanje vodom 36.00

19. Uklanjanje otpadnih voda 37.00

20. Obrada i zbrinjavanje neopasnog otpada 38.21

21. Reciklaa posebno izdvojenih materijala 38.32

22. Odravanje i popravak motornih vozila 45.20

23. Posredovanje u trgovini poljoprivrednim sirovinama, ivim ivotinjama,tekstilnim sirovinama i poluproizvodima 46.11

24. Posredovanje u trgovini hranom, piima i duhanom 46.17

25.

26. Posredovanje u trgovini specijaliziranoj za odreene proizvodeili grupe ostalih proizvoda 46.18

27. Posredovanje u trgovini raznovrsnim proizvodima 46.19

28. Trgovina na veliko itaricama, sirovim duhanom sjemenjem i hranom za ivotinje 46.21

29. Trgovina na veliko ivim ivotinjama 46.23

30. Trgovina na veliko mlijekom, mlijenim proizvodima, jajima, jestivim uljima i mastima 46.33

31. Trgovina na veliko poljoprivrednim mainama, opremom i priborom 46.61

32. Nespecijalizovana trgovina na veliko 46.90

33. Trgovina na malo u nespecijaliziranim prodavaonicama preteno hranom, piima i duhanskim proizvodima 47.11

34. Trgovina na malo voem i povrem u specijaliziranim prodavnicama 47.21



17

35. Ostala trgovina na malo prehrambenim proizvodimau specijaliziranim prodavaonicama 47.29

36. Trgovina na malo hranom, piima i duhanskim proizvodima na tandovima i trnicama 47.81

37. Ostala trgovina na malo izvan prodavnica, tandova i trnica 47.99

38. Cestovni prijevoz robe 49.41

39. Tehniko ispitivanje i analiza 71.20

40. Iznajmljivanje i davanje u zakup (leasing) poljoprivrednih maina i opreme 77.31

41. Osnovno ienje zgrada 81.21

42. Djelatnost pakovanja 82.92

Tabela 2. Osnovna djelatnost Mljekare Zenica

3.1.1 Osnovna djelatnost poduzea

Osnovna djelatnost poduzea je:

Proizvodnja mlijeka, mlijenih proizvoda i sira ifra 10.51



18

3.2 Vrste proizvoda (proizvodni program)

R.br. Naziv proizvoda Vrsta i veliina pakovanja

1. Pasterizovano mlijeko 2,8% mm PE ambalaa 1 lit

2. Svjee mlijeko 2,8% mm Boca 1 lit

3. Svjee mlijeko 2,8% mm Boca 1/2 lit

4. Pasterizovano mlijeko 2,8% mm Rinfuza

5. Jogurt 2% mm Purepak 1 lit

6. Jogurt 2% mm Purepak 1/2 lit

7. Jogurt 2% PE ambalaa 1 lit

8. Jogurt 2% Boca 1 lit

9. Jogurt 2% Boca 1/2 lit

10. Kiselo mlijeko 2,8% PVC aa 0,18 lit

11. Jogurt light 0,5% Boca 1 lit

12. Jogurt light 0,5% Boca 1/2 lit

13. Pavlaka 12% PVC aa 0,18 lit



16. Pavlaka 12% PVC kantica 850 gr

17. Mileram 21,5% PVC aa 0,41 lit

18. Mileram 30% PVC aa 0,4 lit

19. Mileram 21,5% PVC kantica 850 gr

20. Svjei sir Kadica 0,5 lit

21. Bijeli sir- krika Vakum kesice- po masi

22. Tetrapak mlijeko 2,8% Tetrapak ambalaa 1 lit

23. Tetrapak mlijeko 3,2% Tetrapak ambalaa 1 lit

24. Sirni namaz ZIMKO PVC aa 70 gr



19



27. ZIM krem PVC aa 70 gr



30. Ala kajmak PVC aa 150 gr

31. Sirutka Boca 2lit

Tabela 3. Proizvodni program

3.3 Godinji kapacitet proizvodnje

Slijedei pregled je zasnovan na podacima o proizvodnji iz 2011. godine.

R/B Vrsta proizvoda Jedinica mijere Koliina

1. Pasterizovano mlijeko 2,8% 1/1 PE litar 643.500

2. Pasterizovano mlijeko 2,8% 1/1-FLAA litar 247.500

3. Pasterizovano mlijeko 2,8% 1/2 litar 24.750

4. Pasterizovano mlijeko-rinfuza litar 865.100

4. Svega pasterizovano mlijeko litar 1.780.850

5. Jogurt 2% 1/1 PP litar 198.000

6. Jogurt 2% 1/2 PP litar 15.345

7. Jogurt 0,5% 1/1 lit.-Light litar 230.670

8. Jogurt 0,5% 1/2 lit. - Light litar 22.770

9. Jogurt 2% 1/1 PE litar 16.830

10. Jogurt 2% 1/1 Flaa litar 528.660

11. Jogurt 2% 1/2 Flaa litar 168.300

12. Kiselo mlijeko 2,8% 0,18 litar 265.320

13. Svega jogurt litar 1.445.895

14. Pavlaka 12% 0,18 litar 215.820



20

15. Pavlaka 12% 400 gr. litar 145.530

16. Pavlaka 20% 0,18 litar 73.260

17. Pavlaka 12% 850 gr. litar 183.150

18. Mileram 21,5% 850 gr. litar 65.340

19. Mileram 21,5% 410 gr. litar 79.200

20. Mileram 30% 400 gr. litar 32.670

21. Mileram 21,5% - RIFUZA litar 1.089

22. Svega pavlaka litar 796.059

23. Svjei sir "R" kg 118.580

24. Svjei sir kg 133.280

25. Svjei sir krika kg 34.300

26. Sirni namaz 70 gr. kg 8.415



30. Krem namaz 70 gr. kg 1.386



33. Krem namaz " R " kg 50

34. Ala kajmak 150 gr. kg 772

35. Kajmak "R" kg 3.713

36. Svega sir i namazi : kg 314.901

36. Tetrapak mlijeko 3,2 % 1/1 kg 148.500

37. Tetrapak mlijeko 2,8 % 1/1 litar 1.089.000

38. Svega tetrapak: litar 1.237.500

39. Sirutka 2/1 litar 30.000

Ukupno vlastiti proizvodi: litar/kg 5.575.205

Rabat 3 %

UKUPNA KOLIINA: 5.575.205

Tabela 4. Ukupna realizacija u 2011. godini



21

3.4 Broj uposlenih

Sluba Kvalifikaciona struktura

Ukupno VSS V SSS VK KV NS NK

Sluba direktora 2* 1 3

Finan.- knjigovodstvena sluba 1 2 4 1 8

Komercijalna sluba 2 4 7 1 14

Sluba pravnih, kadrovskih i

opih poslova 1 2 3 1 1 8

Sirovinska sluba 2 3 6 11

Sluba kontrole kvaliteta 1 1 1 3

Proizvodnja 2 2 17 5 26

Poslovi odravanja 1 4 1 6

Transport i odravanje vozila 3 3 13 5 24

Ukupno 6 6 17 12 47 2 13 103

* Direktor drutva Dr.sc. Hajrudin Skender

Tabela 5. Pregled zaposlenih radnika prema kvalifikacionoj strukturi

3.5. Broj radnih smjena

Rad se obavlja u jednoj smjeni (8 radnih sati)



