Istorija jugoslovenske države od 1918-1941. godine

Jugoslovenska ideja tokom Prvog svetskog rata:

• Niška deklaracija srpske vlade doneta je 7. decembra 1914. Ratni cilj: oslobođenje i ujedinjenje svih Srba, Hrvata i Slovenaca.

• Stvaranje Jugoslovenskog odbora 1914. u Rimu. Odbor od 1915. deluje u Londonu.

• Jula 1917. Jugoslovenski odbor i srpska vlada potpisale su Krfsku deklaraciju.

Ka ujedinjenju

• Narodno vijeće Slovenaca, Hrvata i Srba stvoreno je 8. oktobra 1918. godine

• Narodno vijeće je 29. oktobra 1918. u Zagrebu proglasilo Državu Slovenaca, Hrvata i Srba.

• Ženevska deklaracija potpisana je novembra 1918. godine. • Srem se priključuje Srbiji 24. novembra 1918. • Vojvodina se pripaja direktno Srbiji 25. novembra 1918.

(osim Srema). • Velika narodna skupština u Podgorici 26. novembra donela

je odluku o prisajedinjenju Crne Gore Srbiji. • Kraljevstvo Srba, Hravata i Slovenaca je proglašeno 1.

decembra u Beogradu.

Na Pariskoj mirovnoj konferenciji

Prostor i stanovništvo

• Jugoslovenska država obuhvatala je prostor od 247.500 kvadratnih kilometara i 12 miliona stanovnika.

• Konstitutivni narodi činili su oko 82% stanovništva, a oko 18% bile su manjine.

• Najbrojniji narod bili su Srbi (oko 40%) i Hrvati (oko 23%), a najbrojne manjine Nemci (4,27%), Mađari (3,93%) i Albanci (3,68%)

• Jugoslaviju su sačinjavale sledeće teritorije:

-dve pre Prvog svetskog rata nezavisne države: Srbija i Crna Gora;

-Delovi Habzburškog carstva: Slovenija i Dalmacija (delovi Austrije), Hrvatska-Slavonija i Vojvodina (delovi Ugarske) i Bosna i Hercegovina pod direktnom upravom vlade u Beču.

Jugoslovenska država od 1918-1921.

• Privremeno narodno predstavništvo (PNP) formirano je marta 1919.

• Bilo je sačinjeno od 296 delegata sa prostora cele države.

• U PNP-u su dominirala dva bloka stranaka:

-Demokratsko-socijalistički blok

-Parlamentarna zajednica

Najvažnije političke partije:

Narodna radikalna stranka - vođa Nikola Pašić

Demokratska stranka - vođe Ljubomir-Ljuba Davidović i Svetozar Pribićević

Socijalistička radnička partija (komunista) od 1920 Komunistička partija Jugoslavije –

Filip Filipović

Hrvatska republikanska seljačka stranka- vođa

Stjepan Radić

• Izbori za Konstituantu održani su novembra 1920.

• Prvi ustav jugoslovenske države donet je 28. juna 1921. godine (Vidovdanski ustav).

-Glavne karakteristike: nasledna monarhija, jednodomna skupština, centralizovana država podeljena na 33 oblasti.

• Tokom 20-tih godina na izbore se izlazilo tri puta (1923, 1925 i 1927). Najviše uspeha imala je Narodna radikalna stranka.

• Komunistička partija Jugoslavije zabranjena je 1921. godine na osnovu Zakona o zaštiti države

• 20-tih godina stvaraju se brojne koalicije stranaka (Pašić-Pribićević; Pašić-Radić; Pribićević-Radić).

• U periodu od 1918-1929. godine promenjene su čak 24 vlade.

• 20. juna 1928. godine poslanik Narodne radikalne stranke Puniša Račić ubio je dva poslanika HSS i ranio trojicu (među njima i Stjepana Radića koji kasnije podlegao povredama).

• Kralj Aleksandar uveo diktaturu 6. januara 1929. (Šestojanuarska diktatura)

Jugoslovenska spoljna politika 20-godina.

• Jugoslavija okružena BRIGAMA:

• Bugarska

• Rumunija

• Italija

• Grčka

• Austrija

• Mađarska

• Albanija

Italija

• Italija je predvodila revizionističke države (Austriju, Mađarsku, Bugarsku).

