Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i …...Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore u 2017. godini XIII

Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore u 2017. godini

ISTRAŽIVANJE O KVALITETU ŽIVOTA, ŽIVOTNIM STILOVIMA I ZDRAVSTVENIM RIZICIMA

STANOVNIKA CRNE GORE U 2017. GODINI

Nacionalni izvještaj istraživanja

Podgorica, 2017


“Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne

Gore u 2017. godini” sproveo je Institut za javno zdravlje Crne Gore uz finansijsku podršku Evropske

Unije, kroz podršku Evropskog centra za praćenje droga i zavisnosti o drogama (EMCDDA), u okviru

IPA projekta CT-2015/361-979, "Dalja priprema IPA korisnika za učešće u radu Evropskog centra

za praćenje droga i zavisnosti o drogama (EMCDDA)”.

Istraživanje je sprovedeno u okviru ugovora CT.16.IPA5.0080.1.0 sklopljenog između

Evropskog monitoring centra za droge i zavisnosti o drogama i Instituta za javno zdravlje Crne Gore.

Istraživanje je sprovedeno u saradnji sa Zavodom za statistiku – MONSTAT.

Sadržaj ovog dokumenta ni na koji način ne odražava stanovište Evropske Unije.




ISTRAŽIVANJE SPROVEDENO UZ FINANSIJSKU PODRŠKU: European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction (EMCDDA) Institut za javno zdravlje Crne Gore

ORGANIZACIJA I KOORDINACIJA ISTRAŽIVANJA Institut za javno zdravlje Crne Gore

ORGANIZACIJA I SPROVOĐENJE TERENSKOG RADA: Zavod za statistiku Crne Gore - MONSTAT

DIREKTOR ISTRAŽIVAČKOG PROJEKTA: Boban Mugoša

GLAVNI ISTRAŽIVAČ: Tatijana Đurišić

KOORDINACIJA I SUPERVIZIJA TERENSKOG RADA Ljiljana Golubović Snežana Remiković

UZORAK I STATISTIKA: Milica Pavlović

SUPERVIZORI TERENSKOG RADA: Aleksandra Marjanović Ena Grbović Zdenka Radović Milena Vukotić Irena Varagić

TEHNIČKA PRIPREMA Miško Škatarić

Kaталогизација у публикацији Национална библиотека Црне Горе, Цетиње

ISBN 978-86-85557-50-7 COBISS CG ID 34627344

Institut za javno zdravlje Crne Gore - Centar za promociju zdravlja 3




Autori:

Tatijana Đurišić

Ljiljana Golubović

Boban Mugoša

Prilikom korišćenja informacija iz ove publikacije, navedite:

Đurišić T, Golubović Lj, Mugoša B. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim

rizicima stanovnika Crne Gore: Nacionalni izvještaj istraživanja. Podgorica: Institut za javno

zdravlje Crne Gore i Monstat. Podgorica, 2017. godina.



SADRŽAJ

I UVOD ................................................................................................................................................................ ........................................ 10

I.1 KVALITET ŽIVOTA ................................................................................................................................................................ ..... 10

I.2 ŽIVOTNI STIL ............................................................................................................................................................................... 11

I.3 ZDRAVLJE I ZDRAVSTVENI RIZICI ...................................................................................................................................... 12

II POZADINA ISTRAŽIVANJA ............................................................................................................................................................ 15

II.1 ISTRAŽIVANJA O KVALITETU ŽIVOTA, ŽIVOTNIM STILOVIMA I ZDRAVSTVENIM RIZICIMA ................ 15

II.1.2 ISTRAŽIVANJA U CRNOJ GORI .................................................................................................................................... 16

III KONTEKST ISTRAŽIVANJA ......................................................................................................................................................... 23

IV CILJEVI ISTRAŽIVANJA ................................................................................................................................................................ .. 26

V PROCES IMPLEMENTACIJE ISTRAŽIVANJA ........................................................................................................................... 29

VI METODOLOGIJA ISTRAŽIVANJA ................................................................................................................................................ 32

VI.1 Pregled literature .................................................................................................................................................................... 32

VI.2 Dizajn istraživanja ................................................................................................................................................................... 33

VI. 3 Principi i organizacija terenskog rada ........................................................................................................................... 34

VI. 4 Intervjueri i supervizori ...................................................................................................................................................... 34

VI. 5 Procedura superviziranja.................................................................................................................................................... 37

VII INSTRUMENT ISTRAŽIVANJA .................................................................................................................................................. 39

VII. 1 Upitnik o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore ........... 39

VII. 2 Pokazne kartice ..................................................................................................................................................................... 40

VII 3. Kontakt liste ............................................................................................................................................................................ 42

VII. 4 Druga dokumenta za istraživanje ................................................................................................................................. 44

VII 4.1 Priručnik za intervjuere .............................................................................................................................................. 45

VII 4.2 Priručnik za supervizore sa Obrascem za kontrolu rada intervjuera...................................................... 45

VII 4.3 Pismo za učesnike istraživanja ................................................................................................................................ 45

VII 4.4 Ovlašćenja za intervjuere ........................................................................................................................................... 46

VII 4.5 Ovlašćenja za supervizore ......................................................................................................................................... 46

VII 4.6 Ostali materijali za terenski rad ............................................................................................................................. 46

VIII UZORAK I UZORKOVANJE ......................................................................................................................................................... 47



VIII. 1 Dizajn uzorka ........................................................................................................................................................................ 47

VIII. 2 Okvir za izbor uzorka ........................................................................................................................................................ 47

VIII. 3 Veličina uzorka ................................................................................................................................................................ ..... 49

VIII. 4 Stratifikacija i alokacija ..................................................................................................................................................... 50

VIII. 5 Odabir uzorka ................................................................................................................................................................ ....... 50

VIII. 6 Greške u okviru za izbor uzorka i analiza neodaziva ........................................................................................... 51

VIII. 7 Stopa odaziva ........................................................................................................................................................................ 54

VIII. 8 Računanje pondera i ocjena ............................................................................................................................................ 55

IX DEMOGRAFSKE I SOCIO-EKONOMSKE KARAKTERISTIKE UZORKA ......................................................................... 57

X UPRAVLJANJE PODACIMA ............................................................................................................................................................. 60

X. 1 Unos podataka ........................................................................................................................................................................... 60

X. 2 Kontrola podataka ................................................................................................................................................................... 60

XI POKAZATELJI KVALITETA ŽIVOTA .......................................................................................................................................... 62

XI.1 DOŽIVLJAJ KVALITETA ŽIVOTA ........................................................................................................................................ 62

XI.2 OCJENA SOPSTVENOG ZDRAVSTVENOG STANJA ...................................................................................................... 65

XI. 3 OSJEĆANJE SIGURNOSTI...................................................................................................................................................... 69

XII POKAZATELJI ŽIVOTNIH STILOVA ......................................................................................................................................... 71

XII.1 IGRANJE IGARA NA SREĆU ................................................................................................................................................ 71

XII.2 KORIŠĆENJE INTERNETA ................................................................................................................................................... 75

XIII UPOTREBA PSIHOAKTIVNIH SUPSTANCI .......................................................................................................................... 82

XIII. 1 PUŠENJE .................................................................................................................................................................................. 83

XIII 1.1 Opšta prevalenca pušenja u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih................................ 84

XIII 1.2 Prevalenca pušenja po polu, u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih ........................... 85

XIII 1.3 Prevalenca pušenja po desetogodišnjim dobnim grupama, u populaciji svih odraslih .................. 86

XIII 1.4 Prevalenca pušenja prema stepenu obrazovanja, u populaciji svih odraslih ..................................... 87

XIII 1.5 Prevalenca pušenja prema nivou urbanizacije mjesta stanovanja, u populaciji svih odraslih .... 87

XIII 1.6 Učestalost pušenja, u populaciji svih odraslih ................................................................................................. 88

XIII 1.7 Standardne mjere prevalence pušenja po polu, u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih ............................................................................................................................................................................................... 88

XIII 1.8 Želja za prestankom pušenja, u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih ......................... 90

XIII. 2 ALKOHOL ................................................................................................................................................................ ................ 92

XIII. 2.1 Opšta prevalenca upotrebe alkohola u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih ......... 92



XIII 2.2 Prevalenca upotrebe alkohola po polu, u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih ..... 93

XIII 2.3 Prevalenca konzumacije alkohola prema stepenu urbanizacije mjesta stanovanja, u populaciji svih odraslih ................................................................................................................................................................................... 94

XIII 2.4 Prevalenca konzumacije alkohola prema stepenu urbanizacije mjesta stanovanja, u populaciji svih odraslih ................................................................................................................................................................................... 95

XIII 2.5 Učestalost konzumacije alkohola, u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih ................ 96

XIII 2.6 Učestalost ekscesivnog pijenja alkohola u populaciji odraslih, mladih odraslih i mladih ............. 96

XIII 2.7 Vremenski okvir ekscesivnog pijenja alkohola u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih ............................................................................................................................................................................................... 98

XIII 2. 8 Učestalost konzumacije alkohola u prethodnih mjesec dana u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih .......................................................................................................................................................................... 99

XIII 2.9 Prevalenca opijanja alkoholom u prethodnih godinu dana u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih ....................................................................................................................................................................... 100

XIII 2.10 Učestalost opijanja alkoholom u prethodnih godinu dana u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih ....................................................................................................................................................................... 101

XIII 2. 11 Preferencija alkoholnih pića u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih .................... 102

XIII 3 TRANKVILIZERI I SEDATIVI ......................................................................................................................................... 105

XIII 3.1 Prevalenca upotrebe trankvilizera i sedativa u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih ................................................................................................................................................................ ............................ 105

XIII 3.2 Prevalenca upotrebe trankvilizera i/sedativa prema polu u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih ....................................................................................................................................................................... 106

XIII 3.3 Prevalenca upotrebe trankvilizera i sedativa prema stepenu obrazovanja, u populaciji svih odraslih ......................................................................................................................................................................................... 107

XIII 3.4 Prevalenca upotrebe trankvilizera i sedativa prema stepenu urbanizacije mjesta stanovanja, u populaciji svih odraslih .......................................................................................................................................................... 108

XIII 3. 5 Opšta učestalost upotrebe trankvilizera i sedative, u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih ............................................................................................................................................................................................ 109

XIII 3.6 Učestalost upotrebe trankvilizera i sedativa tokom prethodnih mjesec dana, u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih ..................................................................................................................................... 110

XIII 3.7 Način nabavke trankvilizera i/ili sedativa pri posljednjoj upotrebi, u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih ........................................................................................................................................................ 111

XIII 4 UPOTREBA BILO KOJE ILEGALNE DROGE ........................................................................................................... 112

XIII 4.1 Prevalenca upotrebe bilo koje ilegalne droge u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih ............................................................................................................................................................................................ 112

XIII 4. 2 Prevalenca upotrebe bilo koje ilegalne droge po polu, u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih ....................................................................................................................................................................... 113



XI 4. 3 Prevalenca upotrebe bilo koje ilegalne droge prema stepenu obrazovanja, u populaciji svih odraslih ................................................................................................................................................................ ......................... 115

XIII 4. 4 Prevalenca upotrebe bilo koje ilegalne droge prema stepenu urbanizacije mjesta stanovanja, u populaciji svih odraslih .......................................................................................................................................................... 116

XIII 5 KANABIS ................................................................................................................................................................................ 117

XIII 5.1 Opšta prevalenca upotrebe kanabisa u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih ...... 117

XIII 5.2 Prevalenca upotrebe kanabisa po polu, u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih .. 118

XIII 5.3 Prevalenca upotrebe kanabisa prema stepenu obrazovanja, u populaciji svih odraslih ............ 119

XIII 5.4 Prevalenca upotrebe kanabisa prema stepenu urbanizacije mjesta stanovanja, u populaciji svih odraslih ......................................................................................................................................................................................... 120

XI 5.5 Učestalost upotrebe kanabisa tokom prethodnih mjesec dana, u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih ....................................................................................................................................................................... 121

XIII 5.6 Izvor kanabisa pri posljednjoj upotrebi, u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih 122

XIII 5.7 Način nabavke kanabisa pri posljednjoj upotrebi, u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih ................................................................................................................................................................ ............................ 123

XIII 6 DRUGE DROGE OSIM KANABISA ................................................................................................................................ 124

XIII 6.1 Opšta prevalenca upotrebe drugih droga osim kanabisa u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih ....................................................................................................................................................................... 124

XIII 6.2 Prevalenca upotrebe drugih droga osim kanabisa, po polu, u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih ....................................................................................................................................................................... 125

XIII 6.3 Prevalenca upotrebe drugih droga osim kanabisa prema stepenu obrazovanja, u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih ..................................................................................................................................... 126

XIII 6.4 Prevalenca upotrebe drugih droga osim kanabisa prema stepenu urbanizacije mjesta stanovanja, u populaciji svih odraslih .............................................................................................................................. 127

XIII 7 EKSTAZI, AMFETAMINI, HEROIN, KOKAIN, LSD I NPS ..................................................................................... 129

XIII 8 PREVALENCA UPOTREBE PSIHOAKTIVNIH SUPSTANCI PO DESETOGODIŠNJIM DOBNIM GRUPAMA ......................................................................................................................................................................................... 132

XIII 9 TABELARNI PRIKAZ REZIMIRANIH REZULTATA U OBLASTI PREVALENCE UPOTREBE PSIHOAKTIVNIH SUPSTANCI U POPULACIJI SVIH ODRASLIH I MLADIH ODRASLIH ...................................... 135

XIII. 10 STAROST PRI PRVOJ UPOTREBI PSIHOAKTIVNIH SUPSTANCI U POPULACIJI SVIH ODRASLIH, MLADIH ODRASLIH I MLADIH ................................................................................................................................................. 141

XIII. 11 LIČNO POZNAVANJE OSOBA KOJE KORISTE DROGE, U POPULACIJI SVIH ODRASLIH, MLADIH ODRASLIH I MLADIH .................................................................................................................................................................... 143

XIII.12 PERCEPCIJA UPOTREBE DROGA KOD PRIJATELJA, U POPULACIJI SVIH ODRASLIH, MLADIH ODRASLIH I MLADIH .................................................................................................................................................................... 145

XIII.13 MIŠLJENJA I STAVOVI ................................................................................................................................................... 147



XIII.13.1 Percepcija korisnika droga u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih ........................ 147

XIII.13.2 Stav prema liberalnoj upotrebi kanabisa, u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih ................................................................................................................................................................ .......................................... 148

XIII.13.3 Stav prema liberalnoj upotrebi heroina, u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih .......................................................................................................................................................................................................... 149

XIII.13.4 Stav prema različitim obrascima upotrebe psihoaktivnih supstanci, u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih ........................................................................................................................................................ 150

XIII.14 PROCJENA RIZIKA OD UPOTREBE PSIHOAKTIVNIH SUPSTANCI U POPULACIJI SVIH ODRASLIH, MLADIH ODRASLIH I MLADIH ................................................................................................................................................. 153

XIII.15 IZLOŽENOST DROGAMA, U POPULACIJI SVIH ODRASLIH, MLADIH ODRASLIH I MLADIH ............ 155

XIII.16 PERCEPCIJA DOSTUPNOSTI ILEGALNIH DROGA U POPULACIJI SVIH ODRASLIH, MLADIH ODRASLIH I MLADIH ................................................................................................................................................................ .... 163

XIV IZAZOVI I NAUČENE LEKCIJE................................................................................................................................................ 164

XIV. 1 Izazovi terenskog rada i metodologije ..................................................................................................................... 164

XIV. 2 Izazovi terenskog rada ................................................................................................................................................... 165

XIV. 3 Naučene lekcije .................................................................................................................................................................. 167

XV PREPORUKE ................................................................................................................................................................................... 169

LITERATURA ........................................................................................................................................................................................ 171

POPIS TABELA ..................................................................................................................................................................................... 174

POPIS GRAFIKONA ............................................................................................................................................................................. 184

POPIS PRILOGA ................................................................................................................................................................................... 186

PRILOG 1. UPITNIK O KVALITETU ŽIVOTA, ŽIVOTNIM STILOVIMA I ZDRAVSTVENIM RIZICIMA STANOVNIKA CRNE GORE ......................................................................................................................................................... 187

PRILOG 2. POKAZNE KARTICE ................................................................................................................................................ 198

PRILOG 3. KONTAKT LISTE ....................................................................................................................................................... 206

PRILOG 4. PRIRUČNIK ZA INTERVJUERE ............................................................................................................................ 208

PRILOG 5. PRIRUČNIK ZA SUPERVIZORE............................................................................................................................ 218

PRILOG 6. PISMO ZA UČESNIKE ISTRAŽIVANJA .............................................................................................................. 229



I UVOD

I.1 KVALITET ŽIVOTA

Kvalitet života (QOL) u novije vrijeme predstavlja predmet istraživanja brojnih naučnih

disciplina - ne samo psihologije, sociologije i filozofije, već i medicine i zdravstvene zaštite.

Razumijevanje koncepta kvaliteta života prošlo je dugu evoluciju i, istorijski posmatrano, definicije

i mjerenja kvaliteta života su se razlikovale i mijenjale. Današnji pristup u istraživanjima kvaliteta

života karakteriše usmjerenost na pojedinca. Prema Svjetskoj zdravstvenoj organizaciji (SZO)

kvalitet života se definiše kao percepcija pojedinaca o njihovom položaju u životu u kontekstu

kulturnog i vrijednosnog sistema u kom žive i u odnosu prema njihovim ciljevima, očekivanjima,

standardima i problemima [1].

Kvalitet života je opšte blagostanje pojedinaca i društava, koje ukazuje na negativne i pozitivne

osobine života. Posmatra životno zadovoljstvo, uključujući sve segmente života: tjelesno zdravlje,

porodicu, obrazovanje, zapošljavanje, vjerska uvjerenja, finansije i okolinu [2].

Pojedini autori kvalitet života definiše multidimenzionalno, navodeći da kvalitet života

podrazumijeva i objektivnu i subjektivnu komponentu. Subjektivna komponenta uključuje sedam

domena: materijalno blagostanje, emocionalno blagostanje, zdravlje, produktivnost, intimnost,

sigurnost i zajednicu. Svi navedeni domeni subjektivnog kvaliteta života su pod uticajem

pojedinčevog sistema vrijednosti [3,4,5]. Objektivna komponenta uključuje kulturalno relevantne

mjere objektivnog blagostanja [6]. Odnos objektivne i subjektivne komponente kvaliteta života nije

linearan tj. promjene objektivnih faktora ne znače neminovno i promjene subjektivne komponente

kvaliteta života [7,8]. Kvalitet života ne smije se miješati sa konceptom životnog standarda koji je

primarno baziran na prihodima.

Preduslovi za kvalitetan život su puno i aktivno učestvovanje u interakcijskim i

komunikacijskim procesima, kao i razmjena u okviru fizičkog i društvenog okruženja. Iz navedenog



je jasno da je kvalitet života primarno psihološki fenomen odnosno vrsta generalnog stava prema

vlastitom životu i njegovim područjima odnosno aspektima. Kao i bilo koji drugi stav, kvalitet života

uključuje kognitivnu i afektivnu evaluaciju objekta stava, pri čemu zadovoljstvo životom predstavlja

afektivnu komponentu stava prema životu [9].

I.2 ŽIVOTNI STIL

Po definiciji SZO životni stil se definiše kao opšti način života koji je zasnovan na interakciji

između uslova života u širem smislu i individualnih obrazaca mišljenja i ponašanja uslovljenih

sociokulturnim faktorima i personalnim karakteristikama. Može se definistati i kao način na koji

osoba živi, kako troši svoje vrijeme (aktivnosti), šta smatra bitnim u okruženju (interesi), šta misli

o sebi (mišljenja). Stil života je i oblik samoizražavanja, ukazuje na to ko smo i šta želimo biti.

Neizbježno je da su komponenete životnog stila i njihova međusobna interakcija složeni. Nivo

pojedinca obuhvata interpersonalne i situacione faktore izvan ličnosti koji utiču na njegovo

ponašanje, kao što su grupne norme i grupne vrijednosti, odnosno društvena mreža kojoj je

pojedinac izložen. Postojeće društveno okruženje utiče na pojedinca i nudi mu različite tipove

životnog stila, a samim tim i široku skalu ubjeđivanja i motiva ponašanja, odnosno, preko grupnih

normi i vrijednosti, putem društvenog ograničavanja i prilagođavanja, utiče na ponašanje pojedinca.

Stepen tog i takvog uticaja grupa na individualno ponašanje zavisi od mnogobrojnih faktora,

prvenstveno od prijemčivosti same ličnosti da prihvati informacije, zatim od vrijednosti koje usvaja

i njeguje kroz svoje aktivnosti, interesovanja i mišljenja, ali i od stepena saradnje i uklapanja u

okvire postojeće grupe.

Zdravlje pojedinca zavisi od niza faktora koji se nazivaju odrednicama zdravlja kao što su:

genetske predispozicije, psihološke karakteristike osobe, socijalno ekonomski uslovi, kao i od

faktora okoline. Na neke faktore rizika može se uticati promjenom nezdravih navika i usvajanjem

zdravih životnih stilova. Sa aspekta pojedinca životni stil može biti zdrav ili nezdrav, na osnovu

individualnog izbora npr. hrane, nivoa aktivnosti i ponašanja. Pozitivan stil života može donijeti

zadovoljstvo i sreću, a negativan može dovesti do nezadovoljstva, tuge, bolesti i depresije.

Pridržavanjem preporuka o zdravom načinu života može se spriječiti nastanak mnogih bolesti ili

ublažiti njihov uticaj na kvalitet života. Preporuke o zdravom načinu života odnose se na primjenu



pravilne i uravnotežene prehrane, redovno kretanje i fizičku aktivnost, uzdržavanje od pušenja,

konzumiranja alkohola i droga. Zdravi životni stilovi uključuju i aktivnu brigu o sopstvenom

zdravlju, ali i odgovorno ponašanje prema sebi, drugima i prema okolini.

I.3 ZDRAVLJE I ZDRAVSTVENI RIZICI

Standardi o tome šta se smatra zdravim mijenjaju se i variraju, a ljudi najčešće subjektivno

procjenjuju zdravlje, tako da ima različito značenje za različite ljude. Laici najčešće smatraju da biti

zdrav znači ne biti bolestan, dok zdravstveni profesionalci pod zdravljem podrazumijevaju odsustvo

medicinski definisanih bolesti i nesposobnosti. Veliki broj definicija zdravlja ukazuje na njegovu

kompleksnost i multidimenzionalnost. Svjetska zdravstvena organizacija (SZO) definisala je

zdravlje kao "stanje potpunog fizičkog, mentalnog i socijalnog blagostanja, a ne samo odsustvo bolesti

i onesposobljenosti"[10].

U širem smislu zdravlje se posmatra kao stanje ili kvalitet ljudskog organizma koji se izražava

njegovim adekvatnim funkcionisanjem u datim genetskim uslovima i uslovima spoljašnje sredine, a

u užem smislu zdravlje podrazumijeva da:

• ne postoji bolest

• osoba normalno funkcioniše unutar opšteprihvaćenih zdravstvenih standarda u odnosu

na uzrast, pol i geografsko područje, i

• organi funkcionišu na odgovarajući način, kako pojedinačno tako i u sklopu organskih

sistema i cjelokupnog organizma.

Na zdravlje utiču mnogobrojni i raznovrsni faktori koji se bazično mogu podijeliti na endogene

i egzogene. U endogene faktore se ubrajaju nasljedni faktori, dok su egzogeni faktori mnogobrojniji

i obuhvataju socio-ekonomske i kulturološke faktore, stil života i fizičko-biološku sredinu. Prema

SZO, njihov međusobni uticaj i uticaj na zdravlje, odnosno zdravstvenu ravnotežu može se

shematski prikazati (Shema 1.).



Shema 1. Faktori koji utiču na zdravlje i njihov međusobni uticaj

Izvor: Abelin T, Brzezinski ZJ, Carstairs Vera D.L. Measurement in health promotion and protection. Copenhagen: WHO. Regional Office for Europe, 1987 WHO Regional Publications. European Series ; No.22 ISBN 92-890-1113-0, WHO Copenhagen No22.

Dostupno na: http://www.euro.who.int/data/assets/pdf_file/0013/156100/WA525ES.pdf

(Posjećeno 21. 08. 2017. god.)

U gornjem dijelu sheme je zdravstveno ponašanje u smislu stila života i navika, kao jedan od

najznačajnijih faktora koji utiču na zdravlje u pozitivnom ili u negativnom smislu, dok su u donjem

dijelu opšti faktori fizičko-biološke sredine koji obuhvataju snabdijevanje i kvalitet vode za piće,

dispoziciju otpadnih voda, kvalitet vazduha, hranu, nivo buke; i individualni faktori koji uključuju

uslove stanovanja i radno mjesto. Socio-kulturni sistem zauzima značajno mjesto na shemi, s

obzirom na činjenicu da individualno ponašanje u velikoj mjeri zavisi ne samo od grupe kojoj


http://www.euro.who.int/data/assets/pdf_file/0013/156100/WA525ES.pdf


individua pripada, već je i pod značajnim uticajem masovnih medija, kulturoloških faktora i običaja

sredine u kojoj živi i radi. Posebnu grupu faktora od uticaja na zdravlje čine socijalni i politički

uslovi. Tu se ubrajaju obrazovanje i društveni, odnosno socio-ekonomski razvoj, dok od prioriteta

zdravstvene politike zavisi u kom će stepenu biti preuzete mjere promocije zdravlja i koji se ciljevi

mogu ostvariti. Kroz prikaz uticaja kurativnih medicinskih službi na nivo zdravlja u desnom dijelu

sheme, istaknuto je da ove mjere postaju neophodne kada je ravnoteža zdravlja već narušena, što

znači da zdravstveni potencijal individue i njene neposredne okoline nije bio dovoljan da očuva ili

restituiše zdravlje.

Svi navedeni faktori koji utiču na zdravlje sa jedne strane mogu da podržavaju zdravstvenu

ravnotežu, a sa druge strane da je narušavaju, i u zavisnosti od tog i takvog djelovanja dijele se na

zdravstvene resurse i zdravstvene rizike. Jačanju zdravstvenog potencijala zajednice ili grupa

doprinosi povećanje zdravstvenih resursa i smanjenje individualnih faktora rizika. Samim tim

postiže se očuvanje zdravlja, odnosno zdravstvena ravnoteža.



II POZADINA ISTRAŽIVANJA

II.1 ISTRAŽIVANJA O KVALITETU ŽIVOTA, ŽIVOTNIM STILOVIMA I ZDRAVSTVENIM RIZICIMA

Danas je kvalitet života sve više i prihvaćen i shvaćen kao jedan od glavnih ciljeva društvenog

razvoja, tako da je istraživanje njegovih odrednica i teoretski zanimljivo i praktično važno. Zbog

toga je posljednjih decenija sprovedeno nekoliko velikih studija o načinu na koji različite grupe ljudi

i pojedinci percipiraju kako neke od aspekata kvaliteta života, tako i kvalitet svog života generalno

[11]. Rezultati istraživanja pokazali su razlike u kvalitetu života u odnosu na demografske varijable

kao što su uzrast, pol, bračno stanje, nivo obrazovanja, kulturne i druge karakteristike, ali su

rezultati tih istraživanja većinom bili nekonzistentni [12,13].

Danas su istraživači saglasni da pojam kvaliteta života podrazumijeva kombinaciju subjektivnih

i objektivnih varijabli. Kako je već rečeno, istraživanja su pokazala da postoji slaba povezanost

između personalnog subjektivnog osjećaja zadovoljstva životom, kvaliteta života i objektivnih

uslova življanja [14,15,16]. Istraživanja su takođe pokazala da ta povezanost nije linearna. U

situacijama siromaštva, odnosno situacijama kada osnovne životne potrebe čovjeka nijesu

zadovoljene, nađena je značajna povezanost subjektivnih i objektivnih pokazatelja kvaliteta života.

Međutim, na određenom nivou kada dođe do poboljšanja objektivnih uslova života, gubi se ta

povezanost. Kada su objektivni uslovi života dobri, subjektivnom osjećaju kvaliteta života nimalo ili

vrlo malo doprinosi daljnje povećanje materijalnog bogatstva.

U mjerenju kvaliteta života koriste se upitnici kojima se procjenjuje više različitih područja

života pojedinca. Uprkos izostanku slaganja oko definisanja kvaliteta života, danas među

istraživačima postoji slaganje oko dva osnovna aspekta koncepta kvaliteta života: subjektivnost i

multidimenzionalnost. Subjektivnost se odnosi na činjenicu da se kvalitet života može razumjeti

samo iz perspektive pojedinca. Multidimenzionalnost potiče iz psihometrijske tradicije mjerenja

zdravstvenog statusa (jer je zdravlje tadicionalno prepoznato kao multidimenzionalni konstrukt) i

iz rezultata istraživanja koja sistematski pokazuju da postoje brojna različita područja života

pojedinca važna za njegov kvalitet života. Objektivne okolnosti čine relativno trajni uslovi i/ili



okolnosti koji određuju mogućnost zadovoljenja personalno važnih potreba (socio‐ekonomski

status pojedinca i njegove porodice, prirodna okolina, problemi u društvu odnosno zajednici u kojoj

osoba živi, kao na primjer kriminal, itd.) kao i sadašnji događaji koji su značajni za ispunjenje ciljeva

pojedinca (gubitak posla, bolest, gubitak bliske osobe itd.). Iako svi navedeni faktori predstavljaju

relativno stabilne determinante kvaliteta života, specifični, važni životni događaji (značajno

zdravstveno, materijalno, socijalno i psihološko pogoršanje ili poboljšanje) takođe mogu imati

snažan uticaj na kvalitet života.

II.1.2 ISTRAŽIVANJA U CRNOJ GORI

U Crnoj Gori posljednjih decenija sprovedeno je više istraživanja koja su bila usmjerena na

mjerenje subjektivnog kvaliteta života, odnosno zadovoljstva, sreće, zdravstvenih ponašanja itd.

Usmjerenost na pojedinca karakteriše i današnji pristup u istraživanja kvaliteta života, životnih

stilova i zdravstvenog ponašanja. Međutim, ispitanici u tim studijama su bili pripadnici različitih

populacionih grupa, a istraživanja karakteriše i različitost metodologije i korišćenih mjernih

instrumenata, zbog čega rezultati nijesu u potpunosti komparabilni.

Zastupajući shvatanje da je kvalitet života multidimenzionalan konstrukt kog čine životni

standard, zdravlje, produktivnost, mogućnost ostvarivanja bliskih kontakata, sigurnost, pripadanje

zajednici i osjećaj sigurnosti u budućnosti, rezultati sprovedenih istraživanja pokazuju slične

tendencije. U svim istraživanjima veoma visok procenat mladih, više od 90%, izrazio je zadovoljstvo

životom, samim sobom i osjećanjem sreće. Takođe je bilo evidentno da je ovaj procenat opadao sa

uzrastom [17,18].

Kada je u pitanju samoprocjena zdravstvenog stanja ispitanika, iz dva nacionalna

istraživanja o zdravlju stanovništva Crne Gore (modifikovana verzija međunarodne ankete o

mjerenju životnog standarda - Living Standards Measurement Survey, LSMS 2008 i 2012

godine)[17,18] dobijeni su slični rezultati koji su pokazali razliku između odraslih i mladih: manje

od polovine odraslih je smatralo da je njihovo zdravlje loše, odnosno osrednje, a žene svoje

zdravstveno stanje češće procjenjuju kao osrednje ili loše. Za razliku od odraslih više je od 90%

mladih starosti 7-19 godina koji su svoje fizičko zdravlje ocijenili kao dobro ili veoma dobro.



Mladi uzrasta 16 godina u sva tri kruga ESPAD istraživanja takođe su u visokom procentu,

oko 95%, izrazili zadovoljstvo svojim fizičkim zdravljem [19,20,21]

Slobodno vrijeme je pojava koja značajno utiče na promjene u životnom stilu. To je vrijeme i

mogućnosti koje slobodno posjedujemo da se nečim bavimo po sopstvenoj želji. Slobodno vrijeme

je vrijeme aktivnog odmora, razonode, pozitivnog razvoja, socijalizacije, humanizacije i

stvaralačkog potvrđivanja ličnosti. Smatra se da slobodno vrijeme ima tri funkcije: odmor, razonodu

i razvoj ličnosti. Aktivnosti razonode i zabave svojstvenije su mladim generacijama, a kao vrijedan

stil života potrebne su i odraslom aktivnom stanovništvu.

Strukturisanje, odnosno organizacija slobodnog vremena među odraslima u dva LSMS

istraživanja odnosilo se samo na upražnjavanje fizičke aktivnosti. Procenat odraslih koji su

upražnjavali fizičke aktivnosti više puta sedmično bio je 13%, odnosno 12% u 2008. godini.

Muškarci su se značajno češće bavili fizičkim aktivnostima.

Mladi svoje slobodno vrijeme provode na različite načine, a to u velikoj mjeri zavisi kako od

porodičnog okruženja tako i od personalnih sklonosti. Snažan je i uticaj vršnjaka i aktuelnog

socijalnog i društvenog miljea. Internet je postao sastavni dio života mladih, međutim prekomjerna

upotreba interneta nije bezazlena i može oštetiti tjelesno, psihičko i socijalno zdravlje mladih.

Po podacima iz oba LSMS istraživanja [17,18] djeca i mladi su svoje slobodno vrijeme

najčešće provodili sa drugom djecom, prijateljima, u igranju društvenih igara (64%), zatim u

bavljenju timskim sportovima (25%). Manje je bilo zastupljeno obavljanje svakodnevnih kućnih

poslova, rad na otvorenom i bavljenje individualnim sportovima. U odnosu na 2008. provođenje

vremena sa prijateljima, u igranju društvenih igara opalo je, dok je porasla učestalost bavljenja

individualnim sportovima. Vrlo su slični podaci u oba istraživanja o tome koliko sati mladi uzrasta

7-19 godina prosječno dnevno provode gledajući TV, kompakt-diskove školskim danima (u

istraživanju 2008. godine 2,5 sati; u istraživanju 2012. godine 2,4 sata dnevo) i tokom vikenda (3,6

sati u istraživanju 2008. godine, 3,2 sata u istraživanju 2012. godine). Nešto više vremena uz

komjuter provode tokom školskih dana i vikenda u 2012. godini u odnosu na 2008., ali je u oba

istraživanja uočena razlika između gradskog i seosko stanovništva. Naime, djeca u gradovima više



vremena provode uz komjuter. Takođe se primijetilo da sa porastom nivoa blagostanja raste i broj

sati koje djeca i mladi provode ispred kompjutera.

Šesnaestogodišnjaci koji su bili ispitanici u svim ESPAD istraživanjima najviše svog

slobodnog vremena provode uz kompjuter, bilo da su u pitanju komjuterske igrice, bilo na internetu,

uz koje je 2008. svaki drugi adolescent provodio vrijeme, 2011. godine gotovo jedna trećina (32%)

tri i više sati svakog dana. U 2015. crnogorski adolescenti su u prosjeku 4,9 dana sedmično provodili

na internetu. Internet se u najvećoj mjeri koristio za komunikaciju putem društvenih mreža kod oba

pola, nešto više kod djevojaka (72%) nego kod mladića (59%). Ipak, pozitivno je da se više od 60%

učenika bavilo sportom, vježbalo ili je treniralo. Mladi ovog uzrasta najmanje slobodnog vremena

posvećivali su čitanju knjiga i drugim hobijima.

Po prvi put, u ESPAD istraživanju 2015. godine detaljnije su procjenjivana ponašanja vezana

za upotrebu interneta i kockanje. Dobijeni su tako novi podaci o različitim aktivnostima na

internetu, od korišćenja društvenih mreža, pretraživanja informacija, muzike, kupovine i prodaje,

igranja igrica do kockanja na internetu.

Kockanje generalno podrazumijeva bilo koju „igru“, odnosno aktivnost u kojoj se ulaže

novac, te postoji šansa za dobitak ili gubitak novca, a da taj ishod ne možemo predvidjeti. Kockanje

predstavlja društveno prihvatljivo ponašanje, legalni i vrlo rasprostranjeni i lako dostupni oblik

zabave. Međutim, kockanje je prema zakonodavstvu Crne Gore zabranjeno osobama mlađim od 18

godina. Uprkos tome, problemi sa kockanjem sve su češći kod mladih i maloljetnih osoba, kao i kod

mlađih punoljetnih osoba. Masovni mediji i društvena okolina čine kockanje sve privlačnijim za

mlade čineći ga prihvatljivim oblikom zabave i za njihovu dob. Rezultati ESPAD istraživanja su

pokazali da je prevalenca kockanja za novac u prethodnih 12 mjeseci u Crnoj Gori veoma visoka -

23% mladih uzrasta 16 godina kockalo za novac, znatno češće mladići (38%) u odnosu na djevojke

(8%). Među njima, ukupno 8% se često kockalo za novac u navedenom periodu, ali ovdje ponovo

treba napomenuti da je, posmatrano po polovima, situacija mnogo alarmantnija – 26% dječaka i 3%

djevojčica starosti do 16 godina u Crnoj Gori se u prethodnih 12 mjeseci često kockalo za novac. Ovo

praktično znači da je više od četvrtine dječaka starosti do 16 godina u Crnoj Gori za koje se može

smatrati da imaju problem sa kockanjem.



U odnosu na ESPAD zemlje crnogorski adolescenti su na drugom mjestu po zastupljenosti

kockanja za novac, dok je na prvom mjestu Grčka sa prevalencijom od 30% [19,20,21,25].

U skladu sa onim što je ranije rečeno o životnom stilu, individualni stil življenja čine osobine

ličnosti, stavovi, emocije, znanje i vještine, ali i izbor standardnih reakcija i oblika ponašanja u

socijalnim uslovima života. Stil društva i ponašanja prenosi se putem različitih socijalnih grupa kao

što su porodica, škola, interesne grupe i drugo. Rizična zdravstvena ponašanja su jedan od faktora

koji je negativno povezan sa zdravstvenim ishodima. Rizično (negativno) zdravstveno ponašanje

obuhvata slabu tjelesnu aktivnost, neumjerenost u jelu, pušenje, upotrebu alkohola, izbjegavanje

ljekarskih kontrola, nesiguran seks, upotrebu psihoaktivnih supstanci.

Rezultati LSMS su pokazali da je prevalenca pušenja odrasle populacije 2012. godine iznosila

31%, što je bilo slično kao u prethodnom talasu istraživanja (32,7%) i bila je viša među muškarcima

nego među ženama. Više od petine odraslih osoba (22%) pušilo je svakodnevno i među njima je

takođe bilo više muškaraca. Pušači su najčešće bili uzrasta od 35 do 64 godina kao i u 2008. godini.

Skoro polovina (45%) odraslih osoba koje su pušači je svjesna štetnog uticaja pušenja i nije bilo

razlike u poređenju sa 2008. godinom. Stepen osviješćenosti u oba kruga istraživanja opadao je sa

uzrastom, a rastao je sa nivoom obrazovanja. MISC indikator upotreba duvana među osobama 15-

49 godina koji su pušili cigarete ili koristili dimne i bezdimne duvanske proizvode jedan ili više dana

tokom posljednjeg mjeseca prije sprovođenja istraživanja pokazao je jednaku zastupljenost među

polovima - 30.7% [22].

U LSMS istraživanjima velika većina mladih uzrasta 15 do 19 godina nije konzumirala

cigarete, 89% je tvrdilo da nikada nijesu probali cigarete. Ukupna prevalenca pušenja među

mladima ovog uzrasta iznosila je 7.3% i u odnosu na prethodno istraživanje nije zabilježena

značajna razlika. Kada je u pitanju učestalost konzumiranja cigareta među mladima, gotovo je

jednak broj onih koji su to činili svakodnevno u oba istraživanja (2012. godine 3.3% a 2008. godine

3.4%). Procenat mladih koji su pušili 20 i više cigareta dnevno 2012. godine bio je 1.5% i viši je nego

2008. godine, kada je 0.7% mladih izjavilo da dnevno puši paklu cigareta ili više.

Najkompletnije, međusobno i internacionalno komparabilne podatke kao i trendove na

području upotrebe psihoaktivnih supstanci – duvana, alkohola i ilegalnih droga kod mladih uzrasta



do 16 godina, pružila su tri kruga ESPAD istraživanja (Suropean School Survey Project on Alcohol

and other Drugs) koja je sproveo Institut za javno zdravlje Crne Gore.

Po rezultatima ESPAD 2015 studije, većina mladih uzrasta 16 godina ne konzumira duvan,

66% je izjavilo da nikada nijesu probali duvan, što je slično podacima iz prethodnih ciklusa (68%

2011; 66% 2008.). Na uzrastu od 15 godina svakodnevno je počelo pušiti oko 4% ispitanika u svim

ciklusima istraživanja. Po podacima iz 2015. godine 15% mladih je konzumiralo duvanske

proizvode u 30 dana koji su prethodili istraživanju, a u 2011-oj i 2008.-oj godini po 12%. Raste i

prevalence onih koji do šesnaeste godine počnu pušiti svakodnevno – od 7% u 2008. godini, preko

8% u 2011. godini do 15% u 2015. godini. [19,20,21].

Po podacima Globalnog istraživanja o upotrebi duvana među mladima (Global Youth Survey

on Tobacco Consumption among Young People (GYTS)) 2014. godine među mladima uzrasta 12-15

godina 39% je izjavilo da je pušilo cigarete ikad u životu. Sveukupno, 9.7% njih je izvijestilo da su

aktuelni korisnici duvana. Više od dvadeset cigareta dnevno pušilo je više od 8% ispitanika. U svim

ovim istraživanjima osobe muškog pola su češći konzumenti duvanskih proizvoda [23].

Što se tiče upotrebe alkoholnih pića, po LSMS iz 2012. godine skoro trećina odrasle

populacije (32%) konzumirala je alkohol svakodnevno ili povremeno, što je značajno više u

poređenju sa prethodnim istraživanjem, kada je 25% odraslih pilo alkohol svakodnevno ili

povremeno. Muškarci su redovniji konzumenti alkohola od žena (4.1% muškaraca i tek 0.5% žena

svakodnevno pije alkohol). Takođe, osobe dobi od 45 do 54 godine značajno su češće alkohol

konzumirale svakodnevno. Udio odraslih 2012. godine koji su dnevno unosili 50 gr i više čistog

alkohola, što predstavlja teško opijanje, iznosio je 2%, što je znatno više u poređenju sa 2008.

godinom kada je taj procenat bio 0.7%.

MISC indikator konzumiranje alkohola od strane lica od 15-49 godina koji su konzumirali

najmanje jedno alkoholno piće jedan ili više dana tokom posljednjeg mjeseca pokazuje znatno

manju zastupljenost među ženama (23.2%) nego među muškarcima (51.5%) [22].

Po LSMS iz 2012. godine, više od trećine mladih od 15 do 19 godina (33%) nekada je

konzumiralo alkohol, što je poboljšanje u odnosu na 2008. godinu kada je polovina izjavila da je

konzumirala alkoholna pića. O navici opijanja najmanje jednom mjesečno izjasnilo se 1.6% mladih



osoba, dok je 2008. godine taj procenat iznosio 2.7%. Više od polovine (55%) mlađih od 18 godina

alkohol je kupovalo u prodavnicama, kafićima, restoranima, što je manje u odnosu na 2008. godinu

kada je više od 62% njih izjavilo da je na taj način nabavilo alkoholna pića. U ESPAD 2015

istraživanju, 78% mladih uzrasta 16 godina je izjavilo da je probalo alkohol barem jednom u životu,

u ESPAD 2011 istraživanju 77%, dok je u ESPOAD 2008. istraživanju to izvijestilo njih 74%. Prema

rezultatima ESPAD istraživanja iz 2015. i 2011., 8% mladih ovog uzrasta se napilo u proteklih 30

dana, a 2008. godine njih 6.3%. Velika većina mladih izjavila je da alkoholna pića mogu

lako/izuzetno lako nabaviti, više od 60%, u sva tri kruga istraživanja, a bilo koje od alkoholnih pića

kupilo je u trgovinama (supermarketu, diskontu pića, piljari, na benzinskoj pumpi i sl.) 2011. njih

27%, što je znatno manje u odnosu na prethodni talas kada je oko polovine kupovalo alkoholna pića

u prodavnicama. Međutim, 2011. znatno više mladih (33%) je konzumiralo alkoholna pića na

javnim mjestima (kafići, barovi, diskoteke itd.) nego što ih je kupovalo u trgovinama.

Jedan od najznačajnijih socijalnih i zdravstvenih problema savremenog društva koji

predstavlja istinski rizik za zdravlje nacije jeste upotreba droga, odnosno zavisnost o drogama.

Istovremeno je ovaj problem povezan i sa drugim društvenim problemima kao što su siromaštvo,

nezaposlenost, kriminalitet, delinkvencija, beskućništvo itd. Posmatrajući uporedne podatke

zemalja EU, uočava se da problem upotrebe droga u Crnoj Gori nije na nivou evropskih zemalja i

zemalja okruženja, ali da ima konstantan trend porasta, koji će, prema svim dosadašnjim

pokazateljima rasti i u narednom periodu.

Na osnovu rezultata LSMS 2012. manje od 5% odrasle populacije Crne Gore je ikada probalo

neku drogu, s tim da je ovaj procenat bio znatno veći na jugu zemlje. Što se tiče uticaja psihoaktivnih

supstanci na zdravlje, pokazalo se da je samo 3.6% odraslih smatralo da upotreba ovih supstanci

nije štetna po zdravlje; manje od 2% da male količine ne škode zdravlju, dok je 4% bilo mišljenja da

marihuana ne izaziva zavisnost. U istraživanju 2008. godine nije istraživana upotreba psihoaktivnih

supstanci među odraslom populacijom.

Među mladima uzrasta 15-19 godina 4.2% se izjasnilo da je nekada u životu probalo neku

drogu, što je više u odnosu na prethodno istraživanje kada je taj procenat bio 3.9%.



Prema rezultatima ESPAD istraživanja, petina mladih ovog uzrasta je u prva dva kruga

istraživanja smatrala da bi im bilo lako nabaviti kanabis kada bi to željeli, ali je 2015. čak 30%

iznijelo svoju percepciju lake dostupnosti ove droge.

Procjena štetnosti konzumiranja različitih psihoaktivnih supstanci se pokazala kao relativno

objektivna, više od polovine mladih se izjasnilo da je rizik od povremene upotrebe kanabisa velik, a

od redovne njih oko 70%. Međutim, zabrinjavajuće je bilo to što je visok procenat mladih (čak oko

25%) izjavilo da ne zna da li postoji rizik od upotrebe droga, prvenstveno amfetamina i ekstazija.

Prema rezultatima ESPAD 2015 u Crnoj Gori je 10% mladih uzrasta 16 godina probalo

ilegalne droge (kanabis, amfetamine, kokain, krek, ekstazi, LSD, ili druge halucinogene, heroin i

GHB), sa većom zastupljenošću muškog pola (14%) u odnosu na ženski (6%). U ESPAD istraživanju

2011. godine, prevalenca upotrebe bilo koje droge je bila 7%, takođe je bila veća zastupljenost kod

muškog pola (11%) nego kod ženskog (4%). U odnosu na rezultate iz 2008. godine kada je

prevalenca upotrebe bilo koje droge bila 5%, evidentan je porast i na ukupnom uzorku, i po

polovima (muški pol 6%, ženski 3%). Upoređivanjem rezultata ESPAD 2008, ESPAD 2011 i ESPAd

2015 istraživanja koji se odnose na prevalencu upotrebe kanabisa u tri ispitivana vremenska

perioda (ikad u životu, u prethodnih 12 mjeseci i u prethodnih 30 dana), uočeno je da je došlo do

porasta u svim kategorijama. Upotreba ikad u životu je porasla sa 3% u 2008. godini, preko 5% u

2011. godini do 8% u 2015. godini, s tim da je trend rasta izraženiji kod dječaka (4% u 2008.godini;

8% u 2011. godini i 11% u 2015. godini). U indikatoru upotreba u prethodnih 30 dana evidentiran

je porast sa 2% na 3% u prethodna dva talasa istraživanja, takođe sa većim porastom među

dječacima (sa 2% na 4%, odnosno 5%, dok je kod djevojčica ostala na istom nivou u prva dva kruga

(1%), ali je porasla 2015. na 2%).



III KONTEKST ISTRAŽIVANJA

Ovaj izvještaj sadrži opis metodologije i rezultate istraživanja o kvalitetu života, životnim

stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, sa posebnim naglaskom na prevalencu i

obrasce upotrebe psihoaktivnih supstanci. Istraživanje je sprovedeno u okviru ugovora

CT.16.IPA5.0080.1.0 sklopljenog između Evropskog monitoring centra za droge i zavisnosti o

drogama i Instituta za javno zdravlje Crne Gore.

Pet je standardnih ključnih indikatora na području upotrebe droga u jednoj državi koje

države Evropske unije i države kandidati mjere kako bi bilo moguće vršiti unakrsne analize i

poređenje podataka između različitih država:

1. Prevalenca i obrasci upotrebe droga u opštoj populaciji

2. Visoko-rizična upotreba droga

3. Zahtjevi za tretmanom korisnika droga

4. Smrtni slučajevi povezani sa upotrebom droga i mortalitet korisnika droga

5. Infektivne bolesti povezane sa upotrebom droga

Kao standard u istraživanjima za donošenje procjena u okviru prvog indikatora ustanovljena

su dva ključna istraživanja – ESPAD istraživanje za procjenu prevalence i obrazaca upotrebe droga

među mladima, tj. među učenicima koji u godini istraživanja navršavaju 16 godina; i israživanje u

opštoj populaciji (General Population Survey) za procjenu prevalence obrazaca i upotrebe droga u

opštoj populaciji (stanovnici starosti od 15 do 64 godine).

Institut za javno zdravlje sproveo je 2014. godine pilot istraživanje o upotrebi duvana,

alkohola i droga u opštoj populaciji, na neto uzorku od 300 ispitanika iz dvije opštine u Crnoj Gori,

prema standardnoj metodologiji Evropskog monitoring centra za droge i zavisnosti o drogama, sa

ciljem da se stekne neophodno iskustvo u sprovođenju istraživanja o upotrebi droga u opštoj

populaciji prije implementacije kompletnog istraživanja. Takođe, cilj pilot istraživanja je bio da se

na nacionalnom uzorku testira instrument - European Model Questionnaire, standardni upitnik za

ovu vrstu istraživanja koji koriste evropske zemlje, čime se omogućuje komparabilnost dobijenih

podataka. Osim standardnog upitnika, ovim istraživanjem testirana su i nacionalno specifična

pitanja tj. pitanja koja su pridodata standardnom upitniku u skladu sa potrebom za specifičnim



podacima. Cilj istraživanja je takođe bio i da se odredi najprikladniji dizajn i metodologija

istraživanja odnosno sakupljanja podataka na terenu kojom će se u isto vrijeme dobiti visoka stopa

odaziva kao i pouzdani i iskreni odgovori ispitanika na pitanja iz upitnika; da se odredi najbolji

metod uzorkovanja koji će biti primijenjen u punom istraživanju, da se procijeni greška uzorka i

potrebna veličina uzorka da bi istraživanje bilo reprezentativno za cijelu zemlju, kao i da se stekne

iskustvo izvještavanja nalaza istraživanja u skladu sa standardnom izvještajnom strukturom koju

koristi Evropski monitoring centar za droge i zavisnosti o drogama i sve zemlje koje sprovode ovo

istraživanje.

