1

Opvoedingsidealen van ouders Onderzoeksrapport van een kwantitatief onderzoek naar de idealen die

ouders hebben in de opvoeding en het belang dat ze er aan hechten.

2

Opvoedingsidealen van ouders

Onderzoeksrapport van een kwantitatief onderzoek naar de idealen die

ouders hebben in de opvoeding en het belang dat ze er aan hechten.

Drs. P. D. (Petronelle) Baarda

Drs. M. (Marianne) Golombek

Drs. A. (Annemarie) Veenstra

Kenniskring Opvoedingsidealen in de praktijk

Driestar educatief, Gouda

Oktober 2014

Voor verwijzingen

Baarda, P.D., Golombek, M. & Veenstra, A. (2014). Opvoedingsidealen van ouders. Gouda:

Driestar educatief

3

Inhoudsopgave

1. Inleiding .................................................................................................................. 4

2. Onderzoeksvragen ..................................................................................................... 5

3. Methode .................................................................................................................. 6

4. Resultaten ................................................................................................................ 7

4.1. Demografische gegevens ...................................................................................... 7

4.2. Deelvraag 1 ‘Hoe denken ouders over opvoedingsidealen’? ........................................ 9

4.3. Deelvraag 2 ‘In hoeverre hebben ouders behoefte aan ondersteuning bij het vormgeven

aan hun opvoedingsidealen?’ ......................................................................................... 23

4.4. Deelvraag 3 ‘Hoe verhouden Bijbelse opvoedingsidealen zich tot maatschappelijke

opvoedingsidealen?’ ..................................................................................................... 24

5. Conclusie en discussie .............................................................................................. 26

5.1. Bespreking van de gevolgde onderzoeksmethode ................................................... 26

5.2. Deelvraag 1 ‘Hoe denken ouders over opvoedingsidealen?’ ...................................... 26

5.3. Deelvraag 2 ‘In hoeverre hebben ouders behoefte aan ondersteuning bij het vormgeven

van opvoedingsidealen?’ ............................................................................................... 29

5.4. Deelvraag 3 ‘Hoe verhouden Bijbelse opvoedingsidealen zich tot maatschappelijke

opvoedingsidealen?’ ..................................................................................................... 29

5.5. Slot ................................................................................................................ 30

6. Literatuur ............................................................................................................... 31

Bijlage 1 Vragenlijst opvoedingsidealen.............................................................................. 32

4

1. Inleiding Enkele van de vragen waar de pedagogiek zich mee bezig houdt zijn ‘wat is het doel dat ik bij de

opvoeding wil bereiken?’ en ‘waartoe voed ik mijn kind op?’. De laatste tijd is echter herhaaldelijk te

horen dat dit aspect van de opvoeding onderbelicht is gebleven. De Utrechtse hoogleraar pedagogiek

Micha de Winter stelt dat opvoeding de achterliggende decennia meer het karakter heeft van

gedragstraining dan dat ze gekenmerkt wordt door idealen. ‘Succesvolle opvoeding wordt zo

ongeveer gelijkgesteld aan gedragsregulering’ (Winter, 2011). De fixatie op gedrag ziet de Winter

als een verarming. ‘Opvoeding gaat immers over meer, over de identiteitsontwikkeling, vragen zoals

wie ben ik, wat zijn mijn idealen, wat wil ik in de wereld?’. Andere wetenschappers in de pedagogiek

zoals Marit Hopman (Hopman, 2012) en Dorret de Ruyter (Ruyter, 2003) benadrukken eveneens het

belang van het hebben van idealen in de opvoeding.

Het afgelopen decennium zijn er diverse onderzoeken gepubliceerd rondom opvoeding. Zo is

er onderzoek gedaan naar kennis over opvoeding (Speetjens, P., Linden, D. van der, Goossens, F.,

2009), de behoefte aan opvoedingsondersteuning (Bucx, F. & Roos, S. de, 2011) en hebben er ook

specifieke onderzoeken plaatsgevonden binnen de gereformeerde gezindte (Berg, R. van den, Gun,

T. van der, Kierczak, M., Kooij & A. van de & Wulp, I., 2005; JSO, 2008; Broer, N.A. & Gouwe-

Dingemanse, P.M. van der, 2009; Muynck, A., Post, S.D., Heukelom, G.R.J., 2010). Er is echter

nog weinig bekend over hoe ouders uit de gereformeerde gezindte denken over opvoedingsidealen

en welke idealen zij voor ogen hebben.

Uit een discussie in de landelijke pers1 in het voorjaar van 2012 blijkt wel een spanning

gesignaleerd te worden tussen een pedagogisch en theologisch kindbeeld. Uit deze discussie blijkt

dat een theologisch mensbeeld en de pedagogische praktijk uit elkaar zijn gegroeid en dat er derhalve

behoefte is aan een nieuwe doordenking van een Bijbelse visie op de opvoeding en het doel van de

opvoeding.

Dit onderzoek gaat over de vraag naar de opvoedingsidealen van christelijke ouders en hun

behoefte aan ondersteuning op dit gebied. Daarbij zal onder andere ook de vraag aan de orde komen

in hoeverre zij een spanning ervaren tussen het denken van de Bijbel en dat van de samenleving.

1 http://www.nd.nl/artikelen/2012/april/14/gereformeerde-pedagogiek-al-heel-oud;

http://ahuijgen.nl/2012/02/01/pedagogisch-pelagianisme/;

http://www.refdag.nl/opinie/wil_van_kind_niet_breken_maar_bewegen_1_624223;

http://www.driestar-educatief.nl/l/library/download/95001

5

2. Onderzoeksvragen Het belangrijkste doel van dit onderzoek is het inventariseren van opvoedingsidealen en de

bijbehorende behoeften aan opvoedingsondersteuning. Met behulp van deze kennis kunnen de later

te ontwikkelen producten afgestemd worden op wat opvoeders nodig hebben; wordt duidelijk of en

zo ja waar sturing op nodig is als het gaat om het denken over en/of vormgeven aan

opvoedingsidealen. De hoofdvraag voor het onderzoek luidt als volgt:

Welke opvoedingsidealen vinden ouders belangrijk en in hoeverre hebben zij behoefte aan

ondersteuning in het denken over en/of vormgeven aan hun opvoedingsidealen?

Deze hoofdvraag valt uiteen in verschillende deelvragen:

1. Hoe denken ouders over opvoedingsidealen en wat vinden ze belangrijke opvoedingsidealen?

2. In hoeverre hebben ouders behoefte aan ondersteuning bij het vormgeven aan hun

opvoedingsidealen?

3. Hoe verhouden Bijbelse opvoedingsidealen zich tot maatschappelijke opvoedingsidealen?

De volgende deelaspecten zijn in het onderzoek meegenomen:

In hoeverre zijn ouders zich bewust van hun opvoedingsidealen?

Welk opvoedingsidealen beschrijven ouders zelf en welke van de genoemde

opvoedingsidealen vinden ze belangrijk?

Wat beïnvloedt ouders in hun denken over/ keuze voor opvoedingsidealen?

Is er een samenhang tussen opvoedingsidealen en demografische factoren als

opleidingsniveau en geslacht?

In hoeverre hebben ouders behoefte aan ondersteuning in het denken over en/of vormgeven

aan opvoedingsidealen?

Welke vorm van ondersteuning prefereren ouders?

Welke plaats nemen de Bijbel en Bijbelse opvoedingsidealen in in het geheel van

opvoedingsidealen?

6

3. Methode Er is gekozen voor een kwantitatief onderzoek om zo een beeld te krijgen van de visie en opinie van

zoveel mogelijk ouders aangaande dit onderwerp. De basis voor de vragenlijst is gevormd door

literatuuronderzoek. Voor de vragenlijst is gebruik gemaakt van onderzoeksrapporten die over

dezelfde thematiek rapporteren. Zo zijn vragen overgenomen uit het Gezinsrapport dat in 2011 is

verschenen naar aanleiding van een SCP onderzoek. In dat onderzoek is gevraagd naar de

opvoedingsdoelen en opvoedingsoriëntaties van ouders.

Daarnaast is ook gebruik gemaakt van de ZIEN! Vragenlijst voor ouders. Dit instrument

maakt deel uit van het pedagogisch leerlingvolgsysteem dat veel scholen gebruiken. In de

oudervragenlijst wordt ouders gevraagd naar aspecten van het sociaal-emotionele functioneren van

kinderen. Ouders mogen dan aangeven in hoeverre ze die sociaal-emotionele aspecten ook terug

zien in het gedrag van hun kinderen thuis. De indruk kan dan ontstaan dat ouders deze aspecten

ook belangrijk moeten vinden en dat dit de belangrijkste aspecten zijn van het sociaal-emotionele

functioneren van kinderen. Daarmee zou dit instrument ook van invloed kunnen zijn op de

opvoedingsidealen van ouders. Dit punt is gedeeld met de makers van ZIEN! en zij herkenden dat.2

In goed overleg met hen is er voor gekozen om deze vragen aan ouders voor te leggen, maar dan

nu niet met de vraag in hoeverre ze dit gedrag terugzien bij hun kind(eren), maar in hoeverre ze dit

ook belangrijke aspecten vinden in de opvoeding.

In juni 2013 heeft een verkennend focusinterview met een aantal ouders plaatsgevonden over hun

opvoedingsidealen. Dit vooronderzoek heeft meer zicht gegeven op de taal die ouders gebruiken als

het gaat om hun opvoedingsidealen. Deze informatie ligt ook aan de basis van de vragenlijst.

Op grond van deze verschillende informatiebronnen is een vragenlijst (zie bijlage 1) opgesteld. Een

conceptversie is voorgelegd aan een aantal ouders. Ook is er meegedacht door een aantal collega’s

waaronder orthopedagogen, psychologen en een methodoloog. Al deze feedback is verwerkt en half

november 2013 is de vragenlijst online gepubliceerd via de website van Driestar educatief.

De respondenten zijn op verschillende manieren en via diverse kanalen benaderd:

Er is een mail gestuurd naar alle collega’s van Driestar educatief met daarin twee vragen.

Hen is gevraagd om de vragenlijst zelf in te vullen als ze kinderen in de leeftijd van 0-21 jaar

hebben. Daarnaast is alle collega’s gevraagd of ze deze mail naar minstens vijf mensen uit

hun netwerk willen sturen. Een aantal collega’s heeft deze mail ook doorgestuurd naar hun

zakelijk netwerk.

Via de orthopedagogen is een mail uitgegaan naar de directies van hun eigen scholen met

daarin de vraag of directies deze vragenlijst willen verspreiden onder ouders.

Er is een bericht opgenomen in de nieuwsbrief Voortgezet Onderwijs van Driestar educatief.

De link is gedeeld via het Twitter account van Driestar educatief.

Naar diverse organisaties die met kinderen, jongeren en/of opvoeders werken is de vraag

gesteld of zij hun netwerk willen wijzen op de vragenlijst. Het LCJ en JOP (PKN) hebben

daaraan gehoor gegeven. Ouders & Coo, CIP, stichting Chris en Regeneratio zagen hier geen

kans toe.

Respondenten hebben tot en met 6 januari 2014 de gelegenheid gehad de vragenlijst in te vullen.

Na 6 januari is de vragenlijst online verwijderd en is het verwerken en analyseren van de data

gestart.