• Kraljevina SHS i Italija sklopile Rapalski sporazum 1920. godine.

• Rimskim ugovorom između Kraljevine SHS i Italije 1924. Rijeka pripala Italiji.

• Italija je podrivala položaj Jugoslavije sklapanjem saveza sa jugoslovenskim susedima i finansiranjem antijugoslovenskih organizacija (VMRO, Kosovski komitet, ustaše).

Italija i Albanija

• Ugovorima potpisanim 1926. i 1927. godine Italija je vezala Albaniju.

• Jugoslavija i Albanija prekidaju diplomatske odnose 1927. godine.

Tri stuba spoljne politike

• Mala Antanta 1920 i 1921. godine (Čehoslovačka, Kraljevina SHS i Rumunija)

• Ugovor o prijateljstvu sa Francuskom 1927.

• Vernost Društvu naroda

Šestojanuarska diktatura -Raspustio je parlament, stavio Ustav van snage, zabranio stranke i uveo cenzuru.

- Uveo je ideologiju integralnog jugoslovenstva.

-Oktobra 1929. godine promenio je ime države u Kraljevina Jugoslavija.

- Uveo je novu teritorijalnu organizaciju države -9 banovina i Uprava grada Beograda.

-Unifikovao je zakonodavstvo i školski sistem.

Podela Jugoslavije na 9 banovina: Moravska, Vardarska, Zetska, Dunavska, Drinska, Vrbaska, Primorska, Savska i

Dravska

• Kralj Aleksandar je 1931. ublažio diktaturu- donosi novi “oktroisani” ustav.

• Formirao je režimsku stranku: Jugoslovenska radikalna seljačka demokratija (od 1932 Jugoslovenska nacionalna stranka).

• Stvara Balkanski sporazum 1934.godine (Jugoslavija, Grčka, Rumunija i Turska)

Aleksandar je ubijen 9. oktobra u Marseju.

Vlada Milana Stojadinovića

• Na čelu države Namesništvo (knez Pavle Karađorđević, senator Radenko Stanković i ban Savske banovine Ivo Perović)

• Stojadinović je postao premijer 1935. godine

• Oformio je stranku-Jugoslovenska radikalna zajednica.

• Doživeo je neuspeh sa Konkordatom 1937. (Konkordatska kriza).

• Opozicija je organizovana u Blok narodnog sporazuma 1937. godine.

• Činile su je Seljačko-demokratska koalicija i Udružena opozicija.

• Tesna Stojadinovićeva pobeda na izborima decembra 1938 ( vladina lista 54% Blok narodnog sporazuma 44).

Spoljna politika Milana Stojadinovića

-U spoljnoj politici Stojadinović se okreće fašističkim zemljama Nemačkoj i Italiji.

-Sklapa sporazum sa Italijom marta 1937. godine. (sporazum Ćano-Stojadinović)

-Vezuje jugoslovensku privredu za Nemačku.

Smena Stojadinovića i vlada Cvetković-Maček

• Knez Pavle je smenio Stojadinovića početkom 1939. godine.

• Novu vladu sastavio je radikal Dragiša Cvetković.

• Avgusta 1939. godine stvorena je Banovina Hrvatska (bivše banovine Savska i Primorska uz dodatak sedam kotara).

-Vođa HSS Vladko Maček postaje podpredsednik vlade.

-Reakcije na stvaranje banovine: “Srbi na okup”

Banovina Hrvatska

Knez Pavle u Berlinu 1939.

Pristupanje Trojnom paktu i 27. mart 1941. godine.

-Nakon izbijanja rata septembra 1939. Jugoslavija je proglasila neutralnost.

- Usled pritiska Nemačke na kneza

Pavla Jugoslavija pristupila Trojnom pakt 25. marta 1941. u Beču.

-Protokol o pristupanju Trojnom paktu potpisao je predsednik vlade Dragiša Cvetković.

-Grupa oficira izvela je puč 27. marta 1941.godine. Narod je podržao puč masovnim demonstracijama.

-Nakon puča u Beogradu Hitler je naredio napad na Jugoslaviju.

-Vojna operacija “Kazna” sprovedena u delo 6. aprila 1941. godine.

Pučisti

Borivoje Mirković Dušan Simović

Podela Jugoslavije 1941. godine