KONCEPTUALIZACIJA

Postoji više raznih i međusobno nesaglasnih shvatanja konceptualizacije. U svim slučajevima ipak postoji saglasnost da je to djelatnost stvaranja-oformljavanjem koncepcije istraživanja na neki način i u nekom obimu. Mi konceptualizaciju shvatamo kao složen, etapni i fazni proces, kojim započinju djelatnosti istraživanja i koji se završava prezentacijom zaključaka istraživanja. Konceptualizacija započinje evidentiranjem problema. Opažanje problema čulnim i nečulnim putem i njihovo evidentiranje je prva faza konceptualizacije. Konceptualizacija se može posmatrati kroz sljedeće etape:

I etapa do izrade projekta istraživanja u čije faze ulaze:

1. Opažanje, zapažanje, evidentiranje problema;2. Identifikacija i artikulacija problema;3. Formulisanje istraživačkog zadatka;4. Formulisanje idejnog projekta.

II etapa konceptualizacije se može shvatiti kao faza konkretizacije i operacionalizacije osnovne

ideje i početne zamisli istraživanja, kao i kontrole i korekcije njene realizacije. Ona se odigrava kroz 2 osnovne faze:

1. Faza izrade projekta istraživanja kao naučnog i operativnog dokumenta;2. Faza testiranja projekta istraživanja i njegove korekcije.

III etapa odigrava se tokom skupljanja, sređivanja i obrade podataka.

IV etapa je po sadržaju veoma složena, jer se u okviru nje odigrava provjera, dokazivanje i

opovrgavanje, odnosno potvrđivanje ili negiranje hipoteza.

V faza je suštinska, završna faza konstatovanja i osmišljavanje rezultata istraživanja, konstituisanje i

prezentacija naučnog saznanja ostvarenog istraživanjem.

KONCEPTUALIZACIJA JE ŠIRA OD NAUČNOG PROJEKTA!!!

IZRADA PROJEKTA ISTRAŽIVANJA

Projekat istraživanja je složen dokument koji obuhvata dvije vrste sadržaja:

1. NAUČNI SADRŽAJ- po kojem se definiše kao naučni dokument;

2. OPERATIVNI DIO SADRŽAJA- po kojem se definiše kao operativni dokument.

Po svojoj ulozi projekat istraživanja je normativan, planski dokument kojim se, što je moguće potpunije, iskazuje zamisao procesa naučnog istraživanja, od početnog shvaćenog problema, do eventualne primjene rezultata istraživanja. Sam projekat istraživanja je misaoni model procesa

istraživanja i misaoni model (zamisao) pojave koja se istražuje. Uloga projekta istraživanja je da bude valjan naučni osnov i sredstvo upravljanja istraživanjem.

BITNI SASTAVNI DIJELOVI PROJEKTA ISTRAŽIVANJA SU:

1. NASLOV- tematsko određenje projekta istraživanja;

2. FORMULACIJA PROBLEMA;

3. ODREĐENJE PREDMETA ISTRAŽIVANJA;

4. CILJEVI ISTRAŽIVANJA;

5. HIPOTEZE I INDIKATORI;

6. NAČIN ISTRAŽIVANJA;

7. NAUČNA I DRUŠTVENA OPRAVDANOST;

8. PLANOVI ISTRAŽIVANJA.

Izrada projekta istraživanja je sistem misaonog ciljanog i sistematsog djelanja. Dvije su bitne determinante rada na izradi projekta istraživanja:

1. Razvijenost naučnog fonda o predmetu nauke i metodu;

2. Prethodno obavljenih radnji na pripremi rada na projektu.

Projektovanju se opravdano pridaje odredba smisaone umne djelatnosti čovjeka (ljudi). Izrada projekta istraživanja može se posmatrati i kao proces nastajanja dinamičkog, smislenog i funkcionalnog sistema. Svojstva koja se pridaju djelatnostima izgrađivanja projekta istraživanja su i naučnost i stručnost i duhovna – intelektualna kreativnost.