2 Belangrijk om te vermelden is dat de ZIEN! vragenlijst voor ouders nog niet is gevalideerd en in ontwikkeling is.

7

4. Resultaten

In dit hoofdstuk worden de resultaten beschreven die volgen uit de antwoorden die door de

respondenten op de vragenlijst zijn gegeven. Er zal eerst een beschrijving gegeven worden van de

demografische gegevens. Daarna worden per deelvraag de opvattingen van de respondenten

weergegeven, gevolgd door een samenvatting per deelaspect.

4.1. Demografische gegevens

Aantal respondenten

Het aantal respondenten dat de hele vragenlijst heeft ingevuld is 619. Daarnaast zijn er negentien

respondenten die niet de hele vragenlijst, maar wel een groot gedeelte hebben ingevuld. Een

belangrijk deel van de vragenlijst bestaat uit aspecten waarvan respondenten konden aangeven hoe

belangrijk ze dit vinden in de opvoeding. Wanneer respondenten niet op alle, maar wel op al déze

aspecten antwoord hebben gegeven, zijn hun gegevens ook meegenomen in het kwantitatieve deel

van het onderzoek.

Geslacht respondenten

80% van de respondenten is vrouw

20% van de respondenten is man

Opleidingsniveau

Van de respondenten heeft 42% als hoogst genoten opleiding hbo, 28% mbo, 13% universiteit, 10%

vmbo, 5% havo en 2% een andere opleiding.

Opvallend is dat ruim de helft (55%) van de respondenten hoger opgeleid is (hbo en wo).

Dit is vele malen hoger dan het gemiddelde opleidingsniveau van de Nederlanders. Volgens de laatste

cijfers van het CBS heeft slechts 33% een hbo en/of wo achtergrond.3 Dit wordt vooral verklaard

door een tweemaal zo grote groep hbo’ers in onze respondentengroep (42% in vergelijking met 21%

landelijk). Het is belangrijk om dat bij het interpreteren van de resultaten te realiseren. Sommige

opleidingen waren weinig vertegenwoordigd, daarom is er voor gekozen om in het vervolg van het

onderzoek te werken met de volgende hoofdcategorieën.

Tabel 4.1

Kerkelijke achtergrond

Ruim een derde van de respondenten behoort tot de Gereformeerde Gemeenten. Bijna een kwart

behoort tot de Gereformeerde Bond binnen de PKN. 8% behoort bij de Hersteld Hervormde kerk en

3 http://www.trendsinbeeld.minocw.nl/grafieken/3_1_2_31.php

Opleidingsniveau Aantal

Percentage

opleidingsniveau

respondenten

Percentage

opleidingsniveau

gemiddelde

Nederlander

Vmbo

63

10

19

Havo en vwo 43 7 7

Mbo 174 28,0 33

Hbo en wo 341 55 33

Totaal 621 100,0

8

nog eens 8% schaart zich bij de Christelijke Gereformeerde Kerken. 5% behoort tot de

Gereformeerde Gemeenten in Nederland. Een kleine 25% behoort tot een andere gemeente (PKN-

overig, OGG, NGK, GKV, RKK, baptisten en andere opties als thuis lezend, vrij hervormd etc.).

Omdat sommige kerkelijke denominaties te weinig vertegenwoordigd zijn om er duidelijke

uitspraken over te kunnen doen, zijn een aantal denominaties geclusterd. Wanneer een kerkelijke

denominatie 5% of minder van het totaal aantal respondenten bedraagt, zijn ze geclusterd. Zo zijn

de Gereformeerde Gemeenten in Nederland, de Oud Gereformeerde Gemeenten en de

Gereformeerde Gemeenten bij elkaar gevoegd. Onder de categorie ‘overig’ vallen Baptist,

Evangelisch, Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt, Nederlands Gereformeerde Kerken, PKN-overig,

RKK en ‘anders’.

Tabel 4.2

Kerkelijke richting Aantal Percentage

Christelijke Gereformeerde Kerken

51

8,1

(Oud) Gereformeerde Gemeenten (in Nederland) 260 41,5

Hersteld Hervormde Kerk 52 8,3

PKN (Gereformeerde Bond) 142 22,6

Overig 102 16,3

Geen 20 3,2

Totaal 627 100,0

Gezinssamenstelling

Gevraagd is naar de samenstelling van het gezin. Het blijkt dat een ruime meerderheid van de

respondenten (96%) bestaat uit een oorspronkelijk gezin met vader en moeder.

Bijna 2% van de respondenten leidt een eenouder gezin. Bij ongeveer 0,5% is sprake van een nieuw

samengesteld gezin en in bijna 1,5% van de gevallen is de situatie anders (bijvoorbeeld pleeggezin,

opvoeden door grootouders).

12% van de respondenten heeft één kind

25% van de respondenten heeft 2 kinderen

30% van de respondenten heeft 3 kinderen

16% van de respondenten heeft 4 kinderen

17% van de respondenten heeft 5 kinderen of meer

50% van de respondenten heeft kinderen in de leeftijd van 0-3

70% van de respondenten heeft kinderen in de leeftijd van 4-11

36% van de respondenten heeft kinderen in de leeftijd van 12-15

27% van de respondenten heeft kinderen in de leeftijd van 16 jaar en ouder

9

4.2. Deelvraag 1 ‘Hoe denken ouders over opvoedingsidealen’?

4.2.1. Bewustzijn en belang van opvoedingsidealen

Aan het begin van het onderzoek zijn ouders gevraagd of ze veel nadenken over het doel van hun

opvoeding en in hoeverre hun opvoedingsidealen hen daarin ook helder voor ogen staan.

Ik denk na over datgene wat ik met mijn opvoeding wil bereiken.

Ruim 60% van de respondenten denkt vaak na over wat ze met de opvoeding van hun kinderen

willen bereiken. Ruim 36% doet dat soms of nogal eens. Bijna niemand geeft aan bijna nooit over

het doel van zijn opvoeding na te denken.

Tabel 4.3

Ik denk na over datgene wat ik met mijn

opvoeding wil bereiken. Aantal Percentage

Bijna nooit

9

1,4

Nogal eens 124 19,4

Soms 109 17,1

Vaak 396 62,1

Totaal 638 100,0

In het denken over opvoeding, spelen opvoedingsidealen ook een grote rol bij ouders. De meeste

ouders geven aan helder voor ogen te hebben wat hun opvoedingsidealen zijn en zeggen dat deze

hen ook helpen in de opvoeding.

Tabel 4.44

Voor al deze vragen blijken significante verschillen te zitten tussen de opleidingsniveaus van de

respondenten. Hoger opgeleiden denken doorgaans vaker na over wat ze met de opvoeding willen

bereiken en hebben duidelijker zicht op wat hun opvoedingsidealen zijn. Ook zijn zij het er vaker

4 Alle donkergrijs gearceerde gedeelten in de tabellen betreffen de hoogste score voor een bepaalde stelling. Een tint lichter is de op één na hoogste score.

Gem

iddeld

e

SD

% Z

eer

mee o

neens

% M

ee o

neens

% N

iet

mee e

ens/

nie

t m

ee o

neens

% M

ee e

ens

% Z

eer

mee e

ens

Ik weet wat mijn opvoedingsidealen zijn

(datgene wat ik met mijn opvoeding wil bereiken). 4,07 ,613

,3 2,5 6,3 71,8 19,1

Opvoedingsidealen helpen mij in de opvoeding. 3,94 ,660 ,3 3,1 13,9 67,9 14,7

Ik heb door deze vragenlijst meer zicht gekregen op mijn

opvoedingsidealen. 2,84 ,849

5,6 27,9 44,1 21,7 ,8

10

(zeer) mee eens dat opvoedingsidealen hen helpen in de opvoeding. Lager opgeleiden geven vaker

aan dat een vragenlijst als deze hen helpt om meer zicht te krijgen op hun opvoedingsidealen.

Tabel 4.5

Gemiddelden per

opleidingscategorie

Ik

denk

na

over

datg

ene

wat

ik

met

mijn

opvoedin

g

wil

bere

iken.

Ik

weet

wat

mijn

opvoedin

gsid

eale

n zijn

(datg

ene

wat

ik

met

mijn

opvoedin

g

wil

bere

iken).

Opvoedin

gsid

eale

n

help

en

mij

in

de

opvoedin

g.

Ik

heb

door

deze

vra

genlijs

t m

eer

zic

ht

gekre

gen

op

mijn

opvoedin

gsid

eale

n.

Vmbo 4,21 3,83 3,73 2,84

Havo en vwo 4,33 4,05 3,72 2,67

Mbo 4,24 3,94 3,86 2,99

Hbo en wo 4,53 4,17 4,03 2,76

Totaal 4,40 4,06 3,93 2,83

Samenvatting

Het merendeel van de ouders denkt bewust na over zijn of haar opvoedingsidealen en het grootste

gedeelte van de ouders doet dat vaak. Vrijwel de meeste ouders zijn zich bewust van hun

opvoedingsidealen en zeggen die helder voor ogen te hebben. Opvoedingsidealen helpen de meeste

ouders in het vormgeven van de opvoeding. Hoger opgeleiden hebben duidelijker zicht op hun

opvoedingsidealen en geven sterker aan dat opvoedingsidealen hen ook helpen in de opvoeding.

Voor ruim een vijfde van de ouders is een vragenlijst als deze al een instrument om meer zicht te

krijgen op hun opvoedingsidealen. Dat geldt vooral voor lager opgeleiden.

4.2.2. Samen opvoeden

Ouders zijn gevraagd naar hun gezamenlijkheid als partners (indien van toepassing) in de opvoeding

als het gaat om opvoedingsidealen en hoe belangrijk men het vindt om dezelfde opvoedingsidealen

te hebben.

Mijn partner en ik praten samen over onze opvoeding

Wanneer dat van toepassing is, praten vrijwel alle ouders samen over de opvoeding. In ongeveer

45% van de gevallen is dat wekelijks en bij ruim een derde van de ouders is dat ongeveer iedere

dag. Ruim 10% praat ongeveer iedere maand met elkaar en een kleine 5% spreekt enkele keren per

jaar over de opvoeding.

Tabel 4.6

Mijn partner en ik praten samen over onze opvoeding Aantal Percentage

Nee, nooit 1 ,2

Ja, enkele keren per jaar 24 3,8

Ja, ongeveer iedere maand 85 13,3

Ja, ongeveer iedere week 286 44,8

Ja, ongeveer iedere dag 224 35,1

Niet van toepassing 18 2,8

Totaal 638 100,0

11

Mijn partner heeft andere opvoedingsidealen dan ik

Bijna 44% is het hier niet mee eens en geeft aan dat de partner dezelfde opvoedingsidealen heeft.

Ruim de helft van de ouders geeft aan dat de opvoedingsidealen van beide ouders verschillen, waarbij

in de meeste van die gevallen echter de belangrijkste opvoedingsidealen wel overeenkomen. Er is

hier sprake van een significant verschil tussen respondenten met een hbo/wo opleiding enerzijds en

een mbo opleiding anderzijds. Lager opgeleiden hebben vaker andere opvoedingsidealen dan hun

partner dan dat dat bij hoger opgeleiden het geval is. Hogeropgeleiden zitten wat meer op één lijn

als het gaat om opvoedingsidealen.

