Metodyka doradztwa w zakresie ergonomii stanowisk pracy

Wojewódzki Urząd Pracy w Gdańsku

Metodyka doradztwa w zakresie ergonomii

stanowisk pracy

Gdańsk, 2014

Koordynacja projektu „PI-PWP Wielowymiarowy model wsparcia i identyfikacji kompetencji zawodowych”Wydział Programów Rynku PracyWojewódzki Urząd Pracy w Gdańsku

Projekt i publikacja współfinansowane są przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego.

Autor:dr inż. Katarzyna Jach

Wymieniony autor jest pracownikiem Politechniki Wrocławskiej, Wydziału Informatyki i Zarządzania

Copyright by Wojewódzki Urząd Pracy w GdańskuGdańsk 2014

Jakiekolwiek drukowanie, kopiowanie i inne rodzaje wykorzystania treści publikacji dozwolone jest wyłącznie w celach niekomercyjnych i dla użytku własnego.

Projekt graficzny i skład:Piotr Machola

ISBN 978-83-940348-3-2 ISBN 978-83-940348-7-0

Publikacja jest dystrybuowana bezpłatnie.

Wydawca:Wojewódzki Urząd Pracy w Gdańskuul. Podwale Przedmiejskie 3080-824 Gdańsktel. 58 326 18 01fax 58 326 48 94e-mail: [email protected]

Arbetsfˆrmedlingen

Wielowymiarowy model wsparciai identy�kacji kompetencji zawodowych

Arbetsfˆrmedlingen


Arbetsfˆrmedlingen


Arbetsfˆrmedlingen


Arbetsfˆrmedlingen


Arbetsfˆrmedlingen


3Spis treści


Spis treści

1. Wprowadzenie .......................................................................................................................5 a. Definicja pojęcia „ergonomia” .........................................................................................6 i. Ergonomia koncepcyjna ..............................................................................................8 ii. Ergonomia korekcyjna .................................................................................................8 b. Definicja i zakres doradztwa w zakresie ergonomii stosowanego w ramach Modelu ..8 c. Korzyści z wdrożenia doradztwa ergonomicznego w zakres usług Publicznych Służb

Zatrudnienia ...................................................................................................................10 d. Potencjał rozwojowy usługi doradztwa ergonomicznego ...........................................102. Przebieg doradztwa ergonomicznego ramach Modelu .....................................................12 a. Opis procesu doradztwa ergonomicznego ...................................................................12 b. Przygotowanie do doradztwa ........................................................................................13 i. Analiza dokumentacji ................................................................................................13 ii. Analiza wyników badania możliwości funkcjonalnych (FCE) ..................................13 iii. Przygotowanie sali, narzędzi, materiałów ................................................................14 c. Realizacja doradztwa ergonomicznego realizowanego w ramach Modelu.................15 i. Wywiad wprowadzający ............................................................................................15 ii. Przebieg doradztwa ergonomicznego ......................................................................16 iii. Rekomendacje dla terapeuty zawodowego w zakresie sposobu prowadzenia

doradztwa ergonomicznego .....................................................................................49 d. Podsumowanie doradztwa ergonomicznego ...............................................................49 i. Dyskusja asesorska ....................................................................................................49 ii. Opracowanie raportu z badań – część ergonomiczna .............................................49 iii. Rekomendacje dla terapeuty zawodowego w zakresie sposobu formułowania

raportu .......................................................................................................................54 iv. Wzór raportu ze szczególnym uwzględnieniem zaleceń ergonomicznych .............54 v. Sesja informacji zwrotnych – zalecenia ergonomiczne ...........................................553. Narzędzia..............................................................................................................................57 a. Podręcznik ergonomiczny..............................................................................................57 b. Poradnik Ergonomii Pracy .............................................................................................58 c. Broszura „Ergonomia, czyli jak pracować wygodniej, zdrowiej i bezpieczniej” ..........58 d. Wyposażone pomieszczenie do doradztwa ergonomicznego .....................................58 e. Wyposażona sala gimnastyczna ....................................................................................60 f. Wykaz publikacji przydatnych dla terapeuty zawodowego .........................................604. Literatura cytowana.............................................................................................................62

Zał. 1. Wzór raportu z objaśnieniami. ..........................................................................................63Zał. 2. Poradnik Ergonomii Pracy ................................................................................................73Zał. 3. Lista osób mogących wspomóc merytorycznie terapeutę zawodowego ......................77

Zał. 4. Podręcznik ergonomicznyZał. 5. Broszura „Ergonomia, czyli jak pracować wygodniej, zdrowiej i bezpieczniej”

4 Metodyka doradztwa w zakresie ergonomii stanowisk pracy


Alfabetyczny wykaz skrótów

FCE – Functional Capacity Evaluation – ocena możliwości funkcjonalnychMacierz zawodów – narzędzie elektroniczne (arkusz) zestawiające w tabeli poziom wymagań funkcjonalnych niezbędnych do pracy na danym stanowisku Model – PI – PWP Wielowymiarowy Model Wsparcia i Identyfikacji Kompetencji ZawodowychO*NET – The Occupational Information NetworkOK – Ośrodek KompetencjiOT – Occupational Therapist – terapeuta zawodowyPAR-Q – Physical Activity Readiness Questionnaire – kwestionariusz gotowości do aktywności fizycznejPOK – Pomorski Ośrodek KompetencjiPSZ – Publiczne Służby Zatrudnienia

51. Wprowadzenie


1. Wprowadzenie

Zeszyt Metodyczny przeznaczony jest dla osób, które chciałyby poznać wypracowane w Mo-delu standardy nowej w polskich Publicznych Służbach Zatrudnienia (PSZ) usługi – doradz-twa ergonomicznego. Szczególnymi odbiorcami Zeszytu powinny być osoby mające pracować jako terapeuci zawodowi, np. w nowych Ośrodkach Kompetencji. Ze względu na fakt, że świa-domość ergonomiczna w polskim społeczeństwie jest raczej niska, w Zeszycie zamieszczono podstawowe informacje o ergonomii jako nauce, a także wskazano jej zakres stosowania, rów-nież z uwzględnieniem specyfiki Modelu.

W Zeszycie przedstawiono usługę polegającą na doradztwie ergonomicznym. Doradz-two ergonomiczne jest to specjalistyczna pomoc w wykonywaniu czynności roboczych przez Klienta w taki sposób, żeby zminimalizować jego obciążenie pracą, z uwzględnieniem indy-widualnych preferencji oraz ograniczeń Klienta. Dokładną definicję przedstawiono w dalszej części Zeszytu. Celem doradztwa ergonomicznego w Modelu jest zwiększenie świadomości Klienta dotyczącej pracy własnego ciała, trening prawidłowej (zmniejszającej obciążenie) techniki pracy oraz zmotywowanie Klienta do pracy nad rozwojem własnych możliwości funk-cjonalnych lub przeciwdziałania problemom zdrowotnym poprzez odpowiednią aktywność fizyczną. Trening prawidłowej techniki pracy polega na nauce regulacji wyposażenia stano-wiska pracy w sposób umożliwiający ergonomiczną pracę, a także na wskazaniu Klientowi istotnych parametrów jego postawy ciała podczas pracy, ewentualnie Klientowi proponuje się także pomoce ergonomiczne zwiększające komfort pracy. Szczegółową procedurę doradztwa ergonomicznego opisano w rozdziale 2 Zeszytu Metodycznego.

Doradztwo ergonomiczne uwzględnia wyniki testów funkcjonalnych przedstawionych szczegółowo w Zeszycie Metodycznym nr 3 oraz obserwacji specjalistów – terapeutów zawo-dowych. Dla potrzeb Modelu przyjęto, że terapeutą zawodowym jest doświadczony fizjotera-peuta po dodatkowym specjalistycznym szkoleniu m.in. z zakresu ergonomii oraz prowadze-nia badań FCE. Szczegółowo wymagane kompetencje i kwalifikacje terapeutów zawodowych, a także zadania realizowane przez nich w ramach Modelu zawiera Zeszyt Metodyczny nr 5.

Rezultatem usługi doradztwa ergonomicznego są zalecenia z doradztwa ergonomiczne-go zawarte w raporcie. Otrzymuje go Klient i doradca zawodowy / doradca klienta kierujący Klienta do Ośrodka Kompetencji. Wskazówki te zawierają ogólne, uniwersalne zalecenia do-tyczące ergonomicznego sposobu pracy z uwzględnieniem planów zawodowych Klienta, jak i indywidualne rekomendacje związane ze stanem zdrowia Klienta, jego ograniczeniami zdia-gnozowanymi podczas badania FCE oraz wymaganiami stawianymi przez pracę, jaką Klient wykonuje lub zamierza wykonywać.

W rozdziale 3 Zeszytu przedstawiono narzędzia niezbędne do realizacji usługi doradztwa ergonomicznego: podręcznik dla terapeuty zawodowego, broszury dla Klientów, wyposażenie pomieszczeń przeznaczonych do realizacji usługi.



a. Definicja pojęcia „ergonomia”

Twórcą pojęcia ergonomia jest polski przyrodnik Wojciech Bogumił Jastrzębowski. W dziele pt. Rys Ergonomji czyli nauki o pracy opartej na naukach poczerpniętych z Nauki Przyrody opu-blikowanym w 1857 roku w czasopiśmie „Przyroda i Przemysł” napisał: „Nazwiskiem Ergo-nomji, wziętym od wyrazu greckiego ergon (praca) i nomos (prawo, zasada), oznaczamy Na-ukę o Pracy, czyli o używaniu nadanych człowiekowi od Stwórcy sił i zdolności”. Współczesne definicje nie odbiegają bardzo od pierwowzoru, podkreślając antropocentryzm tej nauki, np. definicja ergonomii proponowana przez United States Department of Health stwierdza: „Er-gonomia jest nauką, która zajmuje się dopasowaniem warunków miejsca pracy i wymogów wykonywanej pracy do zdolności pracowników”. Współcześnie rozszerza się jednak tę naukę poza pojęcie pracy ludzkiej, obejmując nią wszystkie aspekty życia codziennego w układzie człowiek – środowisko, w tym naukę, pracę, rekreację itd.

Rys. 1. Układ człowiek – otoczenie. Źródło: Serwis Laboratorium Ergonomii Politechniki Wrocławskiej.

Zakres zainteresowań ergonomii ilustruje schemat człowiek – otoczenie (rys. 1). Rolą er-gonomii jest dopasowanie otoczenia – środowiska pracy i obiektów technicznych – do czło-wieka, jednostki o określonych cechach psychologicznych i fizjologicznych.

Model struktury nauki ergonomii wg E. Franusa (rys. 2) wskazuje na interdyscyplinar-ność ergonomii. W Modelu Franusa można wyodrębnić podstawowy podział dyscyplin skła-dowych ergonomii jako na grupy nauk – dotyczących człowieka: społecznych i medycznych oraz dotyczących techniki: technicznych i ekonomiczno-organizacyjnych. Wspólnym ich ce-lem jest zrównoważony stan układu człowiek – maszyna i niezawodność jego funkcjonowania,

CZŁOWIEKCECHY PSYCHOLOGICZNE

• Pamięć• Postrzeganie• Uwaga• ........

CECHY fIZjOLOGICZNE

• Budowa anatomiczna• Antropometria• Wytrzymałość fizyczna• ........

ŚRODOWISKO

• Oświetlenie• Mikroklimat• ........

OBIEKTY TECHNICZNE• Narzędzia pracy

(młotek, komputer...)

• Wyposażenie (krzesło, biurko...)

• ........

OTOCZENIE

ERGONOMIA• Analiza• Projektowanie• ........

71. Wprowadzenie


a zasadą metodologiczną kompleksowość i komplementarność działań. W centrum zaintere-sowań ergonomii jest człowiek, a nie efekt ekonomiczny będący wtórną konsekwencją inicja-tyw podejmowanych w trosce o zdrowie i życie ludzkie. Ergonomia łączy zatem w sobie naukę o człowieku z naukami technicznymi i ekonomicznymi. Ergonomia jest więc nauką bardzo wszechstronną z tendencją jej dalszego rozszerzania.

Rys. 2. Model struktury nauki ergonomii. Źródło: Olszewski 1997.

Wyróżnia się dwa podstawowe kierunki działania ergonomii w dostosowywaniu maszyn i urządzeń do psychofizycznych możliwości człowieka (Rosner 1985):

❱❱ ergonomię koncepcyjną,

❱❱ ergonomię korekcyjną.

Oba kierunki działania ergonomii mają charakter iteracyjny: po wdrożeniu zmian obser-wuje się ich efekty i dokonuje dalszych modyfikacji działania. Tak więc cykl działań ergono-micznych jest stale powtarzany, zawsze jest możliwość udoskonalenia obecnych rozwiązań.

człowiek – praca

ergonomicznaurbanistyka

ergonomicznaarchitektura

ergonomicznainżynieria maszyn

ergonomiczna inżynieria transportu

ergonomicznainżynieria rekreacji

ergonomicznatechnologia

ergonomicznaorganizacja

ergonomicznaochrona pracy

ergonomicznaestetyka

ergonomiczneprawo

antropologiaz antropometrią

higienaergonomiczna

fizjologiaergonomiczna

psychologiaergonomiczna

medycynaergonomiczna

socjologiaergonomiczna

pedagogikaergonomiczna

prakseologiaergonomiczna



i. Ergonomia koncepcyjna

Ergonomia koncepcyjna powstaje na bazie wiedzy i doświadczeń ergonomii korekcyjnej. Ce-lem tego kierunku ergonomii jest uwzględnienie prawidłowych rozwiązań ergonomicznych już w fazie przygotowywania projektów maszyn, urządzeń itp. Poprawne projektowanie ergo-nomiczne oznacza uwzględnienie w projekcie wszystkich danych dotyczących człowieka, ta-kich jak dane fizjologiczne, antropometryczne czy psychologiczne. Informacje te powinny być poparte badaniami laboratoryjnymi, dogłębnymi analizami i specjalistycznymi pomiarami. Jedną z głównych barier rozwoju ergonomii koncepcyjnej jest konieczność spojrzenia na pro-jekt pod kątem wielu dziedzin naukowych, czyli na stworzeniu zespołu specjalistów różnych dziedzin (np. inżynier, psycholog, fizjolog, technik). Ergonomia koncepcyjna zastosowana we wczesnej fazie opracowywania rozwiązań technicznych jest o wiele bardziej racjonalna i sku-teczna niż ergonomia korekcyjna.

ii. Ergonomia korekcyjna

Jak sama nazwa wskazuje, ergonomia korekcyjna zajmuje się już istniejącymi rozwiązaniami z punktu widzenia dostosowania ich do cech antropometrycznych, psychicznych i fizjologicz-nych człowieka. Celem tego kierunku ergonomii jest eliminacja nieprawidłowości występu-jących w przyjętych rozwiązaniach za pomocą formułowania i wprowadzania odpowiednich zaleceń i zmian. Ergonomia korekcyjna stanowi dziedzinę badań stosowanych obejmującą następujące obszary (Olszewski 1997):

❱❱ minimalizację wysiłku fizycznego i psychicznego (optymalizacja przyjętej pozycji, opty-malizacja organizacyjno-technicznych warunków odbioru informacji),

❱❱ poprawę parametrów materialnych otoczenia (zmniejszenie hałasu, drgań, poprawa oświetlenia, mikroklimatu).

Działania korekcyjne poza przypadkami, w których wykryte usterki zagrażają życiu lub zdrowiu człowieka, mają ustalone granice naturalne, wyznaczone względami ekonomiczny-mi i możliwościami technicznymi. Ergonomia korekcyjna to proces ciągły, trwający przez cały czas eksploatacji urządzenia.

b. Definicja i zakres doradztwa w zakresie ergonomii stosowanego w ra-mach Modelu

Definicja ergonomii zastosowana w Modelu jest zawężona. Obejmuje tylko aspekty związane ze sposobem wykonywania pracy przez człowieka. Wydaje się więc, że definicja przyjęta przez amerykański United States Department of Health jest jak najbardziej adekwatna dla Modelu: „Ergonomia jest nauką, która zajmuje się dopasowaniem warunków miejsca pracy i wymogów wykonywanej pracy do zdolności (potencjału) pracowników”. Definicja ta podkreśla indywi-dualne różnice między pracownikami. Ich badaniem zajmuje się diagnoza funkcjonalna (FCE)

91. Wprowadzenie


opisana w Zeszycie Metodycznym nr 3. W tym Zeszycie Metodycznym omówiono działania, które mogą przyczynić się do lepszego dopasowania wymogów stawianych przez pracę do możliwości i ograniczeń potencjalnego pracownika.

Doradztwo ergonomiczne w Modelu obejmuje takie działania, jak dobór odpowiednich do wymiarów antropometrycznych Klienta wielkości parametrów przestrzennych stanowiska pracy, sformułowanie zaleceń odnoszących się do specyfiki konkretnej pracy i stanowiska czy też doradztwo w zakresie materialnego środowiska pracy.

W Modelu przyjęto za kierunek ergonomicznych działań oddziaływanie o charakterze ko-rekcyjnym, czyli obserwację istniejącego stanu rzeczy i próbę jego poprawy. Przyjętym celem jest więc minimalizacja obciążenia pracą, czyli wysiłku fizycznego i psychicznego potrzebnego do wykonania pracy. Szczególnie duże znaczenie w Modelu ma ograniczenie obciążenia bio-mechanicznego pracą, którego widoczną oznaką bywa często ból.

Zgodnie z metodologią działań ergonomicznych przyjęto zasadę kompleksowości i kom-plementarności działań. Doradztwo ergonomiczne skupia się więc na określeniu wymagań stawianych przez pracę, a także możliwości i ograniczeń Klienta oraz pokazanie Klientowi ta-kiego sposobu wykonywania pracy aby zminimalizować jego obciążenie. Rolą terapeuty za-wodowego realizującego doradztwo ergonomiczne jest wskazanie Klientowi optymalnego dla niego sposobu pracy, a także ewentualnego dodatkowego wyposażenia poprawiającego wa-runki pracy na danym stanowisku. Ze względu na ograniczenia ekonomiczne i czasowe Mode-lu, zakres doradztwa ergonomicznego jest ograniczony, co ilustruje rys. 3.

Rys. 3. Ergonomiczny układ człowiek – otoczenie. Elementy uwzględnione w Modelu.

CZŁOWIEK

CECHY PSYCHOLOGICZNE

• Pamięć• Postrzeganie• Uwaga• ........

CECHY fIZjOLOGICZNE

• Budowa anatomiczna• Antropometria• Wytrzymałość fizyczna• ........

ŚRODOWISKO

• Oświetlenie• Mikroklimat• ........

OBIEKTY TECHNICZNE• Narzędzia pracy

(młotek, komputer ...)

• Wyposażenie (krzesło, biurko ...)

• ........

OTOCZENIE

ERGONOMIA• Analiza• Projektowanie• ........



c. Korzyści z wdrożenia doradztwa ergonomicznego w zakres usług Publicznych Służb Zatrudnienia

Usługa doradztwa ergonomicznego jest nowością w Publicznych Służbach Zatrudnienia. Daje możliwość lepszego dopasowania rekomendowanych miejsc pracy do możliwości i ograni-czeń Klientów PSZ. Terapeuta zawodowy dysponujący wiedzą z dziedziny ergonomii może pomóc Klientowi w wykonywaniu pracy na dotychczasowym stanowisku lub uświadomić możliwość podjęcia pracy w nowym zawodzie. Innym wariantem usługi doradztwa, nietesto-wanym w modelu ze względu na ograniczenia prawne, jest świadczenie usług doradztwa er-gonomicznego dla osób pracujących, które nie są w stanie podołać wymaganiom stawianym przez pracę np. na skutek urazów, chorób lub procesu starzenia się. Wobec aktualnych zmian demograficznych, starzejącego się społeczeństwa i wydłużenia wieku produkcyjnego usłu-ga taka będzie coraz bardziej potrzebna. Również większa motywacja do pracy osób niepeł-nosprawnych w połączeniu z polityką równościową powinna zwiększać popularność usługi doradztwa ergonomicznego, pozwalającej na indywidualny dobór pomocy ergonomicznych, również w przypadku osób niesprawnych nieposiadających orzeczenia o niepełnosprawności.