22

Sekretar statistiar

Direktor drutva

Rukovodilac finansijske slube blagajnik raunovoe

Rukovodilac slube za ope , pravne i

kadrovske poslove sekretar referent opih

poslova radnik na odravanju

higijene portir

Rukovodilac komercijalne slube referent prodaje fakturista skladitar prodava

Rukovodilac kontrole kvaliteta laborant

Rukovodilac slube transporta

voza na prikupljanju mlijeka

voza na transportu gotove robe automehaniar

Rukovodilac proizvodnje radnici u proizvodnji

Rukovodilac slube odravanja loai kotlova bravar elektriar

Rukovodilac sirovinske slube

kontrolori kvaliteta sirovine

Savjetnik direktora drutva

O R G A N I Z A C I O N A S H E M A Z I M D . D Z E N I C A



23

4. OPIS POGONA I POSTROJENJA

4.1. Linija prijema mlijeka i skladite sirovog mlijeka

4.1.1 Prijem mlijeka

Prvi korak u svim mljekarama je prijem mlijeka. Prijem ne smije da traje due od 3 sata da se mlijeko ne bi pokvarilo. Prilikom prijema mlijeka uzima se uzorak za ispitivanje. Kvalitativna ispitivanja podrazumjevaju odredjivanje: kiselosti, sastava (mast, SM, proteini), to se izvodi na ureaju Milkoscan i higijenskih karakteristika. Nakon laboratorijske analize mlijeka iz mlijeka se uklanjaju otopljeni plinovi (zrak, CO2) dearacijom u odvajau zraka tipa DIESEL 300 kapaciteta 18 000 lit/h, te neistoe prvo grubim filtiranjem u disk filteru za grubu filtraciju mlijeka sa perforiranim ulokom od nehrajueg elika, a zatim i finim filtriranjem u dvodjelnom cilindrinom finom filteru kapaciteta 2 x 20 000 lit/h. Koliina mlijeka se mjeri na mjerau protoka mlijeka DIESEL tipa RZ 2N 50 R. Nakon filtracije i mjerenja koliine mlijeka mlijeko se hladi u ploastom izmjenjivau toplote (hladnjaku) tipa P 22 HB, kapaciteta 18 000 lit/h. Optimalno bi bilo da precieno mlijeko ide odmah na termiku obradu, ali prijem traje krae od termike obrade. Zato se mlijeko hladi i ide u tankove. Ovim se stvara rezerva, koja garantuje da nee biti zastoja u termikoj obradi.

Uzimanje uzorka

1. Deaerator; 2. Filter; 3. Mjera protoka; 4. Meutank (opcionalno);



24

5. Termizacija i hlaenje mlijeka, ili samo hlaenje; 6. Silos za mlijeko

Slika br.5 Prijem mlijeka

4.1.2 Skladitenje sirovog mlijeka

Sirovo mlijeko se skladiti u tankovima. Kapacitet tankova treba da je takav da omogui prijem svog mlijeka koje stigne u toku dana u mljekaru. U krugu ZIM-a se nalaze tri tanka za prijem sirovog mlijeka vertikalne cilindrine izvedbe, izolovani mineralnom vunom debljine 80 mm, sa dvostrukim platom, svaki kapaciteta 25 000 litara mlijeka. U tankovima se mlijeko mora mjeati da ne bi dolo do izdvajanja mlijene masti, to se postie elektromotornom mjealicom snage 1,1 kW sa malim brojem obrtaja. Dodatnu opremu tankova ine: satni termometar, nivokazno staklo sa slavinom za uzimanje uzoraka, oduni otvor sa poklopcem i turbinom za pranje tanka (buster) promjera 38. Punjenje tankova se vri preko centrifugalne pumpe od inox-a kapaciteta 12 500 lit/h, sa maximalnom visinom dizanja do 20 mVS (vodenog stuba), snage 3,0 kW zatiene poklopcem od inox-a.



25

Slika br.6 ema tanka za sirovo mlijeko

4.2. Linija pasterizacije mlijeka (termika obrada mlijeka)

4.2.1 Opis linije

Termika obrada mlijeka se provodi u svrhu unitenja patogenih i to veeg broja ostalih mikroorganizama i enzima u mlijeku. Prisitiglo mlijeko je potrebno toplinski obraditi najkasnije u roku od 24 sata. U mljekarstvu su poznate dvije vrste toplinske obrade:

1. pasterizacija - toplinska obrada na temperaturama do 100 C 2. sterilizacija - toplinska obrada na temperaturama viim od 100

C



26

Proces

Temperatura

(C)

Trajanje

Termalizacija 63-65 15 s

Niska, dugotrajna pasterizacija 63-65 30 min

Srednja, kratkotrajna pasterizacija 72-75 15-20 s

Visoka, kratkotrajna pasterizacija (mlijeko i

vrhnje) 80 1-5 s

Ultratoplinska obrada (ESL1) 125-138 2-4 s

Sterilizacija u protoku *(UHT2) 135-140 nekoliko s

Sterilizacija u ambalai** 115-120 20-30 min

Tabela br.7 Vrste toplinske obrade

U ZIM-u se toplinska obrada sirovog mlijeka obavlja na dva ureaja:

1. ploasti izmjenjiva toplote (pasterizator) za pasterizovano mlijeko kapaciteta 8 000 l/h ALFA LAVAL tip P 14-RB broj 2234-3262 za kratkotrajno zagrijavanje mlijeka na temperature od 72 C do 85 C, regeneracije do 92 % i temperaturnim programima: - (5 40 65, 5 72 45 , 5 10 , 5 4) C ili

- (5 50 78, 5 85 56 , 5 11 , 5 4) C

i sekcijama:



27

- dvostepeni izmjenjiva toplote,

- zagrijavanje,

- dra toplote, vrijeme zadravanja 16 s,

- hlaenje

Potrebna koliina pare za zagrijavanje je cca 130-155 kg/h pare pritiska od 3 bara.

2. ploasti izmjenjiva toplote (pasterizator) za pasterizaciju jogurtnog mlijeka i pavlake ALFA LAVAL TIPA P 13 HRB, kapaciteta 4 000 l/h mlijeka, 4 000 l/h pavlake (12 i 20)% masnoe, 1 000 l/h pavlake 35% masnoe. Temperaturni programi:

- (5 55 65 95 45 42) C

- (8 56 65 95 47 20 6) C

- (8 56 65 105 57 20) C

- (60 20 8) C

1. Balansni spremnik; 2. Protona pumpa;



28

3. Kontrola protoka; 4. Regenerativna sekcija predgrijavanja; 5. Centrifugalni separator; 6. Sekcija pasterizacije; 7.Cijevni zadrava topline; 8. Pumpa; 9. Sustav za zagrijavanje tople vode parom; 10. Regenerativna sekcija hlaenja; 11. Sekcije hlaenja; 12. Protoni razdjelni ventil; 13. Kontrolna ploa Slika br.7 Principijelna ema pasterizacije

4.2.2 Sterilizacija linije pasterizacije

Prije poetka pasterizacije sirovog mlijeka mora se obaviti sterilizacija linije!

Poto bi linija za pasterizaciju poslije rada od prolog dana trebala biti oiena hemijskim sredstvima za pranje vrimo sljedee radnje za sterilizaciju linije:

- poto se u liniji ve nalazi ista voda, zatvorimo protok na slavini prema skladitu pasterizovanog mlijeka i napravimo kruni tok.

- na regulatoru temperature podesimo temperaruru na 90 C.

- otvorimo dotok komprimiranog zraka i kontroliemo pritisak.

- kada smo odradili gore navedene radnje putamo u pogon druge ureaje koji su u sklopu pastera i to sljedeim redom:

I. separator i saekamo da separator postigne puni broj obrtaja



29

Slika br.8 Samoistivi separator (klarifikator) mlijeka - uklanja vrste neistoe iz mlijeka I vri obiranje mlijekana principu

centrifugalne sile

II. pumpu za toplu vodu III. pumpu za mlijeko

- otvorimo lagano ventil za paru. Pritisak pare mora biti 2,5 do 3 bara. Kada postignemo temperaturu 90 C vrimo sterilizaciju najmanje 10 minuta. Poslije tog vremena linija bi trebala biti sterilizovana

- na regulatoru temperature podesimo temperaturu na temperaturu pasterizacije

- otvorimo ventil za dotok ledene vode da se voda koja cirkulie u liniji ohladi

- pristupamo pasterizaciji mlijeka

4.2.3 Pasterizacija

a) slika lijevo: princip separacije

b) slika desno:

principijelna ema separatora

a)

b)



30

Kada se izvre potrebni radovi za pranjenje silosa za sirovo mlijeko I tanka za pasterizovano mlijeko te podesimo eljenu temperaturu pasterizacije pristupamo sljedeim radnjama:

- vodu koja se nalazi u pasteru pomou slavine usmjerimo u lijevak kanalizacije,

- kada nivo vode padne do otvora za usis na pumpu pustimo u pogon pumpu za sirovo mlijeko i time poinje dovod sirovog mlijeka na pasterizaciju,

- kada u lijevak pone da istie mlijeko okrenemo slavinu i usmjerimo mlijeko u eljeni tank za pasterizovano mlijeko.