UTVRĐIVANJE NASLOVA – TEME ISTRAŽIVANJA

Izgrađivanje naslova započinje imenovanjem problema. Tokom identifikacije istraživačkog problema, pogotovo naučnog problema, mora se iskazati stav o njegovoj prirodi i mora se na neki način odrediti (imenovati). Ovo imenovanje je put do deskriptivnog naslova koji je kondenzovan iskaz opisa. Naslov TREBA DA IZRAZI, KRATKO, ODREĐENO, JASNO I PRECIZNO SUŠTINU

ONOGA ŠTO ISTRAŽUJEMO. Naslov ima ULOGU PRELIMINARNOG ODREĐENJA PREDMETA. On obavezuje na određen sadržaj, mjesto i vrijeme istraživanja. Naslov nameće istraživačima koji su na izradi projekta istraživanja da u formulaciji problema i određenju predmeta istraživanja obrade sadržaje koji proizilaze iz odredba naslova.

Prilikom izgrađivanja naslova treba obratiti pažnju:

1. Naslov se shvata kao ukratko iskazano preliminarno određenje predmeta istraživanja;

2. Treba nastojati da se ostvari puna sadržajna i logička povezanost između naslova i određenja predmeta istraživanja;

3. Izbjegavanje višestruke procedure i njeno ponavljanje prilikom formulisanja naslova;

4. U formulisanju naslova izbjegavati korištenje sveze, osim ako odredbe između kojih su stavljene nisu strogo određene;

5. Nastojati da se naslovom iskaže što tačnije i preciznije, suština istraživačke ideje;

6. Ne koristiti u naslovu nedovoljno poznate i više-značne termine i strane riječi i izraze – ako to nije neizbježno.

PREDMET JE ŠIRI OD PROBLEMA!!!

FORMULISANJE PROBLEMA ISTRAŽIVANJA

Izradom formulacije problema istraživanja započinje rad na projektu istraživanja i njegovom prvom, pretežno naučnom segmentu koji se naziva NACRT NAUČNE ZAMISLI.

Nacrt naučne zamisli je složeni segment projekta u okviru koga se saopćavaju naučna saznanja od kojih se polazi, naučne kategorije, pojmovi, stavovi, sudovi i zaključci, hipoteze, varijable i indikatori, metode istraživanja pojave, problema i predmeta istraživanja, kao i metode obrade podataka. To je posebna cjelina i sistem naučno teorijskih i metodoloških stavova o suštini istraživanja. Prvi dio projekta i nacrta naučne zamisli je formulacija problema istraživanja osnovne funckije formulacije problema su:

1. Izdvajanje dijelova pojave, njihova dimenzija i odlika koji se mogu identifikovati kao činioci problema koji pripadaju određenoj nauci – naučnoj disciplini.

2. Utvrđivanje osnovnih hipotetičkih stavova o problemu koji mogu poslužiti kao jedna od osnova za izvođenje predmeta sitraživanja.

3. Rangiranje po stepenu značajnosti izdvojenog problema i njegovih dijelova.

4. Usmjeravanje na postojeće rezultate prethodnih istraživanja koji su relevantni za dotično istraživanje.

OSNOVNI DIJELOVI FORMULACIJE PROBLEMA

I HIPOTETIČKI STAVOVI

U istraživačkoj praksi koja se koristi potpunim projektom istraživanja uobičajeno je da se formulišu 3 ili 4 hipotetička stava. Osnovni hipotetički stavovi nisu hipoteze koje će neposredno biti provjeravane, već stavovi zasnovani na postojećem naučnom i drugom saznanju koji služe za predstavljanje problema i izvođenje predmeta istraživanja. Po pravilu, formulišu se:

1. Opći hipotetički stav o cjelini problema;

2. Hipotetički stav o strukturi problema;

3. Hipotetički stav o funkcijama problema;

4. Hipotetički stav o vezama i odnosima.

Hipotetički stavovi su dvostruko determinisani:

1. Pojavom i problemom koji se istražuje;

2. Temom – naslovom, tj. preliminarnim određenjem problema.

Time su sadržaji osnovnih hipotetičkih stavova dirigovani ili samo usmjereni ka predmetu istraživanja u hipotetičkom okviru.