Tabel 4.7

Mijn partner heeft andere opvoedingsidealen dan ik Aantal percentage

Ja 20 3,1

Gedeeltelijk: de belangrijkste opvoedingsidealen komen niet

overeen 6 ,9

Gedeeltelijk: de belangrijkste opvoedingsidealen komen overeen 317 49,7

Nee 279 43,7

Niet van toepassing 16 2,5

Totaal 638 100,0

Wanneer u en uw partner verschillende opvoedingsidealen hebben, hoe ervaart

u dit?

Als ouders verschillen in hun opvoedingsidealen blijkt dat ruim 40% dit niet als negatief ervaart.

16% vindt dit wel prima en 24% vindt dit verrijkend. Ruim 17% ervaart het verschillend denken over

opvoedingsidealen negatiever. Bijna 6% vindt dit jammer en ruim 11% vindt dit vooral lastig.

Tabel 4.8

Wanneer u en uw partner verschillende opvoedingsidealen

hebben, hoe ervaart u dit? Aantal percentage

Ik vind het vooral jammer 36 5,7

Ik vind het vooral lastig 73 11,5

Ik vind het vooral verrijkend 154 24,2

Ik vind het prima zo 102 16,0

Niet van toepassing 272 42,7

Totaal 637 100,0

Samenvatting

De opvoeding is iets wat ouders uit dit onderzoek gezamenlijk bespreken en voor de meeste ouders

is dat minstens één keer per week. De meeste opvoeders zitten geheel of voor het grootste deel op

één lijn als het gaat om hun opvoedingsidealen. Hoger opgeleiden zitten doorgaans wat meer op één

lijn dan lager opgeleiden. Wanneer ouders echter verschillende opvoedingsidealen hebben vindt een

meerderheid dat verrijkend of prima. Er zijn echter ook ouders die dat wel lastig of jammer vinden.

Bij deze laatste vraag zijn geen significante verschillen gevonden voor opleidingsniveau.

12

4.2.3. Invloed op opvoedingsidealen

In mijn denken over opvoedingsidealen word ik het meest beïnvloed door

Respondenten konden twee opties aankruisen. Vijfhonderd respondenten hebben dat gedaan.

Honderdvierendertig respondenten hebben één optie aangevinkt. Ouders verschillen in wat hen het

meest beïnvloedt in hun denken over opvoedingsidealen.

Tabel 4.9

In mijn denken over opvoedingsidealen word ik het

meest beïnvloed door:

Aantal

ouders dat

voor dit

alternatief is

Percentage

ouders dat

voor dit

alternatief is

(Gesprekken met) familie 227 36

(Gesprekken met) vrienden en kennissen 242 38

Boeken en/of artikelen in kranten of tijdschriften 253 40

Mijn kerkelijke gemeente (bijvoorbeeld door de preek,

door huisbezoek of opvoedavonden) 228 36

De school van mijn kind(eren) 38 6

Iets anders 146 23

Samenvatting

Het blijkt voor ouders verschillend te liggen wat hen beïnvloedt in hun denken over

opvoedingsidealen. Vooral gesprekken met anderen, het lezen van literatuur en de kerkelijke

gemeente zijn van invloed op de opvoedingsidealen van ouders. School wordt nauwelijks genoemd.

De alternatieve antwoorden lopen sterk uiteen. Soms benoemen ouders in eigen woorden één van

de al genoemde opties. Andere ouders geven aan dat de Bijbel en/of het geloof hen beïnvloeden.

Weer andere ouders benoemen de invloed van hun eigen opvoeding. Ook opleiding en/of

levenservaring zijn voor sommige ouders van invloed op hun denken over opvoedingsidealen. Een

enkele ouder geeft aan in het geheel niet beïnvloed te worden.

4.2.4. Opvoedingsidealen

Er zijn zowel open als gesloten vragen aan ouders voorgelegd. Er wordt eerst verslag gedaan van

het deel van het onderzoek met de open vragen en vervolgens wordt een beschrijving gegeven van

de resultaten van de gesloten vragen.

Open vragen

Voordat ouders bevraagd zijn op hoe belangrijk ze de genoemde opvoedingsidealen vinden, hebben

ze eerst de gelegenheid gekregen om bij twee open vragen zelf aan te geven en in te vullen wat hun

opvoedingsidealen zijn. We hebben dezelfde vraag vanuit twee verschillende invalshoeken aan

ouders gesteld, zodat niet alleen vanuit de volwassene maar ook vanuit het kind gedacht wordt. De

vragen luiden respectievelijk:

Ik wil dat mijn kind een volwassene wordt die…..

Mijn vader of moeder vindt het vooral belangrijk dat ik later…. (ouders zijn dus gevraagd in

te schatten hoe hun kinderen op deze vraag geantwoord zouden hebben.)

De gegevens zijn geanalyseerd en zoveel mogelijk gerubriceerd. De meest gevonden rubrieken

worden hieronder achtereenvolgens besproken.

13

Godsdienstige opvoedingsidealen

Het blijkt dat bij de eerste vraag een krappe 60% van de respondenten een godsdienstig ideaal

noemt en ruim 40% geen verwijzing heeft naar idealen die te maken hebben met God, geloof en/of

godsdienst.

Bij de tweede vraag blijkt dat 42% van de respondenten een verwijzing heeft naar een

godsdienstig opvoedingsideaal. Bij 58% van de respondenten zijn de antwoorden niet specifiek

godsdienstig van aard.

Binnen de godsdienstige opvoedingsidealen die ouders noemen, zijn verschillende aspecten te

onderscheiden. Zo is een belangrijk punt dat genoemd wordt een relationeel aspect, namelijk dat

hun kinderen God leren kennen, vrezen en liefhebben, tot geloof komen in Jezus Christus, met God

wandelen, in afhankelijkheid leven.

Daarnaast wordt het godsdienstige opvoedingsideaal door sommige ouders wat minder in

relationele termen, maar meer als leefregel omschreven zoals ‘volgens de Bijbel leven’ of ‘zich

houden aan christelijke normen en waarden’. Voor een aantal ouders is de christelijke opvoeding er

(ook) op gericht dat hun kind zich als christen staande kan houden in de maatschappij. Daarnaast is

ook een belangrijk aspect van de christelijke opvoeding dat hun kinderen dienstbaar kunnen zijn in

Gods koninkrijk, tot zegen voor anderen. Bij dat aspect speelt voor sommige ouders ook mee dat

kinderen hun talenten ook in dat perspectief zullen gebruiken. Samengevat kunnen de volgende

aspecten onderscheiden worden in godsdienstige opvoedingsidealen:

relationeel

als leefregel

consolidatie in de zin van overleven en staande blijven in deze maatschappij

dienstbaarheid

Gerichtheid op anderen

Een tweede ideaal dat veel genoemd wordt door ouders is dat ze het belangrijk vinden dat hun kind

zich er van bewust is dat het niet voor zichzelf leeft. Ouders geven aan dat ze het belangrijk vinden

dat hun kind rekening houdt met anderen, oog voor een ander heeft en kan dienen. Deze sociale

attitude wordt in sommige gevallen ook in één adem genoemd met een godsdienstig ideaal van ‘God

en je naaste dienen en liefhebben’.

Naast de al genoemde aanduidingen zijn termen als respect tonen, sociaal zijn, vriendelijk

zijn, behulpzaam zijn, anderen accepteren, voor anderen klaar staan aanduidingen die in deze

categorie gebruikt worden.

Zelfstandigheid en evenwichtigheid

Opvoeden tot zelfstandigheid is ook een facet van de opvoeding. Ouders vinden het belangrijk dat

hun kind later zelfstandig kan functioneren. Dat wordt enerzijds verwoord in termen van ‘goed voor

jezelf kunnen zorgen’ en ‘op eigen benen kunnen staan’. Anderzijds worden bewoordingen gebruikt

als ‘zelfstandig kunnen denken’, ‘eigen keuzes kunnen maken’ en deze ook ‘kunnen

beargumenteren’. Zelfstandigheid wordt dan ook wel in verband gebracht met verstandig,

weloverwogen beslissingen kunnen nemen.

Een aspect dat hier ook mee te maken heeft, maar waarmee niet altijd hetzelfde bedoeld

wordt is het opvoedingsideaal van ‘stabiel en/of evenwichtig zijn’. In sommige gevallen wordt dit

ideaal verbonden met zelfstandigheid, maar vaak wordt het ook als afzonderlijke eigenschap

genoemd. Het ligt dan meer in de sfeer van ‘een sterke persoonlijkheid worden’ die niet met alle

winden mee waait. Eén van de ouders vat dat als volgt kernachtig samen: ‘Ik wil dat mijn kind een

volwassene wordt die een stabiele persoonlijkheid is geworden die weloverwogen de juiste

beslissingen kan nemen.’

14

Functioneren in de maatschappij

Goed kunnen functioneren in de samenleving heeft in veel gevallen te maken met het

opvoedingsideaal van zelfstandigheid. In dat geval willen ouders graag dat hun kind zelfstandig kan

functioneren in de samenleving. Ze zien graag dat hun kind ‘een goede plaats in de maatschappij

weet te verwerven’ of ‘stevig in de maatschappij staat’. In dat geval is de opvoeding erop gericht dat

het kind voldoende wordt toegerust zodat hij ‘de wereld om zich heen in durft te stappen met een

goed gevulde rugzak’.

Anderen verwoorden het functioneren in de maatschappij vooral in termen van ‘overleven’,

namelijk dat ze graag zien dat hun kind zich ‘in de maatschappij kan redden’ of die ‘weerbaar in de

samenleving staat’. Veelal is dit aspect gemotiveerd door een religieus opvoedingsideaal, namelijk

‘als christen staande blijven’. Soms wordt dit aspect ook geformuleerd als dat hun kind een

volwassene wordt die ‘lef en mogelijkheden heeft om tegen de stroom in te roeien’.

Weer anderen definiëren het functioneren in de maatschappij ‘actiever’, namelijk positief in

de maatschappij staan, er iets aan bijdragen/iets voor de samenleving betekenen en/of je

verantwoordelijkheid nemen voor de samenleving.

Verantwoordelijkheid

Het dragen en nemen van verantwoordelijkheid komt ook een aantal keer expliciet naar voren in

deze open vragen. Dit heeft bij sommigen betrekking op bovenstaande, namelijk je

verantwoordelijkheid nemen voor de samenleving als geheel. Voor anderen staat het in verband met

je verantwoordelijk weten voor de mensen om je heen. En weer anderen beschrijven het in termen

van verantwoordelijkheid dragen voor je eigen handelen. Niet altijd wordt verantwoordelijkheid

duidelijk omschreven. Het blijft soms ook beperkt tot de term verantwoordelijkheid nemen, kennen,

dragen.

Geluk

Gelukkig worden is ook een aspect dat een aantal keer genoemd wordt door ouders. In sommige

gevallen wordt dat als enig opvoedingsideaal genoemd, in de zin van ‘ik wil dat mijn kind gelukkig

wordt’. Anderen definiëren gelukkig zijn meer in de zin van tevreden en dankbaar zijn. In de reacties

die gegeven worden is te merken dat ouders verschillende opvattingen en beelden hebben bij ‘geluk’.