Rezultati dobijeni pilot istraživanjem ne mogu se smatrati reprezentativnim za nacionalni

novo, obzirom na veličinu i geografku distribuciju uzorka, pa ovdje navodimo samo par ključnih

nalaza ovog istraživanja koji se odnose na upotrebu psihoaktivnih supstanci. Prema nalazima pilot

istraživanja, 39,3% odraslih ispitanika bili su aktivni pušači u momentu istraživanja. Više od

polovine ispitanika pušilo je nekad u životu, 40,6% u godini dana koja je prethodila istraživanju dok

je 38,3% ispitanika pušilo tokom mjesec dana prije istraživanja. 60,4% ispitanika konzumiralo je

alkohol nekad u životu, više od polovine ispitanika u prethodnih godinu dana, dok je trećina

ispitanika koristila alkohol u prethodnih mjesec dana. 22,3% ispitanika koristilo je trankvilizere i/ili

sedative nekad u životu, 15,4% u prethodnih godinu dana, a 11,7% u prethodnih mjesec dana.

Ukupno je 3,1% ispitanika koristilo ilegalne droge ikad u životu, od kojih su svi koristili kanabis,

dok je jedan procenat ispitanika u uzorku pilot istraživanja koristio druge droge. Kokain je koristilo

1% ispitanika, 0,7% ispitanika koristilo je ekstazi, dok je amphetamine, heroin, LSD i nove

psihoaktivne supstance koristilo 0,3% ispitanika. Upotreba ilegalnih droga ikad u životu je

očekivano veća u uzorku mladih starosti 15 do 34 godina gdje je 4,1% ispitanika koristilo ilegalne

droge.

Gotovo polovina ispitanika percipirala je zavisnika o drogama više kao bolesnika nego kao

kriminalca, a svega 4% ispitanika zavisnika o drogama smatralo je više kriminalcem nego

bolesnikom. 81,6% ispitanika nije podržavalo liberalnu upotrebu kanabisa dok je 6,1% ispitanika

prema ovome imalo pozitivan stav. Velika se većina ispitanika nije slagala sa liberalnom upotrebom

heroina – 96,3%.



Najveći dio iskustva i dobre prakse stečenog kroz pilot studiju uzeto je u obzir i primijenjeno

prilikom planiranja i implementacije istraživanja “Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima

i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore u 2017. godini” gdje i kad je god to bilo moguće u

okvirima raspoloživog vremena, resursa i u okviru specifikacija ugovora kojim su definisane

obaveze institucije koja implementira istraživanje i metodološki i drugi zahtjevi Evropskog Centra

za monitoring droga i zavisnosti o drogama kao instituciuje koja je finansijski i ekspertski podržala

implementaciju istraživanja.



IV CILJEVI ISTRAŽIVANJA

Opšti cilj istraživanja je bio da se stekne osnov za pouzdanu procjenu percepcije kvaliteta

života kod stanovnika Crne Gore, njihovih globalnih životnih stilova i zdravstvenih rizika povezanih

sa upotrebom psihoaktivnih supstanci – legalnih i ilegalnih droga.

Specifični ciljevi istraživanja su bili:

- Procijeniti prevalencu i obrasce upotrebe duvana u opštoj populaciji stanovnika Crne Gore

starosti od 15 do 64 godina, i posebno kod mladih odraslih starosti od 15 do 34 godina i

mladih starosti od 15 do 24 godina

- Procijeniti prevalencu i obrasce upotrebe alkohola u opštoj populaciji stanovnika Crne Gore



- Procijeniti prevalencu i obrasce upotrebe lijekova za smirenje i uspavljivanje u opštoj

populaciji stanovnika Crne Gore starosti od 15 do 64 godina, i posebno kod mladih odraslih

starosti od 15 do 34 godina i mladih starosti od 15 do 24 godina

- Procijeniti prevalencu i obrasce upotrebe novih psihoaktivnih supstanci u opštoj populaciji

stanovnika Crne Gore starosti 15 do 64 godina i posebno kod mladih odraslih starosti 15 do

34 godina i mladih starosti od 15 do 24 godina

- Procijeniti prevalencu i obrasce upotrebe raznih ilegalnih droga, poput kanabisa, ekstazija,

amfetamina, heroina, kokaina, halucinogenih droga u opštoj populaciji stanovnika Crne Gore



- Sve gore navedene podatke analizirati u odnosu na pol, stepen urbanizacije i stepen

obrazovanja



- Istražiti stavove opšte populacije od 15 do 64 godina i populacije mladih odraslih starosti od

15 do 34 godina i mladih starosti od 15 do 24 godina prema upotrebi droga i korisnicima

droga

- Istražiti percepciju rizika od upotrebe različitih psihoaktivnih supstanci u opštoj populaciji

stanovnika Crne Gore starosti od 15 do 64 godina, i posebno kod mladih odraslih starosti od

15 do 34 godina i mladih starosti od 15 do 24 godina

- Istražiti pecepciju dostupnosti različitih psihoaktivnih supstanci u opštoj populaciji

stanovnika Crne Gore starosti od 15 do 64 godina, i posebno kod mladih odraslih starosti od

15 do 34 godina i mladih starosti od 15 do 24 godina

- Upoznati socio-demografske karakteristike i obrasce upotrebe droga kod korisnika, poput

starosti prilikom prve upotrebe droga, učestalosti upotrebe, načinu nabavke droge

Da bi se ispunili ciljevi istraživanja, unaprijed je definisan minimalni neto uzorak od 4000

ispunjenih upitnika, da bi na kraju istraživanja bio dostignut neto uzorak od 4027 validnih,

kompletno ispunjenih upitnika. Da bi se dobio ovoliki neto uzorak, bilo je neophodno posjetiti 5620

domaćinstava.

Istraživanje je sprovedeno modifikovanim standardnim upitnikom “European Model

Questionnaire”, odnosno nacionalnim upitnikom, koji je sadržao sva ključna pitanja preporučena

od strane Evropskog centra za monitoring droga i zavisnosti o drogama, pojedina opciona pitanja i

module, kao i dodatna nacionalno specifična pitanja.

Istraživanje je sprovedeno u potpunosti putem ličnih direktnih kontakata intervjuera sa

ispitanicima, odnosno intervjuisanjem “oči u oči” u domaćinstvima.

Ispitanici su bili stanovnici Crne Gore starosti od 15 do 64 godina koji žive u privatnim

domaćinstvima. Sve analize u ovom izvještaju urađene su posebno za ukupnu populaciju odraslih

ispitanika, kao i za subpopulaciju mladih odraslih starosti od 15 do 34 godina i za populaciju mladih

starosti od 15 do 24 godina.



Istraživanje je reprezentativno za cijelu zemlju, a rezultati predstavljaju statistički pouzdane

procjene doživljaja sopstvenog zadovoljstva životom i sigurnošću u životu i u zajednici u kojoj žive,

percepcije sopstvenog zdravlja i budućnosti, prevalence upotrebe legalnih i ilegalnih droga u opštoj

populaciji u Crnoj Gori, kao i ponašanja kao što su kockanje za novac, upotreba interneta, društvenih

mreža, igranja igrica na kompjuteru, itd.



V PROCES IMPLEMENTACIJE ISTRAŽIVANJA

Ugovor CT.16.IPA5.0080.1.0 između EMCDDA i Instituta za javno zdravlje Crne Gore kojim

se definiše implementacija istraživanja u Crnoj Gori, potpisan je 03. novembra 2016. godine.

Implementacija istraživanja u Crnoj Gori odvijala se po sljedećim koracima/fazama:

Faza I

• Potpisivanje ugovora sa EMCDDA

• Ispunjenje pravnih preduslova za uspostavljanje zvanične saradnje na istraživanju sa Zavodom

za statistiku Crne Gore – MONSTAT-om (sačinjavanje i potpisivanje Memoranduma o saradnji,

opisa obaveza obije ugovorne strane, druga dokumenta…)

• Uspostavljanje konačnog istraživačkog tima

• Detaljan pregled literature i dokumentacije o temama kojima se istraživanje bavi

• Razvijanje/adaptacija metodologije istraživanja

• Pregled rezultata i ekspertskih preporuka nakon pilot GPS istraživanja sprovedenog 2014

godine u cilju njihovog inkorporiranja u dizajn i metodologiju istraživanja

• Pregled i adaptacija instrumenata istraživanja koji su korišćeni u pilot istraživanju:

o Upitnik o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovništva

Crne Gore

o Kontakt liste

o Pokazne kartice koje se koriste za pitanja o alkoholu, lijekovima za spavanje i

smirenje, drogama, mišljenjima, stavovima, i karakteristikama respondenata

• Izrada Priručnika za intervjuere

• Izrada Priručnika za supervizore

• Izrada Pisma za respondente

• Izrada autorizacionih dokumenata za svakog intervjuera – pisma kojim se potvrđuje identitet

intervjuera, njegova/njena adekvatna obuka za sprovođenje intervjua i angažovanje od strane

istraživačke institucije



• Izrada autorizacionih dokumenata za svakog supervizora – pisma kojim se potvrđuje identitet

supervizora, njegova/njena adekvatna obuka za sprovođenje supervizije i angažovanje od

strane istraživačke institucije

• Izrada plastičnih bedževa sa imenima intervjuera za identifikaciju tokom terenskog rada

• Prevođenje kompletne dokumentacije istraživanja i svih dokumenata za terenski rad na engleski

jezik, kako bi bili pregledani i odobreni od strane Evropskog centra za monitoring droga i

zavisnosti o drogama

• Izrada formulara za superviziju i praćenje dinamike i kvaliteta rada intervjuera

• Priprema materijala za terenski rad (izrada koverata sa logom istraživačke institucije,

štampanje i pakovanje upitnika, kontakt listi, pisama za učesnike istraživanja, ambalaže za

sakupljanje upitnika, fascikle i ostali materijali…)

• Odabir intervjuera i sprovođenje potrebne procedure kako bi mogli biti angažovani u

istraživanju

• Logističke i ostale pripreme za učešće intervjuera i supervizora na treninzima za sprovođenje

istraživanja

• Organizacija i implementacija tri jednodnevna treninga za intervjuere

• Organizacija i implementacija jednodnevnog treninga za supervizore

• Priprema dizajna za uzorkovanje i uzorkovanje

• Priprema i dostavljanje Liste domaćinstava za svakog pojedinačnog intervjuera

• Izrada detaljnog plana terenskog rada za svakog intervjuera i supervizora

• Distribucija materijala za istraživanje intervjuerima u skladu sa rasporedom terenskog rada

• Izrada Izvještaja o napretku za Fazu I i prevod izvještaja na engleski jezik

Faza II:

• Distribucija materijala za terenski rad, sakupljanje materijala u skladu sa dinamikom završetka

rada po popisnim krugovima

• Sakupljanje podataka intervjuisanjem “oči u oči“

• Svakodevna organizacija i monitoring terenskog rada

• Kontrola i supervizija terenskog rada od strane supervizora iz Zavoda za statistiku Crne Gore –

MONSTAT, kao i od strane metodoloških supervizora iz Instituta za javno zdravlje Crne Gore



• Izrada dvije baze za unos podataka – baze za unos ispunjenih upitnika i baze kontakt listi (u koju

se unose i kontakt liste sa podacima o domaćinstvima koja su učestvovala u istraživanju, kao i

onima koji su odbili učešće a kontaktirani su jer su bili u uzorku)

• Unos podataka

• Kontrola i korekcije podataka

• Ponderisanje podataka

• Analiza baze kontakt listi – stopa odgovora na upitnik, stopa neodgovora, razlozi neodgovora,

procijenjene karakteristike nerespondenata, itd.)

• Izrada Tehničkog izvještaja o implementaciji II faze istraživanja

Faza III

• Statistička analiza podataka

• Izrada tabela i grafikona sa rezultatima istraživanja

• Računanje intervala povjerenja za dobijene prevalence

• Izrada konačnog izvještaja istraživanja u skladu sa standardnim izvještajnim formatima

Evropskog centra za monitoring droga i zavisnosti o drogama

• Prevod izvještaja na engleski jezik

• Sprovođenje dodatnih analiza po zahtjevu Evropskog centra za monitoring droga i zavisnosti o

drogama

Kompletan proces planiranja, pripreme, sprovođenja istraživanja, unosa i analize podataka i

pisanja i objavljivanja finalnog Tehničkog izvještaja istraživanja na engleskom jeziku trajao je od 03.

novembra 2016. godine do 31. maja 2017. godine.

Po završetku i objavljivanju izvještaja na engleskom jeziku, urađena je analiza dodatnih,

nacionalno specifičnih pitanja, i nacionalni izvještaj istraživanja na osnovu ove šire verzije upitnika.



VI METODOLOGIJA ISTRAŽIVANJA

VI.1 Pregled literature

Projektni tim je na početku planiranja metodologije istraživanja uradio detaljni pregled

literature koja je relevantna za ovo istraživanje. Detaljno su eksplorisana istraživanja u kojima su

postojali moduli koji su se doticali koncepata koji su predmet ovog istraživanja, ili koji su se u

potpunosti odnosili na pojave koje su predmet ovog istraživanja – procjenu kvaliteta života, životne

stilove, zdravstvene rizike, upotrebu supstanci, negativna iskustva i nepoželjne događaje u

djetinjstvu i mladosti, kockanje, upotrebu interneta.

Poseban osvrt je napravljen na slična istraživanja koja su sprovedena u regionu u skorije

vrijeme, kao i na ekstenzivni prikaz principa dobre prakse i naučno utvrđenih dokaza i preporuka

za sprovođenje istraživanja o upotrebi supstanci koje je objavio Evropski centar za monitoring

droga i zavisnosti o drogama u publikaciji - “Handbook for Surveys on Drug use among the General

Population” [27].

U okviru eksploracije upotrebe psihoaktivnih supstanci, kao jednog od najznačajnijih

zdravstvenih rizika stanovništva, projektni tim je detaljno ispitivao mogućnost i potrebu uključenja

prethodno postojećih i novih opcionih modula u nacionalni upitnik, koji su za sada u standardnom

instrumentu izborni ali se njihovo uvrštavanje u evropski upitnik aktuelno razmatra na nivou

evropske ekspertske grupe. To su: modul o dostupnosti droga, modul o izloženosti drogama, modul

o upotrebi droga kod prijatelja i poznanika, modul o štetnoj upotrebi alkohola iz RARHA1

instrumenta.

Pregled literature podrazumijevao je i detaljnu eksploraciju potrebe i mogućnosti

uključivanja pitanja o upotrebi tableta anti-depresiva – bilo propisanih od strane ljekara ili

samoinicijativno.

1 Reducing Alcohol Related Harm Questionnaire



VI.2 Dizajn istraživanja

Na osnovu prethodnog iskustva sa drugim istraživanjima u oblasti javnog zdravlja, kao i

iskustva stečenog kroz implementaciju pilot istraživanja o kvalitetu života, životnim stilovima i

zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore koje je sprovedeno 2014. godine, projektni tim je

procijenio da će sprovođenje inicijalnog istraživanja koje uključuje značajan broj pitanja o upotrebi

psihoaktivnih supstanci, kako legalnih tako i ilegalnih, biti veoma kompleksan i zahtjevan posao,

prvenstveno zbog prirode pitanja koja su delikatna, a osim toga, odnose se dijelom i na pojavu koja

je ne samo društveno neprihvatljiva i stigmatizovana, već i zakonski sankcionisana (upotreba

ilegalnih droga), zbog čega je bilo veoma važno pažljivo i promišljeno osmisliti i upriličiti sve uslove

istraživanja tako da iskreno priznanje lične upotrebe psihoaktivnih supstanci, pa i određenih

stavova i mišljenja, bude što vjerovatnije. Zbog toga je istraživanje osmišljeno i implementirano u

širem kontekstu – ne isključivo kao istraživanje o upotrebi psihoaktivnih supstanci, već kao

istraživanje o opštem kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne

Gore.

Istraživanje je dizajnirano kao studija presjeka, što predstavlja standardnu i najprikladniju

metodologiju u javno-zdravstvenim i psihološkim istraživanjima za epidemiološku procjenu

akutnih i hroničnih stanja i opis željenih karakteristika u ciljanoj populaciji. No iako dizajn studije

presjeka omogućava eksploraciju razlika (po polu, starosti, stepenu urbanizacije, itd) u populaciji i

u specifičnim populacionim grupama, ključno ograničenje ovakvog dizajna predstavlja nemogućnost

uspostavljanja kauzalnih odnosa između posmatranih varijabli.

Istraživanje je sprovedeno standardnim instrumentom - European Model Questionnaire, koji

je dopunjen opcionim modulima o novim psihoaktivnim supstancama i o dostupnosti droga koji su

preporučeni od strane EMCDDA, potom modulom o štetnoj upotrebi alkohola iz RARHA

instrumenta, kao i setom nacionalno specifičnih pitanja.

Istraživanje je sprovedeno putem individualnih intervjua u direktnom kontaktu intervjuera

sa ispitanicima starosti 15 do 64 godine.

Uzorak istraživanja reprezentativan je za kompletnu populaciju stanovnika Crne Gore.



VI. 3 Principi i organizacija terenskog rada

Podaci koji su dobijeni u ovom istraživanju sakupljeni su isključivo putem intervjua sa

ispitanicima, u njihovim domaćinstvima, kontaktom “oči u oči”.

Uzimajući u obzir prethodno određenu minimalnu veličinu uzorka od 4000 neto ispunjenih

upitnika, iskustvo iz pilot istraživanja o upotrebi psihoaktivnih supstanci iz 2014. godine, i vrijeme

koje je bilo na raspolaganju za terenski rad, za sakupljanje podataka na terenu, odnosno

intervjuisanje ispitanika angažovana su 33 intervjuera.

Šest supervizora angažovano je da prate i nadgledaju proces terenskog rada i osiguraju

kvalitet prikupljenih podataka, kao i da intervjuerima olakšaju proces rada, odnosno omoguće da

rad na terenu teče bez zastoja i sa što manje poteškoća. Tri supervizora su bila iz iz Instituta za

javno zdravlje i tri iz Zavoda za statistiku – MONSTAT.

VI. 4 Intervjueri i supervizori

Svih angažovani intervjueri su iskusni saradnici Zavoda za statistiku Crne Gore – MONSTAT-

a. Pojedini od njih su prethodno imali iskustvo u pilot istraživanju o upotrebi psihoaktivnih

supstanci, u drugim istraživanjima u opštoj populaciji, u popisu domaćinstava, i sl.

Svi intervjueri su obučeni za implementaciju istraživanja na terenu tokom tri jednodnevna

treninga koja su organizovana i održana u Institutu za javno zdravlje u periodu od 27 - 29. decembra

2016. godine.

Na treninzima učesnici su upoznati sa svrhom istraživanja, organizacijom i metodologijom

istraživanja, kao i sa instrumentima istraživanja – upitnikom, kontakt listama i pokaznim karticama.

Svi instrumenti su učesnicima sistematski prezentovani sa ciljem da se detaljno upoznaju sa svim

terminima i temama koji su sadržani u upitniku, uključujući naročito psihoaktivne supstance

(obzirom da intervjueri nijesu bili detaljno upoznati sa pojedinim vrstama supstanci koje se

spominju u upitniku, kao što su nove psihoaktivne supstance, halucinogene droge, itd.) Pored

usmene i vizuelne prezentacije izgleda i glavnih karakteristika svih supstanci koje su predmet



istraživanja, učesnici su dobili i brošure sa slikama, opisom efekata i posljedica upotrebe svake

supstance, što su oni smatrali veoma korisnim za svoj rad.

Na treninzima je učesnicima naglašeno da uvijek moraju koristiti pokazne kartice, posebno

u radu sa starijim ispitanicima, kako bi oni mogli jasno i bez teškoća vidjeti i pročitati kategorije

odgovora na jednom mjestu (i pored toga što intervjuer usmeno čita ove kategorije, smatra se

značajnim da ispitanici mogu vidjeti sve moguće odgovore, da ne bi nasumično odabirali prvu ili

drugu pročitanu kategoriju). Na pokaznim karticama nalazile su se i slike ljekova za smirenje i

spavanje koji su dostupni u Crnoj Gori, kako bi ispitanici vizuelno mogli prepoznati ukoliko su

koristili neke od ovih ljekova.

Takođe je posebno naglašeno da su kontakt liste sastavni dio upitnika i da se moraju

ispravno i temeljno ispuniti i vratiti u istraživačku instituciju zajedno sa upitnicima. Dosta pažnje je

posvećeno tome da se kontakt liste moraju ispuniti za svaku posjetu domaćinstvima iz Liste

domaćinstava, bilo da je ishod posjete uspješno sproveden intervju ili ne. Učesnici su na treninzima

dobili smjernice koje se odnose na principe terenskog rada, veličinu i distribuciju uzorka,

razumijevanje liste domaćinstava, identifikaciju popisnih krugova i adresa, princip intervjuisanja

domaćinstva na datoj adresi, kao i principi i načini superviziranja terenskog rada.

Na treninzima su učesnici upoznati i sa ostalim dokumentima koji će se koristiti u

istraživanju, kao što je pismo za učesnike istraživanja. U ovom pismu opisana je svrha i značaj

istraživanja, kao i značaj njihovog učešća u istraživanju i iskrenog odgovaranja na pitanja iz

upitnika. Potvrđena je autentičnost istraživanja i naglašena institucija koja ga sprovodi, te upisani

kontakt detalji članova istraživačkog tima za slučaj da ispitanici žele da provjere autentičnost

studije, da iznesu mišljenje, pohvale ili kritike o radu intervjuera, ili zbog drugih razloga.

Intervjuerima je tokom treninga naglašeno da ovo pismo treba dati osobi koja otvori vrata prilikom

dolaska u domaćinstvo, kao i izabranom ispitaniku, ukoliko to nije onaj sa kojim su ostvarili prvi

kontakt.

Budućim intervjuerima je prezentovano i personalizovano pismo ovlašćenja, kojim se za

svakog od njih potvrđuje da je od strane Instituta za javno zdravlje angažovan/a za sprovođenje

istraživanja. Ovo pismo intervjueri takođe pokazuju članu domaćinstva koji otvori vrata, kako bi



stekli povjerenje u intervjuera i samo istraživanje. Iz istog razloga sačinjene su i identifikacione

pločice sa imenima intervjuera i identifikacionim logom i nazivom istraživačke institucije koje su

intervjueri morali uvijek nositi na vidnom mjestu prilikom obilaska domaćinstava.

Priručnik za intervjuere je sačinjen kao posebna publikacija za ovo istraživanje i sadrži

detaljne smjernice o svim koracima koje treba slijediti prije, tokom i po završetku terenskog rada.

Priručnik sadrži smjernice kako uspostaviti pozitivan kontakt sa domaćinstvom prilikom prve

posjete i steći povjerenje ispitanika, odnosno privoliti ih za učešće u studiji; kako stvoriti povoljnu

atmosferu privatnosti i povjerenja između intervjuera i ispitanika u kojoj će oni moći iskreno i

temeljno da odgovaraju na pitanja iz upitnika; potom principe intervjuisanja maloljetnih osoba,

načine kako se ponašati u slučaju odbijanja ispitanika ili pak neprimjerenih reakcija, odjeljak o

važnosti uvjeravanja ispitanika u anonimnost i povjerljivost intervjua i zabilježenih odgovora, i sve

druge relevantne smjernice.

Supervizori su bili uvijek prisutni na obuci intervjuera koji su u njihovoj odgovornosti tako

da su već tokom treninga mogli dogovoriti neophodne detalje vezane za rad na terenu.

Na kraju svakog dana obuke rađene su praktične vježbe, u formi igranja uloga, gdje su

učesnici imali zadatrak da odigraju kompletan proces anketiranja, od dolaska u domaćinstvo preko

odabira ispitanika u domaćinstvu i njegovog dobijanja za učešće u studiji, sve do završetka intervjua.

Potom bi se uloge u paru promijenile pa su tako svi intervjueri imali priliku da u ovim vježbama

budu i intervjueri i intervjuisani i da iskuse potencijalne poteškoće koje se pojavljuju u procesu na

obije strane, kao i pitanja u instrumentu istraživanja gdje je njima samim bilo potrebno dodatno

objašnjenje ili priprema prije odlaska na teren.

30. decembra 2017. godine sprovedena je posebna jednodnevna obuka supervizora. Svaki

supervizor je ranije učestvovao na jednoj obuci intervjuera, onih koji će kasnije biti u njegovoj

nadležnosti. Tokom ove obuke supervizora napravljen je naglasak na to koliko je obimna

dokumentacija koju intervjueri nose kada idu u obilazak domaćinstava, kao i ona koju je neophodno

vratiti u istraživačku instituciju po završenom obilasku, bilo da je intervjuisanje uspješno obavljeno

ili ne, kako bi se osiguralo razumijevanje da svaka posjeta domaćinstvima mora biti dokumentovana

u Kontaktnim listovima.



Supervizorima je naloženo da obrate pažnju na određena pitanja i specifične načine

postavljanja pitanja tokom kontrole intervjuera, jer moraju da ocjenjuju intervjuere u Obrascu za

kontrolu rada intervjuera. Takođe su tokom treninga ponovo naglašeni sadržaj i načini korišćenja

pokaznih kartica, a posebno način kako kontrolisati da li intervjueri zaista i koriste ove kartice u

svakoj prilici. Supervizorima je takođe data instrukcija da provjeravaju da li intervjueri uvijek daju

pisma za ispitanike i da li uvijek pokazuju svoje identifikacione dokumente. Smjernice za

nadgledanje rada intervjuera, koje su rezimirane u posebnom Priručniku za supervizore,

prezentovane su tokom ove obuke.

VI. 5 Procedura superviziranja

Supervizori iz MONSTAT-a imali su ulogu da kontrolišu ispravnost procedura terenskog

rada, dok su supervizori iz Instituta za javno zdravlje kontrolisali metodološke aspekte rada

intervjuera kao i pitanja koja se odnose na upitnik i njegovu administraciju.

Supervizori su svakodnevno komunicirali sa intervjuerima kako bi nadgledali njihov rad i

napredak i pomogli u svim mogućim situacijama na terenu. Nadležnosti supervizora na terenu

obuhvatale su provjere i praćenje ne samo da li su intervjueri posjetili određene adrese, već i samog

procesa intervjuisanja - ljubaznosti intervjuera, reakcije ispitanika na intervju i intervjuera,

poštovanje postupka povjerljivosti i svih procedura i principa istraživanja itd.

Intervjueri i supervizori su komunicirali sa organizatorom/kontrolorom terenskog rada iz

MONSTAT-a za pitanja koja se odnose na uzorak (kao što su nedostajuća domaćinstva, pogrešne ili

nepotpune adrese, nedostatak članova domaćinstva predviđenog uzrasta na datoj adresi itd.).

Intervjueri i supervizori su komunicirali sa koordinatorom za terenski rad i osiguranje kvaliteta iz

Instituta za javno zdravlje za pitanja koja se odnose na instrument istraživanja i terensku

dokumentaciju, kontakte sa ispitanicima, rješavanje problematičnih situacija itd. Ovim je osiguran

sveobuhvatan nadzor terenskog rada, da bi se garantovao kvalitet prikupljenih podataka i da bi se

postigla željena stopa odgovora.

Da bi se osiguralo nesmetano sprovođenje i dobar kvalitet prikupljenih podataka, po

završetku rada na jednoj lokaciji (popisnom području), intervjueri su svakodnevno svom



nadležnom supervizoru dostavljali izvještaj o svakodnevnom radu i problemima na koje su nailazili,

kao i o dinamici procesa intervjuisanja. Kada bi se identifikovale greške, propusti ili bilo kakvi oblici

nepotpunog popunjavanja terenskih dokumenata, od intervjuera su tražene hitne ispravke.

Nadzor intervjuera podrazumijevao je i telefonske pozive prema ispitanicima i posjete

njihovim domaćinstvima. U tom cilju, intervjuerima je rečeno da uvijek nakon završetka intervjua

pitaju ispitanike da li bi bili voljni da daju svoj broj telefona kako bi ih supervizori mogli kasnije

kontaktirati i pitati o njihovom iskustvu sa istraživanjem.



VII INSTRUMENT ISTRAŽIVANJA

Instrument istraživanja o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima

stanovnika Crne Gore sastojao se od sljedećih fajlova:

• Upitnik o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore

• Pokazne kartice

• Kontakt liste

Sljedeći pasusi sadrže detaljan opis instrumenata istraživanja, dok su svi instrumenti

priloženi uz ovaj dokument.

VII. 1 Upitnik o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore

Upitnik koji je korišten u istraživanju u Crnoj Gori obuhvatio je sva ključna pitanja iz

evropskog standardnog upitnika “European Model Questionnaire”, kao i dobrovoljne module o

novim psihoaktivnim supstancama i dostupnosti droga. Pored toga, u upitnik su uključena i dva

pitanja iz nacrta novog evropskog modula o alkoholu.

Pored već postojećih pitanja o upotrebi psihoaktivnih supstanci – duvana, alkohola i droga, a

uzimajući u obzir nacionalnu potrebu za procjenom prevalence određenih supstanci koje nijesu

uvrštene u evropski upitnik kao što su inhalanti i anabolički steroidi, kao i za procjenom prevalence

upotrebe interneta u cilju igranja igrica, za društvene mreže, kockanja (online i u kladionicama i

kazinima), nacionalni instrument istraživanja proširen je u odnosu na standardni evropski upitnik

sa dodatnih 69 pitanja, koja istražuju sljedeće teme:

• opšte zadovoljstvo životom i zdravljem

• dodatne stavke o upotrebi duvana

• dodatne stavke o upotrebi alkohola

• upotreba inhalanata

• upotreba anaboličkih steroida

• učestalost i obrasci igranja igara na sreću/kockanje



• učestalost i obrasci korišćenja Interneta

• osjećanje sigurnosti u zajednici

Pojedina specifično nacionalna pitanja su prilagođena iz ESPAD 2015 upitnika za učenike, dok

su druga prethodno bila uključena i testirana u pilot studiji [26], a uz dobijenu pismenu saglasnost

preuzeta iz upitnika koji je korišten u nacionalnom istraživanju u Hrvatskoj2.

Instrument istraživanja u Crnoj Gori sastojao se od 132 pitanja. Zadnja tri pitanja popunjavali su

intervjueri - redni broj upitnika (iz Liste domaćinstava), datum intervjua i potpis intervjuera.

Prema proceduri koja je bila obavezujuća, upitnik je morao biti preveden na engleski jezik od

strane profesionalnog prevodioca uz pomoć glavnog istraživača i odobren od strane Evropskog

centra za monitoring droga i zavisnosti o drogama na odobrenje prije primjene upitnika na terenu.

Upitnik o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore na

crnogorskom jeziku je priložen kao PRILOG 1. UPITNIK O KVALITETU ŽIVOTA, ŽIVOTNIM STILOVIMA I

ZDRAVSTVENIM RIZICIMA STANOVNIKA CRNE GOREovog izvještaja.

VII. 2 Pokazne kartice

Integralni dio instrumenta istraživanja činilo je i pet pokaznih kartica, koja su sačinjene sa

ciljem da pomognu ispitanicima da pravilno razumiju i odgovore na pitanja ili pak da olakšaju njihov

izbor između kategorija odgovora. Pokazne kartice su odštampane u boji jer sadrže slike i bilo je

veoma je važno da ispitanici mogu vidjeti jasnu sliku u boji kako bi ispravno odgovorili na pitanja

na koja se odnosi ta pokazna kartica.

Tabela 1 prikazuje pregled pokaznih kartica i stavki za koje se koriste.

2 Uz pismenu dozvolu g-dina Vlada Šakića i g-đe Renate Glavak-Tkalić iz Hrvatskog instituta za socijalne znanosti “Ivo Pilar”



Tabela 1. Pregled pokaznih kartica i pitanja za koja se koriste. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

Pitanja Pokazna kartica

Oblast na koju se odnosi

15 i 16 1 Alkohol – definicija pojma “jedno piće” 22 do 28 2 Ljekovi za smirenje i spavanje – slikovni prikaz najčešće korišćenih

ljekova u državi i njihova kolokvijalna imena 29 do 103 3 Droge – ulični i žargonski nazivi svih vrsta droga 107 do 112 4 Stavovi i mišljenja – kategorije odgovora 126 do 129 5 Karakteristike ispitanika – kategorije odgovora

Pokazna kartica 1 se koristila za pitanja 15 i 16. Ova kartica sadrži specifikaciju količine pića

koja se podrazumijeva pod pojmom “jedno piće” za svaku vrstu alkoholnih pića. Ova pokazna kartica

se koristila da bi se ispitanicima olakšalo da procijene količinu pića koju su konzumirali u prilici ili

periodu na koji se pitanje odnosi.

Pokazna kartica 2 se koristila za pitanja od 22 do 29 u vezi sa farmaceutskim proizvodima -

trankvilizerima i sedativima. Ova kartica prikazuje slike najčešćih trankvilizera i sedativa u zemlji,

kao i njihove kolokvijalne nazive. Intervjueri su prezentovali ove slike ispitanicima kako bi ih jasno

vidjeli i podsjetili se da li su ikada koristili bilo koji od ovih ljekova.

Obzirom da je moguće da neki ispitanici ne poznaju određenu supstancu pod njenim

generičkim imenom, već samo po kolokvijalnom imenu, pokazna kartica 3 sadrži ulične nazive svih

vrsta droga navedenih u upitniku. Ova kartica se koristila za kompletni odjeljak pitanja o drogama

– pitanja 29 do 103. Na početku svakog od pitanja vezanih za drogu, intervjueri su pokazivali kartice

ili čitali ulična imena te droge ispitanicima.

Kartica 4 se koristila za pitanja od 107 do 112 o stavovima i mišljenjima ispitanika, a

kartica 5 se koristila za pitanja od 126 do 129 o karakteristikama ispitanika. Ove kartice pokazuju

dostupne kategorije odgovora za svako pitanje. Intervjueri su unaprijed pokazivali ove kategorije

odgovora ispitanicima, tako da oni imali pregled svih odgovora prije odabira one koja najviše

odgovara njihovom stavu.

Pokazne kartice su u ovom izvještaju priložene kao PRILOG 2. POKAZNE KARTICE



VII 3. Kontakt liste

Metodologijom terenskog rada bila su predviđena tri pokušaja da se kontaktira svako

uzorkovano domaćinstvo/ispitanik. Za evidentiranje svakog pokušaja intervjueri su koristili

poseban obrazac - Kontakt listu. Ova lista se označava istim rednim brojem kao upitnik, što je

omogućavalo kasnije povezivanje dva dokumenta. Svi ispunjeni upitnici morali su imati

odgovarajuću kontakt listu, ali su morale postojati i kontakt liste za one slučajeve kada

intervjuisanje nije obavljeno, i to za svaki pokušaj kontakta sa domaćinstvom.

Kontakt lista sastoji se od dva dijela. Prvi odjeljak obuhvata opšte informacije o domaćinstvima:

• Redni broj domaćinstva, koji se kopira sa Liste domaćinstava, a identični broj je napisan u

stavki 130 u upitniku.

• Ažurnost liste domaćinstava - ovaj odjeljak se koristio za procjenu greške okvira uzorka.

Uključuje četiri moguće kategorije odgovora. Prva dva odgovora odnose se na situaciju kada

intervjueri ne mogu locirati uzorkovano domaćinstvo - 1. "nepostojeća adresa", 2. "objekt na

datoj adresi nije stambeni objekat". Treća navedena situacija je kada nema osobe sa

navedenim imenom i prezimenom na datoj adresi. Kako je u ovom istraživanju korišten

metod intervjuisanja na adresi, što znači da čak i ako ne postoji osoba ili porodica sa

prezimenom datim u Spisku domaćinstava, intervju se sprovodi sa članom porodice koja živi

na datoj adresi, pod uslovom da u tom domaćinstvu postoje članovi starosti između 15 i 64

godine. Konačno, četvrta situacija u ovom dijelu kontakt liste je kada su i adresa i objekat u

skladu sa Listom domaćinstava.

• Status objekta: Prema sagledanom statusu objekta, označava se jedna od kategorija -

"porodična kuća", "manja zgrada (do 3 sprata)", "viša zgrada (4 sprata ili više) ".

• Stanje objekta: U skladu sa percipiranim uslovima objekta, u kontakt listi se označava jedna

od kategorija - "loše (zapušteno, prljavo)", "prosječno stanje" ili "dobro (čisto, dobro

održavano)".

Po prvom dolasku na adresu domaćinstva, intervjueri ispunjavaju prvi dio kontakt liste i

potpisuju prvu stranicu svojim imenom i jedinstvenim kodom. U drugom dijelu kontakt liste

evidentiraju se pokušaji sprovođenja intervjua. Ako kontakt nije uspostavljen pri prvom pokušaju,



intervjueri popunjavaju primjenjive varijable (datum i vrijeme kontakta, da li je intervju urađen ili

ne, razlog za ne-intervjuisanje…). Jasno je da neće biti drugog pokušaja kontakta ako odabrani

ispitanik jasno odbije da učestvuje u istraživanju. U takvom slučaju, intervjueri su popunjavali polja

sa karakteristikama onih koji su odbili učešće. Ako je prvi pokušaj intervjuisanja bio neuspješan

zbog odsustva izabrane osobe ili ako postoji mogućnost da se intervju dogovori za povoljnije

vrijeme, neophodno je pokušati još dva puta u istom domaćinstvu, u različito vrijeme dana (na

primjer, ako je prvi pokušaj kontakta bio u jutarnjim satima i tada nije bilo nikoga u domaćinsttvu,

razumno je pretpostaviti da je porodica u to vrijeme na poslu i sl. i sljedeći put pokušati ostvariti

kontakt u popodnevnim satima). Ako i nakon trećeg pokušaja kontakt nije moguće ostvariti,

intervjuer je nakon evidentiranja neuspješnih kontakata prelazio na sljedeće domaćinstvo sa Liste

domaćinstava.

Kada se uspostavio kontakt sa izabranom osobom (tokom prvog, drugog ili trećeg pokušaja),

prije popunjavanja upitnika bilo je potrebno popuniti sljedeće podatke:

• datum kontakta (dd /mm/gggg)

• vrijeme kontakta (sat/minut)

• da li je obavljen intervju?

• ukupan broj članova domaćinstva

• broj članova domaćinstava dobi između 15 i 64 godine.

Ako je ispitanik bio/la maloljetna osoba, bilo je potrebno je ispuniti podatak da li su roditelji

bili prisutni tokom intervjuisanja.

Ako intervju nije sproveden, bilo je neophodno popuniti razloge u Kontakt listi. Ponuđeni

razlozi su:

• niko ne otvara vrata

• izabrana osoba je duže odsutna

• intervjuisanje je dogovoreno za drugi termin

• ne postoji osoba starosti između 15 i 64 godine u domaćinstvu

• odbijanje na vratima

• odbijanje izabrane osobe

• odbijanje roditelja (za maloletnike)



Ako je intervju odbijen, intervjuer je trebalo da procijeni razlog odbijanja. Ponuđeni odgovori su:

• ne želi da kaže

• trenutno nema vremena

• nikada nema vremena za istraživanja

• nikada ne učestvuje u istraživanjima

• upitnici su predugački i dosadni

• učestvovao/la je u istraživanjima previše puta

• zabrinut/a zbog mogućnosti zloupotrebe podataka ili nedostatka anonimnosti

• ne zanima ga tema istraživanja ili smatra da je intervjuisanje nametljivo

• ne vidi ličnu korist od učešća

• loše zdravlje ili

• drugo.

U slučaju odbijanja, intervjuer je procjenjivao karakteristike osobe koja je odbila učešće - pol,

starosnu grupu i nivo obrazovanja.

Kontakt lista je priložena uz ovaj izvještaj kao PRILOG 3. KONTAKT LISTE

VII. 4 Druga dokumenta za istraživanje

Pored upitnika, pokaznih kartica i kontakt listi, za sprovođenje istraživanja sačinjeni su još i

sljedeći dokumenti:

• Priručnik za intervjuere

• Priručnik za supervizore

• Pismo za ispitanike

• Pismo ovlašćenja za intervjuere

• Pismo ovlašćenja za supervizore

• Značke sa imenima za intervjuere i supervizore



VII 4.1 Priručnik za intervjuere

Priručnik za intervjuere sadrži detaljna objašnjenja procedura istraživanja i uputstva za

snalaženje u različitim situacijama i izazovima koji mogu nastati u radu na terenu. Priručnik sadrži

i detaljne instrukcije kako popuniti Kontakt liste i kako koristiti pokazne kartice, kao i poseban

naglasak na određena pitanja za koje je iskustvo pokazalo da mogu biti pogrešno interpretirana.

Konačno, priručnik sadrži i instrukcije o načinu kontrole terenskog rada.

Priručnik za intervjuere je priložen uz ovaj izvještaj kao PRILOG 4. PRIRUČNIK ZA INTERVJUERE

VII 4.2 Priručnik za supervizore sa Obrascem za kontrolu rada intervjuera

Priručnik za supervizore sadrži detaljna objašnjenja postupka istraživanja, uputstva za

rukovanje potencijalnim izazovima na terenu, uputstva za vršenje kontrole na terenu, postupak

prikupljanja, kontrole i isporuke istraživačkog materijala istraživačkoj instituciji itd.

Opisani su različiti načini kontrole, šta je to što treba posebno posmatrati tokom kontrola i

kako postupati u situacijama kada kontrole pokažu nepravilnosti. Supervizori bilježe sve

sprovedene kontrole u poseban Obrazac za kontrolu rada intervjuera.

Priručnik za supervizore sa Obrascem za kontrolu rada intervjuera je priložen uz ovaj

izvještaj kao PRILOG 5. PRIRUČNIK ZA SUPERVIZORE

VII 4.3 Pismo za učesnike istraživanja Pismo za učesnike istraživanja sačinjeno je sa namjerom da garantuje validnost i

autentičnost studije, kao i da neodlučne ispitanike “privoli” na učešće u istraživanju. Intervjueri su

ovo pismo uručivali ispitanicima neposredno po dolasku u domaćinstvo. Pismo sadrži molbu

ispitanicima da uzmu učešće u istraživanju, objašnjenje značaja istraživanja i dobijenih rezultata, te

objašnjenje koliko je važno iskreno i temeljno odgovarati na pitanja.

Pismo za učesnike istraživanja priloženo je uz ovaj izvještaj kao PRILOG 6. PISMO ZA UČESNIKE

ISTRAŽIVANJA



VII 4.4 Ovlašćenja za intervjuere

Za svakog intervjuera izrađen je poseban dokument – ovlašćenje, koji sadrži izjavu da je

intervjuar ovlašćen da sprovodi intervjue sa ispitanicima ispred Instituta za javno zdravlje Crne

Gore, kao i da su intervjueri adekvatno obrazovani za ovaj zadatak. Intervjueri ovo pismo su

pokazivali članu domaćinstva koji otvori vrata prilikom njihovog dolaska, kao i krajnjem ispitaniku.

Za intervjuere su urađene i značke sa imenima, za koje im je savjetovano da uvijek budu na vidljivom

mjestu, tako da ih ispitanici odmah vide nakon otvaranja vrata i postanu sigurni da intervjueri

djeluju u ime istraživačkog instituta.

VII 4.5 Ovlašćenja za supervizore

Za svakog supervizora je sačinjeno ovlašćenje koje sadrži izjavu da je supervizor ovlašćen da

kontroliše sprovođenje istraživanja ispred Instituta za javno zdravlje Crne Gore i da je adekvatno

obrazovan za ovaj zadatak. Supervizorima je preporučeno da pokažu ovo ovlašćenje ispitaniku kada

posjete domaćinstvo radi kontrole. Za supervizore su sačinjeni specijalni bedževi sa imenom, i

preporučeno im je da ove oznake sa imenom nose na vidljivoj poziciji, tako da su ispitanici mogli

odmah da ih vide i pročitaju kada otvore vrata i steknu uverenje da supervizori djeluju u ime

istraživačke institucije.

VII 4.6 Ostali materijali za terenski rad

Prije obuke intervjuera bilo je neophodno pripremiti i odštampati sve instrumente i

dokumente za istraživanje, tako da intervjueri mogu vidjeti sve materijale tokom treninga i

raspravljati o svim potencijalnim pitanjima. Po završetku uzorkovanja, Zavod za statistiku Crne

Gore - MONSTAT je pripremio Listu domaćinstava, na osnovu čega su supervizori pripremili

planove raspodjele popisnih područja za intervjuere.

Prije treninga su pripremljeni i drugi materijali - koverte, fascikle, torbe za nošenje upitnika,

olovke, naljepnice za fascikle i torbe i sve ostalo što je bilo potrebno za terenski rad, tako da su

intervjueri već po završenom treningu dobijali svoje kompletne setove materijala u skladu sa

brojem i veličinom popisnih područja koja su im određena.



VIII UZORAK I UZORKOVANJE

VIII. 1 Dizajn uzorka

Praćenje ocijenjenog broja stanovnika na osnovu uzoračkog istraživanja zahtijeva da uzorak

reprezentuje ukupnu populaciju. Najbolji rezultati se postižu probabilističkim uzorkovanjem, pri

čemu svaka jedinica izbora (domaćinstvo, lice) ima poznatu ne-nultu vjerovatnoću izbora.

Metod koji se koristio za izbor uzorka je višestepeno uzorkovanje, pri čemu se prvo biraju

popisni krugovi (teritorijalna statistička jedinica u kojima se nalaze domaćinstva), a zatim se vrši

izbor domaćinstva unutar popisnih krugova. U poslednjoj fazi se vrši izbor lica u domaćinstvu.

Dizajn uzorka, odnosno metod izbora uzorka koji se primjenjuje diktira način na koji će se vršiti

ocjena podataka, kako bi se procijenile populacione vrijednosti i statističke greške.

VIII. 2 Okvir za izbor uzorka

MONSTAT je 2011. godine sproveo Popis stanovništva, domaćinstava i stanova (u daljem

tekstu Popis 2011). Dostupnost podataka iz Popisa 2011 pružila je mogućnost da se razvije efikasan

okvir za izbor uzorka za istraživanje. Distribucija stanovništva prema Popisu 2011 po regionima i

tipu naselja (gradsko - ostalo) prikazana je u Tabeli 2. U tabeli se vidi da je stanovništvo više

koncentrisano u centralnom regionu (sa 47,3% stanovništva) i da 64,5% stanovništva živi u

područjima koja su klasifikovana kao gradska.

Tabela 2. Distribucija stanovništva po regionima i tipu naselja, Popis 2011

Region Ukupno Gradsko Ostalo Broj

stanovnika Struktura

% Broj stanovnika % stanovnistva

u gradskom naselju u regionu

Broj stanovnika

Jug 147,881 23.9 85,882 58.1 61,999 Centar 292,285 47.3 233,438 79.9 58,847 Sjever 177,702 28.8 78,949 44.4 98,753 Ukupno 617,868 100.0 398,269 64.5 219,599



Crna Gora je geografski podijeljena na opštine i naselja. U cilju sprovođenja Popisa 2011,

naselja su podijeljena na male operativne segmente, odnosno popisne krugove. Jedan intervjuer je

odgovoran za prikupljanje podataka o domaćinstvima, licima i stanovima u jednom popisnom

krugu. U Crnoj Gori postoji 3.651 popisni krug, koji se mogu koristiti kao primarne jedinice uzorka.

Tabela 3 prikazuje distribuciju popisnih krugova i domaćinstava u Popisu 2011 po regionima i tipu

naselja. Tabela 4 prikazuje prosječan broj domaćinstava po popisnom krugu i prosječan broj osoba

u domaćinstvu po regionima i tipu naselja.

Tabela 3. Distribucija popisnih krugova i domaćinstava po regionima i tipu naselja, Popis 2011

Region Ukupno Gradsko Ostalo

Broj

pop

isni

h kr

ugov

a

Broj

do

mać

inst

ava

%

dom

aćin

stav

a

Broj

pop

isni

h kr

ugov

a

Broj

do

mać

inst

ava

%

dom

acin

stav

a u

grad

skim

na

selji

ma

Broj

pop

isni

h kr

ugov

a

Broj

do

mac

inst

ava

Jug 935 49,928 25.9 466 30,090 60.3 469 19,838 Centar 1,463 89,866 46.6 875 72,362 80.5 588 17,504 Sjever 1,253 53,117 27.5 314 24,098 45.4 939 29,019 Ukupno 3,651 192,911 100.0 1,655 126,550 65.6 1,996 66,361

Tabela 4. Prosječan broj domaćinstava po popisnom krugu i prosječan broj lica u domaćinstvu prema regionu i tipu naselja, Popis 2011

Region Ukupno Gradsko Ostalo

Pros

ječa

n br

oj

dom

aćin

stav

a po

po

pisn

om k

rugu

Pros

ječa

n br

oj

član

ova

po

dom

aćin

stvu

Pros

ječa

n br

oj

dom

aćin

stav

a po

po

pisn

om k

rugu

Pros

ječa

n br

oj

član

ova

po

dom

aćin

stvu

Pros

ječa

n br

oj

dom

aćin

stav

a po

po

pisn

om k

rugu

Pros

ječa

n br

oj

član

ova

po

dom

aćin

stvu

Jug 53 3.0 65 2.9 42 3.1

Centar 61 3.3 83 3.2 30 3.4 Sjever 42 3.3 77 3.3 31 3.4

Ukupno 53 3.2 76 3.1 33 3.3

U Tabeli 4 se vidi da je prosječan broj domaćinstava u popisnom krugu 53, a prosječan broj

domaćinstava u gradskim popisnim krugovima (76 domaćinstava) je više nego dvostruko veći nego

u ostalim popisnim krugovima (33 domaćinstva).



Jedinice istraživanja su stanovnici/rezidenti u Crnoj Gori, starosti između 15 i 64 godine, koji

žive u privatnim domaćinstvima. Ciljana populacija su samo privatna domaćinstva.

VIII. 3 Veličina uzorka

Prilikom određivanja veličine uzorka vodilo se računa o preciznosti koja se zahtijeva za

ocijenjene vrijednosti za različite nivoe na kojima se podaci analiziraju, kao i o raspoloživosti

resursa i operativnim ograničenjima. Preciznost rezultata istraživanja zavisi od: uzoračke greške

(koja se može mjeriti procjenom varijanse) i neuzoračkih grešaka koje su uzrokovane drugim

razlozima, kao što su neodaziv, način mjerenja, greške prilikom šifriranja i unosa podataka i sl.

Uzoračka greška je obrnuto proporcionalna kvadratnom korjenu veličine uzorka. Sa druge strane,

neuzoračka greška se može zapravo povećati sa povećanjem veličine uzorka, s obzirom da je teže

kontrolisati kvalitet veće operacije. Zbog toga je veoma važno da uzorak bude definisan i sa

stanovištva kvaliteta i operativnosti.

Veličina uzorka takođe zavisi od troškova i logističkih pitanja vezanih za organizaciju

intervjuera, kao i opterećenosti izvještajnih jedinica. Veličina uzorka je kritičan faktor u smislu

preciznosti ocijenjenih podataka koje dobijamo nakon sprovođenja istraživanja. To je takođe

kritičan faktor u troškovima istraživanja. Minimalna efektivna veličina uzorka prema EMCDDA

preporukama treba da bude od 4000 do 5000 domaćinstava. Cilj istraživanja je dobijanje ključnih

pokazatelja stope prevalence u opštoj populaciji, drugim riječima, dobijanje indikatora i za

muškarce i žene starosti između 15 i 64 godine.

Prilikom određivanja veličine uzorka uzeta je u obzir i očekivana stopa neodaziva. Stopa

neodaziva u socijalnim statističkim istraživanjima u domaćinstvima u Crnoj Gori iznosi oko 20

posto. Dakle, minimalna veličina uzorka zapravo treba da predstavlja minimalan broj anketiranih

domaćinstava, odnosno lica. Izabran je uzorak od 5620 domaćinstava.



