Izvještaj sa stručne šumarske prakse između Republike Srpske i Izraela

IZVJETAJ

sa strune umarske razmjene

izmeu Republike Srpske i Izraela

Stojko Blagojevi Banja Luka, Juni 2014.

Nataa Bosni

Stevan Stani

2

Sadraj:

1. UVOD ..............................................................................................................................................4

1.1. Osnovne informacije ................................................................................................................4

1.2. Priprema strune razmjene ......................................................................................................4

1.3. Osnovne informacije o Izraelu i KKL-u .......................................................................................5

2. TERENSKA POSJETA..........................................................................................................................6

2.1. Prvi radni dan (22.12.2013.) .....................................................................................................7

2.1.1. Poumljavanje u Izraelu ..........................................................................................................8

2.1.2. Invazivne vrste Izraela ..........................................................................................................10

2.1.3. Prezentacije iz Republike Srpske ...........................................................................................11

2.2. Drugi radni dan (23.12.2013.) .................................................................................................11

2.2.1. Okolina gradova Rahat i Lehavim ..........................................................................................12

2.2.2. Rasadnik Gilat ......................................................................................................................15

2.2.3. Limani u okolini Lehavima ....................................................................................................17

2.2.4. Jatir uma.............................................................................................................................18

2.2.4.1. Biblijski grad Jatir ...........................................................................................................18

2.2.5. Okolina grada Metar, plantae pistaija ................................................................................19

2.3. Trei radni dan (24.12.2013.)..................................................................................................19

2.3.1.uma Sataf ............................................................................................................................20

2.3.2. Sjemenski centar Beith Nehemia ..........................................................................................20

2.3.3. Prigradska uma oham .......................................................................................................24

2.4. etvrti radni dan (25.12.2013) ................................................................................................27

2.4.1. umsko gazdinstvo Karmel ...................................................................................................27

2.4.2. Protivpoarni centar Joaknim ...............................................................................................29

2.4.3. Movara Hula .......................................................................................................................32

2.5. Zavrni sastanak i zakljuci .....................................................................................................33

3. BUDET .............................................................................................................................................39

4. MEDIJSKA KAMPANJA ........................................................................................................................40

5. BUDUNOST I MOGUNOSTI STRUNIH RAZMJENA ..........................................................................40

3

Dodatni dokumenti uz izvjetaj (dostupni na zahtjev):

- terenska agenda posjete;

- pozivno pismo;

- kopije avionskih karata;

- prezentacije na CD-u;

- kopija Memoranduma o razumijevanju;

- spisak svih kontakata u Izraelu;

- kopije medijskih izvjetaja;

4

1. UVOD

1.1. Osnovne informacije

U periodu od 22. do 27. decembra 2013. godine u Izraelu je boravila trolana delegacija iz

Republike Srpske na poziv Jevrejskog nacionalnog fonda (Keren Kayemeth Lelisrael - KKL) i to

jedan predstavnik ispred Udruenja umarstva i prerade drveta Interfob (u daljem tekstu:

Interfob) i dva predstavnika ispred JP uma Republike Srpske (u daljem tekstu: ume RS).

Ispred Interfob-a izabran je Stevan Stani, dugogodinji lan Udruenja i upravitelj umarskih

projekata, a ispred uma RS odabrani su Nataa Bosni i Stojko Blagojevi, dugogodinji

zaposleni iz organizacionog dijela direkcije preduzea.1

Pored osnovna tri uesnika razmjene, logistiku podrku pruilo je i Specijalno predstavnitvo

Republike Srpske u Tel Avivu, posebno tokom viziranja pasoa i medijske kampanje.

Osnovni cilj ove posjete je razvoj saradnje na polju rjeavanja sloenih pitanja u umarstvu i

srodnim podrujima, razmjeni informacija, tehnolokih vjetina i istraivakih projekata. U toku

intenzivne petodnevne posjete, fokus je bio na poumljavanju nepogodnih terena, rasadnikoj i

sjemenskoj proizvodnji, zatiti istorijskog i prirodnog naslijea u umama, rekreativnim

funkcijama uma za urbanu populaciju, saradnji sa interesnim grupama, restrukturiranju

preduzea, zatiti umskih kompleksa od poara i drugo.

1.2. Priprema strune razmjene

Interfob je u saradnji sa KKL-om razradio detaljnu agendu koja se u potpunosti implementirala

na terenu.2 Od etiri radna dana u Izraelu, tri dana su provedena na terenu i jedan radni dan u

direkciji KKL-a. Uesnicu su sletili 22.12.2013. u Tel Aviv u 11:40h, a povratak je bio 27.12.2013.

u 14.20h.

Tabela 1: Kratak pregled aktivnosti strune posjete

Datum Aktivnost

22.12.2013, nedjelja Dolazak; prezentacije u KKL direkciji;

23.12.2013, ponedjeljak

Juni Izrael: poumljavanje suvih terena, rasadnika proizvodnja, upravljanje etinarskim umama, vodoprivreda;

24.12.2013, utorak Centralni Izrael: sjemenska proizvodnja, upravljanje umama za urbanu populaciju, saradnja sa interesnim grupama, zatita kulturnog i istorijskog naslijea u umama;

25.12.2013, srijeda Sjeverni Izrael: protivpoarna odbrana, sanacija poarita, rehabilitacija movarnog zemljita;

26.12.2013, etvrtak Jerusalim: zavrni sastanak i sumiranje zakljuaka, sastanak sa ambasadorom, predstavnikom RS i partijarhom Teofilom Treim;

27.12.2013, petak Odlazak u jutarnjim asovima;

1 Jedan lan je odustao od posjete zbog obaveza. 2 Terenska agenda dostupna na upit.

5

Prije dolaska u Izrael, Interfob je zajedno sa partnerima koordinisao pripremnim aktivnostima kao to su savjetovanje pri kupovini avionskih karata, viziranja pasoa, pripremi prezentacija i potpisivanju Memoranduma o sporazumijevanju.3 Takoe, Interfob je zapoeo medijsku kampanju prije same posjete i nastavio je nakon izvrene posjete, o emu je vie rijei u sekciji 4.

Mapa 1: Kratak vizuelni pregled posjeenih lokacija u Izraelu

1.3. Osnovne informacije o Izraelu i KKL-u

Izrael je bliskoistona i parlamentarna republika na istonoj obali Sredozemnog mora. Granii

se sa Libanom na sjeveru, Sirijom na sjeveroistoku, Jordanom na istoku i Egiptom na

jugozapadu. Prema podacima dravnog zavoda za statistiku iz februara 2011. godine u Izraelu

ivi 7.718.600 stanovnika. Na osnovu nominalnog drutvenog proizvoda, izraelska privreda je

bila 41. u svijetu 2008 godine. U 2010-oj Izrael posjetilo oko 3,5 miliona turista. Povrina Izraela

je 27.779 kvadratnih kilometara. U okviru obalnog podruja ivi 70% stanovnitva. Pustinja

Negev je na jugu, a Galileja i Karmel do Golanske visoravni na sjeveru. Istono od centralne

visoravni lei dolina rijeke Jordan. U Izraelu je registrovano 2.867 vrsta biljaka, od toga oko 253

autohtonih. Temperaturna kolebanja su vrlo esta, naroito u toku zime, u viim planinskim

predjelima duvaju jaki vjetrovi sa niim temperaturama, a este su i snijene padavine. U

primorskim gradovima Tel Avivu i Haifi preovlauje mediteranska klima sa dugim i toplim

ljetom i kratkom, hladnom i kiovitom zimom. Temperature u decembru kreu se izmeu 9 i 20

stepeni celzijusa. Od maja do decembra kie gotovo da i nema. Koritenje suneve energije je

jako vaan energetski izvor. Pjeare i krenjaci su najei tipovi supstrata, a veina uma su

vjetaki zasaene, veoma malog prirodnog potencijala. Prema podacima Svjetske banke 7,1%

teritorije Izraela smatra se umovitim predjelom.

Jevrejski nacionalni fond za umarstvo, zemlju i vodu (Keren Kayemeth Lejlisrael KKL) je

osnovan 1901. godine za vrijeme Britanskog prisustva na tom podruju. Posjeduje 13%

teritorije Izraela, ali takoe upravlja i dijelom dravnih uma i poljoprivrednih zemljita . Ova

3 Kopije pozivnih pisama, avionskih karata, Memorandum o razumijevanju, prezentacije dostupne na upit.

6

organizacija pretvorila je polupustinjsko podruje u zelene povrine. Prema podacima koji su

prezentovani, podignuto je 120.000 ha novih uma, a zasaeno je oko 240 miliona sadnica.

KKL djeluje u est sektora: vodoprivreda, umarstvo i ivotna sredina, obuka, ruralni razvoj i

zatita od poara, turizam i rekreacija, istraivanje i razvoj. Izrael je 1995. godine donio

Nacionalni plan za umarstvo kojim se KKL i danas rukovodi i na osnovu njega donosi druge

dokumente i provodi aktivnosti za poboljanje stanja u umarskom sektoru.

