KURT / TÜRKİYE DAVASI

7/30/2019 KURT / TRKYE DAVASI

1/36

nsan Haklar Mahkemesi Karar

KURT/Trkiye Davas

(15/1997/799/1002)Strazburg25 Mays 1998

USUL LEMLER

1. Dava, Szlemenin 32. Maddesinin 1. Fkras ve 47. Maddesinde ngrlen aylk sre iinde, 22 Ocak 1997 tarihinde Avrupa nsan Haklar Komisyonu (Komisyon)tarafndan Mahkememize sunulmutur. Trk vatanda olan Sn. Koeri Kurt tarafndan 11

Mays 1994 tarihinde Szlemenin 25. Maddesi uyarnca Trkiye Cumhuriyeti aleyhineKomisyona sunulmu olan bavuruya (No. 24276/94) dayanmaktadr. Bavuru bavurantarafndan hem kendi adna, hem de olu adna yaplmtr.

Komisyonun talebi Szlemenin eski 44. ve 48. Maddelerine ve Trkiye tarafndanmahkemenin zorunlu yetkisinin tannd bildirgeye (46. Madde) dayanmaktadr. Talebinamac, davaya ilikin gereklerin, daval Devlet tarafndan Szlemenin 2, 3, 5, 13, 14, 18 ve25. Maddesinin 1. Fkras kapsamndaki ykmllklerin ihlal edilip edilmediine ilikin birkararn verilmesidir.

2. Mahkeme A tznn 33. Maddesinin 3. Fkrasnn, (d) bendi uyarnca yaplmolan soruturmaya cevaben bavuran adli takibata katlmak istediini bildirmi ve kendisinitemsil edecek avukatlar tayin etmitir (tzk, 30. Madde). 18 Mart 1997 tarihinde,Mahkeme Bakan bavurann halka ak oturumlarda gayri resmi bir dilde tercmesalanmasna ilikin talebini, avukatlarndan ikisinin mahkemenin iki resmi dilinden birinikullanmalar nedeniyle reddetmitir (tzk, 27. Madde).

3. Oluturulan Mahkeme Heyeti, resen seilmi olan Trk uyruklu hakim Sn. F.Glckl (Szlemenin 43. Maddesi) ve Mahkeme Bakan Yardmcs Sn. R. Bernhardttanmeydana gelmektedir (tzk, 21. Madde 21 Fkra 4, Bent (b)). 21 ubat 1997 tarihinde,Sekreterin huzurunda, Mahkeme Bakan Sn. R. Ryssdal heyetin dier yedi yesinin adlarn

kurayla belirlemitir. Bu yeler unlardr: Sn. F. Matscher, Sn. L.-E. Pettiti, Sn. I. Foighel, Sn.J.M. Morenilla, Sn. G. Mifsud Bonnici, Sn. K. Jungwiert ve Sn. U. Lhmustur (Szlemenin43. Maddesi ve tzn 21. Maddesinin 5. Fkras).

4. Heyet Bakan olarak (tzk 21 6. Fkra) Sn. Ryssdal, Sekreter araclylahareket ederek, Trkiye Cumhuriyeti Temsilcisinden (Hkmet), bavurann avukatndanve Komisyon Delegesinden takibatn organizasyonu hakkndaki grlerini bildirmeleriniistemitir (tzk 37. Madde, 1. Fkra ve tzk 38. Madde). Bunun sonucunda 17 Nisan1997 tarihinde gnderilen talebe ilikin olarak Sekreter, 23 Eyll 1997 tarihinde bavuranngrn ve 29 Mays 1997 tarihinde Hkmete gr sunulmasna ilikin sre snrlamasn

Dileri Bakanl ok Tarafl Siyas ler Genel Mdrl tarafndan Trkeye evrilmi olup gayrresmitercmedir.

1


2/36

uzatma hakk Mahkeme Bakan tarafndan tannarak, 3 Kasm 1997 tarihinde da Hkmetingrn almtr.

5. 24 Eyll 1997 tarihinde Mahkeme Bakan tzn 27. Maddesinin 2. Fkrasnauygun olarak, Uluslararas Af rgtne belirli koullara tabi olarak davaya ilikin yazl

yorumlarda bulunma izni vermitir. Bu yorumlar 7 Kasm 1997 tarihinde Sekreteryatarafndan alnm ve Hkmet Temsilcisine, Bavurann avukatlarna ve KomisyonDelegesine bildirilmitir.

6. 27 Eyll 1997 tarihinde Komisyon, Mahkeme Bakann talimat zerine,Sekreteryann talebine uygun olarak, Komisyon nezdindeki takibatlara ilikin dosyadanmuhtelif dokmanlar sunmutur.

7. Mahkeme Bakannn kararna uygun ekilde, duruma halka ak olarakStrazburgdaki nsan Haklar Mahkemesinde 26 Ocak 1998 tarihinde yaplmtr. Mahkemenceden bir hazrlk toplants gerekletirmitir.

Mahkeme Huzurunda hazr bulunanlar:

(a) Hkmet adnaSn. M. ZMEN,Sn. D. AKAY, Ortak Ajanlar,Sn. A. EMLER,Sn. F. POLAT,Sn. A. GNYAKTI,Sn. M. ANAYAROLU,Sn. A. KAYA,

Sn. K. ALATA, Danmanlar;

(b) Komisyon adnaSn. N. BRATZA, Delege;

(c) Bavuran adnaSn. F. HAMPSON, Avukat,Sn. A. REIDY, Avukat, Avukat,Sn. O. BAYDEMR,Sn. K. YILDIZ, Danmanlar.

Mahkeme Sn. Bratzann, Sn. Hampsonun ve Sn. Akayn beyanlarn dinlemitir.

DAVA ESASLARI

I. Dava le lgili Olaylar

1. Bavuran

8. Bavuran Sn. Koeri Kurt, 1927 doumlu bir Trk vatanda olup, u andaGneydou Trkiyede Bismilde yaamaktadr. Komisyona bavuruda bulunmasna sebepolan olaylarn cereyan ettii tarihte civardaki All kynde yaamaktayd. Komisyona kendiadna ve bavurann iddiasna gre ilgili Devletin sorumluluu altndaki koullarda kaybolan

olu zeyir Kurt adna bavurmutur.

2


3/36

2. Esaslar

9. Bavurann olunun kayboluuna ilikin esaslar ihtilaf konusu tekil etmektedir.

10. Bavurann Komisyon huzurundaki takibatlarda bavuru esaslarna ilikin nihaigrlerinde yer alan esaslar aadaki Blm Ada belirtilmitir. Bu esaslar ayn zamanda

bavurann kendisinin ve avukatnn Komisyona bavuruda bulunma karar ile ilikili olarakyetkililerin gzdana maruz kaldklarn da belirtmektedir. Bavuran, Komisyonun 5 Aralk1996 tarihinde benimsenen raporunda (31. Madde) belirtilen esaslara dayanarak, Mahkemeyesunduu grnde olunun kayboluuna ilikin olaylar tekrarlamamtr.

11. Hkmet tarafndan belirtilen ekliyle davaya ilikin esaslar Blm Bdebelirtilmitir.

12. Komisyona sunulan materyallerin aklamas blm Cde yer almaktadr.Komisyon tarafndan belirtilen ekilde, bavurann olunun kaybolmas ile ilgili yerelyetkililer nezdindeki takibatlarn aklamas Blm Dde belirtilmitir.

13. Bavurann olunun kayboluuna ilikin olaylardaki ihtilafn altnda olaylarntespit edilmesi asndan Komisyon kendi soruturmasn Szlemenin 28. Maddesinin 1.Fkrasnn (a) Bendine uygun ekilde yrtmtr. Komisyon, kendi iddialarn desteklemekamacyla hem bavuran, hem de Hkmet tarafndan sunulan dokmanlar incelemi ve 8-9ubat 1996 tarihlerinde Ankarada gerekletirilen durumada ahitlerin ifadesini almak zere delege atamtr. Komisyon tarafndan alnan ifadeler ve buna ilikin bulgularndeerlendirilmesi Blm Ede zet halinde sunulmutur.

A. Bavuran Tarafndan Sunulan Esaslar

1. Bavurann olunun kayboluuna ilikin olarak

14. 23 ve 25 Kasm 1993 tarihleri arasnda jandarma ve ky korucularndan oluangvenlik kuvvetleri All kyne bir operasyon dzenlemitir. 23 Kasm 1993 tarihinde, terristin ky ziyaret edeceine ynelik istihbarat raporlarn takiben, gvenlik kuvvetlerikyn etrafna konulanmtr. Ardndan iki atma meydana gelmitir. Kyde geirdikleriiki gn boyunca her ev aranmtr. Bavurann ve olunun halas olan Mevlde ile AliKurtun evi de dahil olmak zere on ile on iki arasnda ev operasyon srasnda yaklmtr.Evlerin sadece tanesi atmann yakndayd. Dier evler askeri operasyon srasnda ikinci

bir vesileyle yaklmtr. Kyllere, ky boaltmalar iin bir hafta sreleri olduusylenmitir. ou evsiz kaldndan ve evi olanlar da kyde kalmaya korktuklarndankyller Bismile kamtr.

15. Bavurana gre, 24 Kasm 1993 tarihinde lene doru, kyller askerlertarafndan okul bahesinde toplandnda, askerler okul bahesinde bulunmayan olu zeyiriaryorlard. zeyir Halas Mevldenin evinde saklanmt (bkz. yukardaki paragraf 14).Askerler kz Aynur Kurta babasnn nerede olduunu sorduklarnda, Aynur onlara babasnnhalasnn evinde olduunu syledi. Askerler bavurann dier olu olan Davut Kurt ile birlikteMevldenin evine giderek zeyiri evden aldlar. zeyir 24-25 Kasm 1993 gecesini HasanKln evinde askerlerle birlikte geirdi.

25 Kasm 1993 sabahnda bavuran, bir ocuktan zeyirin sigara istedii haberinialmtr. Bavuran sigaralar alp gtrdnde zeyiri Hasan Kln evinin nnde on

asker ve be-alt ky korucusu ile evrili halde buldu. zeyirin yznde dvldizlenimini veren rkler ve ilikler grd. zeyir bavurana dn syledi. Bavuran

3


4/36

zeyire ceketini ve oraplarn alp getirdi. Askerler kalmasna izin vermediinden, bavuranoradan ayrld. Bu bavurann zeyiri son gryd. Bavuran bundan sonra zeyirin

baka bir yerde grldne ilikin bir delil bulunmadn ileri srmektedir.

16. 30 Kasm 1993 tarihinde bavuran olunun nerede olduuna dair bilgi edinmek

iin Bismil Cumhuriyet Savcs Rdvan Yldrma bavurdu. Ayn gn, il jandarmakarargahndan yzba zzet Cural bavurana zeyirin PKK (Kr i Partisi) tarafndankarldnn dnldn belirtti. Kydeki operasyon plann neren Yzba Cural 4Aralk 1993 tarihinde de benzer ekilde cevap vermitir. Blge Jandarma Komutanl

bavurann 30 Kasm tarihli dilekesinin altna zeyirin gzaltna alnmadna ve PKKtarafndan karldna dair not dmtr.

17. 14 Aralk 1993 tarihinde bavuran Diyarbakrdaki Devlet GvenlikMahkemesine bavuruda bulunmu ve bu Mahkeme zeyirin gzalt kaytlarnda yeralmadn belirtmitir. 15 Aralk 1993 tarihinde bavuran yeniden Bismil Cumhuriyet Savcsile temasa gemi ancak, jandarmaya sevk edilmitir. Son olarak, 24 Aralk 1993 tarihinde

bavuran yardm iin Diyarbakr nsan Haklar Derneine bavurup, olunun kayboluunailikin koullara dair ifade vermitir.

18. 28 ubat 1994 tarihinde Davut Karako (zeyirin kuzeni), Arap Kurt (zeyirinamcas ve ky muhtar) ve Mehmet Kurt (zeyirin bir baka kuzeni) jandarmaya gtrlpPKK terr rgt temsilcileri tarafndan karlan zeyir Kurt hakknda bildiklerikonusunda sorgulanmlardr. 21 Mart 1994 tarihinde Bismil Cumhuriyet Savcs suun PKKtarafndan ilendii gerekesine dayal olarak grevsizlik karar vermitir.

2. ddia edilen gzdana ve bireysel bavuru hakkna mdahaleye ilikin olarak

(a) Bavuran asndan

19. Bavuran 11 Mays 1994 tarihinde Komisyona bavuruda bulunduundan buyana bavurusunu geri ekmesine ynelik Devlet yetkililerinin olaanst ortak abasnnhedefi olduunu ileri srmtr.

20. 19 Kasm 1994 tarihinde bavuran, Diyarbakr Cumhuriyet Basavcsnn talimatzerine Bismil Cumhuriyet Savcsna ifade vermeye arlmtr. Bu ifadede bavuranKomisyona yapt bavurunun yan sra 24 Aralk 1993 tarihinde Diyarbakr nsan HaklarDerneine verdii ifade hakknda (bkz. yukardaki paragraf 17) sorgulanmtr. CumhuriyetSavcsna verdii ifadede bavuran, Diyarbakr nsan Haklar Derneinde alnan ifadede ilerisrlen ekilde kyllere gvenlik kuvvetlerinin ikence yaptn reddetmi ve Dernek

tarafndan alnan ifadedeki oluna ikence yapldna dair atf kabul etmemitir. Bavuran,nsan Haklar Derneine sadece olunun yznn i grndn sylemitir.

21. 9 Aralk 1994 tarihinde bavuran Diyarbakr nsan Haklar Derneine gnderilenve bavurularnn PKK terr rgt tarafndan yazlp propaganda amal kullanldn

belirten bir ifadeyi imzalamtr. Ayn gn iinde Ankaradaki Dileri Bakanlna benzerbir ifade gnderilmitir.

22. Bavuran 6 Ocak 1995 tarihinde Devlet yetkilileri tarafndan Bismildeki noterearlmtr ve kendisine bir asker elik etmitir. Bavuran notere cret dememitir.mzalad ifadede bavurann tek isteinin olunu bulmak olduunu ve bu nedenle deDiyarbakr nsan Haklar Dernei ile temasa getiini belirtmitir. Olunun kaybolmasndandolay gvenlik kuvvetlerini sulayan aslsz bavurunun kendi adna PKK tarafndan

4


5/36

yapldn belirtmitir. Kendi adna Komisyona yaplan bavuruyu reddetmi ve bubavuruyu takip etmek istemediini belirtmitir.