VIII. 4 Stratifikacija i alokacija

Izabran je dvoetapni stratifikovani prost slučajan uzorak. Ciljna populacija su lica starosti

između 15 i 64 godine, stalni stanovnici u privatnim domaćinstvima. Populacija je grupisana u 8

stratuma prema nezvaničnim regionima i tipu naselja:

(1) Podgorica, gradska naselja

(2) Centar - bez Podgorice, gradska naselja

(3) Sjever, gradska naselja

(4) Jug, gradska naselja

(5) Podgorica, ostala naselja

(6) Centar - bez Podgorice, ostala naselja

(7) Sjever, ostala naselja

(8) Jug, ostala naselja

Prvi nivo stratifikacije odgovara geografskim domenima, tj. regionima. Unutar svakog

regiona, uzorak popisnih krugova je alociran na naselja gradskog i ostalog tipa. Jedinice prve etape,

odnosno popisni krugovi su izabrani metodom vjerovatnoće proporcionalne broju domaćinstava

(PPS Probability Proportional to Size); jedinice druge etape, domaćinstva su izabrane prostim

slučajnim uzorkom (SRS Simple Random Sample).

Na osnovu očekivanih stopa prevalence i prihvaćene margine greške za mjerenje upotrebe

supstanci, odlučeno je da istraživanje bude sprovedeno na minimalnom broju ispitanika od 4.000

ispitanika. U uzorku lica od 15 do 64 godine urađeno je preuzorkovanje ("oversampling") ispitanika

starosti od 15 do 34 godina, sa ciljem dobijanja robusnijeg uzorka ovog segmenta populacije.

VIII. 5 Odabir uzorka

Jedinice prve etape, odnosno popisni krugovi su izabrani metodom vjerovatnoće

proporcionalne broju domaćinstava. Izboru uzorka u prvoj etapi prethodilo je sistematsko

sortiranje popisnih krugova unutar svakog stratuma, u obliku serpentine, sa ciljem da se obezbijedi

implicitna stratifikacija, odnosno izabere uzorak koji bi bio geografski reprezentativan na nivou



svakog regiona. Dodatna stratifikacija je urađena za domaćinstva koja imaju člana starosti od 15-34

godine.

Jedinice druge etape, domaćinstva, su izabrana prostim slučajnim uzorkom (SRS Simple

Random Sample). Za izbor uzorka korišćen je SAS (Statistical Analysis System), procedura PROC

SURVEYSELECT.

Tabela 5. Distribucija uzorka po regionima i tipu naselja/stratumima, Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore 2017

Region Domaćinstva Popisni krugovi

Tip naselja Uzorak

domaćinstava

Tip naselja Uzorak

popisnih

krugova Gradsko Gradsko Gradsko Ostalo

Sjever 600 720 1320 60 72 132

Centar 708 276 984 59 23 82

Jug 975 637 1612 75 49 124

Podgorica 1452 252 1704 121 21 142

Ukupno 3735 1885 5620 315 165 480

VIII. 6 Greške u okviru za izbor uzorka i analiza neodaziva

Greške u okviru za izbor uzorka se odnose na nesavršenosti okvira iz kog je izvršen izbor uzorka.

U Tabeli 6 je data distribucija grešaka u okviru po stratumima. Razlozi za ove greške su:

• nepostojeća adresa;

• adresa postoji, ali nije nastanjena;

• nastanjena adresa, ali domaćinstvo sa drugim prezimenom;

• nema podatka, nepoznato.

Ukupan broj grešaka u okviru je 452 izabrana domaćinstva, što predstavlja 8% od ukupnog

izabranog uzorka (Tabela 6).



Tabela 6. Greške u okviru za izbor uzorka. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

Region Greške u okviru za izbor uzorka

N

epos

toje

ća a

dres

a

Ad

resa

pos

toji,

ali

nije

na

stan

jena

N

asta

njen

a ad

resa

, ali

dom

aćin

stvo

sa

drug

im p

rezi

men

om

N

ema

poda

tka,

ne

pozn

ato

Uk

upno

Sjever 7 3 6 36 52

Centar 16 0 10 27 53

Jug 144 2 69 27 242

Podgorica 64 2 31 8 105

Ukupno 231 7 116 98 452

Ukupno % 51.1% 1.5% 25.7% 21.7% 100.0%

Razlozi neodaziva odnose se na domaćinstva iz uzorka koja su kontakirana ali u kojima

intervju nije obavljen. Ukupani broj neodaziva je 1141 domaćinstvo, što čini oko jedne petine

uzorkovanih domaćinstava, odnosno - svako peto kontaktirano domaćinstvo nije učestvovalo u

istraživanju, iz različitih razloga (Tabela 7).

Tabela 7. Razlozi neodaziva po regionima, Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore 2017

Region Sj

ever

ni

Cent

raln

i

Prim

orsk

i

Podg

oric

a

Ukup

no

Ukup

no %

Niko ne otvara 25 59 129 86 299 26.2%

Izabrana osoba je duže odsutna 42 38 104 26 210 18.4%

Intervju je dogovoren za drugi termin 0 0 0 1 1 0.1%

Ne postoji osoba starosti od 15 do 64 godina u domaćinstvu

52 37 73 44 206 18.1%

Odbijanje na vratima 37 77 127 105 346 30.3%

Odbijanje odabrane osobe 3 8 26 10 47 4.1%

Odbijanje roditelja (za maloljetne osobe) 1 0 1 2 4 0.4%

Nepoznato 18 2 7 1 28 2.5%

Ukupno 178 221 467 275 1141 100.0%



Ukupno je 395 domaćinstava odbilo da učestvuje u studiji, što predstavlja 7% od ukupnog

uzorka. Razlozi odbijanja po regionima detaljnije su predstavljeni u Tabeli 8.

Tabela 8. Razlozi odbijanja po regionima. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

Region

Sjev

ern

i

Cen

tral

ni

Pri

mor

ski

Pod

gori

ca

Uk

up

no

Uk

up

no

%

RAZLOZI ODBIJANJA

Ne želi da kaže 8 13 49 27 97 24.6%

Trenutno nema vremena 2 5 8 17 32 8.1% Nikad nema vremena 5 13 38 26 82 20.8% Nikad ne učestvuje u istraživanjima 9 17 18 10 54 13.7%

Ankete su preduge i naporne 2 7 11 15 35 8.9% Učestvovao/la je u anketama previše puta 0 3 4 3 10 2.5% Zabrinut/a je zbog mogućnosti zloupotrebe ili nedostatka anonimnosti

0 2 5 2 9 2.3%

Nezainteresovan/a za temu istraživanja ili je tema previše napadna

1 3 10 3 17 4.3%

Ne vidi ličnu korist od učešća u istraživanju 4 8 6 6 24 6.1% Loše zdravstveno stanje 3 6 7 2 18 4.6%

Drugo 8 4 2 3 17 4.3%

Komparacija osnovnih karakteristika osoba koje su odbile da učestvuju u studiji u odnosu na

one koje su učestvovale prezentovana je u Tabeli 9. Karakteristike ove grupe – pol, starost (mlađa

osoba, osoba srednjih godina ili starija osoba) stepen obrazovanja, predstavljaju subjektivnu

procjenu intervjuera. Među onima koji su odbili da učestvuju bilo je više osoba ženskog pola, kao i

sredovječnih osoba, a najmanje je učešće mlađih osoba.

Tabela 9. Procijenjene karakteristike osoba koje su odbile da učestvuju u istraživanju. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore 2017

Pol Stepen obrazovanja Starost

Ž M Niže Srednje ili visoko

Mladi Srednje dobi

Stariji

Osobe koje su odbile

učešće

Broj 190 171 74 264 54 217 87

% 52,6 47,4 21,9 78,1 15,1 60,6 24,3



VIII. 7 Stopa odaziva

Od bruto uzorka od 5620 domaćinstava, na kraju istraživanja je postignut neto uzorak od

4027 uspješno sprovedena intervjua (Tabela 10).

Tabela 10. Pregled veličine uzorka, stope neodaziva i greške okvira uzorka. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

UKUPNI UZORAK ODAZIV Neodaziv Greške uzorka Broj 5620 4027 1141 452 % 100.0 71.7 20.3 8

Stopa odaziva je izračunata po sljedećoj formuli:

Stopa odaziva = broj intervjua x 100 / N – greške okvira za izbor uzorka

U skladu sa kalkulacijama na osnovu navedene formule, stopa odaziva u istraživanju iznosi 78%

(Tabela 11.)

Tabela 11. Stopa odaziva. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

UKUPNI UZORAK VALIDNI UZORAK* ODAZIV (N) ODAZIV (%)

5620 5168 4027 78

* Validni uzorak = Bruto uzorak – greška okvira za izbor uzorka

Kao opšte pravilo bilo je predviđeno učiniti tri pokušaja kontakta sa svakim domaćinstvom.

Ako su ispitanici jasno odbili učešće tokom prvog ili drugog pokušaja kontakta, u istom domaćinstvu

nije više pokušavano uspostaviti kontakt. U 84,6% slučajeva (od uspješnih 4027 intervjua), intervju

je uspješno obavljen tokom prve posjete.

Tabela 12 pokazuje koliko je pokušaja bilo potrebno za uspješan intervju, odnosno

proporciju intervjua obavljenih pri prvom, drugom i trećem pokušaju.

Tabela 12. Broj pokušaja neophodnih za uspješno sprovođenje intervjua, Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

Intervju sproveden Učestalost % Prvi kontakt 3408 84,6

Drugi kontakt 456 28,6 Treći kontakt 163 2,9

Ukupno intervjuisano 4027 100,0



VIII. 8 Računanje pondera i ocjena

Ponderi se koriste da bi se nadomjestile nejednake šanse (vjerovatnoće) različitih lica koje

treba uključiti u uzorak. Izračunavanje pondera se vrši u nekoliko uzastopnih koraka. Prvo se

računaju tzv. dizajn ponderi. Pošto se izbor uzoraka popisnih krugova vrši sa vjerovatnoćama

poporcionalnim broju domaćinstava, vjerovatnoću izbora popisnog kruga dobijamo u prvoj etapi

izbora.

S obzirom da su popisni krugovi izabrani sa vjerovatnocom proporcionalnom broju

domaćinstava, vjerovatnoća izbora )1(khπ popisnih krugova k iz stratum h je jednaka:

h

khhkh N

Ng~

~)1( ⋅=π ,

gdje su:

- hg je broj popisnih krugova iz stratuma h ,

- khN~ je broj domaćinstava u popisnom krugu k iz stratuma h (prema Popisu stanovništva,

domaćinstava i stanova 2011),

- ∑=k

khh NN ~~ je ukupan broj domaćinstava u stratumu h .

U drugoj fazi izbora unutar svakog izabranog popisnog kruga, izabrano je po 10 domaćinstava

prosto slučajno. Vjerovatnoća izbora )2(ikhπ domaćinstva i u drugom koraku je :

kh

khikh N

nˆ

)2( =π ,

gdje su

- khn je veličina uzorka (broj domaćinstava) za svaki izabrani popisni krug k u stratumu h ,

- khN̂ je broj domaćinstava u popisnom krugu k u stratumu h ,(prema pravilu khkh NN ~ˆ ≈ ).

Tako je vjerovatnoća izbora ikhπ domaćinstva i (iz popisnog kruga k i stratuma h ) u uzorku

nakon dvije etape:



≈=⋅=

h

khh

khh

khkhhikhkhikh N

ngNN

nNg~ˆ~

~)2()1( πππ .

Dizajn ponder ikhw domaćinstva predstavlja inverziju vjerovatnoće izbora:

ikhikhw

π1

= .

Korekcija za neodaziv je izvršena uzimajući u obzir broj izabranih domaćinstava i broj onih

koji su u stvari anketirani u svakom popisnom krugu, odnosno stratumu. Poslije korekcije za

neodaziv, ponderi su kalibrisani pomoću SAS programa, pri čemu su kao granične vrijednosti

korišteni podaci o broju stanovnika, po polu i starosnim grupama na osnovu procjena stanovništva

za 2016. godinu.

U Tabeli 13 prikazano je poređenje uzorka po polu i starosnim grupama sa ciljnom

populacijom (starosti od 15 do 64 godina). Iz ovog poređenja je očigledno da postoje razlike.

Uopšteno možemo reći, žene su bile nedovoljno zastupljene u istraživanju, a i u pogledu starosne

grupe između 35 i 44 godina. U ovom slučaju ponder je takođe imao za cilj da ublaži sve moguće

pristrasnosti koje proizilaze iz razlika između uzorka istraživanja i ciljne populacije.

Tabela 13. Poređenje po polu i starosnim grupama. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

Pol Broj lica % lica Uzorak lica

% lica u uzorku

Ocijenjeni broj lica

% ocijenjenog broja lica

Muško 219717 50.2% 2073 51.5% 222519 50.8%

Žensko 218386 49.8% 1954 48.5% 215584 49.2%

Starost

15-24 85765 19.6% 777 19.3% 82904 18.9%

25-34 92191 21.0% 1000 24.8% 91202 20.8%

35-44 89000 20.3% 550 13.7% 84318 19.2%

45-54 85979 19.6% 782 19.4% 86082 19.6%

55-64 85168 19.4% 918 22.8% 93597 21.4%



IX DEMOGRAFSKE I SOCIO-EKONOMSKE KARAKTERISTIKE UZORKA

U uzorku istraživanja jednako su zastupljena oba pola - 50,8% muškaraca i 49,2% žena.

Ispitanici su ravnomjerno raspoređeni po petogodišnjim starosnim grupama - od 9,3% u starosnoj

grupi od 20-24 godina do 11,7% u starosnoj grupi od 60 do 64 godina. Udio “mladih odraslih”,

odnosno ispitanika starosti od 15 do 34 godine u ukupnom uzorku je 39,7%.

U centralnom dijelu Crne Gore živi ukupno 45,8% ispitanika - gotovo trećina u glavnom

gradu Podgorici (30,8%) i 15% u drugim opštinama. U primorskom region živi 28,8% stanovnika,

dok četvrtina stanovnika (25,4%) živi u sjevernom regionu. Dvije trećine (66,4%) ispitanika živi u

urbanim sredinama, dok trećina (33,6%) živi u ruralnim područjima (Grafikon 1).

Grafikon 1. Demografske karakteristike ispitanika. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

50,8

49,2

9,6

9,3

10,0

10,8

9,9

9,4

9,8

9,8

9,7

11,7

25,4

15,0

28,8

30,8

66,4

33,6

0 10 20 30 40 50 60 70

M

Ž

15‐19

20‐24

25‐29

30‐34

35‐39

40‐44

45‐49

50‐54

55‐59

60‐64

Sjeverni

Centralni

Primorski

Glavni grad Podgorica

Urbano područje

Ruralno područje

POL

STAR

OST

REGI

ONUR

BAN

IZAC

IJA

39.7 %

%

60.3%



U istraživanju su registrovane sljedeće socio-ekonomske varijable – stepen obrazovanja,

sastav domaćinstva, bračni status, status zaposlenja.

Većina ispitanika – 57,8% je završila treći ili četvrti stepen srednje škole. Osnovna škola je

najviši stepen obrazovanja 16,4% ispitanika. Ukupno 23,8% ispitanika ima visoko obrazovanje -

visoku školu/bečelor diplomu (7,6%), fakultetsko obrazovanje (15,3%) ili postdiplomsko

obrazovanje (0,9%).

Dominantni oblik domaćinstva je nuklearna porodica (roditelji i djeca) sa 39,4% roditelja

koji žive sa djecom i 32,6% djece koja žive sa roditeljima; 5,9% ispitanika živi samo, 4,2% živi samo

sa djecom, 7,3% njih živi sa partnerom bez djece, dok 6,5% ispitanika živi u višegeneracijskoj

porodici, sa svojim partnerima, roditeljima (i djecom). Više od trećine - 36,5% ispitanika su samci,

4,4% udovci ili udovice, dok ih je 2,7% razvedeno.

Što se tiče radnog statusa, petina ispitanika su nezaposleni; 37,4% ispitanika je zaposleno

sa punim radnim vremenom u preduzeću, a još 4,5% su samozaposleni kao privatni preduzetnici, a

3,8% privremeno zaposleni. 14,5% ispitanika su učenici ili učenice, 11,9% penzioneri, dok su 7,7%

domaćice.

Detaljna distribucija ovih karakteristika je prikazana na Grafikonu 2.



Grafikon 2. Socio-ekonomske karakteristike ispitanika. Svi ispitanici. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

1,6

16,4

13,1

44,7

7,6

15,3

,9

5,9

7,3

39,4

4,2

32,6

1,4

5,1

55,3

36,5

2,7

4,4

,7

37,4

4,5

14,5

7,7

11,9

3,8

20,0

0 10 20 30 40 50 60

Bez škole ili nekoliko razreda osnovne škole

Osnovna škola

Srednja škola III stepen

Srednja škola IV stepen

Viša škola ili bačelor

Fakultet

Magisterij, doktorat

Živi sam/a

Živi sa partnerom, bez djece

Živi sa partnerom i djecom

Živi sa djecom

Živi sa roditeljima

Živi sa roditeljima i partnerom

Živi sa roditeljima, partnerom i djecom

Oženjen/udata

Samac/samica

Divorced

Udovac/udovica

Živi u zajednici sa partnerom

Zaposlen/a

Samostalna djelatnost

Učenik/ca, student

Domaćica

Penzioner/ka

Privremeno zaposlen/a

Nezaposlen/a

STEP

EN O

BRAZ

OVAN

JASA

STAV

DOM

AĆIN

STVA

BRAČ

NI S

TATU

SRA

DNI S

TATU

S

%



X UPRAVLJANJE PODACIMA

X. 1 Unos podataka

Dvije baze podataka su razvijene za ovo istraživanje, u IBM SPSS Statistics 21 programu -

baza podataka popunjenih upitnika i baza podataka svih kontaktiranih domaćinstava u uzorku.

Baza podataka kontaktiranih domaćinstava sadrži podatke ispitanika i ne-ispitanika za sva tri

pokušaja intervjua.

Intervjueri su kodirali upitnike rednim brojevima od 1000 do 6620, a supevizori su

provjeravali kodove upitnika i poklapanje kodova sa kontakt listi i upitnika. Broj upitnika je

identičan rednom broju na Listi domaćinstava. Ispunjeni upitnici i kontakt liste za jednog ispitanika

obilježeni su istim rednim brojem i upakovani zajedno u koverte. Kada pokušaji kontakta nijesu

rezultirali uspješnim intervjuima, samo kontakt listovi su označeni odgovarajućim rednim brojem i

vraćeni istraživačkoj instituciji.

Preliminarni unos slučajnog uzorka od 200 (5%) upitnika obavljen je da bi se identifikovale

najčešće greške prilikom unosa podataka, i da bi se posvetila posebna pažnja pri unosu ovih varijabli

prilikom kompletnog unosa. Najčešće greške identifikovane su u varijablama na kojima su podaci

kodirani sa 0 ili 1, tj. pitanjima na kojima je bilo moguće zaokružiti više od jednog odgovora.

Podatke istraživanja unijela su tri nezavisna operatera, koji imaju značajno iskustvo sa

unosom podataka u SPSS programu.

X. 2 Kontrola podataka

Nakon unošenja podataka, svaka varijabla je prvo provjerena na vrijednosti koje su van

očekivanog opsega. Kada su identifikovane takve vrijednosti, odgovarajući upitnici su pronađeni po

rednim brojevima i ponovno unešeni u bazu podataka.

Ovu vrstu kontrole i ispravki izvršila su dva nezavisna kontrolora kako bi bili sigurni da su

sve greške primijećene i ispravljene.



Nakon provjere i korekcija neočekivanih vrijednosti, baza upitnika je provjerena na logičke

nedosljednosti i nedostajuće vrijednosti. Logičke nedosljednosti su korigovane kroz SPSS sintakse

koje su razvijene specifično za sve varijable gdje su takve nedosljednosti bile moguće.

Obzirom da su upitnici ispunjavani u direktnom kontaktu intervjuera i ispitanika,

nedostajući odgovori nijesu bili česti, odnosno, oni koji su prihvatili učešće su najčešće i završavali

odgovaranje na upitnik do kraja. Nedostajuće vrijednosti bile su prisutne u 24 varijable, sa najvećim

procentom od 0,7% na bilo kojoj pojedinačnoj varijabli. S obzirom da su se nedostajuće vrijednosti

pojavile isključivo u završnom dijelu upitnika (uglavnom u pitanjima o stavovima i percepcijama),

to se može pripisati prezasićenošću ispitanika pitanjima u ovoj fazi.

Dva nezavisna kontrolora su izvršila i druge različite analize podataka.

U poglavljima koja slijede predstavljeni su podaci dobijeni analizom 4027 validna

upitnika.



XI POKAZATELJI KVALITETA ŽIVOTA

Kao set nacionalno specifičnih pitanja, u upitnik su uvrštena pitanja kojima se procjenjuje

zadovoljstvo sopstvenim doživljajem kvaliteta života, procjena i zadovoljstvo sopstvenim

zdravstvenim stanjem, intenzitet osjećanja sreće i procjena životnog stila.

Ispitanici su prvo na skali od “0 - ni malo nijesam zadovoljan/a” do “10 - u potpunosti sam

zadovoljan/a” ocjenjivali stepen zadovoljstva sljedećim:

• svojim životnim standardom

• svojim zdravljem

• svojim postignućima u životu

• svojim odnosima sa bližnjima

• osjećanjem sopstvene fizičke sigurnosti

• pripadnošću okolini u kojoj žive

• osjećanjem sigurnosti u budućnost

• svojim životom u cjelini.

Rezultati su prikazani za populaciji svih odraslih (starosti od 15 do 64 godina), kao i posebno

za subpopulaciju “mladih odraslih” (starosti od 15 do 34 godina), i “mladih” starosti 15 do 24 godine,

u vidu grafikona koji sadrži prosječne vrijednosti na skali od 0 do 10 za svaku od navedenih

kategorija.

XI.1 DOŽIVLJAJ KVALITETA ŽIVOTA

Prosječna ocjena svih odraslih ispitanika (ispitanika starosti od 15 do 64 godina) o tome

koliko su zadovoljni svojim životnim standardom na skali od 0 do 10 iznosi 6, i to je najniža

prosječna ocjena u odnosu na sve druge varijable u ovoj kategoriji. Procjena stepena zadovoljstva

sopstvenim zdravljem ima srednju vrijednost 7,8. Prosječna vrijednost odgovora odraslih ispitanika

u odnosu na zadovoljstvo onim što postižu u životu na skali od 0 do 10 iznosi 7,3. Odnosi sa bližnjima

ocijenjeni su najvišim prosječnim stepenom zadovoljstva u odnosu na druge kategorije – 8,9 u

prosjeku. Na varijabli osjećanje sopstvene fizičke sigurnosti prosječna ocjena odraslih ispitanika



iznosi 8,1 što je jednako kao i prosječna ocjena na varijabli pripadnost okolini u kojoj žive. Prosječna

ocjena zadovoljstva osjećanjem sigurnosti u budućnosti je 6,9 a zadovoljstvom životom u cjelini 7,9.

Očekivano, kod mladih odraslih (starosti 15 do 34 godina) sve kategorije imaju visočiju

prosječnu ocjenu. Tako je zadovoljstvo životnim standardom ocijenjeno prosječnom ocjenom 6,6;

zadovoljstvo zdravljem ocjenom 9, zadovoljstvo postignućima u životu ocjenom 7,9. Zadovoljstvo

odnosima sa bližnjima ocijenjeno je najvišom prosječnom ocjenom – 9,2. Zadovoljstvo osjećanjem

sopstvene fizičke sigurnosti ocijenjeno je prosječnom ocjenom 8,7; a zadovoljstvo osjećanjem

pripadnosti okolini ocjenom 8,4. Mladi odrasli su zadovoljstvo osjećanjem sigurnosti u budućnost

ocijenili prosječnom ocjenom 7,5, a zadovoljstvo životom u cjelini prosječnom ocjenom 8,4.

Konačno, najvisočije prosječne ocjene zadovoljstva navedenim kategorijama kvaliteta života

dali su najmlađi ispitanici, odnosno oni starosti od 15 do 24 godina. Oni su zadovoljstvo svojim

životnim standardom ocijenili prosječnom ocjenom 7,1; zadovoljstvo svojim zdravljem prosječnom

ocjenom 9,2; zadovoljstvo svojim postignućem u životu prosječnom ocjenom 8,1; zadovoljstvo

odnosima sa bližnjima prosječnom ocjenom 9,3; zadovoljstvo osjećanjem sopstvene fizičke

sigurnosti prosječnom ocjenom 8,9; zadovoljstvo pripadnošću okolini prosječnom ocjenom 8,6;

zadovoljstvo osjećanjem sigurnosti u budućnost prosječnom ocjenom 7,8 i zadovoljstvo životom u

cjelini prosječnom ocjenom 8,5. (Grafikoni 3 i 4).



Grafikon 3. Doživljaj kvaliteta života. Procjena stepena zadovoljstva različitim aspektima života. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore. 2017

Grafikon 4. Doživljaj kvaliteta života. Procjena stepena zadovoljstva različitim aspektima života. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore. 2017

6,0

7,87,3

8,9

6,6

9

7,9

9,2

7,1

9,2

8,1

9,3

Životni standard Zdravlje Postignuća u životu Odnosi sa bližnjima

SVI ODRASLI MLADI ODRASLI MLADI

8,1 8,1

6,9

7,98,7 8,4

7,5

8,48,9 8,6

7,88,5

Osjećanje sopstvenefizičke sigurnosti

Pripadnost okolini Osjećanje sigurnosti ubudućnost

Život u cjelini




XI.2 OCJENA SOPSTVENOG ZDRAVSTVENOG STANJA

Ispitanici su ocjenjivali svoje opšte zdravstveno stanje kategorijama “vrlo dobro”, “dobro”,

“osrednje”, “loše” i “vrlo loše”. Očekivano, procjena zdravstvenog stanja se pogoršava sa godinama

starosti.

U populaciji svih odraslih, starosti 15 do 64 godine, manje od polovine (45,1%) smatra da

je vrlo dobrog zdravstvenog stanja. Skoro svaki treći ispitanik svoje zdravstveno stanje procjenjuje

kao “dobro”, a 17,8% kao “osrednje”. Lošeg zdravstvenog stanja je, po sopstvenoj procjeni 3,7%

odraslih ispitanika. Jedan od sto odraslih ispitanika svoje zdravstveno stanje procjenjuje kao “vrlo

loše”.

Kod mladih odraslih, starosti od 15 do 34 godine, 67,4% je procijenilo da je vrlo dobrog

zdravstvenog stanja. Svaki četvrti mladi odrasli ispitanik smatra da je dobrog zdravstvenog stanja,

5,8% ih smatra da je njihovo zdravstveno stanje “osrednje”, dok je 0,8% ispitanika starosti 15 do 34

godina odgovorilo da je njihovo zdravstveno stanje “loše” ili “vrlo loše”.

U populaciji mladih, starosti od 15 do 24 godina, 73,5% procjenjuje svoje zdravstveno stanje

kao “vrlo dobro”, 21,5% kao “dobro”, dok 4,4% mladih ispitanika smatra da je njihovo zdravstveno

stanje “osrednje”. 0,5% mladih svoje zdravstveno stanje ocjenjuje kao “loše” ili “vrlo loše” (Grafikon

5).



Grafikon 5. Procjena sopstvenog opšteg zdravstvenog stanja. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

Sljedećim pitanjem u okviru procjene doživljaja kvaliteta života pokušao se izmjeriti

intenzitet ličnog doživljaja sreće. Pitanje glasi: “Kad uzmete sve u obzir, šta biste rekli, koliko ste

srećni?”. Ispitanici su odgovor bilježili kao odabranu vrijednost na skali od 1 do 10.

Prosječna ocjena osjećaja sopstvene sreće kod odraslih ispitanika na skali od 1 do 10 iznosi

7,9; kod mladih odraslih ispitanika 8,3 a kod mladih starosti do 24 godine 8,5. (Grafikon 6).

45,1

67,473,5

32,6

25,121,5

17,8

5,8 4,43,70,6 0,4

0,9 0,2 0,1

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Svi odrasli (15‐64 god) Mladi odrasli (15‐34 godine) Mladi (15‐24 godina)

Vrlo dobro Dobro Osrednje Loše Vrlo loše



Grafikon 6. Prosječna ocjena sopstvenog doživljaja sreće na skali od 1 do 10. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

Percepciju u vezi sopstvenog zdravlja i obrazac određenih ponašanja u vezi sa

zdravljem ispitanici su iskazali označavanjem stepena slaganja sa navedenim tvrdnjama na

petostepenoj skali.

U populaciji odraslih starosti 15 do 64 godina, 9,4% smatra da se razbole lakše nego drugi

ljudi. Sa druge strane, više od trećine (36,9%) odraslih stanovnika Crne Gore smatra da su zdraviji

od drugih ljudi. 8,9% odraslih vjeruje da će im se zdravlje pogoršati dok 68,2% vjeruje da se to neće

dogoditi. Prilično visok procenat u populaciji svih odraslih u Crnoj Gori – 68,9% smatra da im je

zdravlje savršeno. Po sopstvenoj procjeni, zdravo se hrani 63,2% svih odraslih stanovnika, dok kod

13,8% to nije slučaj. U populaciji starosti 15 do 64 godina u Crnoj Gori, 42,2% se redovno bavi

fizičkom aktivnošću.

U populaciji mladih odraslih stanovnika Crne Gore, starosti 15 do 34 godina, 6,1% smatra

da se razbole lakše nego drugi ljudi, dok 41.5% smatra da su zdraviji od drugih. 3,2% mladih

odraslih osjećaju da će im se zdravlje pogoršati, dok naprotiv 87,8% smatra da im je zdravlje

savršeno. Po sopstvenoj procjeni, zdravo se hrani 67,1% mladih odraslih u Crnoj Gori. Više od

polovine mladih odraslih – 55,6% redovno se bave fizičkom aktivnošću. 18,3% mladih odraslih

smatra da su često pod stresom.

7,98,3 8,5

1,0

2,0

3,0

4,0

5,0

6,0

7,0

8,0

9,0

10,0




U populaciji mladih stanovnika Crne Gore, starosti od 15 do 24 godina, 7,4% smatra da se

razbole lakše nego drugi ljudi, dok 42,6% smatra da su zdraviji od drugih ljudi. Svega 2,1% mladih

smatra da će im se zdravlje pogoršati, dok velika većina – 90,9%, smatra da im je zdravlje savršeno.

Zdravo se hrani 66,4% mladih, fizičkom aktivnošću redovno se bavi 60,3%, a 14,3% mladih smatra

da su često pod stresom. (Tabela 14).

Tabela 14. Percepcija sopstvenog zdravlja i ponašanja u vezi sa zdravljem. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

SVI ODRASLI (15-64)

MLADI ODRASLI (15-34)

MLADI (15-24)

Potp

uno/

ugla

vnom

ne

tačn

o

Ni t

ačno

ni n

etač

no

Potp

uno/

ugla

vnom

ta

čno

Potp

uno/

djel

imič

no

neta

čno

Ni t

ačno

ni n

etač

no

Po

tpun

o/ug

lavn

om

tačn

o

Potp

uno/

ugla

vnom

ne

tačn

o

Ni t

ačno

ni n

etač

no

Potp

uno/

ugla

vnom

ta

čno

Čini mi se da se razbolim lakše nego drugi ljudi

74 16.7 9.4 81.9 11.9 6.1 84.6 8.0 7.4

Zdraviji sam od drugih ljudi

27.4 35.7 36.9 22.2 36.3 41.5 20.8 36.6 42.6

Osjećam da će mi se zdravlje pogoršati

68.2 22.9 8.9 82.6 14.2 3.2 85.4 12.5 2.1

Zdravlje mi je savršeno 14.1 17.0 68.9 4.3 8 87.8 3.0 6.1 90.9

Zdravo se hranim 13.8 23.1 63.2 12 20.8 67.1 13.8 19.8 66.4

Redovno se bavim fizičkom aktivnošću

35.2 22.5 42.2 24.6 19.7 55.6 21.5 18.2 60.3

Često sam pod stresom 53.4 21.9 24.8 64.3 17.4 18.3 71.8 13.8 14.3



XI. 3 OSJEĆANJE SIGURNOSTI

U nacionalni upitnik uvrštena su i dva pitanja koja imaju za cilj eskploraciju percepcije

sigurnosti života u zajednici u kojoj ispitanici žive.

Na petostepenoj skali, ispitanici su prvo procjenjuivali da li navedene osobe predstavljaju

problem u njihovom komšiluku – osobe pod uticajem alkohola, osobe koje koriste droge,

preprodavci droga, grupe mladih ili neko drugi.

Interesantno je da se percepcija problema koji navedene osobe, odnosno grupe osoba

predstavljaju u zajednici gotovo ne razlikuje u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i odraslih

ispitanika, osim kada su u pitanju preprodavci droga. Tako 11,5% odraslih ispitanika, 12,7% mladih

odraslih i 12,1% mladih smatra da osobe pod uticajem alkohola predstavljaju problem u njihovom

komšiluku. Osobe koje koriste droge predstavljaju problem prema percepciji 13,3% odraslih, 13,5%

mladih odraslih i 12,6% mladih. Dileri droge predstavljaju problem u zajednici po mišljenju 12,2%

odraslih ispitanika, 8,2% mladih odraslih i 8,5% mladih. Neko drugi (političari, komšije itd.)

predstavljaju problem u zajednici za 2,1% odraslih ispitanika, 2,5% mladih odraslih i 2,1% mladih.

Tabela 15 daje pregled pozitivnih i negativnih odgovora za svako pitanje, u populaciji svih

odraslih, mladih odraslih i mladih.

Tabela 15. Percepcija sigurnosti u zajednici – distribucija odgovora na pitanje “Da li navedene osobe predstavljaju problem u Vašem komšiluku”. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

SVI ODRASLI 15-64 god

MLADI ODRASLI 15-34 god

MLADI 15-24 god

Ne Da Ne znam

Ne Da Ne znam

Ne Da Ne znam

Osobe pod uticajem alkohola

86.2 11.5 2.0 85.3 12.7 1.9 85.1 12.1 2.8

Osobe koje koriste droge

82.5 13.3 4.3 82.7 13.5 3.8 83.3 12.6 4.0

Preprodavci droge 81.6 12.2 6.3 81.5 12.6 5.9 81.4 13 5.7

Grupe mladih 88.8 7.6 3.5 88.9 8.2 2.9 88.5 8.5 3.1

Neko drugi 89.5 2.1 8.4 89.9 2.5 7.7 90.8 2.1 7.1



Konačno, ispitanici su pitani koliko se osjećaju fizički sigurnim u određenim situacijama.

Ponuđene kategorije odgovora su bile “veoma nesigurno”, “pomalo nesigurno”, “donekle sigurno” i

“veoma sigurno”.

Najveći procenat stanovnika Crne Gore, u sve tri starosne kategorije osjeća se nesigurno kada

na ulici sretne osobu za koja im izgleda kao korisnik droga – 56,3% odraslih, 55,2% mladih odraslih

i 58.1% mladih. Takođe, veliki procenat stanovnika se osjeća nesigurno kada na ulici sretne osobu

koja je pod dejstvom alkohola – 44,3% svih odraslih, isti procenat mladih odraslih i 47,1% mladih.

Oko petina odraslih stanovnika se osjeća nesigurno kada su noću sami na ulicama grada, više od

četvrtine (27%) mladih odraslih, i 28,3% mladih. Nešto manje od polovine ispitanika u sve tri

starosne grupe osjeća se veoma sigurno generalno u životu.

Distribucija odgovora ispitanika u sve tri starosne grupe prikazana je u Tabeli 16.

Tabela 16. Procjena intenziteta osjećanja fizičke sigurnosti u navedenim situacijama. Svi ispitanici, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

SVI ODRASLI (15-64) MLADI ODRASLI (15-34) MLADI (15-24)

Veo

ma

nes

igu

rno

Pom

alo

nes

igu

rno

Don

ekle

sig

urn

o

Veo

ma

sigu

rno

Veo

ma

nes

igu

rno

Pom

alo

nes

igu

rno

Don

ekle

sig

urn

o

Veo

ma

sigu

rno

Veo

ma

nes

igu

rno

Pom

alo

nes

igu

rno

Don

ekle

sig

urn

o

Veo

ma

sigu

rno

Kada ste noću sami na ulicama Vašeg grada

7.9 16.9 32.8 42.4 8.1 18.9 32.7 40.4 8.7 19.6 32 39.7

Kada ste noću sami u Vašem domu

2.6 5.5 16.7 75.3 2 4.8 17.8 75.4 1.7 4.5 18.2 75.6

Kada se noću vozite u sredstvima javnog prevoza (autobus, taksi, voz)

3.1 11.7 37.1 48.1 2.6 12.1 36.8 48.5 2.5 12.9 36.6 48

Kada na ulici sretnete osobu za koju Vam se čini da koristi drogu

24 32.3 22.5 21.2 26.1 29.1 21.5 23.2 28.9 29.2 21.6 20.2

Kada na ulici sretnete osobu koja je pod dejstvom alkohola

13.4 30.9 29.7 26 15.1 29.2 28.5 27.2 16.7 30.4 28.4 24.5

Uopšte u životu 2.4 6.8 43.8 46.9 1.8 5.9 44.2 48.1 1.5 5.7 45.1 47.6



XII POKAZATELJI ŽIVOTNIH STILOVA

U istraživanju su eksplorisani još neki pokazatelji životnog stila, kao prevalenca i učestalost

igranja igara na sreću, upotreba interneta u različite svrhe – socijalne mreže, skidanje sadržaja sa

interneta, posjećivanje raznih sajtova na internetu; prekomjerna upotreba interneta; zastupljenost

igranja igara na sreću i postojanje ličnih problema u vezi sa tim i lično poznavanje osoba koje su

zbog igranja igara na sreću imale ili imaju problem; zastupljenost igranja igrica na kompjuteru, itd.

XII.1 IGRANJE IGARA NA SREĆU

Najmlađa populacija ima najvisočiju prevalencu igranja igara na sreću u sva tri posmatrana

vremenska perioda, pa je tako više od polovine mladih (51,6%) starosti do 24 godine igralo igre na

sreću nekad u životu, 44% tokom prethodnih godinu dana i 43,9% tokom prethodnih mjesec dana.

Više od polovine mladih odraslih stanovnika Crne Gore igralo je igre na sreću u toku nekad

u životu (51,4%). U toku prethodnih godinu dana, 41,1% mladih odraslih igralo je igre na sreću, a u

toku prethodnih mjesec dana 40.8%.

Konačno, u cjelokupnoj populaciji odraslih stanovnika Crne Gore, 43,8% igralo je igre na

sreću nekad u životu, 30,8% u prethodnoj godini i 30% u prethodnih mjesec dana.

Evidentno je da je u sve tri posmatrane populacije velika većina onih koji su igrali igre na

sreću u toku prethodnih godinu dana godine činila to i tokom prethodnog mjeseca, što vjerovatno

ukazuje na uobičajeni obrazac ponašanja (Tabela 17).



Tabela 17. Prevalenca igranja igara na sreću ikad u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana, po polu. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

SVI ODRASLI (15-64)


MLADI (15-24)

M Ž U M Ž U M Ž U

IKAD U ŽIVOTU 43.6 43.9 43.8 52.9 49.7 51.4 56.7 45.8 51.6

PRETHODNIH GODINU DANA

31.2 29.3 30.3 43.9 38 41.1 49.4 37.8 44

PRETHODNIH MJESEC DANA

30.9 28.9 30 43.7 37.7 40.8 49.1 37.8 43.9

Osim prevalence, učesnici istraživanja su pitani i o učestalosti igranja različitih igara na

sreću – lutrije, lotoa, sportskih kladionica, binga i tombole, igara u kazinu (rulet, dice, blackjack,

druge igre sa kartama). Ponuđene kategorije učestalosti su bile “ne, uopšte”, “1 do 3 dana”, “4 do 9

dana”, “10 do 19 dana”, “20 i više dana”.

Evidentno je da su sportske kladionice najuobičajenija forma igranja igara na sreću koja se

upražnjava u sve tri posmatrane populacije, a slijede bingo i lutrija, dok se ostali vidovi igara na

sreću upražnjavaju sa sličnom učestalošću. 26,8% svih odraslih, 35,2% mladih odraslih i 36%

mladih stanovnika Crne Gore kladilo se u kladionicama u prethodnih mjesec dana. Gotovo

svakodnevno, odnosno sa učestalošću od 20 i više dana u toku prethodnih mjesec dana, u

kladionicama se kladilo 3,7% svih odraslih, 4,7% mladih odraslih i 4,9% mladih.

U prethodnih mjesec dana, 9,2% svih odraslih, 16,9% mladih odraslih i 21,2% mladih igralo

je bingo/tombolu, među njima 0.8% svih odraslih, 1,6% mladih odraslih i 3,0% mladih gotovo

svakodnevno.

Učestalost igranja različitih igara na sreću u prethodnih mjesec dana u populaciji svih

odraslih, mladih odraslih i mladih prikazana je u Tabeli 18.



Tabela 18. Učestalost igranja različitih igara na sreću u prethodnih mjesec dana. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovim i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

Uopšte ne 1-3 dana 4-9 dana 10-19 dana 20 i više dana

Svi o

dra

sli

Mla

di o

dra

sli

Mla

di

Svi o

dra

sli

Mla

di

odra

sli

Mla

di

Svi o

dra

sli

Mla

di o

dra

sli

Mla

di

Svi o

dra

sli

Mla

di o

dra

sli

Mla

di

Svi o

dra

sli

Mla

di o

dra

sli

Mla

di

LUTRIJA 97.1 99.7 95.9 2.4 2.5 2.8 0.3 0.5 0.8 0.0 0.1 0.1 0.2 0.2 0.2

LOTO 97.4 96.4 95.8 2.0 2.7 3.0 0.4 0.6 0.6 0.1 0.3 0.5 0.1 0.1 0.1

KLADIONICA 73.2 64.8 64.0 8.3 11.5 11.9 11.5 14.6 14.5 3.3 4.4 4.7 3.7 4.7 4.9

BINGO 90.8 83.1 78.8 4.2 7.5 8.2 3.2 5.8 7.1 1.0 2.3 2.9 0.8 1.6 3.0

KAZINO 98.0 96.1 95.6 1.2 2.4 2.2 0.4 0.8 0.9 0.2 0.4 0.8 0.1 0.3 0.5

SLOT MAŠINE

98.6 96.7 96.4 1.0 2.2 1.8 0.3 0.6 1.1 0.1 0.2 0.4 0.1 0.3 0.4

ONLINE IGRE NA SREĆU

98.4 96,7 96.0 0.8 1.6 1.5 0.5 0.9 1.3 0.1 0.2 0.1 0.3 0.6 1.2

Percepcija o rasprostranjenosti igranja igara na sreću među prijateljima eksplorisana

je pitanjem: “Po Vašoj procjeni, koliko Vaših prijatelja igra igre na sreću”. Percepcija se razlikuje u

populaciji svih odraslih i u populaciji mladih odraslih i mladih. Naime, u populaciji svih odraslih

12% smatra da polovina njihovih prijatelja igra igre na sreću, a svaki peti odrasli ispitanik (20,1%)

smatra da “većina” ili “svi” prijatelji igraju igre na sreću. Sa druge strane, kod mladih odraslih 28.4%

smatra da “većina” ili “svi” njihovi prijatelji igraju igre na sreću, dok 15.2% smatra da to radi

polovina njihovih prijatelja. Svaka treća osoba (33.1%) iz populacije mladih starosti od 15 do 24

godina smatra da “većina” ili “svi” njegovi prijatelji igraju igre na sreću. Još 13,9% mladih smatra

da “polovina” njihovih prijatelja igra igre na sreću.

Na Grafikonu 7 predstavljena je detaljna distribucija procjene ispitanika o rasprostranjenosti

igranja igara na sreću kod njihovih prijatelja.



Grafikon 7. Procjena koliko prijatelja igra igre na sreću. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

Ispitanici su pitani i da li poznaju nekoga ko je imao ili ima probleme povezane sa igranjem

igara na sreću, kao i da li su oni lično imali takve probleme. Distribucija odgovora je prikazana u

Tabeli 18. Tako 36,3% odraslih, 40,7% mladih odraslih i 37% mladih poznaje nekoga ko je imao ili

aktuelno ima probleme povezane sa igranjem igara na sreću. Takođe, po ličnom iskazu, 2,8% svih

odraslih, 3,9% mladih odraslih i 3,5% mladih su lično imali problem povezane sa igranjem igara na

sreću (Tabela 19).

Tabela 19. Prevalenca ispitanika koji lično poznaju nekoga ko je imao probleme povezane sa igranjem igara na sreću i koji su lično imali takve probleme. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

SVI ODRASLI MLADI ODRASLI MLADI M Ž U M Ž U M Ž U

Lično poznaju nekog ko je imao/ima probleme povezane sa igranjem igara na sreću

38,8

33,7

36,3

43,5

37,6

40,7

41,3

31,5

37

Lično imali probleme povezane sa igranjem igara na sreću

2,7

2,9

2,8

4,4

3,3

3,9

3,5

3,6

3,5

27,2

40,7

12,0 15

,3

4,8

17,1

39,4

15,2

21,3

7,1

17,9

35,2

13,9

25,5

7,6

N I K O S A M O P A R P O L O V I N A V E Ć I N A S V I

Svi odrasli Mladi odrasli Mladi



XII.2 KORIŠĆENJE INTERNETA

U istraživanju je ispitivana i učestalost korišćenja interneta u različite svrhe – za socijalne

mreže, traženje informacija, skidanje sadržaja i igranje igrica. U Tabeli 19 prezentovani su detaljni

podaci o prevalenci i učestalosti korišćenja interneta u navedene svrhe, za populaciju svih odraslih,

mladih odraslih i mladih.

Za socijalne mreže internet koristi 63,6% svih odraslih, 91,3% mladih odraslih i 95,6%

mladih. Pri tome najveći procenat ispitanika u sve tri kategorije starosti na socijalnim mrežama

provodi dnevno oko 1-2 sata – 27,1% svih odraslih, 39,7% mladih odraslih i 38,6% mladih. Više od

četvrtine mladih (28,7%) na socijalnim mrežama provodi 3-4 sata dnevno, kao i skoro četvrtina

mladih odraslih (23,6%) i više od desetine odraslih (11,6%). Konačno, 5 ili više sati dnevno na

socijalnim mrežama provodi gotovo svaka peta mlada osoba u Crnoj Gori (18,1%), kao i 11,9%

mladih odraslih i 5,7% svih odraslih.

Za traženje informacija internet koristi 72,5% svih odraslih, 91,7% mladih odraslih i 92,1%

mladih. Najveći procenat korisnika interneta za ovu aktivnost internet koristi oko 1 do 2 sata

dnevno, dok 5 i više sati dnevno u potrazi za informacijama na internetu provodi 4,9% mladih, 4,4%

mladih odraslih i 2,2% odraslih.

Za skidanje sadržaja internet koristi 31,1% svih odraslih, 54,5 mladih odraslih i 65,5%

mladih, većina pola sata ili manje dnevno, dok 5 ili više sati dnevno za ovu aktivnost izdvaja 1,1%

odraslih, 2,2% mladih odraslih i 3,6% mladih (Tabela 20).

Tabela 20. Učestalost korišćenja interneta za socijalne mreže, traženje informacija i skidanje sadržaja. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

SOCIJALNE MREŽE TRAŽENJE INFORMACIJA SKIDANJE SADRŽAJA Svi

odrasli Mladi

odrasli Mladi Svi

odrasli Mladi

odrasli Mladi Svi

odrasli Mladi

odrasli Mladi

Ne koristim internet za to

36.4 8.7 4.4 27.5 8.3 7.9 68.9 45.5 34.5

Pola sata ili manje 19.2 16.1 10.1 32.6 36.0 35.7 17.6 31.7 35.0 Oko 1-2 sata 27.1 39.7 38.6 30.6 40.4 39.4 9.6 15.6 20.3 Oko 3-4 sata 11.6 23.6 28.7 7.1 10.9 12.0 2.8 5.0 6.5 5 sati ili više 5.7 11.9 18.1 2.2 4.4 4.9 1.1 2.2 3.6



U istraživanju je eksplorisana i upotreba interneta za igranje igrica, bilo individualno ili

online sa drugim saigračima. Pokazalo se da 14,5% odraslih, 22,1% mladih odraslih i 24,6% mladih

koristi internet za igranje igrica vještine (sudoku, pasijans i sl.), i to većinom rade pola sata dnevno

ili manje, dok svaki stoti mladi igra ove ogrice pet ili više sati dnevno. Igranje igrica sa drugim

saigračima online je jedan od načina provođenja vremena na internetu kod jedne od deset (10,5%)

odraslih osoba, jedne od pet mladih odraslih odraslih (20,3%) i jedne od četiri mlade osobe (26,3%),

od kojih većina igra igrice do dva sata dnevno, dok 0,5% svih odraslih, 1% mladih odraslih i 1,7%

mladih to radi pet ili više sati dnevno.

U Tabeli 21 prezentovani su podaci o učestalosti upotrebe interneta za igranje igrica

individualno i online sa drugim igračima (Tabela 21).

Tabela 21. Učestalost korišćenja interneta za igranje igrica. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

IGRANJE IGRICA VJEŠTINE IGRANJE IGRICA SA SAIGRAČIMA

Svi odrasli

Mladi odrasli

Mladi Svi odrasli

Mladi odrasli

Mladi

Ne koristim internet za to

85.5

77.9

75.4

89.5

79.7

73.7

Pola sata ili manje 8.9 13.8 14.3 5.2 9.9 11.5 Oko 1-2 sata 4.2 6.1 7.5 3.8 7.3 10.2 Oko 3-4 sata 1 1.6 2.0 1.0 2.1 2.9 5 sati ili više 0.4 0.6 0.8 0.5 1.0 1.7

Pored navedenih formi provođenja vremena na internetu 1,6% svih odraslih, 3,3% mladih

odraslih i 4% mladih igralo je igre na sreću preko interneta, a 1,2% mladih je ovo radilo

svakodnevno.

Posebnim pitanjima eksplorisana je ekscesivna upotreba interneta u prethodnih 12

mjeseci, odnosno potencijalna zavisnost o internetu. Odgovori ispitanika su predstavljeni u Tabeli

22, 23 i 24, za cjelokupnu populaciju odraslih, za populaciju mladih odraslih i za populaciju mladih.

Kod 55,4% odraslih tokom prethodne godine se događalo da ostanu na internetu duže

nego što su planirali, od toga 42% samo ponekad, dok se 13,4% odraslih ovo događalo dosta često



ili skoro uvijek. Zanemarivanje obaveza zbog interneta je iskusilo više od trećine odraslih

stanovnika Crne Gore (34,7%), među njima 27,9% samo povremeno, dok je 6,8% odraslih ispitanika

redovno zanemarivalo obaveze zbog interneta. Da im roditelji ili bračni partner prigovara zbog

dužine vremena provedenog na internetu doživjelo je 31,4% odraslih ispitanika, među njima 23,5%

povremeno a 7,9% često. Nedostatak sna zbog provođenja vremena na internetu doživjelo je 33,4%

odraslih, 25,3% povremeno a 8,1% često. Doživljaj koji je indikativan za postojanje zavisnosti o

internetu – osjećaj nervoze kada nijesu online i prateći osjećaj olakšanja kada se ponovo

povežu na internet u prethodnih godinu dana iskusilo je 19,1% ispitanika, među njima 15,6%

povremeno a 3,5% često. Da su radije ostali kući i provodili vrijeme na internetu nego izašli vani sa

prijateljima ili sa partnerom/kom doživjelo je 13% odraslih u Crnoj Gori- 10,8% povremeno a 2,2%

često (Tabela 22).