Usługa doradztwa ergonomicznego ma również charakter motywacyjny – pozwala uświa-domić Klientowi, że mimo jego ograniczeń i dysfunkcji jest w stanie wykonywać pracę.

Szczególnie cenne wydaje się włączenie usług świadczonych przez terapeutę zawodowe-go do katalogu usług świadczonych w punktach doradztwa zawodowego na różnych pozio-mach edukacji, na etapie poszukiwania zatrudnienia lub w razie problemów z podołaniem wymogom stawianym przez aktualnie wykonywaną pracę. Naturalnym miejscem wykonywa-nia takich usług powinny stać się Centra Informacji i Planowania Kariery Zawodowej funkcjo-nujące przy Wojewódzkich Urzędach Pracy.

d. Potencjał rozwojowy usługi doradztwa ergonomicznego

Podstawową metodą rozwoju usługi doradztwa ergonomicznego jest włączenie w jej zakres również pracodawców. Terapeuci zawodowi wykonujący usługę doradztwa ergonomicznego powinni mieć możliwość spotkania z Klientem w miejscu, gdzie wykonuje pracę lub zamierza pracować. W takim wariancie stanowisko pracy Klienta nie byłoby symulowane, ale w pełni odpowiadałoby rzeczywistości. Przyczyniłoby się to do lepszych rekomendacji, bardziej ade-kwatnych do rzeczywistych warunków .

Możliwością rozwoju usługi doradztwa ergonomicznego w Polsce jest prowadzenie przez terapeutów zawodowych działań profilaktycznych koncentrujących się na ochronie pracowni-ka przed przedwczesną utratą sił biologicznych w następstwie wykonywania pracy (Olszewski 1997). Tego typu działania zapobiegające wystąpieniu chorób zawodowych i chorób pośred-nio związanych z pracą już teraz prowadzą niektóre bardziej świadome ergonomicznie pol-skie przedsiębiorstwa. Najczęściej są to działania inicjowane przez głównych specjalistów ds. BHP w firmie, którzy dostrzegają problemy związane z ergonomią i szukają pomocy w zakresie

111. Wprowadzenie


edukacji pracowników oraz zmian w systemie produkcyjnym. Wydaje się, że terapeuci zawo-dowi mogliby świadczyć taką pomoc również pracodawcom. Takie usługi w Polsce zaczynają świadczyć firmy prowadzące działalność z zakresu ochrony zdrowia (np. Luxmed – program „Profilaktyka w rękach pracodawcy”, Medicover – programy ergonomiczne „Ergonomiczna ocena stanowisk pracy” i „Szkolenia ergonomiczne”).

W ramach procedury doradztwa ergonomicznego można rozszerzyć doradztwo o dobór i metody użycia narzędzi ręcznych. Taka procedura wymaga zestawu narzędzi. Terapeuci za-wodowi pracujący w POK w zasadzie nie używali tych narzędzi, nie było również zapotrzebo-wania ze strony Klientów na doradztwo w tej dziedzinie, jednak wydaje się, że przy zwiększonej współpracy miedzy terapeutą zawodowym a pracodawcą stosującym konkretne rozwiązania techniczne taka procedura byłaby wykorzystywana.

Z powodu ograniczeń testowanego Modelu terapeuci zawodowi nie prowadzili również indywidualnego doboru pomocy ergonomicznych lub wyposażenia stanowisk pracy dla Klien-tów, demonstrując im jedynie takie pomoce i wyposażenie. Z doświadczenia tego typu ośrod-ków zagranicznych (w Holandii i Szwecji) wynika jednak, że nowe rozwiązania należy testować przez dłuższy czas (kilka godzin, dni, a nawet tygodni), stąd w przypadku rozwoju usługi do-radztwa ergonomicznego byłoby wskazane uzyskanie możliwości dłuższego testowania sprzę-tu w formie prób pracy, a po okresie testowania wsparcie Klientów w ewentualnych zakupach pomocy ergonomicznych. Również trening ergonomiczny (np. z zakresu technik przenoszenia ciężarów) powinien być powtarzany.

Wydaje się naturalne, aby rozszerzyć działalność fizjoterapeutów, których elementem pracy jest diagnostyka funkcjonalna pacjentów na świadczenie usług doradztwa ergonomicz-nego dla swoich Klientów. Wymagałoby to wprowadzenia w program studiów fizjoterapeu-tycznych nowej specjalności lub też wdrożenia studiów podyplomowych.



2. Przebieg doradztwa ergonomicznego w ramach Modelu

a. Opis procesu doradztwa ergonomicznego

Doradztwo ergonomiczne obejmuje następujące etapy:

Rys. 4. Schemat przebiegu doradztwa ergonomicznego. Źródło: opracowanie własne.

Przygotowanie do doradztwa

• historia Klienta – analiza dokumentacji• analiza wyników badania możliwości funkcjonalnych (FCE)• wybór odpowiedniej procedury/procedur doradztwa

Ustawienie stanowiska przez

Klienta

• ocena prawidłowości ogólnej pozycji i wysokości roboczej• ocena ułożenia poszczególnych segmentów ciała• korekta pozycji i/lub regulacja wyposażenia

Regulacja stanowiska

• ustawienie wysokości płaszczyzny pracy i innych parametrów stanowiska• zastosowanie pomocy ergonomicznych

Zapewnienie ruchu

• ruchomość pozycji• ćwiczenia podczas przerw

Specyfika pracy• ustawienie wysokości płaszczyzny pracy • dostosowanie geometrii stanowiska do wysokości roboczej

Redukcja bólu

• omówienie źródeł bólu• metody redukcji bólu poprzez regulację stanowiska i zmianę zachowań Klienta• metody redukcji bólu poprzez wyposażenie dodatkowe

Symulacja miejsca pracy Klienta

• symulacja, ocena i korekta rzeczywistych warunków pracy (dotyczy osób zatrudnionych)

Zalecenia ogólne• rekomendowane pomoce ergonomiczne• rekomendowana aktywność fizyczna



b. Przygotowanie do doradztwa

i. Analiza dokumentacji

W praktyce Pomorskiego Ośrodka Kompetencji doradztwo ergonomiczne odbywało się za-zwyczaj bezpośrednio po badaniu FCE, stąd też nie było potrzeby zapoznawania się z doku-mentacją Klienta powtórnie przed sesją doradztwa ergonomicznego.

Istotne dla doradztwa ergonomicznego dokumenty to skierowanie Klienta oraz doku-mentacja z badania FCE, najczęściej jeszcze w formie roboczej (w trakcie opracowywania).

Istotne w zakresie doradztwa ergonomicznego elementy skierowania to (oprócz danych identyfikujących):

❱❱ ocena niepełnosprawności Klienta (orzeczenie, stopień niepełnosprawności, rodzaj nie-pełnosprawności, wymagane pomoce),

❱❱ odczuwanie bólu (ewentualnie załączony kwestionariusz bólu),

❱❱ potrzeba doradztwa ergonomicznego wraz z ewentualnym zakresem określonym w polu Oczekiwania wobec wizyty w Ośrodku Kompetencji. Jeśli na doradztwo ergonomiczne został skierowany pracujący Klient, w tym miejscu powinien się znaleźć bardziej szczegó-łowy opis jego problemów w pracy,

❱❱ rola zawodowa – określenie roli zawodowej, wykonywane zawody zgodne z rolą zawodo-wą, preferencje wobec zawodów w przyszłości,

❱❱ mocne strony (samospostrzegane), jeśli uwzględniają cechy psychofizyczne.

Poza skierowaniem terapeuta zawodowy może dysponować innymi danymi, np. zesta-wem najbardziej istotnych w danym zawodzie cech psychofizycznych określonych na podsta-wie wywiadu wprowadzającego, macierzy relacji zawody/wymagania, opisów zawodów za-wartych w Klasyfikacji zawodów i specjalności oraz bazy O*NET.

ii. Analiza wyników badania możliwości funkcjonalnych (FCE)

Jak wspomniano powyżej, w momencie doradztwa ergonomicznego dokumentacja wyników badania FCE jest w formie roboczej, ponieważ najczęściej badanie bezpośrednio poprzedza se-sję doradztwa ergonomicznego. Zaletą takiego rozwiązania jest fakt, że terapeuta zawodowy pamięta konkretne badanie – zarówno dokumentację Klienta, jak i zachowania obserwowane podczas badania FCE. W tym rozwiązaniu brak jest możliwości konsultacji wyników badania FCE z pozostałymi członkami personelu Ośrodka Kompetencji, jednak w praktyce działalności POK na tym etapie konsultacje były z reguły zbędne.

Istotne wyniki z badania FCE to:

❱❱ kwestionariusz PAR-Q, kwestionariusz bólu oraz informacje z wywiadu wprowadzającego dotyczące stanu zdrowia Klienta,



❱❱ wykonywany do tej pory zawód – może wskazać terapeucie zawodowemu specyficzne wymagania dla narządu ruchu Klienta oraz może tłumaczyć powstanie wielu schorzeń i zniekształceń statycznych będących skutkiem przeciążenia pracą. Podczas doradztwa ergonomicznego terapeuta powinien zwrócić szczególną uwagę na technikę pracy oraz sposób wykonywania czynności roboczych charakterystycznych dla wykonywanego za-wodu, ponieważ są one najczęściej powtarzane przez Klienta,

❱❱ zawód preferowany – umożliwia dobór maksymalnie trzech rodzajów czynności robo-czych, dla których przeprowadzane jest doradztwo ergonomiczne. Możliwe aktywności do wyboru to: praca w pozycji siedzącej, praca z komputerem stacjonarnym, praca z kom-puterem mobilnym, praca w pozycji stojącej, praca wymagająca czynności transportu ręcznego (noszenie ciężarów),

❱❱ nieukończone lub niewykonane testy z baterii testów FCE dają informację o ogranicze-niach dotyczących czynności i pozycji roboczych i powinny zostać uwzględnione podczas doradztwa ergonomicznego,

❱❱ wyniki testów transportu ręcznego (noszenie ciężarów) dają informację o maksymalnych ma-sach ciężarów możliwych do przenoszenia przez Klienta podczas doradztwa ergonomicznego.

iii. Przygotowanie sali, narzędzi, materiałów

Przed rozpoczęciem doradztwa ergonomicznego, należy przygotować odpowiednio pomiesz-czenie, narzędzia i materiały:

❱❱ w pomieszczeniu do doradztwa ergonomicznego powinno znajdować się wyposażenie opisane w rozdziale Narzędzia,

❱❱ w sali gimnastycznej powinno znajdować się wyposażenie opisane w rozdziale Narzędzia,

❱❱ pomieszczenia powinny być przewietrzone,

❱❱ w pomieszczeniu powinna być woda dla Klienta,

❱❱ w pomieszczeniu powinien być przygotowany zestaw dokumentacji Klienta:

•❱ skierowanie,

•❱ kwestionariusz bólu,

•❱ kwestionariusz PAR-Q,

•❱ zestaw kwestionariuszy z wyników badań i obserwacji Klienta z badania FCE,

❱❱ w pomieszczeniu powinny być przygotowane zestawy do zapisu zaleceń z doradztwa er-gonomicznego, jednak w praktyce działalności POK takie zapisy nie były prowadzone. Tego typu dokumentacja jest pomocna w pisaniu raportu, jednak jej prowadzenie zabu-rza naturalną rozmowę z Klientem. Terapeuci zawodowi w POK preferowali sporządzanie raportu w krótkim odstępie czasowym po sesji doradztwa ergonomicznego, kiedy pamię-tali dobrze Klienta i zalecenia dla niego.



c. Realizacja doradztwa ergonomicznego realizowanego w ramach Modelu

i. Wywiad wprowadzający

Celem wywiadu wprowadzającego jest zapoznanie Klienta z sensem działalności OK i przed-stawienie ogólnego procesu diagnozy, a także pozyskanie od Klienta nowych informacji i po-twierdzenie informacji o Kliencie otrzymanych wraz ze skierowaniem. Wywiad wprowadzają-cy wprowadza łącznie do usługi diagnozy funkcjonalnej i doradztwa ergonomicznego. Wywiad obejmuje następujące części:

❱❱ przedstawienie się terapeuty zawodowego oraz sposobu badania w OK,

❱❱ uzupełnienie dokumentacji, w tym zgody na badania i zgody na przetwarzanie danych osobowych (jeśli nie wypełniono ich wcześniej) oraz sprawdzenie kompletności doku-mentacji Klienta, w tym wypełnienie lub omówienie kwestionariusza bólu,

❱❱ wywiad dotyczący niesprawności,

❱❱ wywiad dotyczący wykonywanej pracy i wybranej roli zawodowej, a także konkretnych zawodów, w których Klient widzi swoją przyszłość,

❱❱ wywiad fizjoterapeutyczny bez pomiaru obwodów i długości oraz zakresów ruchomości segmentów ciała,

❱❱ zaproszenie do badania.

Dokładny przebieg wywiadu wprowadzającego przedstawiono w Zeszycie Metodycznym nr 3.

Z punktu widzenia doradztwa ergonomicznego szczególnie istotny jest kwestionariusz bólu, wywiad dotyczący niesprawności, wywiad dotyczący wykonywanej pracy i wybranej roli zawodowej oraz wywiad fizjoterapeutyczny.

Kwestionariusz bólu stanowi punkt wyjścia do rozmowy o dolegliwościach odczuwanych przez Klienta i sytuacjach bólowych. Pozwala na ocenę ogólnej sytuacji bólowej Klienta oraz sygnalizuje terapeucie zawodowemu, na jakie zachowania Klienta podczas badania powinien zwrócić szczególną uwagę. Przykładowo, bóle w odcinku szyjnym kręgosłupa przy pracy przy komputerze mogą świadczyć o nieprawidłowym (zbyt wysokim, zbyt niskim lub nie na wprost) usytuowaniu monitora albo o zbytnim usztywnieniu podczas pracy. Takie zachowanie może zostać zaobserwowane podczas testu pracy w pozycji siedzącej, podczas wykonywania testów oceny możliwości funkcjonalnej rąk oraz podczas doradztwa ergonomicznego. Problem bólo-wy związany z odcinkiem szyjnym kręgosłupa powinien się ujawnić w teście pracy z rękoma uniesionymi oraz w teście pracy w pozycji pochylonej.

Wywiad dotyczący niesprawności służy identyfikacji specyficznych potrzeb Klienta.

W przypadku stwierdzenia niepełnosprawności Klienta (popartej orzeczeniem lub na podsta-wie samooceny) terapeuta zawodowy może posłużyć się ankietą samooceny osoby niepełnospraw-nej. Kwestionariusz ankiety może być traktowany jako scenariusz wywiadu ustrukturalizowanego1.

1 Ankieta samooceny osoby niepełnosprawnej opisana jest w Zeszycie Metodycznym nr 3.



Do określenia sytuacji sprawiających trudność lub ból Klientowi można wykorzystać informacje przekazane w części B ankiety (historia zatrudnienia). Na tej podstawie należy omówić z Klientem jego potrzeby, ograniczenia i oczekiwania w zakresie działania terapeuty zawodowego.

Wywiad dotyczący wykonywanej pracy i wybranej roli zawodowej, a także konkretnych zawodów, w których Klient widzi swoją przyszłość, ma na celu identyfikację potrzeb Klienta w zakresie doradztwa ergonomicznego i ewentualnych problemów Klienta na dotychczaso-wych stanowiskach pracy. Należy zwrócić szczególną uwagę na komponent fizyczny pracy na omawianych stanowiskach. Informacje, jakie powinien przekazać Klient, powinny dotyczyć typowych pozycji pracy (stojącej, siedzącej, klęczącej, pochylonej), czynności, wymiaru czasu pracy, wymogów dotyczących podnoszenia i noszenia ciężarów (masa, częstość). Wywiad do-tyczący wykonywanej pracy i wybranej roli zawodowej jest niezbędny do ustalenia, czego ma dotyczyć zakres doradztwa ergonomicznego, ponieważ bez tego ograniczenia nie jest możli-we przedstawienie Klientowi wszystkich możliwości doposażenia stanowiska i prawidłowej techniki pracy. Terapeuta zawodowy, prowadząc doradztwo ergonomiczne, musi ograniczyć się do maksymalnie trzech różnych rodzajów prac ze względu na ograniczenia czasowe oraz możliwości przyjęcia różnego rodzaju nowych informacji przez Klienta.

Wywiad fizjoterapeutyczny jest ostatnim istotnym dla doradztwa ergonomicznego źró-dłem wiedzy o Kliencie. Istotne z punktu widzenia doradztwa ergonomicznego informacje do-tyczą szczególnie aktualnego stanu zdrowia Klienta (przebyte choroby i urazy ciała, zabiegi operacyjne, choroby dziedziczne, obecnie przyjmowane leki). Informacje z tej części wywiadu mogą stanowić przeciwskazanie do wykonywania części testów z baterii testów FCE lub mogą zdecydować o skorzystaniu ze skróconej procedury badania FCE. Informacje o objawach bólo-wych, ich nasileniu, charakterze i rejonie odczuwania dolegliwości oraz dane dotyczące ewen-tualnej rehabilitacji, stosowanych zabiegów i ich efektów kierunkują terapeutę zawodowego na istotne zagadnienia podczas doradztwa. Terapeuta zawodowy powinien również poznać rodzaj i zakres wykorzystywanych pomocy, jak kule, protezy, ortezy itp. i uwzględnić użytko-wanie tych pomocy przez Klienta przy propozycjach usprawnień ergonomicznych2.

ii. Przebieg doradztwa ergonomicznegoWszystkie proponowane procedury wymagają wyjaśniania Klientowi w trakcie ich stosowa-nia celu działania (np. redukcja obciążenia, unikanie przeciążenia, unikanie bólu, profilaktyka zdrowotna) ze szczególnym wskazaniem segmentów ciała odciążanych w wyniku ergonomicz-nego ustawienia geometrii stanowiska.

Terapeuta zawodowy może modyfikować samodzielnie procedurę. Przykładowo, jeden z terapeutów w POK podczas doradztwa ergonomicznego prowadzonego bezpośrednio po ba-daniach koncentrował się na stronie fizycznej klienta, demonstrując mu kilka ćwiczeń, które mogą poprawić funkcjonowanie ciała. Natomiast właściwą procedurę doradczą i pełny zestaw ćwiczeń terapeuta prowadził po analizie zapisków z badania i napisaniu raportu, podczas sesji informacji zwrotnych. Wydaje się to bardziej przemyślane i trafniejsze dla badanego.

2 Schemat wywiadu fizjoterapeutycznego znajduje się w Zeszycie Metodycznym nr 3.



Procedura doradztwa w zakresie pracy w pozycji siedzącej

I. Terapeuta prosi Klienta o zajęcie miejsca przy biurku i samodzielne przygotowanie stano-wiska dla siebie.

A. Należy ocenić ogólną prawidłowość przyjętej pozycji, szczególnie jej symetrię oraz kąty w stawie skokowym, kolanowym, biodrowym – wszystkie powinny być równe przynajmniej 90°.

B. Należy ocenić ogólną prawidłowość wysokości stanowiska:

1. siedzisko – powyżej wysokości podkolanowej,

2. oparcie siedziska – wspierające odcinek lędźwiowy kręgosłupa,

3. płaszczyzna robocza – na wysokości łokciowej,

4. podłokietniki – zapewniające oparcie przedramionom.

C. Należy ocenić ogólną prawidłowość ułożenia poszczególnych segmentów ciała:

1. stóp – na podłożu, prosto,

2. nóg – bez przyginania, z dystansem między płaszczyzną siedziska a dołem podko-lanowym,

3. pleców – podparte na całej długości,

4. przedramion – podparte i proste,

5. szyi – brak skręcenia, pochylenia od przodu lub zadzierania głowy do góry.

D. Należy ocenić zakres regulacji stanowiska, z jakiego skorzystał Klient.

E. Należy wskazać Klientowi popełnione błędy poprzez skorygowanie pozycji, a jeśli nie jest to wystarczające, to poprzez regulację stanowiska pracy. Należy wytłumaczyć Klientowi konsekwencje negatywne błędów i korzyści z przyjmowania prawidłowej postawy.