II ZNAČAJ PROBLEMA I ISTRAŽIVANJA

ZNAČAJ ISTRAŽIVANJA JE DVOSTRUK:

1. Značaj istraživanja po rješavanje društvenog aspekta problema;

2. Naučni značaj, tj. značaj istraživanja po naučnim doprinosima nauci.

KRITERIJI ZA UTVRĐIVANJE ZNAČAJA PROBLEMA ISTRAŽIVANJA SU:

1. ZA ZNAČAJ PROBLEMA: rasprostranjenost, trajnost, obim i intenzitet djelovanja u ulozi uzroka, uslova i po svojstvima usmjerenja;

2. ZA ZNAČAJ ITRAŽIVANJA i to:

a) DRUŠTVENI ZNAČAJ – djelovanje istraživanje i rezultata istraživanja, domet djelovanja na shvatanje i rješavanje problema, rasprostranjenje, trajanje i intenzitet djelovanja istraživanja.

b) NAUČNI ZNAČAJ – djelovanje rezultata istraživanja na fond naučno – teorijskog i uopće naučnog saznanja, domet tog doprinosa, rasprostranjenje, trajanje i intenzitet.

BITNE FUNKCIJE OVOG DIJELA FORMULACIJE PROBLEMA SU:

1. Dimenzioniranje očekivanja od konkretnog istraživanja;

2. Prognoziranje mjesta i uloge ovog istraživanja u aktuelnom procesu naučnog saznanja u razrješavanju tekućih društvenih i naučnih problema;

3. Uspostavlja se okvirna obaveza konkretnog istraživanja.

III REZULTATI DOSADAŠNJIH ISTRAŽIVANJA

U ovom dijelu iznose se bitna naučna saznanja na koje se dotično istraživanje prvenstveno oslanja. To je opravdan zahtjev jer u društvu postoje razni pristupi i teorijsko – metodološki pravci, te je cjelishodno ukazati na konkretna naučna stajališta.

NAUČNI I DRUŠTVENI ZNAČAJ ZAVISI OD PROBLEMA I MOGUĆEG PREDMETA ISTRAŽIVANJA.

PROBLEM NE MORA NUŽNO BITI I DRUŠTVENO I NAUČNO ZNAČAJAN, ALI I MOŽE BITI.

ODREĐIVANJE PREDMETA ISTRAŽIVANJA

U projektu treba shvatiti kao veoma složeno i polidimenzionalno teorijsko istraživanje, koje se odigrava kroz nekoliko faza, najčešće bar 3.

PRVA je razmatranje, shvatanje i razumijevanje preliminarnog određivanja predmeta, formulisanog kroz određivanje naslova teme istraživanja.

DRUGA faza je teorijsko određenje predmeta istraživanja.

TREĆA je operacionalno određivanje predmeta istraživanja.

TEORIJSKO ODREĐENJE PREDMETA ISTRAŽIVANJA

Osnov za teorijsko određenje predmeta istraživanja dat je u prethodnim etapama rada na projektovanju i to:

1. U toku prve etape konceptualizacije u toku kojeg se došlo do projektnog zadatka, zatim idejne skice i preliminarnog naziva teme istraživanja.

2. U formulaciji problema, a posebno u osnovnim hipotetičkim stavovima i rezultatima prethodnih, prvenstveno srodnih istraživanja, na koje se oslanjamo pri izradi našeg projekta istraživanja. Taj prethodni osnov je bitan za dimenzioniranje, sadržajno određivanje i oformljivanje predmeta istraživanja.

TEORIJSKO ODREĐENJE FUNKCIJA OBUHVATA:

1. Utvrđivanje bitnih kategorija pojmova, njihovog značaja i smisla, u projektu i u realizaciji istraživanja.

2. Strogo selekcionisanje onog što ćemo istraživanjem obuhvatiti od ukupnog sadržaja formulacije problema.

3. Vremensko, prostorno i naučno disciplinarno određenje.

Teorijsko određenje problema polazi od pobrojanih postulata i gradi teorijski okvir i sistem definicija, pojmova i stavova predmeta istraživanja. Teorijsko određenje predmeta istraživanja upravo radi izvršenja svoje opisne uloge sastoji se iz 2 cjeline:

1. Prva se bavi istraživanjem i iskazivanjem postojećeg naučnog saznanja o predmetu istraživanja.

2. Kategorijalno – pojmovni aparatom i terminima.

Ove 2 kategorije u praksi, ne moraju i u praksi, nisu fizički odvojene, već se mogu prožimati. Strukturu teorijskog određenja predmeta stvarno čine:

1. NAUČNO VERIFIKOVANO SAZNANJE – su polazišta u izgrađivanju teorijskog određenja predmeta.

2. NAUČNO EVIDENTIRANO, ALI JOŠ NE VERIFIKOVANO SAZNANJE- imaju dvojnu ulogu:

a) Ulogu inspirativnog polazišta i osnove za hipoteze;

b) Ulogu istinskog predmeta istraživanja, prvenstveno VERIFIKATORNIH.

3. NAUČNO EVIDENTIRANA SAZNANJA – mogu da budu raznih vrsta, od stručnih do prosto iskustvenih. Mogu da budu sređena i sistematizovana, ali mogu da budu i bez smislenog rasporeda.

4. JOŠ NEEVIDENTIRANA, ALI MOGUĆA I VJEROVATNA, IZVEDENA SAZNANJA.

Druga cjelina teorijskog određenja predmeta istraživanja formira kategorijalno pojmovni i terminološki sistem. Ovo je neophodno iz 3 razloga:

1. Svaka nauka ima svoj jezik koji se služi terminima, pojmovima, oznakama i simbolima čije je značenje strogo određeno u tom sistemu nauke.

2. Svaki metodološko – teorijski pravac ističe sopstvene paradigmatske kategorije i pojmove, čija su uloga i značenje određeni poretkom kome pripadaju.

3. Termini i pojmovi u jednom istraživanju treba da budu jednoznačni, komunikativni sa terminima i pojmovima i drugim istraživanjima.

TEORIJSKO ODREĐENJE PREDMETA ISTRAŽIVANJA JE POVEZANO SA FORMULACIJOM PROBLEMA I HIPOTETIČKIM STAVOVIMA.

STRUČNA SAZNANJA SU NAJBLIŽA NAUČNO VERIFIKOVANOM SAZNANJU.

OPERACIONALNO ODREĐENJE PREDMETA

Operacionalno određenje predmeta istraživanja je selektivan model čijim se formiranjem vrši dalja specijalizacija i konkretizacija problema i predmeta u okviru određenih predmeta istraživanja. Neposredni i najpotpuniji izvor naučnog saznanja i saznanja osnova operacionalnog određenja predmeta je teorijsko određenje predmeta. Taj model se realizuje taksativnim nabrajanjem onih strukturnih činilaca, odnosa i veza, svojstva i aktivnsti koji će biti zaista konkretno istraživani i realizacijom ovog projekta istraživanja. Operacionalno određenje predmeta se neposrdeno izvodi iz teorijskog određenja predmeta, njegova izrada započinje razmatranjem i operacionalizacijom preliminarnog predmeta istraživanja, odnosno obradom i razradom naziva – naslova teme. Operacionalno određenje predmeta se sastoji iz 4 dijela:

1. Prvi se opravdano naziva ČINIOCI SADRŽAJA PREDMETA ISTRAŽIVANJA. U okviru ovog dijela saopćavamo konkretan, sistematizovan, po segmentima i logičkim redosljedima uređen popis onoga što ćemo itraživati. Ovaj dio operacionalnog određenja predstavlja osnov za sadržaj hipoteza.

2. Vremensko određenje predmeta istraživanja polazi od nesporne činjenice da se sve pojave, procesi, zbivanja itd. odigravaju u određenom vremenu i da su njime određeni. Moramo napomenuti da u okviru operacionalnog određenja predmeta se zahtjeva datumsko određenje „astronomskim“, „hronološkim“, „kalendarskim“ vremenom, a ne društvenim. Kalendarskim vremenom određuje se vrijeme zbivanja određene pojave koju ćemo obuhvatiti istraživanjem, a ne trajanje istraživanja.

3. Treći dio je prostorno određenje predmeta što znači određenje prostora na kome se pojava – predmet istraživanja odigrava, a koji ćemo obuhvatiti istraživanjem.

4. Četvrti dio čini disciplinarno određenje predmeta, što znači da određujemo u okviru koje nauke, naučne discipline realizujemo istraživanje.