Tabela 2: Osnovne komparativne slinosti i razlike izmeu uesnika razmjene sa markiranim zajednikim

podrujima KKL i uma RS (takica: odnosi se, uta boja: moglo bi da se unaprijedi)4

Aktivnosti KKL ume RS Interfob

Gazdovanje umom

Vlasnitvo nad umom

Javno preduzee

Nevladina organizacija

Veliki broj uposlenika (iznad 4000)

Direktna odgovornost vladi

Protivpoarna zatita

Poumljavanje

Upravljanje umama za urbanu populaciju

Vodoprivreda

Aktivna meunarodnja saradnja

Prerada drveta

Prodaja drveta

Sjemenska i rasadnika proizvodnja

Aktivna edukacija

Saradnja sa interesnim grupama

2. TERENSKA POSJETA

Tokom boravka u Izraelu, nekoliko strunjaka i saradnika KKL se pobrinulo da predstavi

specifine aktivnosti, kako na terenu tako i u kancelariji. U nastavku je spisak osoba koje su

uestvovale u razmjeni, po danima.5

4 Vidi: Zakljuak 1, str 33 35. 5 Spisak kontakata dostupan na upit.

7

Tabela 3: Spisak angaovanih osoba u strunoj razmjeni po danima i imenima

Ime osobe Institucija Dan (1,2,3,4,5)

David Brand KKL 1

Stojko Blagojevi ume RS 1, 2, 3, 4, 5

Stevan Stani Interfob 1, 2, 3, 4, 5

Natasa Bosnic ume RS 1, 2, 3, 4, 5

Karine Bolton Laor KKL 1, 5

Johannes Gaugnin KKL 1, 2, 4, 5

Liri Eitan KKL 1, 5

Itzhik Mosche KKL 2

Hagay Gavlovich KKL 3

Moshe Shaler KKL 3

Rami Zaretski KKL 4

Michael Weinberger KKL 4

Noam Ben Moshe KKL 1

Beno Pavlov KKL 4

Menader Jezero Hula KKL 4

Aleksandar Nikoli SPRS u Izraelu 1, 4

Branko Kesi Amb BiH u Izraelu 4

2.1. Prvi radni dan (22.12.2013.)

Tokom prvog dana, uesnici razmjene su se okupili u direkciji KKL-a i prezentovali osnovne

aktivnosti matinih organizacija.6

Fotografija 1: Detalj sa poetnog sastanka

KKL je predstavio nekoliko kljunih umarskih tema u skladu sa agendom i to: Poumljavanje u Izraelu i Invazivne vrste Izraela.

6 Prezentacije dostupne na upit.

8

2.1.1. Poumljavanje u Izraelu

Izrael je jedina zemlja na svijetu ija ukupna povrina uma je vea nego prije 100 godina .

1869: Jedva da smo vidjeli drvo ili bunak nije bilo ni maslina ni kaktusa, prijatelja siromanog zemljita. Skoro potpuno opustoena zemlja, Mark Tven 1952 ljudski uticaj je bio toliko ogroman da je pustinja nastala ljudskim radom (UNESCO konferencija).

Mapa 2: Klima i tipovi podruja u Izraelu

Osnovna vrsta koja se koristila za poumljavanje jeste Pinus Halepensis i uglavnom su se podizale jednodobne kulture. Jednodobne sastojine Pinus Halepensis-a su osamdesetih i devedesetih godina prolog vijeka stradale od insekatske vrste Matsuccus Josephii i od tada je Izrael poeo sa podizanjem vjetakih mjeovitih kultura.7 Grafikon 1: Poumljavanje u Izraelu

Principi nove umarske izraelske direktive iz 1990:

- Mjeovite kulture/plantae (70% etinari, 30% liari);

- Proirivanje prostora izmeu sadnica/drvea;

- Implementacija prebirne sjee (prirodna obnova);

- Implementacija programa za podizanje kvaliteta sastojina

7 Vidi: Zakljuak 2, str 35

9

Fotografija 2: Druga generacija izraelskih kultura (mjeovita sastojina : borovi eukaliptus liari)

59% svih uma Izraela je na sjeveru i u centralnom mediteranskom podruju, a 41% u semiaridnom i junom regionu. O vodoprivrednim metodama koje se primjenjuju u umarstvu, uglavnom tokom poumljavanja, vie u sekciji 2.2.1.

Tip ume Ha %

Plantae 65.900 41

Prirodne ume 60.000 37

Parkovske ume 26.600 17

Priobalne parkovske ume 4.200 3

Priobalni zasadi 3.900 2

Tablela 4: Tipovi uma u Izraelu

Fotografija 3: Vizuelna razlika izmeu tretirane vodoprivredne povrine i netretirane povrine

10

2.1.2. Invazivne vrste Izraela

Osnovne invazivne vrste Izraela:

- Acacia victorae; - Acacia saligna; - Acacia glauca; - Tipuana tipu; - Parcinsonia acuelata; - Ailanthus altissima. 8

Grafikon 2: izraelska kategorizacija invazivnih vrsta 9

Ailanthus altissima je invazivna vrsta i u RS i u Izraelu. KKL ima dugogodinje iskustvo u borbi

sa ovom vrstom i zakljuak je da paljenje i sjea ne pomae - vrsta se agresivno iri. Jedini nain

je hemijsko tretiranje ili mehaniko uklanjanje sa korjenom. KKL je spreman poslati vie

uputstava umama RS kad su u pitanju mjere borbe protiv Ailanthus-a.

Fotografija 4: Hemijski tretman na Ailanthus altissima

8 Vidi: Zakljuak 3, str 36 9 Vidi:Zakljuak 4, str 36

11

2.1.3. Prezentacije iz Republike Srpske

Predstavnici uma RS su imali ukupno tri prezentacije: optu prezentaciju preduzea (osnovni

podaci o umovitosti, organizaciji, vlasnitvu nad umom, strukturi sastojina, zapremini,

praumski rezervati, privatne ume, sistemi gazdovanja, saradnja sa interesnim grupama,

poari, poslovni rezultati), prezentaciju Centra za gazdovanje krom (kategorije uma,

aktivnosti, poumljavanje, bolesti, poari) i prezentaciju Centra za rasadniku i sjemensku

proizvodnju (istorija, ciljevi, parametri sjemenske i rasadnike proizvodnje, umsko,

hortikulturno i ljekovito bilje, sjemenski objekti, obuka, faze sjemenske proizvodnje, maine i

alati centra, budui planovi).

Po jednu prezentaciju su imali Interfob (istorijat, osnovne aktivnosti, asopis Interfob,

projekat ispitivanja potencijala biomase, WMTA akademija u Srpcu, FSC certifikacija u BiH,

uee na meunarodnim sajmovima, kratak pregled stanja uma u RS) i Specijalno

predstavnitvo Republike Srpske u Izraelu (osnovne informacije o Republici Srpskoj).

Sljedea tri dana su provedena na terenu.

2.2. Drugi radni dan (23.12.2013.)

Drugi radni dan je proveden na lokacijama u junom Izraelu.

Mapa 3: Posjeene lokacije u junom Izraelu:

okolina gradova Rahat, Lehavim, rasadnik Gilat, Jatir uma, okolina grada Metar

12

2.2.1. Okolina gradova Rahat i Lehavim

Juni Izrael obuhvata suvo, semiaridno i pustinjsko podruje Negeva i fokus upravljanja

zasadima i zemljitem je na njegovoj rehabilitaciji i spreavanju ispiranja. U okolini gradova

Rahat i Lehavim, KKL je u dogovoru sa predstavnicima lokalnih farmera i seoskog stanovnitva

formirao pojas ume izmeu poljoprivrednih povrina. Vlada Izraela posjeduje ovo zemljite, ali

ga putem koncesija iznajmljuje farmerima. Farmeri su pristali da ustupe dio poljoprivrednog

zemljita na upravljanje KKL-u, a KKL je zauzvrat uredio nekoliko deponija i obezbijedio odvoz

smea iz okolnih sela za narednih nekoliko godina.10

Fotografija 5: Uspostavljanje zelenog pojasa oko sela i poljoprivrednih zemljita

Konsultacije sa lokalnim zajednicama su uraene u vie navrata. Iz iskustva KKL-a, jako je bitna

upornost i predanost. Neke lokalne zajednice su odbile saradnju, ali nakon to su vidjele korist

koja su druga sela imala od saradnje i podizanja zasada, sami su prilazili KKL-u i interesovali se

za zajednike projekte. Konstatovano je da nije lagan posao nai zajedniki jezik sa

stanovnicima sela, ali da je dogovor svakako mogu.11

Cilj ovakvih zelenih zasada je stvaranje zatitnih i rekreativnih uma. Oko sadnice se stavlja

uspravna plastika koja titi sadnicu od brstenja. Plastika se privremeno uklanja tokom ienja

debla od grana. Na zemljite, oko sadnice, stavlja se zatitni najlon prenika oko 1 m, koji je

bijel sa gornje, a crn sa donje strane zbog reflektovanja svjetlosti i spreavanja

zakorovljivanja.12

10 Vidi:Zakljuak 5, str 36 11 Vidi:Zakljuak 6, str 36 12 Vidi:Zakljuak 7, str 36

13

Fotografije 6 i 7: Sadnica Tamarix-a i tretman zemljita oko sadnica

14

Ovakvi zasadi nemaju direktnu ekonomsku korist u smislu drvne mase ali imaju nekoliko

znaajnih zatitnih koristi:

- zatita poljoprivrednog zemljita od ispiranja (voda se, kako je prikazano na fotografijama,

drenira pomou kanala i pregrada tako to se akumulira u manjim udubljenjima gdje se

podiu drvenaste vrste. Na taj nain se spreava ispiranje zemljita, a voda se dugorono

konzervie u stablima);

- eliminacija poplava (ovo podruje je bilo sklono rijetkim, ali obilnim padavinama koje su

nanosile veliku tetu zemljitu. Mehanikim tretmanom zemljita i podizanjem zasada,

obim poplava se znaajno smanjio - indirektna korist lokalnom stanovnitvu);

- eliminacija herbicida (vrste koje se sade imaju mo akumulacije otpadnih materija);

- potencijalna rekreativna staza za pjeake i bicikliste, turistiki razvoj okolnih sela (otvoren

restoran);

- plodovi voaka;

- angaovanje lokalnog stanovnitva za zemljine radove, dodatni izvor zarade.

Od nekadanjih deponija (uglavnom graevinski otpad, beton) koje su egzistirale prije dolaska

KKL-a, napravljene su vjetake uzbrdice koje su prekrivene zemljitem i zasaene drveem.

Iskoriavanje deponija za novo oblikovanje reljefa i KKL-ova ponuda da rijei odvoz smea iz

sela su sekundarna korist koju je lokalna zajednica dobila od ovog cijelog projekta.13

Posjeeni zeleni zasad je star oko dvije godine, u ovom podruju postoji oko 50 ha slinih

zasada. Vrste koje se koriste su tamariks, eukaliptus i vokarice.