Potrebno kontrolisati:

I. Temperaturu pasterizacije II. Temperaturu ohlaenog mlijeka(max 5 C)

III. Pritisak pare i zraka IV. Rad separatora

Kada prestane dovod sirovog mlijeka saekamo da nivo mlijeka u balansnom kotliu padne do otvora za usis na pumpu, iskljuimo pumpu za dovod sirovog mlijeka i pustimo vodu da istisne mlijeko iz pastera. Kada na nivokaznom staklu vidimo da voda skoro krene u tank za pasterizovano mlijeko okrenemo slavinu i usmjerimo tok u lijevak kanalizacije.

4.3 Proizvodnja kiselo mlijenog programa

4.3.1 Fermentirani mlijeni napitci

Mlijeko je izrazito dobra podloga za razvoj mikroorganizama. U povoljnim

uslovima, mikroorganizmi, koji su uvijek prisutni u mlijeku, e kompleksne

sastojke mlijeka razgradivati u prostije.

Proces mlijeno-kisele fementacije laktoze mlijeka u mlijenu kiselinu

djelovanjem enzima bakterija mlijene kiseline, vrlo je sloen i odvija se



31

postupnom razgradnjom laktoze pri emu nastaju brojni meduproizvodi i energija.

Glavni proizvod, mlijena kiselina, (ili druge kiseline) nastala fermentacijom utie na svjee-kiseli ukus fermentiranih napitaka te uslovljava kiselu reakciju sredine i djeluje kao inhibitor, spreavajuci razvoj mikroorganizama, prvenstveno acidofobnih. Medutim, djelovanjem kiseline pod uticajem bakterija mlijene kiseline nastaju takode i fiziko-hemijske promjene micela kazeina koje dovode do koagulacije kazeina, te stvaranja koaguluma mlijeka (pri izoelektrinoj taki kazeina odn. pH oko 4,6). Tako, fermentacijom nastaje i karakteristina konzistencija fermentiranih mlijenih napitaka, na koju djelujemo tehnolokim postupkom (toplotna obrada, homogenizacija i slino).

4.3.2 Proizvodnja jogurta

Jogurt se uobiajeno klasificira u nekoliko tipova:

- vrsti jogurt, inkubacija i hlaenje je u pakovanju

- tekui jogurt, inkubacija u tanku i hlaenje prije pakovanja

- pitki jogurt, slian tekuem ali se koagulum razbija u tenost prije nego

to se pakuje

- zamrznuti jogurt, inkubacija u tanku i zamrzavanje poput sladoleda

- koncentrirani jogurt, inkubacija u tanku, koncentriranje i hlaenje prije

pakovanja. Ovaj tip se negdje zove stegnuti jogurt, labneh, labaneh itd.

- Aromatizirani (obogaeni) jogurt, sa razliitim dodacima mirisa, ukusa i

arome

4.3.2.1. Odabir mlijeka

Za proizvodnju jogurta mlijeko treba biti najvieg mikrobiolokog kvaliteta. Jogurt



32

moe imati sadraj masti od 0 do 10%, uobiajeno od 0,5 do 3,5%. Prema

kodeksu FAO/WHO jogurt moe biti podijeljen prema sadraju masti u 3 tipa:

- Jogurt, sadraj mlijene masti min. 3%

- Djelimino obrani jogurt, sadraj mlijene masti 0,5-3%

- Obrani jogurt, sadraj mlijecne masti max. 0,5%

4.3.2.2. Predtretman mlijeka

Predtretman mlijeka je uvijek isti, bez obzira da li se radi o cvrstom ili tekucem

jogurtu. Ukljucuje standardizaciju sadraja masti i suhe materije, toplotni tretman

i homogenizaciju (podrazumijeva se da je mlijeko standardizovano na sadraj

masti prije ulaska na liniju).

- standardizacija sadraja mlijene masti

Podeavanje sadraja mlijene masti moe se izvesti mijeanjem obranog i

punomasnog mlijeka ili obranog mlijeka sa pavlakom u liniji nakon obiranja

mlijeka (separator) kao i kod bilo kojeg drugog proizvoda (npr. UHT mlijeko).

- standardizacija sadraja suhe materije

Kako je zakonski propisano da mlijeko za jogurt mora imati najmanje 8,5%

SMBM, sadraj ukupne suhe materije moe biti puno vei (u zavisnosti od



33

koliine mlijene masti u proizvodu), te se moe povecati na vie naina:

- Evaporacijom (10-20% od kolicine mlijeka se normalno uparava)

- Uguivanjem mlijeka reverznom osmozom ili ultrafiltracijom

- Dodatkom ultrafiltriranog obranog mlijeka (ili u prahu)

- Dodatkom ultrafiltrirane surutke (ili u prahu)

- Dodatkom obranog mlijeka u prahu (najvie do 3%)

Standardizacija suhe materije se najece deava u evaporatoru (uparivacu) ili

dodatkom mlijecnog praha (po naim propisima je dozvoljeno do 3% dodatka).

Bitno je pronaci optimalnu kolicinu suhe materije (najcece oko 15%) ili proteina da bi se postigla povoljna ili eljena konzistencija proizvoda. Povecanje suhe materije, narocito udjela kazeina i proteina surutke daje cvrci koagulum tako smanjujuci tendenciju surutke da se izdvaja.

Pored navedenih dodataka u svrhu poboljanja konzistencije jogurta, mogu se u

mlijeko takode dodati sredstva za ugucivanje ili stabilizaciju proizvoda

stabilizatori (prirodna jedinjenja sposobna da veu slobodnu vodu) i to najvie do 0,5% na koliinu proizvoda. Uglavnom se dodaju u toplo mlijeko prije ili nakon pasterizacije, ali obicno prije homogenizacije, i to najcece u proizvodnji tekuceg ili vocnog jogurta. Disaharid saharoza ili monosaharidi kao glukoza mogu se dodati sami ili u kombinaciji sa vocem. Ne preporucuje se dodati vie od 10% ecera, jer on sprecava razvoj mikroorganizama i usporava fermentaciju,

mijenjajuci osmotski pritisak mlijeka.

Deaeracija

Koliina vazduha u mlijeku za proizvodnju jogurta treba da je to je mogue

manja. Medutim, odreeno uduvavanje vazduha je neizbjeno ako se suha



34

materija poveava dodatkom mlijenog praha i zato se deaeracija mlijeka

naroito u tom sluaju preporuuje u ranoj fazi procesa.

Homogenizacija mlijeka

Homogenizacija je obavezna operacija u proizvodnji jogurta i njome se, osim

usitnjavanja masnih kuglica te ravnomjernog rasporeda masti u mlijeku (i/ili

dodataka) koji se tako nee izdvojiti na povrini, postie jo i povecanje

viskoziteta i poboljanje konzistencije i probavljivosti jogurta. Homogenizacija se izvodi na 15-18 (ili 20-25) MPa i pri temperaturi od oko 65C.

Slika br.9 Homogenizator

Toplotna obrada mlijeka

Osnovni cilj toplotne obrade je unitenje patogenih mikroorganizama i to veceg



35

broja saprofitnih mikroorganizama, te njihovih enzima, i poboljanje viskoziteta i strukture proizvoda. Optimalni rezultati se postiu zagrijavanjem mlijeka na 90-95C u trajanju od 5 minuta. Ova kombinacija temperature i vremena denaturira

70-80% proteina surutke.