23. 25 Ocak 1995 tarihinde bavurann avukat Sn. Mahmut akar aleyhine davaamak amacyla yetkililer tarafndan hazrlanan dosyann bir paras olarak Cumhuriyet

Basavcs tarafndan ifadesi alnmtr. (bkz. aadaki 25. paragraf).24. 10 Austos 1995 tarihinde bavuran, Bismilde noter huzurunda Komisyona

yapt bavuruyu geri ekmeyi amalayan baka bir beyanda bulunmutur. Bavurana noteresyleyecekleri konusunda herhangi bir zorlamada bulunulmamasnn ve bavurann notereyazl olarak ifade vermek istediini belirtmi olmasnn yan sra, bavuran ifadelerin kendiistek ve arzusunu dile getirmediini ve beyann ieriini teyit etmek iin frsatnn olmadnileri srmtr.

(b) Bavuran avukat Sn. akar aleyhinde yrtlen ilemler

25. Bavuran Komisyona yapt bavurusuna katlmasndan dolay avukat Sn.

Mahmut akarn aleyhine dava almas iin yetkililerin giriimlerde bulunduklarnbelirtmitir. Bavuran suiistimal ettii ve Trkiye aleyhine bavuruda bulunduundanphelenilen Sn. akar aleyhine soruturma almasna ynelik olarak Dileri Bakanlnsan Haklar Mdrlnden Sn. zkarol tarafndan 12 Ocak 1995 tarihli yaz ile yaplanisteme atfta bulunmutur.

B. Hkmet Tarafndan Sunulan Esaslar

1. Bavurann olunun kaybolmasna ilikin olarak

26. All otuz alt haneli bir kydr. Bu ky ve civarndan yaklak on be kadn veerkek PKKya katlm olup, bu oran bu derece kk bir ky iin yksek bir orandr.Katlanlarn arasnda bavurann oullarndan biri olan Musa Kurtun kz Trkan Kurt da

bulunmaktadr.

27. Kyde operasyon gerekletirilmi ve gvenlik kuvvetleri ile pheli terristlerarasnda atma km olmasna ramen, zeyir Kurt gvenlik kuvvetleri tarafndan gzaltna alnmamtr. Gemite herhangi tutuklamas ve yetkililerle herhangi bir sorunu

bulunmadndan kendisinin gzaltna alnmas iin herhangi bir neden bulunmamaktayd.

28. Hkmet zeyir Kurtun gerekte PKKya katld ya da PKK tarafndankarldna inanmak iin gl gerekeleri olduunu belirtmitir. Hkmet, ailenin erkekkardeinin birka yl nce jandarma tarafndan gzaltnda tutulu iken ldne dair iddiasna

ve bavurann gvenlik kuvvetleri kye geldii zaman olunun saklandn bildirmesine veolunun evinin kydeki atma srasnda yanm olduu konusuna atfta bulunmutur.Ayrca, baz aile yeleri halihazrda PKKya katlmlardr ve kydeki operasyondan birkaay sonra ky dnda PKK ile olan temaslarnda zeyir Kurt tarafndan kullanld sylenen

bir snak bulunmutur. Herhangi bir askeri harekatn balangcnda kyllerin dalarakama gelenei de bulunmaktadr. Ayn zamanda kyller de bavurann olunun PKKtarafndan karldn duyduklarn belirtmilerdir.

29. Hkmet zeyirin operasyonun balangcnda kyde saklanm olabileceini vedaha sonra karanlk ve kt hava artlar altnda gvenlik kuvvetleri engelini aabilmiolabileceini belirtmitir. Ankaradaki durumada Komisyon delegelerinin huzurunda

Mehmet Karabulut ilk atmay takip eden gece zeyirin Mevldenin evinde uyuduunu(bkz. Aadaki paragraf 15) ancak sabahleyin uyand zaman zeyirin orada olmadn

5


6/36

grdn dorulamtr. Hkmet Mehmet Karabulutun Mevldenin evinde askerlerigrp duymadn doruladn ve bunun da zeyirin kendi bana kam olabileceinionayladn vurgulamtr.

30. Bu olaydan sonra zeyiri grdn iddia eden tek kii tutarsz, elikili ve

dorulanmayan ifadeleri olan bavurandr. Bavuran zellikle Ankaradaki durumadadelegelere (bkz. yukardaki paragraf 13) okul bahesinde toplanan kyllerin gzlerinin balolduunu tekrarlamtr. Daha sonra bu ifadesini geri almtr. Ayrca, Diyarbakr nsanHaklar Derneine ve Komisyona bavurusundaki ifadelerinde sigara vermek zere olu ileyapt tek grmeye atfta bulunulurken delegeler huzurundaki szl ifadesinde ikigrmeye atfta bulunmutur; olundan nasl mesaj aldna ilikin aklamalar deiiklikgsterirken iddia edilen ekilde olunun sigara istediini bildiren ocuu tespit edememitir.(bkz. yukardaki paragraf 15). Ek olarak, gvenlik kuvvetlerinin gvenlik sebeplerindendolay halk evlerinde tuttuklarn belirtirken bavurann kyden geerek iki grme yapmasakla yatkn gelmemektedir. Hkmet ayrca bavuran tarafndan bir nceki gn yakldniddia ettiinden 25 Kasm tarihinde (bkz. yukardaki paragraf 15) evinden olunun ceket ve

oraplarn almasnn mmkn olamayacan ileri srmektedir.31. Jandarmalara 7 Aralk 1994 tarihinde verdii ifadede Hasan Kln (bkz.

yukardaki paragraf 15) bavurann evine geldiini, geceyi orada geiren olu ile grtnve daha sonra gittiini doruladn Hkmet zellikle vurgulamtr. Ayrca, ne zeyir evesigara istemitir ne de Hasan Kl zeyirin iddia edilen ekilde asker ve ky koruculartarafndan evinin nnde tutuklandn grmtr. Aslnda, Ankaradaki durumada YzbaCuraln Delegelere bildirdii ekilde hibir ky korucusu askeri operasyonlar desteklemekiin kye girmemitir.

32. Olaylara ilikin olarak bavurann verdii ifadelerdeki tutarszlk ve elikileri

desteklemek iin Hkmet ayn zamanda askerlerin hayvanlar ldrdnn, mallaryamaladnn ve kylleri dvdklerinin belirtildii bavurann Komisyona bavurusundakiiddialara iaret etmektedir. Bavuran delegelere ifade verirken bu iddialarn doru olmadn

bildirmitir.

2.ddia edilen gzda ve bireysel bavuru hakknn kullanlmasna mdahaleyeilikin olarak

33. Hkmet bavuran temsilcileri tarafndan iddetle iddia edilen ekilde bavuranndelegeler huzurunda ifade vermeme konusunda herhangi bir baskya maruz kalmadn

belirtmitir.

34. Hkmet bavurann Devlet aleyhine ikayette bulunmay istemediini akabelirttiini beyan etmitir. Bavurann tek amac olunu bulmaktr ve sadece bu amatandolay da bavuran Diyarbakr nsan Haklar Derneine gitmitir. Komisyona yapt

bavuruyu geri almas iin yetkililerin hibir basksna maruz kalmamtr. 6 Ocak ve 10Austos 1995 tarihlerinde (bkz. yukardaki paragraf 22 ve 24) Bismil noterine hr iradesi ileifade vermitir ve bu ifadelerde Diyarbakr nsan Haklar Derneinin kendi adna Komisyonayapt bavuruyu reddetmitir. Bavuran bu ifadeleri verirken yannda hibir asker

bulunmamaktayd, bir tercman vard ve ifadeleri parmak basmadan nce kendisineokunmutur.

35. Hkmete gre, Bavurann olunun kayboluuna ilikin olarak verdii bilgileri

arptarak askerlerin kydeki operasyon srasnda inter alia kyllerin hayvanlarn kesipyediklerine, mallarn yamaladklarna ve okul bahesinde tutulan dier kiilere ikence

6


7/36

yaptklarna ynelik aslsz iddialara eviren Diyarbakr nsan Haklar Dernei temsilcileribavuran kendi amalar dorultusunda kullanmlardr (bkz. yukardaki paragraf 22). Bu vedier ciddi iddialarn daha sonra uydurma olduu ortaya km ve bavurann kendisi buiddialarda bulunduunu reddetmitir. Ankaradaki delegelere katlmamas iin kendisineyetkililerce herhangi bir bask uygulanmamtr. Aslnda, bavurusunu srdrmeme

konusunda tedirgin olduundan katlmamas kendisine hatrlatlmtr. Bavurannkatlmamay istediini fark ettiklerinden kendisine bask uygulayanlar aslnda bavurannavukatlardr.

36. Bavurann avukat Sn. Mahmut akarn aleyhine alan davaya ilikin olarakHkmet avukatn Komisyona yaplan bavurunun kullanlmasnda bir ara olduunu veSzleme sistemini propaganda amalarna ynelik olarak suiistimal ettiini belirtmitir.Avukat aleyhine takibatlarn srdrlmesine ynelik olarak Hkmet tarafndan verilen kararyerindedir.

C. lgili ddialarnn Desteklenmesi Amacyla Bavuran ve Hkmet Tarafndan

Komisyona Sunulan Materyaller37. Komisyon huzurundaki takibatlarda, 24 Aralk 1993 ve 7 ubat 1996 tarihleri

arasnda Diyarbakr nsan Haklar Derneine, Bismil Cumhuriyet Savcsna, jandarmaya,Diyarbakrdaki Cumhuriyet Basavclna ve Bismildeki notere bavuran tarafndanverilen bir dizi ifade bavuran ve Hkmet tarafndan sunulmutur. Bavuran ayn zamandaavukat Sn. Mahmut akarn davranlarna ilikin soruturmaya ynelik resmi evraklar dasunmutur. Hem bavurann olunun kaybolmas hem de, hem kendisinin hem de avukatnnmaruz kald gz da asndan bavurann iddialarnn esaslarnn deerlendirilmesinde bumateryaller Komisyon tarafndan incelenmitir.

38. fadeler jandarma tarafnda 23 ubat ve 7 Aralk 1994 tarihleri arasnda on iki

kylden alnmtr. 23 ubat 1994 tarihinde, jandarma o zamann All ky muhtar olanArap Kurt, Davut Karako ve Mehmet Kurt (her ikisi de zeyir Kurtu kuzeni) ile grmve PKK tarafndan karlan rehine zeyir Kurt hakkndaki bilgi ve gzlemleri hakknda

jandarma yetkilileri tarafndan sorgulanmlardr. Hasan Kl (bkz. yukardaki paragraf 15),Mevlde Kurt (bkz. yukardaki paragraf 15) ve askeri operasyon srasnda bulunan kyller 7Aralk 1994 tarihinde jandarma yetkilileri tarafndan sorgulanmtr. Sorgulanan kyllerdenhibiri zeyir Kurtun gzaltna alndn grmemitir. Hasan Kl ifadesinde zeyirKurtun 24 kasm sabahnda evine geldiini, geceyi orada geirip annesinin geldii birsonraki sabah gittiini dorulamtr. Geceyi evde geiren askerler olmasna ramen HasanKl bavuran ve olunun birlikte evden ktklarn ve askerlerin kesinlikle zeyir Kurtla

birlikte gitmediklerini ileri srmtr.

Delillerin incelenmesi aamasnda yukarda belirtilen tm ifadeler Komisyontarafndan incelenmitir. Hkmet iddia edilen ekilde bavurann olunun kyde gvenlikkuvvetleri tarafndan tutuklanmadna ve PKK tarafndan karlm ya da PKKya katlmakzere gittii eklinde makul olaslklarn bulunduuna ynelik grlerini desteklemek zere

bu ifadelere dayanmtr.

Hkmet ayn zamanda Komisyon huzurundaki takibatlarda 24 Kasm 1993 tarihindegvenlik kuvvetleri tarafndan hazrlanan olay raporunu, Bismil Cumhuriyet SavcsndanDiyarbakr Cumhuriyet Basavclna gnderilen ve 23 Kasm 1993 tarihindeki atmadansonra bavurann olunun PKK tarafndan karldn ileri sren 19 Kasm 1994 tarihli

raporu ve All kyndeki operasyona ilikin olan ve inter aliabavurann olunun gzaltna

7


8/36

alnmadn teyit eden Diyarbakr Jandarma Genel Komutanlndan Albay Eref Hatipolutarafndan dzenlenen 8 Aralk 1994 tarihli raporu sunmutur.

D. Yerel Makamlar Huzurundaki Takibatlar

39. 30 Kasm 1993 tarihinde bavuran parmak damgal bavurusunu BismilCumhuriyet Savcs Rdvan Yldrma sunmutur. Bu bavuruda bavurann olunun

bavurann kyndeki Jandarma ve PKK arasndaki atmadan sonra gzaltna alnd vebavurann olunun akbeti hakknda endielendii belirtilmitir. Bavuran olunun akbetihakknda bilgilendirilmeyi talep etmitir. Ayn tarihte Cumhuriyet Savcs bilgi salanmasnaynelik el yazs bir taleple birlikte bavuruyu jandarma blge komutanlna sevk etmitir.Jandarma blge komutanl ayn tarihte bavuruya el yazs ile zeyir Kurtun gzaltnaalndnn doru olmadn ve PKK tarafndan karlm olabileceini not dmtr.

40. 30 Kasm 1993 tarihli bir mektupla l Jandarma Komutanlndan Yzba Cural,Bismil Cumhuriyet Basavclnn yaz numarasz mektubuna cevaben zeyir Kurtungzaltna alnmadn ve muhtemelen terristler tarafndan karldnn dnldn

bildirmitir.

41. 4 Aralk 1993 tarihli bir mektupla Bismildeki Blge Jandarma KomutanlndanBlge Jandarma Komutan Yzba Cural Bismil Cumhuriyet Basavclna zeyir Kurtungzaltna alnmadn ve muhtemelen terristler tarafndan karldnn dnldn

bildirmitir (bir nceki paragrafta bahsedilen 30 Kasm tarihli mektupla ayn ifadeleriiermektedir).