Koncept KKL-a je da poumljavanje i podizanje zasada projektuje na manje povrine, stvarajui

minidepresije u zemljitu utiui tako na optimalan vodni reim. Tokom podizanja zasada, vri

se navodnjavanje u periodu od 3 godine. Iskljuivo se utie na kultivisanje manjih povrina.14

U uim kanalima, uglavnom se upotrebljava crveni eukaliptus (eukaliptus, 700 vrsta) koji se

pokazao kao najpovoljnijom vrstom za movarna podruja tokom kia, a s druge strane otporan

tokom dugih sua.

U ovom podruju, karakteristino je cvjetanje ute anemone koje privlai veliki broj lokalnih

turista. Podruje maksimalno koristi solarnu energiju (npr. piliarnik sa krovom potpuno

obloenim solarnim ploama).15

Oblinji grad Rahat je najvee beduinsko naselje ije se stanovnitvo bavilo intezivnim

stoarstvom to je predstavljalo problem za umarstvo i poljoprivredu (brstenje) i uzrokovalo

pojavu divljih deponija u okolnim gradskim zasadima (na terenu se primjetilo da jo uvijek

odvoz smea nije do kraja rijeen, odnosno primjetila se vea koliina otpada u prigradskom

parku). Vremenom, beduini su odustajali od stoarstva i postajali farmeri jer im je to

13 Vidi:Zakljuak 8, str 36 14 Vidi: Zakljuak 9, str 36 15 Vidi:Zakljuak 10, str 36

15

obezbjeivalo stabilnije i vee prihode, a svakako je veliki doprinos dao KKL koji svojim radom

pozitivno utie na poljoprivredu.

Izrael nije bogat vodom, ali uspijeva da vri intezivno navodnjavanje zahvaljujui visokom

stepenu reciklae i konzervacije vode. Nakon obilaska zelenih zasada, tim je produio u okolinu

grada Bereve, u vodni pogon Tifrah (Tifrach Water Reclamation Facility) koji predstavlja

vjetaku iskopinu. U budunosti, KKL planira da postavi plutajue solarne panele na povrinu

vode, time se oekuje sprijeavanje isparenja vode i dodatan izvor energije. Tifrah je skladini

bazen i dio iroke dravne mree reciklirane vode koja se koristi iskljuivo za navodnjavanje, a

dobije se tretiranjem kanalizacijonih voda u nekoliko faza:

1. Odvajanje vrstog i tenog kanalizacionog otpada;

2. Tretiranje mikrobima u cilju razgradnje organskih materija;

3. Tretiranje hemijskim sredstvima (mineralno obogaivanje vode).16

Fotografije 8 i 9: Pogled na vodni rezeorvar Tifrah i mapa vodosnadbjevanja u junom Izraelu

Voda dobijena reciklaom kanalizacije nije pogodna za pie. Pitku vodu Izrael dobija iz

prirodnih izvora na sjeveru zemlje i desalinizacijom (okvirni troak 1 m vode dobijene

desalinizacijom je 0,5 USD). Slana voda, bez tretmana, se moe koristiti za periodino

navodnjavanje paradajza u periodu od tri sedmice jer bude slai. Nakon tretmana slanom

vodom, neophodno je navodnjavanje standardnom vodom.

Desalinizovana voda se mora tretirati mineralima ukoliko se eli koristiti za navodnjavanje. Oko

100 miliona m kanalizacionih otpadnih voda dolazi iz podruja Tel Aviva.

2.2.2. Rasadnik Gilat

Rasadnik Gilat je smjeten u okolini grada Bereve i sadri oko 100 razliitih vrsta iz cijelog

svijeta. Rasadnika proizvodnja, po svojoj strukturi i fazama je bliska naoj: prati se

provenijencija sjemena, sadnice se proizvode pomou podsjeenog i obloenog korijenovog

16 Vidi:Zakljuak 11, str 36

16

sistema.17 U rasadniku postoji oko 600.000 sadnica i veina radova se obavlja runo, a sadnice

se navodnjavaju metodom kap po kap.18 Sva sjenila su kompjuterski automatizovana i

kompletna rasadniarska proizvodnja je kontejnerska. Saksije su na plastinim paletama i za

sadnice koje se planiraju na nepogodnim stanitima koriste kontejnere velike zapremine u

obliku plastinih vrea sa rukama, to omoguava laki i praktiniji transport.19 KKL ne

proizvodi sadnice za komercijalnu proizvodnju, samo za svoje potrebe. Kao supstrat za sadnice

koriste treset koji se uvozi, a posjeduju i matinjak za mnoge vrste koje razmnoavaju

generativno i vegetativno (matinjak je kao kod nas, na zemljanim povrinama). Pored

rasadnika, nalazi se mali pilanski pogon za obradu drveta koji se uglavnom koristi za pravljenje

klupa i ostalih parkovskih objekata (koriste je samo za interne potrebe).

Fotografija 10: Zapreminske kese za sadnice

Fotografija 11: Sadnice u saksijama

17 Vidi:Zakljuak 12, str 36 18 Vidi: Zakljuak 13, str 37 19Vidi: Zakljuak 14, str 37

17

2.2.3. Limani u okolini Lehavima

Liman metoda je stari biblijski sistem navodnjavanja i poumljavanja nepogodnih suvih stanita

koja se odlikuju kratkim ali obilnim padavinama i koja se i danas pokazala kao praktina i

korisna metoda ozelenjivanja pustih povrina. Limani su udubljenja u zemljitu, veliine oko 20-

30 m i predstavljaju integralnu metodu kojom se regulie vodni reim, pospjeuje rast biljaka

sa ciljem da se smanji erozija zemljita, tete od poplava i sauva voda. Izgrauju se u nekoliko

faza, mehaniki se prave udubljenja, a zasadi se poumljavaju sa znaajnom distancom. Osnovni

tip zemljita u ovom podruju je les, debljine oko 2 mm koji je nepropustan i KKL mehaniki

tretira les kako bi se voda vratila u prirodni ciklus, a ne ostala na povrini i izazivala poplave.

Nivo vode u limanima za vrijeme padavina moe dostii i do 60 cm. Limani su osjetljiv ekoloki

sistem koji mora biti zatien od direktnih uticaja, kao to je brstenje. KKL koristi sljedee vrste

za zasaivanje limana: Tamarindus spp, Acacia, Mimosoidae, Pistacia, Eucalyptae, Phoenix,

Ceratonia.20

Fotografija 12: Pogled na liman


18

2.2.4. Jatir uma

Jatir uma je jedan od najveih umskih kompleksa u Izraelu i predstavlja kulturu alepskog bora

(Pinus halepensis), staru oko 60 godina. U okviru ume nalazi se toranj koji slui za osmatranje

poara i sve take u Izraelu imaju tzv. vidljivu povezanost. Ovo je jedna od rijetkih sauvanih

uma u junom Izraelu, djelimino je razlog u tome to se nalazi u graninom podruju.

Kulturom se gazduje pomou proreda, maksimalnog inteziteta oko 10% i uglavnom se drvo

koristi za ogrev.21 KKL zapoljava lokalno palestinsko i beduinsko stanovnitvo i generalno,

uma nije proizvodno profitabilna kao i veina uma u Izraelu ali donosi mnogobrojne

indirektne koristi. Ova uma je sastavni dio nacionalne pjeake rute i KKL je u svojoj zgradi u

Jatir umi obezbjedio jednu prostoriju za turiste koja se moe besplatno korisiti.22

Fotografija 13: Jatir uma i ogrev

2.2.4.1. Biblijski grad Jatir

Kulturno naslijee iz biblijskih vremena je smjeteno u okviru umskog kompleksa Jatir. Lokacija

se sastoji od kamenih ostataka, kamenih ploa za pripremanje vina i podzemnih nastambi. KKL

ne vri poumljavanje u uem krugu kulturnog nasljea. Na samom kompleksu postavljene su

table sa pregledom lokalnih istorijskih sadraja.23

21 Vidi:Zakljuak 16, str 37 22 Vidi:Zakljuak 17, str 37 23 Vidi:Zakljuak 18, 37

19

Fotografija 14: Biblijski grad Jatir

2.2.5. Okolina grada Metar, plantae pistaija

Vodoprivredni reim koji KKL koristi za podizanje plantaa stabala pistaije se sastoji u

potpunom mjenjanju vodotoka privremene rijeke. Mehanizovanim putem, voda se rasporeuje

na povrinu irine od 60 m i prema tvrdnjama KKL, ovo je najbolji nain navodnjavanja koji

smanjuje opasnost od bujica koje su este u kinom periodu.24

2.3. Trei radni dan (24.12.2013.)

Mapa 4: Centralni

Izrael, lokacije: Sataf,

sjemenski centar,

prigradska uma

oham


20

2.3.1. uma Sataf

Satafska uma je locirana na obroncima Jerusalima u blizini najveeg klinikog centra u Izraelu.