II. Terapeuta reguluje stanowisko pracy dla Klienta.

A. Ustawienie wysokości płaszczyzny pracy.

1. Jeżeli Klient korzysta ze stołu o regulowanej wysokości, należy ustawić wysokość siedziska tak, aby obie stopy spoczywały na podłożu, a kąt zgięcia nóg w stawach kolanowych był równy przynajmniej 90°. W tej pozycji należy ustawić blat stołu na wysokości łokciowej w pozycji siedzącej.

2. Jeżeli stół nie ma regulowanej wysokości, należy ustawić wysokość siedziska tak, aby blat stołu znajdował się na wysokości łokciowej Klienta w pozycji siedzącej. Jeżeli stopy Klienta nie są oparte na podłożu, należy zastosować podnóżek.

B. Regulacja innych parametrów siedziska:

1. wysokość płaszczyzny siedziska – powyżej wysokości podkolanowej,

2. głębokość płaszczyzny siedziska – przewyższająca długość ud, tj. w położeniu za-pewniającym dobre wykorzystanie oparcia (wsparcie odcinka lędźwiowego krę-gosłupa), można zmieścić pięść między nogą a krawędzią siedziska,

3. pochylenie płaszczyzny siedziska w stronę powierzchni roboczej, wspierające pra-widłową postawę,

4. oparcie siedziska – wspierające odcinek lędźwiowy kręgosłupa; uwypuklona część oparcia wspiera naturalną lordozę kręgosłupa,

5. podłokietniki – zapewniające oparcie przedramionom; należy ustawić szerokość i wysokość podłokietników.

C. Zastosowanie pomocy ergonomicznych. UWAGA: należy stosować pomoce ergono-miczne interwencyjnie, a nie jako standardowe wyposażenie stanowiska:

1. podnóżek – powinien być ustawiony na wprost użytkownika w takiej pozycji, aby użytkownik nie zginał nóg nadmiernie (pod kątem ostrym). Należy zwrócić uwa-gę, że podnóżek stabilizuje pozycję – z tego powodu lepszy jest podnóżek rucho-my. Należy uwzględnić rodzaj obuwia używanego przez Klienta (zwrócić uwagę na konieczność uwzględnienia obcasów). Należy ustawić wysokość i kąt pochylenia podnóżka,

2. poduszka lędźwiowa – powinna podpierać odcinek lędźwiowy kręgosłupa. Wy-korzystywana, gdy głębokość siedziska jest zbyt duża (dotyczy szczególnie osób poniżej 50. centyla) – wtedy celem jej zastosowania jest skrócenie siedziska – lub gdy oparcie nie wspiera naturalnej krzywizny kręgosłupa. Należy dobrać rozmiar poduszki lędźwiowej dla Klienta. Lepiej jest zastosować poduszkę zbyt małą niż zbyt dużą,

3. podpórka żelowa pod nadgarstki – powinna być umieszczona na wprost, w po-zycji zapewniającej podparcie nadgarstków przy wykonywaniu precyzyjnych ru-chów dłoni,



4. poduszka typu klin na siedzisko – zapewniająca pochylenie w stronę płaszczyzny pracy. Należy zwrócić uwagę, aby kąt pochylenia nie był zbyt duży, tak aby Klient nie opierał ciężaru ciała na stopach i kolanach.

III. Zapewnienie ruchu podczas pracy (redukcja obciążenia statycznego).

A. Ruchomość pozycji:

1. idea siedzenia dynamicznego, tj. ciała w ruchu w pozycji siedzącej – należy poka-zać, jak odblokować mechanizm synchroniczny,

2. praca z różnym dystansem od stołu – pozycja bardziej odchylona lub wyprostowana

3. zmiany pozycji w trakcie pracy (korygowanie położenia nóg, przedramion, wierce-nie się na krześle),

4. praca częściowo w pozycji stojącej, z wykorzystaniem regulacji blatu do wysoko-ści łokciowej w pozycji stojącej Klienta.

B. Ćwiczenia do wykonywania podczas mikroprzerw:

1. podnoszenie nóg na zmianę (przestępowanie z nogi na nogę),

2. podnoszenie nóg łącznie (ćwiczenie izotoniczne),

3. krążenia ramion (przedramiona oparte),

4. bujanie się na krześle,

5. krążenia głowy.

C. Ćwiczenia do wykonywania podczas przerw:

1. przeciąganie się,

2. przeprost z dłońmi na biodrach – pogłębianie lordozy lędźwiowej i szyjnej,

3. skłony i skręty (rozciąganie pleców) – skłony boczne tułowia z przedramionami na wysokości głowy,

4. wyciąganie ramion do góry, unoszenie ramion w barkach,

5. wymachy ramion.

IV. Uwzględnienie specyfiki pracy w roli zawodowej Klienta.

A. Ustawienie wysokości pracy według obiektu pracy zgodnie z uwzględnieniem:

1. siły – im większa siła jest wyzwalana, tym płaszczyzna pracy powinna być niżej,

2. wymiarów przedmiotu pracy – im większe wymiary, tym płaszczyzna pracy powin-na być niżej,

3. precyzji – im większa wymagana precyzja ruchu, tym płaszczyzna pracy powinna być wyżej,



4. trudności zadania wzrokowego – im większa trudność (np. brak kontrastu, nie-wielkie rozmiary obiektu, trudne warunki oświetleniowe), tym płaszczyzna pracy powinna być wyżej.

B. Dostosowanie geometrii stanowiska do wysokości pracy ustalonej w punkcie A (jak w punkcie IIB).

V. Redukcja bólu odczuwanego przez Klienta.

A. Omówienie źródeł bólu Klienta w kontekście pracy siedzącej – należy zwrócić uwagę na statyczność pozycji i ewentualne obciążenie monotypowe kończyn górnych oraz niekorzystne przyzwyczajenia Klienta:

1. zmiana przyzwyczajeń Klienta tak, aby przyjmowana przez niego postawa była prawidłowa (patrz punkt I),

2. możliwości zwiększenia ruchomości pozycji (patrz punkt III A),

3. ćwiczenia do wykonywania podczas mikroprzerw (patrz punkt III B).

B. Omówienie metod redukcji odczuwanych dolegliwości Klienta poprzez regulację sta-nowiska pracy. Poniżej podano katalog typowych objawów bólowych wraz z parame-trami stanowiska wymagającymi szczególnej uwagi Klienta:

1. ból w dolnym odcinku pleców – symetria pozycji, położenie oparcia, głębokość płyty siedziska,

2. ból szyi – symetria pozycji, wysokość płaszczyzny pracy, ustawienie głowy,

3. ból kolan – symetria ustawienia nóg, kąt zgięcia nóg min. 90°, używanie podnóżka, unikanie zakładania nogi na nogę i opierania nóg o podstawę krzesła,

4. żylaki nóg – symetria ustawienia nóg, kąt zgięcia nóg min. 90°, używanie podnóż-ka, unikanie zakładania nogi na nogę i opierania nóg o podstawę krzesła, odle-głość między krawędzią siedziska a nogami (głębokość płyty siedziska),

5. żylaki odbytu – pochylenie płaszczyzny siedziska, dobór nakładki na siedzisko, unikanie statyczności pozycji,

6. ból ramion/barków/karku – podparcie przedramion (podłokietniki), wysokość płaszczyzny pracy, ustawienie głowy,

7. ból nadgarstków – położenie przedramion, podparcie przedramion (podłokietni-ki), wysokość płaszczyzny pracy,

8. ból głowy – zgięcie szyi, trudność zadania wzrokowego, napięcie mięśni.

C. Omówienie metod redukcji odczuwanych dolegliwości Klienta poprzez wyposażenie dodatkowe. Poniżej podano przykładowy katalog objawów bólowych wraz z wyposa-żeniem mogącym ograniczyć dolegliwości Klienta:



1. ból w dolnym odcinku pleców – poduszka lędźwiowa zmniejszająca głębokość płyty siedziska,

2. ból kolan – podnóżek,

3. żylaki nóg – podnóżek (zmiany pozycji), poduszka lędźwiowa zmniejszająca głę-bokość płyty siedziska,

4. żylaki odbytu – podnóżek (zmiany pozycji), poduszka lędźwiowa zmniejszająca głębokość płyty siedziska, poduszka klin, nakładka na siedzisko,

5. ból ramion/barków/karku – podkładka żelowa pod nadgarstki,

6. ból nadgarstków – podkładka żelowa pod nadgarstki.

VI. Alternatywne rodzaje siedzisk.

A. Technika korzystania z piłki jako siedziska:

1. dobór średnicy piłki oraz regulacja stopnia napompowania,

2. pozycja kręgosłupa oraz jego ruchomość,

3. czasowe wykorzystanie piłki jako siedziska.

B. Inne możliwości, np. krzesło – piłka, klękosiad, praca w pozycji stojącej.

VII. Ustawienie stanowiska według wskazówek Klienta (dotyczy osób zatrudnionych).

A. Ustawienie stanowiska obecnej pracy Klienta ze szczególnym uwzględnieniem wy-sokości płaszczyzny pracy oraz problemów ze stanowiskiem sygnalizowanych przez Klienta, np. użycie siedziska najbardziej zbliżonego do tego, z którego korzysta Klient w pracy.

B. Samodzielna regulacja parametrów stanowiska przez Klienta, zgodnie ze wskazów-kami przekazanymi w punktach I, II, III i IV. UWAGA: należy regulować tylko te elemen-ty stanowiska, które można regulować w miejscu pracy Klienta.

C. Ocena parametrów stanowiska przez terapeutę i ewentualna regulacja zgodnie ze wskazówkami przekazanymi w punktach I, II, III i IV. UWAGA: należy regulować tylko te elementy stanowiska, które można regulować w miejscu pracy Klienta.

D. Zastosowanie pomocy ergonomicznych (patrz punkt IIC):

1. podnóżek,

2. poduszka lędźwiowa,

3. podpórka żelowa pod nadgarstki,

4. poduszka typu klin na siedzisko.



E. Zastosowanie alternatywnych pomocy ergonomicznych:

1. podnóżek – zastąpiony przez gruby segregator (ruchomy i pochylony), niski tabo-ret, skrzynkę na owoce, ryzę papieru; należy zwrócić uwagę na bezpieczeństwo a także wielkość powierzchni, np. ryza papieru jest zbyt mała, aby można było oprzeć dwie nogi,

2. poduszka lędźwiowa – zastąpiona przez poduszkę (możliwie twardą), nieduży wa-łek tapicerski lub zrolowany ręcznik umieszczony pomiędzy tylną krawędzią sie-dziska a oparciem,

3. podpórka żelowa pod nadgarstki – zastąpiona przez nieduży ręcznik złożony w kil-ka warstw; dla poprawy oparcia można umieścić ręcznik w poszwie na poduszkę.

4. poduszka typu klin na siedzisko – zastąpiona przez asymetrycznie złożony ręcznik (koc) grubszy od strony oparcia; to rozwiązanie podnosi wysokość siedzenia, na-leży zwrócić uwagę na konieczność obniżenia siedziska.

F. Wszystkim Klientom pracującym w pozycjach statycznych należy uświadomić wagę aktywności fizycznej jako profilaktyki zaburzeń mięśniowo-szkieletowych. Dotyczy to zarówno sposobu zachowania się w pracy (np. chodzenie po schodach), jak również sposobu dotarcia do pracy (spacer, rower) i aktywności fizycznej w czasie wolnym.

Procedura doradztwa w zakresie pracy z komputerem stacjonarnym



I. Terapeuta prosi Klienta o zajęcie miejsca przy komputerowym stanowisku pracy i samo-dzielne przygotowanie stanowiska dla siebie.






4. podłokietniki – zapewniające oparcie przedramionom

5. monitor – na wprost użytkownika, górna krawędź na wysokości oczu lub poniżej, lekko pochylony, tak aby płaszczyzna ekranu była prostopadła do linii wzroku, w zalecanej odległości od użytkownika (40–75 cm),

6. klawiatura – na wprost użytkownika, na wysokości łokciowej, tak aby praca prze-biegała bez wyginania nadgarstków, lekko pochylona w stronę Klienta (środkowa linia klawiszy ok. 1,5 cm powyżej płaszczyzny pracy), ok. 10 cm od krawędzi stołu,

7. myszka – na wprost prawej (dominującej) dłoni użytkownika, na wysokości łokcio-wej, tak aby praca przebiegała bez wyginania nadgarstków; raczej praca przedra-mieniem niż dłonią, ok. 10 cm od krawędzi stołu.





4. szyi – brak skręcenia, pochylenia od przodu lub zadzierania głowy do góry,


6. nadgarstków – w pozycji neutralnej, bez skręceń.


E. Należy wskazać Klientowi popełnione błędy poprzez skorygowanie pozycji, a jeśli nie jest to wystarczające, to poprzez regulację stanowiska pracy. Należy wytłumaczyć Klien-towi konsekwencje negatywne błędów i korzyści z przyjmowania prawidłowej postawy.


A. Ustawienie wysokości płaszczyzny pracy:



1. jeżeli Klient korzysta ze stołu o regulowanej wysokości, należy ustawić wysokość siedziska tak, aby obie stopy spoczywały na podłożu, a kąt zgięcia nóg w stawach kolanowych był równy przynajmniej 90°. W tej pozycji należy ustawić blat stołu na wysokości łokciowej w pozycji siedzącej,

2. jeżeli stół nie ma regulowanej wysokości, należy ustawić wysokość siedziska tak, aby blat stołu znajdował się na wysokości łokciowej Klienta w pozycji siedzącej. Jeżeli stopy Klienta nie są oparte na podłożu, należy zastosować podnóżek.



2. głębokość płaszczyzny siedziska – przewyższająca długość ud, tj. w położeniu za-pewniającym dobre wykorzystanie oparcia (wsparcie odcinka lędźwiowego krę-gosłupa) można zmieścić pięść między nogą a krawędzią siedziska,



5. podłokietniki – zapewniające oparcie przedramionom; należy ustawić szerokość i wysokość podłokietników.

C. Ustawienie peryferiów komputerowych:

1. klawiatura – na wprost użytkownika, na wysokości łokciowej, tak aby praca prze-biegała bez wyginania nadgarstków, lekko pochylona w stronę Klienta (środkowa linia klawiszy ok. 1,5 cm powyżej płaszczyzny pracy), ok. 10 cm od krawędzi stołu

2. myszka – na wprost prawej (dominującej) dłoni użytkownika, na wysokości łokcio-wej, tak aby praca przebiegała bez wyginania nadgarstków; raczej praca przedra-mieniem niż dłonią, ok. 10 cm od krawędzi stołu,

3. monitor – na wprost użytkownika, górna krawędź na wysokości oczu lub poniżej, lekko pochylony, tak aby płaszczyzna ekranu była prostopadła do linii wzroku, w zalecanej odległości od użytkownika (40–75 cm).

D. Zastosowanie pomocy ergonomicznych. UWAGA: należy stosować pomoce ergono-miczne interwencyjnie, a nie jako standardowe wyposażenie stanowiska:

1. podnóżek – powinien być ustawiony na wprost użytkownika, w takiej pozycji, aby użytkownik nie zginał nóg nadmiernie (pod kątem ostrym). Należy zwrócić uwa-gę na to, że podnóżek stabilizuje pozycję – z tego powodu lepszy jest podnóżek ruchomy. Należy uwzględnić rodzaj obuwia używanego przez Klienta (zwrócić uwagę na konieczność uwzględnienia obcasów). Należy ustawić wysokość i kąt pochylenia podnóżka,



2. poduszka lędźwiowa – powinna podpierać odcinek lędźwiowy kręgosłupa. Wykorzy-stywana, gdy głębokość siedziska jest zbyt duża (dotyczy szczególnie osób poniżej 50. centyla) – wtedy celem jej zastosowania jest skrócenie siedziska – lub gdy opar-cie nie wspiera naturalnej krzywizny kręgosłupa. Należy dobrać rozmiar poduszki lędźwiowej dla Klienta. Lepiej jest zastosować poduszkę zbyt małą niż zbyt dużą,

3. podpórka żelowa pod nadgarstki – powinna być umieszczona na wprost, w po-zycji zapewniającej podparcie nadgarstków przy wykonywaniu precyzyjnych ru-chów dłoni.

4. podpórka żelowa zintegrowana z podkładką pod mysz – powinna być umieszczo-na na wprost ręki użytkującej mysz, w pozycji zapewniającej podparcie dla nad-garstka w zasięgu normalnym ręki,





2. praca z różnym dystansem od stołu – pozycja bardziej odchylona lub wyprostowana,

3. praca rąk w różnej odległości od krawędzi blatu (ale z zapewnieniem podparcia nadgarstków)

4. zmiany pozycji w trakcie pracy (korygowanie położenia nóg, przedramion, wierce-nie się na krześle),

5. praca częściowo w pozycji stojącej, z wykorzystaniem regulacji blatu do wysoko-ści łokciowej w pozycji stojącej Klienta.



2. podnoszenie nóg łącznie (ćwiczenie izotoniczne),



5. krążenia głowy,

6. krążenia nadgarstków,

7. zmiana kierunku spojrzenia, spojrzenie w dal, mruganie oczami, ruchy okrężne gałek ocznych.



C. Przerwy w pracy:

1. uświadomienie klientowi roli przerwy: mikroprzerwa – rozluźnienie; przerwanie pracy – zapewnienie ruchomości całego ciała,

2. przedstawienie regulacji prawnych – pracownikowi pracującemu przy komputerze przysługuje 5 minut przerwy po każdej godzinie pracy (rozporządzenie ministra pra-cy i polityki społecznej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe). Przerwy te są wliczane do czasu pracy. Nie jest jednak możliwe wykorzystanie zsumowanego czasu przerw za jednym razem. Dotyczy to pracowników (w tym stażystów) użytkujących w czasie pracy monitor ekranowy co najmniej przez połowę dobowego wymiaru czasu pracy.

3. Ćwiczenia do wykonywania podczas przerw:

•❱ przeciąganie się,

•❱ przeprost z dłońmi na biodrach – pogłębianie lordozy lędźwiowej i szyjnej,

•❱ skłony i skręty (rozciąganie pleców) – skłony boczne tułowia z przedramionami na wysokości głowy,

•❱ wyciąganie ramion do góry, unoszenie ramion w barkach,

•❱ wymachy ramion.


A. Ustawienie odległości od monitora z uwzględnieniem:

1. wielkości monitora – im większa średnica monitora, tym większa odległość opty-malna (w granicach 45–70 cm),

2. trudności zadania wzrokowego – im większa trudność (np. brak kontrastu, nie-wielkie rozmiary czcionek, trudne warunki oświetleniowe), tym odległość powin-na być mniejsza,

3. indywidualnych cech badanego, w szczególności odległości ostrego widzenia.


C. Ustalenie optymalnego położenia innych elementów wyposażenia stanowiska pracy, np. telefonu (sięganie), drukarki, skanera, kserokopiarki itp. – wskazanie Klientowi możliwości aktywności ruchowej przy obsłudze tych urządzeń.


A. Omówienie źródeł bólu Klienta w kontekście pracy przy komputerowym stanowisku pracy – należy zwrócić uwagę na statyczność pozycji i ewentualne obciążenie mono-typowe kończyn górnych oraz niekorzystne przyzwyczajenia Klienta:




2. możliwości zwiększenia ruchomości pozycji (patrz punkt III A),

3. Ćwiczenia do wykonywania podczas mikroprzerw (patrz punkt III B).



