Knjige, Migracijske teme, 3 (1987), 3-4: 361-384

nemariti. P.rva verzija studije objav­ljena je 197.2, ali ta činj.enka ne uma­njuje potrebu a-žuri,ranja nekih statis­ti<č~iih podataka. Na osnovi •tih i takvih podata·ka dobijeni podaci potvrđuju nastajanje >>.proJetarijata'< u ukupnoj strukturi stanovništva NairOibia (63'% ukupnog uzorka sa srednjim i niskim primanjima ;prosječno posjeduje manje od jedne akre zemlje). Sljedeća studija o priv.remenim i IPOVratnim mi.graci­jama u Tajlandu posebno je zanimlj.i­va s više razloga. V~:ste migracija· ana­lizirane su na osnovi poda·ta•ka dobi­venih popisom stanovništva 1970. Stu­dijom su se nastojale identifidrati osnovne vrste .mi,gracija, da li su do­minantne migracije u urbane iQi ru­ralne sredine. Analizom je također obuhvaćeno ·porjeklo migranata (iz ur­bane ili rura1ne sredine), nji.h.ova dob­na i obrazovna struktura, zapošljava­nje p rema vrsta.ma za•ni•manja i prema vrsti radnih odnosa (da li rade u pri­vatnom Hi društvenom s·ektoru, da li se javljaju kao poduzetnici i sl.). Ts<erp­nost u .tema.tskoj obradi ne ogleda se samo u opsežnim statističkim prHozi­ma, već ·i u tekstualnoj. analizi pojava koje su u .posrednoj ili n®osrednoj vezi.

Na{posljetk.u, posljednja s tudija u ok­v.iru ekonomskog pristupa i u okviru cijele knjige sadrži analizu socio-eko­nomskog odnosa između Novo•g Zelan­da (kao visokourbanizi'rane 'i bogate zemlje) i Polinezijskog otočja: Tonga, Fiđi, Tuvalu, Ki.rilbati, Nive, Samoa (ko.jima je zajednička karakteristika visok prirodni priraštaj i ekstenzivna poljoprivredna proizvodn ja s malim tržišnim viškov.ima). U ovoj studiji, vi­še nego u [l.r·ethodnima, istaknut je utjecaj politike na migradje. Prema vrsti bHateralnih odnosa između N. Ze­landa i pojedin~h otoka razLikuju se V•eHčine i v.rste migracija. Qv.isnost ,je­dne zemlje o drugoj redpročna je, ali se u ovom sLučaju potvrdila činjenica da ekonomski jatči subjekt defintra me­đusobne odnose. To s.e može v idjeti i u svim prethodnim studijama ove knji­ge, ali ne tako eksplicitno.

Hermina Burato'llić

366

Henri Bemfor.d Parks

ISTORIJA SJEDINJENIH AMERICKIH DR~AVA

Beograd, Rad, 1986, 827 str.

U ediciji b1blioteke Svjedočanstva beogradske izdavačke radne or,ganiza­cije Rad pojavio se proš'le godine ,pri­jevod još jednog vrijedno.g i po mno­gočemu zanimlj ivog his:toriograiskog djela. Riječ je o :knjizi Istorija Sjedi­njenih Američkih Država pvjesničara Henrya B. Parkesa (1904-1972), du;go­godišneg načelnika Katedre za rpovi­j.est Njujorškog sveučilista i au tora mnogi'h radova, među kojima prednja­če: Historija Meksika (1'938), Američ­ko iskustvo (<19·42) , Svijet poslije rata (1942), Bogovi i ljudi: preko zapadne kulture (1959) te Božanski poredak (1969), koja ovo·ga engleskog domoro­ca (poslije studija u Engleskoj natu·ra­liziranog Amerikanca). po lj)Oli:tičkim uvjerenjima liberalnog m islioca i s·tva­raoca, zahvaljujući erudici.j.i i analatic ­kim prosudbama •S punim pravom svr­stavaju među najveća i.mena u h'isto­r.iografiji anglosaksonskog svijeta.

Njego;y djelokrug is traživanja, što se liJepo vidi i u ovoj .knjizi, nije ogra­ni-čen na jednu oblast, već na razno­lika pitanja ka•ko ev.ropske .tako i ame­ričke politi·čke, kulturne, društvene i intelektualne povijesti.