Preko puta je, po biblijskom predanju, rodno selo Jovana Krstitelja. Padavine se pojavljuju

tokom perioda novembar - mart, a preostali dio godine je uglavnom bez padavina. U Satafu,

koji predstavlja strmu ali kaskadnu padinu, postoji rezervoar iz biblijskih vremena koji se i danas

koristi za navodnjavanje. Ranije su uzgajane samo masline i vinova loza, a zahvaljujui

rezervoarima danas se moe uzgajati i povre (biblijske autuhtone vrste Izraela su: groe,

masline, pomorande, smokve, palme i dvije vrste itarica). Restauracija kaskada se obavlja

runo i uz pomo volontera, cijeli projekat nije ekonomski isplativ ali predstavlja turistiki

potencijal i mjesto za edukaciju djece kolskog uzrasta iz oblinjeg Jerusalima. Izmeu kaskada

su kanali koji omoguavaju protok vode.25

Inae, ovo podruje Judeje je poznato po kaskadama koje ine ak 60% ukupne pokrajinske

teritorije. Kaskade slue za zadravanje vode i predstavljaju 4000 godina staru metodu. KKL je u

meuvremenu preao na moderne poljoprivredne metode ali kaskadno ozelenjivanje se smatra

jo uvijek ekoloki odrivim.26 Ono to je zajedniko naem podruju i umi Sataf je intezivno27

poumljavanje iskljuivo borovima tokom sredine prolog vijeka, to danas predstavlja

potencijalne rizike poarine opasnosti i snjegoloma (koji je prouzrokovao tete nekoliko dana

prije dolaska naeg tima). Autohtone vrste se prirodno obnavljaju nakon poumljavanja:

pistacija, hrast, Judino drvo, kupine i neki borovi. KKL trenutno gazduje sa 250 ha umskih

kompleksa u okolini Jerusalima koji uglavnom imaju rekreativnu funkciju procjena je da oko

pola miliona posjetilaca boravi u ovim umama na godinjem nivou.28

2.3.2. Sjemenski centar Beith Nehemia

Sjemenski centar je poseban pravni subjekt koji na osnovu ugovora proizvodi sjeme za potrebe

KKL-a; ne postoji komercijalna prodaja proizvoda (kao i rasadnik Gilat). Beith Nehemia je jedini

sjemenski centar Izraela u kojem se skladiti oko 300 vrsta sjemena sa 2500 lokacija. Stalno

upoljava samo etiri radnika. Istraivanja provode sa umarskim fakultetom i ne posjeduju

sopstvenu laboratoriju za ispitivanje kvaliteta sjemena zbog male koliine sjemena velikog broja

vrsta (neisplativo). Drvea i bunja ima oko 50 vrsta, a godinja sjemenska proizvodnja se kree

u rasponu 4-5 tona od ega 1-2 tone otpada na sjeme vokarica.

Sjemenska proizvodnja je jako slina naoj. Radnici sjemenskog centra pronalaze dominatna

stabla vodei se najvie otpornou stabala na suhim i siromanim stanitima zbog lokalnih

prioriteta poumljavanja, tako da su vie fokusirani na otpornija nego kvalitetnija stabla u

proizvodnom smislu. Svi sjemenski objekti su locirani pomou GPS-a i na taj nain je mogue

pratiti kvalitet sjemena (problematina stabla).29 Veina vrsta u Izraelu je niske visine i najee

se sjeme uzima branjem sa zemlje ali neke vrste kao to su borovi i eukaliptus trae specijalnu

opremu za sakupljanje. Svi zaposleni u Centru su obueni za sakupljanje sjemena sa visokih

25 Vidi:Zakljuak 20, str 37 26 Vidi: Zakljuak 21, str 37 27 Vidi:Zakljuak 22, str 37 28 Vidi:Zakljuak 23, str 37 29 Vidi:Zakljuak 24, str 37

21

stabala, a certifikate za rad izdaje Ministarstvo. Penjai nemaju specijalne kombinezone niti

specijalne rukavice ali na konopcu imaju ok adapter koji omoguava dvostruku sigurnost

pomou konopca. Umjesto merdevina koriste se stube za penjanje koje prema njihovoj tvrdnji

ine manja oteenja.30 Stube za penjanje se sastoje od 6 identinih djelova, duine 2 metra koji

su fleksibilni i mogu se nastavljati jedan na drugi. Prema nacionalnim sigurnosnim propisima,

penjai mogu slobodno hodati po granama ali njihov pojas ima dvostruku sigurnost (konopac

koji je vezan za kuku + konopac koji je vezan za ok adapter).

Fotografije 15, 16: Postavljanje merdevina i sakupljanje sjemena

Sjemenski centar je jednostavne strukture i sastoji se od nekoliko montanih objekata i veina

maina za obradu sjemena su sline kao kod nas i manjeg kapaciteta. Posjeduju kompletnu

tehnologiju za proizvodnju sjemena (maina za suenje i doradu iarica i sjemena). Svo sjeme

se sui na +50 celzijusovih stepeni, a

vrijeme suenja zavisi od vrste sjemena.

Maina za otvaranje sjemenskih krilaca je

slina maini za suenje i u toj maini se

moe vriti suenje i nakon tretiranja

vodom. Ima sita sa tri frakcije i platformu

koja razdvaja sjeme po veliini i po teini.

Fotografija 17: Sjemenski centar


22

Posjeduju specijalnu mainu za izdvajanje sjemena iz sonih plodova i za svaku drvenastu vrstu

su vrili ispitivanja optimalne dorade sjemena. 31

Fotografija 18: Maina za izdvajanje sjemena iz sonih plodova

Centar za sjemensku

proizvodnju tretira sjeme

najee na dva naina:

1. Tretiranje sjemena

temperaturnom regulacijom

pomou zamrzivaa (za

sjeme kojem je potrebna

hladna faza);

2. Tretiranje sjemena

sulfatnom kiselinom (za

sjemena kojima je potrebno

uee u ivotinjskom

traktu).

Prebrojavanje i vaganje

sjemena se konstantno vri i

to najee na 100 grama

(npr. sjeme eukaliptus 100

000 sjemenki u 100 grama

sjemenske mase).

Svi podaci o sjemenu (vrsta,

lokacija, radnik koji sakuplja,

teina ploda, teina sjemena u 100 grama, datum sakupljanja) se unose u bazu podataka koja je

dostupna i rasadniku.32

Skladitenje sjemena se iskljuivo vri u hladnjai na temperaturi od 4C i 30 % vlanosti

vazduha. Prilikom skladitenja stavljaju se dva papira sa podacima o sjemenu jedan unutar

pakovanja i drugi na samom pakovanju (sigurnost u sluaju oteenja natpisa).33

31 Vidi: Zakljuak 26, str 38 32 Vidi: Zakljuak 27, str 38 33 Vidi:Zakljuak 28, str 38

23

Fotografija 19: Unutranjost hladnjae za sjeme

U hladnjai trenutno ima sjemena i iz 1995. godine i smatra se visoko kvalitetnim. Na policama

friidera su kodovi pomou kojih je lake locirati odreeno sjeme u hladnjai.

Fotografija 20: Kodovi za sjemena u hladnjai

24

2.3.3. Prigradska uma oham

Posljednja terenska lokacija za ovaj dan je bila prigradska uma u okolini grada ohama gdje je

jedan od najveih strunjaka za upravljanje umama za potrebe urbane populacije, Moe aler,

odrao iscrpno predavanje u kombinaciji sa obilaskom kompleksa.

Prigradska uma oham okruuje istoimeni grad i povrine je 250 ha. oham je relativno novi

grad, tek 20 godina star i rapidno se razvija. Centralni dio Izraela je jedan od najgue naseljenih

podruja i prosjena naseljenost je 2000 stanovnika po km. Skoro 90% izraelskog stanovnitva

ivi u urbanim sredinama, a na svjetskom nivou taj procenat je neto manji, oko 80% u

razvijenim zemljama. S tim u vezi, rijetke umske povrine na ovom podruju imaju iskljuivo

zatitnu i rekreativnu funkciju.34

U poetnoj fazi upravljanja su bitni odgovori na dva kljuna pitanja:

1. Kako ume pribliiti graanima?

2. Kako dovesti graane u umu?

Primarni problem predstavlja percepcija ljudi o umi koja se uglavnom zamilja kao strano,

mrano, negostoljubivo mjesto. Voeni tom percepcijom, ljudi su skloni da se tako i ponaaju

prema umi, pravei od njih smetljita i sl.

Sa druge strane, pojavljuje se moderna urbana populacija koja ima jasnu potrebu za boravkom

u umi ali esto ne zna na koji nain da realizuje zadovoljenje svojih potreba ili jednostavno ne

postoji ponuda od strane upravljaa umom koja bi ih privukla. Zato je potrebno napraviti novi

planski pristup ovakvim umskim kompleksima jer postojee planske osnove za upravljanje

zatitnim ili proizvodnim umama nisu primjenljive u praksi (u Izraelu to je dokument:

Strateki program za unaprijeenje gazdovanja prigradskih uma, Moe aler).35

Proces upravljanja prigradskim umama nije jednostavan proces, ali sigurno je da se poinje od

bazinog pravila da trenutna stabla/umu, treba sauvati to vie u postojeem obliku. To je

primarna aktivnost i podrazumijeva iroku i nepredvidivu komunikaciju sa interesnim grupama.

Osnovne interesne grupe prilikom uspostavljanja ovakvog tipa ume su: umari, lokalna

zajednica i lokalna vlast (optina). Sva tri faktora su podjednako vana za dobro rukovoenje

prigradskim umama i njihova komunikacija i partnerstvo treba da dovedu do tzv . faze

odgovornosti.

34 Vidi: Zakljuak 29, str 38 35Vidi: Zakljuak 30, str 38

25

Grafikon 3: Odnos interesnih grupa u uspjenom upravljanju prigradskim umama

Proces komunikacije izmeu ove tri grupe moe trajati godinama i svakako nije lagan posao.

Jako je vano da u procesu komunikacije ne doe do izdvajanja jaih interesa (npr . da se ne

doe u situaciju da naelnik optine instalira zabavni park bez dogovora sa ostale dvije strane)

Tokom komunikacije, treba izbjegavati teko razumljiv jezik odnosno jezik koji se koristi da bi se

dolo do partnerstva treba biti svima razumljiv (bez pretjerane upotrebe strunih izraza koj i su

potpuno nejasni ljudima van struke). Komunikacija sa lokalnom zajednicom, a i vlastima, treba

da se odvija to vie u samoj umi, a to manje u kancelariji, u zatvorenom prostoru. Na taj

nain, ve otpoinje zbliavanje ljudi i ume. Interesne grupe treba dovesti direktno u umu,

pokazati im da je to lijepo mjesto i polako im ruiti predrasude koje su stekli i koje su esto

uzrok loeg ophoenja interesnih grupa prema umi i umarima. KKL je u poetku imao fijasko

tokom komunikacije, jer je ovaj umski kompleks postao jako popularan ali je doveo do metea

u saobraaju i izgubio svoju funkciju. Sa jedne strane, to je bio uspjeh jer su privukli ljude u

umu ali sa druge je bila propast jer se izgubila misija, odnosno cilj da ta uma bude mirno

sklonite urbanog stanovnitva od svakodnevnog metea. Situacija se rijeila tako to su sve tri

strane zajedniki dogovorile da reguliu saobraaj u okolini ume oham limitirajui ga

pravilnikom i na taj nain poeli sa prvim partnerstvom. Svi partneri moraju imati zajedniki

imenilac u komunikaciji, a u sluaju umara to znai da su oni ti koji donose konane odluke ali

uz kompromis i otvorenost. To konkretno znai da umari ne trebaju usvajati odluke ve ih

razmatrati.