CILJEVI ISTRAŽIVANJA

U okviru određenja ciljeva istraživanja realizujemo 2 vrste ciljeva:

1. Naučne;

2. Društvene.

Svako istraživanje ima opći cilj sticanje naučnog saznanja određenog obima i nivoa, a istovremeno po općem konceptu i ideologiji nauke, svaka naučna djelatnost treba da bude usmjerena na dobrobit ljudi. To je osnov za razlikovanje naučnih i društvenih ciljeva i za njihovo posebno iskazivanje u ovom dijelu projekta.

NAUČNI CILJEVI

Su zadati nivo naučnog saznanja koji se namjerava ostvariti naučnim istraživanjem i koji će biti sadržani u rezultatima istraživanja. Mogući naučni ciljevi istraživanja su:

a) Naučna klasifikacija i tipologizacija;

b) Naučno otkriće;

c) Naučna deskripcija;

d) Naučna eksplikacija;

e) Naučna prognoza.

a) NAUČNA DESKRIPCIJA

Je po nekim shvatanjima najniži naučni cilj jer se ona ostvaruje opisom manifestnih formi. Ponekad je veoma teško utvrditi gdje i kada postoji deskripcija. Naučna deskripcija može imati razne domete i obuhvate, ali je ona prvi, bitan, nužan nivo naučnog saznanja koji je uslov svih ostalih nivoa i koji ih prožima.

b) NAUČNO OTKRIĆE (ide poslije naučne klasifikacije i tipo. )

Je veoma složen naučni cilj. Naučno istraživanje se u određenim istraživanjima može javiti kao samostalan, pretežan i prvenstven cilj, dok se u drugim istraživanjima može javiti kao jedan od ciljeva raznog statusa.

c) NAUČNA KLASIFIKACIJA I TIPOLOGIZACIJA ( ide poslije stavke a )

Je drugi nivo naučnog saznanja. Klasifikacija ili tipologizacija moguća je tek kada je pojava ili skup činilaca, svojstva, odnosa, formi itd. već opisan i kada su oni opisom određeni. U istraživačkoj praksi naučna deskripcija i naučna klasifikacija po pravilu idu zajedno. Ovaj naučni cilj zahtjeva da se istraživanjem formiraju naučno valjani kriteriji klasifikacije i da se činioci predmeta istraživanja grupišu i razvrstavaju u određene cjeline koje su neophodne za valjano naučno saznanje o predmetu kao cjelini. Tiplogizacija se ostvaruje tako što se određena odredba pojave, neko njeno svojstvo ili nekoliko njih posebno određuje kao kriteriji i taj kriteriji se odnosi na više istovrsnih jedinica.

d) NAUČNA EKSPLIKACIJA

Kao naučni cilj podrazumijeva naučno saznanje o uzročno – posljedičnim odnosima, društvenim zakonima i naučna objašnjenja. Ovo je sintetički i složen cilj. On je sintetičan zato što podrazumijeva da prethodni naučni ciljevi budu ostvareni, odnosno da budu sadržani u njemu. Složen je zato što zahtjeva naučno saznanje o društvenim zakonima i naučna objašnjenja. I jedno i drugo saznanje zahtjeva naučno saznanje o uzročno – posljedičnim odnosima, ali naučno saznanje ne zahtjeva i postojanje strogo formulisanje naučnih zakona. Naučni zakon i naučno

objašnjenje su relativno nezavisni, te ih je prilikom formulisanja naučnog cilja potrebno posebno iskazati.

e) NAUČNA PROGNOZA

Kao naučni cilj predstavlja zahtjev da se naučnim istraživanjem relativno pouzdano predvidi razvoj, kretanje, nestanak ili nastanak određenih društvenih pojava ili nekih njihovih kvalitativnih ili kvantitativnih svojstava. Naučna prognoza zahtjeva:

1. Postojanje naučnih zakona i naučnih objašnjenja u oblasti društvene pojave, čija se perspektiva istražuje.

2. Formiranje dinamičko relevantnih–modela promjene bitnih činilaca pojave-tendencija.

3. Otkrivanje modela tendencija i njihovih usmjerenosti.

4. Saznavanje bitnih odnosa tendencije.

DRUŠTVENI CILJEVI

Nisu kodifikovani i klasifikovani iako oni predviđaju i obavezuju istraživanje da svojim rezultatom obezbijedi određenu svrsishodnost i društvenu vannaučnu upotrebljivost, bez obzira na njihov doprinos nauci. Opće formulisani društveni ciljevi istraživanja mogu da budu:

1. Naučno istraživanje treba da obezbijedi pouzdano naučno saznanje prema čijoj upotrebi će društvo, odnosno određeni društveni subjekti, opredijeliti po sopstvenom izboru.

2. Postavljaju zahtjev za rezultatima koji su osnov za pristupanje rješavanju društvenog problema.

3. Postavljaju zahtjev za razultatima koji sugeriraju ili predlažu rješenja određenih problema.

4. Postavljaju zahtjev za rezultatima koji su neposredno operativno uključeni u rješavanju društvenog problema.

Najčešća su istraživanja čiji su rezultati operativno uključeni u rješavanje problema, ona koja imaju društveni značaj za lokalni subjekt ili lokalnu organizaciju i sl., a naučni cilj im je naučna prognoza. Društveni cilj obavlja sljedeće funkcije:

1. Informativnu;

2. Afirmativnu;

3. Inicijativnu;

4. Direktivnu;

5. Operativno-akcionu;

Ciljevi istraživanja u cjelini determinišu nivo i karakter hipoteza.

HIPOTEZE

Su osnovne pretpostavke o predmetu istraživanja iskazane u obliku stavova – sudova. Ako su hipoteze zaista osnovne pretpostavke i ako imaju određenu saznajnu vrijednost one imaju oblik sudova, ako imaju postularnu saznajnu vrijednost – njihov oblik su stavovi. Nivo i usmjerenost hipoteza zasnovani su na zahtjevima ciljeva istraživanja – prvenstveno naučnih. U projektu istraživanja hipoteze su IZVEDENE iz predmeta, ciljeva i formulacije problema i čine sistem koji je korelativan, recipročan i srazmjeran predmetu i ciljevima istraživanja. Najkraće rečeno, hipoteze su uvijek pretpostavke o nečemu, a ne mogu se oformiti ni o čemu. Hipotezama prethodi saznanje, (makar i opažaj o kome postoji svijest) o kome se misli, pa se hipoteza javlja kao rezultat mišljenja o tom saznatom nečem. Hipoteza ima raznih i one se klasifikuju po raznim kriterijima, a najčešće su:

1. Predmet; 3. Općost;

2. Logička priroda; 4. Saznajna uloga hipoteza.

PO PREDMETU razlikujuemo:

1. TEORIJSKE HIPOTEZE – koje se odnose na teorijske predmete, a formulišu se najčešće u teorijskim istraživanjima.

2. EMPIRIJSKE – čiji sadržaj se odnosi na društvenu stvarnost i najčešće se javljaju u empirijskim istraživanjima.

3. ILUZORNE – čiji sadržaj se ne odnosi na predmet društvene stvarnosti i koje su pogrešne, disfunkcionalne, jer se ne mogu provjeravati.

U okviru kriterija predmeta hipoteza nalazimo i kriteriji (podkriteriji) koji tvori dihotomiju:

a) KVALITATIVNE HIPOTEZE – čiji je sadržaj kvalitet pojave.

b) KVANTITATIVNE – čiji su sadržaji kvantiteti-veličine, obima, mase.

c) MJEŠOVITE KVALITATIVNE – KVANTITATIVNE hipoteze.

LOGIČKA PRIRODA HIPOTEZE – sadrži 2 podkriterija. PRVI iskazuje logički proces nastajanja hipoteza i po njemu razlikujemo:

a) Prosto-implikacione; c) Deduktivne;

b) Induktivne; d) Statističke.

DRUGI podkriteriji je modalitet sudova kojim se izražavaju hipoteze:

a) Moguće; b) Vjerovatne; c) Slučajne.

Za hipoteze u projektu istraživanja karakteristične su u prvom redu implikacione i vjerovatne hipoteze.

