Lapkas Pulmo Fm Fix

8/17/2019 Lapkas Pulmo Fm Fix

1/23

BAB I

LAPORAN KASUS

1. Identitas Pasien

Nama : Nn. NF

Umur : 28 tahun

Alamat : Ceurih, Ulee Kareng.

Agama : Islam

Pekerjaan : IRT

BBTB : !"kg#"8$m

II. Anamnesis

2.1 Keluhan Utama:

Batuk %er&ahak

2.2 Keluhan Tambahan:

Batuk %er&arah, keringat malam, &emam, n'eri &a&a, sesak, (enurunan

na)su makan, (enurunan %erat %a&an.

2.3 Riwaat Pena!it Se!a"an#:

Pasien &atang &engan keluhan %atuk %er&ahak sejak ! %ulan 'ang lalu,

a*aln'a (asien %atuk kering namun menja&i %atuk %er&ahak seminggu

kemu&ian. +ahak %er*arna kuning, &an mem%erat menja&i kuning

kehijauan sejak # %ulan terakhir. Pasien mengeluhkan &emam, &emam

&irasakan naik turun, &an meningkat (a&a malam hari, menggigil -, (asien mengatakan &emam &isertai &engan %erkeringat (a&a malam hari,

%erkeringat ti&ak &i(engaruhi /leh $ua$a, keluhan ini &irasakan (asien

sejak " %ulan 'ang lalu. Pasien juga mengeluhkan a&an'a %atuk %er&arah

0! %ulan 'ang lalu, &arah %eru(a %er$ak. Batuk %er&arah &irasakan (asien

se%an'ak 1 kali &alam 1 %ulan terakhir. Pasien mengatakan saat %atuk

%erat, &a&an'a terasa sakit &an men'e%a%kan (asien sesak. +alam 1 %ulan

terakhir, (asien mengaku na)su makann'a menurun, %erat %a&ann'a turun

1


2/23

#kg, &an (asien sering merasa lemas &an $e(at lelah jika %erakti3itas.

Keluhan mual &irasakan (asien sesekali, muntah ti&ak a&a.

4aat ini, (asien &atang ke (uskesmas untuk mengam%il lanjutan (aket

/%at TB %ulan ke ". Keluhan saat ini, (asien mengalami %atuk %er&ahak,

namun su&ah %erkurang &i%an&ingkan %e%era(a %ulan 'ang lalu. Keluhan

tam%ahan lainn'a su&ah ti&ak &irasakan (asien.

2.$ Riwaat Pena!it %ahulu:

TB -, ri*a'at +5 -, ri*a'at hi(ertensi -

2.& Riwaat Pena!it Kelua"#a:

Ti&ak a&a angg/ta keluarga 'ang men&erita (en'akit se(erti ini.

2.' Riwaat Pema!aian Obat:

Pasien mengk/nsumsi /%at Rimstar selama ! %ulan ini.

2.( Riwaat Kebiasaan S)sial:

Pasien se/rang i%u rumah tangga. 4uami (asien se/rang (er/k/k akti),

&alam sehari 0#" %atang.

III. Peme"i!saan *isi!

Kea&aan Umum : Baik

Kesa&aran : 6! 57 " 9 #", C/m(/s 5entis.

Tekanan +arah : ##7 mmg

Na&i : 87;menit

Perna(asan : 22 ;menit

4uhu : 17,!


3/23

3.2 Ke+ala

• Ram%ut : itam, sukar &i$a%ut

• =ajah : 4imetris, /e&ema -, &e)/rmitas -

• 5ata : K/njungti3a (al(e%ra in)eri/r (u$at --, ikterik

-- sekret --, re)leks $aha'a ??, Pu(il is/k/r %ulat 1

mm1 mm

• Telinga : 4erumen --

• i&ung : 4ekret --, Na)as $u(ing hi&ung -

•

5ulut :- Bi%ir : Bi%ir kering -, muk/sa kering -, sian/sis -

- @i&ah : Trem/r -, %eslag -, hi(eremis -.

- T/nsil : i(eremis -- T# T#,

3.3 Lehe"

Ins(eksi : 4imetris, retraksi -.

Pal(asi : Pem%esaran KB -, Kaku ku&uk -, Re)leks Bru&inski I -.

3.$ Th)"a!s

Ins(eksi

- 4tatis : 4imetris, %entuk n/rm/$hest

- +inamis : Perna)asan a%&/min/t/rakal, retraksi su(rasternal - retraksi

inter$/stal -, retraksi e(igastrium -

3.& Pa"u

- Ins(eksi : 4imetris statis, &inamis- Pal(asi : Kanan Kiri

+e(an Fremitus N Fremitus N

Belakang Fremitus N Fremitus N

- Perkusi :

+e(an s/n/r s/n/r

Belakang s/n/r s/n/r

- Auskultasi

3


4/23

+e(an 3esikuler melemah 3esikuler

melemah

Belakang 3esikuler 3esikuler

Ti&ak ter&engar suara na)as tam%ahan %eru(a rh/nki atau(un *heeing &i

ke&ua la(angan (aru.

3.' ,antun#

- Ins(eksi : I$tus C/r&is ti&ak terlihat

- Pal(asi : I$tus C/r&is tera%a, thrill -

- Perkusi : Batas-%atas jantung

Atas : 4ela iga II linea mi&$la3i$ula sinistra

Kiri : &ua jari me&ial linea mi&-$la3i$ula

Kanan : linea (arasternal kanan

- Auskultasi : BD I E BD II , reguler ?, &esah -

3.( Abd)men

- Ins(eksi : 4imetris, &istensi -, 3ena k/lateral -

- Pal(asi : N'eri Tekan - , &e)ans mus$ular -

- e(ar : ti&ak tera%a

- @ien : ti&ak tera%a

- injal : Ball/tement ti&ak tera%a

- Perkusi : Tim(ani, shi)ting &ullness -, Un&ulasi -

- Auskultasi : Peristaltik ? N

3.- Tulan# Bela!an# : simetris

3. Kelen/a" Lim0e : (em%. KB -

3.1 !st"emitas: 4u(eri/r In)eri/r

Kanan Kiri Kanan Kiri

Pu$at - - - -

4ian/sis - - - -

>e&ema - - - -

I. Peme"i!saan Penun/an#

4


5/23

$.1. *)t) Th)"a!s

Tan##al : 3 %esembe" 21$

Kesan:

a. C/r A/rta: N/rmal

%. @ung: tam(ak k/ns/li&asi inh/m/gen &engan $entral nekr/sis ar la(angan

(aru tengah &ekstra.