2. ból szyi – symetria pozycji, wysokość płaszczyzny pracy, ustawienie głowy wzglę-dem monitora i klawiatury,

3. ból kolan – symetria ustawienia nóg, kąt zgięcia nóg min. 90°, używanie podnóżka, unikanie zakładania nogi na nogę i opierania nóg o podstawę krzesł,



6. ból ramion/barków/karku – podparcie przedramion (podłokietniki), wysokość płaszczyzny pracy, ustawienie głowy, siła uderzenia w klawisze,

7. ból nadgarstków – położenie przedramion, podparcie przedramion (podłokietni-ki), wysokość płaszczyzny pracy, siła uderzenia w klawisze, obsługa myszy nad-garstkiem,

8. ból głowy – zgięcie szyi, trudność zadania wzrokowego, napięcie mięśni szyi i oczu, prawidłowa odległość od monitora, dobór okularów korekcyjnych,

9. ból palców – napięcie mięśni, siła używana do obsługi klawiatury,

10. ból ręki obsługującej myszkę – położenie nadgarstka i przedramienia, siła używa-na do obsługi myszy,

11. ból oczu – napięcie mięśni oczu, prawidłowa odległość od monitora, dobór okula-rów korekcyjnych, higiena pracy.









6. ból nadgarstków – podkładka żelowa pod nadgarstki i/lub myszkę,

7. ból głowy – oparcie szyi na zagłówku, prawidłowa odległość od monitora, dobór okularów korekcyjnych, higiena pracy (położenie ekranu bez odblasków i olśnień, mruganie oczami),


9. ból ręki obsługującej myszkę – położenie nadgarstka i przedramienia, siła używa-na do obsługi myszy, praca raczej przedramieniem,

10. ból oczu – prawidłowa odległość od monitora, dobór okularów korekcyjnych, hi-giena pracy (położenie ekranu bez odblasków i olśnień, mruganie oczami).

VI. Alternatywne rodzaje siedzisk.

A. Technika korzystania z piłki jako siedziska:






A. Ustawienie stanowiska obecnej pracy Klienta ze szczególnym uwzględnieniem wy-sokości płaszczyzny pracy oraz problemów ze stanowiskiem sygnalizowanych przez Klienta, np. użycie siedziska najbardziej zbliżonego do tego, z którego korzysta Klient w pracy.

B. Samodzielna regulacja parametrów stanowiska przez Klienta zgodnie ze wskazówka-mi przekazanymi w punktach I, II, III i IV. UWAGA: należy regulować tylko te elementy stanowiska, które można regulować w miejscu pracy Klienta.

C. Ocena parametrów stanowiska przez terapeutę i ewentualna regulacja zgodnie ze wskazówkami przekazanymi w punktach I, II, III i IV. UWAGA: należy regulować tylko te elementy stanowiska, które można regulować w miejscu pracy Klienta.

D. Zastosowanie pomocy ergonomicznych (patrz punkt IID):



1. podnóżek,



4. poduszka żelowa – podkładka pod mysz,

5. poduszka typu klin na siedzisko,


1. podnóżek – zastąpiony przez gruby segregator (ruchomy i pochylony), niski tabo-ret, skrzynkę na owoce, ryzę papieru; należy zwrócić uwagę na bezpieczeństwo, a także wielkość powierzchni, np. ryza papieru jest zbyt mała, aby można było oprzeć dwie nogi,


3. podpórka żelowa pod nadgarstki – zastąpiona przez nieduży ręcznik złożony w kil-ka warstw; dla poprawy oparcia można umieścić ręcznik w poszwie na poduszkę,

4. poduszka żelowa – podkładka pod mysz – zastąpiona przez materiałowy wore-czek z ryżem (jak do ćwiczeń równowagi na lekcjach wf), niezbyt wypchany,


F. Profilaktyka zdrowotna – pracodawca powinien zapewnić swoim pracownikom pro-filaktyczną opiekę zdrowotną, szczególnie z zakresu problemów ze wzrokiem oraz problemów dotyczących kręgosłupa. Jeżeli lekarz zalecił pracownikowi noszenie okularów korygujących i pracownik może potwierdzić potrzebę noszenia okularów odpowiednimi badaniami, pracodawca jest zobowiązany do zapewnienia takiemu pracownikowi okularów korygujących wzrok. Rozporządzenie ministra pracy i poli-tyki społecznej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe reguluje również inne zasady do-tyczące np. wyposażenia stanowiska w podnóżek i specjalny fotel.

G. Wszystkim Klientom pracującym w pozycjach statycznych należy uświadomić wagę aktywności fizycznej jako profilaktyki zaburzeń mięśniowo-szkieletowych. Dotyczy to zarówno sposobu zachowania się w pracy (np. chodzenie po schodach), jak również sposobu dotarcia do pracy (spacer, rower) i aktywności fizycznej w czasie wolnym.



Procedura doradztwa w zakresie pracy z komputerem mobilnym

I. Terapeuta prosi Klienta o zajęcie miejsca przy komputerowym stanowisku pracy i samo-dzielne przygotowanie stanowiska dla siebie.






4. podłokietniki – zapewniające oparcie przedramionom,

5. notebook:

•❱ położenie: krawędź dolna ok. 10 cm od krawędzi stołu, na wysokości łokciowej, tak aby praca przebiegała bez wyginania nadgarstków, na wprost użytkownika,

•❱ ekran – górna krawędź na wysokości oczu lub poniżej, pochylony tak, aby użyt-kownik nie pochylał głowy podczas pracy,

•❱ klawiatura – należy zwrócić uwagę na sposób użytkowania, w szczególności na położenie nadgarstków i dłoni,

•❱ touchpad – należy zwrócić uwagę na sposób użytkowania, w szczególności na położenie nadgarstków i dłoni,



•❱ Alternatywnie: myszka – na wprost prawej (dominującej) dłoni użytkownika, na wysokości łokciowej, tak aby praca przebiegała bez wyginania nadgarstków; raczej praca przedramieniem niż dłonią, ok. 10 cm od krawędzi stołu.





4. szyi – brak skręcenia, pochylenia od przodu lub zadzierania głowy do góry,


6. nadgarstków – w pozycji neutralnej, bez skręceń.


E. Należy wskazać Klientowi popełnione błędy poprzez skorygowanie pozycji, a jeśli nie jest to wystarczające, to poprzez regulację stanowiska pracy. Należy wytłumaczyć Klientowi konsekwencje negatywne błędów i korzyści z przyjmowania prawidłowej postawy.



1. jeżeli Klient korzysta ze stołu o regulowanej wysokości, należy ustawić wysokość siedziska tak, aby obie stopy spoczywały na podłożu, a kąt zgięcia nóg w stawach kolanowych był równy przynajmniej 90°. W tej pozycji należy ustawić blat stołu na wysokości łokciowej w pozycji siedzącej.

2. jeżeli stół nie ma regulowanej wysokości, należy ustawić wysokość siedziska tak, aby blat stołu znajdował się na wysokości łokciowej Klienta w pozycji siedzącej. Jeżeli stopy Klienta nie są oparte na podłożu, należy zastosować podnóżek.



2. głębokość płaszczyzny siedziska – przewyższająca długość ud, tj. w położeniu za-pewniającym dobre wykorzystanie oparcia (wsparcie odcinka lędźwiowego krę-gosłupa), można zmieścić pięść między nogą a krawędzią siedziska,





5. Podłokietniki – zapewniające oparcie przedramionom; należy ustawić szerokość i wysokość podłokietników.

C. Ustawienie notebooka:

1. położenie: krawędź dolna ok. 10 cm od krawędzi stołu, na wysokości łokciowej, tak aby praca przebiegała bez wyginania nadgarstków, na wprost użytkownika,

2. ekran – górna krawędź na wysokości oczu lub poniżej, pochylony tak, aby użyt-kownik nie pochylał głowy podczas pracy,

3. klawiatura – wymuszenie pochylenia (jeśli to możliwe np. na baterii notebooka), należy zwrócić uwagę na sposób użytkowania, w szczególności na położenie nad-garstków i dłoni,

4. touchpad – należy zwrócić uwagę na sposób użytkowania, w szczególności na po-łożenie nadgarstków i dłoni.

D. Ustawienie peryferiów komputerowych. Należy ocenić sposób pracy Klienta oraz ogólną geometrię stanowiska pracy i dobrać odpowiedni zestaw peryferiów. Należy zwrócić Klientowi uwagę, że przy pracy z podłączoną klawiaturą lub monitorem note-book nie powinien przeszkadzać w korzystaniu z tych urządzeń:

1. klawiatura – zalecana, jeśli klawiatura notebooka ma zbyt małą wielkość klawiszy (dotyczy szczególnie użytkowników z dużymi dłońmi), zbyt mały skok klawiszy, jest za płaska oraz ze względu na zastosowanie np. dla użytkowników korzysta-jących z klawiatury numerycznej itp.; powinna być umieszczona na wprost użyt-kownika, na wysokości łokciowej, tak aby praca przebiegała bez wyginania nad-garstków, lekko pochylona w stronę Klienta (środkowa linia klawiszy ok. 1,5 cm powyżej płaszczyzny pracy), ok. 10 cm od krawędzi stołu,

2. myszka – zalecana, jeśli użytkownik ma kłopoty z obsługą touchpada (ma ograni-czoną precyzję ruchów lub niekorzystnie ułożone dłonie podczas pracy) lub czę-sto korzysta ze wskaźnika ze względu na charakter pracy, np. obsługuje oprogramo-wanie graficzne; powinna być umieszczona na wprost prawej (dominującej) dłoni użytkownika, na wysokości łokciowej, tak aby praca przebiegała bez wyginania nad-garstków; raczej praca przedramieniem niż dłonią, ok. 10 cm od krawędzi stołu,

3. monitor – zalecany, gdy użytkownik wykonuje trudne zadania wzrokowe lub ze względu na indywidualne cechy użytkownika (dalekowzroczność) wymagane jest większe oddalenie ekranu od oczu użytkownika lub gdy dla użytkownika ekran notebooka jest za mały; powinien być ustawiony na wprost użytkownika, górna krawędź na wysokości oczu lub poniżej, lekko pochylony, tak aby płaszczyzna ekranu była prostopadła do linii wzroku, w zalecanej odległości od użytkownika (40–75 cm).

E. Zastosowanie pomocy ergonomicznych. UWAGA: należy stosować pomoce ergono-miczne interwencyjnie, a nie jako standardowe wyposażenie stanowiska:



1. podstawa pod notebooka – powinna być ustawiona na wprost użytkownika, w ta-kiej odległości, w jakiej pożądane jest ustawienie monitora; wymaga podłączenia klawiatury i myszy jako urządzenia peryferyjnego (patrz punkt IID),

2. podpórka żelowa pod nadgarstki – zalecana ze względu na płaskie położenie kla-wiatury notebooka; powinna być umieszczona na wprost, w pozycji zapewniają-cej podparcie nadgarstków przy wykonywaniu precyzyjnych ruchów dłoni,

3. podnóżek – powinien być ustawiony na wprost użytkownika, w takiej pozycji, aby użytkownik nie zginał nóg nadmiernie (pod kątem ostrym). Należy zwrócić uwagę, że podnóżek stabilizuje pozycję – z tego powodu lepszy jest podnóżek ruchomy. Na-leży uwzględnić rodzaj obuwia używanego przez Klienta (zwrócić uwagę na koniecz-ność uwzględnienia obcasów). Należy ustawić wysokość i kąt pochylenia podnóżka,

4. poduszka lędźwiowa – powinna podpierać odcinek lędźwiowy kręgosłupa. Wy-korzystywana, gdy głębokość siedziska jest zbyt duża (dotyczy szczególnie osób poniżej 50. centyla) – wtedy celem jej zastosowania jest skrócenie siedziska – lub gdy oparcie nie wspiera naturalnej krzywizny kręgosłupa. Należy dobrać rozmiar poduszki lędźwiowej dla Klienta. Lepiej jest zastosować poduszkę zbyt małą niż zbyt dużą,

5. podpórka żelowa zintegrowana z podkładką pod mysz – powinna być umieszczo-na na wprost ręki użytkującej mysz, w pozycji zapewniającej podparcie dla nad-garstka w zasięgu normalnym ręki,





2. praca z różnym dystansem od stołu – pozycja bardziej odchylona lub wyprostowana,

3. praca rąk w różnej odległości od krawędzi blatu (ale z zapewnieniem podparcia nadgarstków) – przesuwanie notebooka po blacie,

4. Zmiany pozycji w trakcie pracy (korygowanie położenia nóg, przedramion, wierce-nie się na krześle),

5. praca częściowo w pozycji stojącej, z wykorzystaniem regulacji blatu do wysoko-ści łokciowej w pozycji stojącej Klienta – przy wykorzystaniu notebooka korekta położenia ekranu jest bardzo szybka,



6. praca częściowo w pozycji stojącej, przy braku regulacji blatu, jedynie z korektą położenia ekranu – jako przerwa w pracy siedzącej.



2. podnoszenie nóg łącznie (ćwiczenie izotoniczne)




6. krążenia nadgarstków,

7. zmiana kierunku spojrzenia, spojrzenie w dal, mruganie oczami, ruchy okrężne gałek ocznych.

C. Przerwy w pracy:

1. uświadomienie klientowi roli przerwy: mikroprzerwa – rozluźnienie; przerwanie pracy – zapewnienie ruchomości całego ciała,

2. przedstawienie regulacji prawnych – pracownikowi pracującemu przy kompute-rze przysługuje 5 minut przerwy po każdej godzinie pracy (rozporządzenie mini-stra pracy i polityki społecznej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe). Przerwy te są wliczane do czasu pracy. Nie jest jednak możliwe wykorzystanie zsumowanego czasu przerw za jednym razem. Dotyczy to pracowników (w tym stażystów) użyt-kujących w czasie pracy monitor ekranowy co najmniej przez połowę dobowego wymiaru czasu pracy,

3. ćwiczenia do wykonywania podczas przerw:

•❱ przeciąganie się,

•❱ przeprost z dłońmi na biodrach – pogłębianie lordozy lędźwiowej i szyjnej,

•❱ skłony i skręty (rozciąganie pleców) – skłony boczne tułowia z przedramionami na wysokości głowy,

•❱ wyciąganie ramion do góry, unoszenie ramion w barkach,

•❱ wymachy ramion.


A. Ustawienie odległości od monitora (jako urządzenia peryferyjnego) z uwzględnieniem:

1. wielkości monitora – im większa średnica monitora, tym większa odległość opty-malna (w granicach 45–70 cm),



2. trudności zadania wzrokowego – im większa trudność (np. brak kontrastu, nie-wielkie rozmiary czcionek, trudne warunki oświetleniowe), tym odległość powin-na być mniejsza,

3. indywidualnych cech badanego, w szczególności odległości ostrego widzenia.


C. Ustalenie optymalnego położenia innych elementów wyposażenia stanowiska pra-cy np. telefonu (sięganie), drukarki, skanera, kserokopiarki itp. – wskazanie klientowi możliwości aktywności ruchowej przy obsłudze tych urządzeń.


A. Omówienie źródeł bólu Klienta w kontekście pracy przy komputerowym stanowisku pracy – należy zwrócić uwagę na statyczność pozycji i ewentualne obciążenie mono-typowe kończyn górnych oraz niekorzystne przyzwyczajenia Klienta:


2. możliwość korzystania z urządzeń peryferyjnych (patrz punkt IID),

3. możliwości zwiększenia ruchomości pozycji (patrz punkt IIIA),

4. ćwiczenia do wykonywania podczas mikroprzerw (patrz punkt IIIB).



2. ból szyi – symetria pozycji, wysokość płaszczyzny pracy, ustawienie głowy wzglę-dem ekranu i klawiatury,

3. ból kolan – symetria ustawienia nóg, kąt zgięcia nóg min. 90°, używanie podnóżka, unikanie zakładania nogi na nogę i opierania nóg o podstawę krzesła,



6. ból ramion/barków/karku – podparcie przedramion (podłokietniki), wysokość płaszczyzny pracy, ustawienie głowy, siła uderzenia w klawisze,



7. ból nadgarstków – położenie przedramion, podparcie przedramion (podłokietni-ki), wysokość płaszczyzny pracy, siła uderzenia w klawisze, obsługa myszy nad-garstkiem, obsługa touchpada,

8. ból głowy – zgięcie szyi, trudność zadania wzrokowego, napięcie mięśni szyi i oczu, prawidłowa odległość od ekranu, dobór okularów korekcyjnych,


10. ból ręki obsługującej myszkę – położenie nadgarstka i przedramienia, siła używa-na do obsługi myszy,

11. ból oczu – napięcie mięśni oczu, prawidłowa odległość od ekranu, dobór okula-rów korekcyjnych, higiena pracy.






5. ból ramion/barków/karku – podkładka żelowa pod nadgarstki, dodatkowa klawiatura,

6. ból nadgarstków – podkładka żelowa pod nadgarstki i/lub myszkę, dodatkowa klawiatura, myszka,

7. ból głowy – oparcie szyi na zagłówku, prawidłowa odległość od monitora, dobór okularów korekcyjnych, higiena pracy (położenie ekranu bez odblasków i olśnień, mruganie oczami), dodatkowy monitor i/lub klawiatura,

8. ból palców – napięcie mięśni, siła używana do obsługi klawiatury, dodatkowa kla-wiatura,

9. ból ręki obsługującej myszkę – położenie nadgarstka i przedramienia, siła używa-na do obsługi myszy, praca raczej przedramieniem,

10. ból oczu – prawidłowa odległość od monitora, dobór okularów korekcyjnych, hi-giena pracy (położenie ekranu bez odblasków i olśnień, mruganie oczami), dodat-kowy monitor i/lub klawiatura,

VI. Alternatywne rodzaje siedzisk:

A. Technika korzystania z piłki jako siedziska,








A. Ustawienie stanowiska obecnej pracy Klienta ze szczególnym uwzględnieniem wysoko-ści płaszczyzny pracy oraz problemów ze stanowiskiem sygnalizowanych przez Klienta, np. użycie siedziska najbardziej zbliżonego do tego, z którego korzysta Klient w pracy.

B. Samodzielna regulacja parametrów stanowiska przez Klienta zgodnie ze wskazówka-mi przekazanymi w punktach I, II, III i IV. UWAGA: należy regulować tylko te elementy stanowiska, które można regulować w miejscu pracy Klienta.

C. Ocena parametrów stanowiska przez terapeutę i ewentualna regulacja zgodnie ze wskazówkami przekazanymi w punktach I,II, III i IV. UWAGA: należy regulować tylko te elementy stanowiska, które można regulować w miejscu pracy Klienta.

D. Zastosowanie pomocy ergonomicznych (patrz punkt IIE):

1. podstawka pod notebooka,


3. podnóżek,


5. poduszka żelowa – podkładka pod mysz,

6. poduszka typu klin na siedzisko.


1. podstawka pod notebooka – zastępczo, w celu uzyskania pochylenia klawiatu-ry podparcie tylnej części podstawy notebooka na całej długości grubszą linijką, drewnianym klinem itp.,

2. podpórka żelowa pod nadgarstki – zastąpiona przez nieduży ręcznik złożony w kil-ka warstw; dla poprawy oparcia można umieścić ręcznik w poszwie na poduszkę,

3. podnóżek – zastąpiony przez gruby segregator (ruchomy i pochylony), niski tabo-ret, skrzynkę na owoce, ryzę papieru; należy zwrócić uwagę na bezpieczeństwo a także na wielkość powierzchni, np. ryza papieru jest zbyt mała, aby można było oprzeć dwie nogi,




5. poduszka żelowa – podkładka pod mysz – zastąpiona przez materiałowy wore-czek z ryżem (jak do ćwiczeń równowagi na lekcjach wf), niezbyt wypchany,


F. Profilaktyka zdrowotna – pracodawca powinien zapewnić swoim pracownikom pro-filaktyczną opiekę zdrowotną, szczególnie z zakresu problemów ze wzrokiem oraz problemów dotyczących kręgosłupa. Jeżeli lekarz zalecił pracownikowi noszenie okularów korygujących i pracownik może potwierdzić potrzebę noszenia okularów odpowiednimi badaniami, pracodawca jest zobowiązany do zapewnienia takiemu pracownikowi okularów korygujących wzrok. Rozporządzenie ministra pracy i poli-tyki społecznej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe reguluje również inne zasady do-tyczące np. wyposażenia stanowiska w podnóżek i specjalny fotel.