42. 14 Aralk 1993 tarihinde bavuran Diyarbakrdaki Devlet Gvenlik MahkemesiCumhuriyet Basavcsna parmak damgal bir bavuruda bulunmutur. Bavuran, oluzeyirin yirmi gn nce jandarmalar tarafndan gzaltna alndn ve gzaltna

alnmasndan beri kendisinden herhangi bir haber alnamadn ve olunun hayatndan endieettiklerini belirtmitir. Olunun nerede olduuna dair kendisine bilgi verilmesi isteminde

bulunmutur. Bavuru dilekesinin alt ksmna ayn tarihte Cumhuriyet Basavcs el yazs ilezeyir Kurt isminin gzalt kaytlarnda gemediini not dmtr.

43. 15 Aralk 1993 tarihinde bavuran Bismil Cumhuriyet Savcsna 14 Aralk tarihlibavuru dilekesindeki hususlar tekrarlayan ikinci bir bavuruda bulunmutur. CumhuriyetSavcs bavuru dilekesinin zerine Jandarma Blge Komutanlna talep edilen bilginin

bavurana salanmasna dair bir talimat yazmtr.

44. 21 Mart 1994 tarihinde Bismil Cumhuriyet Savcs Rdvan Yldrm takipsizlik

karar vermitir. Dokman ikayet sahibini bavuran, maduru ise zeyir Kurt olaraktanmlamaktadr. Su yasad rgt yelii ve adam karma olarak sanklar ise PKK yeleriolarak tanmlanmtr. Karar metni PKK ve gvenlik kuvvetleri arasndaki atmadan sonraPKK yelerinin anlan maduru kararak kyden katklarn belirtmektedir. Bu su DevletGvenlik Mahkemelerinin yetkisi kapsamnda olduundan davaya takipsizlik karar verilerekdosya Diyarbakr Devlet Gvenlik Mahkemesine sevk edilmitir.

E. Dava Esasna likin Bulgu ve Delillerin Komisyon TarafndanDeerlendirilmesi

1. Yazl ve szl ifadeler

45. Komisyon bavuran ve Hkmet tarafndan kendi iddialarn desteklemekamacyla sunulan belgeli ifadeleri incelemitir. (bkz. yukardaki paragraf 37 ve 38). Ayrca, 8

8


9/36

ila 9 ubat 1996 tarihleri arasnda Ankarada gerekletirilen durumada Komisyon delegeleriu tanklarn szl ifadelerini dinlemitir: Bavuran; Arap Kurt, All ky muhtar ve

bavurann kaynbiraderi; Rdvan Yldrm, bavuran tarafndan olunun kaybolmasnaynelik olarak ilk bavuruda bulunulan Bismil Cumhuriyet Savcs (bkz. yukardaki paragraf16); zzet Cural, All kyndeki askeri operasyon plann neren Bismil Blge Jandarmas

Komutan (bkz.yukardaki paragraf 31); Muharrem Kpeli, kydeki askeri operasyonda yeralan komando birliinin komutan; ve askeri operasyon balad zaman Ali ve MevldeKurtun evinde bavurann olunu son kez gren Mehmet Karabulut (bkz. yukardaki paragraf29).

fade vermek zere on tana celp edilmi olmasna ramen sadece yukardabelirtilen alt tank durumaya katlp ifade vermitir.

fadelerin deerlendirilmesine ynelik yaklam.

46. Komisyon grevine yaklam, yerel mahkemeler tarafndan gerekletirilen hertrl davaya ynelik esas tespitleri veya her hangi bir ayrntl adli inceleme ya da sz konusuolaylarn dier bamsz soruturmalarn mevcut olmad bir ortamda gerekletirilmitir.Anlan ekilde grevine balayan Komisyon, inter alia Ankaradaki durumada dinlenentanklarn davranlarn ve karar verme aamasnda yeterince gl, ak ve uyumlukarmlarn ya da benzer ekilde rtlmemi varsaymlarn bir arada bulunmasn dikkatealma gereini gz nnde bulundurarak ifadeleri deerlendirmitir. Komisyon ayn zamandatercmanlar araclyla durumada delegeler tarafndan elde edilen ifadelerindeerlendirilmesine ve PKK ile gvenlik kuvvetlerine ilikin olaylar hakknda ifade verirkenGneydou Trkiyeden gelen kyllerin hassas konumlarna ilikin zorluklara gereklimsamahay gstermitir.

3. Komisyonun dava esaslarna ynelik tespitleri

(a) All kyndeki askeri operasyon

47. Komisyon operasyon srasndaki olaylarn genel ak asndan yazl ve szlifadelerin byk lde tutarl olduunu tespit etmitir. Kyllerin 24 Kasm sabahnda okul

bahesinde toplatldklar ve daha sonra kyllerin evlerinde aramalarn yapld tespitedilmitir. Bir gece nce kye giren terristler ve gvenlik kuvvetleri arasndaki atmaesnasnda bavurann ve bavurann olunun evi de dahil olmak zere evler yaklmtr.Kyller 25 Kasm tarihinde yeniden okul bahesinde toplatlmtr. Operasyon srasndakan atmada terrist ve bir gvenlik kuvvetleri mensubu lmtr. On iki kyl 24Kasmda gzaltna alnm ve 26 Kasm tarihinde serbest braklmtr. Gvenlik Kuvvetleri

kyden 25 Kasmn ge saatlerinde ayrlmtr.

(b) Bavurann olu zeyir Kurtun gzaltna alnd iddias

48. Komisyon zeyir Kurtun 23 Kasm 1993 tarihi gecesinde All Ky'ndebulunduunun tespit edildiini ve ifadelerin bavurann olunun PKK ve gvenlik kuvvetleriarasndaki atmadan dolay amcas ve halas Ali ve Mevlde Kurtun evinde kaldna iaretettiini bildirmitir.

49. Kyllerin 24 Kasm 1993 tarihi sabahnda okul bahesinde toplatldklar vezeyir Kurtun kyllerin arasnda olmad da tespit edilmitir.

50. Hasan Kl zeyir Kurtun geceyi evinde geirip 25 Kasm sabahnda annesi ile birlikteevden ayrldn ileri srerken bavuran, kyller gn boyunca okul bahesinde tutulduu

9


10/36

srada olunun askerlerle birlikte olduunu tutarl bir ekilde belirtmitir. Bavuran olunuson kez zeyirin gvelik kuvvetleri tarafndan tutulduu Hasan Kln evine sigara ve giysigtrd zaman grmtr. Bavurann ifadesi 24 Aralk 1993 tarihinde Diyarbakr nsanHaklar Dernei tarafndan alnan ifade ve bu tarihten sonra verdii beyan ve ifadeleri ile sonderece tutarl olmutur. Dier davalarda anlan dernek tarafndan alnan ifadelerin

doruluuna ynelik olarak Komisyon tarafndan daha nceden getirilen eletiriler nedeniyleDiyarbakr nsan Haklar Derneine verilen ifadenin dikkatli ekilde ele alnmasnngerekmesiyle birlikte, Komisyon bavurann delegelere verdii ayrntl ifade iledorulandndan bu ifadenin deer tad kanaatindedir. Hasan Kln ifadesi grnegre bavurann iddia edilen ekilde olunun tutuklandna ynelik ifadesi ile elimektedirancak Komisyon bu ifadenin hatalar ierdiini ve farkl yorumlara ak olduunu tespitetmitir. Komisyon durumaya katlmaya ifade vermeye ynelik celplere Hasan Klncevap vermemesini esefle karlamtr. Yazl ifadesi delegeler huzurunda szl ifade veren

bavuran ile tutarl olmadndan, Komisyon delegeler tarafndan gvenilir ve ikna edicibulunan bavurann ifadesini tercih etmitir.

51. Komisyon Hkmetin bavuran asndan yapt eletirinin bavurann

inanlrln rtmek iin yeterli olmad kanaatindedir (bkz. yukardaki paragraf 3032).Kyllerin gzlerinin balandna ynelik bavurann balangtaki iddiasna ilikin olarak,

bu durumun okul bahesinden alnp Bismilde sorgulanmak zere gzaltna alnan on iki kiiile ilgili olmas muhtemeldir (bkz. yukardaki paragraf 47). Bavurann sigara ve ceket

bulmasna ilikin olarak Komisyon, ceketin nereden bulunduu konusundaki hususunbavuran tarafndan belirtilmemesinin zel bir nem tamad grndedir: soru hibirzaman bavurann kendisine dorudan sorulmamtr. Ayrca, jandarmann ifadesindekyllerin istedikleri zaman okul bahesinde toplanmadan nce bir evden dierine zgrcehareket edemediklerini gsteren herhangi bir husus bulunmamaktadr.

52. Askeri aralara bakmak iin ky korucularnn ky dnda konulandrldklar vebu yzden bavurann iddia ettii ekilde Hasan Kln evinin dnda olamayacaklar ilerisrlmtr. Ancak, ky korucularnn rolnn kendilerinkinin dndaki kylerin dndakialanlarla kstl olmas gereken operasyon uygulamasnn aksine, ky korucularnn kimizaman operasyon srasnda kyde bulunduklarna dair delillere dayanarak Komisyon, budurumun gzard edilemeyecei kararna varmtr.

53. Komisyon, bavurann gerek ve drst ekilde olunun gvenlik kuvvetleritarafndan gzaltna alnd ve mteakibinde de kaybolduuna inand ve bavurannifadesinin, suun PKKya atlmas ve onlarn da bu ie katldnn kabul edilmesikonusundaki isteksizlikten etkilendii sonucunun karlmas iin bir sebep olmadn tespitetmitir. Kendisine sunulan ifadelerin deerlendirilmesi ile Komisyon Bavurann 25 Kasm1993 sabahnda Hasan Kln evinin dnda olunu asker ve ky korucularyla evrili

grdne dair ifadesini kabul etmitir. Bunun, bavurann olunun aile yelerinden veya kyhalkndan biri tarafndan son grl olduu tespit edilmitir.

(c) Operasyonun yrtlmesine ilikin dier hususlar

54. Komisyon bavurann evinin yaklma sebebine veya, eer var ise, gvenlikkuvvetlerinin kyllerin ky terk etme kararlarndaki rolne ilikin herhangi bir tespitte

bulunmann gerekli olmad kanaatindedir. (bkz. yukardaki paragraf 14).

II. lgili Hukuk Ve Uygulamalar

55. Hkmet grnde dava esaslar ile ilgili i yasal hkmlere ilikin ayrntlarayer vermemitir. Komisyon 31. Madde raporunda dava ile ilgili olabilecek i hukuk ve

10


11/36

uygulamalarn incelemesini sunmutur. Bu inceleme daha nceki davalarda daval Devlettarafndan sunulan grlere dayaldr.

A. dari Ykmlle likin Anayasal Hkmler

56. Trk Anayasasnn 125. Maddesi u ekildedir:

darenin her trl eylem ve ilemlerine kar yarg yolu aktr...dare kendi eylem ve ilemlerinden doan zarar demekle ykmldr.

57. Bu hkm olaanst hal ya da sava durumlarnda dahi herhangi bir kstlamayatabi deildir. Hkmn yukarda belirtilen ikinci gerei ykmll sosyal risk teorisinedayal olarak, kesin ve tarafsz zellikte olan idarenin herhangi bir hatasnn mevcutolduunun kantlanmasn gerektirmemektedir. Dolaysyla, Devletin kamu dzen vegvenliini koruma grevini veya kiisel hayat ve mlkiyeti koruma grevini yerinegetiremediinin iddia edildii durumlarda dare faili mehul veya terrist faillerine

eylemlerinden zarar gren kiileri tazmin edebilir.

B. Ceza Kanunu ve Usul

58. Trk Ceza Kanununa gre;

bireyi yasad olarak zgrlnden mahrum etmek (genel olarak 179. Madde,devlet grevlileri asndan 181. Madde),

tehditte bulunmak (191. Madde),

bireyi ikence ya da kt muameleye tabi tutmak (243. ve 245. Madde) cezai sutekil etmektedir.

Tm bu sulara ilikin olarak Ceza Muhakemeleri Usul Kanunun 151. ve 153.Maddesine uygun olarak Cumhuriyet Savcsna veya yerel idari yetkililere ikayette

bulunulabilir. Cumhuriyet Savcs ve polis kendilerine sunulan sular soruturma grevinesahiptir ve Ceza Muhakemeleri Usul Kanunun 148. Maddesi uyarnca Cumhuriyet Savcs birkovuturmann balatlp balatlmayacana dair karar verir. Cumhuriyet Savcsnn cezaitakibatlarn balatlmamas kararna kar ikayet sahibi bavuruda bulunabilir.

59. Genel olarak, suu iledii iddia edilen failin Devlet grevlisi veya Devletmemuru olmas durumunda, kovuturma balatlmasna ilikin iznin yerel idarimahkemelerden alnmas gerekmektedir (l Meclisinin dari Komitesi). Yerel meclis kararlarYksek dari Mahkemeye sunulabilir; kovuturmann balatlmamasna ilikin ret karar,anlan trden bir temyizi kendiliinden gerektirir. Sulanann silahl kuvvetler yesi olmasdurumunda bu kii askeri mahkemelerin yetkisi kapsamnda olup Askeri Ceza Kanunun 152.Maddesi hkmlerine uygun olarak yarglanr.

C. Medeni Kanun Hkmleri

60. ster su isterse crm eklinde olsun, devlet grevlilerinin maddi ya da manevi

zararlara sebep veren herhangi bir yasad eylemi normal hukuk mahkemeleri nezdindetazminat talebi konusu olabilir. Medeni Kanunun 41. Maddesi uyarnca, zarar gren kii ister

11


12/36

kasten, ister ihmal sonucu isterse temkinsizlik nedeniyle kanunlara aykr bir zarara sebebiyetveren bir su iledii iddia edilen kii aleyhine tazminat talebi bavurusunda bulunabilir.Medeni Kanunun 46. Maddesi uyarnca maddi zarar sivil mahkemeler tarafndan tazminedilirken maddi olmayan veya manevi zararlara ilikin kararlar 47. Madde kapsamnda verilir.

61. dare aleyhine olan takibatlar, takibatlar yazl olan idari mahkemeleresunulabilir.

D. 285 Sayl Kararnamenin Etkisi

62. Daval Devlet aleyhine olan daha nceki davalarda, bavuran temsilcileri, aksitakdirde yukarda belirtilen genel usul kapsamnda bulunacak olan bireyin korunmasn kendiiinde zayflatan belirli yasal hkmlere iaret etmilerdir. 285 sayl Karar olaanst haletabi olan alanlarda gvenlik kuvvetleri mensuplarnn aleyhinde dava ama yetkisininCumhuriyet Savcsndan alnp yerel idare meclislerine devredildii 3713 sayl Kanunun(1981 Terrle Mcadele Kanunu) hususunda deiikliklere neden olmutur. Bu meclisler

devlet memurlarndan olumaktadr ve gvenlik kuvvetlerine bakanlk eden blge valisi veyail valilerinin etkisi altnda kolayca kalabilmelerinin yan sra yasal bilgi eksikliklerindendolay da eletirilmilerdir.