$. Soft tissue skeletal: N/rmal

Kesim(ulan : KP lama lung &e;tra

5


6/23

$.2. Peme"i!saan Basil Tahan Asam 4BTA5 :

Tanggal 4(esimen &ahak asil (emeriksaan

2 Danuari 2#" 4e*aktu ??

2 Danuari 2#" Pagi ??

1 Danuari 2#" 4e*aktu ???

. %i0e"ensial %ia#n)sis

#. TB Paru

2. Pneum/nia

1. Ca Paru

I. Resume

Pasien atas nama 4'a)ru&&in AR, usia !" tahun &engan keluhan Pasien

&atang &engan keluhan %atuk %er&ahak sejak 2 %ulan 'ang lalu, a*aln'a &ahak

%er*arna kuning kehijauan &an mem%erat sejak # minggu terakhir, (asien juga

mengeluhkan %erat %a&an 'ang turun sejak # %ulan terakhir. +emam -,

Penurunan na)su makan ?, mual - muntah - lemas ? n'eri &a&a ?

keringat malam ?, ri*a'at k/ntak &engan /rang 'ang %atuk lama &isangkal.

Pa&a (emeriksaan umum &i&a(atkan kesa&aran $/m(/smentis, T+: ##G

mmg, )rekuensi na&i: 8! ;menit, )rekuensi na(as: 2 ;menit, suhu: 17,!


7/23

III. Te"a+i

- >%at (aket TB #;1 ta%

- B $/m(le; 2;#

- Am%r/;/l 1;1mg

I7. P")#n)sis

Hu/ a& 3itam : &u%ia a& %/nam

Hu/ a& sana$ti/nam : &u%ia a& %/nam

Hu/ a& )un$ti/nam : &u%ia a& %/nam

BAB II

TIN,AUAN PUSTAKA

I. Pendahuluan

Tu%erkul/sis a&alah (en'akit 'ang &ise%a%kan /leh in)eksi

Mycobacterium tuberculosis. Tu%erkul/sis TB meru(akan salah satu (en'akit

'ang telah lama &ikenal &an sam(ai saat ini masih menja&i (en'e%a% utama

kematian &i &unia. 4e%agian %esar kuman TB akan men'erang (aru, teta(i &a(at

juga mengenai /rgan tu%uh lainn'a. M.tuberculosis meru(akan %akteri %er%entuk

%atang, ti&ak mem%entuk s(/ra, %ersi)at aer/% &an tahan asam.#

+i(erkirakan se(ertiga (en&u&uk &unia telah terin)eksi /leh %akteri ini.

A&a %e%era(a hal 'ang menja&i (en'e%a% semakin meningkatn'a (en'akit T%

7


8/23

(aru &i &unia antara lain karena kemiskinan, meningkatn'a (en&u&uk &unia,

(erlin&ungan kesehatan 'ang ti&ak men$uku(i, kurangn'a %ia'a untuk %er/%at,

serta a&an'a e(i&emi I terutama &i A)rika &an Asia. 2

Annual 5enurut +e(kes RI 2", Asia Tenggara menanggung %agian

'ang ter%erat &ari %e%an tu%erkul/sis (aru gl/%al 'akni sekitar 18 &ari kasus

tu%erkul/sis (aru &unia. 4e&angkan menurut Fati''ah, et al 2##, &alam

%ukun'a men'e%utkan %ah*a jumlah kasus ter%an'ak a&alah *ila'ah Asia

Tenggara 1", A)rika 1 &an *ila'ah Pasi)ik Barat 2. 4e%an'ak ##-

#1 kasus tu%erkul/sis (aru a&alah I (/siti), &an 8 kasus tu%erkul/sis (aru

-I %erasal &ari regi/ A)rika. Pa&a tahun 2J, &i(erkirakan kasus tu%erkul/sis

(aru multidrug-resistant 5+R se%an'ak 2". kasus 21.-2G.

kasus, teta(i han'a #2 atau 1. kasus 'ang su&ah terk/n)irmasi. +ari hasil

&ata => tahun 2J, lima negara &engan insi&ens kasus ter%an'ak 'aitu In&ia

#,7-2,! juta, China #,#-#," juta, A)rika 4elatan ,!-,"J juta, Nigeria ,1G-

,"" juta &an In&/nesia ,1"-,"2 juta. In&ia men'um%angkan kira-kira

se(erlima &ari seluruh jumlah kasus &i &unia 2#. 7

=> &alam Annual Report on Global Tb Control 21 men'atakan

ter&a(at 22 negara &ikateg/rikan se%agai high burden countries terha&a(

tu%erkul/sis (aru, termasuk In&/nesia. Pa&a tahun 2! &i(erkirakan 2 juta /rang

meninggal &i seluruh &unia karena (en'akit tu%erkul/sis (aru &ari t/tal J juta

kasus. Karena jumlah (en&u&ukn'a 'ang $uku( %esar, In&/nesia menem(ati

urutan ketiga &i &unia &alam hal (en&erita tu%erkul/sis (aru setelah In&ia &an

China. 4etia( tahun angka (erkiraan kasus %aru %erkisar antara " hingga 7

/rang &iantara #. (en&u&uk .!