Er zijn ouders die het plaatsen in het perspectief van het leven met God, bijvoorbeeld ‘ik wil dat mijn

kind een volwassene wordt die met God gaat en daarnaast gelukkig wordt’. Anderen hebben meer

het perspectief van plezier hebben, blij worden, voor ogen.

Zelfvertrouwen en jezelf zijn

Een aantal ouders noemt het zelfvertrouwen van kinderen ook een belangrijk ideaal in de opvoeding.

Niet alleen zelfvertrouwen wordt genoemd, maar ook zelfverzekerdheid en zelfbewustzijn. Anderen

omschrijven deze eigenschap van hun kinderen met eigenwaarde hebben, een goed zelfbeeld

hebben.

Nauw verwant hieraan zijn opmerkingen als ‘ik wil dat mijn kind een volwassene wordt ‘die weet wat

hij wil’, ‘die zichzelf is of zichzelf durft te zijn’, ‘die goed/lekker in zijn vel zit’, ‘zijn eigen dromen

durft waar te maken’ en ‘doet wat hij zelf leuk/fijn vindt’.

Gaven en talenten gebruiken

Een facet dat door sommige ouders genoemd wordt, is het gebruiken van je talenten. Er wordt dan

aangegeven dat het belangrijk is om je gaven, kwaliteiten en talenten te ontdekken. Daarnaast wordt

aangegeven dat het belangrijk is om die gaven en talenten in te zetten ten dienste van God, de

15

naaste en/of de maatschappij. In dit kader wordt ook genoemd dat het belangrijk is om je best te

doen, een goede werkhouding te hebben.

Overig

Tot slot zijn er nog een aantal opvoedingsidealen die slechts door een enkele ouder genoemd zijn.

Dat zijn onder andere:

eerlijk en betrouwbaar zijn

moedig

je geliefd weten

een goede baan vinden/ een opleiding volgen

een partner vinden/ een gezin stichten

zachtmoedig/ vriendelijk zijn

terug kunnen kijken op een fijne jeugd

Bij vraag 5 (vanuit het perspectief van het kind) zijn over het algemeen dezelfde

antwoordcategorieën te onderscheiden als bij vraag 4 (vanuit perspectief ouder). Wel valt het

volgende op. Wanneer ouders vanuit het perspectief van het kind antwoord geven op de vraag naar

opvoedingsidealen wordt ‘gelukkig zijn’ na het ‘godsdienstige opvoedingsideaal’ het meest vaak

genoemd. Het ideaal van ‘gelukkig zijn’ wordt vooral genoemd door ouders die geen godsdienstig

ideaal hebben ingevuld. Bij ouders die wel een godsdienstig ideaal hebben genoemd, blijkt het aspect

van ‘dienen, oog voor anderen’ het meest genoemd te worden in plaats van ‘gelukkig zijn’. Het

‘dienen, oog voor anderen’ gaat in ongeveer de helft van de gevallen gepaard met een godsdienstig

opvoedingsideaal.

Gesloten vragen

4.2.4.1. Algemeen

Ouders is gevraagd om op een schaal van 1 (helemaal niet belangrijk) tot 7 (onmisbaar) aan te

geven hoe belangrijk zij onderstaande aspecten vinden voor de toekomst van hun kind. De

gemiddelde score die ouders geven over al deze stellingen is 4.76. Dat betekent dat ouders aangeven

deze aspecten best belangrijk te vinden. In onderstaande tabel zijn per stelling de gemiddelden

opgenomen. Ook is per stelling aangegeven welk percentage van de respondenten het al dan niet

belangrijk vindt. De percentages zijn afgerond op hele getallen.

16

Tabel 4.10

Ik vind het voor de toekomst van mijn kind belangrijk

dat hij/zij…

Gem

iddeld

e

SD

%

Hele

maal

nie

t

bela

ngrijk

% N

iet

bela

ngrijk

% E

en b

eetj

e b

ela

ngrijk

% b

ela

ngrijk

% E

rg b

ela

ngrijk

% H

eel erg

bela

ngrijk

% o

nm

isbaar

1 zich laat leiden door wat de Bijbel zegt 6,17 1,375 2 2 2 6 11 15 62

1 leeft vanuit het besef dat dit leven tijdelijk is 5,76 1,394 1 2 4 14 15 22 42

3 rekening houdt met anderen 5,55 1,014 0 0 1 16 31 31 21

2 verantwoordelijkheidsgevoel heeft 5,54 1,077 0 0 0 20 30 25 25

2 nadenkt voor het iets onderneemt /

controle heeft over eigen gedrag 5,37 1,075 0 0 2 21 30 29 17

3 verdraagzaam is 5,35 1,016 0 0 2 22 32 31 14

3 respect heeft voor volwassenen 5,32 1,066 0 0 2 23 32 26 17

3 zijn/haar talenten gebruikt 5,30 ,988 0 0 1 23 33 31 12

3 anderen laat uitpraten/ op zijn beurt wacht 5,25 1,002 0 0 2 23 35 29 12

3 zich behulpzaam gedraagt 5,15 1,006 0 0 3 26 34 28 9

2 zelfstandig kan oordelen 5,15 1,030 0 0 2 29 33 25 12

3 belangstelling toont voor wat anderen zeggen of doen 5,11 ,947 0 0 2 28 36 28 7

3 met aandacht luistert naar wat anderen

zeggen of vertellen 5,11 ,951 0 0 2 28 35 28 7

4 eigen keuzes maakt 5,09 1,042 0 0 3 30 35 20 12

3 goede manieren heeft 4,99 1,091 0 1 4 33 30 23 10

6 veerkracht toont 4,96 1,006 0 0 3 32 37 18 9

5 zich aan de regels houdt 4,93 1,136 0 0 8 32 28 23 10

4 eigen zaken regelt 4,89 1,030 0 0 5 36 32 20 8

5 zich houdt aan de regels binnen ons gezin 4,82 ,958 0 0 4 40 32 20 5

3 aardige dingen zegt tegen anderen 4,77 1,080 0 1 9 34 30 21 6

4 verbaal voor zichzelf opkomt 4,62 1,065 0 1 10 41 29 14 6

6 uit zichzelf met andere kinderen spreekt 4,60 1,001 0 1 9 43 29 14 4

4 zegt wat het ergens van vindt 4,53 1,062 0 1 14 40 27 15 4

6 open staat voor nieuwe plannen, ideeën en activiteiten 4,52 ,990 0 1 11 44 27 14 3

6 uit zichzelf vertelt 4,47 1,084 0 1 14 43 23 14 5

6 een eigen inbreng heeft tijdens gezamenlijke activiteiten 4,39 ,950 0 1 12 51 22 13 1

5 mensen die ouder zijn gehoorzaamt 4,37 1,188 1 4 16 40 20 17 3

6 uit zichzelf op anderen af stapt 4,23 1,005 0 1 21 46 19 10 2

6 makkelijk een compromis met een ander kind sluit 4,21 ,932 0 2 17 52 19 9 1

7 ijverig en ambitieus is 4,18 1,050 0 3 22 43 20 10 2

5 direct gehoorzaamt als ik een opdracht geef 4,11 1,094 0 4 25 41 18 11 2

7 het maximale uit zichzelf haalt 4,03 1,131 1 6 26 38 20 8 2

kritisch nadenkt voordat hij/zij mijn opdracht uitvoert 4,00 1,139 1 5 28 37 19 9 2

7 goede schoolresultaten behaalt 3,85 ,947 1 4 30 48 12 6 1

6 een eigen werkwijze of eigen idee makkelijk los laat 3,54 1,100 1 16 35 32 11 5 1

weinig aandacht opeist 3,17 1,095 4 25 35 25 8 2 0

17

Een factoranalyse geeft een indeling in 7 factoren en deze indeling verklaart 67% van de analyse.

Deze factoren kunnen als volgt gedefinieerd worden:

1. Religiositeit

2. Bezonnenheid (nadenken en verantwoordelijkheidsgevoel)

3. Gericht zijn op anderen

4. Assertiviteit of sociale autonomie

5. Gehoorzaamheid5

6. Initiatief, openheid en flexibiliteit

7. Prestatiegerichtheid

Tabel 4.11

Gem

iddeld

e

SD

1 Religiositeit 5,97 1,27793

2 Bezonnenheid 5,35 ,92454

3 Gericht zijn op anderen 5,19 ,79511

4 Assertiviteit of sociale autonomie 4,78 ,89570

5 Gehoorzaamheid 4,44 ,93082

6 Initiatief, openheid en flexibiliteit 4,37 ,73824

7 Prestatiegerichtheid 4,02 ,80581

Alle verschillen tussen de factorgemiddelden zijn significant.

Religiositeit wordt van alle opvoedingsidealen het meest belangrijk gevonden door ouders. Voor 41%

van de respondenten is religiositeit als opvoedingsideaal zelfs onmisbaar in de opvoeding. Ruim 27%

van de respondenten geeft aan dit opvoedingsideaal heel erg belangrijk te vinden en voor ruim 15%

is een godsdienstig ideaal erg belangrijk.

Binnen kerkelijke richtingen zijn wel verschillen in hoe belangrijk men religiositeit als

opvoedingsideaal vindt. De PKN (Gereformeerde Bond) verschilt significant van de (Oud)

Gereformeerde Gemeenten (in Nederland), van de Hersteld Hervormde Kerk en van de categorie

‘overig’. Dat geeft aan dat de rechterflank binnen de gereformeerde gezindte religiositeit als

opvoedingsideaal belangrijker vindt dan de Gereformeerde Bond binnen de PKN en de categorie

‘overig’.

Tabel 4.12

Kerkelijke richting Gemiddelde SD

(Oud) Gereformeerde Gemeenten (in Nederland) 6,42 ,85040

Hersteld Hervormde Kerk 6,42 ,83657

Christelijke Gereformeerde Kerken 6,23 ,87358

PKN (Gereformeerde Bond) 5,89 1,09867

Overig 5,18 1,52502

Geen 2,88 1,37530

Totaal 5,97 1,27938

5 De factoranalyse plaatst de stellingen ‘kritisch nadenken voordat hij/zij mijn opdrachten uitvoert’ en ‘weinig aandacht opeisen’ ook onder deze factor. Omdat die echter minder duidelijk passen bij de andere vier items is

die niet opgenomen in de factor. Op deze manier kan er namelijk duidelijker uitspraak gedaan worden over het belang dat ouders hechten aan ‘gehoorzaamheid’.

18

Opmerkelijk is dat gehoorzaamheid, dat doorgaans sterk in verband gebracht wordt met religiositeit,

veel lager scoort. Hoewel het door de meesten nog wel belangrijk gevonden wordt, krijgt dit aspect

een lagere waardering dan de meeste andere opvoedingsidealen. Directe gehoorzaamheid wordt

echter wel hoger gewaardeerd dan ‘initiatief, openheid en flexibiliteit’ en ‘prestatiegerichtheid’.

Gehoorzaamheid wordt wel significant belangrijker gevonden door ouders met een vmbo/mbo

opleiding dan ouders met een havo/vwo/hbo/wo opleiding.

Tabel 4.13

Opleiding gemiddelde SD

vmbo 4,75 ,84818

Havo en vwo 4,14 ,79093

Mbo 4,57 ,88157

Hbo en wo 4,31 ,93559

Totaal 4,41 ,91700

Binnen kerkelijke richtingen blijkt ook sprake van significante verschillen wat betreft

gehoorzaamheid. Er is sprake van een significant verschil tussen de (Oud) Gereformeerde

Gemeenten (in Nederland) enerzijds en de Christelijke Gereformeerde Kerken, PKN (Gereformeerde

Bond) en overige kerken anderzijds als het gaat om het belang dat gehecht wordt aan

gehoorzaamheid.