Nakon odreenog vremena, partnerstvo se poelo automatski pozitivno razvijati) pojavio se

volonter vodi iz Tel Aviva koji je besplatno dovodio ljude u umu36 kao i reklama koju je

finansirala optina jer je prepoznala potencijal ove prigradske ume, turistike i druge koristi

koje donosi gradu.

Prijedlog KKL-a je da se u projekte upravljanja prigradskim umama ulazi na malom i bazinom

nivou ureivanje male povrine, izgraivanje nekoliko staza, obuka lokalnog umara za

turistikog vodia. Iskustvo KKL-a je da, pogotovo na samom poetku upravljanja prigradskim

umama, treba poeti sa potencijalno uspjenim projektom i izbjegavati nerealne i


26

megalomanske projekte. Taj prvi projekat mora biti uspjean. Sve tri strane ( umari, vlasti,

stanovnitvo) moraju prepoznati zajedniki interes.

Posljednji stepen u odgovornom i uspjenom upravljanju prigradskim umama je nivo

odgovornosti koji je i najtei jer niko ne voli da bude potpuno odgovoran. Uspjean projekat je

onaj u kojem e ljudi osjetiti/rei: Ovo je moja uma!. Loe umarstvo je ono u kojem ljudi

smatraju umare odgovornima za umu. Intezivnim radom na komunikaciji i partnerstvu, faza

odgovornosti je neminovna i jedina ispravna jer kad ljudi osjete da je uma i njihova

odgovornost, promijenie se koncept ophoenja prema ovom resursu nabolje.37

Fotografija 21: Pogled na grad oham iz prigradske ume, jednostavan putokaz i staza


27

2.4. etvrti radni dan (25.12.2013)

Mapa 5: Sjeverni Izrael, lokacije:

G Karmel, poarite na Karmel planini, protivpoarni centar, movara Hula

2.4.1. umsko gazdinstvo Karmel

umsko gazdinstvo (G) Karmel upravlja sa jednom od najkvalitetnijih uma na sjeveru Izraela,

na ukupnoj povrini od 50 000 ha ega su 5.000 ha kulture i granii sa nacionalnim parkom koje

je posebni pravni subjekt (kao i kod nas). umari imaju preko 30 godina iskustva i ovo podruje

po organizaciji, upravljanju umama i resursu je nablie naim podrujima.

Fotografija 22: Tabla na ulazu G Karmel

U periodu od 2.12. do

6.12.2010. godine dolo je

do izbijanja velikog tzv.

Karmel poara. Uzrok

poara je ljudski faktor i

vatra je dola iz susjednog

sela. Zbog pojave bombi

iarica, u roku od sat

vremena poar je izmakao

kontroli. U tom periodu,

protivpoarna zatita je

posjedovala starija vozila

koja nisu bila potpuno

28

adekvatna za date terenske uslove. Dva vozila su krenula da gase poar meutim zbog teke

situacije nikad nisu stigli do poarita jer su morali da pomognu u evakuaciji stanovnitva.

Rasplamsavanje poara je pospjeio mediterasnki vjetar i situacija je poela da izmie kontroli a

dodatni razlog je predstavljala i sama struktura sastojine( kulture) koju uglavnom ini Pinus

halepensis koji je lako gorljiv. Pomenuta dva protivpoarna vozi la nisu bila u potpunosti

adekvatna za terenske uslove i nisu stigla do mjesta poarita jer se u meuvremenu pojavila

potreba za spasavanje ivota lokalnog stanovnitva,to je bio prioritet vatrogasaca.

Do 17 h stiglo je 200 vatrogasnih vozila ali zbog pomenutog neadekvatnog dizajna, nisu uspjeli

da priu poaru. Dolo je do prvih znakova neorganizacije koja je postala jo gora kad se

pojavio istoni turbulentni mikrovjetar koji nastaje na specifian nain na poaritima i

rasplamsao vatru koja je naalost usmrtila 44 lica. Tada je policija zabranila pristup umi svima

pa i vatrogascima i poar je gorio narednih nekoliko dana uzrokujuci velike tete.38

Podruje Karmela je i ranije bilo sklono manjim poarima ali ovo je najvei poar u istoriji

Izraela. Alepski bor, koji je osnovna vrsta, je gorljiva vrsta i jedan od razloga ovako razarajueg

poara.

Nakon poara, ovo podruje je potpuno opustoeno i samo nekoliko stabala borova je ostalo u

ivotu. Oblinji privatni hotel je spasen od poara ali njegova okolina je potpuno opustoena

poarom i zbog toga ne postoji interes turista za boravak na ovom mjestu, kao to je to bilo

prije poara.

Fotografija 23: Karmel -

poarite, kasakade, ostavljena stabla, prirodna regenracija

Pritovpoarne linije

obrazuju se kao i kod nas

i tendencija je da se

odravaju brstenjem od

strane koza lokalnog

stanovnitva (mada se

mnogo ljudi danas ne bavi

stoarstvom). Na

mjestima koja nisu

pogoena poarom,

primjetila se jaka

regeneracija vjetakih

zasada (kultura) i KKL

trenutno (ve pomenuto)

pokuava da postigne viespratovnost poumljavanjem razliitih vrsta ali i prirodnom obnovom.

Poarite poumljavaju maslinama i drugim vrstama, a sadnice navodnjavaju. Nakon poara,

otkrivene su kaskadne terase koje su obnovljene i koje potpomau prirodnu obnovu.

38Vidi: Zakljuak 33, str 38

29

Komunikacija sa lokalnim stanovnitvom je na dobrom nivou i postoji manji nivo ilegalnih

aktivnosti u umi, mada je ogrev dostupan i jeftin (1m eukaliptusovog ogrevnog drveta je 100

USD, 1m bora je 70 USD, ogrev je isjeen i biva doveen korisniku tj. sve je uraunato u ovu

cijenu).39 Striktno je zabranjeno paljenje vatre u umi ali u odreenim sluajevima stanovnitvo

to radi iz raznih razloga.

Komunikacija sa oblinjim Nacionalnim parkom nije bila na zavidnom nivou ali nakon to je

Nacionalni park zaposlio umarskog strunjaka, situacija se znaajno poboljala i sada imaju

dobru saradnju.40

Dobra je saradnja sa izvoaima radova mada zna doi do nesporazuma. Radovi u umi se

dodjeljuju putem ponuda u zatvorenim kovertama. umari su stalno prisutni tokom izvoenja

radova i uzima se kaucija od izvoaa kao garant propisno izvedenih radova. Prorede u

kulturama su skupe i politika G je da radove dodjeljuje po prinipu ekonomske nule odnosno

G najee nema prihoda od tih proreda ve samo ekoloku dobit. Drvo je niskog kvaliteta, ne

koristi se za proizvodnju namjetaja ve uglavnom za ogrev tj. proizvodnju peleta.41

Direktor gazdinstva je umar ali ima i turistiku licencu pa u sluaju potrebe, vodi turiste po

podruju.42

2.4.2 Protivpoarni centar Joaknim

Protivpoarni centar Joaknim se nalazi u blizini G Karmel i posjeduju 8 starih vozila i 11 novih,

specijalno dizajniranih koji su manjih dimenzija ali pogodniji za umski teren. Kapacitet vozila je

2m i 3,7m vode. Manja vozila su Mercedes marke i jedno manje vozilo je kotalo oko 400 000

USD. Nakon posjete inostranstvu naruili su sebi specijalno dizajnirano vozilo.43

Informacije o poaru se sakupljaju na razne naine, putem dojava sa poarinih osmatranica,

od prolaznika, putem besplatne telefonske linije itd. Imaju dobru saradnju sa civilnim

vatrogascima.

Kupljeno vatrogasno vozilo je marke ZIEGLER grupa lokalnih strunjaka je traila jednostavan i

praktian dizajn i dodatke na vozilu. Vozilo ima 2 sistema: visokotlani (prave se gasne linije) i

niskotlani za gaenje. Posjeduje i sistem sa pjenom, specijalizovanom za organske materijale

(na 100l vode ide 1l pjene). Na niskotlanom sistemu postoje 2 izlaza za kablove. Pr ednji dio

vozila je robotizovan sa uglom kretanja od 180, kapaciteta 115-475 l/min. U Izraelu se koristi

kapacitet od 115 l/min.

Iz kabine vatrogasnog vozila se upravlja dojstikom i ovaj upravljaki sistem je dio posebne

narudbe tokom kupovine vozila.

39 Vidi:Zakljuak 34, str 38 40 Vidi:Zakljuak 35, str 39 41 Vidi:Zakljuak 36, str 39 42 Vidi:Zakljuak 37, str 39 43 Vidi:Zakljuak 38, str 39

30

Crijeva za gaenje su dugaka u rasponu 20 50 m a pitolji za vodu protoka 14l u minuti.

Uvijek koriste kombinaciju vode i pjene. Tokom prskanja omoguen je vodni model irokog

pojasa koji pravi vodeni zatitni oklop oko vatrogasaca.44

Fotografija 24: Vatrogasna oprema u Joaknimu

Oprema na vatrogasnom vozilu: torba sa oznakama, upozorenje, grablje Mc Loud amerike,

budak, mlatilica. Oprema vatrogasaca ne sadri specijalne izme (imaju maske).

Privatne firme odravaju puteve, a posao dobijaju putem jednogodinjeg tendera. Tokom

odravanja KKL alje svog radnika za nadzor radova na putu.Vrsta pjene koja se koristi je

SILVEX.45 Ne koriste kanadere, koriste Airtruck jer su veliki talasi u moru, mala teritorija i

kanaderi nisu finansijski isplativi.