Izbor kulture

Specijalizovane laboratorije nude irok izbor kultura za postizanje eljenih

svojstava proizvoda. Starter kultura za proizvodnju jogurta sastoji se od S.

thermophilus I L. delbrueckii ssp. bulgaricus.

Hlaenje mlijeka

Nakon pasterizacije, mlijeko se hladi na eljenu temperaturu inokulacije, obicno

40-45C ili, ako se proizvodi cvrsti jogurt, a kapacitet odjeljenja za pred-tretman

se ne poklapa sa odjeljenjem za pakovanje, na temperaturu ispod 10C, najbolje

5C. Kada je mlijeko ohladeno na temperaturu inokulacije dalji se postupak

razlikuje u zavisnosti da li proizvodimo cvrsti, tekuci, pitki, koncentrirani ili

smrznuti jogurt.

4.3.3 Tekui jogurt

Mlijeko iz predtretmana, ohladeno na temperaturu inkubacije ide, pomocu pumpe u tankove za inkubaciju koji su u nastavku linije. Dodaje se odredena kolicina proizvodnog startera u protok mlijeka. Nakon to se tankovi napune, inokulirano mlijeko se promijea dovoljno da osigura jednolicnu raspodjelu kulture.



36

Inkubacioni tankovi su izolovani tako da se osigura odravanje konstantne

temperature tokom perioda inkubacije. Tankovi mogu biti snabdjeveni pH-metrom da bi se mogla pratiti kiselost. Pri normalnoj proizvodnji tekuceg jogurta inkubacioni period je 2,5-3 sata na 42-43C kada se obicni proizvodni starter koristi (kolicina inokuluma 2,5-3%). Da bi se postigao optimalan kvalitet, mora se izvesti hladenje na 15-22C (sa 42-43C) u toku 30 minuta nakon to se dostigne eljeni pH da bi se zaustavio dalji razvoj bakterija. Kada se koriste koncentrirane, zamrznute ili liofilizirane kulture, koje se dodaju direktno u inkubacioni tank, neophodno je due vrijeme inkubacije, 4-6 sati na 43C i to zbog produene lag faze.

Hlaenje koaguluma

U zadnjoj fazi inkubacije kada se dostigne eljeni pH (normalno oko 4,2-4,5),

jogurt se mora hladiti na 15-22C. Ovo privremeno zaustavlja povecanje kiselosti.

Istovremeno, koagulum se podvrgava njenom mehanickom tretmanu tako da

konacni proizvod ima ispravnu konzistenciju. Hladenje se izvodi na izmjenjivacu toplote sa specijalnim plocama. Ovo osigurava njean mehanicki tretman proizvoda. Kapaciteti pumpe i hladionika su dimenzionirani da se tank isprazni u toku 20-30 minuta u nastojanju da se odri jednolican kvalitet proizvoda.

Ohladeni jogurt se pumpom prebacuje u tank za jogurt prije nego se prebaci na

punjacice. Ukoliko se proizvodi aromatizirani jogurt voce i drugi dodaci se dodaju.

Punjenje tekueg jogurta se u Mljekari Zenica vri na dva naina, i to:

u kartonsku ambalau i PET boce



37

Pakovanje u kartonsku ambalau se odvija na stroju Elopak tip P-S30 prizvoaa Pure -pak, USA. Pakovanje se vri u kartone zapremine 1 litar i 0,5 litara, a maksimalni kapacitet stroja je 3000 kom/h.

Slika br.10 Punilica jogurta Elopak tip P-S30

Drugi nain pakovanja jogurta jeste runo i poluautomatsko pakovanje tekueg jogurta u PET boce zapremine od 1 litra i 0,5 litara.

Poluautomatsko punjenje je punjenje putem dozatora teosti maksimalnog kapaciteta do 900 kom/h. Na sljedeoj slici je prikazan dozator tenosti u Mljekari Zenica.

1. dozer jogurta

2. ureaj za zavrtanje

epova

3. datumar

4. tokovi za pokretanje

5. spremnik jogurta



38

Slika br.11 Dozer tekueg jogurta

4.3.4 vrsti jogurt (kiselo mlijeko)

U nastojanju da se smanje trokovi opreme moguce je koristiti isto postrojenje i za proizvodnju tekueg i vrstog jogurta. Pred-tretman mlijeka je isti, sve do hlaenja na temperaturu inkubacije. Starter se dodaje u protok mlijeka koje se pumpom tjera od tankova za skladitenje mlijeka za jogurt na punjacicu. Ukoliko se radi aromatizirani jogurt dodaci mogu biti kontinuirano dozirani u tok mlijeka prije punjacice. Medutim, vano je upamtiti da dodaci sa niskim pH imaju negativan ucinak na fermentaciju. Nakon to se izvre sve pripreme za punjenje jogurta slijedi njegovo pakovanje. Pakovanje se obavlja na stroju Hamba H 6005 BK u PVC ae zapremine 0,18 litara, maksimalnog kapaciteta 6000 kom/h. Nakon punjenja aice se u gajbama odvoze u jogurt komore kapaciteta 1000 kilograma na daljnju fermentaciju.

U komorama su ugraene grijno rashladne jedinice, koje kao medij koriste ledenu vodu za rashlaivanje te zasienu paru od 1,5 bara (1,5105 Pa) kao medij za zagrijavanje komora.

Proces fermentacije jogurta poinje zagrijavanje komore na temperaturu od 42C 45C koja se moe mijenjati jedino na zahtjv glavnog tehnologa mljekare.

Fermentacija traje 2,5 do 3 sata. Nakon ovog perioda mjeri se kiselost jogurta, koja treba biti 5H, provjerava kvalitet po izgledu i okusu i ako je jogurt dozreo sklopka na elektroormaru se prebacuje u poloaj isklopa, a zatim i u poloaj hlaenja.

Hlaenje traje oko 1 sat s tim da se temperatura sputa sa 42C na 20C, odnosno 25C.

Nakon fermentacije jogurta isti se prebacuje u komore gotovih proizvoda gdje se do transporta uvaju na temeperaturama do 4C.



39

Slika 12. Kiselo mlijeko

4.3.5 Konzumna pavlaka

Pavlaka se proizvodi obiranjem mlijeka i moe se smatrati mlijekom obogacenom mlijecnom macu. Takode se obiru i surutka i mlacenica. SMBM pavlake obrane sa mlijeka znatno se razlikuje od SMBM pavlake obrane sa surutke ili mlacenice. U mljekarama se za trite obicno proizvodi slatka i kisela pasterizovana pavlaka, sterilizovana pavlaka, te tueno vrhnje. Obiranje mlijeka se vri u separatorima. Tradicionalni nacin proizvodnje pavlake se vrio izdvajanjem masti u posebnim sudovima, gdje je mlijeko stajalo odreden period, a masne kuglice se podiu kao lake na povrinu posude i nakon toga se skida masni sloj sa povrine. Na slian nain se danas proizvodi kajmak u drvenim ili emajliranim posudama. Sam proces proizvodnje se sastoji od prethodnih operacija, ukljucenih u proces primarnog tretmana i standardizacije masti u mlijeku: prijem, precicavanje, deaeracija, mjerenje i hladenje mlijeka, te predgrijavanje i obiranje mlijeka. Poto Mljekara Zenica posjeduje separator tipa Frau koji je ujedno i klarifikator pri obiranju se vri i proiavanje.



40

Linija proizvodnje kisele pavlake ukljucuje opremu za standardizaciju mlijecne masti, homogenizaciju i toplotni tretman, inokulaciju i pakovanje. Kisela se pavlaka proizvodi od slatke koja sadri oko 18% masti. Ta se pavlaka pasterizuje (75C/30 sekundi), homogenizuje (pritisak 120 bara) i naglo ohladi do 18C ili 20C. Toplotni tretman moe ici poslije homogenizacije, obicno 5 minuta na 90C. Ohladenoj se pavlaci doda 3% do 5% ciste kulture bakterija mlijecne kiseline za pavlaku, proizvodaca kiseline i aroma-bakterija (L. lacis ssp. lactis, cremoris, lactis biovar. diacetylactis D ili DL tip ili Leuconostoc mesenteroides ssp. dextranicum DL ili L tip) .