Tabela 22. Prevalenca ekscesivne upotrebe interneta i problema povezanih sa upotrebom interneta u prethodnih godinu dana. Svi odrasli. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

SVI ODRASLI (15-64) Nikad Povremeno Često Korišćenje interneta duže nego što je planirano

44.6 42 13.4

Zanemarivanje obaveza zbog interneta 65.4 27.9 6.8 Prigovori partnera ili roditelja zbog dužine vremena na internetu

68.6 23.5 7.9

Nenaspavanost zbog boravka na internetu 66.5 25.3 8.1 Nervoza kad niste online 80.8 15.6 3.5 Ostajanje kući na internetu umjesto izlaska 86.9 10.8 2.2

Kod 82,4% mladih odraslih tokom prethodne godine se događalo da ostanu na internetu

duže nego što su planirali, od toga više od polovine (55,1%) samo ponekad, a više od četvrtine

(27,3%) dosta često ili skoro uvijek. Zanemarivanje obaveza zbog interneta je iskusilo 59,6%

mladih odraslih stanovnika Crne Gore, među njima 45,5% samo povremeno, dok je 14,1% odraslih

ispitanika redovno zanemarivalo obaveze zbog interneta. Da im roditelji ili bračni partner

prigovaraju zbog dužine vremena provedenog na internetu doživjelo je 56,8% mladih odraslih

stanovnika Crne Gore, među njima 40,3% povremeno a 16,5% često. Nedostatak sna zbog

provođenja vremana na internetu doživjelo je 60% mladih odraslih, 42,7% povremeno a 17,3%

često. Osjećanje nervoze kada nijesu online i prateći osjećaj olakšanja kada se ponovo povežu na



internet u prethodnih godinu dana iskusilo je 35,2% mladih odraslih, među njima 28,1%

povremeno a 7,1% često. Da su radije ostali kući i provodili vrijeme na internetu nego izašli vani sa

prijateljima ili sa partnerom/kom doživjelo je gotovo četvrtina mladih odraslih u Crnoj Gori

(22,8%), među njima 19,1% povremeno a 3,7% često. (Tabela 23).

Tabela 23. Prevalenca ekscesivne upotrebe interneta i problema povezanih sa upotrebom interneta u prethodnih godinu dana. Mladi odrasli. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

MLADI ODRASLI (15-34) Nikad Povremeno Često Korišćenje interneta duže nego što je planirano

17.7 55.1 27.3

Zanemarivanje obaveza zbog interneta 40.5 45.5 14.1 Prigovori partnera ili roditelja zbog dužine vremena na internetu

43.2 40.3 16.5

Nedostatak sna zbog boravka na internetu 40.0 42.7 17.3 Nervoza kad niste online 64.8 28.1 7.1 Ostajanje kući na internetu umjesto izlaska 77.2 19.1 3.7

Kod 87,5% mladih tokom prethodne godine se događalo da ostanu na internetu duže nego

što su planirali, od toga više od polovine samo ponekad, a više od trećine dosta često ili skoro uvijek.

Zanemarivanje obaveza zbog interneta je iskusilo 70,8% mladih stanovnika Crne Gore, među njima

polovina samo povremeno, a petina često ili skoro uvijek. Da im roditelji ili bračni partner

prigovaraju zbog dužine vremena provedenog na internetu doživjelo je 68,3% mladih stanovnika

Crne Gore, među njima 45,7% povremeno a 22,6% često. Nedostatak sna zbog provođenja vremana

na internetu doživjelo je 71% mladih, 47,1% povremeno a 23,9% često. Osjećanje nervoze kada

nijesu online i prateći osjećaj olakšanja kada se ponovo povežu na internet u prethodnih godinu

dana iskusilo je 43,2% mladih, među njima trećina povremeno a desetina često. Da su radije ostali

kući i provodili vrijeme na internetu nego izašli vani sa prijateljima ili sa partnerom/kom doživjelo

je 29,5% mladih u Crnoj Gori, među njima četvrtina povremeno a svaki dvadeseti često. (Tabela 24).



Tabela 24. Prevalenca ekscesivne upotrebe interneta i problema povezanih sa upotrebom interneta u prethodnih godinu dana. Mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

MLADI (15-24) Nikad Povremeno Često Korišćenje interneta duže nego što je planirano

12.4 52 35.5

Zanemarivanje obaveza zbog interneta

29.2 50.1 20.7

Prigovori partnera ili roditelja zbog dužine vremena na internetu

31.7 45.7 22.6

Nedostatak sna zbog boravka na internetu

28.8 47.1 23.9

Nervoza kad niste online 56.7 33.7 9.5 Ostajanje na internetu umjesto izlaska 70.6 24.6 4.9

Konačno, ispitanici su pitani i koliko često sklapaju nova prijateljstva preko interneta,

provjeravaju svoj e-mail ili poruke na društvenim mrežama prije nečega drugog što treba da urade;

smiruju nezadovoljstvo pomoću interneta, i koliko često im se dogodi da pomisle kako bi život bez

interneta bio dosadan, prazan ili tužan.

Distribucija odgovora prikazana je u Tabelama 25, 26 i 27.

U populaciji svih odraslih, 39% sklapa nova prijateljstva preko interneta, 34.6% to radi

rijetko a 4.4% često. Da će, iako ih čekaju druge obaveze, prvo provjeriti poruke na društvenim

mrežama priznalo je 42,3% odraslih stanovnika Crne Gore, među njima svaki deseti će to uraditi

često ili skoro uvijek. Više od četvrtine odraslih stanovnika Crne Gore koristi internet i u cilju

smirivanja nezadovoljstva – 21,8% ponekad a 4,4% često. Petina odraslih u Crnoj Gori ponekad

pomišlja kako bi život bez interneta bio dosadan, prazan ili tužan, a 6,5% odraslih ima ovakav

doživljaj interneta često ili skoro uvijek (Tabela 25).



Tabela 25. Zastupljenost različitih ponašanja i osjećanja u vezi sa upotrebom interneta. Svi odrasli. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

SVI ODRASLI (15-64) Nikad Povremeno Često Sklapanje novih prijateljstava preko interneta

61.0 34.6 4.4

Provjeravanje poruka na društvenim mrežama prije drugih obaveza

57.6 32.5 9.8

Smirivanje nezadovoljstva pomoću interneta

73.8 21.8 4.4

Razmišljanje kako bi život bez interneta bio dosadan, prazan ili tužan

72.9 20.6 6.5

U populaciji mladih odraslih, 64,8% sklapa nova prijateljstva preko interneta – 55,2% to

radi povremeno a svaki deseti često. Da će, iako ih čekaju druge obaveze, prvo provjeriti poruke na

društvenim mrežama priznalo je 67% mladih odraslih stanovnika Crne Gore, među njima skoro

svaki peti će to uraditi često ili skoro uvijek. Čak 43,4% mladih odraslih stanovnika Crne Gore koristi

nternet u cilju smirivanja nezadovoljstva – 35,5% ponekad a 7,9% često. Trećina mladih odraslih u

Crnoj Gori ponekad pomišlja kako bi život bez interneta bio dosadan, prazan ili tužan, a svaki deseti

mladi odrasli stanovnik Crne Gore ima ovakav doživljaj često ili skoro uvijek (Tabela 26).

Tabela 26. Zastupljenost različitih ponašanja i osjećanja u vezi sa upotrebom interneta. Mladi odrasli. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

MLADI ODRASLI (15-34) Nikad Povremeno Često Sklapanje novih prijateljstava preko interneta

35.1 55.2 9.6


33.1 48.9 18.1


56.6 35.5 7.9


55.4 33.6 11.1

Konačno, u populaciji mladih, najveći procenat, njih 69,9% sklapa nova prijateljstva preko

interneta – 56,3% to radi povremeno a 13,6% često. Polovina mladih odraslih stanovnika Crne Gore

će povremeno prvo provjeriti poruke na društvenim mrežama iako ih čekaju druge obaveze, dok će

skoro četvrtina to uraditi često ili skoro uvijek. Gotovo polovina mladih stanovnika Crne Gore koristi

internet u cilju smirivanja nezadovoljstva – više od trećine povremeno a svaki deseti često ili skoro



uvijek. Više od polovine mladih u Crnoj Gori pomišlja kako bi život bez interneta bio dosadan, prazan

ili tužan – 37,4% povremeno ovako razmišlja a 15,1% često ili skoro uvijek. (Tabela 27).

Tabela 27. Zastupljenost različitih ponašanja i osjećanja u vezi sa upotrebom interneta. Mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

MLADI (15-24) Nikad Povremeno Često Sklapanje novih prijateljstava preko interneta

30.1 56.3 13.6


25.3 51.6 23.1


52.5 36.4 11.2


47.5 37.4 15.1



XIII UPOTREBA PSIHOAKTIVNIH SUPSTANCI

Svi rezultati koji se odnose na upotrebu psihoaktivnih supstanci su u ovom izvještaju

prikazani po polu za sve ispitanike starosne dobi od 15 do 64 godine (u daljem tekstu "svi odrasli"),

za poduzorak ispitanika uzrasta od 15 do 34 godine - u daljem tekstu ("mladi odrasli") i poduzorak

ispitanika starosne dobi između 15 i 24 godina (koji se u ovom izvještaju nazivaju "mladi").

Prevalenca upotrebe supstanci je prikazana i kroz desetogodišnje starosne grupe: 15 do 24

godine, 25 do 34 godine, 35 do 44 godine, 45 do 54 godine i 55 do 64 godina.

Podaci o upotrebi supstanci u kompletnom uzorku odraslih osoba su prikazani i u odnosu na

stepen urbanizacije mjesta stanovanja ispitanika i u odnosu na stepen obrazovanja ispitanika.

Podaci su analizirani metodama deskriptivne statistike, u IBM statističkom paketu za

društvene nauke, verzija 22. Intervali povjerenja su izračunati za glavne rezultate – upotreba

supstanci ikad u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana, za dvije ključne

populacije – sve odrasle starosti 15 do 64 godina i mlade odrasle starosti od 15 do 34 godine.

Prije prikaza rezultata istraživanja koji se odnose na prevalencu upotrebe psihoaktivnih

supstanci, korisno je podsjetiti na osnovne pojmove na ovom području.

Termin "prevalenca" odnosi se na procenat stanovništva koji su prijavili uzimanje supstance

tokom određenog perioda. U istraživanjima upotrebe supstanci među opštom populacijom,

prevalenca se mjeri tako što se od ispitanika traži da se prisjete lične upotrebe supstanci u sljedećim

periodima: a) ikad u životu (da li su ikada koristili određenu supstancu) b) u toku prethodnih

godinu dana (da li su koristili supstancu tokom 12 mjeseci koji su prethodili istraživanju) i c) u

toku prethodnih mjesec dana (da li su koristili supstancu u 30 dana koji su prethodili

istraživanju).

Prevalenca upotrebe supstanci ikad u životu (LTP-lifetime prevalence) se odnosi na

procenat ispitanika u uzorku koji su prijavili da su ikad koristili naznačenu supstancu. Ispitanik koji

je prijavio upotrebu supstanci ikad u životu može ali ne mora trenutno koristiti tu supstancu.

Prevalenca upotrebe supstanci ikad u životu se stoga ne smije tumačiti na način da se ispitanik



posmatra kao neko ko koristi supstancu duže vrijeme ili će je ponovo koristiti u budućnosti. Jedino

je tačno reći da je ispitanik koristio određenu supstancu tokom života, možda čak i samo jednom.

Prevalenca upotrebe supstanci u prethodnih godinu dana (LYP – last year prevalence)

odnosi se na procenat ispitanika u uzorku koji su prijavili korišćenje supstance tokom 12 mjeseci

prije istraživanja. Prevalenca upotrebe u prethodnih godinu dana se često naziva nedavna

upotreba supstance i to je najpouzdaniji indikator stvarne situacije u pogledu upotrebe

supstanci.

Upotreba supstanci tokom prethodnog mjeseca odnosi se na procenat ispitanika u uzorku

koji su prijavili korišćenje supstance u 30 dana prije istraživanja. Ova mjera prevalence se često

naziva aktuelna upotreba supstance. Međutim, dio ispitanika koji su prijavili aktuelnu upotrebu

supstanci mogu biti povremeni korisnici ili su pak prvi put koristili supstancu u tih 30 dana prije

istraživanja. Zbog toga se aktuelna upotreba supstance ne treba smatrati redovnom upotrebom [24].

XIII. 1 PUŠENJE

Ovo poglavlje sadrži podatke iz istraživanja koji se odnose na konzumaciju duvana, odnosno

pušenje duvana u formi cigarete, cigare ili lule.

Podaci su prikazani kroz tri kategorije: aktivni pušači - osobe koje trenutno puše, bivši

pušači - osobe koje su aktivno pušile u nekom trenutku tokom svog života, ali su prestale pušiti; i

apstinenti - osobe koje nikada nijesu pušile tokom svog života.

Pored toga, podaci su prezentovani i kroz standardne mjere prevalencije - prevalenca

pušenja ikad u životu, prevalenca pušenja u prethodnih godinu dana i prevalence pušenja u toku

prethodnih mjesec dana.



XIII 1.1 Opšta prevalenca pušenja u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih

Više od trećine odraslih (35,4%) u Crnoj Gori aktivno puši; 17,1% je pušilo u nekom

trenutku u životu i kasnije prestalo pušiti, dok je 47,6% odraslih stanovnika Crne Gore apstiniralo

od pušenja tokom čitavog života.

U subpopulaciji mladih odraslih, svaki četvrti (25,5%) aktivno puši, 13% je ostavilo

pušenje, dok većina ispitanika u ovoj subpopulaciji nikada nije pušila (61,4%).

Skoro jedan od pet mladih starosne dobi između 15 i 24 godine aktivno puši (18,7%). Svaka

deseta osoba ove starosne dobi je nekad pušila pa prestala. 71% mladih ispitanika nikada nije pušilo

(Grafikon 8).

Grafikon 8. Prevalenca pušača, bivših pušača i apstinenata među odraslima, mladim odraslima i mladima. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

35,4

17,1

47,6

25,5

13,1

61,4

18,7

10,3

71

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Aktivni pušači Bivši pušači Apstinenti

Odrasli Mladi odrasli Mladi



XIII 1.2 Prevalenca pušenja po polu, u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih

Što se tiče zastupljenosti pušenja kod pripadnika različitih polova, 36,2% odraslih

muškaraca u Crnoj Gori aktivno puši, naspram 34,5% žena. Nešto više muškaraca nego žena ostavilo

je pušenje (17,5% u odnosu na 16,6%), a nešto više žena nego muškaraca apstiniralo je od pušenja

tokom cijelog života (48,9% žena i 46,3% muškaraca).

Nešto više mladih odraslih ženskih osoba aktivno puši od mladih odraslih muškaraca

(26,8% u odnosu na 24,4%), dok je znatno više muških mladih odraslih osoba ostavilo pušenje -

15,1% u odnosu na 10,8% ženskih mladih odraslih osoba. Mladi muški apstinenti brojali su 60,5%

mlade odrasle populacije u Crnoj Gori, dok su mladi ženski apstinenti brojali 62,5% ženskog mladog

stanovništva u Crnoj Gori.

Najmlađa populacija ženskih pušača je skoro za procenat veća od mladih muških pušača –

19.1% djevojaka nasuprot 18.3% momaka. Među mladima muškarcima starosti između 15 i 24

godine znatno je više onih koji su ostavili pušenje nego među mladim osobama ženskog pola.

Apstinenti u najmlađoj muškoj populaciji čine 68,7%, dok kod mlade ženske populacije čine 73,7%

(Tabela 28).

Tabela 28. Prevalenca aktivnih pušača, bivših pušača i apstinenanta od pušenja prema polu, u populaciji odraslih, u populaciji mladih odraslih i u populaciji mladih. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

SVI (15-64)


MLADI (15 – 24)


Aktivni pušači 36.2 34.5 35.4 24.4 26.8 25.5 18.3 19.1 18.7

Bivši pušači 17.5 16.6 17.1 15.1 10.8 13.1 13.0 7.3 10.3

Apstinenti 46.3 48.9 47.5 60.5 62.5 61.4 68.7 73.7 71.0



XIII 1.3 Prevalenca pušenja po desetogodišnjim dobnim grupama, u populaciji svih odraslih

Najmanja prevalenca aktivnih pušača je u starosnoj grupi od 15-24 godine (18,7%). U

dobnoj grupi od od 25 do 34 godina prevalenca je 31,8%, u grupi od 35 do 44 godina - 39,8%. Najveći

procenat aktivnih pušača pripada dobnoj grupi od 45 do 54 godina – 44,9%, a nešto manje ih je u

dobnoj grupi od 55 do 64 godine (40,9%).

Najveća prevalenca bivših pušača po desetogodišnjim dobnim grupama je u grupi od 55 do

64 godine, gde ih je skoro četvrtina -23,4% pušila u nekom periodu tokom života, a potom ostavila

pušenje. Skoro jedna petina starosne grupe od 45 do 54 godina prestala je pušiti (19,4%). Jedan od

deset mladih starosti između 15 i 24 godina ostavio je pušenje, kao i 15,5% mladih iz dobne grupe

od 25 do 34 godine i sličan procenat dobne grupe od 35 do 44 godine (16%).

Očekivano, najveći procenat apstinenata u životu je u dobnoj grupi od 15 do 24 godina i u

dobnoj grupi od 25 do 34 godina (71% i 52,7%). Skoro jednak procenat apstinenata je u dobnim

grupama 45 do 54 i 55 do 64 godina (Grafikon 9).

Grafikon 9. Prevalenca aktivnih pušača, bivših pušača i apstinenanta po desetogodišnjim dobnim grupama. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

18,7%

31,8%

39,8%44,9%

40,9%35,4%

10,3%

15,5%

16,0%

19,4% 23,4%

17,1%

71,0% 52,7% 44,2% 35,6% 35,8% 47,6%

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

60,0%

70,0%

80,0%

90,0%

100,0%

15 to 24 25 to 34 35 to 44 45 to 54 55 to 64 TOTAL

UKUPNO Apstinenti Bivši pušači Aktivni pušači



XIII 1.4 Prevalenca pušenja prema stepenu obrazovanja, u populaciji svih odraslih

Raspodjela prevalence pušenja, bivšeg pušenja i apstinencije od pušenja u grupama

ispitanika različitih obrazovnih profila u opštoj populaciji odraslih stanovnika Crne Gore prikazana

je u Tabeli 29.

Tabela 29. Prevalenca pušenja prema stepenu obrazovanja, svi odrasli. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

Aktivni pušači Bivši pušači Apstinenti

Bez škole ili nekoliko razreda osnovne škole 42.4 3.6 54.0 Osnovna škola 28.5 11.5 60.0 Srednja škola treći stepen 46.2 17 36.8 Srednja škola četvrti stepen 37.1 17.8 45.1 Viša škola ili bachelor 28.7 25.4 45.9 Fakultet 29.9 18.2 51.9 Magisterij, doktorat 35.6 24.4 40.0 Ukupno 35.2 17.1 47.7

XIII 1.5 Prevalenca pušenja prema nivou urbanizacije mjesta stanovanja, u populaciji svih odraslih

Izgleda da nema značajne razlike u prevalenci pušenja prema nivou urbanizacije - 35,2%

stanovnika urbanih i 35,6% stanovnika seoskih područja aktivno puši. Rasprostranjenost bivših

pušača među stanovnicima urbanih područja u zemlji je 17,5%, a među stanovnicima ruralnih

područja 16,2%, dok je prevalenca apstinenata među gradskim stanovništvom 47,3%, a među

seoskim 48,2% (Tabela 30).

Tabela 30. Prevalenca pušenja prema polu i prema nivou urbanizacije mjesta stanovanja. Svi odrasli. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore. 2017

AKTIVNI PUŠAČI

BIVŠI PUŠAČI

APSTINENTI


Urbano područje 37.3 33.1 35.2 17.6 17.5 17.5 45.2 49.4 47.3

Ruralno područje 34.1 37.2 35.6 17.4 15.0 16.2 48.5 47.8 48.2

UKUPNO 36.2 34.5 35.4 17.5 16.6 17.1 46.3 48.9 47.6



XIII 1.6 Učestalost pušenja, u populaciji svih odraslih

Učestalost pušenja među pušačima izražava se kao količina ispušenih cigareta dnevno u

prethodnih mjesec dana. 3% odraslih pušača (3,0% muškaraca i 2,9% žena) ne puše svaki dan, a

4,4% (4,6% muškaraca, 4,2 žena) puše do pet cigareta dnevno. 12,6% odraslih puši od pet do deset

cigareta dnevno. Većina pušača ipak puši značajno više - skoro polovina (46,6%) puši od deset

do dvadeset cigareta dnevno, dok više od trećine - 33,4%, puši više od jednog pakla cigareta

dnevno. Među njima jedan u dvadeset pušača (4,7%) puši više od dva pakovanja dnevno.

Tabela 31 sadrži podatke o količini pušenja po danu u prethodnih mjesec dana kod svih

odraslih, po polu.

Tabela 31. Učestalost pušenja izražena kroz količinu ispušenih cigareta dnevno u prethodnih mjesec dana. Svi odrasli. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

UČESTALOST PUŠENJA

M Ž U

Ne pušim svaki dan 3,0 2,9 3,0

Do 5 cigareta dnevno 4,6 4,2 4,4

Od 5 do 10 cigareta 12,4 12,7 12,6

Od 10 do 20 cigareta 45,5 47,8 46,6

Više od 20 cigareta 29,0 28,5 28,7

Više od 40 cigareta 5,5 3,8 4,7

XIII 1.7 Standardne mjere prevalence pušenja po polu, u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih

Posmatrano na drugi način, kroz standardne mere prevalence, više od polovine - 52,4%

odraslih je prijavilo prevalencu pušenja nekad u životu - 53,7% muškaraca i 51,1% žena.

38,1% odraslih (39,2% muškaraca i 36,9% žena) su pušili tokom prethodnih godinu dana.

35,7% odraslih - 36,8% muškaraca i 34,6% žena su pušili tokom prethodnih mjesec dana.



Među mladim odraslim osobama, prevalence pušenja ikad u životu je nešto niža - 38.6% -

među njima 39.5% muškog i 37,5% ženskog pola.

28,9% mladih odraslih muškaraca pušilo je u prethodnih godinu dana i nešto više (30,4%)

mladih odraslih ženskih osoba, što skupa čini 29,6% mladih odraslih.

Jedan od četiri mlada odrasla muškarca pušio je u prethodnih mjesec dana (25,6%), naspram

27.1% mladih odraslih žena - ukupno 26.3% mladih odraslih pušilo je u ovom periodu.

29% mladih je pušilo tokom života – 31.3% muških i 26,3% ženskih ispitanika.

22.8% je pušilo u prethodnih godinu dana -21.6% muških i 22.8% ženskih ispitanika.

19.4% mladih je pušilo tokom prethodnih 30 dana – 19.7% muških i 19.0% ženskih. (Tabela

32).

Tabela 32. Standardne mjere prevalence pušenja po polu, u populaciji odraslih, mladih odraslih i mladih. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

ODRASLI ( 15-64)


MLADI (15–24)


Ikad u životu 53.7 51.1 52.4 39.5 37.5 38.6 31.3 26.3 29.0

Prethodnih godinu dana 39.2 36.9 38.1 28.9 30.4 29.6 23.9 21.6 22.8

Prethodnih mjesec dana 36.8 34.6 35.7 25.6 27.1 26.3 19.7 19.0 19.4

Korisno je ovdje podsjetiti na rezultate ESPAD istraživanja iz 2008, 2011. i 2015. godine. U

istraživanju 2008. godine 34% šesnaestogodišnjaka je pušilo cigarete nekad u životu dok je u

prethodnih mjesec dana pušilo 12%. U istraživanju iz 2011. godine 32% šesnaestogodišnjaka pušilo

je nekad u životu, a 12% u prethodnih mjesec dana. U posljednjem sprovedenom krugu ESPAD

istraživanja 2015. godine 34% šesnaestogodišnjaka pušilo je nekad u životu a 15% u prethodnih

mjesec dana. Evidentno je da je u dobnoj grupi od 15 do 24 godina manji procenat onih koji su

nekad u životu pušili cigarete u odnosu na ESPAD istraživanja koja generišu rezultate za generaciju



učenika 16 godina starosti; dok je procenat onih koji su nedavno pušili visočiji u populaciji 15 do 24

godine u odnosu na ESPAD populaciju šesnaestogodišnjaka 3,4,5.

XIII 1.8 Želja za prestankom pušenja, u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih

Jedno od nacionalno specifičnih pitanja u upitniku bilo je da li ispitanik/ca ima želju da ostavi

pušenje. Ponuđene kategorije odgovora su potvrdni, odrečni i “nijesam siguran/na”. Na ovo pitanje

analizirani su odgovori onih koji su pušili u prethodnih mjesec dana.

Među pušačima starosti 15 do 64 godina, procenat onih koji žele da ostave pušenje je

prilično visok – 36,9%. Pušenje ne želi da ostavi 42,5% pušača, a svaki peti aktivni pušač

neodlučan je u pogledu ostavljanja pušenja (20,6%). Posmatrano po polu, među pušačima koji žele

da ostave pušenje veći je udio ženskih osoba (39,6% naspram 34,4% muškaraca), dok je, obratno,

među onima koji ne žele da ostave pušenje visočiji procenat muških osoba (45,6% naspram 39,1%

ženskih osoba). Veći je udio žena nego muškaraca među neodlučnima po pitanju ostavljanja

pušenja.

Nešto je veći procenat mladih odraslih (starosti od 15 do 34 godina) koji žele da ostave

pušenje – 39,8% na nivou cjelokupnog uzorka, odnosno 35,7% kod muškaraca i 44,0% kod žena.

Najveći procenat onih koji žele da ostave pušenje je u populaciji mladih starosti 15 do 24

godina, gdje 44,2% onih koji su pušili u prethodnih mjesec dana želi da ostavi pušenje – 36,7%

mladića i 53,1% djevojaka (Tabela 33).

3 Mugoša, B., Đurišić, T., Golubović, Lj. (2008). Evropsko istraživanje o upotrebi duvana, alkohola i droga među učenicima. Nacionalni izvještaj za Crnu Goru. Institut za javno zdravlje. Podgorica, 2008. 4 Đurišić, T., Golubović, Lj., Mugoša B. (2013). Evropsko istraživanje o upotrebi duvana, alkohola i droga među učenicima: ESPAD 2011. Nacionalni izvještaj za Crnu Goru. Institut za javno zdravlje Crne Gore. Podgorica, 2013. 5 Đurišić, T., Golubović, Lj., Mugoša B. (2017). Evropsko istraživanje o upotrebi duvana, alkohola i droga među srednjoškolcima: ESPAD 2015. Nacionalni izvještaj za Crnu Goru. Institut za javno zdravlje Crne Gore. Podgorica, 2017. [u izradi]



Tabela 33. Distribucija odgovora ispitanika koji puše na pitanje da li žele da ostave pušenje. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi, prema polu. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore. 2017

ODRASLI ( 15-64)


MLADI (15–24)


Želi da ostavi pušenje 34.4 39.6 36.9 35.7 44.0 39.8 36.7 53.1 44.2

Ne želi da ostavi pušenje 45.6 39.1 42.5 40.4 34.9 37.7 38.1 34.3 36.3

Neodlučan/a 20.0 21.3 20.6 23.9 21.1 22.5 25.2 12.6 19.4



XIII. 2 ALKOHOL

Ovo poglavlje sadrži podatke o učestalosti konzumiranja alkohola ikad u životu, u prethodnih

godinu dana i u prethodnih mjesec dana; podatke o obrascima pijenja kao što su učestalost

konzumiranja alkohola, učestalost ekscesivnig pijenja, prevalenca i učestalost intoksikacije itd.

Podaci o prevalenci konzumiranja alkohola prikazani su za kompletan uzorak ispitanika (od

15 do 64 godina), kao i posebno za mlade odrasle osobe (15 do 34 godine) i mlade (15 do 24 godina).

Prevalenca konzumacije alkohola u uzorku odraslih predstavljena je i prema nivou

urbanizacije mjesta stanovanja ispitanika, kao i prema stepenu obrazovanja ispitanika.

XIII. 2.1 Opšta prevalenca upotrebe alkohola u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih

Među svim odraslima (15 do 64 godina) 63,5% prijavilo je upotrebu alkohola u životu,

polovina upotrebu alkohola u prethodnih godinu dana i 42,1% upotrebu alkohola u prethodnih

mjesec dana.

Među mladim odraslim osobama (15 do 34 godina) 65,2% prijavilo je upotrebu alkohola

ikad u životu, 54,2% upotrebu u prethodnih godinu dana, dok je 44,3% mladih odraslih konzumiralo

alkohol u prethodnih mjesec dana.

Među mladima (15 do 24 godina) 58,8% je pilo alkohol ikad u životu, 51,2% u prethodnih

godinu dana, a 40,6% u prethodnih mjesec dana. (Grafikon 10).



Grafikon 10. Prevalenca upotrebe alkohola ikad u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore. 2017

XIII 2.2 Prevalenca upotrebe alkohola po polu, u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih

Ne postoji značajna razlika prema polu u prevalenci onih koji su ikad u životu konzumirali

alkohol - 63,6% odraslih muškaraca u odnosu na 63,4% odraslih žena, što je gotovo identičan

procenat. Štaviše, nešto veći procenat mladih odraslih žena konzumirao je alkohol tokom života

u poređenju sa njihovim vršnjacima muškog pola (65,6% naspram 64,8%). Sa druge strane - nešto

više pripadnika muškog pola među mladima konzumiralo je alkohol od onih ženskog pola (60,0%

prema 57,4%).

Prevalenca konzumacije alkohola u prethodnih godinu dana je takođe veoma slična među

polovima - 50,4% odraslih muškaraca konzumiralo je alkohol u prošloj godini, u poređenju sa

50,2% žena. U populaciji mladih odraslih, procenat muških konzumenata alkohola u prethodnoj

godini je 53,6%, dok udio ženskih mladih odraslih konzumenata iznosi 54,9%. Konačno, 51,5%

63,5 65,2

58,8

50,354,2

51,2

42,1 44,340,6


Ikad u životu Prethodnih godinu dana Prethodnih mjesec dana



mladih muškaraca konzumiralo je alkohol u prethodnih godinu dana, kao i 50,9% populacije mladih

žena.

Prevalenca konzumacije alkohola u prethodnih mjesec dana je za jedan procenat veća kod

odraslih ženskih osoba nego kod odraslih muških osoba (42.6% naspram 41.6%). Slično je i u

populaciji mladih odraslih, gdje je 45% ženskih i 43.7% muških osoba prijavilo pijenje alkohola u

prethodnih mjesec dana. U najmlađoj posmatranoj populaciji, procenat aktuelnih konzumenata

alkohola je visočiji kod osoba muškog pola – 42.8% naspram 38% osoba ženskog pola (Tabela 34).

Tabela 34. Prevalenca pijenja alkohola ikad u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana, po polu. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

ODRASLI (15-64 god)

MLADI ODRASLI (15-34 god)

MLADI (15 – 24 god)

M Ž U M Ž U M Ž U Ikad u životu 63.6 63.4 63.5 64.8 65.6 65.2 60.0 57.4 58.8

Prethodnih godinu dana 50.4 50.2 50.3 53.6 54.9 54.2 51.5 50.9 51.2 Prethodnih mjesec dana 41.6 42.6 42.1 43.7 45.0 44.3 42.8 38.0 40.6

XIII 2.3 Prevalenca konzumacije alkohola prema stepenu urbanizacije mjesta stanovanja, u populaciji svih odraslih

Prevalenca konzumacije alkohola ikad u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih

mjesec dana po grupama ispitanika različitih obrazovnih profila prikazana je u Tabeli 35.

Procenat konzumenata ikad u životu i u toku prethodne godine je najvisočiji među ljudima

sa najvišim obrazovanjem. Na primjer, čak 82,9% ispitanika sa postdiplomskim obrazovanjem

konzumiralo je alkohol tokom života, 65% u prethodnoj godini i 39,6% u prethodnih mjesec dana.

Slično tome, 72,3% ispitanika sa univerzitetskim obrazovanjem konzumiralo je alkohol u životu,

60,2% u prethodnih godinu dana i 50,9% u prethodnih mjesec dana.



Tabela 35. Prevalenca konzumacije alkohola ikad u životu, u prethodnoj godini i u prethodnih mjesec dana, prema nivou obrazovanja. Svi odrasli. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

UPOTREBA ALKOHOLA

NIVO OBRAZOVANJA Ikad u životu U prethodnih godinu dana

U prethodnih mjesec dana

Bez škole ili nekoliko razreda osnovne škole 32.0 27.6 26.1

Osnovna škola 41.6 31.7 24.8

Srednja škola treći stepen 65.3 49.9 43.1

Srednja škola četvrti stepen 67.7 53.2 44.6

Viša škola ili bačelor 69.8 57.8 49.0

Fakultet 72.3 60.2 50.9

Magisterij, doktorat 82.9 65.1 39.6

UKUPNO 63.5 50.3 42.1

XIII 2.4 Prevalenca konzumacije alkohola prema stepenu urbanizacije mjesta stanovanja, u populaciji svih odraslih

Postoji određena razlika u prevalenci konzumiranja alkohola u odnosu na nivo urbanizacije.

Tako je na nivou ukupnog uzorka 65,7% stanovnika gradskih područja konzumiralo alkohol nekad

u životu, naspram 59,3% stanovnika sela. 51,8% stanovnika urbanih i 47,5% stanovnika seoskih

područja pilo je alkohol u prethodnih godinu dana, dok je u prethodnih mjesec dana alkohol

konzumiralo 43,2% stanovnika urbanih područja i 40,0% stanovnika seoskih područja (Tabela 36).

Tabela 36. Prevalenca konzumiranja alkohola ikad u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana, prema stepenu urbanizacije. Svi odrasli. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

UPOTREBA ALKOHOLA

Ikad u životu U prethodnih godinu dana


Urbano područje 65.7 51.8 43.2

Seosko područje 59.3 47.5 40.0

UKUPNO 63.5 50.3 42.1



XIII 2.5 Učestalost konzumacije alkohola, u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih

Većina konzumenata alkohola, u sve tri posmatrane dobne grupe - svi odrasli (15-64 god),

mladi odrasli (15-34 godina) i mladi (15-24 godina) pije alkohol jednom mjesečno ili rjeđe. Oko

petina odraslih konzumenata pije 2 do 4 puta mjesečno, kao i oko petine mladih odraslih (25.1%) i

22,7% mladih. Nešto učestalije pijenje evidentirano je kod 8,7% odraslih, 7,1% mladih odraslih i

6,8% mladih, koji piju alkohol 2 do 3 puta nedjeljno. Veoma često pijenje alkohola, odnosno pijenje

4 puta nedjeljno ili češće prijavljuje 7,5% odraslih i značajno manje - 3,2% mladih odraslih i 3,6%

mladih.

Tabela 37 sadrži detaljnu distribuciju učestalosti konzumacije alkohola po polu, u populaciji

svih ispitanika, mladih odraslih i mladih.

Tabela 37. Učestalost konzumacije alkohola, po polu. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

SVI ODRASLI (15-64)


MLADI (15 – 24)

M Ž U M Ž U M Ž U 4 puta nedjeljno ili češće 8.2 6.8 7.5 3.4 3.0 3.2 4.3 2.8 3.6

2 do 3 puta nedjeljno 8.6 8.9 8.7 7.1 7.1 7.1 7.2 6.2 6.8

2 do 4 puta mjesečno 19.6 20.9 20.2 25.9 24.3 25.1 22.8 22.7 22.7

Jednom mjesečno ili rjeđe 63.5 63.5 63.5 63.6 65.6 64.6 65.7 68.3 66.9

XIII 2.6 Učestalost ekscesivnog pijenja alkohola u populaciji odraslih, mladih odraslih i mladih

Ekscesivno pijenje alkohola6 odnosi se na pijenje 5 ili više pića u jednoj prilici, odnosno

prilikom jednog izlaska ili bilo kog socijalnog događaja.

6 Engleski termin „binge drinking“



Jedan od stotinu odraslih konzumenata alkohola pije pet ili više pića zaredom u istoj prilici

dnevno ili gotovo svakodnevno, sa jednakim proporcijama u odrasloj populaciji muškaraca i žena.

4,3% odraslih potrošača alkohola pije pet ili više pića u nizu u jednoj prilici najmanje jednom

nedjeljno - 3,8% muškaraca i 4,8% žena. Najmanje jednom mjesečno ekscesivno pije 13% odraslih

muških konzumenata alkohola i 10,8% odraslih ženskih konzumenata. Oko trećine odraslih muških

konzumenata pije pet ili više pića u jednoj prilici rjeđe nego jednom mjesečno - 29,3% muškaraca i

31,1% žena. Zanimljivo je da je više odraslih muškaraca nego žena odgovorilo da nikad ne pije po

ovakvom obrasacu - 52,9% muškaraca naspram 52,4% žena.

Jedna trećina (32,6%) mladih odraslih starosti od 15 do 34 godina rjeđe od jednom

mjesečno pije pet ili više pića u jednoj prilici. Najmanje jednom mjesečno 14,8% mladih pije pet ili

više pića zaredom u jednoj prilici. Više od jednog u dvadeset mladih odraslih pije pet ili više pića u

jednoj prilici bar jednom nedjeljno ili svakodnevno.

Mladi piju ekscesivno u sličnom procentu kao i mladi odrasli - nešto više od trećine ih ovako

pije rjeđe od jednom mjesečno, 15% mladih pije po ovom obrascu najmanje jednom u mjesecu, dok

4,5% pije pet ili više pića u nizu u jednoj prilici najmanje jednom nedjeljno, a 0,5% dnevno ili skoro

svakodnevno.

Detaljna raspodjela frekvencija ekscesivnog pijenja u tri starosne grupe i prema polu prikazana je u Tabeli 38. Tabela 38. Učestalost ekscesivnog pijenja, po polu. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

SVI ODRASLI (15-64)


MLADI (15 – 24)

M Ž U M Ž U M Ž U Svakodnevno ili skoro svakodnevno

1.0 0.9 0.9 0.3 0.1 0.2 0.7 0.3 0.5

Bar jednom nedjeljno 3.8 4.8 4.3 4.5 5.7 5.1 4.8 4.3 4.5

Bar jednom mjesečno 13.0 10.8 11.9 14.9 14.7 14.8 17.8 11.7 15.0

Rjeđe nego jednom mjesečno

29.3 31.1 30.2 31.1 34.3 32.6 32.6 35.3 33.9

Nikad 52.9 52.4 52.6 49.2 45.1 47.2 44.1 48.4 46.0



XIII 2.7 Vremenski okvir ekscesivnog pijenja alkohola u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih

Još jedan pokazatelj u vezi sa ekscesivnim pijenjem koji je istražen u ovoj studiji je

vremenski okvir potreban za pijenje pet ili više alkoholnih pića u jednoj prilici. Većina

odraslih, mladih odraslih i mladih koji su prijavili ekscesivno pijenje, popiju pet ili više pića za tri

do četiri sata (41,4% odraslih, 43,7% mladih odraslih i 45,1% mladih). Oko četvrtine svake

starosne grupe izvijestili su da popiju pet ili više pića u nizu za pet do šest sati. Interesantno je da u

sve tri starosne grupe veći procenat žena nego muškaraca pije ovu količinu alkoholnih pića u

najkraćem vremenskom periodu – za manje od sat vremena (2,3% žena naspram 1,4% muškaraca

među odraslima, 2,9% žena i 2,1% muškaraca među mladima i 5,3% djevojaka nasuprot 2,4%

momka među mladima). Jedna od deset odraslih osoba relativno brzo popije pet ili više alkoholnih

pića - za jedan do dva sata, kao što to učini još više mladih odraslih - 13,4% i najviše mladih - 15,7%.

Tabela 39 sadrži detaljnu prezentaciju vremenskog okvira u kom se popije pet ili više pića u

jednoj prilici za muškarce i žene, u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih.

Tabela 39. Vremenski okvir pijenja pet ili više pića u jednoj prilici, prema polu. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

Vremenski period ekscesivnog pijenja

SVI ODRASLI (15-64 god)




Manje od sat vremena 1.4 2.3 1.8 2.1 2.9 2.5 2.4 5.3 3.7

1 -2 sata 9.5 9.9 9.7 14.7 12.1 13.4 18.4 12.3 15.7

3-4 sati 41.2 41.6 41.4 41.1 46.4 43.7 40.7 50.6 45.1

5-6 sati 25.0 24.9 25.0 23.9 22.0 23.0 27.7 17.8 23.4

7-8 sati 7.2 8.8 8.0 5.6 5.5 5.5 2.1 3.5 2.7

9 sati ili više 15.7 12.5 14.1 12.7 11.1 11.9 8.6 10.6 9.5



XIII 2. 8 Učestalost konzumacije alkohola u prethodnih mjesec dana u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih

Učestalost konzumacije alkohola u prethodnih mjesec dana izražena je kroz broj dana

tokom kojih je konzumiran alkohol, u prethodnih mjesec dana.

Među svim odraslima 7,8 % je pilo alkohol 20 dana ili više u prethodnih mjesec dana, dok

je 11,5 % pilo alkohol 10 do 19 dana tokom prethodnih mjesec dana. Skoro trećina odraslih pila je

alkohol od 4 do 9 dana u prethodnih mjesec dana (30,8 %), dok je polovina odraslih konzumenata

pila alkohol 1 do 3 dana u mjesec dana prije sprovođenja istraživanja.

U uzorku mladih odraslih, više od polovine pilo je alkohol od 1 do 3 dana u prethodnih

mjesec dana (53,5%), oko trećina pila je od 4 do 9 dana (34,8%), 8,1% mladih odraslih osoba pilo

je od 10 do 19 dana u prethodnih mjesec dana, dok je 3,6% mladih odraslih pilo 20 ili više dana u

navedenom periodu.

Među mladima starosti od 15 do 24 godina skoro isti procenat kao kod mladih odraslih pio

je od 1 do 3 dana – 53,8%. Trećina mladih pila je alkohol 4 do 9 dana u prethodnih mjesec dana

(33,7%), dok je 7,2 % pilo 10 do 19 dana, a 5,3% 20 dana ili više.

Tabela 40 prikazuje učestalost pijenja alkohola kod konzumenata u prethodnih mjesec dana

u sve tri starosne grupe.

Tabela 40. Učestalost pijenja alkohola kod konzumenata – broj dana u kojima je konzumiran alkohol u prethodnih mjesec dana, prema polu. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017





20 dana ili češće 7.9 7.6 7.8 4.6 2.6 3.6 7.1 3.1 5.3

10 do 19 dana 11.4 11.6 11.5 6.7 9.6 8.1 5.6 9.2 7.2

4 do 9 dana 31.4 30.3 30.8 36.7 32.7 34.8 34.3 32.8 33.7

1 do 3 dana 49.3 50.4 49.9 52.0 55.2 53.5 53.0 54.8 53.8



XIII 2.9 Prevalenca opijanja alkoholom u prethodnih godinu dana u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih

1,5% odraslih se opijalo gotovo svakodnevno u prethodnih godinu dana, i još 2,0% bar

jednom nedjeljno. 6,1% odraslih opijalo se jednom mjesečno tokom prethodnih godinu dana.

Četvrtina konzumenata alkohola se rijetko opijala u prethodnih godinu dana, dok 66,3% nikada nije

pilo do intoksikacije u toku prethodnih godinu dana.

Intoksikacija alkoholom bila je svakodnevna praksa kod 0,3% mladih odraslih, a sedmična

praksa kod njih 2,1%. Najmanje jednom mjesečno opijalo se 7,4% mladih odraslih. 29,5 % mladih

odraslih rijetko se opijalo u prethodnih godinu dana, dok se 60,7% njih u navedenom period nikada

nije opijalo.

0,4% mladih su skoro svakodnevno bili pijani u prethodnih godinu dana, a 1% najmanje

jednom nedjeljno. 7,4% mladih opijalo se najmanje jednom mjesečno u prethodnih godinu dana,

jednako kao i mladih odraslih. 30,3% mladih rijetko se opijalo u prethodnoj godini, dok se 60,9%

njih nikada nije opilo tokom ovog vremenskog perioda (Tabela 41).

Tabela 41. Prevalenca opijanja alkoholom u prethodnih godinu dana po polu, među konzumentima. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore. 2017





Skoro svakog dana 1.5 1.5 1.5 0.5 0.2 0.3 0.8 0.0 0.4

Bar jednom sedmično 1.8 2.2 2.0 1.4 2.9 2.1 0.7 1.4 1.0

Bar jednom mjesečno 5.9 6.3 6.1 7.8 7.0 7.4 7.5 7.3 7.4

Rijetko 23.8 24.4 24.1 29.8 29.2 29.5 29.3 31.4 30.3

Ni jednom u prethodnih godinu dana

67.0 65.6 66.3 60.6 60.8 60.7 61.7 59.9 60.9



XIII 2.10 Učestalost opijanja alkoholom u prethodnih godinu dana u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih

Osim prevalence, istraživanjem je procjenjivana i učestalost opijanja u prethodnih godinu

dana kod onih koji su pili alkohol u navedenom periodu. Većina ispitanika u sve tri dobne grupe nije

se opijala u prethodnih godinu dana. Oko jedan od deset odraslih, mladih odraslih i mladih ljudi

opijao se samo jednom u prethodnih godinu dana, dok ih se nešto više opijalo 2 do 5 dana u godini.

Tabela 42 sadrži detaljan pregled učestalosti opijanja kod onih koji su konzumirali alkohol u

prethodnih godinu dana, u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih.

Tabela 42. Učestalost opijanja alkoholom u prethodnih godinu dana među konzumentima, po polu. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

SVI ODRASLI

(15-64 god)

MLADI ODRASLI

(15-34 god)

MLADI

(15 -24 god)

M Ž

U M Ž U M Ž U

Svakog dana 1.1 1.1 1.1 0.1 0.0 0.1 0.1 0.0 0.1

5 do 6 dana sedmično 0.5 0.3 0.4 0.3 0.2 0.2 0.7 0.0 0.4

3 – 4 dana sedmično 0.5 0.4 0.5 0.1 0.2 0.2 0.0 0.6 0.3

1-2 dana sedmično 1.2 1.9 1.5 1.3 2.6 1.9 0.7 0.8 0.7

2-3 dana sedmično 3.7 4.1 3.9 4.3 4.8 4.5 3.3 3.9 3.6

1 dan u mjesecu 2.5 2.5 2.5 3.5 2.9 3.3 4.2 3.9 4.1

6-11 dana godišnje 3.6 5.0 4.3 5.3 7.8 6.5 2.6 11.1 6.6

2-5 dana godišnje 11.7 9.3 10.6 14.9 9.3 12.2 17.3 7.0 12.5

Samo jednom u

prethodnih godinu dana

8.2 9.8 8.9 6.5 11.4 10.4 9.4 12.8 11.0

Nikad u prethodnih godinu dana

67.0 65.6 66.3 60.6 60.8 60.7 61.7 59.9 60.9



XIII 2. 11 Preferencija alkoholnih pića u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih

U nacionalni upitnik je uvršteno dodatno pitanje “Koje alkoholno piće najčešće pijete”.

Zahvaljujući sistemu preusmjeravanja odgovora koji je primijenjen u upitniku, na ovo pitanje

odgovarali su samo oni koji su prethodno potvrdno odgovorili na pitanje da li su pili alkohol nekad

u životu.

Pivo dominira kao preferirani izbor u sve tri starosne grupe (15 do 64 godine, 15 do 34

godine i 15 do 24 godine) – najčešće ga pije 39% svih odraslih i čak gotovo polovina mladih odraslih

(48,5%), i više od polovine mladih (53,3%). Muškarci češće biraju pivo kao preferirano piće nego

žene.

Nakon piva, vino je najčešće konzumirano piće – najčešće ga pije 33,1% svih odraslih, 31,4%

mladih odraslih i 26,6% mladih. Vino češće kao preferirano piće biraju osobe ženskog pola, u sve tri

dobne grupe.

Žestoka pića su preferirani izbor oko četvrtine ispitanika u populaciji svih odraslih – skoro

podjednako muškaraca i žena. Mladi odrasli u 16,5% slučajeva preferiraju žestoka pića, i nešto više

pripadnici najmlađe populacije – 16,7%. Interesantno je da u sve tri posmatrane starosne grupe

žestoka pića češće preferiraju pripadnice ženskog pola.

Tabela 43 sadrži distribuciju odgovora ispitanika koji su nekad u životu pili alkohol o

njihovom preferiranom alkoholnom piću, u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih.

Tabela 43. Distribucija konzumenata alkohola u odnosu na preferirano piće, po polu. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017




M Ž U M Ž U M Ž U Vino 31.1 35.2 33.1 30.5 32.4 31.4 23.5 30.5 26.6

Pivo 41.6 36.2 39.0 51.4 45.3 48.5 58.1 47.1 53.3

Žestoka pića 23.7 24.0 23.9 15.5 17.5 16.5 15.9 17.6 16.7

Drugo 3.6 4.6 4.1 2.6 4.8 3.6 2.4 4.8 3.5



Još jedno nacionalno specifično pitanje koje je uvršteno u upitnik je: “Molimo Vas da za

svako od navedenih alkoholnih pića navedete koliko ste popili u prethodnih NEDJELJU DANA”.

Na ovo pitanje odgovarali su ispitanici koji su prethodno potvrdno odgovorili na pitanje da li su pili

alkohol u prethodnih mjesec dana. Količine “pića” su definisane na sljedeći način: za vino - broj čaša

od 0,2 l; za pivo broj flaša od 0,33 ili 0,5 l; za žestoka pića broj čašica od 0,03 i za špricer, bambus,

pjenušava vina i slično broj čaša od 0.2l.

Odrasli koji su pili alkohol u prethodnih mjesec dana su, u nedjelji koja je prethodila

istraživanju, popili u prosjeku 1,3 čaše vina. Prosječan broj piva koja su popili odrasli u nedjelji koja

je prethodila istraživanju je 3,5. Odrasli koji su pili žestoka pića u prethodnih mjesec dana popili su

u prosjeku 2,4 čašice. Prosječni broj popijenih miješanih pića kao što su špricer, bambus, pjenušava

vina u sedmici koja je prethodila istraživanju kod odraslih je 2,1 čaše.

Mladi odrasli (15 – 34 godina) popili su u prosjeku 1,1 čašu vina u prethodnih nedjelju dana,

4,2 flaše piva, 1,9 čašice žestokih pića, i 0,4 čaše pića kao što su špricer, bambus, pjenušava vina u

sedmici koja je prethodila istraživanju.

Konačno, najmlađa posmatrana populacija - mladi starosti 15 do 24 godina je u nedjelji koja

je prethodila istraživanju popili su u prosjeku 0,7 čaša vina, 4,2 flaše piva, 2 čašice žestokih pića, i

0,4 čaša pića kao što su bambus, špricer, pjenušava vina, i sl.

U Tabelama 44, 45 i 46 dat je prikaz proječnog broja popijenih standardnih pića u

nedjelji koja je prethodnila istraživanju, za svako piće – vino, pivo, žestoka pića i miješana

pića, kao i prosječna količina popijenih pića izražena u centilitrima čistog alkohola, u

populaciji svih odraslih stanovnika Crne Gore, mladih odraslih i mladih.