44 Vidi: Zakljuak 39, str 39 45 Vidi: Zakljuak 40, str 39

31

Fotografija 25 i 26: Dijelovi vatrogasnih vozila

32

2.4.3. Movara Hula

Fotografija 27: Pogled na posljednju terensku lokaciju, movara Hula

Movara Hula predstavlja ptiiju transverzalu Afrike, Evrope i Azije i jedna je od najvea

imigracionih taaka za ptice. Oko pola milijardi ptica godinje boravi u Huli, oko 391 vrsta ptica

koje ovdje provode zimski period.

Vremenski razvoj movare Hula:

1897: 1500 ha pod vodom od ukupno 3000 ha;

1904: KKL je poeo upravljati ovim podrujem i sa dva kanala preusmjerio vodu iz Hule prema

Galileju, radi potrebe nomadskih plemena;

1951: izgradnja dva kanala radi navodnjavanja poljoprivrednog zemljita i 1000 sekundarnih

kanala. Pojavio se problem treseta koji je poeo sam od sebe da gori (treset je veliki resurs

ukoliko se zna njime upravljati).

1990: KKL pravi ekoloki projekat koji podrazumijeva:

33

1. Zatita Galilejskog jezera od nutrijenata;

2. Obnova poljoprivede;

3. Podrku stanovnitvu kroz razvoj turizma;

4. Konzervacija prirode;

Posljednji projekat je podrazumijevao izgradnju dvije brane pomou kojih se omoguilo

otvaranje/zatvaranje kanala i na taj nain se vodi rauna o vodnom bilansu . Brane su

kompjuterski povezane.

Sav viak vode ide na navodnjavanje uz pomo pomonih rezeorvara.

Movara Hula danas predstavlja turistiku safari destinaciju ( posmatranje ptica: oko 391 vrsta

boravi ovdje tokom migracija + domae stalne vrste). Na turistiko podruje se dozvoljava

ulazak samo dva traktora mogu ui (jedan za turiste i drugi kojim se hrane ptice). KKL dnevno

utroi 5-7 tona hrane, a farmeri uestvuju u trokovima da bi sauvali usjeve.46

2.5. Zavrni sastanak i zakljuci

Posljednjeg dana odran je zavrni sastanak u Jerusalimu sa Karine Laor Bolton i saradnicima u

Jerusalimu, prilikom ega su sumirani prvi utisci, a neki od navedenih zakljuaka su

identifikovani tokom sastanka (mada je veinu njih tim razvio nakon povratka u RS). Istog dana,

tim se sastao sa predstavnikom Predstavnitva RS u Izraelu Aleksandrom Nikoliem,

ambasadorom BiH u Izraelu Aleksandrom Kesiem i jerusalimskim patrijarhom Teofilom Treim.

Zakljuci u nastavku teksta predstavljaju sumarni dio ovog izvjetaja. Ovi zakljuci nisu

obavezujui ni za jednu stranu i imaju samo savjetodavnu ulogu. Postoji mogunost da neki od

njih ne sadre potpune informacije jer u pojedinim sluajevima nije bilo vremena da se detaljno

ulazi u analizu odreenih aktivnosti i pojava. Neki od zakljuaka su vrlo praktini i mogu se

direktno primjeniti na terenu, a postoje i zakljuci koji su vie teoretski. Dosta zakljuaka se

preklapa jer su pisani hronolokim redom, prema iskustvu sa terena .

Zakljuak 1: Zakljuak 1 je najobimniji i predstavlja uopteni pregled slinosti , razlika i

preporuka sva tri partnera strune razmjene. Iz tabele br. 2 ( str 7) se vide umarski sektori i

aktivnosti koji su zajedniki svim uesnicima. S obzirom da KKL i ume RS direktno upravljaju

umama imaju mnogo vie zajednikog od NVO Interfob. utom bojom u tabeli br. 2 u sekciji

1.3. su oznaeni sektori koji bi se mogli unaprijediti:

46 Vidi: Zakljuak 41, str 39

34

Za KKL:

Direktna ogovornost prema treim stranama: osnovna organizacijska odlika KKL-a je da za

svoje aktivnosti, u mnogim sluajevima, ne odgovara Vladi. To je velika razlika u odnosu na

ume RS koje je prema lokalnom Zakonu o javnim preduzeima RS i drugim pravnim aktima

duno da svoje aktivnosti redovno podvrgava eksternom monitoringu, to u pojedinim

sluajevima zna znaajno uticati na sami tok aktivnosti, pozitivno i negativno. Zbog

intezivne terenske agende i trajanja posjete, nije bilo vremena da se vie analizira ova

neobina organizacijska struktura KKL-a, ali se moe rei da je strunom timu iz RS ostalo

nejasno na koji nain KKL vri interni monitoring i da li postoji neki znaajniji vid eksternog

monitoringa. Postavlja se pitanje, da li bi neki projekti koji se nisu pokazali kao pozitivni,

kao to je navodnjavanje i isuivanje movare Hula u prolosti, desili da je bilo intezivnijeg

eksternog monitoringa;

Poumljavanje: iako su tehnike poumljavanje koje KKL provodi daleko naprednije nego

one u RS, ponekad nije jasno ta je zapravo autohtona a ta uneena vrsta. Struni tim je

razumio da je izraelska vegetacijska mapa teko naruena u prolosti i da je trenutno velika

nedoumica ta je prirodna a ta uneena vrsta i na koji nain KKL odluuje o zasaivanju

odreene vrste odnosno da li je trenutno poumljavanje u potpunosti bazirano na iskustvu

ili je jo uvijek u nekoj vrsti eksperimentalne faze;

Za ume RS:

Veliki broj zaposlenih: evidentno je da ume RS imaju ogroman broj zaposlenih i da u

ovom momentu nije sigurno da li postoji realna osnova da se zakljui da je taj broj prevelik

u odnosu na aktivnosti i koliki je stepen efektivnosti zaposlenih. KKL je imao slino iskustvo

u prolosti i jo uvijek postoji odreen broj radnika ija efektivnost je niska ali reformom

organizacije smatraju da su sada u boljoj poziciji. Ta reforma se sastojala u tome da je

proraunatom viku radnika ponueno da napuste radna mjesta uz uslov da im se i dalje

isplauje odreen procenat plate, a finansijsko uee u rjeavanju statusa radnika je imala

i Vlada Izraela. Iz iskustva KKL-a, boravak vika, najee neefikasnih radnika na radnom

mjestu, je pogubnije od gorepomenute reforme jer osim plate, ti radnici stvaraju i tekue

trokove (prevoz, tekui trokovi odravanja prostorija i sredstava za rad, topli obrok itd.) a

negativno utiu na preostali, efektivniji dio kolektiva. Iskustvo KKL-a je takoe pokazalo da

ne postoji model podizanja efektivnosti radne snage koja je ve due vrijeme naviknuta na

odreene forme rada, odgovornosti i ponaanja. Preporuka je da ume RS naprave neku

vrstu realne strategije koja bi rasteretila preduzee i omoguila mu veu efektivnost. Iako

su metode koje je izvrio KKL u ovom momentu teko izvodljive zbog drugaije pravne

prirode i socijalnih uslova, ume RS bi mogle da otponu sa malim stratekim planovima u

okviru nacionalnih Zakona i da za poetak identifikuju slabe take u organizaciji radne

snage;

Poumljavanje: Osnovna razlika izmeu KKL-a i uma RS je ta to KKL poumljavanje

fokusira na manje povrine i vri intezivnu brigu o sadnicama, pogotovo u suhim

podrujima;

Upravljanje umama za urbanu populaciju: vidi Zakljuak 29;

Vodoprivreda: ume RS bi trebale vie vremena posvetiti vodoprivrednim aktivnostima

koje se posebno odnose na potencijalno navodnjavanje sadnica i upravljanju umskim

35

potocima, tj. da sa sadanje situacije puke zatite potoka, istima upravljaju tako da

preduzeu i lokalnom stanovnitvu donosi vie koristi (npr. oznaavanje etakih staza uz

umske potoke);

Aktivna meunarodna saradnja: ume RS imaju odreen vid meunarodne saradnje koji je

uglavnom regionalnog tipa, ali postoji hronino odsustvo sa uea vanih meunarodnih

dogaaja kao to su konferencije o klimatskim dogaajima, meunarodno struni skupovi,

sajmovi i sl. Ova sama razmjena je pokazala da finansijski nije zahtjevna i da moe donijeti

puno koristi i kontakata. Uee na meunarodnim konferencijama takoe donose bitne

informacije o fondovima koje bi preduzee moglo da iskoristi za finansiranje zatite uma.