Tabel 4.14

kerkelijke richtingen gemiddelde SD

(Oud) Gereformeerde Gemeenten (in Nederland) 4,71 ,89896

Hersteld Hervormde Kerk 4,55 ,96763

Christelijke Gereformeerde Kerken 4,25 ,81879

PKN (Gereformeerde Bond) 4,16 ,78970

Overig 4,18 ,92598

Geen 3,92 1,10223

Totaal 4,42 ,92359

Prestatiegericht scoort het laagst van alle opvoedingsidealen. De meeste ouders vinden dit aspect

wel belangrijk maar 45% geeft aan aspecten van deze prestatiegerichtheid niet of een beetje

belangrijk te vinden. Presteren als opvoedingsideaal lijkt ondergeschikt te zijn aan andere

opvoedingsidealen.

Na religiositeit als belangrijkste opvoedingsideaal worden ‘bezonnenheid’ en ‘gerichtheid op anderen’

door ouders het meest belangrijk gevonden.

De factoren ‘prestatiegerichtheid’ en ‘bezonnenheid’ zijn significant verschillend voor geslacht.

Mannen vinden deze aspecten belangrijker dan vrouwen.

19

Tabel 4.15

Sekse Prestatiegerichtheid Bezonnenheid

Vrouw Gemiddelde 3,96 5,31

SD ,79146 ,93953

Man Gemiddelde 4,26 5,51

SD ,81023 ,82342

Totaal Gemiddelde 4,02 5,35

SD ,80317 ,92083

Wanneer gekeken wordt naar de afzonderlijke aspecten van de vragenlijst valt verder op dat ‘eigen

keuzes maken’ belangrijker gevonden wordt dan ‘het gehoorzamen van mensen die ouder zijn’ en

het ‘zich aan de regels houden (binnen ons gezin)’. Het is de vraag hoe deze verhouding zich in de

praktijk van de opvoeding concreet zichtbaar wordt en welke consequenties dat bijvoorbeeld heeft

voor het gezag.

4.2.5. Zien! Vragenlijst

Zoals al eerder is aangegeven, zijn in deze vragenlijst aspecten van de vragenlijst van het

pedagogisch leerlingvolgsysteem Zien! opgenomen. Ze zijn terug te zien in tabel 4.10 maar zullen

hieronder apart worden weergegeven. De aspecten uit de ZIEN! vragenlijst die in dit onderzoek zijn

opgenomen, maken deel uit van vijf verschillende dimensies. Het betreft de volgende vijf dimensies

met bijbehorende vragen:

Inlevingsvermogen

Luistert met aandacht naar wat anderen zeggen of vertellen

Toont belangstelling voor wat anderen zeggen of doen

Zegt aardige dingen tegen anderen

Gedraagt zich behulpzaam

Sociale autonomie

Zegt wat het ergens van vindt

Komt verbaal voor zichzelf op

Maakt eigen keuzes

Regelt eigen zaken

Impulsbeheersing

Laat anderen uitpraten/wacht op zijn beurt

Denkt na voor het iets onderneemt, heeft controle over eigen gedrag

Eist weinig aandacht op

Houdt zich aan de regels

Sociaal initiatief

Stapt uit eigen beweging op anderen af

Heeft een eigen inbreng tijdens gezamenlijke activiteiten

Vertelt uit zichzelf

Spreekt uit eigen beweging met andere kinderen

Sociale flexibiliteit

Sluit makkelijk een compromis met een ander kind

Staat open voor nieuwe plannen, ideeën en activiteiten

Laat een eigen werkwijze of eigen idee makkelijk los

Toont veerkracht

20

Hieronder volgt een overzicht van de gemiddelden per dimensie die uit dit onderzoek naar voren

komen. Alle verschillen tussen de factoren zijn significant.

Tabel 4.16

Gem

iddeld

e

SD

Zien inlevingsvermogen (IL) 5,04 ,87691

Zien sociale autonomie (SA) 4,78 ,89570

Zien impulsbeheersing (IB) 4,68 ,82636

Zien sociaal initiatief (SI) 4,42 ,86685

Zien sociale flexibiliteit (SF) 4,31 ,76726

Al deze aspecten worden door ouders belangrijk gevonden, maar niet als heel erg belangrijk en

onmisbaar. Wanneer gekeken wordt naar de afzonderlijke items van de Zien! aspecten blijkt dat van

een aantal dimensies de gemiddelde scores op de afzonderlijke aspecten nogal eens uit elkaar

kunnen lopen. Bijvoorbeeld bij de factoren Impulsbeheersing en Sociale Flexibiliteit.

Tabel 4.17

Afkorting

dimensie

Gemiddelde SD

IL rekening houdt met anderen 5,55 1,014

IB nadenkt voor het iets onderneemt /controle heeft over eigen gedrag 5,37 1,075

IL verdraagzaam is 5,35 1,016

IB anderen laat uitpraten/ op zijn beurt wacht 5,25 1,002

IL belangstelling toont voor wat anderen zeggen of doen 5,11 ,947

IL met aandacht luistert naar wat anderen zeggen of vertellen 5,11 ,951

SA eigen keuzes maakt 5,09 1,042

SF veerkracht toont 4,96 1,006

IB zich aan de regels houdt 4,93 1,136

SA eigen zaken regelt 4,89 1,030

SA verbaal voor zichzelf opkomt 4,62 1,065

SI uit zichzelf met andere kinderen spreekt 4,60 1,001

SA zegt wat het ergens van vindt 4,53 1,062

SF open staat voor nieuwe plannen, ideeën en activiteiten 4,52 ,990

SI uit zichzelf vertelt 4,47 1,084

SI een eigen inbreng heeft tijdens gezamenlijke activiteiten 4,39 ,950

SI uit zichzelf op anderen af stapt 4,23 1,005

SF makkelijk een compromis met een ander kind sluit 4,21 ,932

SF een eigen werkwijze of eigen idee makkelijk los laat 3,54 1,100

IB weinig aandacht opeist 3,17 1,095

21

4.2.6. SCP onderzoek

In 2011 heeft het SCP een groot opvoedonderzoek uitgevoerd. Ouders is toen onder andere gevraagd

naar hun opvoedingsoriëntaties. Er worden door het SCP binnen deze opvoedingsoriëntaties vijf

factoren onderscheiden en elke factor bevat twee items waarop ouders konden aangeven hoe

belangrijk ze dit vinden. Deze aspecten maken ook deel uit van de vragen van ons onderzoek.

Sociaal gevoel verwijst naar rekening houden met anderen en verdraagzaam zijn

Autonomie betreft de doelen verantwoordelijkheidsgevoel en zelfstandig oordelen

Conformiteit betreft goede manieren hebben en respect hebben voor ouderen

Assertiviteit gaat over opkomen voor jezelf en eigen doelen nastreven

Prestatie gaat over het behalen van goede schoolresultaten en ijverig en ambitieus zijn.

Onze respondenten blijken prestatie het minst belangrijk te vinden, hoewel het op zich nog wel

belangrijk gevonden wordt. Sociaal gevoel, waarbij men vooral op anderen gericht is, vinden de

respondenten erg belangrijk voor hun kind. In de tabel hieronder worden de gemiddelden per factor

van ons onderzoek weergegeven en wordt een vergelijking gemaakt met de positie die deze factoren

hadden in het SCP onderzoek van 2011. Alle verschillen tussen de factoren zijn significant.

Tabel 4.18

Gem

iddeld

e

SD

Pla

ats

in

SCP

onderz

oek

2011

SCP sociaal gevoel (SG) 5,45 ,94784 4

SCP autonomie (Aut) 5,34 ,96707 1

SCP conformiteit (Cf) 5,16 1,00596 3

SCP assertiviteit (Ass) 4,86 ,94385 2

SCP prestatie (Pr) 4,02 ,89052 5

In de vergelijking valt op dat er overeenkomsten zijn tussen de respondenten uit 2011 en de

respondenten uit ons onderzoek. Belangrijk verschil is echter wel het verschil tussen de plaats die

de factoren Sociaal Gevoel en Assertiviteit hebben.

Hieronder volgt een beschrijving van de scores op de afzonderlijke SCP factoren van ons onderzoek

met daarbij ook weer een vergelijking van de plaats die ze hadden in het SCP onderzoek van 2011.

22

Tabel 4.19

Er blijken verschillen te zijn tussen de opvoedingsidealen die de respondenten van het SCP onderzoek

in 2011 belangrijk vonden en wat respondenten uit ons onderzoek belangrijk vinden.

Verdraagzaamheid wordt door de respondenten uit ons onderzoek belangrijker gevonden dan door

de respondenten van het SCP onderzoek. Verbaal voor zichzelf opkomen wordt daarentegen minder

belangrijk gevonden.

Het is de vraag waar die verschillen mee te maken hebben. Wordt dit bepaald door

religiositeit c.q. de kerkelijke betrokkenheid van de respondenten? In hoeverre kan het verschil

bepaald worden door een ontwikkeling in de tijd? Er zit namelijk ongeveer vier jaar tussen beide

onderzoeken.

De SCP factoren Autonomie en Prestatie zijn significant voor geslacht. Mannen vinden deze aspecten

belangrijker dan vrouwen.

Tabel 4.20

Samenvatting

‘Religiositeit’ is voor de respondenten van dit onderzoek het belangrijkste opvoedingsideaal gevolgd

door ‘bezonnenheid’ en ‘gerichtheid op anderen’. Het belang dat respondenten aan deze laatste twee

aspecten hechten, zou ook religieus verklaard kunnen worden doordat men binnen de gereformeerde

gezindte over het algemeen sterker gedwongen wordt tot reflectie en bezonnenheid door middel van

bijvoorbeeld de wekelijkse kerkdiensten en de religieuze opvoeding thuis en op school. De

‘gerichtheid op anderen’ kan worden ingegeven door het gebod tot naastenliefde.

‘Assertiviteit/sociale autonomie’ worden door ouders belangrijker gevonden dan ‘gehoorzaamheid’.

‘Prestatie’ zeggen ouders wel belangrijk te vinden, maar is ondergeschikt aan andere

opvoedingsidealen.

Gem

iddeld

e

SD

Pla

ats

in

SCP

onderz

oek

2011

SG rekening houdt met anderen 5,55 1,014 3

Aut verantwoordelijkheidsgevoel heeft 5,54 1,077 1

SG verdraagzaam is 5,35 1,016 8

Cf respect heeft voor volwassenen 5,32 1,066 4

Aut zelfstandig kan oordelen 5,15 1,030 6

Ass eigen keuzes maakt 5,09 1,042 7

Cf goede manieren heeft 4,99 1,091 5

Ass verbaal voor zichzelf opkomt 4,62 1,065 2

Pr ijverig en ambitieus is 4,18 1,050 10

Pr goede schoolresultaten behaalt 3,85 ,947 9

Sekse

SCP autonomie SCP prestatie

gemiddelde SD gemiddelde SD

Vrouw Gemiddelde 5,30 ,98425 3,96 ,89127

Man Gemiddelde 5,51 ,85276 4,23 ,84839

Totaal Gemiddelde 5,34 ,96294 4,02 ,8885

23

4.3. Deelvraag 2 ‘In hoeverre hebben ouders behoefte aan ondersteuning bij

het vormgeven aan hun opvoedingsidealen?’