Pem%uatan &iagn/sis tu%erkul/sis (aru ka&ang-ka&ang sulit, se%a% (en'akit tu%erkul/sis (aru 'ang su&ah %erat &an (r/gresi), sering ti&ak

menim%ulkan gejala 'ang &a(at &ilihat&ikenal antara gejala &engan luasn'a

(en'akit mau(un laman'a sakit, sering ti&ak mem(un'ai k/relasi 'ang %aik. al

ini &ise%a%kan /leh karena (en'akit tu%erkul/sis (aru meru(akan (en'akit (aru

'ang %esar (great imitator) 'ang mem(un'ai &iagn/sis %an&ing ham(ir (a&a

semua (en'akit &a&a &an %an'ak (en'akit lain 'ang mem(un'ai gejala umum

%eru(a kelelahan &an (anas.G

8


9/23

=alau(un (en'akit ini telah lama &ikenal, /%at-/%at untuk

men'em%uhkann'a %elum lama &itemukan, &an (eng/%atan tu%erkul/sis (aru saat

ini le%ih &ikenal &engan sistem (eng/%atan jangka (en&ek &alam *aktu 7J

%ulan. Prinsi( (eng/%atan jangka (en&ek a&alah mem%unuh &an mensterilkan

kuman 'ang %era&a &i &alam tu%uh manusia. >%at 'ang sering &igunakan &alam

(eng/%atan jangka (en&ek saat ini a&alah is/niai&, ri)am(isin, (irainami&,

stre(t/misin &an etam%ut/l.8

II. Tin/auan Pusta!a

2. Tube"!ul)sis Pa"u

2.1 %e0inisi

Tu%erkul/sis a&alah suatu (en'akit 'ang &ise%a%kan /leh kuman

mik/%akterium tu%erkul/sa. asil ini &itemukan (ertama kali /leh R/%ert K/$h

(a&a tahun #882. Tu%erkul/sis a&alah suatu (en'akit in)eksi menular 'ang

&ise%a%kan /leh %asil Mycobacterium tuberculosis. 4e%agian %esar kuman TB

men'erang (aru TB (aru, teta(i &a(at juga mengenai /rgan tu%uh lainn'a TB

ekstra (aru se(erti (leura, kelenjar l'm(he, tulang, &ll. Mycobacterium

tuberculosis men'e%a%kan TB &an meru(akan (at/gen manusia 'ang sangat

(enting. Kuman ini n/n m/til, n/n s(/ra, &an ti&ak %erka(sul. Ber%entuk %atang,

%ersi)at aer/%, mu&ah mati (a&a air men&i&ih " menit (a&a suhu 8 C, &an 2

menit (a&a suhu 7 &an mu&ah mati a(a%ila terkena sinar ultra3i/let.J

9


10/23

Mycobacterium tuberculosis &a(at tahan hi&u( &i u&ara kering mau(un

&alam kea&aan &ingin, atau &a(at hi&u( %ertahun-tahun, &alam lemari es. lni &a(at

terja&i a(a%ila kuman %era&a &alam si)at &/rmant ti&ur. Pa&a si)at &/rmant ini

kuman tu%erkul/sis suatu saat &imana kea&aan memungkinkan untuk

%erkem%ang, kuman ini &a(at %angkit kem%ali.#

2.2 +idemi)l)#i

Tu%erkul/sis TB meru(akan masalah kesehatan mas'arakat 'ang (enting

&i &unia ini. Pa&a tahun #JJ2 !orld "ealth #rgani$ation => telah

men$anangkan tu%erkul/sis se%agai % Global &mergency' . @a(/ran => tahun

2! men'atakan %ah*a ter&a(at 8,8 juta kasus %aru tu%erkul/sis (a&a tahun

22, &imana 1,J juta a&alah kasus BTA Basil Tahan Asam (/siti). 4e(ertiga

(en&u&uk &unia telah terin)eksi kuman tu%erkul/sis &an menurut regi/nal =>

jumlah ter%esar kasus TB terja&i &i Asia tenggara 'aitu 11 &ari seluruh kasus

TB &i &unia, namun %ila &ilihat &ari jumlah (en&u&uk ter&a(at #82 kasus (er

#. (en&u&uk. +i A)rika ham(ir 2 kali le%ih %esar &ari Asia tenggara 'aitu

1" (er #. (en&&u&uk.##

+i(erkirakan angka kematian aki%at TB a&alah 8 setia( hari &an 2 - 1

juta setia( tahun. @a(/ran => tahun 2! men'e%utkan %ah*a jumlah ter%esar

kematian aki%at TB ter&a(at &i Asia tenggara 'aitu 72". /rang atau angka

m/rtaliti se%esar 1J /rang (er #. (en&u&uk. Angka m/rtaliti tertinggi

ter&a(at &i A)rika 'aitu 81 (er #. (en&u&uk, &imana (re3alensi I 'ang

$uku( tinggi mengaki%atkan (eningkatan $e(at kasus TB 'ang mun$ul.##

In&/nesia masih menem(ati urutan ke 1 &i &unia untuk jumlah kasus TB

setelah In&ia &an China. 4etia( tahun ter&a(at 2". kasus %aru TB &an sekitar

#!. kematian aki%at TB. +i In&/nesia tu%erkul/sis a&alah (em%unuh n/m/r

satu &iantara (en'akit menular &an meru(akan (en'e%a% kematian n/m/r tiga

setelah (en'akit jantung &an (en'akit (erna(asan akut (a&a seluruh kalangan

usia.##

2.3 8e/ala !linis Tube"!ul)sis

10


11/23

ejala klinik tu%erkul/sis &a(at &i%agi menja&i 2 g/l/ngan, 'aitu gejala

l/kal &an gejala sistemik, %ila /rgan 'ang terkena a&alah (aru maka gejala l/kal

ialah gejala res(irat/rik gejala l/kal sesuai /rgan 'ang terli%at.

#. ejala res(irat/rik

a. %atuk-%atuk le%ih &ari 2 minggu

%. %atuk &arah

$. sesak na(as

&. n'eri &a&a

ejala res(irat/rik ini sangat %er3ariasi, &ari mulai ti&ak a&a gejala sam(ai

gejala 'ang $uku( %erat tergantung &ari luas lesi. Ka&ang (asien ter&iagn/sis (a&a

saat medical chec up. Bila %r/nkus %elum terli%at &alam (r/ses (en'akit, maka

(asien mungkin ti&ak a&a gejala %atuk. Batuk 'ang (ertama terja&i karena iritasi

%r/nkus, &an selanjutn'a %atuk &i(erlukan untuk mem%uang &ahak ke luar.

2. ejala sistemik

a. +emam

%. ejala sistemik lain: malaise, keringat malam, an/reksia, %erat %a&an

menurun.