OPĆOST – sadrži 2 podkriterija. PRVI je obuhvat materije:

a) OPĆE HIPOTEZE i kao njihov specifičan oblik, generalne hipoteze.

b) POSEBNE – čiji sadržaj je obuhvaćen generalnom hipotezom, ali koji se posebnom hipotezom specifira i konkretizuje stav o segmentarnom činiocu predmeta.

c) POJEDINAČNE HIPOTEZE – čiji sadržaj se odnosi na elementarne činioce predmeta istraživanja.

DRUGI podkriteriji zahtjeva razlikovanje općih važenja hipoteza:

a) Hipoteze empirijske uniformnosti i jednoobraznosti;

b) Hipoteze statističke generalizacije;

c) Hipoteze racionalnih analitičkih varijabli.

SAZNAJNA ULOGA sadrži 2 podkriterija: PRVA je naučni ciljevi istraživanja:

a) Deskriptivne; c) Heurističke; e) Prognostičke.

b) Klasifikatorske; d) Eksplikativne (kazualne);

DRUGA je funkcija djelatnosti istraživanja:

a) Ad hoc

b) Radne- koje su tipične za projekte istraživanja;

c) Pomoćne; d) Razgrađujuće; e) Naučne.

Prvo se izvodi generalna hipoteza, odnosno opća, koja se mora odnositi na cjelinu predmeta istraživanja i izraziti generalni stav o nepoznatim ili naučno neverifikovanim odlikama i činiocima predmeta istraživanja. Iz segmentarnih dijelova operacionalnog određenja predmeta istraživanja i generalne hipoteze izvode se posebne hipoteze. Pojedinačne hipoteze izvode se iz elementarnih činilaca operacionalnog određenja predmeta i posebnih hipoteza. Pojedinačne hipoteze su najkonkretnije. One su neposredna veza između predmeta, hipoteza i indikatora.

POSEBNIH HIPOTEZA IMA 6. OVO ISTRAŽIVANJE JE MULTIDISCIPLINARNO U OKVIRU NAUKE O SOC. RADU SA OSLONCEM NA SAZNANJA IZ DRUGIH NAUKA I NAUČNIH DISCIPLINA.

VARIJABLE I INDIKATORI

VARIJABLE

Varijable, pojmova, stavova nisu samo logičke i teorijske konstrukcije, već su to iskazi, pojmovi, shvatanje varijabilnosti društvenih realiteta na koje se odnose. Prema ulozi varijabli u hipotezama razlikujemo nezavisne varijable koje obilježavamo sa „x“ i zavisne varijable koje obilježavamo sa „y“. Uloga nezavisne varijable koja obično stoji na početku hipoteze je da pokaže uzrok, povod, razlog zavisne varijable i da je opisuje. Osim zavisne i nezavisne varijable u hipotezama se mogu javljati i varijable u drugim ulogama:

1. ANTICEDENTNE ILI EKSPLANATORNE- koje objašnjavaju nezavisnu i zavisnu varijablu, odnosno korelaciju između njih.

2. INTERVENIRAJUĆE ILI INTERPRETATIVNE VARIJABLE- kojima se obijašnjavaju razlozi za postojanje odnosa između nezavisne i zavisne varijable.

3. KOINDICIRAJUĆE ILI SPECIFIKATORNE- kojima se izražava intenzitet uslova odnosa između nezavisne i zavisne varijable.

PO SADRŽAJU možemo razlikovati:

1. KVALITATIVNE – iskazuje se promjena svojstva, oblici, odnosi.

2. KVANTITATIVNE VARIJABLE – se odnose na dimenziju, količine, učestalost.

KOJE ĆE VARIJABLE BITI UKLJUČENE U SASTAV HIPOTEZA ZAVISI OD OPERACIONALNOG I TEORIJSKOG ODREĐENJA PREDMETA.