III. lgili Uluslararas Materyaller

63. Uluslararas Af rgtnn yan sra Bavuran da Mahkemeye sunduklar yazlgrlerinde cebri kaybolmalar konusuna ilikin uluslararas materyallere dikkat ekmitir.Komisyon rapor ekinde daha ayrntl olarak incelenen aadaki metin ve kararlara atfta

bulunmutur (31. Madde).

A. Birlemi Milletler Materyali

64. Tm Kiileri Cebri Kaybolmaya Kar Korumaya ilikin Birlemi MilletlerDeklarasyonu nter alia olarak aadaki hkm getirmektedir (G.A. res. 47/133, 18 Aralk1992):

Sistematik kaybolma uygulamas insanla kar ilenen bir su olup yasalar karndabirey olarak tannma hakknn, kiinin zgrlk ve gvenlik hakknn, ikenceye tabi olmamahakknn ihlalini tekil eder ve ayn zamanda yaama hakkn ihlal eder veya bu hakka ynelikciddi bir tehdit oluturur.

B. Birlemi Milletler nsan Haklar Komitesinin tihad (HRC)

65. Uluslararas Sivil ve Siyasi Haklar Anlamas erevesinde hareket edenBirlemi Milletler nsan Haklar Komitesi (ICCPR) cebri kaybolmaya ilikin bir dizidavada rapor sunmutur: Quinteros - Uruguay (107/1981) nsan Haklar Komitesi Raporu, 38.Oturum, Ek no. 40 (1983) Ek XXII, 14. Madde; Mojica Dominik Cumhuriyeti, 15 Temmuz1994 tarihli karar, 449/1991 sayl haberlemeye ilikin ICCPR Semeli Protokolnn 5.Maddesi 4. Fkras kapsamndaki Komite gr: nsan Haklar Kanunu Dergisi (HRLJ)cilt. 17 no. 12, s. 18; Bautista Kolombiya, 27 Ekim 1995 tarihli karar, 563/1993 saylhaberlemeye ilikin ICCPR Semeli Protokolnn 5. Maddesi 4. Fkras kapsamndaki

Komite gr: HRLJ cilt. 17 no. 12, sf. 19).

12


13/36

C. Amerika Devletleri Tekilatnn Materyalleri (OAS)

66. Kiilerin Cebri Kaybolmasna ilikin nter-Amerika Szlemesi (Genel Kurultarafndan 7. Karma Ak Oturumunda kabul edilen karar, 9 Haziran 1994, OAS/Ser. PAG/dok. 3114/94 rev. 1: henz yrrlkte deil) inter alia olarak aadaki hkm

ngrmektedir:

Giri; Kiilerin cebri kaybolmas Amerikan nsan Hak ve Grevleri Beyannamesi, nsan

Haklar Evrensel Beyannamesi, Uluslararas Sivil ve Siyasi Haklar Szlemesi ve Amerikannsan Haklar Szlemesinde yer alan temel haklar da ihlal eden son derece ciddi bir baskekli oluturmaktadr,

2. MaddeBu Szlemenin amalarna ynelik olarak, cebri kaybolma herhangi bir ahsn Devlet

temsilcisi veya Devletin izni veya rzas ile hareket eden kii tarafndan karlmas veyaalkonmas ve makul bir sre getikten sonra karlan ya da alkonulan kiinin akbeti veyanerede olduunun tespit edilmesini salayacak hibir bilginin bulunmamas olarak kabuledilmektedir.

4. MaddeKiinin cebri kaybolmas insanlk aleyhine ilenmi bir sutur. bu Szleme koullar

altnda, suu ileyenlerin kiisel sorumluluunu ve yetkilileri bu kaybolmay gerekletiren yada izin veren Devletin sorumluluunu iermektedir.

18. Maddebu Szlemenin onaylanmas veya kabul ile taraf olan Devletler Mahkumlara

yaplan Muameleye ilikin Birlemi Milletler Asgari tzn (663 C [XXIV] sayl ve 31Temmuz 1957 tarihli Ekonomik ve Sosyal Konsey Karar) kendi i hukuklarnn dahili bir

paras olarak kabul ederler.

D. nter-Amerikan nsan Haklar Mahkemesi tihad

67. nter-Amerikan nsan Haklar Mahkemesi Amerikan nsan Haklar Szlemesihkmleri kapsamnda ve Kiilerin Cebri Kaybolmasna ilikin nter-Amerikan

Szlemesinin kabul edilmesinden nce bir dizi davada cebri kaybolmalar sorununu elealmtr: Velsquez Rodrguez - Honduras, 29 Temmuz 1988 tarihli karar (nter-Am. Ct. H. R.(Ser. C) no. 4) (1988)); Godnez Cruz - Honduras, 20 Ocak 1989 tarihli Karar (nter-Am. Ct.H. R. (Ser. C) no. 5) (1989)); ve Cabellero-Delgado ile Santana Kolombiya, 8 Aralk 1995tarihli Karar (nter-Am. Ct. H. R.).

E. Uluslararas Af rgt Sunumlar

68. Mahkemeye yaptklar yazl sunumlarda, Uluslararas Af rgt bu olguyailikin ilgili uluslararas aralara ilikin olarak yaptklar incelemeden aadaki kaybolmasuu unsurlarn tespit etmilerdir: (a) zgrlkten mahrumiyet; (b) hkmet grevlileri veya

bu grevlilerin izni veya rzas ile gerekletirilmektedir; bunu (c) bilgi eksiklii veyazgrlkten mahrumiyetin kabulnn reddi veya kiinin akbetinin veya nerede olduunun

13


14/36

ifasnn reddi takip etmektedir; (d) ve bylece anlan kiiler yasalarn korumas dndabraklmaktadr.

69. Uluslararas Af rgtne gre, kaybolmalar genellikle sistematik bir ekildegereklemektedir ancak bu sistematiklik de art deildir. Ayrca, kaybolma sadece

zgrlk ve gvenlik hakknn ihlali olarak deil ayn zamanda dier temel haklarn da ihlaliolarak grlmektedir. Mahkemenin kaybolma olgusunun dahili bir ekilde ele alnp karkonulmas gereken karmak bir insan haklar ihlali olduunu bildirdii VelsquezRodrguez - Honduras davasndaki nter-Amerikan nsan Haklar Mahkemesi kararna (29Temmuz 1988 tarihi karar) atfta bulunmulardr. Bu haklara yaama hakk ve suimuameleyemaruz braklmama hakk da dahildir. Kaybolmaya ilikin haklarn ihlalinin arl, BirlemiMilletler nsan Haklar Komitesinin Medeni ve Siyasi Haklara ilikin UluslararasSzlemenin 6. Maddesi ile ilgili olarak Taraf olan Devletlerin bireylerin kaybolmalarnnlemek iin etkin ve belirli nlemler almas gerektii ve yaama hakknn ihlalini deierebilecek olan kiilerin kaybolma davalarn ayrntl bir ekilde soruturabilmek iinolanak ve usullerin oluturulmas gerektii ynnde karar almasna neden olmutur. (Genel

Mtalaa no. 6 (16. Oturum 1982) [37 UN GAOR, Ek, no. 40 (A/37/40), Ek V] Fkra 1). nsanHaklar Komitesi daha sonra Mojica - Dominik Cumhuriyeti davasnn 15 Temmuz 1994tarihli kararnda kaybolan kiileri suimuamele risklerine kar koruma gerei asndan buifadeyi tekrarlamtr.

70. Yukarda belirtilen nter-Amerikan Mahkemesinin Velsquez Rodrguez -Honduras davas kararn rnek vererek kaybolmalarn genellikle gizli yargsz infaz vecesedin saklanmasn ierdiini ve bireyin uzun sreli izolasyonu ve mahrumiyetininmadurun fizyolojik ve psikolojik btnlne zarar veren zalim ve insanlk d bir muameleolduunu belirtmitir. 15 Temmuz 1994 tarihli Mojica - Dominik Cumhuriyeti kararnda,Birlemi Milletler nsan Haklar Komitesi kiinin kaybolmasnn Avrupa nsan HaklarSzlemesinin 3. Maddesini yanstan Medeni ve Siyasi Haklara ilikin Uluslararasszlemenin 7. Maddesinin ihlalini tekil eden muamele ile blnmez bir ekilde balantlolduunu belirtmitir.

71. Ayrca, Uluslararas Af rgt kaybolmalarn sevdikleri insann akbeti belirsiziken genellikle uzun yllar boyunca ciddi zihinsel ac eken kaybolann ailesinin haklarn

byk lde ihlal ettiine dikkat ekmitir. Uluslararas Af rgt Birlemi Milletler nsanHaklar Komitesinin 21 Temmuz 1983 tarihli Quinteros-Uruguay kararnda bu yaklam

benimsedii grndedir.

KOMSYON HUZURUNDA YAPILAN TAKBAT72. Bayan Koeri Kurt 11 Mays 1994 tarihinde hem kendi adna hem de olunun

adna Komisyona bavuruda bulunmutur. Olu zeyirin gzaltna alnd ve mteakibindede kaybolduuna dair ikayette bulunmutur. Olunun daval Devletin Szlemenin 2, 3, 5,14 ve 18. Maddelerini ihlalinin, kendisinin ise Szlemenin 3 ve 13. Maddelerinin ihlalininmaduru olduunu ileri srmtr.

73. Komisyon bavuruyu (no. 24276/94) 22 Mays 1995 tarihinde kabul etmitir. 5Aralk 1996 tarihli raporunda (31. Madde); Komisyon bavurann olunun kaybolmasnailikin olarak 5. Maddenin ihlal edildii (oybirlii ile); bavuran asndan 3. Maddenin ihlal

edildii (on dokuza kar be oyla); Bavurann oluna ilikin olarak Szlemenin 2 ve 3.Maddeleri kapsamnda yaplan ikayetlerin ayr ayr ele alnmasnn gerekmedii (oybirlii

14


15/36

ile); Bavuran asndan Szlemenin 13. Maddesinin ihlal edildii (oybirlii ile);Szlemenin 14. ve 18. Maddelerinin ihlal edilmedii (oybirlii ile); ve TrkiyeninSzlemenin 25. Maddesi Fkra 1 kapsamndaki ykmllklerini yerine getirmedii(oybirlii ile) ynnde gr bildirmitir. Komisyon gr ile muhalefet erhinin tam metni

bu kararda ek olarak sunulmutur.

MAHKEMEYE YAPILAN NHA SUNUMLAR

74. Bavuran grnde Mahkemeden olunun kaybolmas asndan davalDevletin Szlemenin 2, 3, 5, 14 ve 18. Maddelerini ihlal ettiinin ve kendisinin ise 3 ve 13.Maddelerin ihlalinin maduru olduunu tespitini talep etmitir. Ayrca Bavuran davalDevletin 25. Madde Fkra 1 kapsamndaki ykmllklerini yerine getiremediini ilerisrmtr. Bavuran mahkemeden 50. Madde kapsamnda kendisinin ve olunun adiltazminatna ynelik karar verilmesini talep etmitir.

75. Hkmet grnde kendi asndan, geerli bavuru olmad sebebiyle davann

kabul edilemez olduu ynnde karar verilmesini Mahkemeden istemitir. Alternatif olarakHkmet bavurann ikayetinin kantlanmadn belirtmitir. Durumada Hkmet aynzamanda bavurann i hukuk yollarn tketmemi olmasndan dolay davann kabuledilmemesi gerektiini belirtmitir.

HUKUK AISINDAN

I. Hkmetin lk n tiraz

76. Hkmet Bavurann hibir zaman Szleme kurumlar nezdinde yetkilileraleyhine bir ikayette bulunma niyetinde olmadn belirtmitir. Bavurann CumhuriyetSavcs ve dier grevlilerle (bkz. yukardaki paragraf 39-43) temasa gemesinin teknedeninin olunun akbetini aratrmak ve kyndeki askeri operasyondan sonra tutuklanmolabilecei olasln ortadan kaldrmaktr. Bavurann olunun akbeti hakknda bilgi talebitemsilcileri Devlet aleyhine iddialarda bulunan ve yetkilileri bavurann olunun kaybolmashususuna dahil etme konusunda bavuran etkileyen Diyarbakr nsan Haklar Derneitarafndan suiistimal edilmitir.

Devlet, bavurann dernein teviki ile Komisyona yapt bavurudaki iddialar (bkz.yukardaki paragraf 34) geri almak iin Bismildeki notere iki kez kendi iradesi ile gittiikonusunda srar etmitir.

77. Komisyon bavurann delegeler huzurundaki szl ifadelerinin yetkililer aleyhinedavaya devam etme niyetini teyit ettiini ve hazrlanmasnda Diyarbakr nsan HaklarDerneinin katlmnn olup olmadna baklmakszn, bavurann Komisyona yapt

bavurunun (bkz. yukardaki paragraf 17 ve 50) kendi olunun kaybolmasndan Devletisorumlu tuttuuna dair bavurann inancn yanstmad ynnde tespitte bulunmas iinherhangi bir sebep olmad sonucuna varmtr.

78. Mahkeme bavurann Mahkeme huzurundaki takibatlarda yer alma isteini teyitettiini ve bu amaca ynelik olarak yasal temsilcilerini atadn gzlemlemitir (bkz.yukardaki paragraf 2). Ayrca, bavuran davasnda Mahkeme nezdindeki durumaya

katlmtr. Delegeler huzurundaki ak ifadesi de gz nnde bulundurularak (bkz.yukardaki paragraf 77), 23 Aralk 1993 tarihinde bavuran Diyarbakr nsan Haklar dernei

15


16/36

ile ilk temasa getiinde olunun gzaltna alndnn ve o zamanda beri grlmediininyetkililer tarafndan inkar karsnda duruma ilikin tazmin talep ettii sonucu kartlmaldr.Bu husus bavurann yetkililer aleyhine yapt ikayetin esas olup bavuran, tutarl birekilde bu ikayeti yerel yetkililerle yapt tm temaslarnda (bkz. yukardaki paragraf 37) veSzleme kurumlar nezdindeki takibatlarda ileri srmtr. Bu sebeple bavuru geerli

addedilmeli ve kiisel bavuru hakknn kullanlmas ile bavuran tarafndan hr iradesi ileyaplm olarak kabul edilmelidir.