Parkesova Istorija Sjedinjenih Ame­ričkih Država u prostranom vremen­skom d ijapazonu, od epohe geografskih otkrića do najva!Žniji.h događaja .j.z vre­mena administracije Lyndona Johnso­na (1'963-1968), ocjenjuje do.gađaje i 1pokr.ete, Ličnosti i poli.tiku ne samo SAD već i zemaJ.ja ši.rom svijeta, u­ključujući djelomično i Jugos~aviju na­kon prvoga i drugoga .svjetskog rata. Nar~vno, kao i sva·ka druga knjiga,

tako 1 Parkesova ;povijest ima vrli.ne i mane. Ako se doduše i može pri.jeći preko stanovi·tih omaški evidentnih u . davanju karakteristika, generalizacija, koncepcija i zaključaka lj)ri opisu ve­liiki'h razdoblja i događa.ja koji su ih obilježU.i - neizbježn i su .prigovori onim za.vršnim dij€'lovi·ma knjige u ko­jLma se analiziraju polittčki događaj i u Sjedinjenim Amer·ič:kim Državama i državama širom svijeta nakon oba svjetska rata.

Knjige, Migracijske teme, 3 (1987), 3-4: 361-384

Tako naprimjer Parkesa posebno iri­tiraju i na.jočitije smetaju događaj.i ve­zani za pojavu i razvoj SSSR-a kao velike svjetske sHe, ,pojava ideologije komunizma i sodjali:zma koju ta zem­lja propa.gira, a poseibke unutra&nja politika SSSR-a. Na tom su planu nje­gove tv.rdnj-e potrrmno sukladne s tvrd­njama 'liberalnih pisaca kojima ·i sam pll'ipada, a prema kojdma dnžava u SSSR-u regulira cjelokupan život lju­di, .primjenjuje teror, uništava svaku opoziciju , stvara kuJt »nepogrešivosti« rulmvodstva, uspostavlja d.ikta•turu nad proletarijatom, uništava inteligenciju itd., što u osnovi znači da su idedlo­gija i praksa u socijalizmu i komuniz­mu nespojiv.i s demokira:cijom. Parkes ide još i dalje smatrajući utopijom si­stem .stvoren u SSSR-u, sistem za koj.i kaže da predstavlja »ok11utno nasHj.e« i da je >>repres·ivan«, a metode koje su primjenj-ivali talijanski fašisti ·i n je­mački nacisti samo 1su imitacijia .sta­ljinističkih metoda iz VJ.'emena StalJi­novi h obTačuna s političkim protiv·n i­cima.

Nedovoljna 1precizno.st i obav-iješte­nost očita je u Parke.sa i u nekim ,po­jeddnostima kad govor-i o prošlosti na­še zemlje, iznoseći naprimjer već uko­.rijenjeno mišljenje na Zapadu da je Sovjetski Savez, poslije povlačenja njema.čke vojske s Bal:kiana, uspos·ta­vio >>komunLstilčlku« vladu u Jugosla­viji, a slabo ,pO'znavanje jugos1lavenske historiografije navelo -ga je na nepre­cizan i pov·I'!Šan zaključak o Samjev­skom atentatu ZS. lipnja 1914. To je, kaže Dragoljub R. Zjvojinović u pred­.g<YVoru ovoj knjoizi »uzev u celini , ra­zumljivo jer Pall'ks; kao l-iberalni hi­storj·ča·r i mislJi,lac, vidi neke događaje, nj ihove uzroke i .posledice u nešto dru­gačijoj svetlosti nego što ih m i vidi­mo« (str. 13).

Teško je također povjerovati u one Parkesove tvrdnje pri opisu netkih oso­ba i događaja (.Ngo Din Dijema, bi:v­šeg šefa južnovijetnamske države, e,gi­patskog vođe Gamal-a Abdela Nasera , korejskog rata 1950-1953. i sliočno).