Preporuka je da se u prvom koraku napravi lista vanih dogaaja i odrede osobe/timovi koji

bi poeli da razvijaju meunarodnu saradnju;

Aktivna edukacija: KKL puno energije i sredstava ulae u edukaciju mladih, posebno aka u

osnovnim kolama. ume RS imaju odreen nivo uea u edukaciji djece (posebno

studenata na umarskom fakultetu), ali bi mogle da naprave intezivniji plan eksterne

edukacije i realizuju ih npr. kroz posjete umarskih strunjaka asovima prirodnih nauka,

organizovanje kratkih izleta u prirodu za ake, dodatna edukacija nastavnika prirodnih

nauka, otvoreni dani umskog gazdinstva, itd. Dugogodinje Iskustvo KKL je pokazalo da

vee uee umara u ranom obrazovanju djece donosi razvijenu ekoloku svijest, a samim

time i manje problema za umare u budunosti (npr. smee u umi, ilegalne aktivnosti itd.);

Saradnja sa interesnim grupama: vidi Zakljuak 32;

Za Interfob:

Poumljavanje: Interfob bi kao NVO trebala vie da se ukljui u realne terenske

aktivnosti poumljavanja i da razvije snaniju saradnju sa umskim gazdinstvima i

Savezom studenata umarskog fakulteta i doprinese angamanu volontera;

Upravljanje umama za urbanu populaciju: vee ukljuivanje Intefob-a u upravljanju

prigradskim umama bi trebao biti prioritet, posebno u okolnostima gdje se aktivna

lanica ove organizacije bavi urbanim umama i priprema diplomski rad na tu temu. Za

razliku od ekolokih nevladinih organizacija koje imaju manjak umarskog kadra,

Interfob bi trebao napraviti sastanak sa ostalim organizacijama (u bliskoj budunosti),

analizirati i razviti nove prijeloge za upravljanje uma u urbanim sredinama;

Aktivna meunarodna saradnja: uprkos svojim malim kapacitetima i malobrojnim

ljudskim resursima, Interfob ima zavidan stepen meunarodne saradnje. Interfob dolazi

u fazu kada se mora ukljuiti u vee mree meunarodnog umarstva. Preporuka je da

Interfob u to skorijem roku postane lan IUFRO i IFSA;

Zakljuak 2: Podizanje mjeovitih raznodobnih kultura je trenutno prioritet u gazdovanju

izraelskih uma. Isto kao i u RS, Izrael je imao problema sa kanjenjem u odravanju

jednodobnih kultura, snjegolomima, vjetrolomima i bolestima koje su tipine za ovakve

sastojine. ume RS bi mogle da izdvoje odreenu eksperimentalnu povrinu u saradnji sa

umarskim fakultetom ili nekom drugom organizacijom i da vre postepeno poumljavanje,

razliitim vrstama u razliito vrijeme i na taj nain dobiju informacije koje vrste su najpodesnije

za ovakav vid gazdovanja i da li je ovaj model efikasniji i ekoloki prihvatljiviji u odnosu na

trenutne metode poumljavanja uglavnom jednom etinarskom vrstom u istoj sezoni;

36

Zakljuak 3: Ailanthus altissima je zajednika invazivna vrsta za Izrael i RS. Trenutno ne postoji

studija niti procjena koliko i na koji nain ova vrsta ugroava prirodne ume i ostala stanita u

RS. Potrebno je ispitati ponaanje Ailanthusa u naim uslovima i zakljuiti da li su mjere borbe

potrebne i u kojem obliku. Pojedinani izvjetaji sa terena daju znakove da se ova vrsta iri u

naim uslovima. KKL je ponudio vie detalja i savjeta kada su u pitanju mjere borbe protiv

Ailanthusa;

Zakljuak 4: Potrebno je razviti bolju i detaljniju sistematizaciju invazivnih vrsta u Republici

Srpskoj kako bi se lake identifikovali i procijenili pragovi tolerancije;

Zakljuak 5: ume RS se suoavaju sa problemom deponovanja smea, posebno u ruralnim

sredinama. Iako je cijela ova problematika upravljanja otpadom u RS tek u procesu rjeavanja,

ume RS bi mogle , za poetak, sa nekoliko lokalnih zajednica razviti saradnju i pronai model u

kojem bi se smee lokalnog stanovnitva poelo rjeavati na dugoronije staze. U ovom

momentu, evidentno je da se ulae puno napora u stihijsko sakupljanje smea od strane

umara na jednogodinjem nivou, ali se ini da se sr problema ne rjeava u korjenu i da se

ponavlja;

Zakljuak 6: vidi Zakljuak 1, 2, 29, 32;

Zakljuak 7: Ovaj model tretiranja i zatite sadnice koji se naem timu uinio vie kao

agroumarska metoda bi se mogao primjeniti, najvjerovatnije u eksperimentalnoj fazi novog

naina poumljavanja. (vidi Zakljuak 2);

Zakljuak 8: vidi Zakljuak 5.;

Zakljuak 9: KKL u sunim predjelima ulae dosta sredstava u pripremu zemljita i brigu o

sadnicama nakon poumljavanja. Priprema zemljita, kao to je kratko opisano u izvjetaju, bi

se u pojedinim sluajevima mogla primjeniti i kod nas (potrebno je vie detalja od strane KKL).

Navodnjavanje sadnica sistemom kap po kap u prve tri godine je teko u naim uslovima ali bi

se moglo primjeniti barem u umama koje su blie izvorima vode ili gradskim sredinama.

Potrebno je analizirati sve mogunosti navodnjavanja i procjeniti gdje bi se moglo primjeniti.;

Zakljuak 10: Iako alternativni izvori energije ne spadaju u domen umarstva, preuzee bi

trebalo da se vie ukljui u proces energetske efikasnosti koji se sve vie razvija u cijelom

svijetu. U RS postoje grantovi/povoljni krediti koje je mogue dobiti ukoliko se realizuje neki

projekat energetske efikasnosti (npr. postavljanje solarne ploe na zgradi nekog umskog

gazdinstva).;

Zakljuak 11: Reciklaa komunalne vode u RS koja bi se mogla koristiti za navodnjavanje je

trenutno potpuno odsutna. Preduzee bi trebalo paljivo pratiti eventualne promjene u

vodoprivrednom gazdovanju u RS i razvijati veu saradnju sa vodoprivrednim institucijama i

strunjacima. (vidi: Zakljuak 9);

Zakljuak 12: Rasadnika proizvodnja je skoro identina, osim nekoliko naprednih tehnikih

rjeenja poput kompjuterizovanog sistema za zasjenjivanje koji se koristi u Izraelu;

37

Zakljuak 13: Navodnjavanje sadnica pomou povrinske rasprskavajue vode je prema KKL-u

neisplativ proces i puno bolje rezultate daje sistem kap po kap.;

Zakljuak 14: Sadnice koje e se koristiti za poumljavanje u sunim predjelima imaju puno

veu koliinu matine zemlje iz rasadnika oko korjenovog sistema, a smjetene su u najlonskoj

vrei koja se na praktian nain transportuje viljukarom (vrea ima snane najlonske ruke);

Zakljuak 15: Liman metoda je teko primjenljiva u RS jer ne posjedujemo velika lesna umska

podruja niti je isti raspored padavina kao u Izraelu. Ono to bi se moglo iskoristiti iz ove

metode je priprema zemljita prije poumljavanja u obliku stvaranja minidepresija i kanala koji

e bolje regulisati vodni reim (vidi: Zakljuak 9);

Zakljuak 16: Gazdovanje kulturama je slino s tim da je manji intezitet sjee zbog vee

ekoloke osjetljivosti stanita (vidi Zakljuak 2; 21);

Zakljuak 17: ume RS posjeduju brojne zgrade od kojih su neke potpuno funkcionalne i

posjeduju smjetajne kapacitete koji su ee prazni nego puni (lovake kue, bive radnike

kue). Preporuka je da se ostvari kontakt sa turistikom industrijom (TORS, TOBL) i procjene

mogunosti razvijanja turizma u umi;

Zakljuak 18: Izrael je zemlja sa ogromnim brojem turista i bogatom istorijom. Na svim

lokacijama, u umi i van nje, struni tim je vidio jednostavne table sa istorijskim detaljnim

podacima. ume RS bi mogle identifikovati nekoliko vanijih lokacija i postaviti ovakav vid tabli

(iako ovakve informativne table postoje kod nas, najee sadre samo ime lokacije bez

detaljnih podataka koji su interesantni turistima);

Zakljuak 19: vidi: Zakljuak 9, Zakljuak 15;

Zakljuak 20: Mogunost ukljuivanja volonterskog, korisnog i kratkoronog rada od strane

stanovnitva, posebno djece i mladih, moglo bi da donese mnogo koristi preduzeu (kroz

poumljavanje se ve realizuje, proiriti na ostala polja - vidi: Zakljuak 1 - Za ume RS, aktivna

edukacija);

Zakljuak 21: Gole planinske povrine sa parcijalnim ostacima zemlje se najee poumljavaju

u vidu kaskada. Kaskade se formiraju u obliku terasa na obroncima padina i izrauju se od

lokalnog kamena, pomou maina ili manuelno. Iz KKL-ovog iskustva, ova metoda pripreme

reljefa i zemljita je puno isplativija od direktnog zasaivanja na obroncima jer se voda zadrava

oko biljaka i ne dolazi do erozije zemljita. Preporuka: eksperimentalno napraviti nekoliko

kaskada u podruju kra;

Zakljuak 22: KKL sve vie naputa poumljavanje borovima i podie mjeovite raznodobne

kulture u integraciji sa drugim vrstama. (vidi: Zakljuak 2);

Zakljuak 23: vidi Zakljuak 18;

Zakljuak 24: ume RS trenutno rade na GPS oznaavanju sjemenskih objekata;

38

Zakljuak 25: Koritenje stubova za penjanje umjesto merdevina tokom sakupljanja sjemena na

niim stablima bi mogla biti praktinija metoda. Dvostruka sigurnost konopca za penjanje je

prednost;

Zakljuak 26: Centar u Doboju posjeduje mainu za razdvajanje sjemena iz sonih plodova koja

bi mogla biti od velike koristi. Specifikacija maina koje nedostaju, se moe dobiti na zahtjev od

KKL-a;

Zakljuak 27: Tokom poumljavanja treba voditi rauna o bliskoj komunikaciji izmeu

gazdinstava i Centra za sjemensko rasadniarsku proizvodnju u Doboju kako bi se identifikovala

i pratila (ne)uspjenost pojedinih vrsta i provenijencija;

Zakljuak 28: Sistem oznaavanja sjemena u vreicama u hladnjai , kako je opisano u

izvjetaju, je praktian i omoguuje sigurnost identifikacije;

Zakljuak 29: Novi planski pristup upravljanju prigradskim umama (umama za urbanu

populaciju) je neophodan. Ukoliko umarska struka ne eli da izgubi ovaj segment gazdovanja

koji je puno drugaiji od gazdovanja sa iskljuivo proizvodnim ciljem, potrebno je revidirati PO

koje obuhvataju vee urbane sredine ili uticati na druge planske dokumente. Trenutan stav

preduzea u kojem se ovakve ume, kao to je prigradska uma u Banja Luci koja se na neki

nain iznajmljuje gradu za upravljanje otvara veu ansu da takva podruja budu izuzeta iz polja

rada Preduzea ukoliko ono ne promjeni pristup i ne dobije javnu verifikaciju svog rada od

strane lokalne sredine, vlasti i turista;

Zakljuak 30: Broura Moe alera na engleskom jeziku je dostupna na upit ;

Zakljuak 31: Vidi Zakljuak 20;

Zakljuak 32: Potrebno je preispitati naine komunikacije izmeu preduzea i interesnih grupa,

prevashodno stanovnitva, identifikovati pozitivne primjere i potencirati njihovu primjenu.