G. Wszystkim Klientom pracującym w pozycjach statycznych należy uświadomić wagę aktywności fizycznej jako profilaktyki zaburzeń mięśniowo-szkieletowych. Dotyczy to zarówno sposobu zachowania się w pracy (np. chodzenie po schodach), jak również sposobu dotarcia do pracy (spacer, rower) i aktywności fizycznej w czasie wolnym.

Procedura doradztwa w zakresie pracy w pozycji stojącej



I. Terapeuta prosi Klienta o zajęcie miejsca przy stole i samodzielne przygotowanie stano-wiska dla siebie.

A. Należy ocenić ogólną prawidłowość przyjętej pozycji.

B. Symetria pozycji, brak wymuszeń.

C. Płaszczyzna robocza – na wysokości łokciowej.

D. Należy ocenić ogólną prawidłowość ułożenia poszczególnych segmentów ciała:

1. stóp – na podłożu, prosto, swobodnie,

2. pleców – w naturalnej krzywiźnie,

3. przedramion – możliwość oparcia o stół,

4. szyi – brak skręcenia lub pochylenia.

E. Należy ocenić zakres regulacji stanowiska, z jakiego skorzystał Klient.

F. Należy wskazać Klientowi popełnione błędy poprzez skorygowanie pozycji, a jeśli nie jest to wystarczające, to poprzez regulację stanowiska pracy. Należy wytłumaczyć Klien-towi konsekwencje negatywne błędów i korzyści z przyjmowania prawidłowej postawy.



1. jeżeli Klient korzysta ze stołu o regulowanej wysokości, należy ustawić blat stołu na wysokości łokciowej w pozycji stojącej,

2. jeżeli stół nie ma regulowanej wysokości, wskazać klientowi właściwą wysokość blatu i wybrać stół jak najlepiej dopasowany do Klienta.

B. Zastosowanie pomocy ergonomicznych:

1. Podnóżek/podstawka pod jedną nogę – powinien być ustawiony na wprost nogi użytkującej podnóżek. Należy zwrócić uwagę na bezpieczeństwo (podnóżek de-stabilizuje pozycję), z tego powodu lepszy jest podnóżek nieruchomy. Należy uwzględnić rodzaj obuwia używanego przez Klienta (zwrócić uwagę na koniecz-ność uwzględnienia obcasów) oraz konieczność zmiany nogi korzystającej z pod-nóżka (i przestawienia podnóżka).

2. Siedzisko do pracy w pozycji stojąco-siedzącej zapewniające podparcie odcinka lędźwiowego kręgosłupa i odciążenie pleców. Siedzisko powinno być użytkowane dorywczo, a nie stale,

3. Mata antyzmęczeniowa – specjalna mata wykonana z tworzywa sztucznego o wła-ściwościach amortyzujących i izolujących od podłoża, poprawia komfort pracy w pozycji stojącej; powierzchnia maty pokryta jest wypustkami w celu lepszej amortyzacji. UWAGA: należy zwrócić uwagę Klienta na aspekt bezpieczeństwa związany z użytkowaniem maty – chodzi o zabezpieczenie jej krawędzi tak, aby nie można się było potknąć.





1. zmiany pozycji w trakcie pracy (korygowanie położenia nóg, przedramion, prze-stępowanie z nogi na nogę),

2. praca w oparciu o siedzisko (patrz punkt IIB),

3. praca z podparciem jednej nogi, naprzemiennie (patrz punkt IIB),

4. praca na macie antyzmęczeniowej (patrz punkt IIB).



2. stanie na jednej nodze, wykonywanie krążeń stopą przy nodze wyprostowanej i ugiętej,

3. krążenia ramion (przedramiona oparte).

C. Ćwiczenia do wykonywania podczas przerw:



3. skłony i skręty (rozciąganie pleców) – skłony boczne tułowia z przedramionami na wysokości głowy, skłony do przodu i na boki na prostych nogach,

4. wyciąganie ramion do góry, unoszenie ramion w barkach,


6. rozciąganie nóg – przyciąganie kolana podczas stania na jednej nodze, przyciąga-nie stopy podczas stania na jednej nodze,

7. odpoczynek z nogami uniesionymi do góry.


A. Ustawienie wysokości pracy według obiektu pracy zgodnie z uwzględnieniem:

1. siły – im większa siła jest wyzwalana, tym płaszczyzna pracy powinna być niżej,

2. wymiarów przedmiotu pracy – im większe wymiary, tym płaszczyzna pracy powin-na być niżej,

3. precyzji – im większa wymagana precyzja ruchu, tym płaszczyzna pracy powinna być wyżej,

4. trudności zadania wzrokowego – im większa trudność (np. brak kontrastu, nie-wielkie rozmiary obiektu, trudne warunki oświetleniowe), tym płaszczyzna pracy powinna być wyżej.

B. Dobór wyposażenia ergonomicznego (jak w punkcie IIB).




A. Omówienie źródeł bólu Klienta w kontekście pracy stojącej – należy zwrócić uwagę na statyczność pozycji i związane z nią przeciążenie kończyn dolnych i kręgosłupa oraz ewentualne obciążenie monotypowe kończyn górnych oraz niekorzystne przy-zwyczajenia Klienta:


2. możliwości zwiększenia ruchomości pozycji (patrz punkt IIIA),

3. ćwiczenia do wykonywania podczas mikroprzerw i przerw (patrz punkt IIIB i C).


1. ból pleców – symetria pozycji, statyczność pozycji, wysokość płaszczyzny pracy,

2. ból kolan – symetria ustawienia nóg, używanie podnóżka, przenoszenie ciężaru ciała z nogi na nogę,

3. żylaki nóg – symetria ustawienia nóg, używanie podnóżka, przenoszenie ciężaru ciała z nogi na nogę,

4. ból nóg, uczucie ciężkości nóg – symetria ustawienia nóg, używanie podnóżka, przenoszenie ciężaru ciała z nogi na nogę,

5. ból ramion/barków/karku – wysokość płaszczyzny pracy, ustawienie głowy,

6. ból nadgarstków – położenie przedramion, wysokość płaszczyzny pracy,

7. ból szyi – symetria pozycji, wysokość płaszczyzny pracy, ustawienie głowy,

8. ból głowy – zgięcie szyi, trudność zadania wzrokowego, napięcie mięśni.


1. ból pleców – opieranie nogi na podnóżku, korzystanie z siedziska do pracy stoją-co-siedzącej, odpoczynek w pozycji leżącej z nogami uniesionymi, zgiętymi w ko-lanach,

2. ból kolan – podnóżek, mata antyzmęczeniowa, odpoczynek z nogami uniesionymi,

3. żylaki nóg – podnóżek (zmiany pozycji), używanie specjalistycznej bielizny (uci-skującej),

4. ból nóg, uczucie ciężkości nóg – podnóżek, mata antyzmęczeniowa, korzystanie z siedziska do pracy stojąco-siedzącej, odpoczynek z nogami uniesionymi, używa-nie specjalistycznej bielizny (uciskującej),




6. ból nadgarstków – podkładka żelowa pod nadgarstki,

7. ból szyi – korekta wysokości płaszczyzny pracy, korzystanie z siedziska do pracy stojąco-siedzącej,

8. ból głowy – korekta odległości od zadania wzrokowego.

VI. Ustawienie stanowiska według wskazówek Klienta (dotyczy osób zatrudnionych).

A. Ustawienie stanowiska obecnej pracy Klienta ze szczególnym uwzględnieniem wy-sokości płaszczyzny pracy oraz problemów ze stanowiskiem sygnalizowanych przez Klienta, np. użycie podobnego wyposażenia i przedmiotu pracy zbliżonego do tego, z którego korzysta Klient.

B. Samodzielna regulacja parametrów stanowiska przez Klienta, zgodnie ze wskazów-kami przekazanymi w punktach I, II, III i IV. UWAGA: należy regulować tylko te elemen-ty stanowiska, które można regulować w miejscu pracy Klienta.

C. Ocena parametrów stanowiska przez Terapeutę i ewentualna regulacja, zgodnie ze wskazówkami przekazanymi w punktach I, II, III i IV. UWAGA: należy regulować tylko te elementy stanowiska, które można regulować w miejscu pracy Klienta.

D. Zastosowanie pomocy ergonomicznych (patrz punkt IIB):

1. podnóżek,

2. siedzisko do pracy w pozycji stojąco-siedzącej,

3. mata antyzmęczeniowa.


1. podnóżek – zastąpiony przez niski taboret, skrzynkę na owoce, ryzę papieru; nale-ży zwrócić uwagę na bezpieczeństwo, a także wielkość na powierzchni,

2. siedzisko do pracy w pozycji stojąco-siedzącej – można próbować zastąpić stoł-kiem typu barowego,

3. mata antyzmęczeniowa – zastąpiona przez kawałek wykładziny dywanowej lub wycieraczki; należy zwrócić uwagę na bezpieczeństwo (ryzyko potknięcia się) i aspekty higieniczne (problemy z czyszczeniem).

F. Wszystkim Klientom pracującym w pozycjach statycznych należy uświadomić wagę aktywności fizycznej jako profilaktyki zaburzeń mięśniowo-szkieletowych. Dotyczy to zarówno sposobu zachowania się w pracy (np. chodzenie po schodach), jak również sposobu dotarcia do pracy (spacer, rower) i aktywności fizycznej w czasie wolnym.



Procedura doradztwa w zakresie transportu ręcznego (noszenie ciężarów)

I. Terapeuta omawia z Klientem technikę pracy podczas pracy z obciążeniem w ramach ba-dania FCE. Jeśli badanie FCE nie było wykonywane, można wykonać je fragmentarycznie.

A. Należy ocenić ogólną prawidłowość przyjętej pozycji stojącej, kucznej oraz podczas podnoszenia, opuszczania i przenoszenia ciężaru:

1. symetria pozycji,

2. zbliżenie ciężaru do ciała, szczególnie przy większych obciążeniach,

3. ustawienie stóp zapewniające stabilne podparcie w pozycji stojącej i pozycji kucznej.

B. Należy ocenić ogólną prawidłowość ruchów roboczych:

1. płynność ruchów, brak szarpania i zarzucania,

2. paturalne ułożenie kręgosłupa, szczególnie podczas podnoszenia ciężaru powyżej pasa i z poziomu podłogi,

3. prak skręceń bocznych kręgosłupa, szczególnie podczas podnoszenia ciężaru po-wyżej pasa oraz opuszczania go z poziomu pasa na podłogę.

C. Należy wskazać Klientowi popełnione błędy. Należy wytłumaczyć Klientowi konse-kwencje negatywne błędów i korzyści z przyjmowania prawidłowej postawy. Można wykorzystać rysunek lub model kręgosłupa, wskazać siły działające na krążki między-kręgowe w niekorzystnych pozycjach, omówić ryzyko powstawania przepuklin itd. Można wskazać Klientowi odpowiednie wytyczne, np. rysunek sylwetki z zaznaczo-nym bezpiecznym polem manewru obciążeniem (rys. 5).



Rys. 5. Zalecane masy bezpieczne transportowanych ciężarów. Źródło: opracowanie M. Mazura na podstawie Health and Safety Executive (HSE).

Klient pod okiem terapeuty wykonuje czynności związane z transportem ręcznym. Terapeu-ta koryguje na bieżąco pozycję i technikę pracy Klienta. Do demonstracji można wykorzystać przebieg czynności podnoszenia w ramach badania FCE. UWAGA: jeśli doradztwo ergonomicz-ne nie następuje bezpośrednio po zakończeniu badania FCE, należy rozpocząć procedurę od rozgrzewki (punkt III A).

D. Należy uwzględnić podnoszenie i opuszczanie przedmiotów na różne wysokości oraz przenoszenie ciężaru na dystans.

E. Do wykonywania czynności przenoszenia można wykorzystać kosz z obciążeniem oraz worek z granulatem lub inną przesypującą się zawartością.

F. Czynności powinny być wykonane dwukrotnie – pierwszy raz z obciążeniem maksy-malnym dla danej czynności (ustalonym w wyniku badania FCE jako obciążenie duże – praca wykonywana czasami), a drugi raz z obciążeniem bez ograniczeń (ustalonym w wyniku badania FCE jako obciążenie możliwe do zastosowania przez ponad 66% cza-su pracy). Taki przebieg czynności umożliwi obserwację sposobu pracy przy zmniejszo-nym obciążeniu, co zmniejsza koncentrację Klienta na wykonywanych czynnościach.

G. W żadnym wypadku nie należy przekraczać dopuszczalnego obciążenia określonego w przepisach prawa pracy, tj. 20 kg dla kobiet i 50 kg dla mężczyzn. Jeżeli Klient posiada orzeczenie lekarskie stwierdzające jego ograniczenie w zakresie transportu ręcznego, nie należy przekraczać obciążenia określonego w orzeczeniu. Jeżeli Klient nie przecho-dził badania FCE, można oszacować ciężar maksymalny jako 20 kg dla kobiet i 40 kg dla mężczyzn, a ciężar bez ograniczeń – jako 10 kg dla kobiet i 20 kg dla mężczyzn.



H. Jeśli Klient popełnia błędy, terapeuta powinien samodzielnie zademonstrować czyn-ności, używając obciążenia maksymalnego i bez ograniczeń zgodnie ze swoimi moż-liwościami (np. określonymi na podstawie badań FCE), a Klient powinien powtórzyć czynność.

II. Zastosowanie pomocy ergonomicznych – powtórne wykonanie czynności związanych z transportem ręcznym przy wykorzystaniu sprzętu pomocniczego.

A. Stół podnośny nożycowy – należy wskazać Klientowi sposób korzystania ze stołu i za-kres jego regulacji oraz pokazać, jak uniknąć opuszczania i podnoszenia ciężaru przy wykorzystaniu stołu.

B. Stół z regulowaną wysokością blatu – należy wskazać Klientowi właściwą wysokość blatu, tj. wysokość łokciową w pozycji stojącej w momencie pochwycenia ciężaru (uwzględniającą wysokość blatu oraz wysokość ciężaru).

C. Mata antyzmęczeniowa – specjalna mata wykonana z tworzywa sztucznego o właści-wościach amortyzujących i izolujących od podłoża, poprawia komfort pracy w pozy-cji stojącej; powierzchnia maty pokryta jest wypustkami w celu lepszej amortyzacji. UWAGA: należy zwrócić uwagę Klienta na aspekt bezpieczeństwa związany z użytko-waniem maty – chodzi o zabezpieczenie jej krawędzi tak, aby nie można się było po-tknąć. Mata może być stosowana przy czynnościach związanych z przenoszeniem na odległość lub przy czynnościach powtarzalnych.

D. Pas biodrowy – jako wsparcie dla kręgosłupa przy większych obciążeniach (dopisać do wyposażenia).

III. Aktywność fizyczna.

A. Przygotowanie do pracy – rozgrzewka:

1. wykonanie kilku ćwiczeń rozgrzewających ciało, szczególnie segmenty zaanga-żowane w czynności przenoszenia ciężarów. Przykładowe ćwiczenia: krążenia ra-mion, skręty tułowia, szybkie skłony, kilka przysiadów,

2. rozpoczynanie pracy z ciężarami od stosunkowo niskich obciążeń (do 30% obcią-żenia maksymalnego).

B. Zastąpienie pracy statycznej z dużym obciążeniem pracą dynamiczną – zmniejszenie jednorazowego przenoszonego ładunku na rzecz zwiększenia liczby czynności.

C. Praca z ciężarami w pozycji stojącej (np. przenoszenie ciężarów na taśmę):

1. zmiany pozycji w trakcie pracy (korygowanie położenia nóg, przedramion, prze-stępowanie z nogi na nogę),

2. praca z podparciem jednej nogi, naprzemiennie,

3. praca na macie antyzmęczeniowej (patrz punkt II).



D. Ćwiczenia do wykonywania podczas przerw – rozluźniające i rozciągające:




4. rozciąganie ramion i nadgarstków,


6. ćwiczenia do wykonywania przy ścianie: przysiad z plecami opartymi o ścianę (rozciąganie pleców), nacisk na ścianę ciężarem ciała (rozciąganie mięśni obręczy barkowej).

E. Ćwiczenia do wykonywania po pracy – zalecane jest około 10 min ćwiczeń rozciągają-cych; najlepiej jest przyjąć zasadę rozciągania ciała od góry w dół:

1. skręty szyi, krążenia głową,

2. rozciąganie ramion i nadgarstków,



5. głębokie oddechy.

IV. Uwzględnienie specyfiki pracy w roli zawodowej Klienta

A. Symulacja typowych czynności transportu ręcznego wykonywanych w badanych ro-lach zawodowych z uwzględnieniem wyników badania FCE

B. Dobór wyposażenia ergonomicznego (jak w punkcie II).


A. Omówienie źródeł bólu Klienta w kontekście czynności transportu ręcznego – należy zwrócić uwagę na charakterystyczne dla pracy z ciężarami połączenie pracy statycz-nej z dynamiczną oraz istotne ryzyko przeciążenia kręgosłupa oraz niekorzystne przy-zwyczajenia Klienta:

1. zmiana przyzwyczajeń Klienta tak, aby przyjmowana przez niego postawa i pozy-cje były prawidłowe (patrz punkt I),

2. możliwości zwiększenia aktywności fizycznej w celu zmniejszenia bólu, szczegól-nie po pracy (patrz punkt III E).




1. ból pleców – symetria pozycji, odległość ciężaru od ciała, wysokość podnoszenia, skręt ciała, podnoszenie grzbietem,

2. ból kolan – symetria ustawienia nóg, przenoszenie ciężaru ciała z nogi na nogę, przy podnoszeniu ciężaru z poziomu podłogi nadmierne zginanie kolan; przy pod-noszeniu ciężaru w stylu wolnym stałe opieranie ciała na jednym kolanie, np. pra-wym,

3. ból nóg, uczucie ciężkości nóg – symetria ustawienia nóg, przenoszenie ciężaru ciała z nogi na nogę,

4. ból ramion/barków/karku – wysokość płaszczyzny podnoszenia, ustawienie gło-wy, przenoszenie ciężaru mięśniami grzbietu, a nie ramion,

5. ból nadgarstków – położenie przedramion, wysokość płaszczyzny podnoszenia (szczególnie przy podnoszeniu nad głową), brak możliwości pochwycenia ciężaru (niska jakość uchwytów),

6. ból szyi – symetria pozycji, wysokość płaszczyzny podnoszenia, ustawienie głowy,

7. ból głowy – zgięcie szyi, napięcie mięśni.

C. Omówienie metod redukcji odczuwanych dolegliwości Klienta poprzez wyposażenie dodatkowe. Poniżej podano przykładowy katalog objawów bólowych wraz z zalece-niami i wyposażeniem mogącym ograniczyć dolegliwości Klienta:

1. ból pleców – ćwiczenia rozgrzewające i rozciągające, odpoczynek w pozycji leżącej z nogami uniesionymi, zgiętymi w kolanach, stół nożycowy i/lub inny stół z rucho-mą płaszczyzną pracy,

2. ból kolan – technika podnoszenia, mata antyzmęczeniowa, wykorzystanie stołu nożycowego i/lub innego stołu z ruchomą płaszczyzną do redukcji różnic wysoko-ści podnoszenia, odpoczynek z nogami uniesionymi,

3. ból nóg, uczucie ciężkości nóg – podnóżek, mata antyzmęczeniowa, odpoczynek z nogami uniesionymi, używanie specjalistycznej bielizny (uciskującej),

4. ból ramion/barków/karku – stół nożycowy i/lub inny stół z ruchomą płaszczyzną pracy,

5. ból nadgarstków – stół nożycowy i/lub inny stół z ruchomą płaszczyzną pracy, po-prawa jakości chwytu,

6. ból szyi i głowy – korekta wysokości płaszczyzny pracy (stół nożycowy i/lub inny stół z ruchomą płaszczyzną pracy).



VI. Ustawienie stanowiska według wskazówek Klienta (dotyczy osób zatrudnionych).

A. Ustawienie stanowiska obecnej pracy Klienta ze szczególnym uwzględnieniem wy-sokości płaszczyzny pracy oraz problemów ze stanowiskiem sygnalizowanych przez Klienta, np. użycie podobnego wyposażenia i przedmiotu pracy zbliżonego do tego, z którego korzysta Klient. Należy wybrać podobne obciążenie i ładunek (sypki, stały itp.).