4.3.1. Hebben ouders behoefte aan meer kennis over opvoedingsidealen?

Ruim de helft van de ouders geeft aan meer te willen weten over opvoedingsidealen en hoe je die

kunt verwezenlijken. Een derde van de respondenten antwoordt neutraal. Mannen verschillen hierin

van vrouwen. Vrouwen hebben namelijk meer behoefte aan toerusting dan mannen.

Tabel 4.21

4.3.2. Op welke manier zouden ouders het liefst geholpen willen worden?

De respondenten konden hier maximaal twee alternatieven kiezen. 394 ouders hebben twee opties

aangevinkt. 235 ouders hebben één optie aangevinkt. Ouders zouden het liefst verder geholpen

willen worden door middel van het lezen van boeken en/of artikelen in kranten en tijdschriften (32%),

gesprekken met andere ouders (25%), een cursus via de kerk (14%), een cursus via school (12%),

gesprekken met een professional (12%).

Tabel 4.22

Onderstaande tabel laat zien welke combinaties ouders gemaakt hebben als ze twee opties hebben

aangekruist. Het blijkt dat in de meeste gevallen vaak een combinatie gemaakt wordt met informele

gesprekken met andere ouders.

Gem

iddeld

e

SD

% Z

eer

mee o

neens

% M

ee o

neens

% N

iet

mee e

ens/

nie

t m

ee o

neens

% M

ee e

ens

% Z

eer

mee e

ens

Ik zou het fijn vinden om meer te weten over

opvoedingsidealen en hoe je die kunt verwezenlijken 3,44 ,893

1,9 13,8 30,5 45,9 7,9

Mannen 3,25 ,923 2,5 18,9 36,1 36,1 6,6

Vrouwen 3,49 ,880 1,8 12,5 29,1 48,3 8,3

Op welke manier zou u het liefst geholpen willen worden om te

groeien in uw rol als opvoeder?

Aantal ouders

dat voor dit

alternatief is

Percentage

ouders dat

voor dit

alternatief

is

Door middel van het lezen van boeken en/of artikelen in kranten

en tijdschriften 325 52

Door middel van informele gesprekken met andere ouders 252 40

Door middel van een cursus via de kerk 141 22

Door middel van een cursus via de school van mijn kind(eren) 126 20

Door middel van individuele gesprekken met een professional 126 20

Door middel van iets anders 53 8

24

Tabel 4.23

Samenvatting

Ouders hebben een duidelijke voorkeur voor het lezen van literatuur, gevolgd door het voeren van

informele gesprekken met andere ouders. Het volgen van een cursus wordt door 40% van de ouders

genoemd als vorm om verder te groeien in hun rol als opvoeder. Van die respondenten geeft de helft

de voorkeur aan een cursus via de kerk en de andere helft prefereert een cursus via school. Vaak

vinden ouders een combinatie met informele gesprekken via andere ouders fijn om te groeien in hun

rol als opvoeder.

De variatie binnen bovenstaande resultaten laten ook zien dat ouders verschillen in hun

voorkeuren. Het is de vraag wat die variatie kan verklaren en op welke manier het best aangesloten

kan worden bij de wens van ouders.

Bij de alternatieve antwoorden verwoorden ouders soms in eigen woorden één van de

genoemde alternatieven. Verder geven sommige ouders aan überhaupt geen behoefte te hebben aan

ondersteuning of dat niet nodig te vinden. Een klein aantal ouders geeft aan dat de Bijbel en het

gebed hen voldoende helpen in de opvoeding.

4.4. Deelvraag 3 ‘Hoe verhouden Bijbelse opvoedingsidealen zich tot

maatschappelijke opvoedingsidealen?’

Ouders is gevraagd naar de (praktische) waarde die zij hechten aan de Bijbel in het denken over en

vormgeven aan opvoedingsidealen. Ook is de vraag gesteld in hoeverre ze zelf een spanning ervaren

tussen dat wat de Bijbel vraagt en dat wat de maatschappij van hen vraagt in de opvoeding.

Op welke manier zou u het liefst geholpen willen worden om

te groeien in uw rol als opvoeder?

curs

us v

ia d

e k

erk

curs

us v

ia s

chool

indiv

iduele

gespre

kken

met

een p

rofe

ssio

nal

info

rmele

gespre

kken

met

andere

ouders

iets

anders

Het lezen van boeken en/of artikelen in kranten en tijdschriften 17,1% 14,5% 15,4% 49,6% 3,5%

Een cursus via de kerk 37,5% 18,2% 40,9% 3,4%

Een cursus via de school van mijn kind(eren) 42,6% 55,3% 2,1%

Individuele gesprekken met een professional 96,4% 3,6%

Informele gesprekken met andere ouders 100,0%

25

Tabel 4.24

Samenvatting

Voor de meeste opvoeders is het min of meer vanzelfsprekend dat de Bijbel hen helpt in de

opvoeding. Als gevraagd wordt of de Bijbel ook concrete richtlijnen biedt, is driekwart van de

respondenten het daar wel mee eens, maar is men minder stellig dan bij de vorige vraag. Bij de

vraag of de Bijbel helpt in het denken over opvoedingsidealen, blijkt de groep die aangaf het daarmee

zeer eens te zijn ongeveer gehalveerd te zijn als ze antwoord moeten geven op de vraag of de Bijbel

concrete richtlijnen geeft voor de praktijk van de opvoeding.

Voor de meeste ouders is er wel een spanningsveld tussen datgene wat de Bijbel vraagt en

de eisen die de maatschappij stelt.

Gem

iddeld

e

SD

Zeer

mee o

neens

Mee o

neens

Nie

t m

ee e

ens e

n

nie

t m

ee o

neens

Mee e

ens

Zeer

mee e

ens

De Bijbel helpt mij in het denken over opvoedingsidealen 4,19 ,918 3,2 3,6 4,6 48,7 39,9

Ik haal uit de Bijbel concrete richtlijnen voor de praktijk van

de opvoeding 3,82 ,951 3,0 7,0 16,8 51,4 21,8

Ik ervaar een spanningsveld tussen dat wat de Bijbel vraagt

en dat wat de maatschappij vraagt in de opvoeding 3,52 ,998 3,5 14,7 20,4 49,3 12,0

26

5. Conclusie en discussie De hoofdvraag voor het onderzoek luidde als volgt: ‘Welke opvoedingsidealen vinden ouders

belangrijk en in hoeverre hebben zij behoefte aan ondersteuning in het denken over en/of vormgeven

aan hun opvoedingsidealen?’. In dit hoofdstuk zal per deelvraag de belangrijkste resultaten en

conclusies gepresenteerd worden. Daarnaast zullen sommige conclusies bediscussieerd worden en

zullen punten aangegeven worden voor vervolgonderzoek. Allereerst zal gereflecteerd worden op de

gevolgde onderzoeksmethode.

5.1. Bespreking van de gevolgde onderzoeksmethode

Bij de samenstelling van de vragenlijst is zo nauw mogelijk aangesloten bij bestaande

onderzoeksinstrumenten rond opvoeding. Een aanzienlijk deel van de items waarbij ouders het

belang ervan konden aangeven, is afkomstig uit de oudervragenlijst van ZIEN!. Enkele van deze

items werden laag gescoord door de respondenten. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat deze

items als minder belangrijk worden gezien binnen de thuissituatie, omdat de vragen oorspronkelijk

gaan over de situatie op school. Er is gekozen om de vragenlijst op deze manier op te bouwen, om

het mogelijk te maken om de resultaten te vergelijken met eerdere uitkomsten van het SCP

onderzoek.

De respondenten werd gevraagd per item aan te geven hoe belangrijk men deze vond.

Hierdoor is er geen inzicht verkregen in welke stellingen ouders het meest belangrijk vinden, omdat

hen niet gevraagd is te kiezen tussen stellingen of een rangorde in relevantie van stellingen aan te

geven. Daarnaast zijn door middel van deze vragenlijst geen uitspraken te doen over keuzes die

ouders maken, bijvoorbeeld bij bepaalde dilemma´s in de opvoedingspraktijk.

De vragenlijst bestond voornamelijk uit gesloten vragen. Aan het begin van de vragenlijst

kregen de respondenten twee open vragen voorgelegd. Deze open vragen hebben gezorgd voor extra

inzicht, aangezien hier een interessant verschil naar voren kwam in opvoedingsidealen die ouders uit

zichzelf noemen en het belang dat zij geven aan opvoedingsidealen die in de vragenlijst werden

weergegeven. Een risico van kwantitatief onderzoek is dat de respondenten de begrippen in de

vragenlijst niet op dezelfde manier interpreteren. Daarom is het aan te raden in vervolg onderzoek

ook kwalitatieve onderzoeksmethoden te gebruiken om een dieper inzicht te krijgen in

opvoedingsidealen van ouders.

De manier waarop de respondenten zijn geworven, lijkt te zorgen voor een goede

afspiegeling van de achterban van Driestar educatief. De resultaten kunnen daarom niet

gegeneraliseerd worden naar opvoeders in het algemeen. Het is wel interessant om de resultaten

van onze respondenten te vergelijken met de resultaten van het bredere SCP onderzoek.

De vragenlijst heeft respondenten aangezet tot nadenken over hun opvoedingsidealen. Zij

geven terug dat zij hierover meer zouden willen horen.

5.2. Deelvraag 1 ‘Hoe denken ouders over opvoedingsidealen?’

Visie op (belang van) opvoedingsidealen

Het merendeel van de respondenten denkt bewust na over zijn of haar opvoedingsidealen en het

grootste gedeelte van de ouders doet dat vaak. De meeste ouders zijn zich bewust van hun

opvoedingsidealen en zeggen die helder voor ogen te hebben. Opvoedingsidealen helpen de meeste

ouders in het vormgeven van de opvoeding. Hoger opgeleiden hebben duidelijker zicht op hun

opvoedingsidealen en geven sterker aan dat deze hen ook helpen in de opvoeding. Een vragenlijst

als deze is voor ruim een vijfde deel van de ouders een instrument om meer zicht te krijgen op hun

opvoedingsidealen. Dat geldt vooral voor respondenten met een vmbo/mbo achtergrond. Het zou

relevant zijn om te onderzoeken op welke andere manieren deze groep ouders geholpen kan worden

om meer inzicht te krijgen in de eigen opvoedingsidealen.

27

De opvoeding is iets wat ouders uit dit onderzoek gezamenlijk bespreken en voor de meeste

ouders is dat minstens één keer per week. De meeste opvoeders zitten geheel of voor het grootste

deel op één lijn als het gaat om hun opvoedingsidealen. Hoger opgeleiden zitten wat

opvoedingsidealen betreft doorgaans vaker op één lijn dan lager opgeleiden. Wanneer ze echter

verschillende opvoedingsidealen hebben, vindt een meerderheid dat verrijkend of prima. Er zijn

echter ook ouders die dat wel lastig of jammer vinden.