1. ejala tu%erkul/sis ekstra (aru

ejala tu%erkul/sis ekstra (aru tergantung &ari /rgan 'ang terli%at,

misaln'a (a&a lim)a&enitis tu%erkul/sa akan terja&i (em%esaran 'ang lam%at &an

ti&ak n'eri &ari kelenjar getah %ening, (a&a meningitis tu%erkul/sa akan terlihat

gejala meningitis, sementara (a&a (leuritis tu%erkul/sa ter&a(at gejala sesak na(as

ka&ang n'eri &a&a (a&a sisi 'ang r/ngga (leuran'a ter&a(at $airan.J

2.$ Peme"i!saan *isi!

Pa&a (emeriksaan jasmani kelainan 'ang akan &ijum(ai tergantung &ari

/rgan 'ang terli%at. Pa&a tu%erkul/sis (aru, kelainan 'ang &i&a(at tergantung luas

kelainan struktur (aru. Pa&a (ermulaan a*al (erkem%angan (en'akit umumn'a

ti&ak atau sulit sekali menemukan kelainan. Kelainan (aru (a&a umumn'a

terletak &i &aerah l/%us su(eri/r terutama &aerah a(e; &an segmen (/steri/r, serta

&aerah a(e; l/%us in)eri/r.#2

11


12/23

Pa&a TB (aru kelainan 'ang &i&a(at tergantung (a&a keterli%atan &an

kelainan stru$tural (aru serta %r/nkus /leh (r/ses TB , antara lain:#2

- Tan&a-tan&a in)iltrat re&u(, %r/n$hial, r/nki %asah, &an lain-lain

- Tan&a-tan&a (enarikan (aru, &ia)ragma, &an me&iastinum.- 4ekret &i saluran na(as 'ang menim%ulkan r/nki %asah kasar

- 4uara am)/rik %erhu%ungan &engan ka3itas 'ang %erhu%ungan langsung

&engan %r/nkus.

2.& %ia#n)sis Tube"!ul)sis

4emua sus(ek TB &i(eriksa 1 s(esimen &ahak &alam *aktu 2 hari, 'aitu

se*aktu - (agi - se*aktu 4P4. +iagn/sis TB Paru (a&a /rang &e*asa

&itegakkan &engan &itemukann'a kuman TB BTA. Kuman ini %aru kelihatan&i%a*ah mikr/sk/(is %ila jumlah kuman (aling se&ikit sekitar " %atang &alam

# ml &ahak. +alam (emeriksaan &ahak 'ang %aik a&alah &ahak 'ang muk/(urulen

%er*arna hijau kekuningan &an jumlahn'a harus 1-" ml tia( (engam%ilan. Pa&a

(r/gram TB nasi/nal, (enemuan BTA melalui (emeriksaan &ahak mikr/sk/(is

meru(akan &iagn/sis utama. Pemeriksaan lain se(erti )/t/ t/raks, %iakan &an uji

ke(ekaan &a(at &igunakan se%agai (enunjang &iagn/sis se(anjang sesuai &engan

in&ikasin'a. Ti&ak &i%enarkan men&iagn/sis TB han'a %er&asarkan (emeriksaan

)/t/ t/raks saja. F/t/ t/raks ti&ak selalu mem%erikan gam%aran 'ang khas (a&a

TB (aru, sehingga sering terja&i oerdiagnosis. am%aran kelainan ra&i/l/gik

Paru ti&ak selalu menunjukkan akti)itas (en'akit .2

2.' Peme"i!saan Penun/an#

2.7.# Pemeriksaan Ra&i/l/gi

Pemeriksaan stan&ar ialah )/t/ t/raks PA. Pemeriksaan lain atas in&ikasi:

)/t/ lateral,t/(-l/r&/tik, /%lik, CT-4$an. Pa&a (emeriksaan )/t/ t/raks,tu%erkul/sis &a(at mem%erigam%aran %erma$am- ma$am %entuk multi)/rm.8

am%aran ra&i/l/gis 'ang &i$urigai se%agai lesi TB akti) :

• Ba'angan %era*an n/&ular &i segmen a(ikal &an (/steri/r l/%us atas (aru

&an segmensu(eri/r l/%us %a*ah

• Ka3iti, terutama le%ih &ari satu, &ikelilingi /leh %a'angan /(ak %era*an atau

n/&ular

•

Ba'angan %er$ak milier

12


13/23

• 6)usi (leura unilateral umumn'a atau %ilateral jarang

am%aran ra&i/l/gik 'ang &i$urigai lesi TB inakti):

- Fi%r/tik

- Kalsi)ikasi

- 4$h*arte atau (ene%alan (leura

@uluh (aru &estr/'e& @ung :8

• am%aran ra&i/l/gik 'ang menunjukkan kerusakan jaringan (aru 'ang %erat,

%iasan'ase$ara klinis &ise%ut luluh (aru.am%aran ra&i/l/gik luluh (aru ter&iri

&ari atelektasis, ektasis multika3iti &an )i%r/sis (arenkim (aru. 4ulit untuk

menilai akti3iti lesi atau (en'akit han'a %er&asarkan gam%aran ra&i/l/gik

terse%ut.

• Perlu &ilakukan (emeriksaan %akteri/l/gik untuk memastikan akti3iti (r/ses

(en'akit.

• @uas lesi 'ang tam(ak (a&a )/t/ t/raks untuk ke(entingan (eng/%atan &a(at

&in'atakan s%%terutama (a&a kasus BTA negati)

• @esi minimal, %ila (r/ses mengenai se%agian &ari satu atau &ua (aru &engan

luas ti&ak le%ih &ari sela iga 2 &e(an 3/lume (aru 'ang terletak &i atas

$h/n&r/stemal jun$ti/n &ari iga ke&ua &e(an &an (r/sesus s(in/sus &ari

3erte%ra t/rakalis ! atau k/r(us 3erte%rat/rakalis ", serta ti&ak &ijum(ai ka3iti.

• @esi luas Bila (r/ses le%ih luas &ari lesi minimal.