Uza sve navedene ·nedostatke P ar­kesova vrijednost kao histori'Čara ne blijedi jer je on dosljeda•n sebi i svo­jem shva.ćanju i onda kada treba kri­tički progovoriti o Sjedinjenim Ame­ričkim Državama, na način jednak onome kada progovara o evroiPskim

zemljama i Sovjetskom Savezu pose­bice. Nemi,losrdno ·i uporno ši.baljući po politici i praksi koju su primjenjivali engleski kolonisti prema domorodnom iil.dijanskom s'tanovni·š·tvu, ne samo u kolonijalnim nego i u ka.snij·im vreme­nima, Parkes drži da j·e takva ,po1Jitika sramo·ta koju Sjedinjene Države sa se­be ne mogu nikada oprati. P·roblem crnačkog ropstva i njihov polo~j u ameri·čkom društvu predstavlja možda neizlječ.ivu bolest SAD d zato Pa'l'lkes ropstvo kao društvenu .ins·tituciju sa svim posljed1cama koje sobom donosi ironički, oštro i razorno •napada. Uz­roke ~rađanskog rata, za razliku od osta.lih povjesni:čara , on ne nalazi u ekonomski·m razlozima, nego u ropstvu koje je dovelo do bratot.llbilačkog ISU­

dara između Sjevera i Juga. I druge ·prisutne anomalije u prošlosti SAD (rat s Meks~kom, irn;pe·rijalistički ape­titi prema Kartpsko j oblasti i Dalekom istoku, pretjerano spekuUranje na bur­zi itd.) rezultat su nesklada između proklamiranih načela i političke pra­kse SAD, ispravno ustvrđuje Parkes.

Um.titrašnju i vanjsku ,politiku SAD u drugome svjetskom ratu i nakon nje­ga Pavkes također ne mazi. Oštro se oba,rajući na samovolju birokracije, po­s·ebno vojne, koja je prisilno preselila Amerikance j.a:panskog porijekla iz gradova duž pacifi.čke obale 1i ,ras,ula iih po logorima. i pust~m ·Oblastima A­rizone, Meksika i N evade, a· da za to nije 1bilo nikakva opravdanja doli sta­rih .sumnji - Parke.s smatra llaipadom na građanske slobode i jednom od naj­težlih mrlja na spisku američkih pot­hvata u drugome svjetskom ra:tu. Cime, nadalje, opravdati ameri1čku politiku vođenu prema· nacionalističkoj Kini Can,g Kaj Seka? Tako vođena pol·i!tika, misli Parkes, omogući'la je pobjed~ Mao Ce Tunga godine 1949. i slabljenje a­meri:čkog utjecaja na azijskom konti­nentu, a to je Lsto·vremeno jedan od najtežih po-li'tičkih poraza u ameri·čkoj povijesti.

Des.etogod.isnje poslijeratno razdoblje američke politike (1·945-.1955) kada je svom snagom na vidjelo 'izbila rpoliti•ka ortodoksne desnice i •>>lov ·na vještice« (hladni rat) sena1ora Josepha ·McCartya iz Wisconsina, Pa·rkes je u svojoj tknji­zi nepoštedno kriti·z>irao ne štedeći pri­tom, ali doduše u dosta 'bla'žoj formi , ni toieranciju koju je ,predsjednik

367

Knjige, Migraoijske teme, 3 (1987), 3-4: 361-384

Dwi·ght D. Eisenhower (1953-1961) ,po­k:arzivao rprema senatoru. Uloga poje­dinca u društvu ima nesumn}ivo veli­ku ulogu, aili da opće vrijednosti jedno­ga naroda .u određenom vremenu mo­gu biti sazdane u jednoj osobi kao što se primjerke ·često isticalo za pred­sjednika Trumana - Parkes nije sklon prihvati ti.

Ono, međutim, ·što je ,privuiklo našu pa!Žinj,u i, valja pr·iznati, dalo osnovni povod ovome nap.isu, jesu oni ddjelovi Parkesove .povijesti u kojima autor go­vori o kolonizadj i i. imigcr-aciji stanov­ništva na sjev.ernoa.meričkom konti­nentu. Ovom zgodom dznosimo samo a'U!torovo viđenje imi1gradjskih proce­sa i sv.ih onih .pojarva :koje su ti :pro­cesi ulromponi:raii u a.meri·čko društvo oa okončanja američkog građanskog rata (1865) do svrše~ka drugoga deset­[j,eća 20. stoljeća.