Pakovanje kisele pavlake se vri na tri naina i to:

1. u aice na Hambi H 6005 BK, zapremine 0,18 lit, kapaciteta 6000 kom/h,

2. u ae od 400 gr, na Hambi H 2400, kapaciteta 2400 kom/h i 3. runo u kantice od 850 gr

Fermentacija kisele pavlake se takoe odvija u komorama za zrenje sa rashladno grejnim tijelima.

Princip zrenja je slian zrenju vrstog jogurta, stom razlikom to se nakon zahlaenja komora (prelazak na hladni reim), pavlaka zadrava u komori i do 15 sati, a zatim se prebacuje u skladite gotovih proizvoda.

4.4. Proizvodnja svjeeg kravljeg sira

Svjei kravlji sir je sir sa malim ueem mlijene masti koji se dobija zgruavanjem pasterizovanog obranog mlijeka. Ne podvrgava se zrenju



41

nego se na trite alje u svjeem stanju to ga ini sirom neprikladnim za promet i uvanje na due vrijeme.

Svjei kravlji sir mora udovoljavati sljedeim uslovima:

da je ravnomjerne bijele boje sa ukastom nijansom to zavisi od udjela mlijeene masti

da je meke, ujednaene konzinstencije, njeno mazivo da ima ugodan mlijeno-kiselkasti okus specifian za tu vrstu sira da sadri najmanje 18 % suhe materije da mu kiselost nije vea od 90 SH

Tehnoloki postupak proizvodnje svjeeg kravljeg sira u ZIM-u se odvija u posebnoj prostoriji sirane smjetenoj u neposrednoj blizini glavnog pogona Mljekare Zenica.

Gruanje se odvija u dvije kade sa duplim dnom, tzv. Schulenbergovim kadama sa automatskim upravljanjem.

Mlijeko za sir mora biti svjee, karakteristinog okusa i mirisa, sa to veeim udjelom suhe tvari te optimalne kiselosti od 6,8 SH do 7,2 SH.

Pasterizacija se provodi neposredno prije prerade a kod pripremanja kulture mikroogrganizama potrebno je obratiti panju na konzistenciju, razvoj arome , kao i odravanje stalnog odreenog aktiviteta.

Mlijeko poveane kiselosti ili sa poveanim brojem mikroorganizama zahtijeva pasterizaciju na povienoj temperaturi kao i dodatak kalcijevog klorida.

Faze proizvodnje svjeeg kravljeg sira su sljedee:

punjenje kade mlijekom dodavanje pripremljene kulture

mikroorganizama 0,5%-1% dogrijavanje mlijeka na temperaturu

sirenja 23C - 25C zrenje mlijeka dok ne postigne kiselost

8 SH 9 SH dodavanje sirila i mijeanje

lagano mijeanje nakon sirenja U trenutku sputanja kade sirutka mora dostii kiselost od 22SH - 23SH, a gru 38SH - 40SH.



42

Na poetku presovanja gru mora biti dovoljno vrst i isputati vie sirutke.

Slika br.13 Svjei kravlji sir

Sirutka koja zaostje iz procesa proizvodnje svjeeg sira skuplja se u tlanoj kadi i upuuje na daljnju preradu (dodatak sirnim namazima, ishrana svinja na farmama i sl.).

Sastav svjeeg sira od obranog mlijeka koji se proizvodi u Mljekari Zenica trebao bi izgledati kako slijedi:

Sastojak Udio

Voda 70%

Bjelanevine 15,00 gr /100 gr

Mlijena mast 7,00 gr /100 gr

Ugljikohidrati 5,00 gr /100 gr

Ca 82,00 mg /100 gr

Fe 0,30 mg /100 gr

Vitamin A 0,07 mg/100 gr

Vitamin B 0,02 mg /100 gr

Vitamin B 0,24 mg /100 gr

Vitamn C 0,00 mg /100 gr

Tabela 8. Sastav svjeeg sira

Svjei sir se u Mljekari Zenica pakuje u posude od 500 gr, te u rinfuzi u pakovanjima od 5, 10, 15, 20, 25 i 30 kg.

4.5. Proizvodnja bijelog sira krike



43

Bijeli salamurni sir je sir koji se dobija od svjeeg kravljeg termiki obraenog mlijeka, bez aditiva i konzervansa. Nakon prijema mlijeka vri se pasterizacija na temperaturi od 75C. Nakon hlaenja mlijeko se prebacuje u sirne kade i grije na tempearturu na kojoj se vri cijepljenje. Nakon cijepljenja u kadama se nastavlja tehnoloki proces podsiravanja. U nastavku procesa dolazi do stvaranja grua koji se naknadno sijee, a zatim se vri cijeenje sira, odnosno izdvajanje sirutke. Poslije cijeenja sir se podvrgava presovanju tj. detaljnom

cijeenju sira. Nakon toga se sir sijee u komade prikladne za slaganje u plastine kade gdje mu se dodaje salamura i sir odlazi na zrenje.

Po zavretku procesa zrenja sir se vadi iz kanti, sijee na manje komade i pakuje na stroju za vakumiranje.

Bijeli sir koji izie iz procesa proizvodnje u Mljekari Zenica mora

imati sljedee karakteristike:

Slika br. 14 Sir bijeli krika

pH vrijednost ne manju od 4 najmanje 20% suhe materije minimalno 45% mlijene masti u suhoj materiji

Bijeli sir krika se u Mljekari Zenica pakuje u orginalno vakumsko pakovanje mase od 200 gr do 1000 grama. PVC pakovanja takoe moraju zadovoljavati zahtjeve za koritenje u prehrambenoj industriji.

Sir se uva na temperaturi od 4 C i rok upotrebe je maksimalno 60 dana od dana proizvodnje.

4.6. Linija sirnih namaza

Sirni namazi su proizvodi koji se dobijaju mijeanjem sitnog svjeeg sira sa dodatcima koji mu daju specifinu aromu. Dodatci mogu biti razni: povre, voe, okolada, suho meso, zaini i dr.



44

Sam proces dobijanja sirnih namaza u Mljekari Zenica odvija se na zasebnoj proizvodnoj liniji koja se naziva linija sirnih namaza. Sama linija se sastoji od sljedeih elemenata:

kuter, spremnik za dogrijavanje i mjeanje lobe pumpa, homogenizator, stroj za upakivanje namaza u aice (Hamba 2400), transportne trake, komandnih ormara.

Pripremljena smjesa prema receptu svakog sirnog namaza se ubacuje u kuter gdje se u uslovima vakuma vri njeno kuhanje i mijeanje do temperature zadane na komandnom ormaru.

Skuhana smjea se nadalje preko lobe pumpe, koja spreava naruavanje teksture i konzistentnosti samog namaza, alje dalje u spremnik, to stvara uslove za punjenje nove are i ponavljanje postupka.

Sam spremnik ima mogunost dogrijavanja i zadravanja radne temperature to je jako bitno da ne bi dolo do zgunjavanja namaza.

Iz spremnika namaz se dovodi u homogenizator gdje se vri homogenizacija mase sirnih namaza, odnosno razbijanje globula masnoa, ime se dobija ravnomjerna struktura i tekstura namaza.

Nakon homogenizacije masa se prebacuje u spremnik stroja za upakivanje Hamba 2400, gdje se nakon to je stroj prethodno podeen na pakovanje odreene gramae aica vri upakivanje u aice i transportovanje do mjesta gdje se vri runo upakivanje u ambalau.

Proizvodi koji se pakuju na liniji namaza u Mljekari Zenica su :

ZIM krem Zimko Ala kajmak



45

4.7. Pranje prazne ambalae (gajbi)

Pranje gajbi se odvija na stroju zvanom peraica gajbi proizvoaa Gorenje Fecro u zasebnom odjeljenju namjenjenom iskljuivo za ovu svrhu i fiziki odvojenom od proizvodnog procesa.