Tabela 44. Prosječna količina popijenih pića u prethodnih nedjelju dana. Svi odrasli. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

SVI ODRASLI (15-64)

Od Do Prosjek % čistog alkohola (SZO

standard)7

cl čistog alkohola

Vino (broj čaša od 0.2 l) 0 30 1,3 12% 3,2

Pivo (broj flaša od 0.33 ili 0.5 l) 0 80 3,5 5% 8,75

Žestoka pića (broj čašica od 0.03 l) 0 55 2,4 40% 2,88

Špricer, bambus, pjenušava vina (broj čaša od 0.2l) 0 40 2,1 12% 5,04

Tabela 45. Prosječna količina popijenih pića u prethodnih nedjelju dana. Mladi odrasli. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

MLADI ODRASLI (15-34) Od Do Prosjek % čistog

alkohola cl čistog alkohola

Vino (broj čaša od 0.2 l) 0 30 1.1 12% 2.64

Pivo (broj flaša od 0.33 ili 0.5 l) 0 50 4.2 5% 10.5

Žestoka pića (broj čašica od 0.03 l) 0 55 1.9 40% 2.28

Špricer, bambus, pjenušava vina (broj čaša od 0.2l) 0 20 0.4 12% 0.96

Tabela 46. Prosječna količina popijenih pića u prethodnih nedjelju dana. Mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

MLADI (15-24) Od Do Prosjek % čistog

alkohola cl čistog alkohola

Vino (broj čaša od 0.2 l) 0 20 0.7 12% 1.68

Pivo (broj flaša od 0.33 ili 0.5 l) 0 50 4.2 5% 10.5

Žestoka pića (broj čašica od 0.03 l) 0 50 2.0 40% 2.4

Špricer, bambus, pjenušava vina (broj čaša od 0.2l) 0 20 0.4 12% 0.96

7 Standard postotka čistog alkohola po volumenu- Kada je potrošnja alkohola dobijena kao količina pića, za procjenu volumena čistog alkohola (tj. etanola) primjenjuju se sljedeći postotci volumena alkohola: 5% za pivo, 12% za vino i 40% za žestoka alkoholna pića.



XIII 3 TRANKVILIZERI I SEDATIVI

Ovo poglavlje sadrži podatke o prevalenci upotrebe ljekova za smirenje i za uspavljivanje

među odraslim osobama, mladim odraslima i mladima, izražene kroz standardne mjere prevalence

– upotreba ikad u životu, upotreba u prethodnih godinu dana i upotreba u prethodnih mjesec dana.

U istraživanju je takođe istražena i učestalost uzimanja sedativa i/ili trankvilizera u toku

prethodnog mjeseca, kao i izvor ovih ljekova, odnodno način kako su korisnici došli do ovih tableta

posljednji put kad su ih koristili.

Tokom intervjuisanja, ispitanicima su prezentovane pokazne kartice sa nazivima i

slikama najčešće korišćenih trankvilizera i sedativa kako bi bili sigurni da znaju na koju vrstu

ljekova se pitanja odnose.

Osim po starosnim grupama, prevalenca upotrebe trankvilizera i sedativa predstavljena je i

u odnosu na nivo urbanizacije mjesta stanovanja ispitanika, kao i u odnosu na stepen obrazovanja

ispitanika.

XIII 3.1 Prevalenca upotrebe trankvilizera i sedativa u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih

18,1% odraslih starosti od 15 do 64 godina je koristilo trankvilizere i/ili sedative tokom

svog života, 11,6% ih je koristilo u prethodnih godinu dana dok je 8,1% odraslih koristilo ove

ljekove u prethodnih mjesec dana.

7% mladih odraslih starosti od 15 do 34 godine koristilo je ljekove iz grupe trankvilizera

i/ili sedativa tokom života, 3,7% u toku prethodne godine i 2,1% u prethodnih mjesec dana.

U najmlađoj populaciji dobi od 15 do 24 godine, 3,8% koristilo je ljekove za smirenje i/ili

spavanje tokom života, 1,8% u prethodnih godinu dana i 0,3% u prethodnih mjesec dana

(Grafikon 11).



Grafikon 11. Prevalenca upotrebe trankvilizera i/ili sedativa ikad u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

XIII 3.2 Prevalenca upotrebe trankvilizera i/sedativa prema polu u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih

Među 18,1% odraslih koji u koristili tablete za smirenje/spavanje nekad u životu, nešto je

više muškaraca nego žena – 18,8% naspram 17,2%. Muškarci preovlađuju i među 11,6% odraslih

koji su koristili ove ljekove u prethodnih godinu dana (12,5% naspram 10,6% žena), i među 8,1%

odraslih koji su izjavili da su koristili ove ljekove u prethodnih mjesec dana (8,5% muškaraca

naspram 7,8% žena).

Među mladim odraslima 7,1% mladih muškaraca koristilo je trankvilizere i/ili sedative

ikad u životu naspram 6,9% mladih žena. U ovoj starosnoj grupi, međutim, među nedavnim i

aktuelnim korisnicima ovim ljekova preovlađuju žene – 4% mladih žena koristilo ih je u prethodnih

godinu dana, naspram 3,3% mladih muškaraca. U prethodnih mjesec dana, 2,3% mladih žena pilo

je ove tablete, dok je u istom periodu to činilo 1,8% mladih muškaraca.

18,1

7

3,8

11,6

3,7

1,8

8,1

2,1

0,3


Ikad u životu U prethodnih 12 mjeseci U prethodnih 30 dana



Što se tiče mladih uzrasta od 15 do 24 godine, približno jednak procenat mladića i

djevojaka koristio je ljekove za spavanje i/ili smirenje tokom života i u prethodnih mjesec dana. Više

ženskih nego muških mladih osoba koristilo je ove ljekove u prethodnih godinu dana - 2,3%

naspram 1,3%.

Tabela 47 prikazuje detaljnu distribuciju prevalence upotrebe ljekova za spavanje i smirenje

tokom života, u prethodnih godinu dana i u posljednjih mjesec dana prema polu, u uzorku svih

odraslih, mladih odraslih i mladih.

Tabela 47. Prevalenca upotrebe trankvilizera i/ili sedativa ikad u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana, po polu. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

SVI ODRASLI

(15-64)

MLADI ODRASLI

(15-34)

MLADI

(15 – 24)


Ikad u životu 18.8 17.2 18.1 7.1 6.9 7.0 3.8 3.7 3.8 U prethodnih godinu dana 12.5 10.6 11.6 3.3 4.0 3.7 1.3 2.3 1.8

U prethodnih mjesec dana 8.5 7.8 8.1 1.8 2.3 2.1 0.3 0.2 0.3

XIII 3.3 Prevalenca upotrebe trankvilizera i sedativa prema stepenu obrazovanja, u populaciji svih odraslih

Skoro trećina ispitanika bez formalnog obrazovanja ili sa nezavršenom osnovnom školom

koristila je ljekove tokom života i gotovo petina onih sa završenom srednjom školom. Više od jedne

u pet osoba sa postdiplomskim obrazovanjem koristilo je ove ljekove tokom života.

Detaljna raspodjela upotrebe trankvilizera i/ili sedativa ikad u životu u svakoj podgrupi

populacije prema stepenu oibrazovanja prikazana je u Tabeli 48.



Tabela 48. Upotreba trankvilizera i/ili sedativa ikad u životu među korisnicima, prema stepenu obrazovanja. Svi odrasli. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

Najviši završeni stepen obrazovanja % korisnika

Bez škola ili nekoliko razreda osnovne škole 31.4 Osnovna škola 13.4 Trogodišnja srednja škola 18.9 Četvorogodišnja srednja škola 18.3 Viša škola ili bečelor 22.7 Fakultet (diplomski studij) 17.7 Posdiplomsko obrazovanje (magisterij, doktorat) 12.7

XIII 3.4 Prevalenca upotrebe trankvilizera i sedativa prema stepenu urbanizacije mjesta stanovanja, u populaciji svih odraslih

Postoji manja razlika u rasprostranjenosti korišćenja ljekova iz grupe trankvilizera i sedativa

između naselja sa različitim nivoom urbanizacije. Tako je 18,4% stanovnika urbanih naselja starosti

15 do 64 godina u odnosu na 17,2% stanovnika ruralnih područja koristilo ove ljekove nekad u

životu. 11,8% stanovnika urbanih sredina naspram 11,2% stanovnika ruralnih sredina koristilo je

ove ljekove u prethodnih godinu dana, dok je 8,8% stanovnika urbanih sredina i 6,9% stanovnika

sela koristilo ove ljekove u prethodnih mjesec dana (Tabela 49).

Tabela 49. Prevalenca upotrebe trankvilizera i/ili sedativa ikad u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana, prema stepenu urbanizacije mjesta stanovanja. Svi odrasli. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

Ikad u životu U prethodnih godinu dana


Urbano područje 18.4 11.8 8.8 Ruralno područje 17.2 11.2 6.9 UKUPNO 18.0 11.6 8.1



XIII 3. 5 Opšta učestalost upotrebe trankvilizera i sedative, u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih

Ispitanici su pitani o opštoj učestalosti uzimanja sedativa i/ili trankvilizera. Rezultati koji su

ovdje prikazani odnose se na učestalost upotrebe sedativa i trankvilizera među onima koji su

koristili ove ljekove, u sve tri starosne grupe - odrasli, mladi odrasli i mladi.

Većina odraslih korisnika koristi ove ljekove jednom mjesečno ili rjeđe (63,3%). Dva do

četiri puta mjesečno ove ljekove koristi 16,7% odraslih. Nešto češće, dva do tri puta nedjeljno,

sedative i trankvilizere koristi 7% odraslih. Konačno, najčešće, četiri puta nedjeljno ili više, ove

ljekove koristi 13% odraslih. Polne razlike u učestalosti upotrebe nijesu primjetne.

Mladi odrasli u većini slučajeva koriste sedative i trankvilizere jednom mjesečno ili rjeđe –

(78,8%). Osam procenata korisnika iz ove starosne grupe češće koristi ove ljekove, dva do četiri

puta mjesečno. Dva do tri puta nedjeljno ove ljekove koristi jedna od dvadeset odraslih osoba. Na

kraju, najčešća upotreba - 4 puta nedjeljno ili češće, registrovana je kod 8,3% mladih odraslih osoba

koje koriste trankvilizere i sedative.

Devet od deset korisnika trankvilizera i/ili sedativa među najmlađom populacijom starosti

od 15 do 24 godina koristi ove ljekove jednom mjesečno ili rjeđe; 3,9% mladih koristi ove ljekove 2

do 4 puta mjesečno, dok ih 4,7% koristi 2 do 3 puta nedjeljno. Konačno, 2,2% mladih koristi ove

ljekove 4 puta nedjeljno ili češće.

Tabela 50 sadrži detaljnu distribuciju učestalosti upotrebe trankvilizera i/ili sedativa po polu kod onih koji su ove tablete koristili, u populaciji svih odrasli, mladih odraslih i mladih. Tabela 50. Opšta učestalost upotrebe trankvilizera i/ili sedativa među korisnicima, po polu. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017



MLADI (15–24 god)


4 puta sedmično ili češće 13.5 12.5 13.0 12.5 3.5 8.3 4.3 0.0 2.2

2 do 3 puta sedmično 7.4 6.5 7.0 4.5 5.4 4.9 5.2 4.2 4.7

2 do 4 puta mjesečno 16.8 16.7 16.7 9.1 6.7 8.0 5.9 0.0 3.9

Jednom mjesečno ili rjeđe 62.3 64.4 63.3 73.9 84.4 78.8 84.7 95.8 90.1



XIII 3.6 Učestalost upotrebe trankvilizera i sedativa tokom prethodnih mjesec dana, u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih

Aktuelna upotreba trankvilizera i sedativa (upotreba tokom prethodnih mjesec dana)

izražena je kroz broj dana u prethodnih mjesec dana kada su korišćeni ovi ljekovi.

Trećina odraslih korisnika koristila ih je od 1 do 3 dana u prethodnih mjesec dana, 22,1%

odraslih korisnika ih je koristilo od 4 do 9 dana, 14,3% odraslih korisnika koristilo je ove supstance

10 do 19 dana. Najčešće - 20 dana ili više, ove ljekove koristilo je 30,3% odraslih korisnika u toku

prethodnog mjeseca.

Kod mladih odraslih, jedan od dva su ove supstance koristili od 1 do 3 dana, jedan od deset

ih je koristio od 4 do 9 dana, 3,4% ih je koristio od 10 do 19 dana, a jedan od tri koristio je ove

supstance 20 dana ili češće.

Među mladima, 40,3% je koristilo ljekove za smirenje i/ili za uspavljivanje od 1 do 3 dana,

47,8% ih je koristilo od 4 do 9 dana, dok je 11,9% koristilo ove supstance 20 dana ili više.

U tabeli 51 prikazana je detaljna raspodjela učestalosti upotrebe trankvilizera i/ili sedativa

po polu u tri posmatrane starosne grupe, tokom prethodnih mjesec dana.

Tabela 51. Učestalost upotrebe trankvilizera i/ili sedativa po poulu – broj dana u prethodnih mjesec dana. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017



MLADI (15–24 god)

M Ž U M Ž U M Ž U 20 ili više dana 34.5 25.7 30.3 42.1 26.2 33.5 20.0 0.0 11.9

10 do 19 dana 15.8 12.7 14.3 7.5 0.0 3.4 0.0 0.0 0.0

4 do 9 dana 21.4 22.9 22.1 21.6 1.2 10.6 80.0 0.0 47.8

1 do 3 dana 28.4 38.8 33.3 28.8 72.7 52.5 0.0 10.0 40.3



XIII 3.7 Način nabavke trankvilizera i/ili sedativa pri posljednjoj upotrebi, u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih

Ispitanici su pitani o izvoru trankvilizera i/ili sedativa, odnosno načinu kako su do njih došli

kada su ih posljednji put koristili. Ponuđeni odgovori bili su: “kupio/la sam ih ili podigao/la na

recept”, “dobio/la sam ih od nekoga”, “kupio/la sam ih u apoteci bez recepta”, “ništa od navedenog”.

Većina odraslih korisnika trankvilizera i/ili sedativa kupila ih je ili podigla u apoteci sa

ljekarskim receptom – 73,4%. Skoro svaki deseti korisnik trankvilizera i/ili sedativa, odnosno

9,3% odraslih, je kupio ove ljekove u apoteci bez recepta. U 15,7% slučajeva, trankvilizere i/ili

sedative je odraslim korisnicima dala druga osoba.

Što se tiče mladih odraslih, više od polovine korisnika trankvilizera i/ili sedativa kupilo ih

je ili podiglo u apoteci sa ljekarskim receptom (53,3%). Trećina mladih odraslih korisnika

trankvilizera i/ili sedativa dobila je ove ljekove od nekog drugog, dok ih je skoro jedan od dvadeset

korisnika kupio u apoteci bez recepta.

Mladi su kupili trankvilizere i/ili sedative u apoteci u 45,7% slučajeva, rijeđe od odraslih i

mladih odraslih. Sa druge strane, u više slučajeva u odnosu na odrasle i mlađe odrasle, najmlađi su

trankvilizere i/ili sedative dobili od druge osobe – 40,8%. U najmanjem broju slučajeva, mladi su

kupili ove ljekove u apoteci bez ljekarskog recepta – 1,8%.

Tabela 52 sadrži distribuciju proporcije svakog načina nabavke trankvilizera i/ili sedativa

među korisnicima ovih lijekova oba pola, u sve tri starosne grupe populacije.

Tabela 52. Način nabavke trankvilizera i/ili sedativa pri posljednjoj upotrebi, po polu. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017



MLADI (15–24 god)

M Ž U M Ž U M Ž U Kupio/la sam ih ili podigao/la na recept

71.0 76.1 73.4 47.2 60.2 53.3 39.8 51.9 45.7

Dobio/la sam ih od nekoga

17.1 14.1 15.7 36.7 29.6 33.3 41.1 40.5 40.8

Kupio/la sam ih u apoteci bez recepta

10.0 8.5 9.3 5.2 3.7 4.5 3.4 0.0 1.8

Ništa od navedenog 1.9 1.3 1.6 10.9 6.5 8.8 15.7 7.6 11.8



XIII 4 UPOTREBA BILO KOJE ILEGALNE DROGE8

Ovo poglavlje sadrži podatke o upotrebi ilegalnih droga u uzorku odraslih, mladih odraslih i

mladih. "Ilegalne droge" u ovom istraživanju podrazumijevaju kanabis, ekstazi, amfetamine,

kokain, heroin i LSD. Očekivano, najveći udio prevalence upotrebe ovih droga koja je dobijena u

ovom istraživanju nosi kanabis, obzirom da je ovo droga koja se najviše koristi u sve tri analizirane

populacije.

XIII 4.1 Prevalenca upotrebe bilo koje ilegalne droge u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih

U uzorku svih odraslih starosti od 15 do 64 godina, prevalenca upotrebe bilo koje ilegalne

droge je sljedeća:

• 8,7% odraslih je nekad u životu koristilo ilegalne droge.

• 5,4% odraslih je koristilo ilegalne droge u prethodnih godinu dana.

• 2,3% odraslih koristilo je ilegalne droge u prethodnih mjesec dana.

Prevalenca upotrebe ilegalnih droga je najveća u uzorku mladih odraslih, starosti 15 do 34

godine, gdje je:

• 14,3% ikada koristilo ilegalne droge,

• 11,2% koristilo ilegalne droge u prethodnih godinu dana

• 4.5% koristilo ilegalne droge u prethodnih mjesec dana.

Očekivano, nešto niža prevalenca upotrebe ilegalnih droga je istraživanjem nađena među

mladima starosti 15 do 24 godina, od kojih je:

• 13,8% koristilo ilegalne droge ikad u životu,

• 10,4% koristilo neku ilegalnu drogu u prethodnih godinu dana

• 3,7% koristilo ilegalne droge u prethodnih mjesec dana (Grafikon 12).

8 U ovom istraživanju, pod pojmom “ilegalne droge” podrazumijevaju se kanabis, ekstazi, amfetamini, kokain, heroin i LSD.



Grafikon 12. Prevalenca upotrebe ilegalnih droga ikad u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore. 2017

XIII 4. 2 Prevalenca upotrebe bilo koje ilegalne droge po polu, u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih

Više odraslih muškaraca nego žena koristilo je bilo koju ilegalnu drogu u sva tri posmatrana

perioda – ikad u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana:

• Ikad u životu – 9,4% muškaraca naspram 7,9% žena

• U prethodnih godinu dana – 6,0% muškaraca i 4,7% žena

• U prethodnih mjesec dana – 2,5% muškaraca naspram 2% žena.

8,7

14,313,8

5,4

11,210,4

2,3

4,53,7


Ikad u životu U prethodnih 12 mjeseci U prethodnih 30 dana



Među mladim odraslima muškarci takođe preovladavaju u upotrebi bilo koje ilegalne droge:

• 15,5% muškaraca i 13,0% žena koristilo je ilegalne droge ikad u životu,

• 12,5% muškaraca i 9,7% žena koristilo je ilegalne droge u prethodnih godinu dana

• 4,6% muškaraca naspram 4,3% žena koristilo je ilegalne droge u prethodnih mjesec

dana.

Najveća razlika između muškog i ženskog pola u prevalenci uzimanja ilegalnih droga evidentna

je u populaciji mladih:

• 16,0% mladića je koristilo neku ilegalnu drogu tokom svog života, naspram 11,4%

djevojaka

• U prethodnih godinu dana 12,0% mladića koristilo je ilegalne droge, kao i 8,5% djevojaka

• 3,9% mladih mladića koristilo je ilegalne droge u prethodnih mjesec dana u odnosu na 3,4%

djevojaka.

Navedeni nalazi istraživanja o upotrebi bilo koje ilegalne droge su u Tabeli 53 predstavljeni po

polu, za sva tri posmatrana vremenska perioda i za sve tri starosne grupe.

Tabela 53. Prevalenca upotrebe bilo koje ilegalne droge ikad u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

SVI ODRASLI (15- 64 god)


MLADI (15-24 god)

M Ž U M Ž U M Ž U Ikad u životu 9.4 7.9 8.7 15.5 13.0 14.3 16.0 11.4 13.8 Prethodnih godinu dana 6.0 4.7 5.4 11.8 9.6 10.7 12.0 8.5 10.4 Prethodnih mjesec dana 2.5 2.0 2.3 4.6 4.3 4.5 3.2 3.4 3.3



XI 4. 3 Prevalenca upotrebe bilo koje ilegalne droge prema stepenu obrazovanja, u populaciji svih odraslih

Jedna od deset osoba bez formalnog obrazovanja bar jednom u životu je probala neku

ilegalnu drogu. Posmatrano kao udio korisnika droga među osobama različitih obrazovnih nivoa u

opštoj populaciji, udio korisnika droga je proporcionalno najvisočiji među onima koji su završili

postdiplomski studij (24,7%), višu školu ili bečelor (12,2%) i univerzitet (11,5%). Obzirom da kako

je već navedeno, u ukupnom skoru odnosno prevalenci upotrebe bilo koje droge najveći udio nosi

kanabis, ovakav rezultat nije neočekivan.

Sa drugog aspekta posmatrano, kao udio osoba svakog obrazovnog profila koje su koristile

neku ilegalnu drogu tokom života u opštoj populaciji stanovnika Crne Gore, najveći je procenat onih

koji su završili trogodišnju i četvorogodišnju srednju školu - 5%, dok je preostalih 3,7% korisnika

ilegalnih droga u Crnoj Gori završil: 2,7% višu školu ili fakultet, 0.2% postdiplomsko obrazovanje, i

0.8 osnovnu školu ili manje.

Konačno, ako se posmatra obrazovna struktura među onima koji su bar nekad u životu

koristili dbilo koju ilegalnu drogu, najveći je procenat onih sa završenom srednjom školom (59,1%),

a slijede oni sa fakultetskim ili višim obrazovanjem (22.9%). Prevalenca upotrebe bilo koje droge

ikad u životu prema stepenu obrazovanja prikazana je u Tabeli 54.

Tabela 54. Prevalenca upotrebe bilo koje droge ikad u životu, prema stepenu obrazovanja. Svi odrasli. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

Najviši završeni stepen obrazovanja

% osoba tog obrazovnog nivoa

koje su koristile bilo koju ilegalnu drogu u

opštoj populaciji

% osoba koje su koristile bilo koju ilegalnu drogu u

životu u populaciji osoba tog

obrazovnog nivoa

% osoba tog obrazovnog nivoa među korisnicima bilo koje ilegalne

droge ikad u životu

Bez škole ili nekoliko razreda osnovne škole

0.2 9.9 1.8

Osnovna škola 0.6 3.4 6.5 Trogodišnja srednja škola 0.8 6.4 9.7 Četvorogodišnja srednja škola 4.2 9.3 48.4 Viša škola ili bachelor 0.9 12.2 10.7 Fakultet (diplomski studij) 1.8 11.5 20.4 Postdiplomsko obrazovanje (magisterij, doktor nauka)

0.2 24.7 2.5

UKUPNO 8.7 8.7 100



XIII 4. 4 Prevalenca upotrebe bilo koje ilegalne droge prema stepenu urbanizacije mjesta stanovanja, u populaciji svih odraslih

Prevalenca upotrebe bilo koje droge u toku života i u toku prethodne godine je više nego

dvostruko veća u urbanim područjima, dok je rasprostranjenost upotrebe bilo koje droge u toku

prethodnih mjesec dana gotovo dvostruko veća (Tabela 55).

Tabela 55. Prevalenca upotrebe bilo koje droge ikad u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana, prema nivou urbanizacije mjesta stanovanja. Svi odrasli. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

Svi odrasli (15 do 64) godina Ikad u životu U prethodnih

godinu dana U prethodnih mjesec dana

Urbano područje 10.7 6.6 2.7 Ruralno područje 4.8 3.0 1.5 UKUPNO 8.7 5.4 2.3



XIII 5 KANABIS

U ovom istraživanju upotreba kanabisa istražena je kroz pitanja o korišćenju ove supstance

u nekom od njena tri oblika: marihuana, skank ili hašiš. U ovom poglavlju prikazani su podaci o

učestalosti lične upotrebe ikad u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana; o

starosti pri prvoj upotrebi kanabisa, o načinu nabavke kanabisa pri posljednjem korišćenju, itd.

Rezultati su prikazani posebno za stanovnike starosti 15 do 64 godina, za mlade odrasle starosti 15

do 34 godina i mlade starosti 15 do 24 godina.

XIII 5.1 Opšta prevalenca upotrebe kanabisa u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih

Kanabis je supstanca koja se najčešće koristi u sve tri dobne skupine – u populaciji svih

odraslih (15 do 64 godina), u populaciji mladih odraslih (15 do 34 godina) i u populaciji mladih (15

do 24 godine).

U opštoj populaciji starosti od 15 do 64 godina, manje od jedne u deset osoba je koristilo

kanabis ikad u životu (8,1%), nešto manje od jedne od dvadeset osoba koristilo je kanabis u

prethodnih godinu dana (4,6%), dok je nešto manje od jedne u pedeset osoba koristilo ovu drogu u

prethodnih mjesec dana (1,8%).

U Crnoj Gori je 13,1% mladih odraslih starosti od 15 do 34 godine probalo kanabis nekad

u životu, 9% ga je koristilo tokom prethodnih godinu dana a 3,6% tokom prethodnih mjesec dana.

Rasprostranjenost upotrebe kanabisa je najviša među mladima dobi između 15 i 24 godina,

gdje 11,9% koristilo ovu drogu nekad u životu; 8,3% mladih je tokom prethodnih godinu dana

koristilo kanabis a 2,4% tokom prethodnih mjesec dana (Grafikon 13).



Grafikon 13. Prevalenca upotrebe kanabisa ikad u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

XIII 5.2 Prevalenca upotrebe kanabisa po polu, u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih

Jedan procenat odraslih muškaraca više nego odraslih žena koristio je kanabis tokom života

- 8,6% muškaraca naspram 7,6% žena. Nešto više odraslih muškaraca takođe je koristilo ovu drogu

u prethodnih godinu dana - 4,9% naspram 4,3% odraslih žena, kao i u prethodnih mjesec dana -

2,0% muškaraca naspram 1,6% žena.

Među mladim odraslima, muškarci preovladavaju skoro dva procenta u odnosu na žene u

upotrebi kanabisa - 13,9% mladih odraslih muškaraca u odnosu na 12,1% mladih odraslih žena

koristilo je ovu drogu u životu; 9,5% mladih odraslih muškaraca naspram 8,5% mladih odraslih

8,1

13,1

11,9

4,6

98,3

1,8

3,6

2,4

SVI ODRASLI (15‐64) MLADI ODRASLI (15‐34) MLADI (15‐24)

IKAD U ŽIVOTU U PRETHODNIH 12 MJESECI U PRETHODNIH 30 DANA



žena koristilo je kanabis u prethodnih godinu dana, dok je 3,5% mladih odraslih muškaraca i nešto

više mladih odraslih žena (3,7%) koristilo kanabis u prethodnih mjesec dana.

U populaciji mladih 13,4% momaka je koristilo kanabis u odnosu na 10,1% djevojaka ikad

u životu; 9,1% momaka u prethodnih godinu dana i 7,3% djevojaka. Prevalenca korišćenja kanabisa

tokom prethodnih mjesec dana takođe je veća među djevojkama nego među momcima (2,5% u

odnosu na 2,2%).

Tabela 56 sadrži podatke o prevalenci upotrebe kanabisa ikad u životu, u prethodnih godinu

dana i u prethodnih mjesec dana po polu, u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih.

Tabela 56. Prevalenca upotrebe kanabisa ikad u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana po polu. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

SVI ODRASLI (15-64)


MLADI (15-24)


IKAD U ŽIVOTU 8.6 7.6 8.1 13.9 12.1 13.1 13.4 10.1 11.9

PRETHODNIH GODINU DANA 4.9 4.3 4.6 9.5 8.5 9.0 9.1 7.3 8.3

PRETHODNIH MJESEC DANA 2.0 1.6 1.8 3.5 3.7 3.6 2.5 2.2 2.4

XIII 5.3 Prevalenca upotrebe kanabisa prema stepenu obrazovanja, u populaciji svih odraslih

U populaciji osoba starosti 15 do 64 godina u Crnoj Gori koje nijesu završile osnovnu školu,

procenat onih koji su nekad u životu koristili kanabis iznosi 9,9%. U populaciji osoba sa završenom

osnovnom školom, procenat korisnika kanabisa ikad u životu iznosi 3,3%; u populaciji onih sa

završenom srednjom školom treći stepen -5,9%; u populaciji osoba sa završenom srednjom školom

četvrti stepen -8,6%; u populaciji osoba koje su završile višu školu ili bečelor nivo obrazovanja udio

onih koji su koristili kanabis nekad u životu je 11.8%. U populaciji osoba sa fakultetskim

obrazovanjem, udio onih koji su koristili kanabis nekad u životu iznosi 10.8%, dok procenat

korisnika kanabisa u populaciji osoba sa postdiplomskim obrazovanjem iznosi 23,9% (dakle,



gotovo svaka četvrta osoba u Crnoj Gori koja je završila posdiplomsko obrazovanje probala je nekad

u životu kanabis).

Posmatrano u odnosu na opštu populaciju stanovnika Crne Gore, među 8,1% osoba koje su

koristile kanabis u opštoj populaciji starosti 15 do 64 godina u Crnoj Gori, udio onih koji nijesu

završili ni osnovnu školu iznosi 0,2%, udio onih sa završenom osnovnom školom je 0,5%; udio

osoba sa završenom srednjom školom trećeg ili četvrtog stepena je 4,6%; udio osoba sa završenom

visokom školom ili bečelor stepenom obrazovanja je 0,9%; udio onih sa završenim fakultetskim

obrazovanjem je 1,7%, dok je udio osoba sa postdiplomskim obrazovanjem među korisnicima

kanabisa u Crnoj Gori 0,2%. (Tabela 57).

Tabela 57. Distribucija korisnika kanabisa prema stepenu obrazovanja, svi odrasli. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

Najviši završeni stepen obrazovanja % osoba koje su koristile kanabis u životu u populaciji

tog obrazovnog nivoa

% osoba tog obrazovnog nivoa koje su koristile

kanabis u opštoj populaciji Bez škole ili nekoliko razreda osnovne škole

9.9 0,2

Osnovna škola 3.3 0.5 Srednja škola treći stepen 5.9 0.8 Srednja škola četvrti stepen 8.6 3.8 Visoka škola ili bečelor 11.8 0.9 Fakultet 10.8 1.7 Postdiplomsko obrazovanje 23.9 0.2 UKUPNO 8.1 8.1

XIII 5.4 Prevalenca upotrebe kanabisa prema stepenu urbanizacije mjesta stanovanja, u populaciji svih odraslih

Jedan od deset (9,9%) stanovnika urbanih područja tokom svog života koristio je kanabis, za

razliku od skoro pola manje stanovnika ruralnih područja, gdje je jedan od dvadeset (4,8%) koristio

kanabis tokom svog života.

U protekloj godini, ovu drogu je koristilo 5,7% stanovnika urbanih sredina, a dva puta manje

stanovnika ruralnih područja - 2,5%.



Slično tome, prošlog mjeseca gotovo jedan od pedeset stanovnika urbanih područja koristio

je kanabis, u poređenju sa 1,3% stanovnika ruralnih područja (skoro jedan od sto). (Tabela 52).

Tabela 58. Prevalenca upotrebe kanabisa ikad u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana prema stepenu urbanizacije mjesta stanovanja. Svi odrasli. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

SVI ODRASLI (15-64) % korisnika kanabisa među

stanovnicima urbanih i ruralnih područja

% stanovnika urbanih i ruralnih područja među korisnicima kanabisa

Ikad u životu

U prethodnih godinu dana


Ikad u životu

U prethodnih godinu dana


Urbano područje 9.9 5.7 2.1 6.5 3.8 1.4 Ruralno područje 4.8 2.5 1.3 1.6 0.9 0.4 UKUPNO 8.1 4.6 1.8 8.1 4.6 1.8

XI 5.5 Učestalost upotrebe kanabisa tokom prethodnih mjesec dana, u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih

Učestalost upotrebe kanabisa u prethodnih mjesec dana izražena je kao broj dana u kojima

je korištena ova droga. Većina odraslih korisnika kanabisa - 44,7%, koristila je ovu drogu 4 do 9

dana u prethodnih mjesec dana. Trećina korisnika koristila je ovu drogu od 1 do 3 dana u

posljednjem mjesecu. 16,5% odraslih korisnika koristilo je kanabis prilično često - 10 do 19 dana u

mjesecu, a 5,6% ih je koristilo 20 dana ili više u prethodnih mjesec dana.

Polovina mladih odraslih koji su koristili kanabis u prethodnih mjesec dana koristili su ga 4

do 9 dana (51,3%). Skoro trećina ih je ovu drogu koristilo od 1 do 3 dana u prethodnih mjesec dana

(30,5%). 13,1% je koristilo kanabis 10 do 19 dana, dok je jedan od dvadeset mladih odraslih

korisnika kanabisa koristio ovu drogu 20 dana ili više.

Među mladima koji su tokom prethodnih mjesec dana koristili kanabis, gotovo polovina je

koristila 4 do 9 dana (46,6%), dok je 37,1% koristilo 1 do 3 dana, a 16,3% je koristilo ovu drogu od

10 do 19 dana (Tabela 59).



Tabela 59. Učestalost upotrebe kanabisa među korisnicima, po polu. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

SVI ODRASLI (15-64)


MLADI (15– 24)


20 dana ili više 5.4 5.9 5.6 3.4 6.8 5.1 0.0 0.0 0.0

10 do 19 dana 16.6 16.5 16.5 7.6 18.9 13.1 7.4 27.9 16.3

4 do 9 dana 47.7 40.8 44.7 61.5 40.6 51.3 69.5 17.0 46.6

1 do 3 dana 30.3 36.8 33.2 27.4 33.7 30.5 23.1 55.1 37.1

XIII 5.6 Izvor kanabisa pri posljednjoj upotrebi, u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih

27,2% odraslih korisnika dobilo je kanabis od prijatelja, a 33,7% od poznanika. 30,3% je

kupilo kanabis od dilera.

Za trećinu mladih odraslih korisnika, poznanik je bio izvor kanabisa kada se poslednji put

koristio u 32,8% slučajeva, diler u 33% slučajeva, a prijatelj u 26,9% slučajeva.

Među mladima, dominantni izvor kanabisa kada se poslednji put koristio bio je poznanik -

35,8% korisnika ove starosne grupe je nabavilo kanabis iz ovog izvora. 25,7% korisnika među

mladima je nabavilo kanabis od dilera, a 22,2% dobilo od prijatelja.

Niko nije kupio kanabis preko interneta niti preko dostavljača.

Tabela 60 prikazuje izvor kanabisa pri posljednjoj upotrebi u populacijama tri starosne dobi,

po polu.

Tabela 60. Izvor kanabisa pri posljednjoj upotrebi, po polu. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

SVI ODRASLI (15-64)


MLADI (15 – 24)

M Ž U M Ž U M Ž U Od prijatelja 28.7 25.5 27.2 28.8 24.8 26.9 35.0 28.2 22.2 Od rođaka 7.7 6.4 7.1 7.8 1.8 5.1 0.0 3.5 1.5 Od poznanika 38.0 28.7 33.7 37.3 27.5 32.8 39.1 31.0 35.8 Od nepoznate osobe 1.7 1.7 1.7 2.2 2.2 2.2 4.5 5.4 4.9

Od dilera 23.9 37.8 30.3 24.0 43.8 33.0 21.4 31.9 25.7



XIII 5.7 Način nabavke kanabisa pri posljednjoj upotrebi, u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih

Istraživanjem je eksplorisan i način nabavke kanabisa pri posljednjoj upotrebi. Dominantni

način nabavke kanabisa pri posljednjoj upotrebi kod odraslih, mladih odraslih i mladih je da su ga

dobili od nekoga ili da su ga dijelili unutar grupe. 64,8% odraslih korisnika označilo je ovaj način

nabavke, dok je 34,9% kupilo kanabis pri posljednjoj upotrebi. 64,5% mladih odraslih korisnika

dobilo je kanabis od nekoga ili su ga dijelili unutar grupe ljudi, a 35,1% ga je kupilo. 74,6% korisnika

kanabisa među mladima kanabis je dobilo od nekoga ili su ga međusobno dijelili u grupi, dok je

25,4% kupilo kanabis prilikom posljednje upotrebe (Tabela 61).

Tabela 61. Način nabavke kanabisa pri posljednjoj upotrebi, po polu. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

SVI ODRASLI (15-64)


MLADI (15 – 24)

M Ž U M Ž U M Ž U Kupio/la sam 34.9 34.9 34.9 31.1 40.0 35.1 25.1 25.8 25.4 Dobio/la sam ili smo dijelili međusobno u grupi

64.6 65.1 64.8 68.1 60.0 64.5 74.9 74.2 74.6

Drugo 0.6 0.0 0.3 0.7 0.0 0.4 0.0 0.0 0.0



XIII 6 DRUGE DROGE OSIM KANABISA

Kanabis je evidentno najčešće korišćena droga u svim posmatranim podgrupama populacije.

Od interesa je bilo istražiti prevalencu upotrebe drugih droga, dakle droga koje nijesu kanabisa. Ovo

poglavlje sadrži zbirne podatke o prevalenci upotrebe droga osim kanabisa - ekstazija, amfetamina,

kokaina, heroina i LSD-a.

XIII 6.1 Opšta prevalenca upotrebe drugih droga osim kanabisa9 u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih

Tri procenta odraslih koristilo je druge droge koje nijesu kanabis nekad u životu, 2,2% u

prethodnih godinu dana i 0,9% u prethodnih mjesec dana.

U populaciji mladih odraslih stanovnika Crne Gore, 5,6% koristilo je droge koje nijesu

kanabis nekad u životu, 4,9% u prethodnih godinu dana i 1,8% u prethodnih mjesec dana.

U najmlađoj ispitivanoj populaciji, mladih starosti od 15 do 24 godina, 4,8% koristilo je droge koje

nijesu kanabis nekad u životu, 4,3% u toku prethodne godine i 1,5% u toku prethodnih mjesec dana.

Na Grafikonu 14 predstavljena je prevalenca upotrebe drugih droga koje nijesu kanabis ikad

u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana u populaciji svih odraslih, mladih

odraslih i mladih.

9 “Druge droge osim kanabisa“ u ovom istraživanju uključuju ekstazi, amfetamine, kokain, heroin i LSD



Grafikon 14. Prevalenca upotrebe drugih droga osim kanabisa ikad u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

XIII 6.2 Prevalenca upotrebe drugih droga osim kanabisa, po polu, u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih

Zastupljenost osoba muškog i ženskog pola u životnoj prevalenci upotrebe droga koje nijesu

kanabis ikad u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana u sve tri starosne grupe

pokazuje da muškarci preovladavaju u korištenju ovih supstanci u odnosu na žene. Najznačajnije

polne razlike zabilježene su među mladima, gdje je 6,8% momaka koristilo ilegalne droge osim

kanabisa tokom svog života, u poređenju sa 2,6% djevojaka; 5,8% momaka je koristilo ove

supstance u prethodnih godinu dana godini naspram 2,6% djevojaka, dok ih je nešto više djevojaka

koristilo u mjesec dana koji su prethodili istraživanju (1,7% naspram 1,4% momaka) (Tabela 62).

3,0

5,6

4,8

2,2

4,9

4,3

0,9

1,81,5

0,0

1,0

2,0

3,0

4,0

5,0

6,0

SVI ODRASLI (15‐64) MLADI ODRASLI (15‐34) MLADI (15‐24)

Ikad u životu U prethodnih godinu dana U prethodnih mjesec dana



Tabela 62. Prevalenca upotrebe drugih droga osim kanabisa ikad u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana, po polu. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

DRUGE DROGE OSIM KANABISA

SVI ODRASLI (15-64)


MLADI (15 – 24)


Ikad u životu 3.8 2.2 3.0 6.9 4.2 5.6 6.8 2.6 4.8

Prethodnih godinu dana 2.8 1.7 2.2 5.8 3.9 4.9 5.8 2.6 4.3

Prethodnih mjesec dana 1.1 0.7 0.9 2.2 1.4 1.8 1.4 1.7 1.5

XIII 6.3 Prevalenca upotrebe drugih droga osim kanabisa prema stepenu obrazovanja, u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih

U populaciji osoba starosti 15 do 64 godina u Crnoj Gori koje nijesu završile osnovnu školu,

procenat onih koji su nekad u životu koristili drogu koja nije kanabis iznosi 3,1%. U populaciji osoba

sa završenom osnovnom školom, procenat korisnika droga osim kanabisa ikad u životu iznosi 1,0%;

u populaciji onih sa završenom srednjom školom 5,3%. U populaciji osoba koje su završile višu školu

ili bečelor nivo obrazovanja udio onih koji su koristili drogu koja nije kanabis nekad u životu je 3,8%.

U populaciji osoba sa fakultetskim obrazovanjem, udio onih koji su koristili drogu koja nije kanabis

nekad u životu iznosi 3,9%, dok procenat korisnika ovih droga u populaciji osoba sa

postdiplomskim obrazovanjem iznosi 5,1% (dakle, jedna od dvadeset osoba u Crnoj Gori koja je

završila postdiplomsko obrazovanje probala je nekad u životu neku drogu a da to nije bio kanabis).

Posmatrano kao udio osoba određenog obrazovnog nivoa koje su koristile neku drogu koja

nije kanabis u opštoj populaciji starosti 15 do 64 godina u Crnoj Gori, među 3,1% osoba koje su

koristile droge izuzev kanabisa u opštoj populaciji, udio onih koji nijesu završili ni osnovnu školu

iznosi 0,0%, udio onih sa završenom osnovnom školom je 0,2%; udio osoba sa završenom srednjom

školom je 1,8%; udio osoba sa završenom visokom školom ili bečelor niovoom obrazovanja je 0,3%;

udio onih sa završenim fakultetskim obrazovanjem je 0,6%, dok je udio osoba sa postdiplomskim

obrazovanjem među korisnicima droga osim kanabisa u Crnoj Gori 0,1% (Tabela 63).



Tabela 63. Distribucija korisnika droga osim kanabisa prema stepenu obrazovanja. Svi odrasli. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

Najviši završeni stepen obrazovanja % korisnika droga osim kanabisa ikad u životu u

populaciji osoba tog obrazovnog nivoa

% osoba tog obrazovnog statusa korisnika droga osim kanabisa u opštoj

populaciji Bez škole ili nekoliko razreda osnovne škole 3.1 0.0 Osnovna škola 1.0 0.2 Srednja škola treći stepen 1.8 0,2 Srednja škola četvrti stepen 3.5 1.6 Visoka škola ili bečelor 3.8 0.3 Fakultet 3.9 0.6 Postdiplomsko obrazovanje 5.1 0.1 UKUPNO 3.1 3.1

XIII 6.4 Prevalenca upotrebe drugih droga osim kanabisa prema stepenu urbanizacije mjesta stanovanja, u populaciji svih odraslih

Droge osim kanabisa korišćene su više od dvostruko češće u urbanim područjima nego u

seoskim, u sva tri vremenska perioda.

3,9% stanovnika urbanih područja tokom svog života koristio je droge osim kanabisa, za

razliku od 1,4% stanovnika ruralnih područja.

U prethodnih godinu dana, ove droge je koristilo 3,0% stanovnika urbanih sredina i značajno

manje stanovnika ruralnih područja – 0,8%.

Slično, u toku prethodnih mjesec dana, gotovo jedan od sto stanovnika urbanih područja

koristio je druge droge koje nijesu kanabis, u poređenju sa 0,3% stanovnika ruralnih područja

(Tabela 64).



Tabela 64. Prevalenca upotrebe drugih droga osim kanabisa ikad u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana prema stepenu urbanizacije mjesta stanovanja. Svi odrasli. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

SVI ODRASLI (15-64) % korisnika droga osim kanabisa među

stanovnicima urbanih i ruralnih područja

% stanovnika urbanih i ruralnih područja među korisnicima droga osim

kanabisa

Ikad u životu

U prethodnih

godinu dana


Ikad u životu

U prethodnih

godinu dana

U prethodnih

mjesec dana

Urbano područje 3.9 3.0 1.2 2.6 2.0 0.8 Ruralno područje 1.4 0.8 0.3 0.5 0,2 0.1 UKUPNO 3.1 2.2 0.9 3.1 2.2 0.9



XIII 7 EKSTAZI, AMFETAMINI, HEROIN, KOKAIN, LSD I NPS10

Ovo poglavlje sadrži podatke o prevalenci lične upotrebe ekstazija, amfetamina, heroina,

kokaina, LSD-a i NPS ikad u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana, za čitav

uzorak (od 15 do 64 godine), za uzorak mladih odraslih (15 do 34 godine) i za uzorak mladih (15

do 24 godine).

Kokain je ilegalna droga koja se najčešće koristi nakon kanabisa, u sve tri starosne

grupe. Koristilo ga je 2,5% svih odraslih, 4,5% mladih odraslih i 3,4% mladih u životu. U prethodnih

godinu dana ovu drogu je koristilo je 1,8% odraslih, 3,7% mladih odraslih i 3,1% mladih. Aktuelno

korišćenje kokaina – u prethodnih 30 dana, prijavilo je 0,7% odraslih, 1,3% mladih odraslih i 0,9%

mladih.

1,1% odraslih je koristilo ekstazi tokom života, 0,9% tokom prethodnih godinu dana i 0,2%

tokom prethodnih mjesec dana. 2,3% mladih odraslih koristilo je ovu drogu tokom svog života,

2,1% u toku prethodne godine godini i 0,5% u toku prethodnog mjeseca. 1,3% mladih je koristilo

ekstazi tokom života, svi su oni koristili ovu drogu u toku prethodne godine, a 0,5% ih je koristilo

ekstazi tokom prethodnih mjesec dana.

Amfetamine je koristilo 0,5% odraslih nekad u životu, 0,1% u toku prethodne godine i 0,1%

u toku prethodnog mjeseca. 1,2% mladih odraslih je koristilo ovu drogu tokom života, 0,3% u toku

prethodne godine i 0,3% u toku prethodnog mjeseca. Rasprostranjenost upotrebe amfetamina

među mladima je niska - 0,7% u životu, a 0,3% u prethodnih godinu dana i isti procenat u

prethodnih mjesec dana.

Prevalenca upotrebe heroina tokom života kod odraslih iznosi 0,7%, dok prevalenca

upotrebe tokom prethodne godine iznosi 0,4%, a tokom prethodnog mjeseca 0,2%. U uzorku mladih

odraslih zabilježena je nešto visočija prevalenca - 1,3% je koristilo heroin nekad u životu, 0,7% u

10 „NPS“ označava „nove psihoaktivne supstance“, koje se definišu kao nove narkotičke ili psihotropne droge, u čistom obliku ili u pripremi, koje nijesu kontrolisane Konvencijom Ujedinjenih nacija o narkotičkim drogama iz 1961.godine ili Konvencijom Ujedinjenih nacija o psihotropnim supstancama iz 1971. godine, ali koje mogu predstavljati prijetnju javnom zdravlju uporedivu sa onom koju predstavljaju supstance koje su obuhvaćene navedenim konvencijama. Ove supstance su psihoaktivne u tom smislu da imaju stimulativno ili depresorno dejstvo na centralni nervni sistem. (Council Decision 2005/387/JHA)



prethodnih godinu dana i 0,2% u prethodnih mjesec dana. Mladi su koristili ovu drogu bar jednom

tokom života u 0,8% slučajeva, u toku prethodnih godinu dana u 0,7%, a u toku prethodnih mjesec

dana u 0,1% slučajeva.

LSD je droga koja se najrjeđe koristi – prevalenca upotrebe ikad u životu je 0,2% u populaciji

svih odraslih, 0,2% u populaciji mladih odraslih i 0,1% u populaciji mladih.

Nove psihoaktivne supstance takođe imaju nisku prevelancu upotrebe u ovom istraživanju

– 0,2% odraslih i mladih odraslih koristilo je ove supstance u životu, kao i 0,4% mladih.

Tabele 65, 66 i 67 sadrže detaljan pregled upotrebe navedenih droga ikad u životu, u

prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i

mladih, po polu.

Tabela 65. Upotreba ekstazija, amfetamina, heroina, kokaina, LSD-a i NPS ikad u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana, po polu. Svi odrasli. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

SVI ODRASLI (15-64)

IKAD U ŽIVOTU PRETHODNE GODINE PRETHODNOG MJESECA


EKSTAZI 1.4 0.8 1.1 1.2 0.5 0.9 0.2 0.2 0.2 AMFETAMINI 0.7 0.3 0.5 0.2 0.1 0.1 0.2 0.0 0.1 HEROIN 1.0 0.5 0.7 0.4 0.4 0.4 0.1 0.2 0.2 KOKAIN 3.0 1.9 2.5 2.0 1.5 1.8 0.8 0.6 0.7 LSD 0.2 0.2 0.2 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 NPS 0.2 0.1 0.2 0.2 0.1 0.2 / / /

Tabela 66. Prevalenca upotrebe ekstazija, amfetamina, heroina, kokaina, LSD-a i NPS ikad u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana, po polu, kod mladih odraslih. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017




EKSTAZI 3.0 1.6 2.3 2.7 1.4 2.1 0.5 0.5 0.5 AMFETAMINI 1.6 0.6 1.2 0.4 0.3 0.3 0.5 0.0 0.3 HEROIN 1.7 0.9 1.3 0.7 0.7 0.7 0.1 0.3 0.2 KOKAIN 5.3 3.6 4.5 4.0 3.4 3.7 1.4 1.2 1.3

LSD 0.4 0.2 0.3 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

NPS 0.4 0.1 0.2 0.4 0.1 0.2 / / /



Tabela 67. Prevalenca upotrebe ekstazija, amfetamina, heroina, kokaina, LSD-a i NPS ikad u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana, po polu, kod mladih. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

MLADI (15-24)



EKSTAZI 2.0 0.6 1.3 2.0 0.6 1.3 0.5 0.5 0.5

AMFETAMINI 1.1 0.1 0.7 0.4 0.1 0.3 0.5 0.0 0.3

HEROIN 1.3 0.3 0.8 1.0 0.3 0.7 0.2 0.0 0.1

KOKAIN 4.3 2.4 3.4 3.7 2.4 3.1 0.5 1.3 0.9

LSD 0.0 0.1 0.1 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0



XIII 8 PREVALENCA UPOTREBE PSIHOAKTIVNIH SUPSTANCI PO DESETOGODIŠNJIM DOBNIM GRUPAMA

Ovo poglavlje sadrži podatke o prevalenci upotrebe svih supstanci koje su bile predmet ovog

istraživanja, po desetogodišnjim starosnim grupama i po polu, za tri vremenska perioda – ikad u

životu, prethodnih godinu dana i prethodnih mjesec dana.

Iz tabela je evidentno da se ilegalne supstance najčešće koriste u starosnoj grupi od 25 do 34

godine, a slijede osobe starosne dobi od 15 do 24 godina. Sa druge strane, legalne supstance –

trankvilizeri i sedativi, alkohol i duvanski proizvodi najviše se koriste u dvije najstarije starosne

grupe 45-54 godina i 55-64 godine (Tabele 68, 69 i 70).