2.7.2 Pemeriksaan &ahak mikr/sk/(is

Pemeriksaan &ahak %er)ungsi untuk menegakkan &iagn/sis, menilai

ke%erhasilan (eng/%atan &an menentukan (/tensi (enularan. Pemeriksaan

&ahak untuk (enegakan &iagn/sis &ilakukan &engan mengum(ulkan 1

s(esimen &ahak 'ang &ikum(ulkan &alam &ua hari kunjungan 'ang %erurutan

%eru(a 4e*aktu-Pagi-4e*aktu 4P4.#2

S 4sewa!tu5: &ahak &ikum(ulkan (a&a saat sus(ek TB &atang %erkunjung

(ertama kali. Pa&a saat (ulang, sus(ek mem%a*a se%uah (/t &ahak untuk

mengum(ulkan &ahak (agi (a&a hari ke&ua.

P 4Pa#i5: &ahak &ikum(ulkan &i rumah (a&a (agi hari ke&ua, segera setelah

%angun ti&ur. P/t &i%a*a &an &iserahkan sen&iri ke(a&a (etugas &i UPK.

13


14/23

S 4sewa!tu5: &ahak &ikum(ulkan &i UPK (a&a hari ke&ua, saat men'erahkan

&ahak (agi.

2.7.1 Pemeriksaan Biakan

Peran %iakan &an i&enti)ikasi M.tuberulosis (a&a (enanggulangan TB

khususn'a untuk mengetahui a(akah (asien 'ang %ersangkutan masih (eka

terha&a( >AT 'ang &igunakan. 4elama )asilitas memungkinkan, %iakan &an

i&enti)ikasi kuman serta %ila &i%utuhkan tes resistensi &a(at &iman)aatkan

&alam %e%era(a situasi:#2

#. Pasien TB 'ang masuk &alam ti(e (asien kr/nis

2. Pasien TB ekstra(aru &an (asien TB anak.

1. Petugas kesehatan 'ang menangani (asien &engan keke%alan gan&a.

2.( Pen#)batan Tube"!ul)sis

Peng/%atan TB %ertujuan untuk men'em%uhkan (asien, men$egah

kematian, men$egah kekam%uhan, memutuskan rantai (enularan &an men$egah

terja&in'a resistensi kuman terha&a( >AT >%at Anti Tu%erkul/sis. Peng/%atan

(a&a (en&erita

tu%erkul/sis &e*asa &i%agi menja&i %e%era(a kateg/ri:#2

#.G.# Kateg/ri-# 2RL6!1R1

Kateg/ri-# &i%erikan ke(a&a (en&erita %aru TB (aru BTA (/siti),

(en&erita TB (aru BTA negati3e r/ntgen (/siti) 'ang sakit %erat, (en&erita TB

ekstra (aru %erat.

Taha( intensi) ter&iri &ari Is/niai& , Ri)am(isin R, Pirainami& L &an

6tham%ut/l 6.>%at-/%at terse%ut &i%erikan setia( hari selama 2 %ulan 2RL6.

Kemu&ian &iteruskan &engan taha( lanjutan 'ang ter&iri &ari Is/niai& &anRi)am(isin R, &i%erikan tiga kali &alam seminggu selama ! %ulan !1R1.#2

#.G.2 Kateg/ri-2 2RL64RL6"1R161

Kateg/ri-2 &i%erikan (a&a Pen&erita kam%uh relaps Pen&erita gagal

(eng/%atan failurePen&erita &engan (eng/%atan setelah lalai after default .

Taha( intensi) &i%erikan selama 1 %ulan. +ua %ulan (ertama &engan Is/niai& ,

Ri)am(isin R, Pirainami& L, 6tham%ut/l 6 &an suntikan stre(t/misin setia(

hari &i Unit Pela'anan Kesehatan. +ilanjutkan # %ulan &engan Is/niai& ,

14


15/23

Ri)am(isin R, Pirainami& L &an 6tham%ut/l 6 setia( hari. 4etelah itu

&iteruskan &engan taha( lanjutan selama " %ulan &engan R6 'ang &i%erikan tiga

kali &alam seminggu. Perlu &i(erhatikan %ah*a suntikan stre(t/misin &i%erikan

setelah (en&erita selesai minum /%at.#2

#.G.1 Kateg/ri-1 2RL!1R1

Kateg/ri-1 &i%erikan ke(a&a Pen&erita %aru BTA negati) &an r/ntgen

(/siti) sakit ringan Pen&erita ekstra (aru ringan. Taha( intensi) ter&iri &ari RL

&i%erikan setia( hari selama 2 %ulan, &iteruskan &engan taha( lanjutan ter&iri &ari

R selama ! %ulan &i%erikan 1 kali seminggu.#2

#.G.! >AT 4isi(an

Bila (a&a akhir taha( intensi) (eng/%atan (en&erita %aru BTA (/siti) &engan

kateg/ri # atau (en&erita BTA (/siti) (eng/%atan ulang &engan kateg/ri 2, hasil

(emeriksaan &ahak masih BTA (/siti), &i%erikan /%at sisi(an RL6 setia( hari

selama # %ulan.8

2.- 9aluasi Pen#)batan

# 63aluasi Klinis

a Pasien &ie3aluasi setia( 2 minggu (a&a # %ulan (ertama, (eng/%atan

selanjutn'a setia( # %ulan.

% 63aluasi: res(/n (eng/%atan &an a&a ti&akn'a e)ek sam(ing /%at serta a&a

ti&akn'a k/m(likasi (en'akit.

$ 63aluasi klinis meli(uti keluhan, %erat %a&an, (emeriksaan )isik.

2 63aluasi Bakteri/l/gis -2-7J %ulan (eng/%atan

a Tujuan untuk men&eteksi a&a ti&akn'a k/n3ersi &ahak.

% Pemeriksaan &an e3aluasi (emeriksaan mikr/sk/(is :

# 4e%elum (eng/%atan &imulai

2 4etelah 2 %ulan (eng/%atan setelah )ase intensi)

1 Pa&a akhir (eng/%atan

$ Bila a&a )asilitas %iakan, &ilakukan (emeriksaan %iakan &an uji resistensi.