Zahvaljujući, ·nadme, ekspan zija a­meričke privrede i fPOiboljšanim tran­sportnim sredstvima poslije .g~rađa•n­skog rata, dotadašnje doselj.enik·e iz Za­padne Evrope i francuske Kanade, ne­usporedivo veći:m brojem i .raznolikim porijeklom nadvisuj·e n ov.e m1gracije preko Atlantskog oceana, a ne traže zapoolenje u poljopriv.redi, već ·u Lndu­str.iji. Statistilčki podaci 'iz 1910. . . godi­ne pokazuju da su u osam najvećih gradova Amer~ike jednu trećinu stano­vnika sačinjarvaii stranci, dok su više od jedne trećine bili Amerikanci iz druge generacije. StoVJiiie, u nekim ma­nj.im indUJStrijs~im mj.estima Pennsyl­vanie i Mich'i.gana, .gdje je bilo razvije­no .r.udars.tvo, •koncentracija stranaca bila je i ·zna!tno veća.

>>Ukupan broj doseljen.ika za pola stoljeća od 1870. do 1920. 1godine ,j,zno­sio je 26 277 000 - što je triput više nego .za ranija dva .i pol stoljeća«, kaže Parkes ·i nas.tavlja: »Od ovih doseljeni­ka nekoliko mi'liona bile su '·pti·ce seli­ce', koje s·u se na ·kraju vraćale u svo­ju domovinu, ali je (po svoj prilici više od 20 000 000 ostallo u Sj.edinjenim Dr­žavama••. (str. 482) Em~gracija je do­segla vrhunac osamdesetih god.ina 19. stoljeća s osjetnom tendencijom pada u devedesetim , a zatim s e .povećala i dosegla najveću hrojku od l 285 349 ·no ­vodooeqenih osoba u 1907 . . godin.i.

Pored razli61lih uzroka 'koj.i su de­terminira-H ev.ropske mi.gracijske po­make prema Sjed.injenim Državama u

368

tom razdoblju, potrebno je dstaći raz ličJte pravce i xazličitu ekonomsku, kulturnu i vjersku strukturu emigra ­cijskih kontingenata. Dok j.e, naime, 85% evropskih doseljenika koji su stu­pili na američko tlo prije 1890. došlo iz sjeverne ,j zapadne Evrope, i .to naj­V!i'še .iz Njemačke, Inske, Engleske Skandinav1je, dakle iz ekonomsko J kulturno na:prednth zemalja, u nadve­ćem broju pismeni, a po vjeri pro.tes­tanti, izuzev u oba slučaja Ivce i neke Nijemce - dotle tzv. »nova imtgrad­ja« n akon 1890. nosi sobom nove ka­rakteristike. Bijahu to doseljenici iz ,za­osta•l-ih krajeva južne i istočne Evrope, pretežno iz Italije, Au.s;tro-Ugarske i Rusije, sastavljeni od v·eoma razLi·čitih novih etni'okih .grupa: Ceha, SLovaka, Mađara, Hrvata, Slovena·ca i Židova iz AUJStro-Ugarske Mona·rhije te Poljaka, Ukraj.tnaca i Ž·idova iz Rusije. Mnogi su od njih billi, ,piše Parkes, »nepisme­ni i priviknuti na krajnje nizak životni standard; nisu imali nikakvo prethod­no iskustvo sa. bilo ikQjom formom de­mokratije J. vlada·vinu su ;pa:mtili samo kao tuđu i ugnjetavačku silu; većina njdh nisu bili protestanti nego rimo·ka­toUci, pravoslavni ili Jevreji; i ve6ina ih se nastanjivarn u gradovi.ma·, pogla­v.ito na severoistoku i Srednjem zapa­du. Većina novih dQseljenika bi H su zemljoradnici u starom svetu, sa :tradi­ciona,lnim načinom života koji se, iz generacij-e u generaciju, prenos·io još od srednjega v·eka.« (str. 483)

Parkesovo tumačenje uzroka emi:grd­ranja dz evropskih zemalja u Sjedinje­ne Države ne donosi ibitniih novina ne­poznatih dosadašnjoj historiografiji ni­ti novina u opisu nevolja koje su .ise­ljenike pratile do posljednj-e etape .pu­ta ikoja ih je odvela >>U ugljene baze­ne, Hi čeli'čane, ili fabrike odeće gde su se morali prtlagodi·t i dvos,trukoj ,p.ro­men.i: ne 'samo ·time :što su prešli iz Evmpe u Amer·iku, nego isto tako što su prešli ·i•z sela u grad« ·(str. 483) . Ali u tumačenju položaja doseljeni•ka u a- . meričkom društvu on je, uz neke do­sada nepoznate činjeni.ce, u vjernom sl,i jedu svoga kritičkog stava, razotkrio sve silabos:ti kako došljaka, tako i sre~ dine koja .ih je udomi1la.