Prazne gajbe koje su bile u upotrebi i koje su prikupljene na terenu se odvajaju na prijemnoj rampi i kroz zaseban ulaz uvoze u pogon za pranje ambalae. Gajbe se runo nabacuju na lanani transporter, koji ih uvodi u stroj gdje se vri automatsko pranje i dezinfekcija. Transporterima je omogueno da se gajbe namjenjene za jogurt koji se pakuje na Elopaku direktno dopremaju do automatskog upakivaa- etaera.

Gajbe se nakon pranja skladite na definisano mjesto do upotrebe. Ciklus se ponavlja kod svakog dopremanja gajbi iz trgovina.

U samom odjeljenju za pranje gajbi nalazi se spremnik vode tip VBP 455-6 , zapremine 2500 litara koja je ve jednom bila koritena u procesu. To je ista voda iz petog ciklusa pranja CIP-om, odnosno ispiranja sa dezinfekcijom koja se uz pomo hidropaka koristi za pranje motornih vozila na krugu.

4.8. CIP sistem pranja (cleaning in place)

CIP sistem pranja (cleaning in place) je sistem centralnog industrijskog pranja ija je glavna karakteristika racionalna potronja vode.

Tehnoloki gledano sistem CIP-a se sastoji od tri posude zapremine 3000 litara te komandnih ormara (jednog centralnog I vie daljinskih odnoslno linijskih ormara).



46

Slika br.15 izgled sinoptike eme CIP-a u Mljekari Zenica

U jednoj posudi je voda, u drugoj luina, a u treoj kiselina. Luina slui za uklanjanje ostataka masnoa, bjelanevina i ostalih sastojaka mlijeka a kiselina slui za uklanjanje mlijenog kamenca.Ukljuivanjem prekidaa na daljinskim komandnim ormarima pokree se pranje odreene linije, odnosno strojeva I posuda koje se nalaze na toj liniji.

Postupak pranja se sastoji od 5 faza a to su sljedee:

1. Ispiranje vodom,

2. pranje luinom,

3. ponovno ispiranje vodom,

4. pranje kiselinom i

5. ispiranje vodom i dezinfekcija.

Prvo ispiranje traje tri minute da bi se uklonili ostatci mlijeka, nakon toga poinje pranje luinom koje traje 5 minuta pri temperaturi od 85 C i uz 2 % koncentracije luine.



47

Ispiranje nakon pranja luinom traje 6 minuta.

Pranje kiselinom traje cca 5 minuta pri temperaturi od 80 C i 1,5 % koncetracije kiseline.

Ispiranje vodom i dezinfekcija linije ili maine traje cca 7 minuta.

4.9 Proces proizvodnje tehnoloke pare

Para se za potrebe pogona Mljekare Zenica proizvodi u dva kotla od kojih je jedan rezervni. Energetski blok se sastoji od sljedeih kotlova:

1. Parni kotao G 6, leei, proizvoaa Tvornica parnih kotlova (TPK)Zagreb itnjak, tvorniki broj 2827, godina proizvodnje 1961, ogrevne povrine 80 m2i dozvoljenim tlakom od 13 bara. Kotao je upisan u Glavnu knjigu za inspekciju kotlova pod rednim brojem 2559 u Sarajevu od strane inspekcije za parne kotlove u Sarajevu. Radni tlak je 6 bara predtlaka, snage koja varira u rasponu (1313-1050) kW i tome zavisne proizvodnje pare od (2-1,6) t/h pare.

2. Parni kotao, stojei, proizvoaa Mehanika Orosavlje, tvorniki broj 119, godina proizvodnje 1961, ogrevne povrine 30 m2 i dozvoljenim tlakom od 6 bara, koji je uredbom inspektora nakon hladne probe 25.02.1967. godine smanjen na 5 bara. Kotao je upisan u Glavnu knjigu za inspekciju kotlova pod rednim brojem 2560 u Sarajevu od strane inspekcije za parne kotlove u Sarajevu. Radni tlak je 5 bara predtlaka, snage koja varira u rasponu (328-262) kW i tome zavisne proizvodnje pare od (0,5-0,4) t/h pare. Kotao pod rednim brojem 1 je glavni kotao koji se koristi prioritetno, dok je kotao pod rednim brojem 2 kotao koji slui kao rezerva i koristi se samo u vanrednim sluajevima kao to su ekscesne situacije, kao npr. kvarovi na napojnim pumpama, ventilima i sl., te u vrijeme redovne inspekcije parnih kotlova kada se pristupa detaljnom pregledu i ienju svih instalacija oba kotla. S obzirom na navedeno u daljnjem tekstu e biti detaljno obraen kotao G/6 kao glavni kotao. Konstrukcija kotla G/6 je leee cilindrine izvedbe sa tri prolaza dimnih plinova, odnosno plamenice i dva prolaza dimnih



48

cijevi. Voenjem dimnih plinova kroz tri prolaza postiu se niske temperature plinova na izlazu iz kotla, a time i vrlo dobra iskoristivost topline goriva. Strujanje dimnih plinova je kroz plamenicu (prvi prolaz) te nakon skretanja u stranjoj dimnoj komori ulaze u prvi snop dimnih cijevi (drugi prolaz) i struje prema prednjem dijelu kotla. Tu se u prednjoj dimnoj komori zaokreu u drugi snop dimnih cijevi (trei prolaz) te opet struje prema stranjem dijelu kotla u stranju dimnu komoru, iz koje ulaze u dimovodni kanal prema ventilatoru za odsis dimnih plinova, te dalje u dimnjak. Loite kotla se sastoji od nepokretnog ravnog rotilja, smjetenog u prednjoj dimnoj komori i dijelu plamenice. Sam rotilj se sastoji od ljevanih rotiljnica, nosaa rotiljnica, plamenog mosta, vrata loita i vrata pepeljare. Rotilj je takve konstrukcije da se rotiljnice mogu lako vaditi radi izmjene i ienja. Prednja dimna komora slui za skretanje dimnih plinova iz drugog u trei prolaz, te za smjetaj dijela ravnog rotilja. Izvedena je od lima sa dvostrukim platom, u kojem se grije zrak prije ulaska ispod rotilja. Zrak se dovodi u komoru preko prikljuka smjetenog na platu komore. Na njoj su takoe smjetena vrata kroz koja je omogueno ienje i remont dimnih cijevi. Sa vanjske i unutranje strane je toplinski izolirana. Bubanj kotla je leee cilindrine zavarene izvedbe, a sastoji se od plata, cijevnih stijena, plamenice i dimnih cijevi. Na plat bubnja su zavareni svi potrebni prikljuci te ulazni otvori. Cijevne stijene su zavarene sa platom bubnja, dok je plamenica zakivanjem spojena za cijevnu stijenku. U principu bubanj se izrauje sa ravnom plamenicom izraenom iz nekoliko dijelova meusobno spojenih zakivanjem preko Adamsovih prstenova. Dimne cijevi su uvaljanje u cijevne stijene. Bubanj kotla je smjeten na dva nogara klizni i nepomini. Bubanj kotla se toplinskii izolira. Stranja dimna komora slui za skretanje dimnih plinova iz prvoga u drugi prolaz, te za odvod dimnih plinova u dimovodni



49

kanal. Kod izvedbe kotla sa pregrijaem pare on se ugrauje u stranju dimnelikiu komoru. Na stranjoj dimnoj komori nasuprot plamenice postavljena su ljevana ulazna vrata za ulaz u komoru radi eventualnih popravaka. Komora je sa unutranje strane ozidana kvalitetnim amotnim materijalom, dok je sa vanjske strane toplinski izolirana. Galerija i stepenice su postavljene uz kotao da se omogui pristup do armature smjetene na kotlu. Odvod dimnih plinova. Sobzirom da je kotao sa tri prolaza dimnih plinova to su i otpori u kotlu sa strane dimnih plinova relativno veliki pa se za odsis dimnih plinova postavlja ventilator. Izmeu kotla i ventilatora postavljen je ciklonski filter dimnih plinova, kako bi se smanjilo zagaenje okoline sa ai i pepelom. Armatura kotla se sastoji od sljedeeg:

Regulator i signalizator nivoa vode u kotlu koji se automatski ukljuuje i iskkljuuje centrifugalnu napojnu pumpu, te pokazuje nivo vode u kotlu

Napojna pumpa kotla centrifugalna viestepena pumpa horizontalne izvedbe sa elektromotorom tip CVN 1-7, kapaciteta 90 l/min, pritiska 9 bara, sa maksimalnom temeperaturom radnog medija od 130 C, te elektromotorom snage 4 kW i 2900 o/min.