1 63aluasi ra&i/l/gi -2-7J %ulan (eng/%atan

Pemeriksaan &an e3aluasi )/t/ t/raks &ilakukan (a&a :

a 4e%elum (eng/%atan

15


16/23

% 4etelah 2 %ulan (eng/%atan ke$uali (a&a kasus 'ang juga &i(ikirkan

kemungkinan keganasan &a(at &ilakukan # %ulan (eng/%atan

$ Pa&a akhir (eng/%atan.

! 63aluasi e)ek sam(ing se$ara klinis

Bila (a&a e3aluasi klinis &i$urigai ter&a(at e)ek sam(ing, maka &ilakukan

(emeriksaan la%/rat/rium untuk memastikann'a &an (enanganan e)ek sam(ing

/%at sesuai (e&/man.

" 63aluasi keteraturan %er/%at

a Mang ti&ak kalah (entingn'a a&alah e3aluasi keteraturan %er/%at &an

&iminumti&akn'a /%at terse%ut.

% Keti&akteraturan %er/%at akan men'e%a%kan tim%uln'a masalah resistensi.#2

2. P")#"am %OTS di Ind)nesia

+>T4 *irectly #bsered Treatment Shortcourse a&alah nama untuk

strategi 'ang &ilaksanakan (a&a (ela'anan kesehatan &asar &i &unia untuk

men&eteksi &an men'em%uhkan (asien TB.

4trategi ini ter&iri &ari lima k/m(/nen, 'aitu :

a. +ukungan (/litik (ara (im(inan *ila'ah &i setia( jenjang sehingga (r/gram ini

menja&i salah satu (ri/ritas &an (en&anaan (un akan terse&ia.

%. 5ikr/sk/( se%agai k/m(/nen utama untuk men&iagn/sa TB melalui

(emeriksaan s(utum langsung (asien tersangka TB.

$. Penga*as 5inum >%at P5> 'aitu /rang 'ang &ikenal &an &i(er$a'a %aik /leh (asien mau(un (etugas kesehatan 'ang akan ikut menga*asi (asien minum

seluruh /%atn'a.

&. Pen$atatan &an (ela(/ran &engan %aik &an %enar.

e. Pa&uan /%at anti TB jangka (en&ek 'ang %enar, termasuk &/sis &an jangka

*aktu 'ang te(at.#1

Pa&a tahun #JJ!, (emerintah In&/nesia %ekerja sama &engan Ba&an

Kesehatan +unia =>, melaksanakan suatu e3aluasi %ersama =>-In&/nesia

16


17/23

+oint &aluation 'ang menghasilkan rek/men&asi, Perlun'a segera &ilakukan

(eru%ahan men&asar (a&a strategi (enanggulangan TB &i In&/nesia, 'ang

kemu&ian &ise%ut se%agai 4trategi +>T4O. 4ejak saat itulah &imulailah era %aru

(em%erantasan TB &i In&/nesia. F/kus utama +>T4 a&alah (enemuan &an

(en'em%uhan (asien, (ri/ritas &i%erikan ke(a&a (asien TB ti(e menular. 4trategi

ini akan memutuskan (enularan TB &an &engan &emkian menurunkan insi&ens TB

&i mas'arakat. 5enemukan &an men'em%uhkan (asien meru(akan $ara ter%aik

&alam u(a'a (en$egahan (enularan TB .#2

=> meneta(kan target C+R (Case *etection Rate) minimal G (a&a

tahun 2". Dika C+R E G, Cure Rate E 8", 6rr/r Rate " ter$a(ai, &alam

kurun *aktu " tahun, jumlah (en&erita TB akan %erkurang setengahn'a

Retnaningsih, 2". 4ejak +>T4 &itera(kan se$ara intensi) terja&i (enurunan

angka kesakitan TB menular 'aitu (a&a tahun 2# se%esar #22 (er #.

(en&u&uk &an (a&a tahun 2" menja&i #G (er #. (en&u&uk. asil 'ang

&i$a(ai In&/nesia &alam menanggulangi TB hingga saat ini telah meningkat.

Angka (enemuan kasus TB menular &itemukan (a&a tahun 2! se%esar #28.J8#

/rang "! meningkat menja&i #"7."8 /rang 7G (a&a tahun 2".

Ke%erhasilan (eng/%atan TB &ari 87,G (a&a kel/m(/k (en&erita 'ang

&itemukan (a&a tahun 21 meningkat menja&i 88,8 (a&a tahun 2!.

Penguatan strategi +>T4 &an (engem%angann'a &itujukan terha&a( (eningkatan

mutu (ela'anan, kemu&ahan akses untuk (enemuan &an (eng/%atan sehingga

mam(u memutuskan rantai (enularan &an men$egah terja&in'a 5+R-TB.#2

2.1 Kine"/a Pen#awas inum Obat 4PO5

4alah satu k/m(/nen +>T4 a&alah (eng/%atan (a&uan >AT jangka

(en&ek &engan (enga*asan langsung. Untuk menjamin keteraturan (eng/%atan

&i(erlukan se/rang P5>.#!

# Pers'aratan P5>

a 4ese/rang 'ang &ikenal, &i(er$a'a, &an &isetujui, %aik /leh (etugas kesehatan

mau(un (asien, selain itu harus &isegani &an &ih/rmati /leh (asien.

% 4ese/rang 'ang tinggal &ekat &engan (asien.

$ Berse&ia mem%antu (asien &engan sukarela.

& Berse&ia &ilatih &an atau men&a(at (en'uluhan %ersama-sama &engan (asien.

17


18/23

2 4ia(a 'ang %isa ja&i P5>

4e%aikn'a P5> a&alah (etugas kesehatan, misaln'a %i&an &i &esa, (era*at,

(ekar'a, sanitarian, juru imunisasi, &an lain-lain. Bila ti&ak a&a (etugas kesehatan

'ang memungkinkan, P5> &a(at %erasal &ari ka&er kesehatan, guru, angg/ta

PPTI, PKK, atau t/k/h mas'arakat lainn'a atau angg/ta keluarga.

1 Tugas se/rang P5>

a 5enga*asi (asien TB agar menelan /%at se$ara teratur sam(ai selesai

(eng/%atan.

% 5em%eri &/r/ngan ke(a&a (asien agar mau %er/%at teratur.