Bez poznavanja jezika ·i O!bilčaja, hJa­dno primljen.i u novome svijetu, novo­došljacima s·u Sjedinjene Države dugo izgledale kao tuđa zemlja. U tome su

Knjige, Migracijske teme, 3 (1987), 3-4: 361-384

uglavnom dočekali i proces asimilacije koji obi•čno n.ije po6njao sa samim do­selj·enicima nego s njdho~om djecom .i sudeći prema svemu, nij.e bio bezbo­lan. O tom procesu, među ostalim, Parkes kaže: »Deca su u besplatnim državnim školama učila .engleski . . . i ubrzo mo,rali da shvate da su o!bi,čaj.i doseljenika biU znak •inferiorno.sti i da su mogli dobitti sve privilegije Ameri­kanaca samo tako a:ko se pri'lagode obi­čajima preovlađujućih ,grupa. Usled to­ga je u mnogim dOJseljeničkim porodi­cama došlo do oštrog mscepa između dece i roditelja, :naročito očeva. Jer dok je mati još uvek mogla da vrši svoju tradicionalnu funkciju u kući, otac, neupoznat sa američkim životom i obi­čno ne tako uspešan kao hranitelj po­rodice, više nije mogao da bude glava porodice, odnosno da zadrži svoj ;tradi~ cional·ni autoritet. Zbog .toga su mnogi Amerikanci iz druge generacije rasli, malo se obaziru6i na rodLteljsku stegu, i sa osećajem da se otuđuju od svojih vlastitih etničkih tradidja. Istov,reme­no, oni su još uvek imatli o&ećaj da ne pripadaju ameri·čkom društvu i, ako su živeli u skotinskim četvrtima, često su dolazili u dodir samo s najgorim aspektima američkog žiV{)ta. Ova situ­acija stvorila Je mnoge probleme ne­prilagođenosti pojedinaca društvu, od kojih su se zloči;n i gangsterizam pone­kad pripisivali samim doseljenicima. Relativno mali broj Amerikanaca .iz prv.e generacije biii su zločinci; ali je procenat među njihovom decom bio veći od nadonalnog pros•eka. Zločin je uzimao maha na.ročito u ,gradskim na­s·elj.ima gde su se raza,ratle •tradidje staroga sveta a nisu ih ·zamenii.i n01vi oblici društvene integracije.« (str. 483/ /84) Tako !kratko 'i uvjerljivo o evrop­skim ·iseljenicima u SAD pCJiPut H. Par­kesa ni;tko dosad nije progo~orio. I da bude dokraja konkretan i vjerodosto­jan, on na pro·oes adaptaoije ,j asimi­lacije došljaka vidi pored ostaloga i utjecaj prisne amerilčkih moćnih kru­gova i pojedinaca. NativisUčke ;predra­sude su u tome odigrale važnu ulogu: >>Mno·ga lica stal'o1g amerJ:čkog porekla pravHa su oštru razliku između stare i nove imigracij,e i upravo tvrdi:la da će se ·nadiranjem iz južne i istočne E­vrope istisnuti ameručk;e tradicije. Ne priznajući doktrinu da 1su svi ljudi jed­nak;i, oni su dokazivali da novi @ose-

ljenici pr~padaju rasama, koj.e su po prirodi inferiorne, i pozivali se :na ,to što su oni već.inom bili kriminalci ·i a­narhisti. Poja•čale su se i predrasude prema ,katoličkoj crkvi ,i (prvi put u ameri·čkoj .istoriji) anti,semitska propa­ganda poč.ela je da nailazi na šini pri­jem.« (str. 484)