Preporuka je da preduzee ue u nove tokove i osim direktne komunikacije kako je navedeno u

zakljucima 29, 20, 18, 17, 5 i 1 i pojavi sa na drutvenim internet mreama koje se sve vie

razvijaju i predstavljaju dobru platoformu za ostvarivanje saradnje i zdrave komunikacije. KKL

intezivno koristi web stranicu i internet drutvene mree poput poput Twitter-a;

Zakljuak 33: Iako je Izrael ureena zemlja, na primjeru Karmel poara se pokazalo kako

svaka organizacija moe da pokae loe rezultate ako nije razraena reakcija u kriznim

situacijama (u ovom sluaju, za posljedice poara se moe rei da je vie kriva policija koja je

zabranila ulazak u umu nego KKL sa neadekvatnim vozilima). Iako je nabavka vatrogasnih

vozila skup proces, preduzee bi trebalo da izvri reviziju akata koja se odnose na protivpoarnu

zatitu i ispita definisane odgovornosti u sluaju eskaliranja poara iz umskog kompleksa u

naseljenu sredinu;

Zakljuak 34: Pod ogrevom se u Izraelu uglavnom podrazumijeva deblja granjevina i tanka

stabla. Prerada drveta u Izraelu je na minimumu i bilo koji akspekt umarstva sa proizvodnog

cilja je teko primjenljiv u Republici Srpskoj;

39

Zakljuak 35: Preporuka je da preduzee lobira u cilju upoljavanja umarskih strunjaka u

nacionalnim parkovima kako bi se saradnja pospjeila;

Zakljuak 36: vidi Zakljuak 34;

Zakljuak 37: Vidi Zakljuak 29, 18, 17;

Zakljuak 38: Detaljne fotografije vozila se mogu dobiti na zahtjev, KKL stoji na raspolaganju za

sve informacije. Preporuka je da se u situaciji potencijalne nabavke vatrogasnih vozila vodi

rauna o lokalnim terenskim uslovima i ukoliko je potrebno, zatrae se dodaci i izmjene na

vozilu od strane proizvoaa. (vidi: Zakljuak 33);

Zakljuak 39: Metoda vodenog kiobrana koja se postie jednostavnom upotrebom

rasprskivaa moe da bude kljuna u kriznoj poarnoj situaciji za vatrogasca;

Zakljuak 40: Pjena SILVEX se u Izraelu intezivno koristi, fotografije pakovanja i detalji

specifikacije su dostupni na upit;

Zakljuak 41: Mala i jednostavna ulaganja u turistiku infrastrukturu mogu donijeti puno koristi.

(vidi: Zakljuak 29, 18,17);

3. BUDET

Prema Memorandumu o Sporazumjevanju i prethodnom dogovoru, trokove smjetaja, ishrane

i prevoza strunog tima iz RS je snosio KKL, a trokove avionskih karata, viziranja pasoa i

ostalih propratnih trokova su snosile organizacije iz RS za svoje lanove. Prema istom

dokumentu, raspodjela trokova e se izvriti na isti nain tokom potencijalne posjete izraelske

delegacije Republici Srpskoj.Ukupan budet strune razmjene iznosi 3058 BAM, od ega su

2108 direktni putni trokovi a 950 indirektni trokovi ( dnevne nadnoknade za uesnike).

Tabela 5: Pregled trokova47

Stavka Iznos (BAM) Organizacija

Avionska karta S.S. 470 Interfob

Viza S.S. 40 Interfob

Dostava i podizanje pasoa S.S., S.B. 120 Interfob

Avionska karta S.B. 532 ume RS

Avionska karta N.B. 546 ume RS

Viza S.B. 40 ume RS

Viza N.B. 40 ume RS

Dostava i podizanje pasoa N.B. 120 ume RS

Dnevnice S.B. 350 ume RS

Dnevnice N.B. 350 ume RS

Dnevnica S.S. 250 Interfob

Prevoz do aerodroma i nazad 200 ume RS

47 Kopije avionskih karata, kopije pozivnih pisama, MoR,izvodi, dostupni na upit.

40

Direktni trokovi 2108

Indirektni trokovi (dnevnice) 950

UKUPNO 880 Interfob

UKUPNO 2178 ume RS

SVEUKUPNO 3058

4. MEDIJSKA KAMPANJA

Medijsku kampanju prije polaska u Izrael je organizovao Interfob. Tom prilikom, na web

stranicama uesnika iz RS je objavljeno saoptenje za medije48 kao i nakon povratka a ista su

poslata medijima. Predstavnitvo RS u Izraelu je dalo poseban doprinos u promociji umarske

struke i posebno RS to je rezultovalo pozitivnim utiskom u javnosti u preko 20 razliitih vrsta

medija poput: Jerusalem Post, Glas Srpske, Srna, Press RS, RTRS, E-Kapija, Capital.ba itd.

Primjerak medijskih izvjetaja je dostupan na upit.

Fotografije 28, 29: (primjer medijskih izvjetaja: Jerusalem Post i Glas Srpske)

5. BUDUNOST I MOGUNOSTI STRUNIH RAZMJENA

Ova struna razmjena je primjer dobro organizovane i korisne posjete. Iako je izraelsko

umarstvo dosta razliito u smislu da je najvie koncentrisano na zatitu uma, ovaj sektor

umarstva i kod nas poinje da dobija sve znaajniju ulogu, prevashodno zahvaljujui porastu

gradskog stanovnitva i klimatskim promjenama.

48 Saoptenja za medije su dostupni na upit.

41

U sekciji 2.5. su sumirani zakljuci strunog tima. Neki od njih, poput koritenja vee koliine

zemljita oko sadnica koje se planiraju zasaditi u sunim predjelima ili pojaavanja sigurnosti

konopca za sakupljae sjemena su jednostavni, lako je procjeniti njihovu efikasnost u naim

uslovima i primjeniti. Drugi pak, poput reorganizovanja preduzea, novog pristupa u upravljanju

prigradskim umama ili komunikacija sa interesnim grupama trae puno vee strpljenje,

ulaganja i vrijeme.

Preporuka menadmentu uma RS je da iz izvjetaja pokua primjeniti koliko god moguih

iskustava, makar i na manjem nivou. Osnovna poruka koju je struni tim donio iz Izraela je da

treba djelovati sa malim i realnim ciljevima koji e prije donijeti rezultate nego megalomanske

zamisli i projekti.

Struni tim je po prvi put imao priliku da se susretne sa tako visokim nivoom degradacije

umskog podruja koju KKL pokuava da obnovi. Jo jedna vana poruka od strane svih

strunjaka KKL-a je da ako se ne djeluje na vrijeme i ne sprijee odreeni procesi poput ilegalne

sjee, neodgovornog ponaanja na radnom mjestu ili slabe saradnje sa stanovnitvom, moemo

doi u izraelsku poziciju u budunosti i umjesto naslijeenog sadanjeg prirodnog bogatstva

dovesti se u situaciju da se borimo za svaki kvadratni metar zelenila.

Ono sto je bilo najimpresivnije za delegaciju iz RS je cinjenica o istrajavanju i snalazljivosti

Izraela da u nepovoljnim zivotnim uslovima sa izuzetnim umjecem svoje sposobnosti i energiju

prilagode takvim okolnostima i postignu izuzetne rezultate. Za obinog posmatraca to je

cudesna prica koju oni vrlo jednostavno objasnjavaju a ona se sastoji u trianglu motivacija-

zakon-narod. Naglasavanje jednog od ta tri faktora zavisilo je od vremena i okolnosti, ali uvijek

je sustinski kontinuitet postojao, o cemu postignuti rezultati govore.

Struni tim je pozvao izraelsku delegaciju da posjeti RS i na isti nain obie neka od podruja RS

kojima gazduju ume RS. Prijedlog za posjetu je period juni - novembar ove godine ali se KKL-u

preputa da predloi vrijeme posjete. Ono to bi KKL-u moglo biti interesantno, kada su nae

ume u pitanju, su uspjene metode sjee raznodobnih uma kojima KKL trenutno stremi. Ove

metode, poput razliitih formi selektivnih sjea su pokazale u RS veliku podrku prirodnoj

obnovi raznodobnih uma koje bi KKL trebao da stekne u veem procentu u narednom periodu.

Za KKL bi takoe moglo da bude interesantno funkcionisanje velikog preduzea poput uma RS

i nain na koji se realizuju aktivnosti pod monitoringom eksternih institucija jer i se KKL moe

nai u situaciji da dio svojih nadlenosti prepusti treim licima, poput vlade ili optine. I ono

najvrijednije to imamo za pokazati su praume i visoke prirodne ume koje su sauvane u

prirodnom obliku i koje danas u Evropi predstavljaju bioekoloki izuzetak.

42

U jednom od zakljuaka, struni tim je predloio vei angaman preduzea kad su u pitanju

konkretne razmjene, konferencije i seminari. Iskustva drugih znaju esto utediti dosta

vremena i energije i ponuditi rjeenja koja se teko prepoznaju iz jednoobraznog ugla ili ak

pomoi da se identifikuje problem koji se moda u prvi mah i ne prepoznaje.

Interfob i ume RS sa

zadovoljstvom oekuju

izraelski struni tim u

to skorijoj budunosti i

predlae KKL-u da se

tokom uzvratne posjete

razvije model stalne

saradnje.

K r a j i z v j e t a j a

Documents

Izvještaj sa stručne šumarske prakse između Republike Srpske i Izraela