$ 5engingkatkan (asien untuk (eriksa ulang &ahak (a&a *aktu 'ang telah

&itentukan.

& 5em%eri (en'uluhan (a&a angg/ta keluarga (asien TB 'ang mem(un'ai

gejala-gejala men$urigakan TB untuk segera memeriksakan &iri ke Unit

Pela'anan Kesehatan. Tugas se/rang P5> %ukanlah untuk mengganti ke*aji%an

(asien mengam%il /%at &ari unit (ela'anan kesehatan.

! In)/rmasi (enting 'ang (erlu &i(ahami P5> untuk &isam(aikan ke(a&a (asien

&an keluargan'a:

a TB &ise%a%kan kuman, %ukan (en'akit keturunan atau kutukan.

% TB &a(at &isem%uhkan &engan %er/%at teratur.

$ Cara (enularan TB, gejala-gejala 'ang men$urigakan &an $ara (en$egahann'a.

& Cara (em%erian (eng/%atan (asien taha( intensi) &an lanjutan.

e Pentingn'a (enga*asan su(a'a (asien %er/%at se$ara teratur.

) Kemungkinan terja&in'a e)ek sam(ing /%at &an (erlun'a segera meminta

(ert/l/ngan ke UPK.

2.11 Kesembuhan

Pen&erita &in'atakan sem%uh %ila (en&erita telah men'elesaikan

(eng/%atann'a se$ara lengka(, &an (emeriksaan ulang &ahak follo,-up (aling

se&ikit &ua kali %erturut-turut hasiln'a negati) 'aitu (a&a akhir (eng/%atan

&anatau se%elum akhir (eng/%atan, &an (a&a satu (emeriksaan follo,-up

se%elumn'a. +alam (r/ses (en'em%uhan, (en&erita TB &a(at &i%erikan /%at anti

TB >AT 'ang &iminum se$ara teratur sam(ai selesai &engan (enga*asan 'ang

18


19/23

ketat. 5asa (em%erian /%at memang $uku( lama 'aitu 7-8 %ulan se$ara terus-

menerus, sehingga &a(at men$egah (enularan ke(a&a /rang lain. =alau telah a&a

$ara (eng/%atan tu%erkul/sis &engan e)ekti3itas tinggi, angka sem%uh le%ih

ren&ah &ari 'ang &ihara(kan. K/n&isi se/rang (en&erita (en'akit tu%er$ul/sis

sering %era&a &alam k/n&isi rentan &an lemah, %aik )isik mau(un mentaln'a.

Kelemahan itu &a(at men'e%a%kan (en&erita ti&ak %er/%at, (utus %er/%at, &an

atau menghentikan (eng/%atan karena %er%agai alasan. Peranan P5> sangat

mem(engaruhi ke&isi(linan (en&erita TB (aru &an ke%erhasilan (eng/%atan.

Kerjasama (etugas kesehatan &engan keluarga 'ang &itunjuk untuk men&am(ingi

ketika (en&erita minum /%at meru(akan )akt/r 'ang (erlu &ie3aluasi untuk

menentukan tingkat ke%erhasilan (eng/%atan.#!

BAB III

%ISKUSI

4alah satu k/m(/nen as(ek kesem%uhan &ari (asien TB (aru a&alah&engan ke(atuhan minum /%at. Untuk menjamin keteraturan (eng/%atan

&i(erlukan sese/rang 'ang mam(u menga*asi ke(atuhan (asien terha&a( minum

/%at, %aik keluarga mau(un tenaga kesehatan 'ang %era&a &i lingkungan (asien.

Kami mengam%il $/nt/h &/kter keluarga se%agai tenaga kesehatan 'ang %ertugas

se%agai (enga*as minum /%at.

+/kter keluarga memiliki (eran (enting &alam u(a'a kesem%uhan (asien

TB karena meru(akan salah satu %entuk &ari (em%erantasan (en'akit terse%ut.

Peran &/kter keluarga meli(uti e&ukasi &an k/nseling mengenai masalah

kesehatan 'ang &ialami, (en'e%a% &an (enatalaksanaann'a. 6&ukasi &an

k/nseling mengenai a&an'a risik/ TB %agi keluarga &an /rang sekitar (asien.

+eteksi &ini serta (enatalaksanaan segera untuk (asien TB sesuai &engan stan&ar

(enatalaksanaan 'ang a&a. +eteksi &ini &ari k/m(likasi &an (enatalaksanaann'a,

&an tin&akan reha%ilitasi jika terja&in'a ke$atatan (a&a (asien.

19


20/23

+/kter keluarga melakukan (en&ekatan ke(a&a keluarga (asien, &engan

menjelaskan tentang (en'akit TB Paru sehingga nantin'a keluarga &a(at

men'e%utkan %ah*a (en'akit TB Paru meru(akan suatu (en'akit &engan gejala

%atuk-%atuk, %atuk %er&arah, sesak na)as, lemas &an %erkurangn'a na)su makan

serta mem%utuhkan *aktu 'ang lama &alam (r/ses (en'em%uhann'a.

+alam (r/ses (en'em%uhan, (en&erita TB &a(at &i%erikan /%at anti TB

>AT 'ang &iminum se$ara teratur sam(ai selesai &engan (enga*asan 'ang

ketat. 5asa (em%erian /%at memang $uku( lama 'aitu 7-8 %ulan se$ara terus-

menerus, sehingga &a(at men$egah (enularan ke(a&a /rang lain. =alau telah a&a

$ara (eng/%atan tu%erkul/sis &engan e)ekti3itas tinggi, angka sem%uh le%ih

ren&ah &ari 'ang &ihara(kan. K/n&isi se/rang (en&erita (en'akit tu%erkul/sis

sering %era&a &alam k/n&isi rentan &an lemah, %aik )isik mau(un mentaln'a.

Kelemahan itu &a(at men'e%a%kan (en&erita ti&ak %er/%at, (utus %er/%at, &an

atau menghentikan (eng/%atan karena %er%agai alasan. Peranan (enga*as minum

/%at sangat mem(engaruhi ke&isi(linan (en&erita TB (aru &an ke%erhasilan

(eng/%atan. Kerjasama (etugas kesehatan &engan keluarga 'ang &itunjuk untuk

men&am(ingi ketika (en&erita minum /%at meru(akan )akt/r 'ang (erlu

&ie3aluasi untuk menentukan tingkat ke%erhasilan (eng/%atan.