Bu sebeple Hkmetin ilk n itiraz ret edilmitir.

II. Hkmetin kinci n tiraz

79. Hkmetin grnde bu hususu ele almamasna ramen, Komisyon nezdindekitakibatlarn kabul edilme srecinde olduu gibi durumada da bavurann i hukukkapsamnda mevcut ve etkin i hukuk yollarn tketmediini ileri srmtr. Bu adanSzlemenin 26. Maddesi gerekleri dikkate alnarak, bavurann davasnn kabul edilmemesi

gerekmektedir.80. Hkmet, yetkililerin ilk olarak olunun kyde tutuklanmadn ve ikinci olarak

da olunun tutuklu olmadna ynelik tespitlerine kar mcadele vermek iin bavurannhibir zaman yasal takibat balatmadn belirtmitir. Bavurann kendisi de hibir aamadayerel mahkemelerin yetkisine bavurma konusunda hibir baskya maruz kalmadn kabuletmitir. Bavurann olunun kaybolmas ile Devletin balantl olduuna inanyor olmasdurumunda, Trk hukuku kendisine bir dizi zm yolu temin etmektedir. Bu adan hkmet

bavurann kamu grevlilerinin eylemlerine ilikin sk ykmllk ilkesine bavurarak, idarikanun takibatlarnda yetkililer aleyhine dava aabileceini vurgulamtr (bkz. yukardaki

paragraflar 5658). Ayrca, bavurann iddia edilen ekilde olunun zgrlnden mahrumedildiine ya da yetkililer tarafndan ldrldne veya yetkililerin suimuamelesine maruz

brakldna inanmas durumunda ceza kanunu da kendisine yardmc olacak niteliktedir(bkz. yukardaki paragraf 59). Bavuran anlan hukuk yollarndan herhangi birine

bavurmad gerekesiyle bavurann Szlemenin 26. Maddesi gereklerini yerinegetirmemi olarak kabul edilmesi gerekmektedir.

81. Mahkeme, Hkmetin itiraznn hkmet grnde deil sadece durumadabelirtildiini ve bu yzden de aada belirtilen A tzk Maddelerinin 48. Maddesi 1.Fkrada ngrlen sre snrn atn belirtmektedir:

n itirazda bulunmak isteyen Taraf en ge Tarafn Bakana gr bildirmemeynndeki istediini bildirmesine veya alternatif olarak ilk grn sunulmasna ynelik

olarak tzk 37. Maddesi, 1. Fkrasnda dzenlenen sre snrna dek itirazn ve itiraznailikin gerekeleri sunmaldr.82. Bu sebeple itirazn reddi gerekmektedir. (bkz. Olsson - sve (no. 1), 24 Mart

1988 tarihli karar, A Serisi no. 130, sf. 28, 56. Madde).83. Ayrca, Mahkeme bu adan Sn. Kurtun ikayetine ynelik zm elde etmek

iin kendisinden beklenebilecek her eyi yaptn da dikkate almaktadr. BavuranBismildeki Cumhuriyet Savcs ile ilk olarak 30 Kasm 1993 ve ikinci olarak da 15 Aralk1993 tarihinde olmak zere iki kez temasa gemitir. Ayrca 14 Aralk 1993 tarihindeDiyarbakrdaki Devlet Gvenlik Mahkemesine de dileke ile bavuruda bulunmutur (bkz.yukardaki paragraflar 3943). Bavurann olunun kyndeki askerler ve PKK arasndakiatmadan sonra gz altna alnd konusunda srar etmesine ramen hibir aamada

yetkililer bavurann ifadesini almamlardr. 15 Aralk tarihli dilekesi, bavurann olununhayatndan endie ettiini belirtmesinden dolay ok daha fazla zorunluluk arz etmektedir.

16


17/36

Hem Blge Jandarma Komutanl hem de l Komutanlndan Yzba Cural bavurann ilkdilekesini sunduu gnde zeyir Kurtun PKK tarafndan karld grnde olduklarn

belirtilmitir. Ancak, bu alelacele varsaym destekleyen hibir sebep gsterilmemitir veCumhuriyet Savcs esaslar daha ayrntl olarak incelememitir. Bavurann resmiaklamay kabul etme konusundaki isteksizlii, olunun gzaltna alndn ileri srerek iki

kez daha bavurann yetkililerle temasa geip olunun akbeti hakknda bilgi verilmesineilikin srar ile de teyit edilmektedir. Ancak, bavurann bu iddias ciddi bir ekilde elealnmam ve yetkililer olunun PKK tarafndan karldna ilikin olarak dayanaktanyoksun bir soruturmay srdrmeyi tercih etmilerdir. Bavurann ikayetine dair herhangi

bir etkin aratrmann yetkililer tarafndan yaplmam olduu dikkate alndnda, bavurannHkmet tarafndan Mahkemeye yaplan sunumlarda belirtilen i hukuk yollarna makul

bavurusu iin herhangi bir neden bulunmamaktadr.

Mahkemenin kanaatna gre, Mahkemenin karara balanm itihad nda (bkz. 16Eyll 1996 tarihli Akdivar ve Dierleri - Trkiye davas karar, Karar ve HkmlerRaporu1996-IV, sf. 121011, 65. 69. Madde) bavuran i hukuk yollarn tketme

zorunluluundan muaf tutan zel koullarn bulunduu ve bu adan Hkmetin itiraznnreddi ynnde karar verilmesi iin belirtilen sebepler kendi iinde yeterli sebep tekiletmektedir.

III. Bavurann Olunun Kaybolmasna likin Olarak Szlemenin 2, 3 ve 5.Maddelerinin hlal Edildii ddias

84. Bavuran Mahkemeden, Komisyon tarafndan tespit edilen esaslara dayal olarakolunun kaybolmasnn Szlemenin 2, 3 ve 5. Maddeleri kapsamnda daval Devletinsorumluluu altnda olduunun ve anlan Maddelerin her birinin ihlal edildiinin tespitinitalep etmitir. Bavuran, Mahkemenin kaybolma olgusuna ilikin olarak Amerikan nsanHaklar Szlemesi kapsamnda nter-Amerikan nsan Haklar Mahkemesi tarafndan veMedeni ve Siyasi Haklara ilikin Uluslararas Szleme kapsamnda Birlemi Milletler nsanHaklar Komitesi tarafndan kabul edilen yaklama paralel olarak (bkz. yukardaki paragraf61-71) olunun durumuna ilikin hususlar sadece Szlemenin 5. Maddesi kapsamndakihususlara snrlandrmayp ayn zamanda 2. ve 3. Madde kapsamndaki hususlar da gznnde bulundurmas konusunda srar etmitir.

85. Hkmet, Komisyonun esas ve delil tespitinin ciddi derecede yetersiz olduunuve bavuran tarafndan ileri srlen Maddelerin herhangi birinin ihlalinin tespiti asndandayanak tekil etmediini belirtmitir.

86. Komisyon kendi asndan, daval Devletin bir btn olarak ele alndnda

Szlemenin 5. Maddesini zellikle ciddi ve aleni bir ekilde ihlal ettiini ve bu sebeple 2. ve3. Madde kapsamndaki bavurann ikayetlerinin ayr ayr incelenmesin gerekli

grmediini belirtmitir.

A. Esaslarn Tespiti

1. Mahkeme huzurundakilerin ddialar

(a) Komisyon

87. Mahkeme huzurunda, Komisyon Delegesi esas tespitinin, Komisyon delegeleritarafndan yerel soruturma tespitlerinden faydalanlmakszn, dikkatli bir ekilde adil ve

17


18/36

tarafsz olarak yrtlen soruturmaya dayal olarak gerekletirildiini vurgulamtr.Komisyon askeri operasyon srasnda kydeki olaylarn seyrine ilikin olarak bavurantarafndan verilen yazl ve szl ifadelerdeki tutarszlk ve elikilerin tam olarak farkndadr.Bununla birlikte bavuran kendisine ilikin temel konularda gvenilir ve ikna edici

bulunmutur. Delegeler huzurunda hkmet avukatlarnn da bulunduu apraz incelemede

olunu 25 Kasm 1993 sabah askerler ve ky korucularyla evrili olarak Hasan Klnevinin dnda grdne ynelik iddiasnda hi tereddt etmemitir. Hkmetin zeyirKurtun ya PKKllar tarafndan karlm ya da terristlere katlmak iin kyden ayrlmolduuna ynelik iddiasnn aslnda hibir dayana yoktur ve bavurann olununtutuklandna dair grg tankln rtememektedir.

88. Delege, Hkmet tarafndan Bavurann belirttii olaylarda tespit edilen her birelikinin Komisyonca tam olarak ele ald konusunda srar etmitir. zellikle HasanKln jandarmaya verdii, elikili olduu gzlemlenen ifadesine (bkz. yukardaki paragraf31) zel bir dikkat gsterilmitir. Kukusuz, Hasan Kln ifadesi bavurann 25 Kasm 1993sabahndaki olaylar anmsamasndaki kesinlik hakknda phe uyandrmaktadr. Ancak,

bavurann aksine Hasan Kl hibir zaman delegeler huzurunda ifade vermemitir ve anlanifadenin bavurann olunu gz altna aldn iddia ettii yetkililerce alnm olmasnedeniyle Hasan Kln ifadesinin temkinli ekilde ele alnmas gereklidir.

89. Yukarda belirtilen sebeplerden dolay, Delege Mahkemeden esaslarn Komisyontarafndan tespit edilen ekilde kabuln talep etmitir (bkz. yukardaki paragraf 53).

(b) Bavuran

90. Bavuran Komisyon tarafndan tespit edilen esaslar ve bu esaslarn sonularnkabul etmitir. Bavuran olunu 25 Kasm 1993 tarihi sabahnda Hasan Kln evinindnda askerler ve ky korucularyla evrili olarak grmtr. Bavuran olunu o zamandan

beri grmediini Mahkeme huzurunda onaylamtr.

(c) Hkmet

91. Hkmet Komisyonun tespit ettii esaslara ve zellikle bavurann ifadesineverilen ar arla iddetle kar kmtr. Hkmet bavurann aslnda olunu HasanKln evinin dnda asker ve ky korucular ile evrili olarak grdn iddia eden tek kiiolduu konusunda srar etmitir. Ancak Komisyon bavurann gvenlik kuvvetlerialeyhindeki daha nceki iddialarn geri almasna (bkz. yukardaki paragraf 30 ve 32) ve

ifadesindeki pek ok hususun son derece mantk d ve dier ifadelerle eliiyor olmasnaramen (bkz. yukardaki paragraf 30 ve 31) bavurann ifadesini gvenilir bulmutur.

92. Hkmet, zeyir Kurtun iddia edilen ekilde kyde gzaltna alnmadn teyiteden dier kyllerin ifadelerine (bkz. yukardaki paragraf 38) gerekli nemi vermemesindendolay Komisyonu eletirmitir. Hasan Kl sorgulanmasnda zellikle zeyir Kurtunevinden bavuran ile birlikte ayrldn ve ilgili zamanda evinin dnda herhangi bir gvenlikkuvvetinin olmadn ak bir ekilde belirtmitir (bkz. yukardaki paragraf 38). HkmetKomisyonun bavurann olunun kaybolmas konusunda PKKnn da yer alabilmiolabileceine ilikin resmi gr ciddi bir ekilde ele alma konusundaki isteksizliini eseflekarlamtr. Bu gr yetkililer tarafndan sorgulanan kyllerin ifadesinde de

desteklenmektedir (bkz. yukardaki paragraf 38).

18


19/36

93. Yukarda belirtilen nedenlerden dolay Hkmet bavurann iddia edilen koullaraltnda olunu grm olduunun makul phelerin tesinde kantlanamadn ve bu sebeple

bavurann olunun kaybolmasnn Hkmet sorumluluunu iermediini belirtmitir.

2. Mahkemenin deerlendirmesi

94. Mahkeme, balangta 31. Maddedeki raporunun 159-179 FkralarndanKomisyonun Hkmetin her bir kar iddiasnn yan sra bavurann ifadesindeki elikileride titizlikle ele aldnn aka grld kanaatindedir.

95. Temel olarak sadece ikayet sahibinin grg tanklna dayal bir iddia ile karkarya olan bamsz bir esas tespit kurumu olarak Komisyon, bavurann gvenilirliine ve25 Kasm 1993 sabahndaki olaylar anmsamasnn kesinliine zel bir nem vermitir.Ankaradaki durumada bavurann, delegeler ve Hkmetin avukatlar tarafndan ifadesikonusunda kapsaml olarak sorgulanm olduu dikkate alnmaldr. Bavurann Diyarbakrnsan Haklar Derneine verdii ifade ile (bkz. yukardaki paragraf 50) delegeler huzurundaki

szl ifadesi arasnda belirgin elikiler olmasna ramen bavuran yetkililerle bulunduu tmtemaslarda olunun kyde askerler ve ky korucular tarafndan evrili halde olunugrdne ynelik iddiasna her zaman sadk kalmtr.

96. Mahkemenin grne gre, Komisyon bavurann ifadesini destekleyen unsurlarile ifadenin gvenilirliine veya inandrclna glge dren unsurlar arasndaki dengeyigz nnde bulundurarak huzurundaki tm ifadeleri uygun ekilde deerlendirmitir. HasanKln delegeler huzurunda ifade vermesine ynelik Komisyon celplerine cevapvermemesine ramen, Hkmetin davann merkezi olarak ele ald ifadesi bavurannifadesinin yan sra dikkatle Komisyon tarafndan incelenmitir (bkz. yukardaki paragraf 50).Belirgin bir ekilde Sn. Kln ifadesinin somut maddi alardan kusurlu olduu tespitedilmitir ve Sn. Kln celplere icabet etmemesi, bavurann ifadesinin aksine, ne bir ahitolarak anlann gvenilirliinin ne de jandarmalar tarafndan alnan ifadenin dorulukdeerinin bir itiraz ortamnda dorulanamayaca anlamna gelmektedir.

97. Ayrca, Hkmetin Bavurann olunun PKK tarafndan karldna ya daterristlere katlmak zere kyden ayrldna ynelik gr Komisyon tarafndan gerekenekilde ele alnmtr. Ancak bu grn temel dayana, bavurann ikayetinin konusu olan

jandarma tarafndan alnan kyllerin ifadelerine dayal olup (bkz. yukardaki paragraf 38),bu ifadelerin Komisyon tarafndan asgari kant niteliinde kabul edilmesi yerindedir.