Tabela 68. Prevalenca upotrebe psihoaktivnih supstanci ikad u životu, po desetogodišnjim dobnim grupama. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

IKAD U ŽIVOTU

15

-24

(M

)

15

-24

(Ž)

15

-24

(U

)

25

-34

(M

)

25

-34

(Ž)

25

-34

(U

)

35

-44

(M

)

35

-44

(Ž)

35

-44

(U

)

45

-54

(M

)

45

-54

(Ž)

45

-54

(U

)

55

-64

(M

)

55

-64

(Ž)

55

-64

(U

)

BILO KOJA ILEGALNA

DROGA

16 11.4 13.8 15.1 14.5 14.8 8.9 9 9 5.6 2.6 4.1 1.5 2.6 2

KANABIS 13.4 10.1 11.9 14.5 13.9 14.2 8.5 9 8.8 5.4 2.5 4 1.5 2.6 2

HEROIN 1.3 0.3 0.8 2.1 1.5 1.8 1.3 0.5 0.8 0.2 0 0.1 0 0 0

KOKAIN 4.3 2.4 3.4 6.2 4.7 5.5 2.6 1.3 1.9 1.4 0.8 1.1 0.3 0.6 0.4

AMFETAMINI 1.1 0.1 0.7 2 1.1 1.6 0 0.5 0.3 0 0 0 0 0 0

EKSTAZI 2 0.6 1.3 3.9 2.4 3.2 1.1 0.8 0.9 0 0 0 0 0 0

LSD 0 0.1 0.1 0.9 0.3 0.6 0 0.7 0.3 0 0 0 0 0 0

SEDATIVI I/ILI

TRANKVILIZERI

3.8 3.7 3.8 10.1 9.7 9.9 19 15.9 17.4 27.4 22.4 24.9 33.4 31.9 32.7

INHALANTI 1.3 0.7 1 0.8 0 0.4 0 0.6 0.3 0.1 0.2 0.2 0.9 0.3 0.6

ANABOLIČKI

STEROIDI

4.1 0.6 2.5 3.5 2.2 2.9 2 1.2 1.6 0.3 0.2 0.3 0 0 0

NPS 0.6 0.1 0.4 0.2 0 0.1 0.3 0.5 0.4 0 0 0 0 0 0

ALKOHOL 60 57.4 58.8 69.3 72.9 71 60.7 65.3 63.1 62.9 59.1 61.1 64.1 61.7 62.9

DUVAN 31.3 26.3 29 47.1 47.5 47.3 55 56.5 55.8 69.9 58.8 64.4 65.4 63.1 64.2



Tabela 69. Prevalenca upotrebe psihoaktivnih supstanci u prethodnih godinu dana, po desetogodišnjim dobnim grupama. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

U PRETHODNIH

GODINU DANA

15

-24

(M

)

15

-24

(Ž)

15

-24

(U

)

25

-34

(M

)

25

-34

(Ž)

25

-34

(U

)

35

-44

(M

)

35

-44

(Ž)

35

-44

(U

)

45

-54

(M

)

45

-54

(Ž)

45

-54

(U

)

55

-64

(M

)

55

-64

(Ž)

55

-64

(U

)

BILO KOJA ILEGALNA

DROGA

12 8.5 10.4 11.6 10.6 11.1 4.3 3.5 3.9 1.5 1 1.3 0.2 0.7 0.4

KANABIS 9.1 7.1 8.3 9.9 9.6 9.7 3.9 3.5 3.7 1.5 0.8 1.2 0.2 0.7 0.4

HEROIN 1 0.3 0.7 0.5 1 0.8 0.7 0.5 0.6 0 0 0 0 0 0

KOKAIN 3.7 2.4 3.1 4.2 4.2 4.2 1.8 0.7 1.2 0.4 0.2 0.3 0 0 0

AMFETAMINI 0.4 0.1 0.2 0.4 0.4 0.4 0 0 0 0 0 0 0 0 0

EKSTAZI 2 0.6 1.3 3.4 2.1 2.8 0.7 0 0.3 0.3 0 0 0 0 0

LSD 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

SEDATIVI I/ILI

TRANKVILIZERI

1.3 2.3 1.8 5.2 5.6 5.4 11.4 7.4 9.3 19 14 16.5 25.4 22.4 23.9

INHALANTI 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0.2 0.1 0.5 0 0.2

ANABOLIČKI

STEROIDI

2.3 0.6 1.5 2.1 1.1 1.6 1.4 0.8 1.1 0 0.2 0.1 0 0 0

NPS 0.6 0.1 0.4 0.2 0 0.1 0.3 0.5 0.4 0 0 0 0 0 0

ALKOHOL 51.5 50.9 51.2 55.7 58.4 56.9 49 50.2 49.7 49.7 48.3 49 46 43.8 44.9

DUVAN 23.9 21.6 22.8 33.5 38.3 35.8 42 41.4 41.7 53.6 39.6 46.8 43.2 41.9 42.5



Tabela 70. Prevalenca upotrebe psihoaktivnih supstanci u prethodnih mjesec dana, po desetogodišnjim dobnim grupama. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

U PRETHODNIH

MJESEC DANA

15

-24

(M

)

15

-24

(Ž)

15

-24

(U

)

25

-34

(M

)

25

-34

(Ž)

25

-34

(U

)

35

-44

(M

)

35

-44

(Ž)

35

-44

(U

)

45

-54

(M

)

45

-54

(Ž)

45

-54

(U

)

55

-64

(M

)

55

-64

(Ž)

55

-64

(U

)

BILO KOJA ILEGALNA

DROGA

3.2 3.4 3.3 5.9 5.2 5.6 2.8 1.1 1.9 0.7 0 0.3 0 0.4 0.2

KANABIS 2.5 2.2 2.4 4.4 5 4.7 2.3 0.6 1.4 0.7 0 0.3 0 0.4 0.2

HEROIN 0.2 0 0.1 0 0.5 0.2 0.4 0.5 0.4 0 0 0 0 0 0

KOKAIN 0.5 1.3 0.9 2.3 1.2 1.8 0.9 0.7 0.8 0 0 0 0 0 0

AMFETAMINI 0.5 0 0.3 0.6 0 0.3 0 0 0 0 0 0 0 0 0

EKSTAZI 0.5 0.5 0.5 0.6 0.5 0.6 0 0 0 0 0 0 0 0 0

LSD 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

SEDATIVI I/ILI

TRANKVILIZERI

0.3 0.2 0.3 3.2 4.2 3.7 5.6 4.1 4.8 11.2 10.9 11.1 21.3 18.1 19.7

INHALANTI 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0.2 0.1 0 0 0

ANABOLIČKI

STEROIDI

1.8 0.4 1.2 1.8 1.1 1.5 1.4 0.8 1.1 0 0.2 0.1 0 0 0

NPS / / / / / / / / / / / / / / /

ALKOHOL 42.8 38 40.6 44.6 51.2 47.8 38.7 45.4 42.3 40.8 40.1 40.4 40.8 37.8 39.3

DUVAN 19.7 19 19.4 31.1 34.3 32.7 40.1 39 39.5 52 38.4 45.4 41.5 40.2 40.9



XIII 9 TABELARNI PRIKAZ REZIMIRANIH REZULTATA U OBLASTI PREVALENCE UPOTREBE PSIHOAKTIVNIH SUPSTANCI U POPULACIJI SVIH ODRASLIH I MLADIH ODRASLIH

Kao rezime rezultata istraživanja koji se odnose na upotrebu psihoaktivnih supstanci među

stanovnicima Crne Gore, u tabelama ispod prikazani su standardni indikatori prevalence

korišćenja svih istraženih supstanci u populaciji svih odraslih i mladih odraslih, po polu (Tabele

71-76).

Tabela 71. Prevalenca upotrebe svih supstanci ikad u životu, po polu. Svi odrasli. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017

IKAD U ŽIVOTU (15-64) M Ž U Donji CI 95 (ukupno)

Gornji CI 95 (ukupno)

BILO KOJA DROGA 9.4 7.9 8.7 8.3 9.1

KANABIS 8.6 7.6 8.1 7.7 8.5

HEROIN 1.0 0.5 0.7 0.6 0.8

KOKAIN 3.0 1.9 2.5 2.3 2.7

AMFETAMINI 0.7 0.3 0.5 0.3 0.7

EKSTAZI 1.4 0.8 1.1 0.9 1.3

LSD 0.2 0.2 0.2 0.1 0.3

SEDATIVI I/ILI TRANKVILIZERI 18.8 17.2 18.0 17.6 18.4

SOLVENTI/INHALANTI 0.6 0.3 0.5 0.5 0.4

ANABOLIČKI STEROIDI 1.7 0.7 1.2 1.2 1.3

ALKOHOL 63.6 63.4 63.5 63.5 63.2

DUVAN 53.7 51.1 52.4 52.4 52.1

NPS 0.2 0.1 0.2 0.2 0.1



Tabela 72. Prevalenca upotrebe svih supstanci ikad u životu, po polu. Mladi odrasli. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017

IKAD U ŽIVOTU (15-34) M Ž U Donji CI 95 (Ukupno)

Gornji CI 95 (Ukupno)

BILO KOJA DROGA 15.5 13 14.3 13.7 15

KANABIS 13.9 12.1 13.1 12.5 13.7

HEROIN 1.7 0.9 1.3 1.1 1.5

KOKAIN 5.3 3.6 4.5 4.1 4.9

AMFETAMINI 1.6 0.6 1.2 0.7 1.5

EKSTAZI 3 1.6 2.3 1.9 2.7

LSD 0.4 0.2 0.3 0.2 0.4

SEDATIVI I/ILI TRANKVILIZERI 7.1 6.9 7 6.5 7.4

SOLVENTI/INHALANTI 1 0.3 0.7 0.5 0.9

ANABOLIČKI STEROIDI 3.1 1.2 2.2 2.3 3

ALKOHOL 64.8 65.6 65.2 64.8 65.6

DUVAN 39.5 37.5 38.6 37.9 39.2

NPS 0.4 0.1 0.2 0.1 0.4



Tabela 73. Prevalenca upotrebe svih supstanci u prethodnih godinu dana, po polu. Svi odrasli. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017

PRETHODNE GODINE (15-64) M Ž U Donji CI 95 (Ukupno)


BILO KOJA DROGA 6 4.7 5.4 5 5.7

KANABIS 4.9 4.3 4.6 4.3 4.9

HEROIN 0.4 0.4 0.4 0.3 0.5

KOKAIN 2 1.5 1.8 1.6 1.9

AMFETAMINI 0.2 0.1 0.1 0.1 0.2

EKSTAZI 1.2 0.5 0.9 0.7 1.1

LSD 0 0 0 0 0

SEDATIVI I/ILI TRANKVILIZERI 12.5 10.6 11.6 11.2 12

SOLVENTI/INHALANTI 0.1 0 0.1 0 0.2

ANABOLIČKI STEROIDI 1.1 0.5 0.8 0.7 1

ALKOHOL 50.4 50.2 50.3 49.9 50.7

DUVAN 39.2 36.9 38.1 37.7 38.5

NPS 0.2 0.1 0.2 0.1 0.3



Tabela 74. Prevalenca upotrebe svih supstanci u prethodnih godinu dana, po polu. Mladi odrasli. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017

PRETHODNE GODINE (15-34) M Ž U Donji CI 95 (Ukupno)


BILO KOJA DROGA 11.8 9.6 10.7 10.1 11.4

KANABIS 9.5 8.5 9 8.4 9.6

HEROIN 0.7 0.7 0.7 0.4 1

KOKAIN 4 3.4 3.7 3.3 4.1

AMFETAMINI 0.4 0.3 0.3 0.2 0.4

EKSTAZI 2.7 1.4 2.1 1.7 2.5

LSD 0 0 0 0 0

SEDATIVI I/ILI TRANKVILIZERI 3.3 4 3.7 3.3 4

SOLVENTI/INHALANTI 0 0 0 0 0


ALKOHOL 53.6 54.9 54.2 53.7 54.7

DUVAN 28.9 30.4 29.6 29 30.2

NPS 0.4 0.1 0.2 0.1 0.4



Tabela 75. Prevalenca upotrebe svih supstanci u prethodnih mjesec dana, po polu. Svi odrasli. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017

PRETHODNOG MJESECA (15-64)

M Ž U Donji CI 95 (Ukupno)


BILO KOJA DROGA 2.5 2 2.3 2 2.5

KANABIS 2 1.6 1.8 1.6 2

HEROIN 0.1 0.2 0.2 0 0.3

KOKAIN 0.8 0.6 0.7 0.5 0.8

AMFETAMINI 0.2 0 0.1 0 0.2

EKSTAZI 0.2 0.2 0.2 0.1 0.3

LSD 0 0 0 0 0


SOLVENTI/INHALANTI 0.1 0 0.1 0 0.1

ANABOLIČKI STEROIDI 1 0.5 0.7 0.6 0.9

ALKOHOL 41.6 42.6 42.1 41.7 42.5

DUVAN 36.8 34.6 35.7 35.3 36.1



Tabela 76. Prevalenca upotrebe svih supstanci u prethodnih mjesec dana, po polu. Mladi odrasli. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017

PRETHODNOG MJESECA (15-34)

M Ž U Donji CI 95 (Ukupno)


BILO KOJA DROGA 4.6 4.3 4.5 4 5

KANABIS 3.5 3.7 3.6 3.1 4

HEROIN 0.1 0.3 0.2 0.1 0.3

KOKAIN 1.4 1.2 1.3 1 1.7

AMFETAMINI 0.5 0 0.3 0 0.5

EKSTAZI 0.5 0.5 0.5 0.3 0.7

LSD 0 0 0 0 0


SOLVENTI/INHALANTI 0 0 0 0 0


ALKOHOL 43.7 45 44.3 43.8 44.8

DUVAN 25.6 27.1 26.3 25.7 27



XIII. 10 STAROST PRI PRVOJ UPOTREBI PSIHOAKTIVNIH SUPSTANCI U POPULACIJI SVIH ODRASLIH, MLADIH ODRASLIH I MLADIH

U ovom poglavlju prikazani su podaci o prosječnim godinama starosti pri prvom

korišćenju psihoaktivnih supstanci. Za svaku supstancu rezultati su prikazani kao raspon godina

od najnižeg do najvišeg uzrasta, kao i kao srednju starosnu dob pri prvoj upotrebi supstanci.

Podaci o uzrastu prve upotrebe supstanci prikazani su za tri starosne grupe - svi odrasli

uzrasta od 15 do 64 godine, mladi odrasli uzrasta od 15 do 34 godine i mladi od 15 do 24 godine.

U populaciji svih odraslih osoba, starost pri pušenju prve cigarete kreće se od 6 do 46

godina, a srednja starost je 18 godina. Opseg godina kada je konzumirano prvo alkoholno piće je od

7 do 57 godina, a srednja starost je 18 godina. Iako su ih neki prvi put konzumirali već u 14-oj godini,

u prosjeku su trankvilizeri i sedativi supstance čiji početak upotrebe biva na nešto kasnijem dobu -

36 godina. Za sve ilegalne droge srednja starost prve upotrebe je 20 ili više godina. Kanabis je droga

čiji se početak upotrebe dešava na najnižem uzrastu u odnosu na druge ilegalne droge (najniži

uzrast 13 godina), a slijedi kokain sa najnižim uzrastom od 14 godina pri prvoj upotrebi i heroin sa

16 godina.

U uzorku mladih odraslih, raspon godina starosti kada su pušili svoju prvu cigaretu je od 6

do 31 godina, uz srednju starost od 17 godina. Raspon starosne dobi pijenja prvog alkoholnog pića

je 7 do 30 godina, uz srednju starost od 16,6 godina. Srednja dob početka upotrebe kanabisa je u

18,5 godina, dok je za skoro sve ostale ilegalne droge srednja starost pri prvoj upotrebi 20 godina

ili više. Trankvilizeri i sedativi su i u ovoj populaciji supstance čije korišćenje počinje na najkasnijem

prosječnom uzrastu - 22,6 godina.

U populaciji mladih starosti 15 do 24 godina, raspon starosne dobi pri pušenju prve cigarete

je od 6 do 24 godina, a srednja starost je 16 godina. Doba kada su mladi ispitanici prvi put probali

alkoholno piće kreće se od 7 do 21 godina, a srednja starost je 15,7 godina. Za ilegalne droge, srednja

starost prve upotrebe je oko 18 do 19 godina.

Tabela 77 sadrži detaljan pregled raspona starosne dobi i srednje starosti pri prvom

korišćenju svih psihoaktivnih supstanci za populaciju svih odraslih, mladih odraslih i mladih.



Tabela 77. Raspon godina i srednja dob pri prvoj upotrebi supstanci. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

SVI ODRASLI (15-64)


MLADI (15-24)

Od Do Srednja dob

Od Do Srednja dob

Od Do Srednja dob

CIGARETE 6 46 18 6 31 17 6 24 16

ALKOHOL 7 57 18 7 30 16.6 7 21 15.7

TRANKVILIZERI/ SEDATIVI 14 63 36 14 34 22.6 14 24 18.1

KANABIS 13 35 20 13 27 18.5 15 22 17.6

EKSTAZI 18 35 22.5 18 27 21.8 18 22 19.8

AMFETAMINI 17 28 22 17 26 21.3 17 21 18.3

KOKAIN 14 45 23.4 14 32 21.7 16 22 19

HEROIN 16 30 21.3 16 25 20.6 16 21 18.7

LSD 19 30 25.2 18 30 21.1 18 18 18



XIII. 11 LIČNO POZNAVANJE OSOBA KOJE KORISTE DROGE, U POPULACIJI SVIH ODRASLIH, MLADIH ODRASLIH I MLADIH

Za svaku drogu, ispitanici su pitani da li lično poznaju nekoga ko je koristi. U upitniku je

definisano da lično poznanstvo podrazumijeva “da osobu i njeno ponašanje u odnosu na navedene

supstance Vi lično poznajete, ne posredno kroz iskustvo i doživljaj drugih osoba”.

Kako je isto pitanje postavljeno na početku svake pojedinačne sekcije o drogama, brojni

ispitanici su tokom intervjua komentarisali da poznaju nekoga ko koristi droge, ali da ne znaju tačno

koju vrstu droge ili droga koristi ta osoba.

Analiza rezultata pokazuje da skoro jedna od četiri odrasle osobe poznaje nekoga ko

koristi kanabis - 23,4% odraslih muškaraca i 22,7% odraslih žena. Jedan od dvadeset odraslih

osoba poznaje nekoga ko koristi ekstazi (5,3%). 2,9% odraslih zna nekoga ko koristi amfetamine.

6,2% odraslih lično poznaje korisnike heroina, a 6,5% poznje korisnike kokaina. Samo oko jedna u

100 odraslih osoba poznaje nekoga ko koristi LSD. Posmatrano zbirno, za sve ilegalne droge,

skoro četvrtina odraslih zna nekoga ko koristi bilo koju vrstu droge - 24,7%.

Više od trećine mladih odraslih - 36,8% poznaje nekoga ko koristi kanabis. Jedna od deset

mladih odraslih osoba poznaje nekoga ko koristi ekstazi, podjednako poznaje nekoga ko koristi

heroin. Još više mladih odraslih ljudi poznaje nekoga ko koristi kokain - 11,9%, dok manji procenat

- 5,8% mladih odraslih zna korisnike amfetamina i LSD-a 1,9%. Za bilo koju ilegalnu drogu,

procenat mladih odraslih koji poznaju korisnike je 38,9%. To znači da će među deset mladih

odraslih osoba starosti od 15 do 34 godine u Crnoj Gori oko četiri lično poznavati nekoga ko koristi

ilegalne droge.

Udio mladih koji poznaju korisnike različitih droga je sličan onom kod mladih odraslih osoba

- 36% poznaje korisnike kanabisa, 9,8% poznaje korisnike ekstazija, 6,6% zna korisnike

amfetamina, 9,5% korisnike heroina, dok 10,7% poznaje korisnike kokaina. Najmanji procenat

mladih zna korisnike LSD-a - 1,6%. Procenat mladih ljudi koji poznaju korisnike bilo koje droge

je 38,5%. To takođe znači da će među deset mladih osoba starosti od 15 do 24 godina u Crnoj Gori

najmanje četvoro lično poznavati nekoga ko koristi ilegalne droge.



U tabeli 78 detaljno su prezentovani podaci o prevalenci svih odraslih, mladih odraslih i

mladih koji lično poznaju korisnike ilegalnih droga, po polu i ukupno.

Tabela 78. Prevalenca osoba koje lično poznaju osobe koje koriste ilegalne droge, po polu. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

LIČNO POZNAVANJE

OSOBA KOJE

KORISTE:

SVI ODRASLI (15 - 64)

MLADI ODRASLI (15 - 34)

MLADI (15 - 24)


KANABIS 23.4 22.7 23.0 36.0 37.7 36.8 35.6 36.4 36.0

EKSTAZI 5.8 4.8 5.3 10.5 9.4 10.0 10.6 8.9 9.8

AMFETAMINE 3.4 2.4 2.9 7.1 4.4 5.8 7.7 5.3 6.6

HEROIN 6.6 5.9 6.2 11.0 8.7 9.9 9.7 9.2 9.5

KOKAIN 6.7 6.3 6.5 12.5 11.3 11.9 11.7 9.7 10.7

LSD 1.5 0.8 1.1 2.4 1.4 1.9 2.1 0.9 1.6

BILO KOJA DROGA 25.7 23.6 24.7 39.4 38.4 38.9 39.8 37.0 38.5



XIII.12 PERCEPCIJA UPOTREBE DROGA KOD PRIJATELJA, U POPULACIJI SVIH ODRASLIH, MLADIH ODRASLIH I MLADIH

Za svaku drogu, ispitanici su pitani da procijene koliko je njihovih prijatelja koristi, a

ponuđenio odgovori su bili “niko”, “samo par njih”, “otprilike pola”, “većina” ili “svi”.

17,4% odraslih smatra da njihovi prijatelji koriste kanabis – 12,1% to smatra za samo par

prijatelja, 1,5% smatra da pola njihovih prijatelja koristi ovu drogu, dok jedan procenat odraslih

smatra da većina ili svi njihovi prijatelji koriste kanabis. Procijenjeni broj korisnika ekstazija među

prijateljima je niži - 3,3% odraslih smatra da njihovi prijatelji koriste ovu drogu, među njima 2,8%

smatra da “samo par” prijatelja koristi ekstazi. Što se tiče upotrebe amfetamina, 2,2% odraslih

smatra da njihovi prijatelji koriste ovu drogu, među kojima 2% to smatra za “samo par” prijatelja.

4,7% odraslih smatra da njihovi prijatelji koriste heroin - od toga 4,3% smatra da “samo par”

prijatelja koristi ovu drogu. Slično, 4,5% odraslih smatra da njihovi prijatelji koriste kokain, među

njima 3,6% smatra da “samo par” njihovih prijatelja koristi ovu drogu, dok 0,6% smatra da pola

njihovih prijatelja koriste kokain. U ovom istraživanju 0,8% odraslih smatra da njihovi prijatelji

koriste LSD.

Mladi odrasli u većem procentu procjenjuju da njihovi prijatelji koriste droge u odnosu na

sve odrasle. Više od četvrtine mladih odraslih - 26,1% misli da njihovi prijatelji koriste kanabis.

Među njima petina misli da samo nekoliko njihovih prijatelja koristi ovu drogu, 3,1% misli da pola

njihovih prijatelja koristi kanabis, a 2,4% mladih smatra da većina ili svi njihovi prijatelji koriste

kanabis. Od 6,6% mladih odraslih koji smatraju da njihovi prijatelji koriste ekstazi, 5,6% smatra da

samo nekoliko koristi ovu drogu. 4,3% mladih smatra da njihovi prijatelji koriste amfetamine, od

kojih većina smatra da samo nekoliko koristi ove supstance. 7,3% mladih odraslih misli da njihovi

prijatelji koriste heroin, međutim, većina misli na samo nekoliko prijatelja (6,7%). 8,5% mladih

odraslih misli da njihovi prijatelji koriste kokain, većina misli da to radi samo nekoliko prijatelja,

dok jedan procenat mladih odraslih osoba misli da "pola" njihovih prijatelja koristi kokain.

Konačno, procjena upotrebe LSD-a među prijateljima je najniža, jer 1,5% mladih odraslih smatra da

"samo nekoliko" njihovih prijatelja koristi ovaj halucinogen.



Nešto visočiji su procenti mladih koji smatraju da njihovi prijatelji koriste droge. 27%

mladih misli da njihovi prijatelji koriste kanabis - 20,2% smatra to za samo nekoliko prijatelja, dok

3,8% smatra da pola njihovih prijatelja koristi kanabis, a 2,2% da većina prijatelja koristi kanabis.

6,8% mladih misli da njihovi prijatelji koriste ekstazi, većina od 5,7% to misli za samo nekoliko

prijatelja. 5,1% mladih smatra da njihovi prijatelji koriste amfetamine, među kojima 4,8% misli na

samo par prijatelja. 7,2% mladih ima prijatelje koji koriste heroin, među kojima 6,5% samo

nekoliko. 7,1% mladih misli da njihovi prijatelji koriste kokain - 5,8% samo nekoliko a 1,2% misli

da pola njihovih prijatelja koristi i jedan procenat mladih misli da većina ili svi njihovi prijatelji

koriste kokain. Najzad, za LSD 1,1% mladih procjenjuju da njihovi prijatelji koriste ovu drogu, svi

ovo misle za samo nekoliko prijatelja.

Tabela 79 sadrži detaljan pregled procjene upotrebe ilegalnih droga kod prijatelja, po polu ,

za tri starosne grupe populacije – sve odrasle, mlade odrasle i mlade.

Tabela 79. Procjena koliko prijatelja koristi ilegalne droge. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

KOLIKO

PRIJATELJA

KORISTI

DROGU:

SVI ODRASLI

(15 – 64 god)

MLADI ODRASLI

(15 – 34 god)

MLADI

(15 – 24 god)

Nik

o

Sam

o pa

r

Pol

ovin

a

Već

ina

Svi

Nik

o

Sam

o pa

r

Pol

ovin

a

Već

ina

Svi

Nik

o

Sam

o pa

r

Pol

ovin

a

Već

ina

Svi

KANABIS 85.4 12.1 1.5 0.8 0.2 73.9 20.6 3.1 1.9 0.5 73.1 20.2 3.8 2.2 0.7

EKSTAZI 96.7 2.8 0.3 0.1 0.0 93.4 5.6 0.7 0.3 0.0 93.2 5.7 0.7 0.3 0.0

AMFETAMINI 97.8 2.0 0.1 0.1 0.0 95.7 4.1 0.1 0.1 0.0 94.9 4.8 0.0 0.3 0.0

HEROIN 95.3 4.3 0.3 0.1 0.0 92.7 6.7 0.5 0.0 0.2 92.8 6.5 0.4 0.0 0.3

KOKAIN 95.5 3.6 0.6 0.2 0.1 91.5 6.7 1.0 0.4 0.4 92.1 5.8 1.2 0.6 0.3

LSD 99.2 0.3 0.8 0.0 0.0 98.5 1.5 0.0 0.0 0.0 98.9 1.1 0.0 0.0 0.0



XIII.13 MIŠLJENJA I STAVOVI

Istraživanjem su ispitivana i mišljenja i stavovi o različitim temama vezanim za korišćenje i

korisnike psihoaktivnih supstanci. Rezultati su prikazani u ovom poglavlju, za uzorak odraslih,

mladih i mladih, po polu i ukupno.

XIII.13.1 Percepcija korisnika droga u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih

Kako odrasli, mladi odrasli i mladi percipiraju zavisnika o drogama istraživano je pitanjem:

"Smatrate li zavisnika o drogama više kriminalcem ili bolesnikom”?

Više od polovine odraslih (52,3%) smatra zavisnika od drogama više bolesnikom.

Međutim, više od četvrtine odraslih percipira zavisnike od droge i kao kriminalca i kao

bolesnika. 6,8% odraslih ne doživljava zavisnika o drogama ni kao kriminalca ni kao bolesnika, dok

je skoro jedna od deset odraslih osoba neodlučna u vezi svog stava prema zavisnicima o drogama.

Mladi odrasli imaju sličnu raspodjelu stavova prema zavisnicima od droga - 53,5%

doživljava zavisnika od droga više kao bolesnika, dok 22,3% mladih smatra da je zavisnik od

droga i kriminalac i bolesnik. Jedan od deset mladih ljudi percipira zavisnike od droga kao "ni

kriminalca niti bolesnika", a isti procenat mladih odraslih neodlučan je u pogledu njihove percepcije

zavisnika od droga.

Najveći procenat mladih posmatra zavisnika o drogama više kao bolesnika -55,5%, ali

takođe najveći procenat mladih smatra da je zavisnik o drogama više kriminalac - 4,9%. Jedan od

pet mladih ljudi percipira zavisnika i kao kriminalca i kao bolesnika. 8,4% mladih smatraju da je

zavisnik o drogama ni kriminalac ni bolesnik, dok 11,4% nije moglo odlučiti o tome kakav je njihov

stav prema zavisnicima o drogama (Tabela 80).



Tabela 80. Percepcija korisnika droga, po polu. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

PERCEPCIJA KORISNIKA DROGA SVI ODRASLI (15 - 64)

MLADI ODRASLI (15 - 34)

MLADI (15 - 24)


Više kriminalac 4.6 4.7 4.6 5.1 3.6 4.4 5.6 4.1 4.9

Više bolesnik 51.2 53.3 52.3 51.7 55.5 53.5 53.3 56.8 55.5

Ni kriminalac ni bolesnik 7.1 6.6 6.8 9.0 10.1 9.5 8.5 8.3 8.4

I kriminalac i bolesnik 28.4 26.1 27.3 24.3 20.1 22.3 22.0 18.5 20.4

Ne znam, ne mogu da se odlučim 8.7 9.3 9.0 9.8 10.7 10.2 10.6 12.3 11.4

XIII.13.2 Stav prema liberalnoj upotrebi kanabisa, u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih

Ispitanicima je postavljeno pitanje da li se slažu ili ne slažu s sledećim tvrdnjom: "Ljudima bi

trebalo da bude dozvoljeno da koriste marihuanu, skank ili hašiš”. 87,1% odraslih se ne slaže sa ovom

tvrdnjom, 6,9% je neodlučno u pogledu ove tvrdnje. Sa druge strane, 6% odraslih se slaže da bi

upotreba kanabisa trebala biti dozvoljena.

Među mladim odraslima, većina od 81,4% se ne slaže sa tvrdnjom o liberalnoj upotrebi

kanabisa. Nešto manje od jednog od deset (9%) mladih odraslih je neodlučno u vezi sa ovim

tvrdnjom, a još jedan od deset mladih odraslih (9,8%) imaju afirmativan stav prema liberalnoj

upotrebi marihuane, skanka ili hašiša.

Među mladima je distribucija stavova prema liberalnoj upotrebi kanabisa slična kao kod

mladih odraslih, većina - 81,7% se ne slaže sa tvrdnjom o liberalnoj upotrebi kanabisa. Jedan od

deset (10,1%) mladih odraslih neodlučno je po pitanju ove tvrdnje, a 8,2% se slaže da bi ljudima

trebalo da bude dozvoljeno da uzimaju kanabis.

U tabeli 81 predstavljena je distribucija odgovora ispitanika oba pola, iz sve tri starosne

grupe ispitanika – svih odraslih, mladih odraslih i mladih.



Tabela 81. Distribucija stavova prema liberalnoj upotrebi kanabisa po polu i dobnim grupama. Svi ispitanici, mladi osrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

STAV PREMA

LIBERALNOJ UPOTREBI

KANABISA

SVI ODRASLI

(15 - 64)

MLADI ODRASLI

(15 - 34)

MLADI

(15 - 24)


Nimalo se ne slažem 76.7 79.4 78.0 69.1 70.1 69.6 67.9 72.2 69.9

Uglavnom se ne slažem 8.9 9.2 9.1 11.3 12.4 11.8 12.4 11.1 11.8

Ni slažem ni ne slažem 7.8 6.0 6.9 9.7 8.1 9.0 11.6 8.4 10.1

Uglavnom se slažem 3.4 3.1 3.3 4.6 5.1 4.8 3.4 5.5 4.3

U potpunosti se slažem 3.1 2.3 2.7 5.4 4.2 4.8 4.8 2.9 3.9

XIII.13.3 Stav prema liberalnoj upotrebi heroina, u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih

Ispitanicima je postavljeno pitanje da li se slažu ili ne slažu sa sledećom tvrdnjom: "Ljudima

bi trebalo da bude dozvoljeno da koriste heroin”. 96% odraslih se ne slaže sa ovim tvrdnjom. 2,3%

odraslih je neodlučno u vezi sa ovom tvrdnjom. Sa druge strane, 1,7% odraslih se slaže da ljudima

treba da bude dozvoljeno da uzimaju heroin.

Među mladim odraslima, većina - 95,1% se ne slaže sa tim da bi ljudima trebalo da bude

dozvoljeno da koriste heroin. 2,5% mladih odraslih je neodlučno u pogledu ove tvrdnje. 2,3%

mladih odraslih se slaže da ljudima treba da bude dozvoljeno da koriste heroin.

Među mladima je distribucija stavova slična kao kod mladih odraslih, a većina - 94% se ne

slaže sa tim da bi ljudima trebalo da bude dozvoljeno da uzimaju heroin. 3,4% mladih odraslih je

neodlučno u vezi sa ovim tvrdnjom, a 2,6% se slaže da bi ljudima trebalo da bude dozvoljeno da

uzimaju heroin.

U tabeli 82 predstavljena je distribucija odgovora ispitanika oba pola, iz sve tri starosne

grupe ispitanika – svih odraslih, mladih odraslih i mladih.



Tabela 82. Distribucija stavova prema liberalnoj upotrebi kanabisa po polu i dobnim grupama. Svi ispitanici, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

STAV PREMA LIBERALNOJ

UPOTREBI HEROINA

SVI ODRASLI

(15 - 64)

MLADI ODRASLI

(15 - 34)

MLADI

(15 - 24)


Nimalo se ne slažem 90.7 91.2 91.0 88.4 89.2 88.7 85.8 88.9 87.2

Uglavnom se ne slažem 5.3 4.7 5.0 6.8 6.1 6.4 7.9 5.5 6.8

Ni slažem ni ne slažem 2.7 1.9 2.3 3.0 2.0 2.5 4.1 2.5 3.4

Uglavnom se slažem 0.7 1.1 0.9 0.7 0.9 0.8 0.7 1.0 0.9

U potpunosti se slažem 0.6 1.1 0.8 1.2 1.8 1.5 1.4 2.1 1.7

XIII.13.4 Stav prema različitim obrascima upotrebe psihoaktivnih supstanci, u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih

Od ispitanika je traženo da izraze slaganje ili neslaganje sa raznim obrascima korišćenja

supstanci:

• pušenje deset ili više cigareta dnevno

• pijenje jednog ili dva pića par puta nedeljno

• povremeno pušenje marihuane, skanka ili hašiša

• probanje ekstazija jednom ili dva puta i

• probanje heroina jednom ili dva puta.

Ispitanicima su bile ponuđene četiri kategorije odgovora: “nemam ništa protiv toga”, “protiv toga

sam”, “izrazito sam protiv toga” i “ne znam”. Rezultati su prikazani u Tabeli 83 za svaki obrazac

upotrebe supstanci, za uzorak svih odraslih osoba starosti od 15 do 64 godina, za uzorak mladih

odraslih osoba starosti od 15 do 34 godine, i za uzorak mladih starosti od 15 do 24 godine.

Gotovo polovina odraslih (45,2%) nema ništa protiv pušenja deset ili više cigareta

dnevno, dok je 48,4% protiv toga ili izrazito protiv toga. Mladi odrasli nemaju ništa protiv ovakvog

obrasca pušenja u 41,6% slučajeva, dok su protiv toga ili izrazito protiv toga u 51,4% slučajeva.



Najmlađi ispitanici, starosti od 15 do 24 godine, u 37,4% slučajeva nemaju ništa protiv pušenja deset

ili više cigareta svakodnevno, dok 55,9% mladih ne odobrava ovakav obrazac konzumiranja duvana.

Evidentno je da stav prema pušenju deset ili više cigareta svakog dana “omekšava” sa godinama, pa

je najviše onih koji “nemaju ništa protiv” ovakvog obrasca pušenja u ukupnoj populaciji, a najmanje

među mladima.

63,6% odraslih nema ništa protiv pijenja jednog do dva pića par puta nedjeljno, dok 40%

odraslih ne odobrava ili strogo ne odobrava ovu vrstu pijenja. 63,1% mladih odraslih odobrava, dok

51,4% njih ne odobrava ili snažno ne odobrava pijenje jednog ili par pića nekoliko puta nedjeljno.

Najmanji procenat neodobravanja ovakvog pijenja alkohola je zabilježen kod mladih - u 37,4%

slučajeva nemaju ništa protiv, dok su u 33,8% slučajeva protiv ili izrazito protiv toga.

Pušenje kanabisa povremeno ne odobrava 87,1% odraslih, dok 7,7% nema ništa protiv

toga. Mladi odrasli ne odobravaju povremeno pušenje kanabisa u 81,9% slučajeva, dok 12,6%

mladih odraslih nema ništa protiv. Najmlađa populacija ne odobrava pušenje kanabisa povremeno

u 82,5% slučajeva, dok ih više od jedan u deset nema ništa protiv ovakvog obrasca konzumiranja

kanabisa.

Probanje ekstazija jednom ili dva puta ne odobrava 92,9% odraslih, dok samo 2,9%

odraslih nema ništa protiv toga. Mladi odrasli su protiv probanja ekstazija jednom ili dva puta u

91,3% slučajeva, dok 4,5% mladih odraslih nema ništa protiv toga. Najmlađi ispitanici imaju

neodobravajući stav prema probanju ekstazija jednom ili dva puta u 91,3% slučajeva, dok u 3,6%

slučajeva nemaju ništa protiv ovakvog obrasca konzumiranja ekstazija.

Konačno, stav prema probanju heroina jednom ili dva puta je generalno neodobravajući

- 2,3% populacije svih odraslih, 3,2% populacije mladih odraslih i 2,6% populacije mladih

stanoivnika Crne Gore nema ništa protiv toga. Sa druge strane, 94% odraslih, 92,8% mladih odraslih

i 92,6% mladih su protiv ili izrazito protiv probanja heroina jednom ili dva puta.



Tabela 83. Prevalenca odobravajućih/neodobravajućih stavova prema različitim obrascima upotrebe psihoaktivnih supstanci. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017

SVI ODRASLI

(15 - 64)

MLADI ODRASLI

(15 - 34)

MLADI

(15 - 24) N

emam

niš

ta

prot

iv to

ga

Pro

tiv

toga

sam

Izra

zito

sam

pr

otiv

toga

Ne

znam

Nem

am n

išta

pr

otiv

toga

Pro

tiv

toga

sam

Izra

zito

sam

pr

otiv

toga

Ne

znam

N

emam

niš

ta

prot

iv to

ga

Pro

tiv

toga

sam

Izra

zito

sam

pr

otiv

toga

Ne

znam

Pušenje 10 ili više cigareta dnevno

45.2 29.9 18.5 6.3 41.6 31.1 20.3 6.9 37.4 34.7 21.2 6.7

Pijenje 1-2 pića par puta nedjeljno

63.6 20.2 10.7 5.6 63.1 20.5 11.2 5.2 60.6 22.5 11.3 5.7

Povremeno pušenje kanabisa

7.7 24.5 62.6 5.2 12.6 27.8 54.1 5.5 11.5 29.6 52.9 6.0

Probanje ekstazija 1-2 puta

2.9 20.0 72.9 4.1 4.5 21.3 70.0 4.2 3.6 23.1 68.2 5.1

Probanje heroina 1-2 puta

2.3 18.9 75.1 3.8 3.2 19.7 73.1 4.0 2.6 22.4 70.2 4.9



XIII.14 PROCJENA RIZIKA OD UPOTREBE PSIHOAKTIVNIH SUPSTANCI U POPULACIJI SVIH ODRASLIH, MLADIH ODRASLIH I MLADIH

Ispitanici su u ovom istraživanju pitani da procijene rizik od različitih obrazaca upotrebe

psihoaktivnih supstanci sa "nema rizika", "mali rizik", "umjereni rizik" ili "veliki rizik".

Pušenje jednog ili više pakovanja cigareta dnevno 45,1% odraslih procjenjuje kao veliki

rizik, 46,4% smatra da je rizik "mali" ili "umjeren", dok 8,4% smatra da nema rizika. Mladi odrasli

u 43,3% slučajeva smatraju da pušenje jednog ili više pakovanja cigareta dnevno predstavlja veliki

rizik, da je taj rizik mali ili umeren smatra 49,1% mladih odraslih, dok 7,6% smatra da ova količina

ispušenih cigareta ne predstavlja rizik. Manje od polovine (43,9%) mladih smatra da pušenje

jednog ili više pakovanja cigareta dnevno nosi veliki rizik, dok polovina (49,4%) smatra da je rizik

mali ili umjeren, a 6,6% misli da ne postoji rizik od pušenja jednog ili više pakovanja cigareta

dnevno.

Izgleda da se percepcija rizika od pijenja pet ili više pića svakog vikenda snižava sa

godinama. Za ovaj model pijenja 9,2% odraslih smatra da je "bez rizika”, kao i 8,7% mladih odraslih

i 7,3% mladih. Oko trećine ispitanika u svakoj od tri starosne grupe stanovništva smatra da ovaj

model pijenja nosi veliki rizik - 32,5% odraslih, 30,2% mladih odraslih i 31,9% mladih. U 58,8%

slučajeva svi odrasli, 61,1% slučajeva mladi odrasli i 60,8% slučajeva mladi percipiraju rizik od

pijenja pet ili više pića svakog vikenda kao "umjeren" ili "nizak".

Pušenje kanabisa redovno 83,2% odraslih procjenjuje kao ponašanje sa velikim rizikom,

76% mladih odraslih i 75% mladih. Redovno pušenje kanabisa malim ili umjerenim rizikom smatra

16% odraslih, 22,5% mladih odraslih i 23,9% mladih. Pušenje kanabisa kao sigurno ponašanje

procjenjuje 0,8% mladih odraslih, 5% mladih i 1,1% mladih.

Probanje ekstazija jednom ili dva puta velikim rizikom smatra 91% odraslih, 86,6%

mladih odraslih i 86,4% mladih. Za 8,5% odraslih, 12,3% mladih odraslih i 12,9% mladih, probanje

ekstazija jednom ili dvaput je umjereno ili nisko rizično ponašanje. Konačno, 0,5% odraslih, 1.1%

mladih odraslih i 0,7% mladih smatra da je ovo rizično ponašanje.



Probanje kokaina jednom ili dva puta smatra velikim rizikom 92,3% odraslih i mnogo

manje – 89,1% mladih odraslih i 89% mladih. Za 7,3% odraslih, 11,1% mladih odraslih i 10,7%

mladih, probanje kokaina jednom ili dvaput predstavlja umjereno ili nisko rizično ponašanje.

Konačno, 0,4% odraslih, 0,8% mladih odraslih i 0,3% mladih smatraju jedno ili dva probanja

kokaina nerizičnim ponašanjem.

Probanje heroina jednom ili dva puta, očekivano, kao ponašanje sa velikim rizikom

doživljava najveći broj ispitanika u sve tri starosne grupe. Ipak, manje se tako posmatra među

mladim odraslima (91,9%) i mladima (91,1%) nego kod svih odraslih (93,5%). Neki smatraju da

probanje heroina jednom ili dva puta nije rizično - 0,2% odraslih i 0,3% mladih odraslih, dok niko

od mladih ne misli tako. Dosta značajan procenat - 6,3% odraslih, 7,8% mladih odraslih i 8,9%

mladih smatra da probanje heroina jednom ili dva puta nosi mali ili umjereni rizik.

Distribucija stavova vezanih za rizik od različitih obrazaca upotrebe psihoaktivnih supstanci,

u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih prikazana je u Tabeli 84.

Tabela 84. Percepcija rizika od različitih obrazaca upotrebe psihoaktivnih supstanci. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017

SVI ODRASLI (15 -64)

MLADI ODRASLI (15 do 34)

MLADI (15 do 24)

Nem

a ri

zika

Mal

i riz

ik

Um

jere

ni r

izik

Vel

iki r

izik

Nem

a ri

zika

Mal

i riz

ik

Um

jere

ni r

izik

Vel

iki r

izik

Nem

a ri

zika

Mal

i riz

ik

Um

jere

ni r

izik

Vel

iki r

izik

Pušenje jednog ili više pakli cigareta dnevno

8.4 18.1 28.3 45.1 7.6 20.0 29.1 43.3 6.6 19.8 29.6 43.9

Pijenje 5 ili više pića svakog vikenda

9.2 24.4 33.9 32.5 8.7 27.2 33.9 30.2 7.3 26.2 34.6 31.9

Redovno pušenje kanabisa

0.8 4.1 11.9 83.2 1.5 6.6 15.9 76.0 1.1 6.6 17.3 75.0

Probanje ekstazija 1-2 puta

0.5 2.2 6.3 91.0 1.1 3.2 9.1 86.6 0.7 4.3 8.6 86.4

Probanje kokaina 1-2 puta

0.4 1.8 5.5 92.3 0.8 2.5 7.6 89.1 0.3 2.9 7.8 89.0

Probanje heroina 1-2 puta

0.2 1.5 4.8 93.5 0.3 2.0 5.8 91.9 / 2.5 6.4 91.1



XIII.15 IZLOŽENOST DROGAMA, U POPULACIJI SVIH ODRASLIH, MLADIH ODRASLIH I MLADIH

Od učesnika istraživanja je traženo da se sjete da li im je ikada ponuđena droga, bilo u zemlji

ili u inostranstvu.

Ispitanici u sve tri starosne grupe bili su najviše izloženi kanabisu, koji je nuđen 17,5%

odraslih, 30,5% mladih odraslih i 29,3% mladih, bilo u zemlji ili u inostranstvu. Kokain je nakon

kanabisa droga koja je najčešće nuđena ispitanicima – 4,1% svih odraslih je imalo takvo iskustvo

bilo u zemlji ili u inostranstvu, 8% mladih odraslih i 7% mladih. Ekstazi je nešto rijeđe nuđen

ispitanicima – 3,3% odraslih, 6,5% mladih osraslih i 5,9% mladih je imalo ovakvo iskustvo. Heroin

je nuđen 2,2% odraslih, 4,1% mladih odraslih i 3,7% mladih u životu, bilo u zemlji ili u inostranstvu.

Učestalost izloženosti ilegalnim drogama u zemlji i inostranstvu, kao i na bilo kom od ova

dva mjesta, za sve tri starosne grupe, prikazana je u Tabelama 85, 86 i 87.

Tabela 85. Izloženost drogama u zemlji. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017

DROGA KOJA JE

PONUĐENA:

U ZEMLJI



KANABIS 16.7 14.5 15.6 28.8 26.6 27.7 29.7 23.5 26.8

EKSTAZI 3.4 2.2 2.8 6.7 4.9 5.8 7.3 3.8 5.7

AMFETAMINI 2.0 1.1 1.5 4.3 2.4 3.4 4.7 2.0 3.4

KOKAIN 4.1 3.3 3.7 8.5 6.6 7.6 8.0 5.5 6.8

HEROIN 2.5 1.3 1.9 4.8 2.6 3.7 4.1 2.5 3.3

LSD 0.8 0.4 0.6 1.5 0.6 1.1 1.0 0.4 0.7

BILO KOJA DROGA 17.4 15.5 16.5 30.1 28.4 29.3 30.2 24.6 27.5



Tabela 86. Izloženost drogama u inostranstvu. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017

DROGA KOJA JE

PONUĐENA:

U INOSTRANSTVU

SVI ODRASLI (15-64)


MLADI (15-24)


KANABIS 4.3 4.0 4.1

6.6 7.0 6.8

8.2 4.5 6.4

EKSTAZI 1.0 0.8 0.9 1.8 1.3 1.6 1.2 1.2 1.2

AMFETAMINI 0.4 0.4 0.4 0.7 0.5 0.6 0.4 0.6 0.5

KOKAIN 1.0 1.0 1.0 1.6 1.1 1.4 0.6 1.3 1.0

HEROIN 0.5 0.3 0.4 0.4 0.8 0.6 0.2 1.0 0.6

LSD 0.3 0.1 0.2 0.4 0.2 0.3 0.2 0.1 0.2

BILO KOJA DROGA 5.3 4.7 5.0 8.9 8.2 8.5 9.8 6.1 8.1

Tabela 87. Izloženost drogama u zemlji ili inostranstvu. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017

DROGA KOJA JE

PONUĐENA:

U ZEMLJI ILI U INOSTRANSTVU

SVI ODRASLI (15-64)


MLADI (15-24)


KANABIS 18.7 16.3 17.5

31.5 29.4 30.5

33.3 24.9 29.3

EKSTAZI 3.9 2.7 3.3 7.5 5.5 6.5 7.5 4.1 5.9

AMFETAMINI 2.0 1.4 1.7 4.4 2.8 3.6 4.7 2.7 3.7

KOKAIN 4.6 3.6 4.1 9.2 6.6 8.0 8.3 5.5 7.0

HEROIN 2.8 1.6 2.2 4.8 3.2 4.1 4.1 3.4 3.7

LSD 1.0 0.4 0.7 1.7 0.6 1.2 1.0 0.5 0.8

BILO KOJA DROGA 19.3 17.3 18.3 32.9 30.8 31.9 33.7 25.9 30.1

Ispitanici su takođe pitani koliko puta su im ponuđene droge u zemlji ili inostranstvu, bilo

besplatno ili za novac. Kanabis, kokain i heroin su droge koje su nuđene najveći broj puta. U Tabeli

88 prikazan je raspon puta koliko je svaka droga ponuđena u zemlji i inostranstvu od najnižeg do

najvećeg, kao i srednji broj puta koliko je droga ponuđena tokom života i tokom prethodne godine

za sve odrasle osobe (Tabela 88).



Tabela 88. Učestalost izloženosti drogama. Broj puta kada su droge nuđene ikad u životu i u toku pethodne godine, u zemlji i u inostranstvu. Svi odrasli. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017

SVI ODRASLI (15 do 64)

PONUĐENA

DROGA:

U zemlji, ikad U inostranstvu, ikad

U zemji, prethodne

godine

U inostranstvu, prethodne godine

OD

DO

Pro

sjek

OD

DO

Pro

sjek

OD

DO

Pros

jek

OD

DO

Pro

sjek

KANABIS 1 700 16.3 1 100 5.8 0 365 3.8 0 10 1.2

EKSTAZI 1 20 4.6 1 20 4.6 0 30 2.3 1 3 0.7

AMFETAMINI 1 100 8.9 1 20 5.4 0 3 0.1 0 5 1.2

KOKAIN 1 200 17.6 1 10 4.1 0 100 4.6 0 10 0.8

HEROIN 1 200 16.8 1 20 5.0 0 100 4.6 0 10 2.0

LSD 1 50 5.8 1 20 4.0 0 10 1.1 0 5 0.3

Rezultati koji se odnose na stepen izloženosti drogama su ovdje predstavljeni i kroz

kategorije niske, umjerene i visoke izloženosti, u zemlji i u inostranstvu, tokom prethodne godine

posebno za sve odrasle starosti 15 do 64 godina i za mlađe odrasle starosti od 15 do 34 godina.

U toku prethodne godine, ukupno je 9,7% svih odraslih ispitanika (10,5% muškaraca i 8,7%

žena) bilo izloženo kanabisu u zemlji od jednog do pet puta, što odgovara kategoriji “niske

izloženosti”. 2,6% odraslih ispitanika je bilo izloženo ekstaziju od jednom do pet puta, a od 1,4% do

1,5% heroinu, kokainu i amfetaminima (Tabela 89).