Invloed op opvoedingsidealen

Het blijkt voor ouders verschillend te liggen wat hen beïnvloedt in hun denken over

opvoedingsidealen. Opmerkelijk is wel dat de school, die toch mede verantwoordelijk is voor de

opvoeding nauwelijks genoemd wordt als plaats waar ouders beïnvloed worden in hun denken over

opvoedingsidealen. Zeker in het kader van een gezamenlijke opvoeding en ouderbetrokkenheid, is

dat de moeite van het verder onderzoeken waard. Wat is de reden dat ouders de school niet direct

noemen als bron voor het denken over opvoedingsidealen?

Voor de meeste opvoeders is het ook min of meer vanzelfsprekend dat de Bijbel hen helpt in

de opvoeding en daarmee van invloed is. Als gevraagd wordt of de Bijbel ook concrete richtlijnen

biedt is driekwart van de respondenten het daar wel mee eens, maar is men minder stellig dan bij

de vraag of de Bijbel hen helpt in de opvoeding. Voor de meeste ouders is er wel een spanningsveld

tussen datgene wat de Bijbel vraagt en de eisen die de maatschappij stelt.

Belangrijkste opvoedingsidealen

Uit zowel de open als de gesloten vragen blijkt dat ‘religiositeit’ het belangrijkste opvoedingsideaal

is van de ondervraagde ouders. Er is echter wel een opmerkelijk verschil tussen de open en gesloten

vragen. Als ouders in de gesloten vragen bevraagd worden op religieuze opvoedingsidealen, blijkt

83% dit (heel) erg belangrijk of onmisbaar te vinden. Wanneer ouders echter antwoord mogen geven

op de open vraag ‘ik wil dat mijn kind een volwassene wordt die…’ geeft ongeveer 60% van de

respondenten een godsdienstig gerelateerd antwoord. Bij de volgende open vraag ‘mijn vader of

moeder vindt het vooral belangrijk dat ik later…’ is de reactie in ongeveer 42% van de gevallen

godsdienstig gerelateerd. Dat roept een aantal vragen op die het verder onderzoeken waard zijn.

Waarom is het bij de open vragen minder vanzelfsprekend om een godsdienstig ideaal te noemen?

En welke plaats neemt de godsdienstige opvoeding concreet in het gezin in? Zowel in gezinnen die

godsdienstige opvoedingsidealen noemen als ouders die geen godsdienstige opvoedingsidealen

noemen.

Bij de open vragen zijn rondom ‘religiositeit’ vier dimensies te onderscheiden namelijk een relationeel

aspect (God kennen, liefhebben; tot geloof komen etc.), aspect van godsdienst als leefregel

(christelijke normen en waarden, Bijbel als richtsnoer), aspect van consolidatie (als christen staande

blijven en overleven in deze maatschappij) en het aspect van dienstbaarheid (tot zegen zijn voor

anderen, dienstbaar in Gods koninkrijk).

Na religiositeit als belangrijkste opvoedingsideaal volgt ‘bezonnenheid’. Bezonnenheid heeft te

maken met zelfstandig kunnen oordelen en verantwoordelijkheidsgevoel hebben. Dit zijn ook

aspecten die genoemd worden bij de open vragen. Daar worden termen gebruikt als ‘zelfstandig

kunnen denken’, ‘eigen keuzes kunnen maken’, ‘keuzes kunnen beargumenteren’. Het dragen en

nemen van verantwoordelijkheid wordt ook in de open vragen een aantal keer expliciet genoemd.

‘Gerichtheid op anderen’ is een sociale dimensie die door de respondenten hoog gewaardeerd wordt.

Bij de open vragen van dit onderzoek blijkt dat het veelal in één adem genoemd wordt met het

dienen van God. De gerichtheid op anderen lijkt in die gevallen ingegeven te worden door het Bijbels

28

gebod tot naastenliefde. Verder geven ouders aan dat ze het belangrijk vinden dat hun kind leert

beseffen dat het niet alleen op deze aarde leeft, maar ook oog heeft voor anderen.

Dit aspect van ‘gerichtheid op anderen’ bevat ook veel overeenkomsten met de dimensie

‘Sociaal gevoel’ uit het SCP onderzoek uit 2011. In het onderzoek is gekeken naar het belang dat

ouders hechten aan de dimensie ‘sociaal gevoel’. Opmerkelijk is dat respondenten uit ons onderzoek

dit belangrijker vinden dan de respondenten van het SCP onderzoek.

Onder de ouders van het SCP onderzoek werd assertiviteit erg belangrijk gevonden terwijl

‘onze’ respondenten dit op de vierde plaats zetten. In het SCP onderzoek van 2011 werd het volgende

aangegeven: ‘De nadruk die ouders leggen op autonomie en assertiviteit weerspiegelt het

individualistische karakter van de hedendaagse Nederlandse samenleving. Het lijkt wat ten koste te

gaan van waarden die te maken hebben met empathie, het omgaan met andere mensen en het

algemeen belang. Deze ontwikkeling verklaart de zorgen die af en toe geuit worden over de sociale

kwaliteit van de opvoeding in Nederland (Van Stokkom 2000; De Winter 2005).’6 Het belang dat

christelijke ouders hechten aan sociaal gevoel en gerichtheid op anderen is een belangrijke waarde.

Het kan namelijk het individualistische karakter voor wat betreft assertiviteit naar de achtergrond

doen schuiven.

In vervolgonderzoek zou het interessant zijn om na te gaan hoe christelijke ouders in de

praktijk gestalte geven aan deze waarde. Daarnaast zou onderzocht kunnen worden hoe het verschil

zichtbaar wordt tussen het belang dat gehecht wordt aan ‘sociaal gevoel’ en ‘gerichtheid op anderen’

enerzijds en ‘assertiviteit’ anderzijds.

Opmerkelijk is dat gehoorzaamheid als opvoedingsideaal lager gewaardeerd wordt dan

assertiviteit/sociale autonomie. Ouders lijken het belangrijker te vinden dat hun kind authentiek in

het leven staat, keuzes maakt die dicht bij hem zelf staan, dan dat hun kind gehoorzaamt. Hoewel

gehoorzaamheid op zich nog wel belangrijk gevonden wordt, is het opvallend dat gehoorzaamheid

als opvoedingsideaal geen enkele keer genoemd wordt in de open vragen. Wanneer ouders er dus

op bevraagd worden geven ze wel aan gehoorzaamheid belangrijk te vinden, maar het is niet iets

dat spontaan bij hen naar boven komt als opvoedingsideaal. Er lijkt ook binnen onze

respondentengroep sprake te zijn van een verschuiving. Doorgaans werd gehoorzaamheid door

christelijke ouders sterk verbonden met gezag en met een Bijbels opvoedingsideaal. Uit dit onderzoek

blijkt dat ook de eigen inbreng van een kind belangrijk gevonden wordt. Ouders vinden het belangrijk

dat hun kind zelfstandig kan denken en eigen keuzes kan maken, blijkt duidelijk uit zowel de open

vragen als de gesloten vragen. Daarmee lijkt gehoorzaamheid een andere lading gekregen te hebben

en is dit onderzoek een bevestiging dat ook christelijke ouders zijn meegegaan in de trend die al

langere tijd ook in Nederland zichtbaar was. Binnen de rechterflank van de gereformeerde gezindte

wordt nog wel meer waarde gehecht aan gehoorzaamheid dan binnen de overige kerkverbanden.

Presteren als opvoedingsideaal wordt door ouders wel belangrijk gevonden, maar scoort het laagst

van alle opvoedingsidealen. Bij de open vragen van het onderzoek wordt het ook niet expliciet

genoemd. Wel wordt door een aantal ouders aangegeven dat ze het belangrijk vinden dat hun kind

een goede baan vindt en/of een opleiding volgt.

Presteren staat bij ouders uit dit onderzoek meer in het kader van het je dienstbaar opstellen

en het gebruiken van je talenten en gaven. Presteren is geen doel in zichzelf, maar een middel om

een goede plaats in de maatschappij in te kunnen nemen en goed in de samenleving te kunnen

functioneren.

Vaders vinden prestatiegerichtheid belangrijker dan moeders. Datzelfde geldt overigens ook

voor autonomie, vaders vinden dat ook belangrijker dan moeders.

6 Opvoeden in Nederland, SCP, 2011

29

Wanneer religieuze opvoedingsidealen niet expliciet benoemd worden, blijkt dat ‘geluk’ het

belangrijkste doel is om nagestreefd te worden. Soms staat ‘gelukkig worden’ helemaal op zichzelf

en worden er geen andere opvoedingsidealen bij genoemd. Ouders lijken wel verschillende beelden

te hebben bij ‘geluk’. Er zijn ouders die het plaatsen in het perspectief van het leven met God.

Anderen hebben meer het perspectief van ‘plezier hebben’, ‘blij worden’ voor ogen. Weer anderen

definiëren geluk in termen van ‘tevreden en dankbaar’ zijn.

De opvoeding van kinderen staat voor veel ouders in het teken van het zelfstandig en met

zelfvertrouwen in de maatschappij kunnen functioneren. Een aantal ouders lijkt die samenleving

meer als een bedreiging te zien en is er op gericht dat hun kind weerbaar in de samenleving kan

staan en zich in de maatschappij kan redden. Andere ouders definiëren het functioneren van hun

kind in de maatschappij ‘actiever’ en lijken het ook meer als kans, als uitdaging, te zien. Zij

omschrijven het namelijk als positief in de maatschappij staan, je verantwoordelijkheid er voor

nemen en iets bijdragen aan/ iets betekenen voor de samenleving.

De antwoorden op de vragenlijsten hebben goed zicht gegeven op de opvoedingsidealen van de

ouders die hebben meegedaan met het onderzoek. Interessante vervolgvragen liggen op het terrein

van de herkomst en ontwikkeling van deze idealen en de vormgeving in de praktijk.

Vervolgonderzoek zou zich kunnen richten op het inzichtkrijgen in factoren die de ontwikkeling en

verandering van opvoedingsidealen beïnvloeden, met name de invloed vanuit de eigen opvoeding.

Daarnaast zou het interessant zijn om te onderzoeken op welke manier ouders beschrijven hoe zij in

hun opvoedingshandelen vormgeven aan hun opvoedingsidealen.

5.3. Deelvraag 2 ‘In hoeverre hebben ouders behoefte aan ondersteuning bij

het vormgeven van opvoedingsidealen?’

Ruim de helft van de ondervraagde ouders zou nog wel willen groeien in de kennis over en vormgeven

aan opvoedingsidealen. Vrouwen hebben die voorkeur nog iets sterker dan mannen. Voor ruim een

vijfde van de ouders is een vragenlijst als deze al een instrument om meer zicht te krijgen op hun

opvoedingsidealen.

Als het gaat om de vorm van ondersteuning hebben ouders een duidelijke voorkeur voor het

lezen van literatuur. Deze voorkeur kan ook te maken hebben met de relatief grote populatie hoger

opgeleiden onder onze respondenten, zij zijn over het algemeen meer gewend om te lezen.

Het lezen van literatuur wordt gevolgd door het voeren van informele gesprekken met andere

ouders. Het volgen van een cursus wordt door 40% van de respondenten genoemd als een vorm om

verder te groeien in hun rol als opvoeder. Van die respondenten geeft de helft de voorkeur aan een

cursus via de kerk en de andere helft prefereert een cursus via school.