98. Mahkeme karar balanm itihatlar kapsamnda esaslarn tespit vedorulanmasnn zellikle Komisyonun ele alaca bir husus olduunu hatrlatmaktadr(Szleme 28. Maddesi, 1. Fkra ve 31. Madde). Komisyonun esas tespitleri Mahkemeasndan balayc olmayp, Mahkeme huzurundaki tm materyallerin nda kendi takdirikonusunda zgr olmakla birlikte, sadece istisnai koularda bu alandaki yetkilerinikullanacaktr (bkz. rnein, 27 Eyll 1995 tarihli McCann ve Dierleri - Birleik Kraliyetkarar, Seri A no. 324, sf. 50, 169. Madde; 18 Aralk 1996 tarihli Aksoy - Trkiye karar,

Raporlar 1996-VI, sf. 2272, 38. Madde; 25 Eyll 1997 tarihli Aydn - Trkiye karar,Raporlar1997-VI, sf. 188889, 70. Madde; ve 28 Kasm 1997 tarihli Mente ve Dierleri -Trkiye karar,Raporlar1997-VIII, sf. 270910, 66. Madde ).

99. Mahkeme, kendisi tarafndan dikkatli bir ekilde gerekletirilen ifade vedelegelerin oturumunun kaytlarnn deerlendirmesine dayal yukardaki hususlara ilikin

19


20/36

olarak, Komisyonunkinden farkl bir sonuca ulamasn gerektiren herhangi bir istisnaikoulun bulunduu konusunda ikna olmamtr. Mahkeme Komisyonun, makul phelerintesinde, bavurann 25 Kasm 1993 sabahnda olunu Hasan Kln evinin dndagrdne ve anlan tarihte olunun asker ve ky korucular ile evrili olduuna ve ozamandan beri olunun grlmediine ilikin bir sonuca varmas iin yeterli gereklere dayal

ve ak bir dayanan mevcut olduu kanaatindedir.

B. 2. Madde

100. Bavuran olunun Szlemenin 2. Maddesinin ihlallerinin maduru olduunaynelik tespiti destekleyen pek ok etken olduunu ileri srmtr. Anlan Madde yledir:

1. Herkesin yaama hakk kanunla korunur. Kanunun lm cezas ile cezalandrdbir sutan dolay hakknda mahkemece hkmedilen bu cezann yerine getirilmesi dnda hikimse kasten ldrlemez.

2. ldrme, aadaki durumlardan birinde kuvvete bavurmann kesin zorunluluk

haline gelmesi sonucunda meydana gelmise, bu Maddenin ihlali suretiyle yaplm saylmaz :

(a) Bir kimsenin kanund iddete kar korunmas;

(b) Kanuna uygun olarak tutuklama yaplmas veya kanuna uygun olarak tutuklubulunan bir kiinin kamasnn nlenmesi ;

(c) Ayaklanma veya isyann, kanuna uygun olarak bastrlmas.

101. Bavuran olunun kaybolmasnn hayati tehdit tekil eden bir balamda meydanageldiini vurgulamtr. Mahkemeden cebri kaybolmalar konusuna ilikin olarak Mojica -Dominik Cumhuriyeti davasnda (15 Temmuz 1994 tarihli karar) Birlemi Milletler nsanHaklar Komitesinin yaklamnn yan sra Velsquez Rodrguez - Honduras davasnda(29 Temmuz 1988 tarihli karar) nter-Amerikan nsan Haklar Mahkemesinin tutumuna dayalolarak hareket etmesini (bkz. yukardaki paragraflar 65-71) ve daval Devletin olununhayatnn korunmasna ilikin 2. Madde kapsamndaki mspet ykmlln ihlal ettiinintespitini talep etmitir. Bavuran, olunun daval Devlet yetkililerinin elinde ldne dair

belirli bir kantn bulunmamasna ramen anlan trden bir tespitin yaplabileceini ilerisrmtr.

102. Alternatif sunumunda bavuran, Gneydou Trkiyede kayplarn yan sra

belge ile kantlanm son derece sk grlen ikence, gzaltnda aklanmayan lmlerinbulunduunu ve bunun da yetkililerin 2.Madde kapsamnda olunun hayatn korumaykmllklerini ihlal ettiklerine dair makul bir varsayma sebep olmakla kalmayp, aynzamanda olunun anlan hkmn ciddi ihlalinin kurban olduuna dair iddiaya temel tekilettiini iddia etmitir. Bavuran, yukarda belirtilen 29 Temmuz 1988 Velsquez Rodrguez -Honduras kararnda nter-Amerikan Mahkemesinin daval Devletin bu davada anlankantlardan herhangi birinin mevcudiyetine dayal olarak Amerikan nsan HaklarSzlemesinin yaam hakk hkmn ihlal ettii sonucuna ulamaya hazr olduunu

belirtmitir.

103. Bavuran ayrca, olunun 25 Kasm 1993 tarihinde gz altna alnd ve o

zamandan beri grlmediine ynelik tespite dayal olarak, Mahkemenin kendi itihadnndaval Devletin 2. Maddeyi ihlaline ilikin iki ek sebep sunmakta olduunu belirtmitir. lk

20


21/36

olarak, yetkililer olunun varsaylan lmne dair herhangi bir ikna edici aklama teminedememilerdir. Gz altndaki ahsa yaplan kt muamele kantna ilikin olarak Mahkemetarafndan 27 austos 1992 tarihli Tomasi - Fransa kararnda uygulanan yaklam asndan(Seri A no. 241-A), bavuran benzer bir yaklamn mutatis mutandis olarak olununvarsaylan lm asndan da uygulanmas gerektii grndedir. kinci olarak, ve daha

nce verilmi olan McCann ve Dierleri - Birleik Kraliyet kararna atfen, bavuranyetkililerin olunun kaybolmasna ynelik olarak derhal, ayrntl ve etkin bir soruturmagerekletirme konusundaki ihmallerinin, 2. Maddenin ayr bir ihlali olarak ele alnmasgerektiini ileri srmtr.

104. Hkmet bavurann olunun gvenlik kuvvetleri tarafndan tutuklandna dairiddiasn kantlamadn belirtmitir. Buna gre, 2. Madde kapsamnda ele alnacak herhangi

bir husus bulunmamaktadr.

105. Komisyon kyde tutuklanmasnn sonrasnda zeyir Kurtun akbetine dair kantolmadan bavurann olunun 2. Maddenin ihlalinin maduru olduu soncuna varmann

uygun olmayacan tespit etmitir. Komisyon bavurann aklad hayati tehdit tekil edenbalamdan ya da daval Devlette idari kaybolmalarn olduuna ynelik iddiadan olununldrlm olduu sonucunun kartlabileceine ynelik iddiasn kabul etmemitir.Komisyonun grne gre, bavurann olunun aleni cebri kaybolmasna ynelik iddias veyetkililerin, olunun kaybolmaya ilikin hayati risklere kar korumak iin makul nlemalmamalarna ynelik iddia Szlemenin 5. Maddesi kapsamnda yer almaktadr.

106. Mahkeme, 25 Kasm 1993 tarihinde bavurann olunun askerler ve kykorucular tarafndan tutuklanmasna ynelik Komisyon tespitlerini kabul ettiinihatrlatmaktadr. Bavurann olunun akbeti ve nerede olduuna ilikin hibir bilgiolmakszn yaklak drt buuk yl gemitir. Bu koullar altnda bavurann olununkendisini tutsak alan kiilerin ellerinde mehul gzalt durumunda lm olabileceine dairkorkusunun aslsz olduu sylenemez. Bavuran olunun ldrldne dair bir sonucavarmak iin zorlayc gerekeler bulunduunu ileri srmtr.

107. Ancak, Komisyon ile ayn ekilde, Mahkeme bavurann olunun makulphelerin tesinde kyde tutuklu iken ya da daha sonraki bir aamada yetkililer tarafndanldrld sonucuna varmaya yol aacak somut kantlarn olup olmadn dikkatleincelemelidir. Mahkeme ayn zamanda bu adan da Devlet grevlileri tarafndan yasadldrme iddiasn evreleyen koullara ilikin etkin bir soruturma yapmaya ynelik olarak,

bir Szlemeci Devletin 2. Madde kapsamndaki mspet ykmlle sahip olduunun tespit

edildii davalarda anlan ykmll devreye sokabilecek ldrc silah atna dair somutbir kant olduunu belirtmektedir. (bkz. yukarda belirtilen McCann ve Dierleri karar; ve 19ubat 1998 tarihli Kaya- Trkiye karar,Raporlar1998-I).

108. Bu adan bavurann davasnn, tamamen daval Devletteki resmi ekildemsamaha gsterilen kaybolmalar ve buna bal olarak tutuklularn tabi kald kt muameleve hukuk d ldrmeler ilikin iddialarn genel analizi ile desteklenen, olunun balangtakitutuklanmasna dair koullardan ortaya karlan varsaymlara dayal olduugzlemlenecektir. Mahkeme kendi asndan, bavurann olunun aslnda gzaltnda ikenldne ynelik daha inandrc belirtilerin mevcut olmamasnn, bu iddialarla telafiedilebilecei grnde deildir. Bavurann, inter alia 2. Madde ihlali iddiasna ilikin

olarak Mahkeme bavurann gereke gsterdii kantn anlan iddiaya yeterli dayanak tekiletmedii kanaatindedir.

21


22/36

109. Yukarda belirtilen hususlara ynelik olarak, bavurann daval Devletinbelirtilen koullar altnda olunun hayatn korumaya ynelik ykmlln yerinegetiremediine ilikin iddialarnn Szlemenin 5. Maddesi asndan deerlendirilmesigerektii kanaatindedir.

C. Bavurann Oluna likin Olarak 3. Madde

110. Bavuran 2. Madde kapsamndaki ikayetlerine ilikin yaklamlarna uygunolarak ayrca olunun daval Devlet tarafndan Szlemenin 3. Maddesinin ihlalinin maduruolduunu iddia etmitir. Anlan Madde u ekildedir:

Hi kimseye ikence yaplamaz, insanlk d ya da kltc ceza veya muameleuygulanamaz.

111. 2. Madde kapsamndaki ikayetlerini desteklemek amacyla kullanlan iddialaramutatis mutandis olarak dayanarak, Bavuran daval Devletin Szlemenin 3. Maddesini

ihlal ettiini nk en temel yasal korumalardan yoksun bir balamda olunun kaybolmasnnolunu iddetli psikolojik ikenceye maruz braktn ileri srmtr. Ek olarak, bavurankendi gzleriyle olunun gvenlik kuvvetler tarafndan dvldn grmtr ve bu dakendiliinden olunun Hasan Kln evinin dnda tutuklanmasndan sonra fiziksel olarakikence grd varsaymn dourmaktadr.

112. Bavuran daval Devlette yksek oranda grlen tutuklularn ikence grmesiasndan bu varsaymn daha da zorunlu olarak ele alnmas gerektiini ileri srmtr. 2.Maddenin ihlaline ynelik iddiasna gereke oluturmas asndan bavurana dayanak tekileden materyallere atfen, bavuran Mahkemeye resmi olarak msamaha gsterilenkaybolmalar ve tutuklularn maruz kald kt muamele asndan olunun 3. Maddeninihlalinin kurban olduu sonucuna varlmasn talep etmitir.

113. Bavuran ayrca yetkililerin bavurann oluna ilikin tatmin edici bir aklamatemin edememelerinin 2. Maddenin ihlalini tekil ettiini ve ikayetine ilikin herhangi biryeterli soruturmann olmamasnn da anlan hkmn ayr bir ihlaline sebep olduunu ilerisrmtr.

114. Hkmet 3. Madde kapsamndaki bavurann iddialarnn dayananreddetmitir.

115. Delege Mahkeme huzurunda, zeyir Kurtun gzaltnda iken maruz kalmolabilecei kt muameleye ilikin kant olmadndan, Komisyonun anlan hkmn ihlalinintespitini uygun bulmadn aklamtr. Komisyon grne gre bavurann oluna ilikin

bavurann ikayetlerinin 2. Madde ikayetleri ile ayn ekilde Szlemenin 5. Maddesikapsamnda incelenecektir.

116. Mahkeme bu ikayete ilikin olarak Komisyonun vard sonucu kabuletmektedir ve bu adan 2. Maddenin ihlalini iddia eden bavurann iddiasnn reddetmesinesebep olan nedenlere atfta bulunmaktadr (bkz. yukardaki paragraf 107-109). zellikle,

bavuran olunun 3. Maddenin ihlali kapsamnda kt muamele maduru olduuna dair vedaval Devlette resmi olarak msamaha gsterilen kaybolmalarn ve tutuklulara uygulanan

kt muamelelerin bulunduuna dair iddiasn desteklemek iin herhangi bir kesin kantsunmamtr.

22


23/36

117. Mahkeme, Komisyon ile ayn ekilde, bavurann olu asndan 2. Maddenindaval Devlet tarafndan ihlaline ynelik iddiaya ilikin ikayetlerinin 2. Madde ikayetleri ileayn ekilde Szlemenin 5. Maddesi asndan ele alnmas gerektii kanaatindedir.

5. Madde

118. Bavuran olunun kaybolmasnn Szlemenin 5. Maddesinin ilgili olan ldebirden fazla ihlaline neden olduunu belirtmitir. Bu Madde u ekildedir:

1. Herkesin zgrle ve kii gvenliine hakk vardr. Aada belirtilen haller vekanunda belirlenen yollar dnda hi kimse zgrlnden yoksun braklamaz.

(a) Kiinin yetkili mahkeme tarafndan mahkum edilmesi zerine usulne uygunolarak hapsedilmesi ;

(b) Bir mahkeme tarafndan kanuna uygun olarak verilen bir karara riayetsizliktendolay veya kanunun koyduu bir ykmlln yerine getirilmesini salamak iin

gzaltna alnmas veya tutuklanmas;

(c) Bir su iledii phesi altnda olan veya su ilemesine ya da suu iledikten sonrakamasna engel olmak zorunluluu inancn douran makul sebeplerin bulunmasdolaysyla, bir kimsenin yetkili adli merci nne karlmak zere gzaltna alnmasveya tutuklanmas ;

...2. Tutuklanan her kiiye, tutuklanmasn gerekli klan sebepler ve kendisine yneltilen

her trl sulamalar en ksa bir zamanda ve anlad bir dille bildirilir.