Klipne parne napojne pumpe horizontalne izvedbe sastavljene iz parnog i hidraulinog dijela na zajednikom postolju. Tip pumpe PKP 5, kapaciteta(3-5)m3/h, maximalnog pritiska od 20 bara, max temperature od 203 C, sa pogonom parom predtlaka 6 bara, temperature 180 C i potrebne koliine pare od 25 m3/.

Ureaj za hemisku pripremu napojne vode kapaciteta 3-4 t/h na bazi ionske izmjene (ionske mase),sa regeneracijom koja se izvodi sa soli, ionski filter dimenzija 500 x 2633 mm stojee cilindrine zavarene izvedbe komplet sa potrebnim prikljucima, nogarama i sapnicama.

Ureaj za termiku pripremu omekane vode i kondenzata 5 t/h



50

Napojni rezervoar zapremine 5 m3, dimenzija 1300 x 4000 mm, leee cilindrine zavarene izvedbe sa zakrivljenim podnicama. Opremljen je sa potrebnim prikljucima, preljevnom cijevi, cijevi za dogrijavanje i ostalom potrebnom opremom.

Otplinjiva termiki otplinjiva omekane vode i kondenzata dimenzija 800 x 1747mm, stojee izvedbe sa preljevnim kaskadama i potrebn im prikljucima.

Razdjelnik visokog pritiska za 6 bara pretpritiska, izveden iz eline beavne cijevi sa kompletom prikljuaka, regulacionih ventila, manometara kondenz lonaca i drugih prateih hidraulinih elemenata.

Razdjelnik niskog pritiska 0,5 bara pretpritiska, izveden iz eline beavne cijevi sa kompletom prikljuaka, regulacionih ventila, manometara kondenz lonaca i drugih prateih hidraulinih elemenata.

Reducir stanica za potrebe grijanja prostorija protustrujni izmjenjiva toplote, proizvoaa Unioninvest Sarajevo TIP AN 2-6-6/6, tvorniki broj 12521, godina proizvodnje 1985., sa 1,3m2 ogrevne povrine i maximalne temperature od 140 C, opremljen sa dvije cirkulacione pumpe.

Cijevni vodovi kotlovnice Rezervoar kondenzata koji se skuplja kao produkt procesa kondenzacije radne pare u pogonu i vraa u rezervoar povratnim vodovima, kapaciteta cca 3m3 izraen od lima u zavarenoj konstrukciji sa pumpom za prebacivanje kondenza u napojni rezervoar.

Samostojei dimnjak izraen od elinog lima Ventilator za odsis plinova, koliine dobave 2,15 m3/s, statikog pritiska 23 mbar i radne temperature od 290 C.

Ciklonski filter dimnih plinova izveden od elinog profila promjera 1000/580 mm, protone koliine od 8000 m3/h, gubitka promaje kroz filter od 6,6 mbar i radne temperature od 290 C.



51

Izolacija postrojenja je izvedena mineralnom vunom odgovarajue debljine sa platom od aluminijskog lima. Izolacija je izvedena na kotlovima, napojnom rezervoaru, otplinjivau, razdjelivau pare, cijevnim vodovima za paru itoplu vodu u kotlovnici te svoj ostaloj opremi za koju je nuno izolirati.

Kao gorivo na kotlovima se koristi prvenstveno ugalj u kombinaciji sa drvetom. Potronja goriva je definisana sljedeim:

Maksimalni kapacitet kotla Qmax= 1,3 MW

Ogrijevna vrijednost uglja (vidjeti izvjetaj o analizi uglja br. 1277/10 od 30.09.2010. godine Hd= 21 445 kJ/kg



52

Slika 16: Analiza uglja

Stepen korisnosti = 0,74



53

=

= ,

= 294,9 kg/h....................................(1)

Maksimalna teoretska potronja uglja je 294,9 kg/h to znai da se dnevno, poto se radi u jednoj odnosno 8 sati, utroi

Bdmax=8h294,9kg/h= 2359,2kg..............................................(2)

uglja odnosno ekvivalent kombinacijom uglja i drveta.

Mjesena potronja uglja bi prema gore navedenim obrascima i ako se uzme u obzir da ima u prosjeku 22 radna dana:

Bmjmax = 22 2359,2 kg = 51 902,4 kg 52 t..............................................................(3)

Skladite uglja i drveta se nalazi na platou ispred kotlovnice Mljekare Zenica i ima zapreminu od cca V= 120 m3. Od ostatka kruga je odvojeno zidovima, natkriveno je i ima adekvatan prilaz za kamione za snabdjevanje ugljem i drvetom.

Za provjeru skladita uglja koristi se sljedea formula:

Volumen skladita V= 120 m3

Nasipna teina uglja =0,85 t/m3

Radni ciklus kotla H = 8 h dnevno

Dnevna potronja uglja je (prema 2) Bdmax = 2359,2 kg

= =

,, = , ()

Dakle prema jednaini 4 skladini prostor kotlovnice Mljekare Zenica je dovoljan da primi rezerve uglja za rad od 43 radna dana pri maksimalnom kapacitetu i radu u jednoj smjeni:

= . . ()

Produkcija ljake i pepela se izraunava preko sljedeih obrazaca:

Nasipna masa ljake= 1 g/cm3= 1 t/m3

Koliina pepela i ljake p = 0,16 t/m3

Maksimalna koliina pepela i ljake bi iznosila



54

Pmax=Bdmap =2,359 , = ,

(6)

Ukupna dnevna koliina pepela i ljake primaksimalnom kapacitetu je

Pmax = 377 kg /dan ............................................. (7)

Prema podacima o potronji uglja za 2011. godinu iz bussiness plana za 2012. godinu vidljivo je da je na godinjem nivou utroeno 382,22 tone uglja i 50 m3 drveta.

Red. N A Z I V Jedinica mjere Ostvareno Planirano

br. 2011 2012

1. Elektrina energija kwh 710.710 710.000

2. Ugalj tona 382 390 3. Drvo m 50 60 4. Nafta lit 110.000 110.000 5. Benzin lit 1.400 1.200 6. Ulje i maziva lit 1.500 1600 7. Voda m 13.334 13.500

SVEGA: Tabela br 9. Utroena goriva i maziva u 2011. i plan za 2012.



55



56

Slika br 17. Pregled utroenog uglja u 2011. godini



57

Na osnovu ovoga mogu se izvui sljedei zakljuci:

- Stvarni utroak uglja za 2011. godinu je Bgs= 382,22 t ......................(8)

- Stvarni mjeseni utroak je Bmjs =

= ,

= 31,85 t....................(9)

- Stvarna dnevna potronja uglja je Bds =

= ,

=,/...(10)

- Odnos stvarne i maksimalne potronje uglja odnosno stepen iskoritenosti kotla je dat sa

= ,

,= ,

................................................................(11) Iz (11) je vidljivo da kotao radi sa 61% kapaciteta. Dalje se moe izraunati stvarna emisija ljake i pepela na osnovu obrasca (6): Ps= Bds p = 1,45 0,16 = 0,232 t/dan odnosno Ps = 232 kg/dan ..................................................................................(12)

Dimnjak u ZIM Zenica ima visinu od 12m, od ega je 3m ozidano ciglom, o ostatak je uraen od elinog lima (elina cijev). Na osnovu lana 34. i 35. Zakona o zatiti od poara i vatrogastva (Slubene novine Federacije BiH br 64/09) , Zakona o komunalnim djelatnostima (Slubene novine ZE-DO kantona br. 17/08) te zakona o zatiti zraka (Slubene novine Federacije BiH 33/03) svake godine se vri ispitivanje funkcionalnosti i ispravnosti loita, dimnjaka, dimovodnog kanala i zranika.