Dvije funkcije varijabli su:

1. Učešće u strukturi hipoteze i njenog stava;

2. Neposredno povezivanje sa indikatorima.

INDIKATORI

U projektu istraživanja indikatori su manifestacije neke pojave, neposredne ili posredne, koje se mogu čulno evidentirati i prepoznati i preko njih se može steći istinito i provjerljivo saznanje u toj pojavi. Indikatori nemaju istu vrijednost, a njihova vrijednost se utvrđuje za svaki projekat, pa i za svaku hipotezu. Međutim za sve indikatore važi jedan imperativ DA BUDU VALJANI. Zato se valjanost indikatora provjerava na 4 načina:

1. APRIORISTIČKA VALIDACIJA- može se povezati sa postupkom kreiranja indikatora.

2. LOGIČKA VALIDACIJA- postupak kojim pronalazimo indikatore na osnovu definicije varijable koju želimo operacionalizirati.

3. VALIDACIJA pomoću mišljenja žirija.

4. VALIDACIJA INDIKATORA pomoću poznatih grupa.

ODLIKE VALJANIH INDIKATORA SU:

1. Objektivnost;

2. Pouzdanost;

3. Jednoznačnost;

4. Preciznost;

5. Reprezentativnost.

INDIKATORA IMA VIŠE VRSTA:

1. Po kriteriju sadržaja;

2. Po kriteriju valjanosti;

3. Po kriteriju nastanka;

4. Po kriteriju složenosti.

Izbor indikatora uslovljen je prvenstveno potrebnim istinitim, adekvatnim podacima koji potvrđuju – opovrgavaju hipotezu i to po:

1. Svojstva predmeta istraživanja;

2. Svojstvima stava hipoteza i varijabli;

3. Prethodnim naučnim saznanjima o predmetu istraživanja.

NAČIN ISTRAŽIVANJA U PROJEKTU NAUČNOG ISTRAŽIVANJA

Način istraživanja, kao poseban dio projekta istraživanja – nacrta naučne zamisli, po osnovnom sadržaju, smatra se dijelom naučnog dokumenta. On sadrži osnovne bitne odluke o tome kako ćemo istraživati, kako ćemo istraživanjem ostvariti naučne i društvene ciljeve i kako ćemo provjeriti hipoteze, te upotpuniti naučni fond. Dvije su bitne determinante izrade i sadržaj ovog dijela nacrta naučne zamisli:

1. Svojstva i struktura predmeta, ciljeva i hipoteza istraživanja.

2. Naučno-istraživačka praksa i razvijenost metodoloških pravaca.

Rad na izradi dijela „način istraživanja“ može započeti na jedan od 2 načina:

1. Saopćavanjem kom teorijsko-metodološkom pravcu konkretno istraživanje pripada.

2. Izlaganjem paradigme, odnosno osnovnih paradigmatskih postavki.

Istraživanje nije moguće bez primjene određenih metoda pribavljanja podataka i metoda obrade i prezentacije podataka. Planovi realizacije istraživanja, naročito, planovi sređivanja, kontrole, obrade podataka, provjere hipoteza kvalitativnim i kvantitativnim postupcima, kao i način i oblici prezentacije spadaju u ovaj dio projekta.

NAUČNA I DRUŠTVENA OPRAVDANOST ISTRAŽIVANJA

Naučni i društveni doprinos se ne može izjednačiti sa naučnim i društvenim značajem ili sa pretpostavljenim i društvenim ciljevima, mada među njima postoji veza. Naučno opravdano israživanje je ono koje doprinese produbljivanju, proširavanju, pouzdanosti i prmjenjivosti naučnog saznanja o predmetu ili metodu nauke, odnosno o predmetu ili metodama istraživanja, ili o oboma. Društvena opravdanost se procjenjuje na osnovu vjerovatnog aktuelnog i potencijalnog doprinosa, odigravanjem i rezultatima istraživanja u rješavanju društvenog problema. Naučna i društvena opravdanost ima svojstva naučnog i poslovnog dokumenta.

TEORIJSKO ODREĐENJE PREDMETA JE DETERMINISANO CILJEVIMA ISTRAŽIVANJA. HIPOTETIČKI STAVOVI SE IZVODE IZ FORMULACIJE, CILJEVA ISTRAŽIVANJA I HIPOTEZA ODAKLE SE IZVODE POJMOVI IZ KATEGORIJALNO POJMOVNOG APARATA IZ NASLOVA TEME.

S ČIM SU POVEZANI CILJEVI ISTRAŽIVANJA? – SA TEORIJSKIM ODREĐENJEM.