Tabela 89. Izloženost drogama u zemlji u toku prethodne godine. Procenti „niskog stepena“ izloženosti – odgovori „jednom ili dva puta“ ili „3-5 puta“. Svi odrasli. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017

NISKI STEPEN IZLOŽENOSTI DROGAMA U ZEMLJI U TOKU PRETHODNE GODINE SVI ODRASLI (15-64)

M Ž U KANABIS 10.5 8.7 9.7 HEROIN 1.9 1 1.4 KOKAIN 1.5 1.3 1.4 AMFETAMINI 1.8 1.3 1.5 EKSTAZI 3 2.1 2.6




žena) bilo izloženo kanabisu u zemlji od šest do devetnaest puta, što odgovara kategoriji “srednjeg

stepena izloženosti”. Od 0,1% do 0,3% odraslih ispitanika je bilo izloženo ekstaziju, heroinu,

kokainu i amfetaminima naedeni broj puta u toku prethodne godine (Tabela 90).

Tabela 90. Izloženost drogama u zemlji u toku prethodne godine. Procenti „srednjeg stepena“ izloženosti – odgovori „6-9 puta“ ili “10-19 puta”. Svi odrasli. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017

SREDNJI STEPEN IZLOŽENOSTI DROGAMA U ZEMLJI U TOKU PRETHODNE GODINE SVI ODRASLI (15-64)

M Ž U KANABIS 1.3 0.9 1.1 HEROIN 0.1 0.1 0.1 KOKAIN 0.5 0.3 0.4 AMFETAMINI 0.2 0.1 0.2 EKSTAZI 0.4 0.2 0.3


žena) bilo ponuđeno kanabis u zemlji od dvadeset do četrdeset puta, što odgovara kategoriji

“visokog stepena izloženosti”. Kokain je u toku prethodne godine u zemlji često bio nuđen 0,3%

odraslih ispitanika, a heroin 0,1%. (Tabela 91).

Tabela 91. Izloženost drogama u zemlji u toku prethodne godine. Procenti „visokog stepena“ izloženosti – odgovori „20-39 puta“ ili „40 i više puta“. Svi odrasli. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017

VISOKI STEPEN IZLOŽENOSTI DROGAMA U ZEMLJI U TOKU PRETHODNE GODINE SVI ODRASLI (15-64)

M Ž U KANABIS 0.9 0.4 0.7 HEROIN 0.1 0 0.1 KOKAIN 0.4 0.2 0.3 AMFETAMINI 0 0 0 EKSTAZI 0 0 0


žena) bilo ponuđeno kanabisom u inostranstvu od jednom do pet puta, što odgovara kategoriji

“niskog stepena izloženosti”. Heroin je u toku prethodne godine u inostranstvu rijetko bio ponuđen



1,4% odraslih ispitanika, a kokain i ekstazi po 0,4%, amfetaminima 0,2% svih odraslih ispitanika

(Tabela 92).

Tabela 92. Izloženost drogama u inostranstvu u toku prethodne godine. Procenti „niskog stepena“ izloženosti – odgovori „jednom ili dva puta“ ili „3-5 puta“. Svi odrasli. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017

NISKI STEPEN IZLOŽENOSTI DROGAMA U INOSTRANSTVU U TOKU PRETHODNE GODINE SVI ODRASLI (15-64)

M Ž U KANABIS 2.5 1.6 2.1 HEROIN 1.9 1 1.4 KOKAIN 0.4 0.4 0.4 AMFETAMINI 0.2 0.2 0.2 EKSTAZI 0.5 0.2 0.4

Mnogo su niže frekvencije izloženosti drogama u kategorijama srednjeg i visokog

stepena izloženosti u inostranstvu. Tako je u toku prethodne godine, ukupno 0,2% svih

odraslih bilo izloženo kanabisu u inostranstvu od šest do devetnaest puta, što odgovara

kategoriji “srednjeg stepena izloženosti”. Heroinu je u toku prethodne godine u inostranstvu

navedeni broj puta bilo izloženo 0,1% odraslih ispitanika (Tabela 93).

Tabela 93. Izloženost drogama u inostranstvu u toku prethodne godine. Procenti „srednjeg stepena“ izloženosti – odgovori „6-9 puta“ ili “10-19 puta”. Svi odrasli. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017

SREDNJI STEPEN IZLOŽENOSTI DROGAMA U INOSTRANSTVU U TOKU PRETHODNE GODINE SVI ODRASLI (15-64)

M Ž U KANABIS 0.1 0.3 0.2 HEROIN 0.1 0.1 0.1 KOKAIN 0.1 0 0 AMFETAMINI 0 0 0 EKSTAZI 0 0 0

Ukupno 0,1% svih odraslih bilo je izloženo heroinu u inostranstvu od dvadeset do četrdeset

puta, što odgovara kategoriji “visokog stepena izloženosti”. Ostalim drogama niko nije bio izložen

sa ovolikom učestalošću u inostranstvu tokom prethodnih godinu dana (Tabela 94).



Tabela 94. Izloženost drogama u inostranstvu u toku prethodne godine. Procenti „visokog stepena“ izloženosti – odgovori „20-39 puta“ ili „40 i više puta“. Svi odrasli. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017

VISOKI STEPEN IZLOŽENOSTI DROGAMA U INOSTRANSTVU U TOKU PRETHODNE GODINE SVI ODRASLI (15-64)

M Ž U KANABIS 0 0 0 HEROIN 0.1 0 0.1 KOKAIN 0 0 0 AMFETAMINI 0 0 0 EKSTAZI 0 0 0

Mladi odrasli su, očekivano, češće bili ponuđeni drogama u odnosu na populaciju svih

odraslih. Tako je u zemlji, u toku prethodne godine, kanabis bio od jednom do pet puta ponuđen

17,9% mladih odraslih (19% muškaraca i 16,7% žena); kokain 3,1% mladih odraslih (3.5%

muškaraca, 2,7% žena); ekstazi 2,8% mladih odraslih; heroin 2,7% mladih odraslih (3,3%

muškaraca, 2,1% žena) i amfetamini 1,6% mladih odraslih (1,9% muškaraca i 1,2% žena) (Tabela

95).

Tabela 95. Izloženost drogama u zemlji u toku prethodne godine. Procenti „niskog stepena“ izloženosti – odgovori „jednom ili dva puta“ ili „3-5 puta“. Mladi odrasli. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017

NISKI STEPEN IZLOŽENOSTI DROGAMA U ZEMLJI U TOKU PRETHODNE GODINE MLADI ODRASLI (15-34)

M Ž U KANABIS 19 16.7 17.9

HEROIN 3.3 2.1 2.7 KOKAIN 3.5 2.7 3.1 AMFETAMINI 1.9 1.2 1.6 EKSTAZI 2.8 2.8 2.8

Kanabis je u toku prošle godine šest do devetnaest puta (srednja učestalost) bio ponuđen

2,2% mladih odraslih u zemlji; kokain 0,9% mladih odraslih; ekstazi 0,6% mladih odraslih; heroin

0,3% mladih odraslih i amfetamini 0,4% mladih odraslih (Tabela 96).



Tabela 96. Izloženost drogama u zemlji u toku prethodne godine. Procenti „srednjeg stepena“ izloženosti – odgovori „6-9 puta“ ili “10-19 puta”. Mladi odrasli. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017

SREDNJI STEPEN IZLOŽENOSTI DROGAMA U ZEMLJI U TOKU PRETHODNE GODINE MLADI ODRASLI (15-34)

M Ž U KANABIS 2.2 2.3 2.2 HEROIN 0.2 0.4 0.3 KOKAIN 0.9 0.8 0.9 AMFETAMINI 0.4 0.3 0.4 EKSTAZI 0.7 0.4 0.6

Kanabis je u toku prošle godine od dvadeset do četrdeset puta (visoka učestalost) bio ponuđen

1,6% mladih odraslih u zemlji; kokain 0,6% mladih odraslih; ekstazi 0,1% mladih odraslih dok je

heroin bio ponuđen 0,1% mladih odraslih (Tabela 97).

Tabela 97. Izloženost drogama u zemlji u toku prethodne godine. Procenti „visokog stepena“ izloženosti – odgovori „20-39 puta“ ili „40 i više puta“. Mladi odrasli. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017

VISOKI STEPEN IZLOŽENOSTI DROGAMA U ZEMLJI U TOKU PRETHODNE GODINE MLADI ODRASLI (15-34)

M Ž U KANABIS 2 1.1 1.6 HEROIN 0.2 0 0.1 KOKAIN 0.7 0.5 0.6 AMFETAMINI 0 0 0 EKSTAZI 0 0.2 0.1

Kanabis je u toku prošle godine od jednom do pet puta (niska učestalost) bio ponuđen 13,5%

mladih odraslih u inostranstvu; kokain 0,8% mladih odraslih; ekstazi 0,6% mladih odraslih dok

je heroin bio ponuđen 0,5% mladih odraslih a amfetamini su bili ponuđeni 0,2% mladih odraslih

(Tabela 98).



Tabela 98. Izloženost drogama u inostranstvu u toku prethodne godine. Procenti „niskog stepena“ izloženosti – odgovori „jednom ili dva puta“ ili „3-5 puta“. Mladi odrasli. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017

NISKI STEPEN IZLOŽENOSTI DROGAMA U INOSTRANSTVU U TOKU PRETHODNE GODINE MLADI ODRASLI (15-34)

M Ž U KANABIS 4.4 2.4 3.5 HEROIN 0.4 0.7 0.5 KOKAIN 1 0.5 0.8 AMFETAMINI 0.2 0.2 0.2 EKSTAZI 1 0.3 0.6

U inostranstvu, u toku prethodne godine, od 6 do 19 puta kanabisom je bilo ponuđeno 0,4%

mladih odraslih, a heroinom 0,1%. Ostale droge nijesu nuđene ispitanicima u navedenom

vremenskom periodu (Tabela 99).

Tabela 99. Izloženost drogama u inostranstvu u toku prethodne godine. Procenti „srednjeg stepena“ izloženosti – odgovori „6-9 puta“ ili “10-19 puta”. Mladi odrasli. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017

SREDNJI STEPEN IZLOŽENOSTI DROGAMA U INOSTRANSTVU U TOKU PRETHODNE GODINE MLADI ODRASLI (15-34)

M Ž U KANABIS 0.2 0.6 0.4 HEROIN 0.1 0.1 0.1 KOKAIN 0 0 0 AMFETAMINI 0 0 0 EKSTAZI 0 0 0

U toku prethodne godine u inostranstvu niko od mladih odraslih stanovnika Crne Gore nije

bio ponuđen drogama sa visokom učestalošću, odnosno od dvadeset do četrdeset puta (Tabela 100).

Tabela 100. Izloženost drogama u inostranstvu u toku prethodne godine. Procenti „visokog stepena“ izloženosti – odgovori „20-39 puta“ ili „40 i više puta“. Mladi odrasli. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017

VISOKI STEPEN IZLOŽENOSTI DROGAMA U INOSTRANSTVU U TOKU PRETHODNE GODINE MLADI ODRASLI (15-34)

M Ž U KANABIS 0 0 0 HEROIN 0 0 0 KOKAIN 0 0 0 AMFETAMINI 0 0 0 EKSTAZI 0 0 0



XIII.16 PERCEPCIJA DOSTUPNOSTI ILEGALNIH DROGA U POPULACIJI SVIH ODRASLIH, MLADIH ODRASLIH I MLADIH

U cilju procjene dostupnosti ilegalnih droga, ispitanicima su postavljena dva pitanja. Prvim

se tražilo mišljenje o generalnoj dostupnosti droga, dok su drugim pitanjem ispitanici pitani koliko

bi im bilo lako ili teško da nabave svaku od navedenih droga u roku od 24 časa ukoliko bi to željeli.

Percepcija lakoće pristupa drogama razlikuje se između supstanci, ali procenat onih koji

misle da bi bilo "prilično lako" ili "lako" dobiti neku od droga skoro nikada nije manji od jednog u

četiri stanovnika. Stanovnicima Crne Gore izgleda da je najlakše nabaviti trankvilizere i/ili sedative,

pa u sve tri starosne grupe skoro dvije trećine ispitanika smatraju da je te supstance prilično lako

ili lako nabaviti. Kanabis je takođe percipiran kao lako dostupan od strane polovine mladih

odraslih i mladih, kao i više od trećine (38%) odraslih. Ekstazi, amfetamini, kokain i heroin

smatra lako dostupnim skoro jedan od pet odraslih i jedan od četiri mlađe odrasle i mlade osobe.

Dostupnost LSD-a se percipira najnižom ali ipak prilično visokom – 16,6% odraslih i petina mladih

odraslih i mladih smatraju da je ovaj halucinogen lako nabaviti.

Detaljni pregled percepcije dostupnosti različitih supstanci po polu, u populaciji svih

odraslih, mladih odraslih i mladih, prikazan je u Tabeli 101.

Tabela 101. Percepcija dostupnosti supstanci. Procenat odgovora “dosta lako” i “lako”. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017



TRANKVILIZERI/ SEDATIVI

64.4 65.6 64.8 66.5 67.1 66.8 63.7 60.2 62.1

KANABIS 38.5 37.5 38 52.4 51.8 52.1 51.9 46.2 49.3 EKSTAZI 21.7 19.8 20.8 29.3 27.9 28.7 29.1 26.5 27.8

AMFETAMINI 19.9 18.0 19.0 26.6 24.2 25.5 25.4 23.9 24.7

KOKAIN 20.0 19.2 19.6 25.8 25.2 25.5 24.2 22.3 23.3

HEROIN 19.4 18.2 18.7 24.6 23.8 24.3 21.3 22.2 21.7

LSD 17.6 15.7 16.6 22.0 20.2 21.1 19.9 17.9 19.0



XIV IZAZOVI I NAUČENE LEKCIJE

Izazovi u ovom istraživanju mogu se uopšteno opisati i klasifikovati kao izazovi samog

dizajna i metodologije istraživanja u domaćinstavima i izazovi terenskog rada. Kroz spomenute

izazove, naučene su značajne i korisne lekcije za sljedeća istraživanja u ovoj oblasti, koje su

predstavljene na kraju ovog poglavlja.

XIV. 1 Izazovi terenskog rada i metodologije

Rezultati ove vrste istraživanja oslanjaju se na samo-izvještavanju, koje ima ograničenja koja

su u istraživanju bila kontrolisana do najveće moguće mjere. Međutim, za očekivati je da je u ovoj

vrsti istraživanja manje moguće kontrolisati spremnost na iskrenost i tendenciju za ostavljanjem

poželjne slike o sebi. Naročito je vjerovatno da učesnici istraživanja budu manje iskreni u

odgovaranju na pitanja koja se odnose na korišćenje droga nego na pitanja koja se odnose na

upotrebu duvana, alkohola i druga ponašanja u vezi sa zdravljem ili opštim stavovima i mišljenjima.

Takođe, stepen koliko učesnici istraživanja imaju želju da upravljaju time kako će se njihovi

odgovori “izgledati” se razlikuje u zavisnosti od ličnosti, što znači da se nivo neiskrenosti može

značajno razlikovati između različitih grupa koje se u istraživanju međusobno kompariraju.

Od neizmjernog značaja je da se primijene efikasne metode kontrole pristrasnosti u studiji.

Neki od problema samo-izvještavanja su prevazilaženi pažljivim dizajniranjem i primjenom mjera

za unaprijeđenje iskrenosti samo-izvještavanja, kao i kroz statističke tehnike osmišljene da isključe

odgovore koji ukazuju na neiskreno odgovaranje. Ovaj problem je umanjen i obezbjeđivanjem

anonimnosti i povjerljivosti odgovora, kako kroz pažljivo usmeno saopštenje intervjuera pri prvom

kontaktu sa uzorkovanim ispitanicima, tako i u formalnom pisanom obliku, putem Pisma za

ispitanike. Ipak, neophodno je imati u vidu da osiguranje potpune anonimnosti nije bilo moguće

zbog same prirode istraživanja u domaćinstvima, gdje intervjueri posjećuju ispitanike u njihovim

domaćinstvima i samim tim imaju uvid u identifikacione podatke domaćinstva.



Pri administraciji upitnika “oči u oči”, pristrasnost intervjuera, odnosno tendencija

intervjuera da podsvjesno dobije odgovore koji podržavaju ustaljeno mišljenje, mogla je takođe su

uticati na rezultate. Ovo je najočiglednije kada intervjueri tokom intervjua ističu određene riječi ili

kada ispitanicima daju pojašnjenja koja nijesu predviđena upitnikom. Process kontinuiranog

superviziranja intervjuera i njihovog kontakta i načina intervjuisanja je vjerovatno u velikoj mjeri

doprinijela smanjenju ove pristrastnosti.

Ukratko, kao i u svakom istraživanju u kojem se mjere dobijene samo-izvještavanjem koriste

za donošenje zaključaka o ponašanju, treba uvijek imati u vidu mnoštvo problema povezanih sa

takvim mjerama i kako bi oni mogli uticati na valjanost zaključaka.

XIV. 2 Izazovi terenskog rada

Na samom početku rada na terenu, u čitavoj zemlji se desio period ekstremno nepovoljnih

vremenskih uslova. U mnogim opštinama bilo je otežano doći do urbanih domaćinstava, a do

seoskih čak i nemoguće jer su mnoga bila potpuno isključena od saobraćajnih komunikacija,

posebno u sjevernim dijelovima zemlje. To je prouzrokovalo značajno kašnjenje u planu

prikupljanja podataka. Stoga bi bilo preporučljivo da se prikupljanje podataka u budućnosti uvijek

radi u jesenjim ili proljećnim mjesecima.

Pojedinim intervjuerima je bilo potrebno više vremena da se upoznaju sa terminologijom i

predmetom upitnika. Ovaj bi izazov vjerovatno bio u manjoj mjeri prisutan da je bilo moguće imati

duže obuke za intervjuere gdje bi cijeli jedan dan bio posvećen upravo obuci o specifičnim

supstancama koje su predmet istraživanja ili da je bilo moguće organizovati dodatni, drugi dan

obuke nakon što su intervjueri proveli nekoliko dana u terenskom radu. Nažalost, raspoloživost

sredstava za sprovođenje istraživanja nije bila dovoljna za planiranje dvodnevne obuke ili ponovno

okupljanje svih intervjuera za drugi dan obuke, ali ovo bi svakako bila dobra praksa za sljedeća

istraživanja na polju upotrebe psihoaktivnih supstanci i drugih zdravstvenih rizika.

U određenim popisnim krugovima bio je prisutan veći procenat odbijanja, koji može biti

objašnjen činjenicom da se stanovnici ovih područja zbog lakše dostupnosti često kontaktiraju u



različitim istraživanjima naučnih institucija, NVO-a, ali i u anketama o zadovoljstvu potrošača i

prodajnim ponudama.

U pojedinim stambenim zgradama na određenim lokacijama pristup intervjuera je bio

gotovo nemoguć, zbog stroge kontrole ulazaka i mjera bezbjednosti. Ove oblasti su poznate kao

područja sa niskom stopom odgovora i u drugim istraživanjima koja se sprovode po domaćinstvima.

U pojedinim opštinama intervjueri su imali teškoće u pronalaženju osoba sa liste

domaćinstava, jer mnogi ne žive u svojim navedenim mjestima prebivališta tokom cijele godine. Ovo

se dešavalo kako u sjevernim dijelovima zemlje gdje se mnogi stanovnici sele u drugi grad zbog

teških zimskih uslova, tako i u primorskom regionu gdje je veliki broj domaćinstava naseljen samo

tokom ljetnje sezone. Takođe, u pojedinim opštinama na sjeveru nedavno je došlo do migracionog

pokreta kada su brojni stanovnici napustili svoje prebivalište.

Kako je metodologijom terenskog rada bilo predviđeno da intervjueri posjete jedno

domaćinstvo tri puta dok ne ostvare kontakt, događalo se da se prilikom prvog ili drugog kontakta

dogovore sa ispitanicima za drugi prikladniji termin, da bi potom, kada ponovo posjete domaćinstvo

u dogovorenom terminu, naišli na zatvorena vrata, što je u konačnom ishodu rezultiralo

neuspješnim intervjuom nakon dva ili tri pokušaja i svakako se negativno odražavalo na motivaciju

intervjuera.

Slična situacija se dešavala kada bi nakon jednog ili dva neuspješna pokušaja kontakta

intervjueri uspjeli pristupiti domaćinstvu da bi potom saznali da je član domaćinstva koji je imao

posljednji rođendan odsutan duže vrijeme. Ovo se može u budućim istraživanjima prevladati manje

strogom primjenom pravila "posljednjeg rođendana" za odabir ispitanika, tj. omogućavanjem da

odabrani ispitak bude osoba koja je zadnja imala rodjendan među onima koji su u trenutku posjete

intervjuera prisutni u domaćinstvu. Ovo bi u značajnoj mjeri poboljšalo odaziv ispitanika i olakšalo

terenski rad intervjuerima.

Pojedini ispitanici su bili revoltirani samom temom istraživanja, odnosno pitanjima iz

upitnika. Iako su odgovorili na prva pitanja u vezi sa opštim zdravljem i upotrebom duvana i

alkohola, kada su im postavljena pitanja o drogama, osjećali su se ili veoma neprijatno ili čak

prekinuli dalje intervjuisanje.



Za intervjuere je izazov predstavljalo i sprovođenje intervjua sa starijim i slabije

obrazovanim ispitanicima, posebno u seoskim područjima, od kojih mnogi nikad nisu čuli za

pojedine vrste droga i imali su teškoća sa razumijevanjem terminologije iz ovog područja.

Konačno, sve gore pomenute okolnosti ponekad su imale demotivišući efekat za intervjuere,

jer su morali da ulože dosta napora koji je ponekad bio uzaludan jer je rezultirao neuspješnim

intervjuom. Pojedini su bili izloženi neprijatnim reakcijama zbog samog subjekta istraživanja, a

mnogi od njih su komentarisali da je ovo najteža anketa u kojoj su učestvovali.

XIV. 3 Naučene lekcije

Najvažnije lekcije koje su naučene iz ovog istraživanja su sljedeće:

Na nivou uzorka, odnosno okvira za izbor uzorka, evidentna je potreba da se ažurira Lista

domaćinstava. Novi popis stanovništva koji je planiran za 2021. godinu će u velikoj mjeri

riješiti pomenute probleme koji su proistekli iz neažurnosti podataka o domaćinstvima.

Ukoliko bi pak sljedeće, follow-up istraživanje bilo sprovedeno prije pomenutog popisa,

preporučljivo bi bilo izvršiti pre-testiranje uzorka kako bi greška okvira uzorka bila svedena

na najmanju moguću mjeru.

Neposredna i intenzivna supervizija je od suštinskog značaja za kvalitetan terenski rad.

Kada se primijete greške, propusti ili nepotpuno popunjavanje terenske dokumentacije, od

intervjuera se moraju tražiti hitne ispravke.

Dvostruko toliko vremena koliko je bilo dostupno u ovom istraživanju mora biti planirano

za sljedeći krug istraživanja - najmanje tri ili četiri mjeseca za prikupljanje podataka na

terenu, baš kao i za unos i uređivanje podataka i analizu i izvještavanje.



Najpogodnije vrijeme za terenski rad je proljeće ili jesen, kako bi se povećala efikasnost

terenskog rada i izbjegla potencijalna pristrasnost prouzrokovana odsustvom ispitanika ili

drugim okolnostima.

Istraživački instrument za ovo istraživanje je dizajniran kao instrument sa širim opsegom

eksploracije nego što je to samo upotreba psihoaktivnih supstanci – uključuje i pitanja koja

se odnose na kvalitet života, životni stil i zdravstvene rizike, što je, pokazalo se, imalo

pozitivan uticaj na stopu odaziva ispitanika. No, i pored toga, u sljedećem krugu istraživanja

bilo bi preporučljivo razmotriti opciju uključivanja manjeg broja opcionih modula i pitanja,

kako bi bio olakšan process sakupljanja podataka na terenu.

Pitanja o upotrebi pojedinih supstanci se nijesu pokazala relevantnim u ovoj studiji, odnosno

prijavljene prevalence su veoma niske, pa u sljedećem krugu istraživanja treba razmisliti i o

mogućnosti da se ova pitanja ne uključe u upitnik ukoliko se ne dogodi značajniji porast

upotrebe navedenih supstanci (npr. NPS, LSD).

Poželjno je razmotriti i dodatne mjere za povećanje stope odgovora, kao što je medijski poziv

učesnicima da učestvuju u istraživanju, promocija istraživanja u zajednici itd, mogućnost

sprovođenja istraživanja putem pisma, i sl.

Dobro obučeni intervjueri, dobro planiranje i koordinacija studije, uz adekvatnu podršku u

vidu svih neophodnih resursa su od ključnog značaja, jer to direktno utiče na ukupni kvalitet

prikupljenih podataka, a samim tim i na kvalitet čitave studije.



XV PREPORUKE

1. Ovo istraživanje predstavlja bazični izvor podataka o prevalenci i obrascima upotrebe

psihoaktivnih supstanci u opštoj populaciji, pa dobijene indikatore treba koristiti kao

konkretnu osnovu za razvijanje i usmjeravanje državne politike u oblasti kontrole

upotrebe psihoaktivnih supstanci.

2. Od ključnog je značaja da se sprovođenje istraživanja o upotrebi psihoaktivnih supstanci u

opštoj populaciji i školskih istraživanja u potpunosti integriše u sve relevantne strategije

i akcione planove na ovom području, kao i da se obezbijedi održivost planiranjem

adekvatnih resursa za ponavljanje istraživanja najmanje svake tri do četiri godine, jer

se jedino tako mogu upoznati i pratiti trendovi i promjene u rasprostranjenosti i obrascima

upotrebe psihoaktivnih supstanci i na osnovu toga kreirati smislena ciljana politika.

3. Svi akteri uključeni u sprovođenje državnih politika u vezi sa psihoaktivnim

supstancama moraju se snažno založiti i obavezati na sprovođenje akcija i

intervencija planiranih relevantnim državnim politikama i strateškim dokumentima

u oblasti upotrebe supstanci, kao što su: Zakon o ograničavanju upotrebe duvanskih

proizvoda, Nacionalna strategija za kontrolu upotrebe duvana, Zakon o turizmu, Zakon o

javnom redu i miru, Nacionalna strategija za prevenciju štetne upotrebe alkohola i

alkoholom uzrokovanih poremećaja u Crnoj Gori 2012-2020, Strategija Crne Gore za

sprečavanje zloupotrebe droga 2013-2020, itd.

4. Preporučljivo je da se državna politika intenzivnije koncentriše na preventivne

pristupe i programe u oblasti korišćenja psihoaktivnih supstanci u obrazovnom

sistemu čiji je cilj jačanje sveukupnih socijalnih i emocionalnih vještina i kapaciteta

djece, kao i roditeljskih vještina i vještina komunikacije u porodici.

5. Bilo bi poželjno i da sve škole, kako osnovne tako i srednje, imaju jasno definisanu

politiku o alkoholu, duvanu i drogama, precizirane mjere koje treba preduzeti u okviru



škole kako bi se spriječili ovi problemi, kao i akcioni plan kako riješiti probleme ako se

pojave.

6. Poznato je da roditelji ostvaruju značajan uticaj na stavove i ponašanje svoje djece, a rad na

poboljšanju roditeljskih vještina je veoma efektivan sa stanovišta prevencije upotrebe

psihoaktivnih supstanci. Pored toga, postojanje i izražavanje jasnog restriktivnog stava

roditelja o pušenju, služenju i/ili kupovini alkohola njihovoj djeci, a posebno o drogama,

dokazano je da vodi smanjenju nivoa potrošnje među mladima. Zbog toga se veoma

preporučuje implementacija specijalnih programa podrške roditeljima i učenja

roditeljskih vještina.

7. Praksa je pokazala da je smanjenje dostupnosti jedna od najefikasnijih mjera u smanjenju

potrošnje psihoaktivnih supstanci. Ograničenje raspoloživosti treba, kada su u pitanju

mladi ljudi, da ima za cilj ograničavanje mogućnosti za nabavku droge, alkohola i

duvana. Alkohol je najčešće korišćena psihoaktivna supstanca u zemlji, koju veliki procenat

mladih smatra neškodljivim, što zahtijeva značajnu pažnju i značajne preventivne resurse.

8. Kako je ova studija pokazala relativno neinformisanu percepciju o štetnosti opasnih

obrasaca konzumiranja alkohola i droga kod mladih ljudi, kao što su pijenje 5 ili više pića

zaredom u jednoj prilici ili korišćenje droge vikendom, sprovođenje intenzivnih ciljanih

kampanja sa ciljem podizanja svijesti i edukacija o štetnim efektima i opasnostima od

takvih obrazaca konzumacije supstanci, kao i obrazovanje najugroženijih grupa

stanovništva o specifičnim načinima smanjenja štetnih posljedica u slučaju upotrebe

supstanci, takođe se snažno preporučuje.

9. Studija je ukazala na očiglednu potrebu za unaprijeđenjem opšte svijesti o ilegalnim

psihoaktivnim supstancama među opštom populacijom, posebno u ruralnim područjima

zemlje i među stanovnicima srednje i starije dobi.



LITERATURA

1. Development of the World Health Organization WHOQOL-BREF quality of life assessment. TheWHOQOL Group.Psychol Med.1998;28(3):551-8.

2. Barcaccia B, Esposito G, Matarese M, Bertolaso M, De Marinis MG. (4 September 2013). "Quality Of Life: Everyone Wants It, But What Is It?". Forbes/ Education. Retrieved 10 May 2016. Available at: https://www.forbes.com/sites/iese/2013/09/04/quality-of-life-everyone-wants-it-but-what-is-it/#4446dc98635d (Posjećeno 17. Avgust 2017. god.)

3. Cummins RA. Personal income and subjective well‐being: A review. Journal of Happiness Studies. 2000;1(2):133‐158.

4. Vuletić G. Generacijski i transgeneracijski čimbenici kvalitete života vezane za zdravlje studentske populacije. [doktorska disertacija]. Medicinski fakultet Sveučilišta u Zagrebu, Zagreb, 2004.

5. Brajković L, Godan A, Godan Lj. (2008). Quality of Life After Stroke in Old Age: Comparison

of Persons Living in Nursing Home and Those Living in Their Own Home. Croat Med J.2008;50(2):182-8.

6. Best CJ, Cummins RA. The Quality of Rural and Metropolitan Life. Austral J Psychol.

2000;52(2): 69‐74.

7. Lawton MP. (1991). A Multidimensional view of quality of life in frail elders. U Birren JE, Lubben JE, Rowe JC, Deutchman D. (Ur.), The concept and measurement of quality of life in the frail elderly. San Diego: Academic Press, 1991.

8. Cummins RA. Objective and subjective quality of life: an interactive model. Soc Indic Res.

2000;52(1):55-72.

9. Felce D, Perry J. (1993). Quality of life: A contribution to its definition and measurement. Cardiff: Mental Handicap in Wales Applied Research Unit.

10. World Health Organization. 2006. Constitution of the World Health Organization – Basic

Documents, pedeset peto izdanje, dodatak, oktobar 2006. Available at: http://www.who.int/governance/eb/who_constitution_en.pdf (Posjećeno 22. 08. 2017.)



11. Pastuović, N., Kolesarić, V. i Krizmanić, M. Psychological variables as predictors of quality of life. Review of Psychology 1995; 2(1‐2):49-61.

12. Vuletić G, Benjak T, Brajković L, Brkljačić T, Davern M, Golubić R et al. Kvaliteta života I

zdravlje. Sveučilište J. J. Strossmayera u Osijeku Filozofski Fakultet. Osijek, 2011. Filozofski fakultet Sveučilišta u Osijeku, ISBN: 978‐953‐314‐036‐0.

13. Lučev I, Tadinac M. Kvaliteta života u Hrvatskoj – povezanost subjektivnih i objektivnih indikatora temperamenta i demografskih varijabli s osvrtom na manjinski status. Migracijske i etničke teme, 2008;24(1-2):67-89. Preuzeto s http://hrcak.srce.hr/26287; 29. avgust 2017. god.

14. Cummins RA. On the trail of the gold standard for life satisfaction. Soc Indicators Res.

1995;35(2):179‐200.

15. Liu B. Quality of life indicators: A preliminary investigation. Soc Indicators Res.1974;1(2):187‐208.

16. O'Boyle CA, McGee HM, Hickey A, Joyce CRB, Browne J, O'Malley K, Hiltbrunner B. The

Schedule for the Evaluation of Individual Quality of Life (SEIQoL). Administration Manual. Dublin: Royal College of Surgeons in Ireland, 1993. Available at: http://www.niigata-nh.go.jp/nanbyou/annai/seiqol/SEIQoL%20Manual%20DW%20VERSION.pdf (Posjećeno 16.11.2017.)

17. Bjeloglav D, Prica I, Bjelić I, Green M, Laušević D, Terzić N. Nacionalno istraživanje o zdravlju

stanovništva Crne Gore u 2008. godini. Institut za javno zdravlje. Podgorica, 2013. godine.

18. Unaprjeđenje Sistema zdravstvene zaštite u Crnoj Gori – Istraživanje sa domaćinstvima. Ipsos Strategic Marketing, 2012.

19. Mugoša B, Đurišić T, Golubović Lj. Evropsko istraživanje o upotrebi duvana, alkohola i droga među učenicima. Nacionalni izvještaj za Crnu Goru. Institut za javno zdravlje. Podgorica, 2008.

20. Đurišić T, Golubović Lj, Mugoša B. Evropsko istraživanje o upotrebi duvana, alkohola i droga među učenicima: ESPAD 2011. Nacionalni izvještaj za Crnu Goru. Institut za javno zdravlje Crne Gore. Podgorica, 2013.



21. Đurišić T, Golubović Lj, Mugoša B. Evropsko istraživanje o upotrebi duvana, alkohola i droga

među srednjoškolcima: ESPAD 2015. Nacionalni izvještaj za Crnu Goru. Institut za javno zdravlje Crne Gore. Podgorica, 2017. [u izradi]

22. Zavod za statistiku Crne Gore (MONSTAT). 2014. Crna Gora Istraživanje višestrukih pokazatelja 2013, MISC Ključni nalazi. Podgorica, Crna Gora: MONSTAT

23. Ljaljević A. MONTENEGRO 2014 COUNTRY REPORT GLOBAL YOUTH TOBACCO SURVEY

(GYTS). Podgorica, 2015.

24. Glavak Tkalić, R., Miletić, G. M., Maričić, J., Wertag, A. (2012). Substance Abuse among the General Population in the Republic of Croatia: Research Report. Zagreb: Institute of Social Sciences Ivo Pilar and Government of the Republic of Croatia – Office for Combating Drug Abuse

25. Kraus, L., Guttormsson, U., Leifman, H., Arpa, S., Molinaro, S., Monshouwer K., et al. (2016)

ESPAD Report 2015 Results from the European School Survey Project on Alcohol and Other Drugs. Luxembourg: Publications Office of the European Union, 2016.

26. Đurišić, T., Golubović, Lj., Mugoša, B. (2014). Pilot general population survey in Montenegro: Technical Report. Podgorica: Public Health Institute of Montenegro. Available at: http://www.emcdda.europa.eu/attachements.cfm/att_233213_EN_GPS%20on%20substance%20use%20in%20Montenegro_Final%20report.pdf

27. EMCDDA, Handbook for Surveys on Drug use Among the General Population, EMCDDA project CT.99.EP.08 B, Lisbon. August 2002. http://www.emcdda.europa.eu/html.cfm/index58052EN.html


http://www.emcdda.europa.eu/attachements.cfm/att_233213_EN_GPS%20on%20substance%20use%20in%20Montenegro_Final%20report.pdf

http://www.emcdda.europa.eu/attachements.cfm/att_233213_EN_GPS%20on%20substance%20use%20in%20Montenegro_Final%20report.pdf

http://www.emcdda.europa.eu/html.cfm/index58052EN.html


POPIS TABELA

Tabela 1. Pregled pokaznih kartica i pitanja za koja se koriste. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 .................................................................. 41

Tabela 2. Distribucija stanovništva po regionima i tipu naselja, Popis 2011 .............................................................. 47

Tabela 3. Distribucija popisnih krugova i domaćinstava po regionima i tipu naselja, Popis 2011 .................... 48

Tabela 4. Prosječan broj domaćinstava po popisnom krugu i prosječan broj lica u domaćinstvu prema regionu i tipu naselja, Popis 2011 ............................................................................................................................. 48

Tabela 5. Distribucija uzorka po regionima i tipu naselja/stratumima, Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore 2017 ................................................ 51

Tabela 6. Greške u okviru za izbor uzorka. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore ................................................................................................................................... 52

Tabela 7. Razlozi neodaziva po regionima, Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore 2017 ....................................................................................................................... 52

Tabela 8. Razlozi odbijanja po regionima. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ...................................................................................................................... 53

Tabela 9. Procijenjene karakteristike osoba koje su odbile da učestvuju u istraživanju. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore 2017 .............. 53

Tabela 10. Pregled veličine uzorka, stope neodaziva i greške okvira uzorka. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore 2017 ................................................ 54

Tabela 11. Stopa odaziva. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore 2017 ......................................................................................................................................... 54

Tabela 12. Broj pokušaja neophodnih za uspješno sprovođenje intervjua, Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ............................................... 54

Tabela 13. Poređenje po polu i starosnim grupama. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ......................................................................................... 56



Tabela 14. Percepcija sopstvenog zdravlja. Svi odrasli. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ......................................................................................... 68

Tabela 15. Percepcija sigurnosti u zajednici – distribucija odgovora na pitanje “Da li navedene osobe predstavljaju problem u Vašem komšiluku”. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ............. 69

Tabela 16. Procjena intenziteta osjećanja fizičke sigurnosti u navedenim situacijama. Svi ispitanici, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu žiovota. Životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ........................................................................................................................................ 70

Tabela 17. Prevalenca igranja igara na sreću ikad u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana. Distribucija po polu i ukupno. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ............. 72

Tabela 18. Učestalost igranja različitih igara na sreću u prethodnih mjesec dana. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovim i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017........................................................................................................................................................................... 73

Tabela 19. Prevalenca ispitanika koji lično poznaju nekoga ko je imao probleme povezane sa igranjem igara na sreću i koji su lično imali takve probleme. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 .......... 74

Tabela 20. Učestalost korišćenja interneta za socijalne mreže, traženje informacija i skidanje sadržaja. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ...................................................................................................................... 75

Tabela 21. Učestalost korišćenja interneta za igranje igrica. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ............. 76

Tabela 22. Prevalenca ekscesivne upotrebe interneta i problema povezanih sa upotrebom interneta u prethodnih godinu dana. Svi odrasli. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ......................................................................................... 77

Tabela 23. Prevalenca ekscesivne upotrebe interneta i problema povezanih sa upotrebom interneta u prethodnih godinu dana. Mladi odrasli. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ......................................................................................... 78

Tabela 24. Prevalenca ekscesivne upotrebe interneta i problema povezanih sa upotrebom interneta u prethodnih godinu dana. Mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ......................................................................................... 79



Tabela 25. Zastupljenost različitih ponašanja i osjećanja u vezi sa upotrebom interneta. Svi odrasli. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ...................................................................................................................................................................................... 80

Tabela 26. Zastupljenost različitih ponašanja i osjećanja u vezi sa upotrebom interneta. Mladi odrasli. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ...................................................................................................................................................................................... 80

Tabela 27. Zastupljenost različitih ponašanja i osjećanja u vezi sa upotrebom interneta. Mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 .......... 81

Tabela 28. Prevalenca aktivnih pušača, osoba koje su ostavile pušenje i apstinenanta od pušenja prema polu, u populaciji odraslih, u populaciji mladih odraslih i u populaciji mladih. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ............. 85

Tabela 29. Prevalenca pušenja prema stepenu obrazovanja, svi odrasli. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ............................................... 87

Tabela 30. Prevalenca pušenja prema polu i prema nivou urbanizacije mjesta stanovanja. Svi odrasli. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore. 2017 ...................................................................................................................................................................................... 87

Tabela 31. Učestalost pušenja izražena kroz količinu ispušenih cigareta dnevno u prethodnih mjesec dana. Svi odrasli. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ................................................................................................................................................................ 88

Tabela 32. Standardne mjere prevalence pušenja po polu, u populaciji odraslih, mladih odraslih i mladih. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ...................................................................................................................................................................................... 89

Tabela 33. Distribucija odgovora ispitanika koji puše na pitanje da li žele da ostave pušenje. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi, prema polu. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore. 2017 ......................................................................................... 91

Tabela 34. Prevalenca pijenja alkohola ikad u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana, u populaciji odraslih, mladih odraslih i mladih, po polu. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore. 2017 .................................................................. 94

Tabela 35. Prevalenca konzumacije alkohola ikad u životu, u prethodnoj godini i u prethodnih mjesec dana, prema nivou obrazovanja. Svi odrasli. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ......................................................................................... 95



Tabela 36. Prevalenca konzumiranja alkohola ikad u životu, u prethodnoj godini i u prethodnih mjesec dana, prema stepenu urbanizacije. Svi odrasli. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ......................................................................................... 95

Tabela 37. Učestalost konzumacije alkohola, u populaciji odraslih, mladih odraslih i mladih, po polu. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ...................................................................................................................................................................................... 96

Tabela 38. Učestalost ekscesivnog pijenja, u populaciji svih odraslih, mladih odraslih i mladih, po polu. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ...................................................................................................................................................................................... 97

Tabela 39. Vremenski okvir pijenja pet ili više pića u jednoj prilici, prema polu. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017........................................................................................................................................................................... 98

Tabela 40. Učestalost pijenja alkohola kod konzumenata – broj dana u kojima je konzumiran alkohol u prethodnih mjesec dana. Distribucija prema polu u uzorku svih odraslih, mladih odraslih i mladih. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ................................................................................................................................................................ 99

Tabela 41. Prevalenca opijanja alkoholom u prethodnih godinu dana, među konzumentima. Distribucija po polu. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore. 2017 (%) ............................................................................. 100

Tabela 42. Učestalost opijanja alkoholom u prethodnih godinu dana među konzumentima, po polu. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore. 2017 (%) .......................................................................................................... 101

Tabela 43. Distribucija konzumenata alkohola u odnosu na preferirano piće, po polu. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ..................................................................................................................................... 102

Tabela 44. Prosječna količina popijenih pića u prethodnih nedjelju dana. Svi odrasli. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 .......... 104

Tabela 45. Prosječna količina popijenih pića u prethodnih nedjelju dana. Mladi odrasli. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 .......... 104

Tabela 46. Prosječna količina popijenih pića u prethodnih nedjelju dana. Mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017.............................. 104



Tabela 47. Prevalenca upotrebe ljekova za spavanje i smirenje tokom života, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana prema polu, u uzorku svih odraslih, mladih odraslih i mladih. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ................................................................................................................................................................................... 107

Tabela 48. Upotreba lijekova ikad u životu među korisnicima, prema stepenu obrazovanja. Svi odrasli. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ................................................................................................................................................................................... 108

Tabela 49. Prevalenca upotrebe trankvilizera i sedativa ikad u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana, prema stepenu urbanizacije mjesta stanovanja. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017.............................. 108

Tabela 50. Opšta učestalost upotrebe trankvilizera i/ili sedativa među korisnicima, po polu. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ..................................................................................................................................... 109

Tabela 51. Učestalost upotrebe trankvilizera i/ili sedativa po poulu – broj dana u prethodnih mjesec dana. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ...................................................................................... 110

Tabela 52. Način nabavke trankvilizera i/ili sedativa pri posljednjoj upotrebi, po polu. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ..................................................................................................................................... 111

Tabela 53. Prevalenca upotrebe bilo koje ilegalne droge ikad u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ............................................ 114

Tabela 54. Prevalenca upotrebe bilo koje droge ikad u životu, prema stepenu obrazovanja. Svi odrasli. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ................................................................................................................................................................ ................... 115

Tabela 55. Prevalenca upotrebe bilo koje droge ikad u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana, prema nivou urbanizacije mjesta stanovanja. Svi odrasli. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017.............................. 116

Tabela 56. Prevalenca upotrebe kanabisa ikad u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana po polu. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017.................................................................................... 119



Tabela 57. Distribucija korisnika kanabisa prema stepenu obrazovanja, svi odrasli. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017.............................. 120

Tabela 58. Prevalenca upotrebe kanabisa ikad u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana prema stepenu urbanizacije mjesta stanovanja. Svi odrasli. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ............................................ 121

Tabela 59. Učestalost upotrebe kanabisa među korisnicima, po polu. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ................................................................................................................................................................................... 122

Tabela 60. Izvor kanabisa pri posljednjoj upotrebi, po polu. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 .......... 122

Tabela 61. Način nabavke kanabisa pri posljednjoj upotrebi, po polu. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ................................................................................................................................................................................... 123

Tabela 62. Prevalenca upotrebe drugih droga osim kanabisa ikad u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana, po polu. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017.............................. 126

Tabela 63. Distribucija korisnika droga osim kanabisa prema stepenu obrazovanja, svi odrasli. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ....... 127

Tabela 64. Prevalenca upotrebe drugih droga osim kanabisa ikad u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana prema stepenu urbanizacije mjesta stanovanja. Svi odrasli. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ....... 128

Tabela 65. Upotreba ekstazija, amfetamina, heroina, kokaina, LSD-a i NPS ikad u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana, po polu. Svi odrasli. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ............................................ 130

Tabela 66. Prevalenca upotrebe ekstazija, amfetamina, heroina, kokaina, LSD-a i NPS ikad u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana, po polu, kod mladih odraslih. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 .......... 130

Tabela 67. Prevalenca upotrebe ekstazija, amfetamina, heroina, kokaina, LSD-a i NPS ikad u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana, po polu, kod mladih. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017.............................. 131



Tabela 68. Prevalenca upotrebe psihoaktivnih supstanci ikad u životu, po desetogodišnjim dobnim grupama. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ............................................................................................................................................................. 132

Tabela 69. Prevalenca upotrebe psihoaktivnih supstanci u prethodnih godinu dana, po desetogodišnjim dobnim grupama. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ..................................................................................................................................... 133

Tabela 70. Prevalenca upotrebe psihoaktivnih supstanci u prethodnih mjesec dana, po desetogodišnjim dobnim grupama. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ..................................................................................................................................... 134

Tabela 71. Prevalenca upotrebe svih supstanci ikad u životu, po polu. Svi odrasli. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017 ........................................... 135

Tabela 72. Prevalenca upotrebe svih supstanci ikad u životu, po polu. Mladi odrasli. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017 ........................................... 136

Tabela 73. Prevalenca upotrebe svih supstanci u prethodnih godinu dana, po polu. Svi odrasli. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017 .............................................................................................................................................................................................. 137

Tabela 74. Prevalenca upotrebe svih supstanci u prethodnih godinu dana, po polu. Mladi odrasli. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017 .............................................................................................................................................................................................. 138

Tabela 75. Prevalenca upotrebe svih supstanci u prethodnih mjesec dana, po polu. Svi odrasli. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017 ................................................................................................................................................................ .............................. 139

Tabela 76. Prevalenca upotrebe svih supstanci u prethodnih mjesec dana, po polu. Mladi odrasli. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017 ................................................................................................................................................................ .............................. 140

Tabela 77. Raspon godina i srednja dob pri prvoj upotrebi supstanci. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ................................................................................................................................................................ ................... 142

Tabela 78. Prevalenca osoba koje lično poznaju osobe koje koriste ilegalne droge, po polu. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ..................................................................................................................................... 144



Tabela 79. Procjena koliko prijatelja koristi droge. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017.............................. 146

Tabela 80. Percepcija korisnika droga, po polu. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017.............................. 148

Tabela 81. Distribucija stavova prema liberalnoj upotrebi kanabisa po polu i dobnim grupama. Svi ispitanici, mladi osrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ................................................................................................................... 149

Tabela 82. Distribucija stavova prema liberalnoj upotrebi kanabisa po polu i dobnim grupama. Svi ispitanici, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ................................................................................................................... 150

Tabela 83. Prevalenca odobravajućih/neodobravajućih stavova prema različitim obrascima upotrebe psihoaktivnih supstanci. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ............................................ 152

Tabela 84. Percepcija rizika od različitih obrazaca upotrebe psihoaktivnih supstanci. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017 ............................................................................................................................................................. 154

Tabela 85. Izloženost drogama u zemlji. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017 ......................................................... 155

Tabela 86. Izloženost drogama u inostranstvu. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017 ........................................... 156

Tabela 87. Izloženost drogama u zemlji ili inostranstvu. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017 ........................ 156

Tabela 88. Učestalost izloženosti drogama. Broj puta kada su droge nuđene ikad u životu i u toku pethodne godine, u zemlji i u inostranstvu. Svi odrasli. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017 ............................................................................................ 157

Tabela 89. Izloženost drogama u zemlji u toku prethodne godine. Procenti „niskog stepena“ izloženosti – odgovori „jednom ili dva puta“ ili „3-5 puta“. Svi odrasli. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017 ........................................................................... 157



Tabela 90. Izloženost drogama u zemlji u toku prethodne godine. Procenti „srednjeg stepena“ izloženosti – odgovori „6-9 puta“ ili “10-19 puta”. Svi odrasli. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017 ............................................................................................ 158

Tabela 91. Izloženost drogama u zemlji u toku prethodne godine. Procenti „visokog stepena“ izloženosti – odgovori „20-39 puta“ ili „40 i više puta“. Svi odrasli. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017 ........................................................................... 158

Tabela 92. Izloženost drogama u inostranstvu u toku prethodne godine. Procenti „niskog stepena“ ........ 159

Tabela 93. Izloženost drogama u inostranstvu u toku prethodne godine. Procenti „srednjeg stepena“ izloženosti – odgovori „6-9 puta“ ili “10-19 puta”. Svi odrasli. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017 ......................................................... 159

Tabela 94. Izloženost drogama u inostranstvu u toku prethodne godine. Procenti „visokog stepena“ izloženosti – odgovori „20-39 puta“ ili „40 i više puta“. Svi odrasli. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017 ......................................................... 160

Tabela 95. Izloženost drogama u zemlji u toku prethodne godine. Procenti „niskog stepena“ izloženosti – odgovori „jednom ili dva puta“ ili „3-5 puta“. Mladi odrasli. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017 ........................................................................... 160

Tabela 96. Izloženost drogama u zemlji u toku prethodne godine. Procenti „srednjeg stepena“ izloženosti – odgovori „6-9 puta“ ili “10-19 puta”. Mladi odrasli. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017 .......................................................................................... 161

Tabela 97. Izloženost drogama u zemlji u toku prethodne godine. Procenti „visokog stepena“ izloženosti – odgovori „20-39 puta“ ili „40 i više puta“. Mladi odrasli. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017 ........................................................................... 161

Tabela 98. Izloženost drogama u inostranstvu u toku prethodne godine. Procenti „niskog stepena“ izloženosti – odgovori „jednom ili dva puta“ ili „3-5 puta“. Mladi odrasli. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017 ........................................... 162

Tabela 99. Izloženost drogama u inostranstvu u toku prethodne godine. Procenti „srednjeg stepena“ izloženosti – odgovori „6-9 puta“ ili “10-19 puta”. Mladi odrasli. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017 ......................................................... 162

Tabela 100. Izloženost drogama u inostranstvu u toku prethodne godine. Procenti „visokog stepena“ izloženosti – odgovori „20-39 puta“ ili „40 i više puta“. Mladi odrasli. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017 ........................................... 162



Tabela 101. Percepcija dostupnosti supstanci. Procenat odgovora “dosta lako” i “lako”. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje kvaliteta života, životnih stilova i zdravstvenih rizika stanovnika Crne Gore, 2017 ............................................................................................................................................................. 163



POPIS GRAFIKONA

Grafikon 1. Demografske karakteristike ispitanika. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ...................................................................................... 57