Zadjni pregled je izvren dana 04.07.2011. godine.



58



59



60

Za redovno dvosedmino ienje dimovodnih kanala na kotlu zaduen je radnik kotlovniar koji u neradne dane (nedeljom) isti kanale i cijevi od ai. Evidenciju o ienju vodi u dnevniku kotlovnice, a o eventualnim problemima je duan obavijestiti pretpostavljenog sljedei dan.

Rukovaoci i loai parnih kotlova duni su da se pridravaju Upute za loae parnih kotlova izdate od strane Mljekare Zenica, januara 1988. godine u kojem su opisani pogonski propisi, nain posluivanja, odravanja kotla, ienja i higijene kotla i kotlovnice. Izmeu ostalog u uputama su obraene i sljedee teme:

Pogon kotla sa nainom rukovanja sa kotlovskom armaturom, odravanjem nivoa vode u kotlu i dr.,

ienje i pranjenje kotla sa nainom pranjenja kotla, postupkom sa naslagama kamenca i mulja, ienje kanala od ai i pepela idr.,

Smjernice za voenje pogona i loenje parnih kotlova, sa posebnim akcentom na nain loenja kotlova sa ravnim rotiljem, debljinom sloja ugljena i drveta, nivoom vode u kotlu,

ienje vatre za ravni rotilj Nain ponaanja u incidentim situacijama odnosno havarijama i dr.

Nastala ljaka odnosno produkti sagorijevanja se nakon redovnog ienja loita i pepeljare, koje se obavlja najmanje dva ili vie puta u toku osmosatnog radnog vremena (zavisno od kvaliteta uglja, odnosno koliine pepela u uglju), odnosno u toku samog vaenja ispred kotla zaljeva vodom sa ciljem gaenja, te smanjenja koliine praine, te takva odvozi do platoa pored kontejnera. Tu se zadrava do potpunog gaenja, a zatim utovara u kontejner te odvozi na sanitarnu deponiju Moanica vozilima komunalnog preduzea ALBA Zenica sa kojim je sklopljen ugovor o odvozu .



61

5. DATUM POETKA RADA POGONA

Mljekara je putena u rad 29. novembra 1959. godine. Odluku o njenoj gradnji u naselju Kanal u Zenici, planiranog kapaciteta od 5000 litara mlijeka na dan, donio je tadanji Narodni odbor optine Zenica pod brojem 05/3-8856/1 od 11. septembra 1958. godine. Sagraena je da bi mlijekom snabdijevala radnike zaposlene u crnoj metalurgiji, rudarstvu, kao i stanovnitvo ireg podruja Zenice i centralne Bosne.

Rjeenjem o privatizacij od februara 2009. godine Mljekara Zenica je privatizovana i 100% se nalazi u vlasnitvu zaposlenih u Mljekari Zenica.

6. ZAGAENOST OKOLIA U NULTOM STANJU

6.1 Popis mjesta nastanka i kvalitativno-kvantitativne karakteristi otpadnih tokova

Analizom tehnolokih procesa po pojedinim pogonima utvrena su mjesta nastanka emisija i otpadnih tokova, koji mogu negativno uticati na okoli na predmetnoj lokaciji. Najznaajniji potencijalni negativni uticaji pogona Zenike industrije mlijeka, Kanal 32, Zenica na okoli vezani su za:

- emisiju otpadnih dimnih plinova iz kotlovnice, - isputanje tehnolokih otpadnih voda u recipijent Bosna

(oborinske i sanitarno fekalne vode su regulisane prema zakonskim normama),

- produkciju krutog otpada i njegovo zbrinjavanje i - intenzivnu potronju vode i energije.

Nivoi emisija i negativni uticaji na okoli ovise o provoenju adekvatnih mjera za spreavanje ili smanjenje emisija u okoli, kao i mjera zatite okolia. Prema tome, to su mjere uinkovitije, negativni uticaji ovih pogona na okoli su sve manji i mogu se svesti u prihvatljive okvire za okoli. Glavna mjesta nastanka emisija i otpadnih tokova pogona Mljekare Zenica dati su na shemi na sljedeoj stranici.



62

6.1.1 Emisija u zrak

Na prostoru predmetne lokacije Mljekare Zenica, kao rezultat osnovnih i pomonih tehnolokih procesa, nastaju slijedee emisije u zrak:

emisija otpadnih dimnih plinova koji nastaju kao produkt sagorijevanja vrstih goriva (ugalj i drvo) u kotlovnici Mljekare Zenica

Mljekara Zenica je prije dvije godine na svim rashladnim ureajima koji se koriste u rashladnim komorama, kao i kompresoru za proizvodnju tehnoloke rashladne vode (ledena voda), neekoloke plinove ako npr. R 12 zamijenila ekolokim plinom R 134 A tako da ne postoji emisija nedozvoljenih rashladnih plinova u zrak.

Prema tome jedino mjesto u krugu Mljekare Zenica koje ima emisiju u zrak je kotlovnica Mljekare Zenica.

Mora se istai da je Mljekara Zenica kao predmetna lokacija ve optereena emisijama iz zraka od strane okolnih znaajnih zagaivaa, kao to je Mittal koji se nalazi samo nekoliko desetina metara udaljenosti zranom linijom, zatim saobraajnicama (magistralnim i regionalnim) koje prolaze nedaleko od kruga Mljekare Zenica i dr.

Redovno i planski se rade analize emisije u zrak iz Mljekare Zenica od strane Metalurkog Instituta Kemal Kapetanovi u Zenici.

Za potrebe Plana aktivnosti u nastavku je prikazana emisija u zrak kotlovnice Zenica pri posljednjem mjerenju od strane Metalurkog Instituta Kemal Kapetanovi u Zenici. Pored ispitivanja emisije u zrak dana je i analiza lebdeih estica i drugih parametara



63

6.1.2 Isputanje otpadnih voda

U proizvodnim pogonima Mljekare Zenica, Kanal 32, Zenica nastaju i emituju se sljedee otpadne vode: - tehnoloke otpadne vode iz pogona Mljekare Zenica,

- sanitarno-fekalne otpadne vode i - oneiene oborinske vode.

Tehnoloke otpadne vode u pogonu Mljekare Zenica nastaju na sljedeim mjestima:

Prijem sirovog mlijeka, filtracija i ienje mlijeka

Poetkom 2009. godine pristupilo se sanaciji stanja u vezi otpadnih voda u Mljekari Zenica. Prvo se pristupilo razdvajanju svih otpadnih voda u posebne odvodne instalacije. Ovo je bilo neophodno uraditi zbog toga to zgrada i pogon Mljekare Zenica datiraju iz kasnih 50-tih godina

Skladitenje sirovog mlijeka

Separacija I standardizacija mlijeka

Pasterizacija i homogenizacija

Proces proizvodnje (jogurt, pavlaka, sir idr.)

Pakiranje i skladitenje

SIROVO MLIJEKO Otpadna voda od pranja tankova, kamiona, laktofriza i sl

Otpadna voda od pranja tankova, ostatci mlijeka

Otpadna voda, ostatci mlijeka iz CIP procesa, visoko proteinski mulj

Ostatci mlijeka

So, sirilo, maja

Documents

Za operatera „ZIM“ d.d Zenica - fmoit.gov.ba aktivnosti 2012.pdf4.2. Linija pasteriziranog mlijeka (termička obrada mlijeka) ... (proizvodnja gvoždja i čelika i rudarstvo)