+/kter keluarga juga menjelaskan %agaimana $ara (enularan TB Paru ke

angg/ta keluarga lainn'a, &a(at terja&i &engan (er$ikan langsung saat (asien

%atuk, melalui makanan 'ang &imakan se$ara %ersama-sama &engan (asien

(en&erita TB Paru, (enggunaan %arang terutama alat makan %ersamasama &engan

(asien (en&erita TB Paru, serta &ahak (en&erita TB Paru 'ang &i%uang

sem%arangan sehingga men'e%ar &an terhiru( angg/ta keluarga 'ang sehat.

U(a'a (en$egahan lainn'a &a(at %eru(a mem%uka jen&ela rumah setia(hari, menjemur kasur 'ang &i(akai (en&erita TB Paru se$ara rutin, mengingatkan

(asien (en&erita TB Paru untuk menutu( mulut saat %atuk, men'ia(kan tem(at

khusus untuk (asien (en&erita TB Paru mem%uang &ahak saat %atuk &an

melakukan imunisasi (a&a %alita &i rumah.

20


21/23

BAB

KSIPULAN

Tu%erkul/sis (aru meru(akan (en'akit 'ang &ise%a%kan /leh in)eksi

Mycobacterium tuberculosis 'ang men'erang (aru, teta(i &a(at juga mengenai

/rgan tu%uh lainn'a. Penularan TB (aru (a&a %iasan'a melalui u&ara, 'aitu

&engan inhalasi &r/(let 'ang mengan&ung %asil TB. +iagn/sis &itegakkan sesuai

&engan mani)estasi klinis, (emeriksaan )isik &an (emeriksaan (enunjang %aik

(emeriksaan %akteri/l/gi &an )/t/ th/raks. +iagn/sis TB Paru (a&a /rang &e*asa

&itegakkan &engan &itemukann'a kuman TB BTA. Penemuan BTA melalui

(emeriksaan &ahak mikr/sk/(is meru(akan &iagn/sis utama. Pemeriksaan lain

se(erti )/t/ t/raks, %iakkan &an uji ke(ekaan &a(at &igunakan se%agai (enunjang

&iagn/sis se(anjang sesuai &engan in&ikasin'a.

Pen&ekatan ke&/kteran keluarga (a&a (asien Tu%erkul/sis Paru &a(at

&ilakukan se$ara h/listik &an %erkesinam%ungan. +imana &/kter keluarga mam(u

menjelaskan tentang (en'akit 'ang &i&erita (asien ke(a&a (asien &an angg/ta

keluargan'a. 5enjelaskan u(a'a (en$egahan 'ang &a(at &ilakukan &an nejaga

ke(atuhan (asien terha&a( minum /%at agar (asien ti&ak (utus /%at.

21


22/23

%A*TAR PUSTAKA

#. Frie&en TR, 4terling TR, 5unsi)) 44, =att CD, +'e C. Tu%er$ul/sis.

@an$et. 21. 88G- JJ.

2. Ra3igli/ne 5C, 4ni&er +6, K/$hi Arata, l/%al 6(i&emi/l/g' /)

Tu%er$ul/sis DA5A #JJ" 2G1 : 22-27.

1. =>.TB A Clini$al manual )/r 4/uth 6ast Asia. ene3a, #JJG #J-21.

!. A&itama T.M. Tu%er$ul/sis 4ituati/n in In&/nesia, 4inga(/re, Brunei

+arussalam an& in Phili((ines, Cermin +unia Ke&/kteran #JJ1 71 : 1

G.

". u&/'/, A. Penera(an 4trategi +>T4 %agi Pen&erita TB, +alam

4im(/sium &an 4emil/ka TB Terintegrasi. R4UP Persaha%atan, Dakarta,

#JJJ.

7. Br/ekmans, DF. 4u$$ess is (/ssi%le it %est has t/ %e )/ught )/r, =/rl&

ealth F/rum An Internati/nal D/urnal /) ealth +e3el/(ment. =>,

ene3a, #JJG #8 : 2!1 !G.

G. Bing, K. +iagn/stik &an klasi)ikasi tu%erkul/sis (aru. RT+ +iagn/sis &an

Peng/%atan 5utakhir Tu%erkul/sis Pam 4emarang, 5ei #J8J #-7.

8. 4ur'atenggara, =. Peranan ('rainami&e &alam (eng/%atan tu%erkul/sis

M/g'akarta #J8! : !1-"". (aru jangka (en&ek. 4im(/sium Peng/%atan

5utakhir Tu%erkul/sis Paru Ban&ung, "G-71

22


23/23

J. +e(artemen Kesehatan. 27. Pe&/man Penanggulangan Tu%erkul/sis. 2

e&.Dakarta :

+e(kes RI. (:G-2".

#. 4u&/'/ A.=., Bam%ang 4., I&rus A., 5ar$ellus 4. K., 4iti 4. e&s.27.Tu%erkul/sis Paru &alam Buku Ajar Ilmu Pen'akit +alam.

Dakarta:Pusat Pener%itan +e(artemen Pen'akit +alam Uni3ersitas

In&/nesia. ((:82#-2

##. P+PI. Tu%erkul/sis Pe&/man +iagn/sis &an Penatalaksanaan &i In&/nesia,

Dakarta. 22.

#2. +e(kes RI. Pe&/man Nasi/nal Penanggulangan Tu%erkul/sis. Dakarta,

2G 1-!.

#1. 5ansj/er A., 4u(r/haita, =ah'u I. =., &an =i*iek 4. e&s. 2. Ka(ita4elekta

Ke&/kteran. 1r& e&. Dakarta: 5e&ia Aes$ula(ius. (:!G7.

#!. +e(artemen Kesehatan. 2G. Pe&/man Penanggulangan Tu%erkul/sis. 2

e& .Dakarta:

+e(kes RI. (: 1.

23

Documents

Lapkas Pulmo Fm Fix