B. Samodzielne wykonanie przez Klienta czynności transportu ręcznego typowych dla jego miejsca pracy pod kontrolą terapeuty. W razie błędów terapeuta może zademon-strować prawidłową technikę pracy

C. Zastosowanie pomocy ergonomicznych (patrz punkt II):

1. stół podnośny nożycowy,

2. stół z regulowaną wysokością blatu,

3. mata antyzmęczeniowa,

4. pas biodrowy.

D. Zastosowanie alternatywnych pomocy ergonomicznych:

1. nie ma możliwości zastąpienia stołów z regulowaną wysokością,

2. mata antyzmęczeniowa – zastąpiona przez kawałek wykładziny dywanowej lub wycieraczki; należy zwrócić uwagę na bezpieczeństwo (ryzyko potknięcia się) i aspekty higieniczne (problemy z czyszczeniem).

E. Należy zaznajomić Klienta z przepisami ograniczającymi masę transportowanych ła-dunków

Rodzaj pracy MŁODOCIANI KOBIETY

Wiek 16–18 lat Wiek od 18 lat

Praca stała 8 kg 12 kg

Praca dorywcza 14 kg 20 kg

MŁODOCIANI MĘŻCZYŹNI

Wiek 16–18 lat Wiek od 18 lat

Praca stała 12 kg 30 kg

Praca dorywcza 20 kg 50 kg

PRZENOSZENIE ZESPOŁOWE

Praca stała 25 kg

Praca dorywcza 42 kg

F. Wszystkim Klientom wykonującym czynności transportu ręcznego należy uświado-mić wagę aktywności fizycznej jako profilaktyki zaburzeń mięśniowo-szkieletowych. Dotyczy to zarówno sposobu wykonywania pracy (np. technika noszenia ciężarów), jak również sposobu dotarcia do pracy (spacer, rower) i aktywności fizycznej w czasie wolnym.



iii. Rekomendacje dla terapeuty zawodowego w zakresie sposobu prowadzenia doradztwa ergonomicznego

Celem doradztwa ergonomicznego jest przekazanie Klientowi rzetelnej informacji o możli-wościach poprawy jego warunków pracy i sposobach radzenia sobie z ewentualnymi proble-mami spowodowanymi ograniczeniami Klienta lub bólem. Terapeuta zawodowy, przekazu-jąc informacje Klientowi, powinien koncentrować się na tych obszarach, w których Klient ma możliwość poprawy warunków pracy przez poprawę techniki pracy, odpowiednią aktywność fizyczną lub zastosowanie pomocy ergonomicznych.

Inne rekomendacje:

❱❱ terapeuta powinien zachowywać się kulturalnie, miło, ale stanowczo prezentować swoje racje. Jednocześnie musi pamiętać, że to Klient decyduje ostatecznie o sposobie pracy i musi być przekonanym do proponowanych rozwiązań – inaczej z nich nie skorzysta,

❱❱ pożądane jest zachowanie postawy otwartej i gotowej do udzielenia wszelkich wyjaśnień,

❱❱ terapeuta powinien dobrać Klientowi rozwiązanie i dać mu możliwość jego oceny i ewentu-alnej korekty, pożądane jest aby Klient miał jak najdłużej możliwość korzystania z dobrane-go wyposażenia np. podczas rozmowy. Terapeuta powinien obserwować Klienta i upewniać się, czy dobrze się czuje z danym wyposażeniem, jakie odczuwa dolegliwości itd.,

❱❱ należy unikać profesjonalnego słownictwa, np. terminologii z dziedziny anatomii lub specja-listycznych określeń na pomoce ergonomiczne, aby Klient czuł się partnerem w rozmowie.

d. Podsumowanie doradztwa ergonomicznego

i. Dyskusja asesorska

Dyskusja asesorska prowadzona jest najczęściej w parze doradca zawodowy– terapeuta za-wodowy zajmujący się Klientem. W rzadkich przypadkach potrzebna jest konsultacja z całym zespołem asesorskim. Na podstawie doświadczeń w Pomorskim Ośrodku Kompetencji stwier-dzono, że w zakresie doradztwa ergonomicznego dyskusja asesorska potrzebna była w nie-licznych przypadkach. Terapeuta zawodowy diagnozujący Klienta i prowadzący dla niego doradztwo ergonomiczne w rzadkich przypadkach (poszukiwanie sprzętu specjalistycznego, nietypowe dolegliwości Klienta, ograniczona możliwość przeprowadzenia badania FCE) ko-rzystał ze wsparcia drugiego terapeuty zawodowego oraz eksperta zewnętrznego, najczęściej formułując zalecenia dla Klienta całkowicie samodzielnie.

ii. Opracowanie raportu z badań – część ergonomiczna

W ramach Pomorskiego Ośrodka Kompetencji przygotowywano raport, który zawiera zarów-no informacje z diagnozy możliwości funkcjonalnych, jak i doradztwa ergonomicznego. Da-lej omówiono szczegółowo zawartość poszczególnych punktów raportu. Dla ułatwienia spo-sób opracowania danych do Raportu przedstawiono według jego struktury z zachowaniem



odpowiedniej numeracji. Z perspektywy doradztwa ergonomicznego najważniejsze meryto-rycznie jest punkt 3 (Wnioski). Szersze omówienie pozostałych punktów raportu znajduje się w Zeszycie Metodycznym nr 3.

W początkowej części raportu należy podać dane identyfikacyjne Klienta: imię, nazwisko, numer PESEL oraz numer identyfikacyjny raportu, datę badania oraz imię i nazwisko terapeu-ty zawodowego.

1. OPIS ROZWIĄZYWANEGO PROBLEMU/PRZYPADKU. CHARAKTERYSTYKA BADANEJ OSOBY, STANOWISKA PRACY / ROLI ZAWODOWEJ

W części tej znajduje się podsumowanie informacji zebranych w trakcie procesu identy-fikacji problemu we wcześniejszych etapach. Terapeuta zawodowy powinien skrótowo określić przyczynę zgłoszenia się danej osoby na badania i tym samym określić i zapisać wyznaczoną ścieżkę badania.

Źródłem informacji do tej części jest skierowanie, informacje z wywiadu wprowadzające-go oraz ewentualnie z dyskusji asesorskiej.

2. WYNIKI TESTÓW MOŻLIWOŚCI FUNKCJONALNYCH

Należy zapisać odstępstwa od standardowej procedury, np. zastosowanie dodatkowych testów lub ograniczenia badania ze względu na przeciwskazania lekarskie.

Źródłem informacji do tej części jest dokumentacja badania FCE.

2.1. CHARAKTERYSTYKA MOŻLIWOŚCI FIZYCZNYCH CAŁEGO CIAŁA

POSTAWA: Charakterystyka w oparciu o testy postawy i równowagi ciała w pozycji siedzą-cej i stojącej.

PRZYJMOWANIE DOWOLNEJ POZYCJI: Charakterystyka w oparciu o testy pracy w wymu-szonych pozycjach.

RUCHOMOŚĆ: Charakterystyka w oparciu o zakresy ruchomości segmentów ciała i koń-czyn oraz testy, w których ruch ma istotne znaczenie, np. przenoszenie przedmiotów na odległość, testy ciągnięcia i pchania, testy z puli testów dodatkowych: powtarzalnego sięgania i skręcania.

2.2. CHARAKTERYSTYKA MOŻLIWOŚCI KOŃCZYN

NOGI: Charakterystyka możliwości i sposobu chodzenia w oparciu o testy z zakresu ruchomości nóg w stawach i testy zawierające czynność chodzenia – schody, drabina, przenoszenie przedmiotów na odległość.

RĘCE: Charakterystyka w oparciu o badanie ruchomości w stawach, siłę rąk i chwytu dłoni, szybkość i jakość ruchu rąk, praca z rękami uniesionymi.



2.3. UŻYWANIE TUŁOWIA I GŁOWY

Charakterystyka możliwości w oparciu o pomiary zakresu ruchomości tułowia i szyi, te-sty pracy w pozycji pochylonej i na podwyższonej płaszczyźnie pracy, zadania angażujące system mięśniowo-szkieletowy.

2.4. PRZENOSZENIE I PODNOSZENIE PRZEDMIOTÓW

Charakterystyka w oparciu o testy podnoszenia przedmiotów oraz przenoszenia obiek-tów na odległość.

2.5. BÓL ODCZUWANY PRZEZ KLIENTA

Opis lokalizacji, czasu trwania i intensywności bólu oraz stopnia zaburzenia z powodu bólu aktywności ruchowej klienta, sposób postępowania Klienta z bólem oraz ewentual-ne rekomendacje terapeuty zawodowego.

Źródłem informacji jest kwestionariusz bólu oraz dokumentacja z badania FCE.

2.6. JAKOŚĆ RUCHÓW I BEZPIECZEŃSTWO

Opis nienormatywnych zakresów ruchów, zmian następujących w trakcie testów, zaob-serwowanych asymetrii, ruchów o nienormatywnej prędkości (rwące lub zbyt powolne) oraz ocena bezpieczeństwa zachowania klienta z uwagi na biomechanikę ciała.

Źródłem informacji jest dokumentacja z badania FCE.

2.7. WSPÓŁPRACA Z KLIENTEM

Opis wysiłku klienta oraz ocena stopnia jego zaangażowania w badanie. Opis spójności wyników testów i ewentualne dokładnie wskazanie niespójności.

Źródłem informacji jest dokumentacja z badania FCE.

3. WNIOSKI

Zawierają możliwości fizyczne badanego do pracy na stanowiskach w ramach badanej roli zawodowej oraz ewentualne wymagane przystosowania stanowiska lub specjalne techniki pracy.

Należy podać kilka konkretnych zawodów w ramach roli, które badany może wykonywać lub odnieść się do zawodów, które podał Klient.

Jeśli przyjmowane nawykowe pozycje robocze mogą wpłynąć na efektywność pracy i/lub odczuwany ból, należy opisać uchybienia i wskazać metody poprawy (np. skręcenie ciała, podkulanie nóg, splatanie nóg, skręcanie dłoni, przeprosty kolan itp.).



Jeśli technika ruchów, np. technika podnoszenia ciężarów, jest nieprawidłowa, należy opisać uchybienia i wskazać metody poprawy.

Źródłem informacji do tej części raportu jest dokumentacja ze skierowania, wywiadu wpro-wadzającego, badania FCE, doradztwa ergonomicznego, a także ewentualne dokumenty Publicznych Służb Zatrudnienia i opisy zawodów zawarte w bazie MPiPS oraz bazie O*NET.

3.1. ZALECANA AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA

Załączona lista ćwiczeń rekomendowanych dla Klienta z podaniem sposobu, częstości i celu ich wykonywania oraz charakterystyką spodziewanych efektów. Ze względu na ograniczenia percepcyjne zalecane jest, żeby liczba zadanych ćwiczeń nie przekraczała 5–7. Należy wskazać Klientowi, które ćwiczenia są dla niego najważniejsze, i zachęcić go do systematycznej pracy.

•❱ Dla Klientów z obniżonymi możliwościami psychofizycznymi ćwiczenia rozwijające daną sprawność i/lub zapobiegające wystąpieniu bólu.

•❱ Dla Klientów pracujących w określonym zawodzie lub kierowanych na specjalistyczne szkolenie (np. spawacza) ćwiczenia zalecane do wykonywania przed pracą (rozgrzewa-jące), w trakcie pracy (rozluźniające), po pracy (rozciągające).

Źródłem informacji do tej części raportu jest kwestionariusz bólu, skierowanie, dokumen-tacja z badania FCE i doradztwa ergonomicznego oraz atlas rehabilitacji ruchowej.

3.2. ZALECENIA ERGONOMICZNE

Terapeuta zawodowy powinien wręczyć Klientowi broszurę standardową zgodnie z ty-pem pracy, którą wykonuje lub zamierza wykonywać.

Klient powinien otrzymać indywidualne zalecenia w zakresie następujących obszarów:

•❱ antropometria – podanie wysokości roboczych przy pracy stojącej i siedzącej wraz z in-strukcją ustawienia (punkt odniesienia: wysokość łokciowa, o dokładnej wysokości decyduje rodzaj pracy). Wskazanie prawidłowych ustawień i/lub sposobu pracy z wy-posażeniem stanowiska pracy typowym dla badanej roli,

•❱ pozycja siedząca – ocena przyjmowanej pozycji podczas badania FCE, analiza geome-trii stanowiska: ustawienie wysokości stołu, siedziska, oparcia itp.; omówienie z Klien-tem ewentualnych problemów i sposobów zapobiegania bólowi, wskazanie wyposa-żenia dodatkowego (podnóżek, poduszka lędźwiowa, podkładka żelowa) i sposobu korzystania z niego; propozycje aktywnej mikroprzerwy,

•❱ stanowisko pracy z komputerem – ocena przyjmowanej pozycji podczas badania FCE, analiza geometrii stanowiska: ustawienie wysokości stołu, siedziska, oparcia, podło-kietników itp.; omówienie z Klientem ewentualnych problemów i sposobów zapobie-gania bólowi, wskazanie wyposażenia dodatkowego (podnóżek, poduszka lędźwiowa,



podkładka żelowa, klawiatura i mysz) i sposobu korzystania z niego; przedstawienie przepisów (5 min przerwy na godzinę pracy) i propozycje aktywnej mikroprzerwy,

•❱ pozycja stojąca – ocena przyjmowanej pozycji podczas badania FCE, analiza geometrii stanowiska: ustawienie wysokości stołu; omówienie z Klientem ewentualnych proble-mów i sposobów zapobiegania bólowi (przemienne obciążanie kończyn, przestępowa-nie z nogi na nogę, wskazanie wyposażenia dodatkowego (podnóżek, siedzisko, mata) i sposobu korzystania z niego; propozycje aktywnej mikroprzerwy,

•❱ transport ręczny – ocena przyjmowanej pozycji i techniki pracy podczas badania FCE, omówienie z Klientem ewentualnych problemów i sposobów zapobiegania bólowi (brak skręceń i pochyleń, praca z większymi ciężarami techniką podnoszenia nóg, cię-żar blisko ciała itp.); wskazanie wyposażenia dodatkowego (stół o regulowanej wy-sokości) i sposobu korzystania z niego; trening przenoszenia i podnoszenia ciężarów możliwie zbliżonych do występujących w warunkach pracy w danej roli.

W pierwszej kolejności należy wymienić krytyczne dla Klienta rekomendacje. Zalecenia indywidualne powinny zostać przekazane Klientowi nawet wtedy, gdy te same informacje zawiera standardowa broszura. Można wskazać dodatkowo Klientowi szczególnie istotne dla niego fragmenty broszury.

3.3. PRAWIDŁOWE WYSOKOŚCI ROBOCZE PRZY PRACY W POZYCJI SIEDZĄCEJ I STOJĄCEJ

Należy wyliczyć prawidłowe wysokości robocze dla Klienta na podstawie kalkulatora wy-sokości roboczej.

W końcowej części raportu podpisuje się jego autor (terapeuta zawodowy) oraz Klient. Podpis Klienta należy uzyskać podczas sesji informacji zwrotnych.

4. ANEKS – WYNIKI TESTÓW MOŻLIWOŚCI FIZYCZNYCH

Ta część raportu zawiera wyniki badania FCE. W POK badanie wykonywane jest przy użyciu systemu Workwell. Przeznaczone jest w zasadzie dla specjalisty – fizjoterapeuty, lekarza medycyny pracy, rehabilitanta, orzecznika ZUS itd. Zawiera szczegółowe wyniki poszczególnych testów, informację o ewentualnych odstępstwach od standardowej pro-cedury oraz niewykonaniu lub przerwaniu danego testu.

Źródłem wszystkich informacji w Aneksie jest dokumentacja z badania możliwości funk-cjonalnych (FCE).

4.1. WYNIKI TESTÓW MOŻLIWOŚCI PSYCHOMOTORYCZNYCH RĄK

Wyniki zawierają rezultaty Klienta, wyniki normatywne oraz bezpośrednie odniesienie się (rezultat w normie, poniżej lub powyżej normy) zgodnie ze szczegółową procedurą opisa-ną w dokumentacji systemu Workwell.



4.2. WYNIKI TESTÓW MOŻLIWOŚCI PSYCHOMOTORYCZNYCH TUŁOWIA

Wyniki zawierają rezultaty Klienta, wyniki normatywne oraz bezpośrednie odniesienie się (rezultat w normie, poniżej lub powyżej normy) zgodnie ze szczegółową procedurą opisa-ną w dokumentacji systemu Workwell.

4.3. WYNIKI TESTÓW MOŻLIWOŚCI FIZYCZNYCH

Wyniki zawierają rezultaty Klienta dla różnych testowanych pozycji i aktywności wraz z podaniem możliwego czasu wykonywania danej czynności w pracy zgodnie ze szczegó-łową procedurą opisaną w dokumentacji systemu Workwell.

4.4. WYNIKI TESTÓW MOŻLIWOŚCI PODNOSZENIA I PRZENOSZENIA CIĘŻARÓW

Wyniki zawierają rezultaty Klienta dla różnych testowanych czynności związanych z trans-portem ręcznym wraz z podaniem możliwych mas przenoszonych ciężarów zgodnie ze szczegółową procedurą opisaną w dokumentacji systemu Workwell.

W końcowej części aneksu do raportu podpisuje się jego autor (terapeuta zawodowy).

iii. Rekomendacje dla terapeuty zawodowego w zakresie sposobu formułowania raportu

❱❱ Należy zwrócić uwagę na język raportu – profesjonalny, ale zrozumiały dla Klienta.

❱❱ Należy ograniczyć zalecenia wymagające poniesienia kosztów przez Klienta, gdyż mogą być niezrealizowane. Jeśli to możliwe, należy Klientowi wskazać możliwości zdobycia do-finansowania do zalecanego osprzętu.

❱❱ Domowe rozwiązania ergonomiczne (np. zrolowany ręcznik jako podpórka lędźwiowa) powinny być stosowane w sytuacji, gdy Klient uważa, że nie ma innego sposobu na pozy-skanie wyposażenia ergonomicznego.

❱❱ W pierwszej kolejności w raporcie należy przekazywać informacje o możliwościach Klien-ta, w drugiej kolejności – o jego ograniczeniach. Ma to na celu zwiększenie motywacyjnej roli Ośrodka Kompetencji.

iv. Wzór raportu ze szczególnym uwzględnieniem zaleceń ergonomicznych

W załączniku nr 1 znajduje się wzór raportu.



v. Sesja informacji zwrotnych – zalecenia ergonomiczne

Poniżej opisano główne działania, jakie powinny zostać podjęte przez terapeutę zawodowego przed i w trakcie realizacji sesji informacji zwrotnych. Nie jest to algorytm postępowania, po-nieważ sesja jest rozmową terapeuty z Klientem. Jeśli to możliwe, sesję powinien prowadzić terapeuta zawodowy, który dokonywał diagnozy Klienta.

Podstawą rozmowy z Klientem podczas sesji jest przygotowany wcześniej raport. Celem sesji jest omówienie wyników badań możliwości funkcjonalnych, wyjaśnienie ewentualnych rozbieżności i braków spójności w wynikach, przedstawienie wyników badań FCE w kontek-ście zamierzeń zawodowych Klienta oraz przedstawienie mu zaleceń dotyczących ergonomii i aktywności fizycznej. Oprócz pełnego raportu, zawierającego wyniki badań, indywidualne zalecenia ergonomiczne oraz indywidualnie dobrane wysokości robocze do pracy w pozycji stojącej i siedzącej, terapeuta zawodowy powinien przygotować przed sesją broszurę na te-mat pracy wykonywanej przez Klienta oraz (jeśli przydatny) opis zawodu, np. na podstawie danych Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej lub innych dostępnych publikacji. Dla celów porównawczych warto mieć przygotowaną dokumentację Klienta, w szczególności kwestio-nariusz bólu.