Grafikon 2. Socio-ekonomske karakteristike ispitanika. Svi ispitanici. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ............................................ 59

Grafikon 3. Doživljaj kvaliteta života. Procjena stepena zadovoljstva različitim aspektima života. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore. 2017 ..................................................................................................................................... 64

Grafikon 4. Doživljaj kvaliteta života. Procjena stepena zadovoljstva različitim aspektima života. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore. 2017 ..................................................................................................................................... 64

Grafikon 5. Procjena sopstvenog opšteg zdravstvenog stanja. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore. 2017 ....... 66

Grafikon 6. Prosječna ocjena sopstvenog doživljaja sreće na skali od 1 do 10. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ............................................................................................................................................................. 67

Grafikon 7. Procjena koliko prijatelja igra igre na sreću. Svi ispitanici, mladi odrasli i mladi: Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 .......... 74

Grafikon 8. Prevalenca pušača, bivših pušača i apstinenata među odraslima, mladim odraslim i mladima. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ....................................................................................................................................................................... 84

Grafikon 9. Prevalenca aktivnih pušača, bivših pušača i apstinenanta u desetogodišnjim dobnim grupama. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ....................................................................................................................................................................... 86

Grafikon 10. Prevalenca upotrebe alkohola ikad u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana u opštoj populaciji, populaciji mladih odraslih i populaciji mladih. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore. 2017 ............................. 93



Grafikon 11. Prevalenca upotrebe trankvilizera i/ili sedativa ikad u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi...................................................................... 106

Grafikon 12. Prevalenca upotrebe ilegalnih droga ikad u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore. 2017 ............................................................ 113

Grafikon 13. Prevalenca upotrebe kanabisa ikad u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ................................................................................... 118

Grafikon 14. Prevalenca upotrebe drugih droga osim kanabisa ikad u životu, u prethodnih godinu dana i u prethodnih mjesec dana. Svi odrasli, mladi odrasli i mladi. Istraživanje o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika Crne Gore, 2017 ......................................... 125



POPIS PRILOGA

Prilog 1 Upitnik o kvalitetu života, životnim stilovima i zdravstvenim rizicima stanovnika

Crne Gore

Prilog 2 Pokazne kartice

Prilog 3 Kontakt lista

Prilog 4 Priručnik za intervjuere

Prilog 5 Priručnik za supervizore

Prilog 6 Pismo za učesnike istraživanja



PRILOG 1. UPITNIK O KVALITETU ŽIVOTA, ŽIVOTNIM STILOVIMA I ZDRAVSTVENIM RIZICIMA STANOVNIKA CRNE GORE























PRILOG 2. POKAZNE KARTICE

UPITNIK ZA PROCJENU KVALITETA ŽIVOTA, ŽIVOTNIH STILOVA I

ZDRAVSTVENIH RIZIKA STANOVNIKA CRNE GORE

POKAZNE KARTICE



POKAZNA KARTICA 1_ ALKOHOL_ pitanja 15 i 16

KOLIČINA PIĆA – DEFINICIJA “PIĆA”

PIVO

1 flaša ili limenka piva = 0,33l ili 0,5l Flaša od 330ml = 1 piće 600 ml točenog piva = 2 pića Flaša od 1 litra = 3 pića Limenka od 330 ml = 1 piće Flaša od 2 litra = 6 pića Gajba od 6 flaša od 330 ml = 6 pića Gajba/kutija od 20/24 flaše od 330 ml = 20/24 pića

VINO

1 čaša vina srednje veličine (1,5 l)

Čaša od 150 ml = 1 piće Flaša od 750 ml = 5 pića Flaša od 1 litra = 7 pića

1 čaša koktela, špricer, bambus, druga miješana pića (0,2l) ŽESTOKA PIĆA 1 čaša žestokih pića (0,03l) Kratka čaša od 30 ml = 1 piće Rakijska čaša = 1 piće Flaša od 375 ml = 11 pića Flaša od 750 ml = 22 pića


http://www.google.hr/url?url=http://www.fitness.com.hr/prehrana/nutricionizam/Alkohol-kalorije.aspx&rct=j&frm=1&q=&esrc=s&sa=U&ei=aQ6kU6q2GoaBywOUlIGAAg&ved=0CDcQ9QEwEg&usg=AFQjCNE1S7VIPjDxYN6k7w6eSlrlWJy-hQ

http://www.google.hr/url?url=http://www.pivnica.net/svakom-pivu-njegova-casa/1235/&rct=j&frm=1&q=&esrc=s&sa=U&ei=Qw-kU9rGMsXnygOgx4HACw&ved=0CBMQ9QEwAA&usg=AFQjCNHSWGCSXkEgfYdSPMhI8KL6VhYPEw

http://www.google.hr/url?url=http://www.glamour.hr/novogodisnja-pica/&rct=j&frm=1&q=&esrc=s&sa=U&ei=hg-kU5nROIr8ywOv8oKACg&ved=0CBkQ9QEwAw&usg=AFQjCNGSfJZBHsfEzyj5_UFEKjYZ2d1Eyg

http://www.koktelbar.rs/kokteli/kokteli/roze-spricer

http://www.google.hr/url?url=http://www.pik.ba/artikal/12549113/casa-za-zestoka-pica-60-cl/&rct=j&frm=1&q=&esrc=s&sa=U&ei=BRKkU8rRF6e_ygOt5oGIDw&ved=0CCMQ9QEwCDgU&usg=AFQjCNEvYI2tR9BV0BwSulve78PmpfUvwA

http://www.google.hr/url?url=http://www.gost.rs/sr/zanimljivosti/koje-case-su-odgovarajuce-za-koje-pice&rct=j&frm=1&q=&esrc=s&sa=U&ei=BRKkU8rRF6e_ygOt5oGIDw&ved=0CDkQ9QEwEzgU&usg=AFQjCNEJjpcWMoVgs4qnGRcq9vQG52M83A


POKAZNA KARTICA 2_ LJEKOVI_ pitanja 22-28

LJEKOVI ZA SMIRENJE (TRANKVILIZERI)

LJEKOVI ZA SPAVANJE (SEDATIVI)

Ulični nazivi: lekići, kići, kića, bleta, tik- tak



POKAZNA KARTICA 3_ ULIČNI NAZIVI DROGA_ pitanja 29-103

Supstanca Br.pitanja Ulični nazivi

INHALANTI 29-35 rastvarači, popers, gas

ANABOLIČKI

STEROIDI

36-42 roidi, anabolici, džank, džim kendi

MARIHUANA

HAŠIŠ

43-54 trava, vutra, džoint, mara, pot, gandža, gras,

žiža, mara, granje, zeleno, blitva, dim, gras,

marica, džidža, šit, travka, džokavac, granje

šit, tiš, šiš

EKSTAZI 55-63 eks, ekseri, i, E, ekser, bombon, ekstaza, kser,

iks, smajli, bombonice

AMFETAMINI 64-72 spid, brzina, ajs, dizalice, kristal, dspi

HEROIN 73-84 dop, hors, džank, žuto, smeđe, pajdo, tožu, paja

KOKAIN 85-93 bijelo, belo, koks, lobe, koka, klackalica, kokica,

snijeg, snjeguljica, snješko, koks, spid-bol

(kokain+heroin)

LSD 94-103 trip, acid, kiselina, esid, sličica, kartončić



POKAZNA KARTICA 4_STAVOVI I MIŠLJENJA_pitanja 107-112 Pitanje 107

1 Više kriminalcem

2 Više bolesnikom

3 Ni kriminalcem ni bolesnikom

4 I kriminalcem i bolesnikom

5 Ne znam, ne mogu da se odlučim

Pitanje 108 1 Ni malo se ne slažem

2 Uglavnom se ne slažem

3 Ni slažem ni ne slažem

4 Uglavnom se slažem

5 U potpunosti se slažem

Pitanje 109

1 Nemam ništa protiv toga

2 Protiv toga sam

3 Izrazito sam protiv toga

4 Ne znam



Pitanje 110

1 Nema rizika

2 Mali rizik

3 Umjereni rizik

4 Veliki rizik

Pitanje 111

1 Nije nimalo dostupna

2 Donekle je dostupna

3 Ni dostupna ni nedostupna

4 Prilično je dostupna

5 Dostupna je u velikoj mjeri

Pitanje 112

1 Nemoguće

2 Veoma teško

3 Dosta teško

4 Dosta lako

5 Veoma lako



POKAZNA KARTICA 5_ KARAKTERISTIKE RESPONDENATA_ pitanja 126 - 129

Pitanje 126.

1 Bez škole ili nekoliko razreda osnovne škole

2 Osnovna škola

3 Trogodišnja srednja škola

4 Četvorogodišnja srednja škola

5 Viša škola ili bachelor

6 Fakultet (diplomski studij)

7 Postdiplomsko obrazovanje (magistar, doktor nauka)

Pitanje 127.

1 Zaposlen/a (u stalnom radnom odnosu)

2 Samostalna djelatnost (privatnik, poljoprivrednik)

3 Učenik/ca, student/studentkinja

4 Domaćica

5 Penzioner/ka

6 Privremeno zaposlen/a (sezonski rad i sl.)

7 Nezaposlen/a



Pitanje 128.

1 Oženjen/udata

2 Neoženjen/neudata

3 Razveden/razvedena

4 Udovac/udovica

5 U vanbračnoj zajednici

Pitanje 129.

1 Živim sam/a

2 Živim sa partnerom/kom, bez djece

3 Živim sa partnerom/kom i djecom

4 Živim sa djecom

5 Živim sa roditeljima

6 Živim sa roditeljima i partnerom/kom

7 Živim sa roditeljima, partnerom/kom i djecom

8 Drugo, navedite_________________________



PRILOG 3. KONTAKT LISTE





PRILOG 4. PRIRUČNIK ZA INTERVJUERE



ISTRAŽIVANJE O KVALITETU ŽIVOTA, ŽIVOTNIM STILOVIMA I ZDRAVSTVENIM RIZICIMA STANOVNIKA CRNE GORE U 2017.GODINI

-PRIRUČNIK ZA INTERVJUERE-



SVRHA ISTRAŽIVANJA

Institut za javno zdravlje Crne Gore, u saradnji sa MONSTAT-om, sprovodi istraživanje u opštoj

populaciji stanovnika Crne Gore, na osnovu koga će se procjenjivati kvalitet života, životni stilovi i

zdravstveni rizici stanovnika Crne Gore.

Istraživanje u opštoj populaciji je istraživanje na slučajno odabranom uzorku domaćinstava u jednoj

državi. U istraživanju u Crnoj Gori učestvuje oko 5.000 slučajno odabranih domaćinstava, odnosno

osoba starosti 15 do 64 godina.

Istraživanje se sprovodi anonimnom anketom „oči u oči“ u oko 5000 domaćinstava izabranih

metodom slučajnog izbora na području cjelokupne države.

PROCEDURA SPROVOĐENJA ANKETIRANJA NA TERENU

Od Vas kao intervjuera se očekuje da uspostavite najbolji mogući kontakt sa domaćinstvom, da

ispravno izaberete osobu i da upotrijebite sve svoje komunikacione vještine kako biste je pridobili za

učešće u istraživanju, sa krajnjim ciljem da obavite anketiranje na svakoj dobijenoj adresi.

Za uspjeh sprovođenja istraživanja na terenu neophodno je ispuniti dva uslova jednake važnosti:

1. Ispravno i kompletno popunjena KONTAKT LISTA

2. Ispravno i kompletno popunjen UPITNIK

Kontakt lista se sastoji iz dva dijela. Prvi dio je opšti dio koji se odnosi na karakteristike domaćinstva.

Redni broj domaćinstva - To je redni broj domaćinstva koji se prenosi iz SPISKA DOMAĆINSTAVA –

Kolona REDNI BROJ DOMAĆINSTVA. Isti broj se mora upisati i na Pitanje 130. u upitniku.

Drugi dio se odnosi na broj pokušaja anketiranja. Pri prvom dolasku na adresu domaćinstva

popunjava se prvi dio kontakt liste. Ako se u prvom pokušaju ne ostvari kontakt ODMAH se popunjava

drugi dio KONTAKT LISTE koji se odnosi na broj pokušaja. Neophodno je popuniti svaka

odgovarajuću stavku (datum kontakta, vrijeme kontakta, anketa je obavljena, ako nije

obavljena, koji je razlog). Podrazumijeva se da se u slučaju da osoba jasno odbije da učestvuje u



anketi neće više pokušavati sa anketiranjem tog domaćinstva. Tada se popunjava (uz prethodno

navedeno) Osoba koja je odbila je (procjena, zaokružiti brojeve).

U slučaju neuspjelog prvog pokušaja anketiranja predviđene osobe (iz navedenih razloga: niko ne

otvara, izabrana osoba je u tom trenutku odsutna, dogovoreno za drugi termin i sl., ili ako Vam

je odabrani ispitanik/ca rekao/la da je u tom trenutku previše zauzet/a, zamolite da se vratite u

prikladnije vrijeme koje njemu/njoj odgovara, intervjuer je dužan da još najmanje dva puta pokuša

obaviti anketu u istom domaćinstvu u različitim vremenskim terminima. Ukoliko ni nakon trećeg

pokušaja nije moguće uraditi anketiranje, prelazi se na slijedeće domaćinstvo sa Spiska domaćinstava.

Kada se uspostavi kontakt sa izabranom osobom (u prvom, drugom ili trećem pokušaju) prije početka

popunjavanja upitnika popunjava se dio kontakt liste koji se odnosi na:

- datum kontakta,

- vrijeme kontakta,

- anketa je obavljena 1. Da

- Ako je obavljena (upisati) broj članova domaćinstva i broj članova domaćinstva starosti

15-64 godine

VAŽNO: ovdje se upisuju DVA broja. Prvi je ukupan broj članova domaćinstva, a drugi je broj

članova starosti 15-64 godine. Npr.: pitate koliko domaćinstvo ima članova i koliko od njih je

staro između 15 i 64 godine. Ako, npr. ima 6 članova domaćinstva, a troje je staro od 15-64

godine upisujete 6/3.

Tek nakon popunjene kontakt liste prelazite na popunjavanje upitnika.

Svaku Kontakt listu obavezno vratiti jer je sastavni dio anketnog postupka.

Na svakoj lokaciji treba obaviti određeni broj anketa, koji je precizno definisan uzorkom među

ispitanicima starosti od 15 do 64 godine, i među ispitanicima starosti od 15 do 34 godine.

Pri prvom pokušaju anketiranja, osobu koja je otvorila vrata treba upoznati sa ciljem istraživanja i

zamoliti da se u njihovom domaćinstvu omogući anketiranje jedne osobe iz njihovog domaćinstva

starosti između 15 i 64 godine. Prvo treba pitati koliko ima takvih osoba u domaćinstvu, a zatim pitati

ko je od njih posljednji imao rođendan. Tu osobu treba anketirati. Ako u domaćinstvu živi samo jedna

osoba predviđene starosne dobi, tada se anketira ta osoba. Ako dvije osobe imaju rođendan na isti dan,

anketira se ona koja je mlađa.



Kontaktiranim osobama uvijek obavezno na samom početku naglasite anonimnost i povjerljivost

odgovora, i uvjerite ih da su njihovo učešće i njihovi odgovori od velike važnosti za ishod studije.

ANKETIRANJE MALOLJETNIH ISPITANIKA

Obzirom da u uzorka ulaze i ispitanici starosti od 15 do 18 godina koji su maloljetni, za njihovo učešće

u istraživanju potrebna je usmena saglasnost roditelja ili staratelja. Roditelj ili staratelj ima pravo da

prisustvuje intervjuu ako to želi, ali Vi kao intervjuer treba da objasnite važnost sprovođenja

istraživanja u atmosferi privatnosti i povjerljivosti, odnosno da zamolite roditelja odnosno staratelja

da Vam to osiguraju kako bi odgovori zaista bili značajni. Nakon što se intervju maloljetnih osoba

završi, obavezno je da u obrascu za kontakte zabilježite da li je roditelj odnosno staratelj bio prisutan

prilikom sprovođenja intervjua.

Ako je anketirana maloljetna osoba, jesu li roditelji bili prisutni prilikom anketiranja? (zaokružiti

broj)

1. Da 2. Ne

Ako anketa nije obavljena, koji je razlog? (zaokružiti broj)

1. niko ne otvara

2. izabrana osoba je duže odsutna

3. dogovoreno za drugi termin

4. ne postoji osoba 15 - 64 godine u domaćinstvu

5. odbijanje na vratima

6. odbijanje izabrane osobe

7. odbijanje roditelja (za maloljetnike)

ATMOSFERA ZA ANKETIRANJE

Obzirom na specifičnost pojedinih tema ovog istraživanja (upotreba duvana, alkohola, ljekova i

droga), za očekivati je da ispitanici ne bi o tome htjeli razgovarati pred članovima svojih porodica.

Ovo se ne odnosi samo na djecu koja vrlo vjerovatno ne bi pred roditeljima potpuno iskreno

odgovarala na ova pitanja, već i na roditelje koji možda isto tako ne bi iskreno odgovarali pred djecom

na pojedina pitanja. Stoga u svakom pojedinačnom slučaju treba pokušati osigurati atmosferu



privatnosti za sprovođenje intervjua. Za većinu ispitanika će anketiranje trajati oko 20 -25 minuta,

tako da je u krajnjem slučaju moguće anketirati i na kućnom pragu, ako je tako neophodno, odnosno

ako ispitanik nije voljan da Vas primi u kuću ili ako je to jedini način da budete sa ispitanikom nasamo.

Ovo svakako treba koristiti samo kao krajnju mogućnost. Ako je intervjuer primljen u domaćinstvo,

ali su prisutni i drugi članovi porodice, možete reći nešto poput „Ne bih da vas uznemiravamo, možemo

li obaviti intervju u hodniku, kuhinji ili nekoj drugoj prostoriji gdje vam nećemo smetati?“ ili „Uobičajena je

praksa javno-zdravstvenih istraživanja da se intervju obavlja nasamo sa ispitanikom“.

Ispitanike na početku razgovora treba uvjeriti da je anketa anonimna. Istaknite da ćete nakon

završetka intervjua upitnik pred ispitanikom staviti u praznu neoznačenu kovertu, kovertu zalijepiti

i staviti među ostale koverte u svojoj vreći za koverte. Uvjerite ih da sa takvom procedurom nije

nikako moguće povezati pojedačni upitnik sa konkretnim domaćinstvom, kao i da to nije ni želja ni

cilj istraživača.

KOMUNIKACIJA SA ISPITANICIMA

Ispitanicima treba da date Pismo za učesnike istraživanja potpisano od strane direktora Instituta za

javno zdravlje i da im kažete da može kontaktirati Institut na navedene brojeve telefona ili mejl adrese

ako imaju bilo kakvih pitanja ili nedoumica, što je i navedeno u pozivnom pismu.

Pitanja iz upitnika morate postavljati tačno onako kako su napisana, redoslijedom kojim se pojavljuju.

Ne smijete ispoljavati bilo kakve emocije ili reakcije na bilo koji odgovor na postavljena pitanja. Morate

djelovati zainteresovano za ono što Vam ispitanik kaže kako biste ga ohrabrili da nastavi odgovarati,

ali ne smijete raspravljati s njima niti iznositi svoje mišljenje o temi istraživanja ili odgovorima koje

ste dobili. Neutralan zainteresovani stav je najbolji pristup intervjuera.

Ukoliko ispitanici budu imali određenih sumnji ili iskažu nepovjerenje ili negodovanje kada dođete

na temu upotrebe droga, možete im reći da je ovo veoma značajna tema na području javnog zdravlja

u svakoj državi pa i kod nas i da je veoma važno poznavati rasprostranjenost i karakteristike ove

pojave jer se bez toga ne mogu osmisliti efikasni programi prevencije i liječenja. Svako ima mišljenje

o rasprostranjenosti upotrebe sredstava zavisnosti u Crnoj Gori, a niko zapravo ne zna kolike su

stvarne razmjere zloupotrebe, da se to nastoji utvrditi i da je zbog toga njihovo učešće u istraživanju

izuzetno važno.



Ispitanik treba da da SAMO JEDAN ODGOVOR NA SVAKO PITANJE. Ako se ispitanik dvoumi između dva

ili više odgovora, zamolite ga da odabere najprikladniji. Jedino je u pitanjima 105 i 106 ponuđeno da

se zaokruže svi odgovarajući odgovori, odnosno jedan ili više odgovora.

Ako osjetite da je ispitaniku neugodno da odgovara na pitanja, podsjetite ga na povjerljivost i

anonimnost njegovih odgovora.

UPOTREBA POKAZNIH KARTICA

Za pomoć ispitanicima pri odgovaranju na određena pitanja koriste se „pokazne kartice“. To su

sljedeća pitanja:

Pitanja 15 i 16 Pokazna kartica 1 Alkohol, definicija „jednog pića“

Pitanja 22-28 Pokazna kartica 2 Ljekovi, slike i ulični nazivi

Pitanja 29-103 Pokazna kartica 3 Ulični nazivi droga

Pitanja 107-112 Pokazna kartica 4 Stavovi i mišljenja

Pitanja 126-129 Pokazna kartica 5 Karakteristike respondenata

Pokazna kartica 1 koristi se za pitanja 15 i 16. U kartici su definisane količine pića, u odnosu na

standardno piće. Zajedno sa ispitanikom propratite da li je odgovarajuće procijenio količinu pića i po

potrebi mu pomozite u procjeni, slijedeći primjere iz pokazne kartice (pogledati upitnik, pitanja 15 i

16 i pokaznu katricu 1).

Pokazna kartica 2 koristi se za blok pitanja o ljekovima – pitanja 22-28, o trakvilizerima i sedativima,

odnosno ljekovima za smirenje i za spavanje. Na kartici se nalaze slike kutija ljekova iz ove dvije grupe

koji se kod nas uobičajeno propisuju, kao i njihovi ulični nazivi. Pokažite ispitanicima ovu sliku kako

bi se mogli prisjetiti da li su koristili navedene ljekove (pogledati upitnik, pitanja 22-28 i pokazna

kartica 2).

Pokazna kartica 3 koristi se za blok pitanja o drogama – 29 do 103. Kartica sadrži ulične nazive svih

droga i supstanci koje su predmet ovog dijela upitnika. Na početku bloka pitanja o svakoj supstanci,

pokažite ili pročitajte ispitaniku odgovarajuće ulične nazive za tu supstancu.

Moguće je da pojedini ispitanici ne znaju određenu drogu po nazivu navedenom u upitniku ali znaju

po uličnom imenu (pogledati upitnik pitanja 29-103 i pokaznu karticu 3).



Pokazna kartica 4 koristi se za pitanja 107-112, o stavovima i mišljenjima ispitanika. Ova pokazna

kartica sadrži ponuđene odgovore, koje treba predočiti ispitanicima kako bi unaprijed imali pregled

svih odgovora i među njima izabrali onaj koji najviše odgovara njihovom stavu.

Pokazna kartica 5 koristi se za pitanja 126-129, o određenim karakteristikama ispitanika. Ova pokazna

kartica sadrži ponuđene odgovore na pitanja, koje treba predočiti ispitanicima kako bi unaprijed imali

pregled svih odgovora i među njima izabrali najodgovarajući.

SPECIFIČNOSTI ODGOVARANJA NA POJEDINA PITANJA

Pojedina pitanja postavljena su na sličan način, pa morate paziti da koristite tačna uputstva i čitate

pitanja tačno onako kako su postavljena. Nikad nemojte pretpostavljati da znate odgovor na određeno

pitanje zbog odgovora na prethodno pitanje. Kod pitanja u kojima se traži precizan uzrast ili broj dana,

a ispitanik nije siguran u odgovor, zamolite ga da procijeni najbolje što može. Pokušajte dobiti

odgovore na sva pitanja.

Posebnu pažnju pri anketiranju obratite na sljedeća pitanja:

Pitanje 6 odnosi se na to je li ispitanik ikada pušio duvan (cigarete, cigare, lulu i slično). Ako je

ispitanik samo jedan put probao duvan, tada je odgovor NE!

Pitanja 15 i 16 – Ova pitanja odnose se na količinu popijenog alkohola u „jednoj prilici“. Pod tim se

podraumijeva jedan kontinuirani socijalni događaj, kao na primjer jedan izlazak, proslava bilo koje

vrste (svadba, rođendan, rođenje djeteta i sl), okupljanje društva, sastanak, i slično.

Pitanja 29, 36, 43, 55, 64, 73, 85, 94 odnose se na to da li ispitanik lično poznaje nekoga ko koristi

određenu vrstu droge. To se odnosi na sadašnje vrijeme. Ako je ispitanik ranije znao nekoga ko je

koristio ili koristi droge, ali trenutno nikoga lično ne poznaje, tada je odgovor NE. Lično poznanstvo

u ovom upitniku podrazumijeva da ispitanik sam poznaje određenu osobu i njeno ponašanje u odnosu

na navedene supstance, a ne kroz iskustva i doživljaj drugih osoba (vidjeti upitnik).

Pitanja 30, 37, 44, 56, 65, 74, 86, 95 takođe se odnose na sadašnje vrijeme, a ispitanicima treba

pojasniti da se pod „prijateljem“ u ovom upitniku podrazumijeva osoba sa kojom se redovno viđaju ili

razgovaraju (vidjeti upitnik).



Pitanje 110 – Naglašavamo da se u ovom pitanju radi o riziku od određenih ponašanja, a ne o tome

da li i koliko ispitanici navedena ponašanja odobravaju ili ne. Možete podsjetiti ispitanike na to tako

što ćete im to pročitati i naglasiti riječi “rizikuju da sebi nanesu fizičku ili drugu štetu štetu”...

Pitanje 112 – Naglašavamo da se u ovom pitanju radi o percepciji ispitanika o tome koliko bi im bilo

teško da nabave navedene supstance UKOLIKO bi to željeli. Praksa je pokazala da na ovo pitanje

ispitanici često imaju poriv da odgovore u smislu „ne koristim“ navedene supstance, jer ukoliko

površno slušaju pitanja, zanemare hipotetsku prirodu pitanja i odgovaraju kao da ih se pita da li im je

teško ili lako da nabave određene supstance, umjesto da li smatraju da bi im bilo teško ili lako UKOLIKO

BI TO ŽELJELI. Recite im da je svrha pitanja da se stekne uvid u to koliko ljudi u Crnoj Gori smatraju

droge dostupnim. Potrudite se da ovo pitanje ispravno razumiju i na njega ispravno odgovore.

Pitanje 114. Moguće je da će pojedini ispitanici imati potrebu da vam argumentuju da sporstke

kladionice ne spadaju u „igre na sreću“. Možete im odgovoriti da se u ovom upitniku pod igrama na

sreću podrazumijevaju sve aktivnosti gdje se za uloženi novac može dobiti određeni iznos novca ili

izgubiti uloženo.

Pitanja 117 i 118. Problemi povezani sa igranjem igara na sreću podrazumijevaju na primjer

pretjerano trošenje novca na ove aktivnosti, zaduživanje, uzimanje kredita da bi se otplatili dugovi,

ugrožavanje bračnih ili porodičnih odnosa zbog posljedica igranja igara na sreću i sl.

Pitanje 130. Redni broj. To je redni broj domaćinstva koji se prenosi iz SPISKA DOMAĆINSTAVA –

Kolona REDNI BROJ DOMAĆINSTVA.

Pitanje 134. Aketar – upisuje se ime i prezime, VELIKIM ŠTAMPANIM SLOVIMA, čitko.

INFORMISANJE ISPITANIKA O KONTROLI RADA INTERVJUERA

Nakon popunjavanja upitnika, kada zalijepite kovertu i odložite je u vrećicu namijenjenu za

odlaganje popunjenih upitnika, neophodno je da TADA SVAKOM ISPITANIKU kažete da će Vaš rad biti

kontrolisan od strane kontrolora iz Instituta za javno zdravlje i Monstata koji će provjeravati adrese i

postupak anketiranja: da li je intervjuer dolazio, da li je kontakt bio uspješan, da li je intervjuer bio

ljubazan, kako je tekao proces popunjavanja upitnika i sl. Ispitanicima morate reći da je moguće da će

Vaš rad biti kontrolisan upravo kod tog ispitanika. U tu svrhu ljubazno zamolite ispitanika, ako je

raspoložen da Vam da broj svog telefona, bez bilo kog drugog podatka, kako bi ga kontrolor mogao

pozvati da prekontroliše Vaš rad i da će taj broj jedino imati kontrolor. Recite ispitaniku da se može



dogoditi da neće biti kod kuće kada kontrolor dođe i u tom slučaju ne može iskonrolisati Vaš rad u

direktnom kontaktu sa njim. Ako ispitanik ipak odbije, ljubazno mu se zahvalite i recite da razumijete

njegovu odluku.

KONTROLA RADA IINTERVJUERA

Vaš će rad biti kontrolisan i to na osnovu evidencije o realizovanim adresama koju obavezno

morate navesti u predviđenom obrascu. Osim provjere jeste li bili na pojedinim adresama koje ste

naveli u popisu, kontrolori će provjeriti i postupak anketiranja (jeste li anketirali osobu koja je

posljednja imala rođendan, jeste li se držali dogovorene procedure sa listićima i kovertama, postavili

sva pitanja i sl.).

Ako se utvrdi lažiranje ili bilo kakve nepravilnosti u postupku, intervjueru neće biti prihvaćena

niti plaćena ni jedna anketa i više neće biti angažovan kao saradnik u istraživanjima.

Hvala na saradnji u sprovođenju istraživanja i želimo Vam uspješan rad

Istraživački tim Instiuta za javno zdravlje i Monstat-a

Tatijana Đurišić 067 626 123 mail: [email protected]

Ljiljana Golubović 067 626 131 mail: [email protected]

Aleksandra Marjanović 067 266 749 mail:[email protected]

Ena Grbović 069 690 306 mail: [email protected]

Snežana Remiković 068 852 643 mail: [email protected]


mailto:[email protected]






PRILOG 5. PRIRUČNIK ZA SUPERVIZORE



ISTRAŽIVANJE O KVALITETU ŽIVOTA, ŽIVOTNIM STILOVIMA I ZDRAVSTVENIM RIZICIMA STANOVNIKA CRNE GORE U 2017.GODINI

-PRIRUČNIK ZA SUPERVIZORE-



SVRHA SUPERVIZIJE I KONTROLE

U cilju dobijanja kvalitetnih rezultata istraživanja neophodno je osigurati dobar kvalitet

podataka prikupljenih na terenu. U tu svrhu u terenski rad su uključeni supervizori, kako bi

osigurali kvalitet terenskog rada i djelovali kao veza između istraživačke institucije – Instituta za

javno zdravlje i intervjuera.

Ovaj dokument pruža informacije neophodne supervizorima za obavljanje njihovih

zadataka. Svi supervizori moraju biti upoznati sa uputstvima iz ovog priručnika. Pored toga,

supervizori moraju biti upoznati sa instrumentima istraživanja (upitnikom, pokaznim karticama

i kontakt listama), kao i sa "Priručnikom za intervjuere", s obzirom da je neophodno u potpunosti

razumjeti instrumente istraživanja i postupak njihove administracije i ispunjavanja. Supervizori

postupaju po instrukcijama iz ovog Priručnika tokom kompletnog perioda terenskog rada.

ZADACI I OBAVEZE SUPERVIZORA

Prije početka terenskog rada, supervizori imaju sljedeće dužnosti:

• Da učestvuju na obukama intervjuera

• Da učestvuju na obuci supervizora

• Da se u potpunosti upoznaju i razumiju Priručnik za supervizore i Priručnik za

intervjuere

• Da u potpunosti razumiju instrument(e) istraživanja - upitnik, pokazne kartice i

kontakt liste. Ovo poznavanje instrumenata je veoma važno za praćenje

sprovođenja istraživanja, posebno procesa intervjuisanja i popunjavanja upitnika.

• Da pripreme terenski materijal za intervjuere, da kontrolišu kompletnost materijala

- broj i vrstu dokumenata

• Da isplaniraju raspored i raspodjelu domaćinstava intervjuerima u svojoj zoni

odgovornosti

• Da osiguraju da intervjueri budu jasno upoznati sa dodijeljenim popisnim

krugovima i drugim organizacionim pitanjima.

• Da procijene i evidentiraju broj upitnika datih svakom intervjueru, da utvrde da li

je dovoljno (u skladu sa Listom domaćinstava i situacijom na terenu). Broj setova



materijala (upitnici, pokazne kartice, kontakt listovi i pisma za domaćinstva) mora

biti u svakom trenutku dovoljan za kontinuirani i nesmetani rad intervjuera.

• Da obezbijede Listu domaćinstava - spisak adresa za svakog intervjuera.

• Da obezbijede mape i opise popisnih područja na zahtjev intervjuera - ako neki

intervjuer ima poteškoće sa poznavanjem područja svog popisnog kruga i

snalaženjem u njemu.

Tokom rada na terenu, supervizori imaju sljedeće dužnosti:

• Da izrade plan za praćenje i posjećivanje intervjuera i domaćinstava tokom terenskog

dijela istraživanja, kao i plan podnošenja prikupljenog materijala. U ovom planu, svaki

supervizor određuje rok za završetak terenskog rada na datom popisnom području u svim

oblastima za koje je odgovoran jedan intervjuer, u zavisnosti od popisnih područja,

odnosno broja domaćinstava koja treba intervjuisati i stanja na terenu.

• Da predaju koordinatoru terenskog rada ispravno popunjen i redovno ažuriran Excel

formular – Obrazac za kontrolu rada intervjuera, jednom nedjeljno, počevši od 9. januara

2017.

• Supervizori imaju obavezu da posjete jedno ili dva domaćinstva sa svakim intrevjuerom za

čiji rad su nadležni, da provjere njihovo ponašanje u domaćinstvu. Nakon posjete,

supervizori intervjuerima ukazuju na greške koje su se možda desile tokom intervjua. Tom

prilikom supervizori popunjavaju i obrazac – Obrazac za kontrolu rada intervjuera:

o Supervizor bilježi da li je domaćinstvo intervjuisano ili ne. Ako nije - da li je

domaćinstvo odbilo da sarađuje ili intervju nije obavljen iz drugog razloga (kolone

1, 2, 3 i 4);

o Supervizori daju svoju ocjenu rada intervjuera u domaćinstvu, gdje 1 znači loša a 5

odlična ocjena (kolone 5, 6 i 7);

o Datum kontrole (kolona 11) odnosi se na dan i mjesec kada je izvršena kontrola ili

kada je supervizor posjetio domaćinstvo sa intervjuerima.

o Napomena supervizora (kolona 12) sadrži svaki podatak koji supervizor smatra

važnim za rad intervjuera, kao i za kontrolu procesa.

Uputstvo o popunjavanju obrasca "Obrazac za kontrolu rada intervjuera" detaljnije je

predstavljeno u posebnom dijelu ovog Priručnika.



Supervizori su obavezni da sprovode kontinuirnu kontrolu nad materijalima koje preuzmu

od intervjuera, posebno u prvim danima rada na terenu. Tokom ove kontrole, neophodno je

ukazati na sve greške u popunjavanju upitnika i kontakt listi, kako bi se izbjegle dalje greške.

Supervizori pregledaju i skreću pažnju intervjuerima na moguće preskočene ili nelogične

odgovore, što može ukazivati na površinski pristup intervjuisanju ili određeni nasumični obrazac

u odgovaranju na upitnik, nedostatak razumijevanja pitanja ili druge probleme koji treba odmah

da se riješe.

Svi rezultati ovih kontrola moraju biti unešeni u Excel tabelu "Obrazac za kontrolu rada

intervjuera".

Supervizori moraju posvetiti posebnu pažnju tome da li su intervjueri odabrali prava

domaćinstva sa date adrese u Listi domaćinstava, kao i da li su izabrali pravu osobu, odnosno

osobu koja je posljednja imala rođendan. Ako utvrde da je došlo do zamjene domaćinstava ili

intervjuisanja pogrešne osobe u domaćinstvu, supervizori su dužni da obavijeste intervjuera da je

taj upitnik nevažeći. Supervizori su obavezni i da informišu koordinatore terenskog rada o takvoj

situaciji. Ova vrsta kontrole vrši se na sljedeći način:

• Minimalni zahtjev za kontrolu posjete intervjuera domaćinstvima je 2% domaćinstava

po svakom popisnom području. Ova vrsta kontrole može se izvršiti direktnim kontaktom

u domaćinstvu ili putem telefonskog poziva ako je osoba dala telefonski broj. Vrsta

kontrole koja će se implementirati zavisi od nekoliko faktora: dostupnosti broja telefona,

pristupa geografskoj oblasti (s obzirom da je rad na terenu planiran za zimski period, što

može biti značajna poteškoća, naročito u sjevernom području), daljine popisnog područja,

kvaliteta upitnika i kontakt listi prikupljenih sa datog područja, i drugih faktora.

• Kontrola domaćinstava vrši se kontrolom rednog broja domaćinstava, imena, kontakt

informacija i komentara u koloni "Napomene".

• Kontrola odabranih lica u domaćinstvu vrši se tako da supervizor traži od domaćinstva

informacije o polu i godini rođenja osobe koja je posljednja imala rođendan. Ovi podaci se

upoređuju sa podacima iz upitnika iz tog domaćinstva.

Rezultati ovih kontrola unose se u u Excel datoteku Kontrola rada intervjuera - kao i ocjena,

u koloni 10:

• "1“ intervjuisano je pravo domaćinstvo i ispravno odabran ispitanik

• "0" intervjuisano je pravo domaćinstvo, ali pogrešna osoba, ili je domaćinstvo pogrešno, ali

je intervjuisana osoba koja je posljednja imala rođendan.



Više detalja o popunjavanju obrasca za kontrolu rada intervjuera dato je u daljem tekstu.

Supervizori redovno informišu organizatora i koordinatora terenskog rada o

potencijalnim problemima na terenu, kako bi se riješili problemi sa kojima se susreću, a kad je

potrebno, kontaktiraju glavnog istraživača kako bi zajednički pronašli rješenje.

Nakon što intervjueri podnesu popunjene upitnike i kontakt liste iz određenog broja

domaćinstava u jednoj popisnoj oblasti, supervizori obavljaju temeljni pregled sakupljenih

materijala kako bi provjerili koliko su potpuni i korektno ispunjeni i na osnovu toga odlučuju da

li se upitnici mogu smatrati važećim i da li mogu biti dostavljeni za unos podataka. Kada

supervizori utvrde da su intervjueri ispravno radili i posjetili sva domaćinstva u datom popisnom

području (u skladu sa Priručnikom za intervjuere), prikupljeni materijal šalju glavnom istraživaču

u Institut za javno zdravlje.

Supervizori mogu predložiti zamjenu intervjuera čiji rad, uprkos upozorenju, ne ispunjava

kriterijume kvaliteta ili ugrožava kvalitet podataka istraživanja. U takvom slučaju supervizor

mora dostaviti ispunjenu Excel tabelu "Kontrola rada intervjuera" za najmanje 2 popisna područja,

iz kojih se može jasno vidjeti razlog takvog prijedloga.

PREUZIMANJE I PREDAVANJE MATERIJALA ISTRAŽIVANJA

Uobičajeni put preuzimanja i dostavljanja istraživačkog materijala je sljedeći:

Na početku istraživanja: IJZ → SUPERVIZORI → INTERVJUERI

Po završetku treninga, svaki intervjuer dobija Liste domaćinstva, upitnike, prazne koverte,

kontakt liste, pismo za ispitanike, pismo ovlašćenja, značke sa imenom, torbe, fascikle, olovke i

druge materijale za istraživanje. Supervizori evidentiraju broj isporučenih kompleta materijala.

Ako intervjueri imaju potrebu za dodatnim materijalima tokom terenskog rada, supervizori im

daju ove materijale i evidentiraju ovo u svoje datoteke.

Po završetku terenskog rada: INTERVJUERI → SUPERVIZORI → IJZ



Nakon završetka intervjuisanja na jednom popisnom području, intervjuer kontroliše da li

su svi upitnici i kontakt liste popunjeni u skladu sa Priručnikom za intervjuere i sa uputstvima

datim tokom obuke intervjuera. Nakon toga, neophodno je dokumente istraživanja posložiti na

sljedeći način:

• Spisak domaćinstava treba postaviti kao prvi dokument.

• Kontakt liste se nalaze ispod, u skladu sa rednim brojem domaćinstava sa Liste

domaćinstava.

• Ispunjeni upitnici dolaze posljednji, sređeni po rednom broju iz liste kontakata, tj.

domaćinstava.

Intervjueri sukcesivno podnose materijale supervizoru, nakon završetka intervjuisanja u jednoj

popisnoj oblasti.

UPUTSTVO ZA POPUNJAVANJE OBRASCA ZA KONTROLU RADA INTERVJUERA

Obrazac za kontrolu rada intervjuera se vodi i čuva u elektronskoj formi, u Excel formatu.

Datoteka je priložena na kraju ovog dokumenta.

Za svakog intervjuera mora biti kreiran jedinstveni fajl, koji treba nazvati po imenu

intervjuera na koga se odnosi. Na primjer, supervizor Marko Marković zadužen je za četiri

intervjuera. On mora imati četiri datoteke Kontrola rada intervjuera, od kojih je svaka imenovana

po imenu intervjuera na kojeg se odnosi. Pored toga, u okviru svake Excel datoteke (nazvane po

imenima pojedinačnih intervjuera) supervizor treba da napravi po jedan poseban list za svako

popisno područje tog intervjuera. Listovi moraju biti imenovani prema broju popisnih područja.

Na primjer, ako je intervjuer Marija Jovanović zadužena za pet popisnih područja, njen supervizor

mora imati Excel datoteku Kontrola rada intervjuera pod imenom "Marija Jovanović", a ova

datoteka mora sadržavati pet listova, od kojih je svaka nazvana po popisnom području.

Kako popuniti obrazac "Kontrola rada intervjuera"

Kolona 1 –“RBR DOM”: U ovoj koloni unosi se redni broj domaćinstava u popisnom području.

Ovi brojevi moraju biti isti kao u Listi domaćinstava i Kontakt listi.

Kolona 2 - “Da li je intervju sproveden” - mora biti ispunjena za svako domaćinstvo, kodovima

“0” ili “1”.



1 - Ako je intervjuisan član domaćinstva

0 - Ako nije intervjuisan član domaćinstva

Kolona 3 - “Odbio/la saradnju”. Zapamtite da za sva domaćinstva sa Liste domaćinstava, razlozi

za neučestvovanje moraju biti evidentirani u Kontakt listovima.

Unesite šifru "1" ako je ispitanik odbio da učestvuje u istraživanju. Inače, ostavite polje prazno.

Ovaj kod objedinjava kategorije 5, 6 i 7 iz Kontakt liste: 5 - "odbijanje na vratima", 6 - "odbijanje

odabrane osobe" i 7 - "odbijanje roditelja (za maloljetnike)".

Kolona 4 - "Drugi razlozi neučestvovanja" - unose se drugi razlozi neučestvovanja za domaćinstva

sa vaše Kontakt liste:

8. Niko nije otvorio vrata

9. Izabrana osoba je odsutna duže vremena

10. Razgovor je dogovoren za drugi termin

11. U domaćinstvu nema osobe starosti između 15 i 64 godine

Kolone 5, 6, 7 i 8 popunjavaju se tokom/nakon kontrole u domaćinstvu. Tokom kontrole u

domaćinstvu, supervizori obraćaju pažnju na sljedeće aspekte:

- komunikacija intervjuera u domaćinstvu

- kako intervjueri postavljaju pitanja i koliko slijede uputstva data tokom treninga i iz Priručnika

za intervjuere.

Na osnovu ove procjene, supervizori ocjenjuju rad intervjuera na skali od 1 do 5, gdje 1 znači "loše"

a 5 "odlične" performanse.

Kolona 5 – “Komunikacija u domaćinstvu” ocjenjuje se prema sljedećim kriterijumima:

• Komunikacija treba da bude jednostavna i direktna

• Intervjuer treba da bude ljubazan i prijateljski nastrojen

• Intervjuer mora emitovati vjerodostojan stav

• Intervjueri moraju predstaviti sebe i svrhu studije ispitanicima

• Intervjueri moraju naglasiti anonimnost i povjerljivost istraživanja i korišćenja

podataka za statističke svrhe samo na zajedničkom nivou, a ne pojedinačno



Kolona 6 - “Način postavljanja pitanja” podrazumijeva procjenu da li intervjuer čita sva pitanja

tačno onako kako su formulisana u upitniku (ocjena 5) ili ih tumači i "čita između redova" (ocjena

1). U drugom slučaju, neophodno je prepoznati i zapisati za koja pitanja intervjuer koristi

interpretacije i na koji način, i o tome razgovarati sa intervjuerom nakon intervjua. Opšte pravilo

u vezi sa tumačenjem pitanja je da ako ispitanik ne razumije pitanje, intervjuer bi trebalo ponovo

da ga pročita. U slučaju da ispitanik i dalje ne razumije pitanje, intervjuer ga može pravilno

protumačiti.

Kolona 7 “Korišćenje uputstava sa obuke za intervjuere i Priručnika za intervjuere" odnosi se

na ocjenu supervizora da li su tokom posjete domaćinstvu i tokom procesa intervjuisanja

intervjueri pratili instrukcije date tokom treninga i uputstva iz Priručnika za intervjuere.

Procjena kvaliteta popunjenih upitnika Kolona 8 "Tačnost identifikacionih podataka" odnosi se na procjenu da li je intervjuer ispravno

unio identifikacionu šifru (redni broj) iz Liste domaćinstava u Kontakt listu i na upitnik (tj. na

praznu kovertu u koju je upitnik stavljen nakon završetka intervjua). Intervjueri su instruisani da

sačekaju dok ne napuste domaćinstvo, a da tek po izlasku upišu redni broj na kovertu kako bi se

osiguralo da će upitnik biti pravilno povezan sa Kontakt listom.

Kolona 9 se odnosi na kvalitet podataka u popunjenim upitnicima – da li je intervjuer pratio

smjernice iz upitnika i sa obuke. Ovo uključuje moguća pitanja preskočena bez očiglednog razloga

(ne pitanja koja su preskočena u skladu sa uputstvima u upitniku).

Kolona 10- Kontrola intervjuisanog domaćinstva i odabir ispitanika (člana domaćinstva koji

je posljednji imao rođendan) odnosi se na oblik kontrole gdje svaki supervizor mora da posjeti ili

kontaktira telefonom najmanje dva domaćinstva u svakom popisnom području (2%), kako bi

provjerio da li su intervjueri posjetili domaćinstva iz Liste domaćinstava ili ne, kao i da li su

ispravno izabrali ispitanika u okviru posjećenog domaćinstva - onog koji je zadnji imao rođendan.

Ova kontrola se sprovodi na sljedeći način: supervizori zatraže od domaćinstva informacije o polu

i godini rođenja osobe koja je imala posljednji rođendan, pa upoređuje dobijene podatke sa

podacima koji su upisani u upitniku iz kontrolisanog domaćinstva. Rezultati ovih kontrola unose

se u kolonu 10 kroz sledeće kodove:

• "1“ intervjuisano je pravo domaćinstvo i ispravno odabran ispitanik



• "0" intervjuisano je pravo domaćinstvo, ali pogrešna osoba, ili je domaćinstvo pogrešno, ali

je intervjuisana osoba koja je posljednja imala rođendan.

Kolona 11 "Datum kontrole" odnosi se na dan i mjesec kada je kontrola izvršena - kada je

supervizor posjetio domaćinstvo sa intervjuerom ili kada je izvršio kontrolu putem telefona.

Kolona 12 "Napomena" je predviđena za kratke informacije koje supervizori smatraju značajnim

za rad intervjuera, kao i za proces kontrole.

Ako supervizori žele da predlože zamjenu intervjuera, takav prijedlog mora biti praćen

kompletiranom datotekom Kontrola rada intervjuera za najmanje dva popisna područja za tog

intervjuera, iz koje se jasno vidi razlog za preporučenu zamjenu.

Dodatak – Excel formular za kontrolu rada intervjuera



FORMULAR ZA KONTROLU RADA INTERVJUERA

Opština: Naziv opštine

Intervjuer: Ime i prezime intervjuera Popisno područje: Broj popisnog područja

Redni broj domaćinstva

Da li je intervju

sproveden

Domaćinstvo ili ispitanik

odbili učešće

Drugi razlozi

neučestvovanja

Supervizor je posjetio domaćinstvo Kvalitet ispunjenih upitnika

Kontrola intervjuisanog domaćinstva i odabir ispitanika

Datum kontrole

Komentar

Komunikacija u domaćinstvu

Način postavljanja pitanja

Slijeđenje instrukcija sa treninga/iz Priručnika za intervjuere

Tačnost identifikacionih

podataka

Slijeđenje smjernica iz

upitnika

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14



PRILOG 6. PISMO ZA UČESNIKE ISTRAŽIVANJA

PISMO ZA UČESNIKE ISTRAŽIVANJA

Poštovani/a,

Institut za javno zdravlje Crne Gore, u saradnji sa MONSTAT-om, sprovodi veliko istraživanje na

osnovu kog će se procjenjivati kvalitet života, životni stilovi i zdravstveni rizici stanovništva Crne

Gore.

Kako ste izabrani da učestvujete u ovom istraživanju?

U istraživanje je uključeno oko 5000 domaćinstava. Vaše domaćinstvo je u uzorak domaćinstava

izabrano metodom slučajnog izbora.

Kako se sprovodi intervju u domaćinstvu?

Intervjuisanje obavlja intervjuer ovlašćen od strane Instituta za javno zdravlje Crne Gore, koji će

posjetiti Vaše domaćinstvo. Intervjuer će kroz intervju sa članom Vašeg domaćinstva popuniti

upitnik. Zbog važnosti podataka koji se prikupljaju, molimo Vas da iskreno odgovorite na sva

pitanja u upitniku.

Kako su zaštićeni Vaši podaci?

Svaka informacija o Vašem domaćinstvu i svaka informacija data intervjueru predstavlja strogu

službenu tajnu. Intervju je anoniman i nakon završenog intervjuisanja intervjuer će pred Vama



staviti upitnik u praznu neoznačenu kovertu, svojeručno je zalijepiti i odložiti u vrećicu

namijenjenu za sakupljanje ispunjenih upitnika.

Vaši odgovori će se koristiti samo na zbirnom nivou za statističke analize u istraživačke

svrhe, i neće se analizirati na nivou pojedinaca.

Poštovani/a,

Nadamo se da ćete prihvatiti da učestvujete u ovoj značajnoj anketi i svojim kompletnim i iskrenim

odgovorima doprinijeti poboljšanju uvida u značajne aspekte javnog zdravlja koji su predmet ovog

istraživanja.

Napominjeno da svaki intervjuer ima ovlašćenje od Instituta za javno zdravlje Crne Gore, koje

je dužan da pokaže domaćinstvu, kao i legitimaciju sa imenom i prezimenom. Vjerujemo da

ćete ostvariti uspješnu saradnju sa našim intervjuerom, i molimo Vas da nam pomognete svojim

učešćem i iskrenim odgovaranjem na pitanja iz upitnika.

Srdačno Vam zahvaljujemo na saradnji.

Ako želite da dobijete dodatne informacije u vezi sa istraživanjem ili potvrdite identitet intervjuera,

možete nas kontaktirati na brojeve telefona naših naučnika koji rade na ovom istraživanju (svakim

radnim danom od 10 do 15 sati):

- Ljiljana Golubović 067 626 131 mail: [email protected]

- Aleksandra Marjanović 067 266 749 mail: [email protected]

- Ena Grbović 069 690 306 mail: [email protected]

- Snežana Remiković 068 852 643 mail: [email protected]

Direktor Instituta za javno zdravlje

Doc. dr Boban Mugoša