Als gekeken wordt naar de respondenten die twee alternatieven aangevinkt hebben, blijkt

dat in de meeste gevallen samen te gaan met de optie ‘informele gesprekken via andere ouders’. De

variatie binnen de resultaten geeft wel aan dat ouders verschillen in hun voorkeuren. Het is de vraag

wat die variatie kan verklaren en op welke manier het best aangesloten kan worden bij de wens van

ouders.

5.4. Deelvraag 3 ‘Hoe verhouden Bijbelse opvoedingsidealen zich tot

maatschappelijke opvoedingsidealen?’

Voor de meeste opvoeders is het ook min of meer vanzelfsprekend dat de Bijbel hen helpt in de

opvoeding en daarmee van invloed is op hun opvoedingsidealen. Als gevraagd wordt of de Bijbel ook

concrete richtlijnen biedt, is driekwart van de respondenten het daar wel mee eens, maar is men

30

minder stellig dan bij de vraag of de Bijbel hen helpt in de opvoeding. Voor de meeste ouders is er

wel een spanningsveld tussen datgene wat de Bijbel vraagt en de eisen die de maatschappij stelt.

Dat blijkt ook wel in de open antwoorden. Er zijn bijvoorbeeld ouders die zeggen vast te willen

houden aan christelijke normen en waarden en daarom aangeven dat hun kind weerbaar gemaakt

moet worden.

Andere ouders benoemen opvoedingsidealen die voor mogelijke dilemma’s in de

opvoedingspraktijk zouden kunnen zorgen, bijvoorbeeld ‘ik wil dat mijn kind een volwassene wordt

die met zelfvertrouwen en in afhankelijkheid van God in de wereld staat’ of in een antwoord als deze

‘ik wil dat mijn kind een volwassene wordt die een leven mag leiden met de Heere en daarnaast zich

staande kan houden in deze samenleving’. Het zou waardevol zijn om dergelijke dilemma’s van

ouders naar boven te halen en te onderzoeken wat ouders in de praktijk hiermee doen.

5.5. Slot

Opvoedingsidealen is een veelzijdig thema dat leeft bij ouders en waar veel ouders ook bewust

mee bezig zijn. Tegelijkertijd leeft er wel de behoefte om hier verder in te groeien. Binnen Driestar

educatief willen we zoeken naar mogelijkheden om ouders hierin te ondersteunen

31

6. Literatuur

Berg, R. van den, Gun, T. van der, Kierczak, M., Kooij, A. van de & Wulp, I. (2005). Alle

ouders hebben vragen! Onderzoek naar bereik en behoefte aan opvoedingsondersteuning

van specifieke groepen ouders. Gouda: JSO

Broer, N.A. & Gouwe-Dingemanse, P.M. van der (2009). Opvoedingsondersteuning: de

behoefte van christelijke ouders. Gouda: Driestar educatief

Bucx, F. en Roos, S. de (2011). Hoofdstuk 7 opvoeden in Nederland. In Bucx, F. (red)

Gezinsrapport 2011 : een portret van het gezinsleven in Nederland. Den Haag: Sociaal en

Cultureel Planbureau (SCP)

Hopman, Marit (2012) Unraveling the Hidden Curriculum. Values in Youth Care

Interventions and Youth Policy. (Unpublished Doctoral Dissertation) Utrecht: Universiteit

Utrecht.

JSO (2008) Evaluatieonderzoek Opvoedingsondersteuning voor reformatorische ouders van

pubers. Evaluatie van bijeenkomsten in 2008 met ouders en begeleiders. Gouda: JSO.

Muynck, A., Post, S.D., Heukelom, G.R.J. (2010) Drempels Slechten: zorgmijding met

betrekking tot jeugdzorg bij bevindelijk gereformeerde ouders in de provincie Zeeland.

Zierikzee, LnO.

Ruyter, Dorret de (2003) The Importance of Ideals in Education. Journal of Philosophy of

Education, Vol. 37, No. 3.

Speetjens, P., Linden, D. van der, Goossens, F. (2009) Kennis over opvoeden. De vragen

van ouders, het aanbod van de overheid, de mogelijkheden van de markt. Utrecht: Trimbos

Instituut

Winter, Micha de (2011) Verbeter de Wereld, begin bij de opvoeding. Vanachter de

voordeur naar democratie en verbinding. Amsterdam: SWP.

32

Bijlage 1 Vragenlijst opvoedingsidealen

Beste ouder,

Fijn dat u de moeite wilt nemen om deze vragenlijst over opvoedingsidealen in te vullen. Deze

vragenlijst is bedoeld voor ouders met één of meerdere thuiswonende kinderen in de leeftijd tussen

0 en 21 jaar. Het invullen van de vragenlijst zal ongeveer 15 minuten in beslag nemen.

1. Ik denk na over datgene wat ik met mijn opvoeding wil bereiken.

nooit

bijna nooit

soms

vaak

2. Ik weet wat mijn opvoedingsidealen zijn (datgene wat ik met mijn opvoeding wil bereiken).

zeer oneens

oneens

niet mee eens en niet mee oneens

eens

zeer eens

3. Opvoedingsidealen helpen mij in de opvoeding.

zeer oneens

oneens

niet mee eens en niet mee oneens

eens

zeer eens

4. Maak de volgende zin af.

“Ik wil dat dat mijn kind een volwassene wordt die …

“

5. Hoe zou uw kind de volgende zin afmaken?

33

“Mijn vader of moeder vindt het vooral belangrijk, dat ik later …“

6. Geef voor de volgende zinnen steeds aan hoe belangrijk u dit vindt voor de toekomst van uw

kind.

Ik vind het voor de toekomst van mijn kind ……. (kies één van de opties tussen helemaal niet belangrijk en onmisbaar) dat hij/zij…

Helem

aal niet belangrijk

Niet belangrijk

Een beetje belangrijk

Belangrijk

Erg belangrijk

Heel erg belangrijk

Onm

isbaar

uit zichzelf op anderen af stapt

een eigen inbreng heeft tijdens gezamenlijke activiteiten

uit zichzelf vertelt

uit zichzelf met andere kinderen spreekt

makkelijk een compromis met een ander kind sluit

open staat voor nieuwe plannen, ideeën en activiteiten

een eigen werkwijze of eigen idee makkelijk los laat

veerkracht toont

zegt wat het ergens van vindt

verbaal voor zichzelf op komt

eigen keuzes maakt

eigen zaken regelt

verantwoordelijkheidsgevoel heeft

zelfstandig kan oordelen

anderen laat uitpraten / op zijn beurt wacht

nadenkt voor het iets onderneemt, controle heeft over eigen gedrag

weinig aandacht opeist

zich aan de regels houdt

rekening houdt met anderen

verdraagzaam is

met aandacht luistert naar wat anderen zeggen of vertellen

belangstelling toont voor wat anderen zeggen of doen

aardige dingen zegt tegen anderen

zich behulpzaam gedraagt

goede manieren heeft

respect heeft voor volwassenen

34

goede schoolresultaten behaalt

ijverig en ambitieus is

zijn/haar talenten gebruikt

het maximale uit zichzelf haalt

leeft vanuit het besef dat dit leven tijdelijk is

zich laat leiden door wat de Bijbel zegt

direct gehoorzaamt als ik een opdracht geef

zich houdt aan de regels binnen ons gezin

kritisch nadenkt voordat hij/zij mijn opdracht uitvoert

mensen die ouder zijn gehoorzaamt

7. Mijn partner en ik praten samen over onze opvoeding.

ja, vaak (ongeveer iedere dag)

ja, heel regelmatig (ongeveer iedere week)

ja, regelmatig (ongeveer iedere maand)

bijna nooit (enkele keren per jaar)

nee, nooit

8. Mijn partner heeft andere opvoedingsidealen dan ik.

ja

gedeeltelijk: de belangrijkste opvoedingsidealen komen niet overeen

gedeeltelijk: de belangrijkste opvoedingsidealen komen overeen

nee

9. Wanneer u en uw partner verschillende opvoedingsidealen heeft, hoe ervaart u dit?

ik vind het vooral jammer

ik vind het vooral lastig

ik vind het vooral verrijkend

ik vind het prima zo

10. In mijn denken over opvoedingsidealen word ik het meest beïnvloed door:

(Bij deze vraag kunt u twee antwoorden aankruisen)

35

(gesprekken met) familie

(gesprekken met) vrienden en kennissen

artikelen in kranten of tijdschriften

mijn kerkelijke gemeente (bijvoorbeeld door de preek, door huisbezoek of opvoedavonden)

de school van mijn kind(eren)

iets anders, namelijk …………………………………………………….

Geef aan in hoeverre u het eens bent met de volgende stellingen.

Helem

aal mee oneens

Helem

aal mee eens

De Bijbel helpt mij in het denken over opvoedingsidealen

Ik haal uit de Bijbel concrete richtlijnen voor de praktijk van de opvoeding

Ik ervaar een spanningsveld tussen dat wat de Bijbel vraagt en dat wat de maatschappij vraagt in de opvoeding

Ik zou het fijn vinden om meer te weten over opvoedingsidealen en hoe je die kunt verwezenlijken

11. Op welke manier zou u het liefst geholpen willen worden om te groeien in uw rol als opvoeder?

(Bij deze vraag kunt u twee antwoorden aankruisen)

door middel van het lezen van boeken en/of artikelen in kranten en tijdschriften

door middel van een cursus via de kerk

door middel van een cursus via de school van mijn kind(eren)

door middel van individuele gesprekken met een professional

door middel van informele gesprekken met andere ouders

door middel van iets anders, namelijk door …………………………………………………….

12. Ik heb door deze vragenlijst meer zicht gekregen op mijn opvoedingsidealen.

36

zeer oneens

oneens

niet mee eens en niet mee oneens

eens

zeer eens

13. Wat is uw geslacht?

vrouw

man

14. Tot welke kerkelijke gezindte of levensbeschouwelijke groepering rekent u zichzelf?

geen

baptistengemeenten

christelijke gereformeerde kerken

evangelische gemeenten

gereformeerde gemeenten

gereformeerde gemeenten in Nederland

gereformeerde kerken (vrijgemaakt)

hersteld hervormde kerk

nederlands gereformeerde kerken

oud gereformeerde gemeenten (in Nederland)

protestantse kerk in Nederland (PKN – gereformeerde bond)

protestantse kerk in Nederland (PKN – overig)

rooms katholieke kerk

anders, namelijk …..

15. Hoe is uw gezinssamenstelling?

oorspronkelijk gezin met vader en moeder

eenouder gezin

nieuw samengesteld gezin met stiefvader/-moeder

anders, namelijk …..

16. Aantal en leeftijd van thuiswonende kinderen:

Ik heb … kinderen tussen 0 en 3

Ik heb … Kinderen tussen 4 en 11

Ik heb … Kinderen tussen 12 en 15

Ik heb … Kinderen van 16 jaar en ouder

17. Wat is uw hoogst voltooide opleiding?

basisonderwijs

voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo)

hoger algemeen voortgezet onderwijs (havo)

voorbereidend wetenschappelijk onderwijs (vwo)

middelbaar beroepsonderwijs (mbo)

hoger beroepsonderwijs (hbo)

wetenschappelijk onderwijs (wo)

18. Overige opmerkingen

Heel erg bedankt voor het invullen!