Ponieważ w trakcie sesji możliwa jest demonstracja ćwiczeń gimnastycznych i pomocy ergonomicznych, najwygodniej jest, gdy sesja odbywa się w pomieszczeniu do doradztwa er-gonomicznego – sali gimnastycznej.

Sesja informacji zwrotnych trwa około 1 godziny. Terapeuta zawodowy rozpoczyna sesję, nawiązując do poprzedniego spotkania, tj. badania FCE i sesji doradztwa ergonomicznego. Jeśli podczas sesji doradztwa ergonomicznego terapeuta zawodowy zalecił ćwiczenia gimnastyczne, może zapytać o ich realizację w domu, ewentualne problemy i/lub postępy. Jeśli terapeuta zale-cił proste rozwiązania ergonomiczne, np. używanie podnóżka lub podparcia pod odcinek lędź-wiowy kręgosłupa w pozycji siedzącej, może zapytać o efekty korzystania z takiego doposażenia. Ta część rozmowy służy rozluźnieniu Klienta oraz przypomnieniu mu sytuacji testowej.

W dalszej części rozmowy terapeuta przekazuje Klientowi wydrukowany raport. Klient powinien mieć czas na przeczytanie raportu w całości, szczególnie części 2. (Wyniki testów możliwości funkcjonalnych) i 3. (Wnioski). Następnie terapeuta omawia z Klientem poszcze-gólne części raportu, akcentując raczej możliwości Klienta, a nie jego ograniczenia. Ze względu na motywacyjny wpływ sesji informacji zwrotnych na Klienta należy koncentrować się raczej na wskazaniu mu tych obszarów, z którymi dobrze sobie radzi. Schemat omówienia raportu wyznacza jego struktura.

Jeśli Klient wskazał, jaki zawód zamierza wykonywać, należy w rozmowie odnieść się bez-pośrednio do możliwości wykonywania pracy w zawodzie. Na podstawie informacji uzyska-nych od Klienta, macierzy zawodów3, opisów zawodu i innych źródeł można wskazać Klientowi, że ma pełną możliwość pracy w wybranym zawodzie lub jakie ma ograniczenia i ewentualnie jakie są możliwości ich kompensacji.

3 Macierz zawodów, opisana szerzej w Alfabetycznym wykazie skrótów, stanowi załącznik do Zeszytu Metodycznego nr 3.



Należy przypomnieć (zademonstrować) Klientowi jego indywidualne problemy spowodo-wane nawykowymi pozycjami roboczymi (np. skręcenie ciała, podkulanie nóg, splatanie nóg, skręcanie dłoni, przeprosty kolan itp.) lub nieprawidłową techniką pracy (np. podnoszenie cię-żarów grzbietem, skręcanie przy dźwiganiu, oddalenie ciężaru od ciała) oraz poprosić Klienta o zademonstrowanie poprawionych pozycji lub techniki pracy.

Należy przedstawić Klientowi listę ćwiczeń rekomendowanych dla Klienta (punkt 3.1. rapor-tu) z podaniem sposobu, częstości i celu ich wykonywania oraz charakterystyką spodziewanych efektów. Najłatwiej jest sporządzić wydruk z Atlasu rehabilitacji ruchowej. Ważne jest wskazanie Klientowi, jaki problem rozwiązuje dane ćwiczenie. Jeśli pozwala na to czas, można z Klientem przeprowadzić pełny zalecony trening korygując jego technikę wykonywania ćwiczeń.

Przedstawianie zaleceń ergonomicznych (punkt 3.2. raportu) można rozpocząć od wrę-czenia Klientowi broszury zgodnie z typem pracy, którą wykonuje lub zamierza wykonywać. Można wskazać dodatkowo Klientowi szczególnie istotne dla niego fragmenty broszury.

Należy przekazać Klientowi indywidualne zalecenia dotyczące ergonomii:

❱❱ Antropometria – sposób ustawiania oraz podanie wysokości roboczych przy pracy sto-jącej i siedzącej (punkt 3.3. raportu). Terapeuta w tej części rozmowy pokazuje również (przy regulowanym stole) prawidłowe wysokości płaszczyzny pracy w pozycji stojącej i siedzącej.

❱❱ Indywidualne zalecenia dotyczące pracy, którą Klient wykonuje lub zamierza wykonywać:

•❱ ocena przyjmowanej pozycji podczas badania FCE,

•❱ analiza geometrii stanowiska,

•❱ omówienie z Klientem ewentualnych problemów i sposobów zapobiegania bólowi,

•❱ wskazanie wyposażenia dodatkowego i sposobu korzystania z niego,

•❱ propozycje aktywnej mikroprzerwy,

•❱ przedstawienie przepisów.

W pierwszej kolejności należy wymienić krytyczne dla Klienta rekomendacje. Zalecenia indywidualne powinny zostać przekazane Klientowi nawet wtedy, gdy te same informacje za-wiera standardowa broszura.

W końcowej części sesji informacji zwrotnych terapeuta zawodowy uzyskuje podpis Klienta pod raportem, podsumowuje główne ustalenia i przypomina o najważniejszych rekomendacjach. Terapeuta prosi badanego o ewentualne uwagi i pytania. Informuje o dalszym postępowaniu:

❱❱ Klient otrzymuje raport,

❱❱ raport o takiej samej treści otrzymuje instytucja kierująca,

❱❱ Klient powinien się spotkać z przedstawicielem tej instytucji celem podjęcia dalszych działań.

573. Narzędzia


3. Narzędzia

Głównymi narzędziami stosowanymi do doradztwa ergonomicznego są:

1. podręcznik ergonomiczny przeznaczony dla terapeutów zawodowych,

2. broszura 1 przeznaczona dla Klientów,

3. broszura 2 przeznaczona dla Klientów,

4. wyposażone pomieszczenie do doradztwa ergonomicznego,

5. wyposażona sala gimnastyczna.

W Pomorskim Ośrodku Kompetencji doradztwo ergonomiczne i ćwiczenia gimnastyczne realizowano w jednym pomieszczeniu. Wydaje się to wygodne zarówno dla Klienta, jak i dla terapeuty zawodowego.

a. Podręcznik ergonomiczny

Podręcznik jest narzędziem wspomagającym dla terapeuty zawodowego w zakresie usługi doradztwa ergonomicznego poprzez prezentację kluczowych dla ergonomii pracy zagadnień zarówno od strony teoretycznej, jak i praktycznej. Podzielony został na rozdziały korespondu-jące z najczęściej występującymi rodzajami pracy wraz z rozszerzeniem o zagadnienia bardziej uniwersalnego charakteru, związane ze środowiskiem materialnym, w jakim jest ona wykony-wana, oraz rozmieszczeniem używanych w jej trakcie materiałów i narzędzi.

Podręcznik omawia następujące tematy:

1. praca wykonywana w pozycji siedzącej,

2. praca z użyciem komputera,

3. praca wykonywana na stojąco,

4. praca wymagająca przemieszczania ciężkich obiektów,

5. praca statyczna, monotypowość i monotonia,

6. paterialne środowisko pracy,

7. rozmieszczanie obiektów w przestrzeni pracy.

Poszczególne rozdziały, oprócz wskazówek i porad o charakterze praktycznym, z których czerpać może bezpośrednio klient, zawierają również informacje niezbędne do zrozumienia poruszanych w nich zagadnień, włącznie z wiedzą z zakresu anatomii i fizjologii człowieka, która leży u podstaw prezentowanych zaleceń ergonomicznych.



Każdy z rozdziałów rozpoczyna się streszczeniem jego zawartości, stworzonym specjalnie pod kątem bezpośredniego wykorzystania w kontaktach terapeuty z Klientem. Streszczenia te zawierają najważniejsze zalecenia, podane przystępnym językiem i w formie ułatwiającej ich zapamiętanie i późniejsze stosowanie.

Podręcznik stanowi załącznik nr 4.

b. Poradnik Ergonomii Pracy

Broszura przeznaczona jest dla Klientów Ośrodka Kompetencji. Prezentuje w atrakcyjnej wizu-alnie formie podstawowe zalecenia ergonomiczne dotyczące pracy w pozycji siedzącej, stoją-cej i pracy związanej z dźwiganiem, przenoszeniem i podnoszeniem ciężarów.

Broszura znajduje się w załączniku nr 2.

c. Broszura „Ergonomia, czyli jak pracować wygodniej, zdrowiej i bezpieczniej”

Broszura przeznaczona jest dla Klientów Ośrodka Kompetencji. Powstała w całości w Pomor-skim Ośrodku Kompetencji. Prezentuje szczegółowe zalecenia ergonomiczne dotyczące tech-nik prawidłowego wykonywania pracy m.in. w pozycji siedzącej, przy komputerze, stojącej, wymagającej przemieszczania ciężkich obiektów, statycznej i monotonnej.

Broszura stanowi załącznik nr 5.

d. Wyposażone pomieszczenie do doradztwa ergonomicznego

Zgodnie z wytycznymi zawartymi w Zeszycie Metodycznym nr 1 pomieszczenie przeznaczone do doradztwa ergonomicznego, w którym będzie wykonywany trening ergonomiczny, powin-no mieć powierzchnię co najmniej 30 m2 o planie zbliżonym do kwadratu. Okna powinny znaj-dować się na jednej ścianie, zapewniając stały dostęp światła słonecznego. W oknach należy zamontować rolety, by uniknąć zbytniego nasłonecznienia pomieszczenia. Pomieszczenie powinno być wentylowane (np. przez możliwość uchylenia okna). Pomieszczenie powinno być zamykane dla zapewnienia intymności klienta. Na terenie ośrodka powinna być dostępna szatnia oraz toaleta. Pożądane jest zapewnienie Klientom dostępu do łazienki wyposażonej w natrysk.

W specyfikacji przyjęto założenie, że w tym samym momencie w treningu ergonomicznym biorą udział dwie osoby, tj. Klient i terapeuta zawodowy.

Do dyspozycji w pomieszczeniu powinien być również komputer stacjonarny i notebook wy-posażony w podstawowy pakiet aplikacji biurowych z dostępem do internetu. Poniżej przed-stawiono listę proponowanego wyposażenia przeznaczonego do doradztwa ergonomicznego.

593. Narzędzia


Dokładniejszy opis znajduje się w Zeszycie Metodycznym nr 1:

❱❱ krzesło zwykłe z oparciem pleców,

❱❱ krzesło ergonomiczne,

❱❱ klękosiad,

❱❱ ball chair,

❱❱ biurko regulowane elektrycznie,

❱❱ ramię regulowane do monitora,

❱❱ uchwyt na dokumenty,

❱❱ stojak na dokumenty,

❱❱ podnóżek (dwa rodzaje),

❱❱ poduszka lędźwiowa,

❱❱ podpórka lędźwiowa,

❱❱ klin,

❱❱ regulowana podstawka pod laptop,

❱❱ klawiatura ergonomiczna,

❱❱ klawiatura prosta,

❱❱ bezprzewodowa mysz,

❱❱ podkładka żelowa pod nadgarstki,

❱❱ podkładka pod mysz,

❱❱ stół regulowany (mechanizm ręczny),

❱❱ siedzisko do pracy w pozycji półstojącej,

❱❱ stopień do zmiany postawy,

❱❱ mata antyzmęczeniowa,

❱❱ platformowy wózek podnośnikowy,

❱❱ pas biodrowy,

❱❱ worki z wypełnieniem,

❱❱ kartony z wypełnieniem,

❱❱ miarka wzrostu,

❱❱ taśma antropometryczna,

❱❱ goniometr,

❱❱ waga,

❱❱ atlas antropometryczny.

Orientacyjny koszt wyposażenia do doradztwa ergonomicznego wynosi 16 000 zł.



e. Wyposażona sala gimnastyczna

Zgodnie z wytycznymi zawartymi w Zeszycie Metodycznym nr 1 w Pomorskim Ośrodku Kom-petencji doradztwo ergonomiczne i trening ergonomiczny (ćwiczenia gimnastyczne) realizo-wane były w tym samym pomieszczeniu.

Poniżej przedstawiono listę proponowanego wyposażenia przeznaczonego do doradztwa ergonomicznego. Dokładniejszy opis znajduje się w Zeszycie Metodycznym nr 1:

❱❱ drabinka gimnastyczna,

❱❱ zestaw montażowy do drabinek,

❱❱ materac gimnastyczny,

❱❱ poduszka sensomotoryczna,

❱❱ piłka do siedzenia 55 cm (z nóżkami),

❱❱ piłka do siedzenia 65 cm (z nóżkami),

❱❱ piłka do siedzenia 65 cm,

❱❱ piłka do siedzenia 75 cm,

❱❱ piłka do ćwiczeń soffball 26 cm,

❱❱ uchwyt do usuwania zatyczek z piłek,

❱❱ pompka do piłek,

❱❱ taśmy do ćwiczeń z oporem,

❱❱ laski gimnastyczne 120 cm,

❱❱ ściskacz regulowany (dwa rodzaje),

❱❱ ściskacz regulowany,

❱❱ stojak na piłki,

❱❱ atlas rehabilitacji ruchowej.

Orientacyjny koszt wyposażenia sali gimnastycznej wynosi 3000 zł.

f. Wykaz publikacji przydatnych dla terapeuty zawodowego

1. Atlas rehabilitacji ruchowej. Zestawy praktycznych ćwiczeń z komentarzem dla pacjentów ze schorzeniami kręgosłupa, kończyn i stawów, https://www.e-forum.pl/ksiegarnia/medycyna/atlas-rehabilitacji-ruchowej, publikacja wymiennokartkowa, aktualizowana, z płytą CD. Ak-tualizacje ukazują się co 3 miesiące. Wymagana wersja elektroniczna (z płytą CD)

2. Bernard B.P. (1997), Musculoskeletal disorders and workplace factors, U.S.Department of Health and Human Services.

https://www.e-forum.pl/ksiegarnia/medycyna/atlas-rehabilitacji-ruchowej


613. Narzędzia


3. Bhattacharya A., McGlothlin J.D. (2012), Occupational Ergonomics. Theory and applica-tions, CRC Press.

4. Bochenek A., Reicher M. (2006), Anatomia człowieka, tom I, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.

5. Ganong W.F. (2007), Fizjologia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.

6. Gedliczka A., Pochopień P., Szklarska A., Welon Z. (2001), Atlas miar człowieka. Dane do projektowania i oceny ergonomicznej, Warszawa: Centralny Instytut Ochrony Pracy.

7. Górska E. (2002), Ergonomia: projektowanie, diagnoza, eksperymenty, Oficyna Wydawni-cza Politechniki Warszawskiej, Warszawa.

8. Grandjean E. (1980), Fitting the Task to the Man. An Ergonomic Approach, Taylor & Francis.

9. Karwowski W. (2001), International Encyclopedia of Ergonomics and Human Factors, Taylor & Francis Inc.

10. Karwowski W. (2006), Handbook of Standards and Guidelines in Ergonomics and Human Factors, Lawrence Erlbaum Associates, New Jersey.

11. Konz S. (1990), Work design: industrial ergonomics, third edition, Publishing Horizons, Worthington.

12. Koradecka D. (2000), Nauka o pracy – bezpieczeństwo, higiena, ergonomia. Czynniki fizjo-logiczne, CIOP, Warszawa.

13. Koradecka D. (2000), Nauka o pracy – bezpieczeństwo, higiena, ergonomia. Czynniki antro-pometryczne i biomechaniczne, CIOP, Warszawa.

14. Norman D.A. (1990), The design of everyday things, Doubleday Books.

15. Nowak E. (2000), Atlas antropometryczny populacji polskiej – dane do projektowania, War-szawa: Instytut Wzornictwa Przemysłowego.

16. Traczyk W.Z., Trzebski A. (1989), Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa.

17. Tytyk E. (2001), Projektowanie ergonomiczne, PWN, Warszawa–Poznań.

18. Wykowska M. (2009), Ergonomia jako nauka stosowana, Wydawnictwo AGH, Kraków.



4. Literatura cytowana

Atlas rehabilitacji ruchowej. Zestawy praktycznych ćwiczeń z komentarzem dla pacjentów ze scho-rzeniami kręgosłupa, kończyn i stawów, https://www.e-forum.pl/ksiegarnia/medycyna/atlas-rehabilitacji-ruchowej, publikacja wymiennokartkowa, aktualizowana, z płytą CD.

Franus E., 1992, Struktura i ogólna metodologia nauki ergonomii, Towarzystwo Autorów i Wy-dawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków.

Health and Safety Executive (HSE), „Manual Handling Operations Regulations 1992 (as amen-ded). Guidance on Regulations L23”, HSE Books 2004.

Klasyfikacja zawodów i specjalności – opisy grup i zawodów, http://psz.praca.gov.pl/klasyfikacja_zawodow/index.php

The World Federation of Occupational Therapists (WFOT). http://www.wfot.org/

Kwestionariusz Analizy Stanowiska Pracy, [w:] Cieślak R., Widerszal-Bazyl M., Psychospołeczne warunki pracy. Podręcznik do kwestionariusza., CIOP, Warszawa 2000.

Council of Occupational Therapists for the European Countries (COTEC), 2012, Summary of the oc-cupational therapy profession in Europe 2012, http://www.cotec-europe.org/userfiles/file/%20ot%20summary/Summary%202012.pdf.

Olszewski J., 1997, Podstawy ergonomii i fizjologii pracy, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań.

Rosner J., Ergonomia, PWE, Warszawa 1985.

Rothstein J.M., Campbell S.K., Echternach J.E., Jette A.M, Knecht H.G., Rose S.J. and on behalf of the Task Force on Standards for Measurement in Physical Therapy, 1991, Standards for Tests and Measurements in Physical Therapy Practice, Physical Therapy 71, 589-622, http://ptjournal.apta.org/content/71/8/589, 4.07.2014.

O*NET Resource Center, 2012, U.S. Department of Labor, Employment and Training Admini-stration (USDOL/ETA), http://www.onetcenter.org, 1.09.2012.

Occupational therapists. Bureau of Labor Statistics, U.S. Department of Labor. Occupational Outlook Handbook, 2010-11 Edition. http://www.bls.gov/oco/ocos078.htm, 1.09.2012.

Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, Dz.U. 2005 nr 164, poz. 1365, http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20051641365.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 września 2002 r. w sprawie uzyskiwania tytułu spe-cjalisty w dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia, Dz.U. 2002 nr 173, poz. 1419, http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20021731419.

ZawodyRegulowane.pl, 2012, Oficyna Doza, http://www.zawodyregulowane.pl/, 18.07.2014.


http://psz.praca.gov.pl/klasyfikacja_zawodow/index.php

http://www.cotec-europe.org/userfiles/file/%20ot%20summary/Summary%202012.pdf

63Załącznik 1.


Załącznik 1. Wzór raportu z objaśnieniami

Metodyka doradztwa w zakresie ergonomii stanowisk pracy Strona 53

PI-PWP Wielowymiarowy model wsparciai identyfikacji kompetencji zawodowych

Zał.1. Wzór raportu z objaśnieniami.

POMORSKI OŚRODEK KOMPETENCJI

RAPORT Z DIAGNOZY

Imię i nazwisko badanego PESEL

Wielowymiarowy model wsparciai identyfikacji kompetencji zawodowych





NR IDENTYFIKACYJNY RAPORTU: RSK_0001 Data badania: ……………………… Asesor:…………………………………………….. 1. OPIS ROZWIĄZYWANEGO PROBLEMU/PRZYPADKU. CHARAKTERYSTYKA BADANEJ OSOBY, STANOWISKA PRACY / ROLI ZAWODOWEJ

W części tej znajduje się podsumowanie informacji zebranych w trakcie procesu identyfikacji problemu we wcześniejszych etapach. Asesor powinien skrótowo określić przyczynę zgłoszenia się danej osoby na badania i tym samym określić i zapisać wyznaczoną ścieżkę badania.

2. WYNIKI TESTÓW MOŻLIWOŚCI FUNKCJONALNYCH

Należy zapisać odstępstwa od standardowej procedury, np. zastosowanie dodatkowych testów lub ograniczenia badania ze względu na przeciwskazania lekarskie.