OgoJ."čeni proti-vnik nativisti6k;e dok­tr.ine, realan i k;ri•tičan u prosudbi do­gađaja, a sentimentalan i blagonaklon spram došljacima bez obzira na vjer­sku ili etni·čku pripadnost, Parkes ne­umoljivo prij·eti i ~pozorava pristalke nativizma kad kaže: <»Nativ.isti su ,za­nemarHi činjen.icu da su svaku razli­čitu iselj.eničku ,grupaciju, od En@leza, Nemaca, Skota i Iraca i~z kolonijalnog perioda, pa sve do Ital:ij.ana, Slavena i Jevreja u dvadesetom stoleću, doveh u Ameriku slič-na nadanja da 6e se osloboditi ugnjeta~anja i ·imati prHike da se ekonomsk;i podi,gnu. Svi oni su se suočil.i sa sličnim probl.emima po­novnog prHagođavanja posle dolaska u obećanu zemlju. Užasnuti na prljavšti­nu i gan.gsterizam s.irottinjskih četv·rti, nativ1sti nisu videli (kao :što je isticao Džekob RHs) da zna:čaj pitanja nije bio u tome šta doseljenik čin·i za Ameriku nego šta Amerika dni za doseljenika. Zahtevajući da se doseljeničke ,grupa­cije što pre asimilišu, oni su izgubili iz vida v.rednost raznovrsnih kultura i nisu priznavaLi činjeni.cu da se ameri­čki život može obogatiti očuvanjem mnogih doselj.eni,čkih tradicija ·i nač.i­na života.« (str. 484/85)

Kada je kraj·em devetnaestoga sto­ljeća počeo pokret za ograni,čava:llje do,seljenika u SAD koji su inidrali sind~ka1no organizirani J:'adnici Jer ni­su mogli održavati v.is.oke nad:ni:ce sve dok su i,z inozems,tva ·i dalje pristizali nO'Vi radnic.i, stajalište nativista u tom restr.iktivnom pokretu odigralo je za­palženu ulogu, naglašava Parkes, kro­nološki izlažući događaje u nj.egovu ra­zvitku. Naime, .sve do 1875. ,g.odine, ka­da je federalna vlada zabranila dose­ljavanje prostitutki i os·~ba koje •su !bi­le o,suđene kao .zločinci, kontro~e dos·e­ljavanja nije bilo. Godine 1882. izuzeti su idioti ,i Ika koja bi mogla pasti na teret držav.e. Zakonom, međutim, iz 1882. utvrđen je novi presedan kojim se potpuno zahranjivalo dalje doselja­vanje Kineza. >>Za pmtekHh trideset godina«, pi:še Parkes, »u Sjedinjene

369

Knjige, Migracijske teme, 3 (1987), 3-4: 361-384

Države došlo je oko 150 000 kineskih radn,i:ka, većinom na pacifičku oba­lu ... , a njihova .spremnost da rade za veoma :niske pla.te podstakla je ·rasne predrasude njihovih belih protivnika ·i dovela do .stvaranja jednog sna·žn.og antikine.skog p okreta među belim .rad­nicima Kalifornij.e. Nj.ihovo .iseljava­nje bilo je u početku pr.ivremenn, ali je, po.s·talo potuJ.uno 190'2. .gooi.ne. Ono je bilo ukinuto za vreme drugog svet­skog rata kao gest prijatelj.s.tva.« (str. 485) Zbog istih predrasuda sudbina je za.desi1a i ja;panske •radnike i farmere u KaJiforniji, ali n j.Hwvo isključiva!Ilje

nije uslijedilo zakonodavnim mje.rama, već ,,..c!.žentlmenskim« sporazumom s ja­panskom v·ladom ,godine :1907.