3. Bu Maddenin 1/c Fkrasnda aklanan artlara gre tutuklanan veya gzaltnaalnan herkes hemen bir yarg veya adli ilem yapmaya kanunla yetkili klnm dier birgrevli nne karlr. Kendisinin makul bir sre iinde muhakeme edilmeye veya adlikovuturma srasnda serbest braklmaya hakk vardr. Salverme, ilgilinin durumada hazr

bulunmasn salayacak bir teminata balanabilir.

4. Tutuklanma veya gzaltna alnma nedeniyle zgrlnden yoksun klnan herkes,zgrlk kstlamasnn kanuna uygunluu hakknda ksa bir sre iinde karar verilmesini vekanuna uygun grlmemesi halinde serbest braklmasn salamak iin mahkemeye

bavurma hakkna sahiptir.

5. Bu Maddenin hkmlerine aykr olarak bir tutuklama veya gzaltna almaileminin maduru olan herkesin tazminat istemeye hakk vardr.

119. Bavuran olunun tutukluluunun tannmamasnn, 5. Maddenin 1. Fkrasnaaykr olarak keyfi bir ekilde olunun zgrlnden mahrum edildii anlamna geldiiniileri srmtr. Bavuran, olunun akbetinin resmi olarak rtbas edilmesinin olunu kanunkapsam dnda braktn ve olunun 5. Madde 2., 3., 4. ve 5. Fkrada belirtilenteminatlarn korumasndan mahrum edildiini ileri srmtr.

120. Hkmet bavurann olunun kaybolmasna ilikin iddiasnn delillerlekantlanmadn ve yetkililerin gerekletirdii soruturma tarafndan yanl olduunun

kantlandn tekrarlamtr. Hkmet sunumunda bu yzden, 5. Madde kapsamnda elealnmas gereken hibir hususun olmad belirtilmitir.

23


24/36

121. Komisyon, 2. ve 3. Madde asndan teminat altna alnan haklara saygnn teminedilmesine ynelik hkm tarafndan sunulan teminatlarn nemi asndan, bavurannolunun kaybolmasnn 5. Madde kapsamnda nemli ve ciddi hususlara sebep olduukanaatindedir. zeyir Kurtun 25 Kasm 1993 tarihinde gvenlik kuvvetlerince gzaltnaalnm olduunu tespit eden Komisyon, bu tespitin bavurann olunun akbetine ilikin

olarak yetkililer asndan sorumluluk varsaymna neden olduunu dnmektedir. Yetkililerbu varsaymn yanl olduunu, ancak bavurann olunun kaybolmasna ilikin inandrc vedorulanm aklamada bulunarak ve bavurann olunun kaybolmasn soruturmak veakbetini aratrmak iin etkin admlar attklarn gstererek kantlayabilirler. Komisyon bugereklerden hibirinin anlan koullar altnda yerine getirilmedii sonucuna varmtr. Busebeplerden dolay zellikle Komisyon zeyir Kurtun kayt d tutukluluunun ve bununsonucunda kaybolmasnn 5. Maddedeki teminatlarn aleni ihmalini ierdiini tespit etmitir.

122. Mahkeme ilk olarak bireylerin demokratik bir toplumda yetkililerin keyfitutuklamalarna maruz kalmama hakknn korunmas asndan 2. Maddede yer alanteminatlarn ana nemini belirtmektedir. Bu sebepten dolay Mahkeme itihadnda kiinin

zgrlnden mahrum braklmasnn sadece ulusal hukukun izhar ve usul kurallar deilayn zamanda bata kiiyi keyfi uygulamaya kar korumak olmak zere 5. Maddeninamacna da uygun ekilde gerekletirilmesi gerektiini tekrar tekrar vurgulamtr (bkz. 15Kasm 1996 tarihli Chahal - Birleik Kraliyet karar,Raporlar1996-V, sf. 1864, 118. Madde).Kiinin yetkinin ktye kullanmna kar korunmas konusundaki bu srar, 5. Maddenin 1.Fkras bireylerin meru olarak zgrlklerinden mahrum braklabileceklerini belirttii ve bukoullarn en temel bireysel zgrlk hakk asndan istisnalar tekil etmeleri asndan dar

bir ekilde yorumlanmas gerektiini vurgulad rnei verilerek aklanmtr. (bkz. mutatismutandis, 22 Mart 1995 tarihli Quinn - Fransa karar, Seri A no. 311, sf. 17, 42. Madde).

123. Szlemeyi oluturanlarn zgrlkten mahrum brakma eyleminin bamszyarg soruturmasna uygun olmasna olanak salayarak ve bu eyleme ilikin olarakyetkililerin gvenilirliini temin ederek keyfilik risklerini asgari dzeye indirmeyi amalayanizhari haklar klliyetini garanti ederek bireyin keyfi olarak zgrlnden mahrum braklmaeylemine kar korunmasn glendirdiklerinin vurgulanmas gerekmektedir. Hzl ve hukukikontrol vurgulayan 5. Madde, 3. ve 4. Fkra gerekleri bu balama zel bir nem vermektedir.Hzl hukuki mdahale Szlemenin 2 ve 3. Maddesinde yer alan temel teminatlar ihlal edenhayati tehdit tekil eden nlemlerin veya ciddi kt muamelelerin tespitini ve engellenmesinisalayabilir (bkz. mutatis mutandis, yukarda belirtilen Aksoy karar, sf. 2282, 76. Madde).Burada tehlikeye atlan husus, gvencelerin mevcut olmad durumlarda hukuk devleti olmazelliinden sapma ile sonulanabilecek ve tutuklular en basit yasal koruma kapsam dnda

brakabilecek bir balamda hem bireylerin fiziksel zgrlklerinin korunmas hem de kiiselgvenlikleridir.

124. Mahkeme bu adan bireyin kayt d tutuklanmasnn bu gvencelerin tamameninkar ve 5. Maddenin en ciddi ihlali olduunu vurgulamaktadr. lgili bireye zerindekontrol stlenen yetkililerin kiinin akbetinden sorumlu olmalar zorunludur. Bu sebeple, 5.Maddenin yetkililerin kaybolma riskine kar etkin nlemler almalarn ve bir kiiningzaltna alnp daha sonra grlmemesine ilikin bir iddiaya ynelik acil ve etkin birsoruturma yapmalarn gerektirdii kabul edilmelidir.

125. Bu balamda, Mahkeme Komisyonun zeyir Kurtun 25 Kasm 1993 sabahnda

askerler ve ky korucular tarafndan alkonulduuna ynelik tespitini kabul ettiiniyinelemektedir. Anlan tarihte bavurann olunun tutukland kaytlara gememitir ve

24


25/36

anlan ahsn daha sonraki akbetine ilikin herhangi bir resmi iz bulunmamaktadr. Bu hususkendi iinde ok ciddi bir yetersizlik olarak kabul edilmelidir nk zgrlkten mahrum

brakma eyleminden sorumlu olanlarn su ile olan ilgilerini gizlemelerine, izlerinikapatmalarna ve tutuklunun akbetine ilikin sorumluluktan kanmalarna olanaktanmaktadr. Mahkemenin grne gre, tutuklama tarihi, saati ve yeri, tutuklunun ad ve

tutuklama sebebi ile tutuklayan kiinin ad gibi bilgileri ieren verilerin bulunmamasSzlemenin 5. Maddenin amacna aykr hareket olarak ele alnmaldr.

126. Ayrca, Mahkeme bavurann olunun kyde tutuklandna ynelik srardikkate alndnda Cumhuriyet Savcsnn bavurann iddiasna ynelik olarak daha ayrntl

bir soruturma yapma gerei konusunda daha dikkatli olmas gerektii kanaatindedir.Cumhuriyet Savcs Ceza Muhakemeleri Usul Kanunu kapsamnda anlanlar yapma yetkisinesahiptir (bkz. yukardaki Paragraf 58). Ancak, Cumhuriyet Savcs bavurana olunun tutukluolduuna ilikin inanc konusunda neden bu kadar srarc olduu konusunda herhangi bir sorusormamtr. Bavurandan ne yazl bir ifade talebinde bulunulmu ne de szl olarakgrlmtr. Cumhuriyet savcs anlanlar gerekletirmi olsayd kydeki operasyonda

yer alan askeri personele bavurann grg tankl ifadesi ile kar koyabilirdi. Ancak, anlansoruturma almamtr ve anlan tarihte kyde bulunan asker veya ky korucularnnhibirinin ifadesi alnmamtr. Cumhuriyet Savcs jandarmann gzalt kaytlarnn zeyirKurtun kyde yakalanmadn ya da tutuklu olmadn gsterdiine ynelik iddiasnntesinde herhangi bir eylemde bulunma konusunda isteksiz davranmtr. Cumhuriyet Savcszeyir Kurtun askeri operasyon srasnda muhtemelen PKK tarafndan karldna ilikinaklamay hibir phe duymadan kabul etmitir ve bu aklama Cumhuriyet Savcsnnsoruturmalara ynelik gelecekteki tavrna ekil vermi daha sonraki grevsizlik kararasndan temel tekil etmitir.

127. Mahkeme, Komisyon ile ayn ekilde, bavurann olunun kaybolmasndaPKKnn yer ald iddiasna ynelik salam ve inandrc ak bir dayanan bulunmadkanaatindedir. Herhangi bir destekleyici delil olmadan bu aklama jandarma tarafndanalelacele yaplmtr; ayrca 28 ubat 1994 tarihinde 3 kyl tarafndan jandarma subaylarnaverilen ve sadece zeyir Kurtun akbetine ilikin varsaymlar eklinde olan ifadenin degerekte anlan ifadenin gvenirliini destekledii de iddia edilemeyecektir. Kyllereyneltilen sorular PKK tarafndan karlma teorisinin inanlrln artrabilecek cevaplarnverilmesini salayacak ekilde dzenlenmitir (bkz. yukardaki Paragraf 18). Ayrca, dahance belirtilen ekilde (bkz. yukardaki paragraf 97), Hkmetin bavurann olunun PKKyakatlmak iin kyden ayrldna ynelik dier iddias da herhangi bir delil tekil edendayanaktan yoksundur.

128. Bu hususlar asndan, Mahkeme yetkililerin bavurann olunun kydetutuklanmasndan sonra kendisinin akbetine ilikin herhangi bir inandrc ve kantlanmaklama sunamadklar ve bavurann olunun gzaltnda olduu ve hayatndan endie ettiiynndeki srarlar asndan herhangi bir anlaml soruturma amadklar sonucunavarmaktadr. Yetkililer bavurann oluna ynelik sorumluluklarn yerine getirememilerdirve bavurann olunun 5. Maddede belirtilen gvencelerden hibiri olmakszn kayt dtutuklu bulundurulduunun kabul edilmesi gerekmektedir.

129. Mahkeme, bundan dolay, Komisyon ile ayn ekilde, zeyir Kurtun durumunailikin ciddi endieler yaratacak ekilde, 5. Madde kapsamndaki kiinin bireyin ve gvenlik

hakknn ciddi bir ihlalinin mevcut olduu kanaatindedir.

25


26/36

IV. Bavurann Kendisi Asndan Szlemenin 3. Maddesinin hlal Edildiiddias

130. Bavuran olunun yetkilerin ellerinde kaybolmas ile ilgili olarak kendisinininsanlk d ve kk drc muamele maduru olduunu ileri srmtr. Bavuran

Mahkemeden, Komisyon ile ayn ekilde kendisinin maruz kald bu durumun Szlemenin3. Maddesi kapsamnda daval Devletin sorumluluunu ilgilendirdiinin tespitini talepetmitir.

Bavuran iddiasn desteklemek amacyla 21 Temmuz 1983 tarihli Quinteros -Uruguay davasndaki (bkz. yukardaki paragraf 71) kaybolan ahslarn birinci derecedenakrabalarnn da inter alia olarak kt muamele maduru olarak kabul edilmesi gerektiinionaylayan Birlemi Milletler nsan Haklar Komitesi Kararna atfta bulunmutur.

131. Komisyon bavurann uzun sreli ve srekli olarak maruz kald belirsizlik,phe ve endienin bavuranda ciddi zihinsel sknt ve acya sebep olduu kanaatindedir.

Bavurann olunun kaybolmas suunun yetkililere yklenebileceine dair vard sonulailgili olarak, Komisyon bavurann 3. Madde kapsamnda insanlk d ve kk drcmuameleye maruz kaldn tespit etmitir.

132. Hkmet bavurann olunun gvenlik kuvvetleri tarafndan tutuklandnaynelik grn destekleyen herhangi bir inandrc kantn olmadn yineleyerekKomisyonun grne kar kmtr. Hkmet bavurann zntsn paylamaktadr ancakSzleme kapsamndaki olunun haklarnn ihlal edildii iddias ile bavurann sknt ve acsarasnda herhangi bir neden sonu ilikisi olmadn ileri srmtr.

133. Mahkeme suimuamelenin 3. Madde kapsamnda ele alnmas iin asgari iddetseviyesine ulam olmas gerektiini belirtmektedir (bkz. 20 Mart 1991 tarihli Cruz Varas veDierleri - sve Karar 1991, Seri A no. 201, sf. 31, 83. Madde). Bu adan, bavurannolunun gzaltna alndna ynelik kesin bir inanla olunun kaybolmasn takip edengnlerde Cumhuriyet Savcs ile temaslarda bulunduunu hatrlatmaktadr. Bavuran olununkyde tutuklandna kendi gzleri ile ahit olmutur ve olunun bu son grmeden sonragrlmemesi, bavurann 30 Kasm ve 15 Aralk 1993 tarihli bavurularnda belirtilen ekildeolunun gvenliinden endie duymasna neden olmutur (bkz. yukardaki paragraflar 39 ve42). Ancak, Cumhuriyet Savcs bavurann ikayetini ciddi bir ekilde ele almam ve bununyerine jandarmalarn bavurann olunun PKK tarafndan karldna ynelik varsaymnaitibari deer vermeyi tercih etmitir. Sonu olarak, bavuran olunun tutuklandn ve

olunun daha sonraki akbetine ilikin resmi bir bilginin olmadn bilmenin acs ile babaa braklmtr. Bu ac uzun sreli olarak devam etmitir.