2.1. CHARAKTERYSTYKA MOŻLIWOŚCI FIZYCZNYCH CAŁEGO CIAŁA

POSTAWA: Charakterystyka w oparciu o testy postawy i równowagi ciała w pozycji siedzącej i stojącej

Minimalnie należy się odnieść do:

• Postawy postawy stojącej • Postawy siedzącej • Chodzenia po powierzchni płaskiej • Chodzenia po schodach • Równowagi ciała

Możliwe charakterystyki:

– Równowaga ciała — zdolność do utrzymania lub przywrócenia równowagi ciała lub pozostania pionowo w niestabilnej pozycji (np. prace na dachu)

– Koordynacja ciała — zdolność do koordynowania ruchów kończyn i tułowia, kiedy całe ciało jest w ruchu. (np. taniec)

– Synchronizacja czasowo-przestrzenna — zdolność do koordynacji czasowej ruchów ciała lub aktywacji urządzeń w przewidywaniu zmian prędkości lub kierunku ruchu przedmiotów (np. praca na taśmie produkcyjnej, bieg przez płotki)

65Załącznik 1.




PRZYJMOWANIE DOWOLNEJ POZYCJI:

Charakterystyka w oparciu o testy pracy w wymuszonych pozycjach

Minimalnie należy się odnieść do:

• pracy w pochyleniu (stojąca i siedząca) • pracy na klęcząco • pracy w przysiadzie • pracy z rękami uniesionymi • pracy z uniesionymi rękami

Dodatkowo można opisać inne badane pozycje wymuszone np. praca w rozkroku, w obniżeniu, w skręceniu, na drabinie itp.

RUCHOMOŚĆ: Charakterystyka w oparciu o zakresy ruchomości segmentów ciała i kończyn oraz testy, w których ruch ma istotne znaczenie np. przenoszenie przedmiotów na odległość, przenoszenie na płaszczyźnie pracy, testy ciągnięcia i pchania obiektów


– Gibkość (elastyczność) dynamiczna — zdolność do szybkiego i powtarzalnego pochylania, rozciągania, skręcania i sięgania ciałem, rękami i/lub nogami (np. zbieranie truskawek)

– Gibkość (elastyczność) statyczna — zdolność do pochylania, rozciągania, skręcania i sięgania ciałem, rękami i/lub nogami. (np. sięganie na wysoką półkę)

– Szybkość ruchów kończyn — zdolność do wykonywania szybkich ruchów rękami lub nogami (np. gra w tenisa stołowego)

2.2. CHARAKTERYSTYKA MOŻLIWOŚCI KOŃCZYN

NOGI: Charakterystyka możliwości i sposobu chodzenia w oparciu o testy zakresu ruchomości nóg w stawach i testy zawierające czynność chodzenia – schody, drabina, przenoszenie przedmiotów na odległość.

Minimalnie należy odnieść się do:

• Pracy w pozycji stojącej • Chodzenia po powierzchni płaskiej • Chodzenia po schodach • Chodzenia z obciążeniem • Pracy w rozkroku z obciążeniem


– Koordynacja kończyn — zdolność do koordynowania ruchów dwóch lub więcej kończyn podczas siedzenia, stania lub leżenia (np. zmiana biegów w aucie)





RĘCE: Charakterystyka w oparciu o badanie ruchomości w stawach, siłę rąk i chwytu dłoni, szybkość i jakość ruchu rąk, praca z rękami uniesionymi. Minimalnie należy ocenić:

• koordynacji ręki na podstawie zestawu trzech testów • Zręczność palców na podstawie testu peg board i nuts and bolts (średnia) • Zręczność manualną na podstawie testu round blocks • Stabilność ręki podstawie testu peg board (ocena wizualna)

Możliwe charakterystyki: – Stabilność ręki — zdolność do stabilnego utrzymania dłoni względem

ramienia podczas ruchu ramienia lub podczas utrzymywania dłoni i ramienia w jednym położeniu (np. podnoszenie do ust filiżanki z kawą)

– Koordynacja wzrokowo-ruchowa — zdolność do szybkiej, powtarzalnej i precyzyjnej kontroli regulacji ustawień urządzeń lub pojazdów do wymaganych położeń (np. parkowanie, sterowanie pulpitem)

– Zręczność palców — zdolność do wykonywania precyzyjnych, skoordynowanych ruchów palców jednej lub obu rąk w celu połączenia, manipulowania lub obrabiania bardzo małych przedmiotów (np. przyszywanie guzików, wkręcanie drobnych śrubek)

– Zręczność manualna — zdolność do wykonywania szybkich ruchów dłoni, dłoni i ramienia lub obu rąk w celu połączenia, manipulowania lub obrabiania przedmiotów (np. żonglowanie, mycie naczyń)

– Szybkość palców i nadgarstka — zdolność do wykonywania szybkich, prostych i powtarzalnych ruchów palców, dłoni i nadgarstków (np. pisanie na klawiaturze)

2.3. UŻYWANIE TUŁOWIA I GŁOWY

Charakterystyka możliwości w oparciu o pomiary zakresu ruchomości tułowia i szyi, testy pracy w pozycji pochylonej i na podwyższonej płaszczyźnie pracy, zadania angażujące system mięśniowo szkieletowy.


– Siła tułowia — zdolność do wykorzystania mięśni brzucha i grzbietu do wspomagania pracy ciała w sposób powtarzalny lub stały w czasie bez osłabienia lub zmęczenia (np. noszenie worka na plecach)

2.4. PRZENOSZENIE I PODNOSZENIE PRZEDMIOTÓW

Charakterystyka w oparciu o testy podnoszenia przedmiotów oraz przenoszenia obiektów na odległość. Możliwe charakterystyki:

– Wytrzymałość fizyczna — zdolność do wysiłku fizycznego w dłuższym czasie bez zadyszki lub utraty tchu (np. bieg maratoński)

67Załącznik 1.




– Zdolność do pracy dynamicznej — zdolność do powtarzalnej lub stałej w czasie pracy mięśni. Obejmuje wytrzymałość mięśni i ich odporność na zmęczenie (np. kopanie ogródka)

– Siła dynamiczna (moc) — zdolność do dynamicznej, krótkiej pracy mięśni w celu wprawienia się w ruchu (jak przy biegach lub skokach) lub aby rzucić przedmiot

– Siła statyczna — zdolność do wyzwolenia maksymalnej siły mięśni przy podnoszeniu, pchaniu, ciągnięciu i przenoszeniu przedmiotów (np. transport ręczny)

2.5. BÓL ODCZUWANY PRZEZ KLIENTA

Należy opisać lokalizację, czas trwania i intensywność bólu oraz stopień zaburzenia z powodu bólu aktywności ruchowej klienta.

2.6. JAKOŚĆ RUCHÓW I BEZPIECZEŃSTWO

Należy opisać nienormatywne zakresy ruchów, zmiany następujące w trakcie testów, zaobserwowane asymetrie, ruchy o nienormatywnej prędkości (rwące lub zbyt powolne) oraz ocenić bezpieczeństwo zachowania klienta z uwagi na biomechanikę ciała.

2.7. WSPÓŁPRACA Z KLIENTEM

Należy opisać wysiłek klienta oraz stopień jego zaangażowania w badanie. Należy opisać spójność wyników testów i wskazać dokładnie ewentualne niespójności.

3. WNIOSKI

Należy opisać możliwości fizyczne badanego do pracy na stanowiskach w ramach badanej roli zawodowej oraz ewentualne wymagane przystosowania stanowiska lub specjalne techniki pracy.

Należy podać kilka konkretnych zawodów w ramach roli, które badany może wykonywać.

Jeśli przyjmowane nawykowe pozycje robocze mogą wpłynąć na efektywność pracy i/lub odczuwany ból, należy opisać uchybienia i wskazać metody poprawy (np. skręcenie ciała, podkulanie nóg, splatanie nóg, skręcanie dłoni, przeprosty kolan itp.).

Jeśli technika ruchów np. technika podnoszenia ciężarów jest nieprawidłowa, należy opisać uchybienia i wskazać metody poprawy.

3.1. ZALECANA AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA

Załączona lista ćwiczeń rekomendowanych dla Klienta z podaniem sposobu, częstości i celu ich wykonywania oraz charakterystyką spodziewanych efektów.

• Dla Klientów z obniżonymi możliwościami psychofizycznymi ćwiczenia rozwijające daną sprawność i/lub zapobiegające wystąpieniu bólu

• Dla Klientów pracujących w określonym zawodzie lub kierowanych na specjalistyczne





szkolenie (np. spawacza) ćwiczenia zalecane do wykonywania przed pracą (rozgrzewające), w trakcie pracy (rozluźniające), po pracy (rozciągające).

3.2. ZALECENIA ERGONOMICZNE

Broszura standardowa i/lub porady indywidualne.

Antropometria – podanie wysokości roboczych przy pracy stojącej i siedzącej wraz z instrukcją ustawienia (punkt odniesienia: wysokość łokciowa, o dokładnej wysokości decyduje rodzaj pracy)

Wskazanie prawidłowych ustawień i/lub sposobu pracy z wyposażeniem stanowiska pracy typowym dla badanej roli

• Pozycja siedząca – ocena przyjmowanej pozycji podczas badania FCE, analiza geometrii stanowiska: ustawienie wysokości stołu, siedziska, oparcia itp.; omówienie z Klientem ewentualnych problemów i sposobów zapobiegania bólowi, wskazanie wyposażenia dodatkowego (podnóżek, poduszka lędźwiowa, podkładka żelowa) i sposobu korzystania z niego; propozycje aktywnej mikroprzerwy

• Stanowisko pracy z komputerem – ocena przyjmowanej pozycji podczas badania FCE, analiza geometrii stanowiska: ustawienie wysokości stołu, siedziska, oparcia, podłokietników itp.; omówienie z Klientem ewentualnych problemów i sposobów zapobiegania bólowi, wskazanie wyposażenia dodatkowego (podnóżek, poduszka lędźwiowa, podkładka żelowa, klawiatura i mysz) i sposobu korzystania z niego; przedstawienie przepisów (5 min przerwy na godzinę pracy) i propozycje aktywnej mikroprzerwy

• Pozycja stojąca – ocena przyjmowanej pozycji podczas badania FCE, analiza geometrii stanowiska: ustawienie wysokości stołu; omówienie z Klientem ewentualnych problemów i sposobów zapobiegania bólowi (przemienne obciążanie kończyn, przestępowanie z nogi na nogę, wskazanie wyposażenia dodatkowego (podnóżek, siedzisko, mata) i sposobu korzystania z niego; propozycje aktywnej mikroprzerwy

• Transport ręczny - ocena przyjmowanej pozycji i techniki pracy podczas badania FCE, omówienie z Klientem ewentualnych problemów i sposobów zapobiegania bólowi (brak skręceń i pochyleń, praca z większymi ciężarami techniką podnoszenia nóg, ciężar blisko ciała itp.); wskazanie wyposażenia dodatkowego (stół o regulowanej wysokości) i sposobu korzystania z niego; trening przenoszenia i podnoszenia ciężarów możliwie zbliżonych do występujących w warunkach pracy w danej roli.

69Załącznik 1.




3.3. PRAWIDŁOWE WYSOKOŚCI ROBOCZE PRZY PRACY W POZYCJI SIEDZĄCEJ I STOJĄCEJ

Data………………………………………. Data………………..

Podpis Terapeuty zawodowego Podpis Klienta





4. ANEKS – WYNIKI TESTÓW MOŻLIWOŚCI FIZYCZNYCH

4.1. WYNIKI TESTÓW MOŻLIWOŚCI PSYCHOMOTORYCZNYCH RĄK

Ręka dominująca □lewa □prawa

Nazwa cechy Wynik Poziom standardowy Rezultat

Praca rąk – ręka lewa

Praca rąk – ręka prawa

Praca rąk – obie ręce

Siła chwytu dłoni - ręka lewa

Siła chwytu dłoni - ręka prawa

Ocena funkcjonalna rąk

4.2. WYNIKI TESTÓW MOŻLIWOŚCI PSYCHOMOTORYCZNYCH TUŁOWIA

Nazwa cechy Wynik Poziom standardowy Rezultat

Ocena funkcjonalna kręgosłupa

Nazwa cechy Wynik Uwagi

Siła statyczna - pchanie

Siła statyczna - ciągnięcie

71Załącznik 1.




4.3. WYNIKI TESTÓW MOŻLIWOŚCI FIZYCZNYCH

Testowana aktywność

Niewyko-nalne

(nigdy)

Duże obciążenie

(czasami – do 33% zmiany)

Małe obciążenie

(często 34-66% czasu

zmiany)

Bez ograniczeń (powyżej

66% czasu zmiany)

Ograniczenia Rekomen-dacje

(uwagi)

Pozycja siedząca

Pozycja stojąca

Chodzenie

Praca z rękami uniesionymi

Pochylenie do przodu (pozycja stojąca)

Pozycja klęcząca

Pozycja w przysiadzie

Chodzenie po schodach

Inne obserwowane pozycje (jakie?)





Data……………………………………….

Podpis Terapeuty zawodowego

4.4. WYNIKI TESTÓW MOŻLIWOŚCI PODNOSZENIA I PRZENOSZENIA CIĘŻARÓW

Podnoszenie i przenoszenie przedmiotów

Niewyko-nalne

(nigdy)

Duże obciążenie

(czasami – do 33% zmiany)

Małe obciążenie

(często 34-66% czasu

zmiany)

Bez ograniczeń (powyżej

66% czasu zmiany)

Ograniczenia Rekomen-dacje

(uwagi)

Z poziomu pasa na podłogę

Z poziomu pasa do wysokości wzroku

Przenoszenie na dalszą odległość

Inne (jakie?)

73Załącznik 2.


Załącznik 2. Poradnik Ergonomii Pracy



75Załącznik 2.




77Załącznik 3.


Załącznik 3. Lista osób mogących wspomóc merytorycznie terapeutę zawodowego

Instytucja Adres Strona www Osoby do kontaktu Zakres wsparcia

Zakład Ergonomii i Eksploatacji Systemów Technicznych, Wydział Zarządzania i Ekonomii Politechniki Gdańskiej

ul. Narutowicza 11/12 80-952 Gdańsktel. 58 347 1812

http://www.zie.pg.gda.pl

dr hab. inż. Marcin Sikorski, prof. PG dr inż. Igor Garnikmgr inż. Jerzy Grabosz

Ergonomia i interakcja człowiek–komputer

Katedra Ergonomii i Inżynierii Jakości, Wydział Inżynierii Zarządzania Politechniki Poznańskiej

ul. Strzelecka 1160-965 Poznańtel. 61 665 33 74

http://www.fem.put.poznan.pl

dr inż. Grzegorz Dahlke Badanie obciążenia pracą, ocena ryzyka zawodowego

Zakład Fizjologii Pracy i Ergonomii, Instytut Medycyny Pracy w Łodzi

ul. św. Teresy od Dzieciątka Jezus 8, 91-348 Łódź tel. 42 631 45 02

www.imp.lodz.pl dr Zbigniew Jóźwiak Meble, w szczególności krzesła

Dział Ergonomii, Instytut Wzornictwa Przemysłowego sp. z o.o.

ul. Świętojerska 5/7 00-236 Warszawa tel. 22 860 00 55

http://www.iwp.com.pl

prof. Ewa Nowak (pracownik emeryt.)

Osoby starsze i niepełnosprawne

Wydział Fizjoterapii, Akademia Wychowania Fizycznego

ul. Rzeźbiarska 4 51-629 Wrocławtel. 71 347 3080

http://www.awf.wroc.pl/pl/structure/units/1/665/Wydzial_Fizjoterapii/

dr Ryszard Jasińskidr Jerzy Rafał Piechura

Biomechanika i fizjologia

Zakład Fizjologii, Wydział Wychowania Fizycznego, Akademia Wychowania Fizycznego

ul. Kazimierza Górskiego 180-336 Gdańsktel. 58 554 71 21

http://www.awf.gda.pl/

Biomechanika i fizjologia

Kinnarps Polska (oddział na terenie województwa pomorskiego)

Łużycka Office Parkul. Łużycka 681-537 Gdyniatel. 58 622 26 31

http://www. kinnarps.com/pl

Ergonomia komputerowego stanowiska pracy

Zakład Antropologii, Wydział Biologii i Hodowli Zwierząt, Uniwersytet Przyrodzniczy we Wrocławiu

ul. Kożuchowska 5B51-631 Wrocławtel. 71 320 5876

http://www.org.up.wroc.pl/antropologia/

dr hab. Barbara Kwiatkowskadr Dariusz Nowakowski dr Jacek Szczurowski

AntropologiaProjektowanie ergonomiczne

Państwowa Inspekcja Pracy

ul. Okopowa 7 80-819 Gdańsk tel. 58 520 18 22-23

http://www.gdansk.oip.pl/

Ocena ryzyka zawodowegoKampanie informacyjne (np. mniej dźwigaj)

Laboratorium Ergonomii Politechniki Wrocławskiej

ul. Chełmońskiego 1651-630 Wrocławtel. 71 348 5050

http://ergonomia.ioz.pwr.wroc.pl

dr hab. inż. Jerzy Grobelnydr inż. Katarzyna Jachdr inż. Marcin Kulińskidr inż. Rafał Michalskidr hab. inż. Ryszard Paluch (prac. emeryt.)dr Elżbieta Chlebicka (prac. emeryt.)

Ergonomia i interakcja człowiek–komputer





http://www.imp.lodz.pl









http://www.kinnarps.com/pl

http://www.kinnarps.com/pl










Instytucja Adres Strona www Osoby do kontaktu Zakres wsparcia

Fundacja Grupy Ergo Hestia na rzecz integracjizawodowej osób niepełnosprawnych Integralia

ul. Hestii 1, 81-731 Sopottel. 58 555 60 90

http://www.integralia.pl

Aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych

Zakład Ergonomii, Centralny Instytut Ochrony Pracy

ul. Czerniakowska 16, 00-701 Warszawatel. 22 623 32 77

http://www.ciop.pl/145.html

dr n. med. Joanna Bugajskaprof. dr hab. Maria Konarska

Fizjologia pracyProblematyka pracy osób niepełnosprawnych

Pracownia Biomechaniki, Centralny Instytut Ochrony Pracy

ul. Czerniakowska 16, 00-701 Warszawatel. 22 62332 75

www.ciop.pl/221.html

dr Tomasz Tokarski Biomechanika i fizjologia pracy

Centrum Usług Doradczych dla Osób Niepełnosprawnych

ul. Narbutta 49/51 02-529 Warszawatel. 22 848 98 91

www.cud.idn.org.pl Doradztwo zawodowe dla osób niepełnosprawnych

Polskie Stowarzyszenie Na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym

ul. Głogowa 2b02-639 Warszawatel. 22 848 82 60

[email protected]

dr Krystyna Mrugalska Osoby niepełnosprawne intelektualnie

Dr n. med. Bożena Kurkus-Rozowska

ul. Orlego Lotu 2/6903-982 Warszawatel. 505 061 759

[email protected] Fizjologia pracy Rehabilitacja medyczna, społeczna i zawodowa osób niepełnosprawnych

Katedra Pedagogiki Specjalnej Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Łodzi

ul. Żeromskiego 11590-542 Łódźtel. 42 630 30 72 w. 14

http://www.wsp.lodz.pl/Katedra_Pedagogiki_Specjalnej-619-0.html

prof. zw. dr hab. Bogdan Szczepankowski

Osoby niesłyszące i słabosłyszące

Polskie Towarzystwo Ergonomiczne

ul. Narbutta 8502-524 Warszawatel. 22 849 97 98

http://www.ergonomia-polska.com/

dr hab. inż. Ewa Górska Ergonomia pracy

Zakład Ergonomii i Fizjologii Wysiłku FizycznegoWydział Nauk o Zdrowiu, Collegium Medicum UJ

ul. Grzegórzecka 20 31-531 Krakówtel. 12 4219351

http://infizjot.cm-uj.krakow.pl/?ml=12

Fizjologia pracy







http://www.cud.idn.org.pl

mailto:[email protected]
















79Załącznik 2.




Documents

Metodyka doradztwa w zakresie ergonomii stanowisk pracy