Restriktivne mjere ostaju na snazi, ali hitnih promjena u poldtici nije bilo sve do 1917. kada je uvedena prO'Vjera p ismenosti (unatoč vetu predsjednika Wilsona), da bi konatčno godine 192·1. u'kupan broj doseljen.ika b jo strogo o­grani-čen, »i konačno je bilo na;pušte­no tradicionalno ameni:čko vjerovanje da ,zemlja ima prostora za sve koj.i žele da dođu .u nju« {str. 485). Navodeći još :neke brojčane podatke

i karakteristike tih r·es•trikcija H. Par­kes ovako završava svoj komentar u vezi s tim: »Nema sumnje u to da je neka vrsta ograničenja tbi'la po•tr~bna, o.sobito jer je za vreme •i posle prvog svets!kog ·rata ,većitna drug~h :zemaJja sveta usvoj.ila sličnu politiku. Ipak, ne­moguće je ograničenje, rna koUko ono bilo potrebno, ne smatrati korakom u­naza.d od ltberaHzma ranij.ih genera'Ci­ja. Jedna od bitnih sloboda, gotovo zna­čajna kao s1oboda gov,ora, jeste slolbo­da kretanja. Ona je u devetnaestom stoleću bila priznata skoro u ·celom svetu, 'i nju su ograni·čavale samo n a­zadne zemlje ikao što je Rusija. Među­tim, posle prvog svetskog a-ata. sve z·e­mlje sveta, uključujući i Sjedinjene Države, počele su da oko sebe pod.i:žu bedeme .tako da su Jjudska bića :billa zatvorena u nac.iona1n.im granicama. Pun tra·gičan u(linak toga postupka !PO­stao je očigledan jača!Iljem tota·lita:rnih diktatura tridesetih i četrdesetih godi.­na dvadesetog >Sto1eća, ikada milioni· ·žr­tava politi·čkoga, verskog i etni1čko.g progona ni:su mogli da pobegnu i .svu­g'(i!e su bili !Proglašavani za nepoželj­ne.« (str. 602)

370

Ovaj naš prikaz Parkesove Istorije Sjedinjenih Američkih Država, s pose­bnim osvrtom na m~gracijska kr·eta­nja, ·Samo je :Lragmenta.ran. Ali uzevši u cjelini ovo p,o.zamašno djelo, sJožit ćemo se sa Z·ivojinovićem, »p.redstavlja sveobu,hvatan .j ·kritički pre.gled nas.tan­ka i uspona SAĐ u vodeću silu ,zapad­nog sveta. Svo·jim metod.ičkim ,postup­kom, proni.clj.ivdšću ,j p o.znavanjem s;viJh vidova delatnosti i stvaralaštva, snaga i slabosti S•AD, Parkes osvetljava ameri­čko društvo, !I)riv:redu, tP<J'li.tiku i duho­vni ·ra•zvitak kao kompleksni, složeni fenomen modeme i:sto~ije« (str. 19). Zlbog svega toga ovo 'historiografsko šti­vo, pisano jednostavnom i k.ritički od­mjerenom rečen"icom, mami s,vojom u­vjerljivoš·ću ·i novim činjenica·rna, pa ga valja svakako i na·jpomnije čitati.

Ante Laušić

John A. Ja.ckson

MIGRATION

A.spects of Modern Sociology London/New Yo•rk: Longman, 1986.

DočekaJi smo i to da je ·»etablirana« sociologija u Velikoj Britaniji pr~dala mtg.racijskim procesima. mjesto k oje im već odavno i pri!Pada : mjesto, kako knjiga kaže, »fundamentalnog dr.uštve­nog procesa« koji postaje i od ·funda­mentalnog značenja .za so.ciola;gijsku teor.i•ju i metodologiju. Knjiga Johna Jacksona, profesora so:eiologtje .na sve­učilištu u DulbJ.inu, predstavlja - kako on sam katže - >>a. remar.!Gvble act of faith« od strane izdava:ča jedne od najpoznatijih socioloških serija, Long­rnanove seri(je Socijalna struktura mo­derne Britanije. Izdavač .,mu je po·vj·e­rio zadatak da na razumljiv način pri­kaže stanje istra.živanja modernih mi­graci·ja, na m ini·rnalnom (91 stranici) prostoru koji i.nače serija ·stavlja na raspolaganje. ·

Jackson je knjigu na,pi:sao kao »obo­žavatelj« problema: za njega, m igra­cija kao društveni proces jest jedan od ključnih čimbenika socijalne !Promjene i razvoja. Istraživanje m igracija nuž­no je holističko, a »-razmjene fPOiPUla­cija« što ustvari mi·gracije i jesu, predsta;v ljaju sjajan .iza:oov razvoju pluralnog dru'Šltva.