134. Yukarda belirtilen koullarn yan sra ikayet sahibinin insan Haklar ihlalimadurunun annesi olmas ve kendisinin de ac ve sknts karnda yetkililerin sergilemiolduklar rahat tutum nedeniyle madur olduu dikkate alnarak, Mahkeme daval Devletin

bavuran asndan Szlemenin 3. Maddesini ihlal ettiini tespit etmektedir.

V. Szlemenin 13. Maddesinin hlal Edildii ddias

135. Bavuran Komisyonun mutabk kald ekilde yetkililerin bavurann olunun

kaybolmasna dair etkin bir soruturma yrtmemelerinin Szlemenin 13. Maddesini ihlalettiini ileri srmtr. Hkmet bu iddiaya kar kmtr.

26


27/36

13. Madde u ekildedir:

Bu szlemede tannm olan hak ve zgrlkleri ihlal edilen herkes, ihlal fiili resmigrev ifa eden kimseler tarafndan bu sfatlarna dayanlarak yaplm da olsa, durumundzeltilmesi iin ulusal bir makama bavurma hakkna sahiptir.

136. Bavuran Komisyonun 13. Maddenin ihlalinin tespitine ynelik muhakemesinidesteklemitir (bkz. aadaki paragraf 138). Bavuran ayrca ikayetine ynelik resmisoruturma yetersizliinin sadece olunun kaybolmasna iliin olarak etkin bir hukuk yolunaeriimini engellemekle kalmayp ayn zamanda yetkililerin bu konudaki hatalarnn davalDevletteki Szleme haklarnn ciddi ihlallerine ynelik etkin bir hukuk yollar sisteminineksikliinin gstergesi olduunu ileri srmtr.

137. Hkmet bavurann Cumhuriyet Savcs ile yapt ilk temasta olunun yasadolarak tutuklanm olmasndan ya da hayatnn tehlike altnda olduundan endielendiinihibir zaman ima etmediini yinelemitir. Bavuran sadece olunun gzaltna alnp

alnmadn aratrmak istemitir. Yetkililer aleyhine hibir ikayette bulunulmamtr.Yetkililer anlan koullar altnda bavurann olunun akbetinin izini srmek iin elden gelentm abalarn gsterildiini yinelemilerdir. Soruturmalar yaplm ve (bkz. yukardaki

paragraflar 39-43) bavurann olunun ya PKK tarafndan karldna ya da terristlerekatlmak zere kyden ayrldna ilikin resmi gr pekitiren kyllerin ifadeleri 23ubat ve 7 Aralk 1994 tarihlerinde jandarmalar tarafndan alnmtr (bkz. yukardaki

paragraf 38). Bu sebeple 13. Maddenin ihlalinin tespitini gerektiren hibir dayanakbulunmamaktadr.

138. Komisyon bavurann ikayetinin zn Cumhuriyet Savcsnn dikkatinesunduunu tespit etmitir. Ancak, bavurann bavurular ciddi bir ekilde ele alnmamtr.Cumhuriyet Savcs bavurann olunun tutuklanmadna dair jandarmalarn sunduu raporudaha ayrntl olarak soruturma konusunda isteksiz davranmtr; kydeki askeri operasyonakatlan askerlerin veya ky korucularnn ifadeleri alnmamtr ve kyllerin tanklkifadelerinin alnmas grevinin bavurann aleyhine ikayette bulunduu jandarmalaraverilmesi soruturmann yetersizliine ve etkinsizliine katkda bulunmutur (bkz. yukardaki

paragraf 38). Bu sebeplerden dolay, Komisyon yetkililerin 13. Maddenin ihlal ettiisonucuna varmtr.

139. Mahkeme, 13. Maddenin yerel hukuki dzende nasl teminat altna alnmolduuna baklmakszn, szleme hak ve zgrlklerinin znn uygulanmas iin ulusal

seviyede bir i hukuk yolunun mevcut olmasnn teminat altna aldn hatrlatmaktadr.Nitekim 13. Maddenin anlam, Szlemeci Devletlere bu hkm altndaki szlemeykmllklerine nasl uyacaklarna dair belli bir insiyatif tanmasna ramen ilgili Szlemeikayetinin zne ynelik i hukuk yolunun teminini talep edilmesi ve uygun bir i hukukyolunun sunulmasdr.

13. Madde kapsamndaki ykmllk kapsam, bavurann Szleme kapsamndakiikayetinin niteliine bal olarak deiiklik gstermektedir. Bununla birlikte, 13. Maddedengrlen i hukuk yolu zellikle bu yolun uygulanmasnn, daval Devletin yetkililerinineylem ya da ihmali nedeniyle haksz bir ekilde engellenmesine kar hukukun yan srauygulamada da etkin olmas gerekmektedir (bkz. yukarda belirtilmi Aksoy Karar, s.

2286, 95. Madde; yukarda belirtilen Aydn Karar, s. 1895-96, 103. Madde; ve yukardabelirtilen Kaya Karar, s. 32526, 89. Madde).

27


28/36

140. Mevcut davada bavuran olunun akbetini aydnlatacak etkin bir i hukukyolundan mahrum brakldn ileri srmektedir. Cumhuriyet Savcsna yapt bavurularda,olunun gzaltna alndn ve 25 Kasm 1993 tarihinden beri grlmedii iin hayatndanendie ettiini ileri srmtr. Mahkemenin grne gre, ahsn akrabalarnn yetkililerinelinde iken ahsn kaybolduunu iddia ettikleri durumlarda 13. Maddenin amalarna ynelik

etkin bir i hukuk yolu fikri, uygun olan durumlarda tazminat denmesine ek olaraksorumlularn tespiti ve cezalandrmasn salayabilecek ve akrabalarn soruturma srecineetkin eriimlerini de ieren etkin ve ayrntl bir incelemeyi gerektirmektedir (bkz. mutatismutandis, yukarda belirtilen Aksoy, Aydn ve Kaya kararlar, srasyla sf. 2287, 98. Madde,sf. 189596, 103. Madde ve sf. 32931, 106. ve 107. Madde). Bu adan ele alndnda, 13.Madde gerekleri kendi kontrolleri altnda olduu grlen ve refahndan sorumlu olduklarkiinin kaybolmasna ynelik etkin bir soruturma yrtmeye ynelik Szlemeci Devletin 5.Madde kapsamndaki ykmllnden daha geni kapsamldr.

141. Yukarda belirtilen sebeplerden dolay (bkz. yukardaki paragraf 124 ve 126), Sn.Kurtun olunun gzaltna alndna ynelik tartmal bir ikayette bulunduu kabul

edilebilir. Bavurann olunun PKK tarafndan karldna ynelik kantlanmam ve aceleolarak sunulan aklama asndan nem verilmeyen bu ikayet hibir zaman ciddi birsoruturma konusu olmamtr. Cumhuriyet Savcs Trk hukuku kapsamnda yasad olarakzgrlkten mahrum edilme iddialarna ilikin soruturma yrtme grevine sahiptir (bkz.yukardaki paragraf 59). Bavurann olunun gzaltna alnmasndan bu yana grlmediineynelik srar karsndaki yzeysel yaklamnn bu grev ile badat sylenemez ve buyaklam mevcut olabilecek dier her trl i hukuk yollarnn etkinliine zarar vermekleedeerdedir (bkz. yukardaki paragraflar 5661).

142. Buna gre, zellikle herhangi bir anlaml soruturmann olmamas asndan,Mahkeme bavurann olunun yetkililerin sorumluluu altndaki koullarda kaybolduunadair ikayeti asndan etkin bir i hukuk yolundan mahrum brakldn tespit etmitir.Bu sebeple 13. Maddenin bir ihlali mevcuttur.

VI.Szlemenin 14. Maddesi le Birlikte Ele Alnan 2., 3. Ve 5. Maddesinin hlalEdildii ddias

143. Bavuran cebri kaybolmalarn zellikle Krt kkenli bireyleri etkilediini ilerisrmtr. Bavurann olunun bu adan Szlemenin 14. Maddesinin ihlalinin maduruolduu sonucuna varlmas gerektiini belirtmitir. Szkonusu Madde u ekildedir:

Bu Szleme'de tannan hak ve zgrlklerden yararlanma, cinsiyet, rk, renk, dil,din, siyasal ya da baka grler, ulusal veya sosyal kken, ulusal bir aznla mensup olma,servet, dou veya herhangi baka bir durum bakmndan hibir ayrm gzetilmeksizinsalanr.

144. Bavuran iddiasnn 1991 ila 1995 yllar arasnda Birlemi Milletler Cebri veyastem D Kaybolmalar alma Grubu tarafndan yaynlanan raporlardaki bulgulartarafndan dorulandn ileri srmtr.

145. Hkmet bunu destekleyen gereklere dayal herhangi bir dayanak olmadgerekesi ile bu iddiay reddetmitir. Hkmet ayrca Trk Anayasasnn yetkisi

kapsamndaki herkesin etnik kken, rk veya dinine baklmakszn haklarndanfaydalanmalarn teminat altna aldn vurgulamtr.

28


29/36

146. Komisyon bavurann ikayetin bu blmne ilikin ihlali kantlamak iinherhangi bir kant sunmad sonucuna varmtr.

147. Mahkeme Komisyon kararn kabul etmektedir. Bavuran tarafndan ikayetinidesteklemek zere sunulan kant olunun etnik kkeninden dolay cebri kaybolma eyleminin

kastl hedefi olduuna dair iddiasn dorulamamaktadr. Bu sebeple, ikayetin bu blmaltnda szleme ihlali mevcut deildir.

VII. Szlemenin 18. Maddesinin hlal Edildii ddias

148. Bavuran daval Devletin kasten kaybolmalar uygulamasna izin verdiini vebu duruma bir son vermek iin herhangi bir nlem almad ynnde ikayeti olmutur.Bavuran, bu adan yetkililerin tutumlarnn Szlemenin 18. Maddesinin ihlalini tekilettiini ileri srmtr, bu Madde u ekildedir:

Bu Szleme'nin hkmleri gereince, sz edilen hak ve zgrlklere getirilen

snrlamalar ancak ngrlen amalar iin uygulanabilir.

149. Bavuran iddiasn desteklemek amacyla yetkililerin tutuklama gibi konularailikin yerel yasa erevesi dnda hareket ettiklerini ileri srmtr. Grn gzaltkaytlarnn tutulmamasna ve bu kaytlarn bulunmamasnn belirli bir bireyin tutuklandn

basit bir ekilde inkar edilmesini salamas suretiyle yetkililerin tutuklamaya ilikin ikurallardan kanmalarna olanak salamasna atfta bulunarak aklamtr.

150. Hkmet bu iddiaya itiraz etmitir. Mahkeme huzurunda Hkmet GneydouTrkiyedeki son derece zor olaanst hal koullar altnda dahi askeri yetkililerin hukukauygun olarak hareket etmelerinin gerekli olduunu belirtmitir.

151. Komisyon bavurann iddiasn kantlamad sonucuna varmtr.

152. Mahkeme Komisyonun bavurann iddiasn kantlamadna ynelik olarakvard sonucu kabul etmektedir. Mahkeme ek olarak farkl bir ekilde ele alnmas gerekenSzlemenin ihlaline ynelik iddias ile bu ikayetin benzer olduunu belirtmitir (bkz.Aadaki paragraf 169).

VIII. Szlemenin 25. Maddesi 1. Fkrasnn hlal Edildii ddias

153. Bavuran Mahkemeden Komisyonun bavurann 25. Madde, 1. Fkrann ihlalineneden olan koullarda Komisyona yapt bavuruyu geri ekmesi iin yetkililerin basksnamaruz kaldna dair tespitinin kabuln talep etmitir. Anlan Madde u ekildedir:

Bu Szlemede tannan haklarn Yksek Szleen Taraflardan birince ihlalindenzarar grd iddiasnda bulunan her gerek kii, devlet d her kurulu veya zel kiilerdenoluan her topluluk, hakknda ikayet vaki olan Yksek Szleen Tarafn bu konudaKomisyon'un yetkisini tandn bildirmi olmas halinde, Avrupa KonseyiGenel Sekreteri'ne sunulacak bir dileke ile Komisyon'a bavuruda bulunabilir. YksekSzleen Taraflardan byle bir bildirimde bulunmu olanlar, bu hakkn etkin bir biimdekullanlmasna hibir suretle engel olmamay taahht ederler.

154. Bavuran ayrca yetkililer tarafndan Bavurann Komisyona yapt bavuruylailgili olarak bavurann avukatnn verdii ifadelerle balantl olarak avukatn aleyhine cezai

29


30/36

takibat balatmak amacyla atlan admlarn 25. Maddenin, 1. Fkras kapsamndakiykmllklerle badamadn ileri srmtr (bkz. yukardaki paragraf 25). Bavuran birkez daha Komisyonun anlan hkmn ihlaline ynelik tespitine ve bunun desteklenmesiamacyla gereke gsterdii sebeplere gvenmitir.

155. Hkmet bu iddialar iddetle reddetmitir. Hkmet bavurann Trk gvenlik

kuvvetlerinin imajn zedelemek amacyla propaganda amal olarak Diyarbakr nsan HaklarDernei temsilcileri tarafndan suiistimal edildiini ileri srmtr. Sn. Kurtun tek amacolunun akbetini aratrmaktr ancak farknda olmadan anlan dernein Trk Devleti aleyhineyanl bilgilendirme kampanyasna yakalanmtr.

156. Hkmet yetkililerin hibir zaman bavuran zerinde Szleme kurumlarnayapt bavurular geri ekmesi iin herhangi bir bask kurmadklar konusunda srar etmitir.Bavuran Diyarbakr nsan Haklar Derneinin bavurann bavurusunda yapt yanllklarreddetmek zere iki kez Bismildeki notere kendi istei ile gitmitir. Hkmet bavurannAnkaradaki durumada delegelere kendisi zerinde bavurusunu geri ekmesi iin herhangi

bir bask olmadn belirttiini ileri srmtr ve bu durum noterlie gidiinde kendisineelik eden Sn. Arap Kurt tarafndan teyit edilmitir. Komisyona yaplan ikayetten vazgeme

karar bavurann kendisine aittir.157. Hkmet Komisyonun yetkililerin bavurann avukat Sn. akar aleyhine cezai

takibat balatmay tasarlam olmalar asndan 25. Maddenin 1. Fkrasnn ihlal edildiineynelik olarak ulam olduklar sonucun hatal olduunu ileri srmtr. Hkmet Sn.akarn PKKya yardm ve yataklk etmekten dolay s

Documents

KURT / TÜRKİYE DAVASI