Uvod

Tema seminarskog rada je: „ Inžinjerskogeološke karakteristike terena između Trebišnjice i Morače „. Tema je obrađena u dogovoru sa mr. dip. inž. geologije Aleksejem Miloševićem.

Ova tema je zanimljiva zbog geološke specifičnosti samog terena i velikog bogatstva rudnih i mineralnih ležišta koja su najvećim dijelom ne iskorištena.

Područje južnohercegovačkog krša je omeđeno dvijema većim rijekama: rijekom Trebišnjicom i rijekom Moračom.

Rijeka Trebišnjica

Trebišnjica je hercegovačka rijeka ponornica, duga 96,5 km. Izvire na nadmorskoj visini od 398 m. Trebišnjica je dio kompleksa podzemnih i nadzemnih rijeka, čije je krajnje ishodište Jadransko more. Trebišnjica važi za najdužu ponornicu na svijetu.

Rijeka Morača

Rijeka Morača izvire ispod planine Rzače, koja se nalazi u sjevernom dijelu Crne Gore, a ulijeva se u Skadarsko jezero. Dužina Morače iznosi 113 km. Usjevernom dijelu Morača je brza planinska rijeka koja je izgradila velike kanjone.

Na području između Trebišnjice i Morače, prostire se pet opština: opština Trebinje, opština Ljubinje, opšina Bileća, opština Berkovići i opština Nikšić.

Opština Trebinje

Na području opštine Trebinje živi oko 36 000 stanovnika. Trebinje je najvećim dijelom smješteno u dolini rijeke Trebišnjice, u ambijentu južnohercegovačkog krša, na uskom pojasu koji dijeli područje kraških jezera od Jadranskog mora.

Klima u trebinjskoj dolini je modifikovana mediteranska. Odlikuje se velikim brojem sunčanih dana, relativno malom vlažnošću i oblačnošću.

Zbog velike količine padavina, opština Trebinje, obiluje podzemnim i nadzemnim vodotocima.

Opština Ljubinje

Zauzima krajnji jug Republike Srpske u Hercegovini. Teritorija opštine Ljubinja ima površinu od oko 326 km², koju naseljava oko 5 000 stanovnika.

Klima je mediteranska sa dugim i žarkim ljetima, kratkim i prohladnim zimama.

Opština Bileća

Smještena je u jugoistočnom dijelu Republike Srpske, u srcu Hercegovine. Teritorija opštine Bileća ima površini od 633 km², gdje živi oko 15 000 stanovnika.

Na ovom prostoru ukrštaju se mediteranska i kontinentalno – planinska klima, pa su zime blage, a ljeta topla.

Reljefne karakteristike Bilećke opštine izražene su u brdovitim terenima,

između kojih su smještena kraška polja.

1

Opština Berkovići

Opština Berkovići je rubna opština Republike Srpske. Rasprostire se na površini od 270 km² i broji oko 5 000 stanovnika.

Ovo područje je veoma bogato opekarskom glinom i boksitom. Kvalitet gline je takav da se može koristiti za proizvodnju keramičkih proizvoda, ali do dans nije iskorištena. Takođe bi se mogao prerađivati kamen i proizvoditi šljunak.

Na klimu Berkovića utiče blizina mora, reljef, nadmorska visina, geografska širina, geološki sastav i drugo. Berkovići se nalaze na granici mediteranske i umjereno – kontinentalne klime.

Opština Nikšić

Opština Nikšić se nalazi u istoimenom kraškom polju u sjeverozapadnom dijelu Crne

Gore. Zauzima teritoriju površine 2 065 km², na kojoj živi oko 58 212 stanovnika. Klima je prelaznog karaktera, od mediteranske ka planinsko-kontinentalnoj klimi.

Slika 1. Sliv rijeke Trebišnjice, položaj u Bosni i Hercegovini

2

Inžinjerskogeološke karakteristike područja između Trebišnjice i

Morače

U našim kraškim područjima, uvalama i kraškim poljima, površina terena prekrivena je relativno jasno izraženim kompleksom eluvijalnih i deluvijalno – aluvijalnih pjeskovitih glina i crvenica, sa nejednakim sadržajem vapnenaca, dolomita, pješčenjaka i drugih stijena.

Kompleks ovakvih stijena prisutan je u dosta kraških uvala i polja. U Bosni i Hercegovini, ovakvim kompleksom stijena odlikuje se krajnji južni dio. Većim dijelom nalaze se oko samih gradova Trebinja, Ljubinja, Nikšića i oko planine Durmitora.

Litološki sastav i geneza stijena ovog kompleksa su raznovrsni . Na nekim mjestima to je isključivo crvenica, a na drugim – pjeskovite gline, gotovo redovno u njime nalazimo komade matičnih stijena. Takav je slučaj i sa područjem između Trebišnjice i Morače.

Pokrivač kraških polja ovakvog sastava praktično je nepropustan za vodu. Zbog slabe vodopropustivosti i ograničenog kapaciteta ponora, dolazi do poplava ovih terena površinskom vodom. Kako pjeskovite gline i crvenica lako upijaju, a teško otpuštaju vodu, moguće je i njihovo pretvaranje u blato.

Kada se izvode radovi na ovakvim terenima, treba uvijek računati na nejednaku debljinu naslaga, njihovu slabu propustljivost, lagano i brzo erodiranje.

Slika 2. Glina3

Na području između Trebišnjice i Morače, pored prašinastih glina i crvenica, zastupljeni su pješčari, vapneni laporci, škriljave tvrde gline koje su podložne nejednakom raspadanju, eroziji i klizanju.

Stijene paleogenskog fliša se odlikuju velikom litološkom heterogenošću, zbog čestoga, većinom ritmičkog, izmjenjivanja različitih litoloških članova: pješčara, tvrdih lapora, trvdih i suvih glina, laporovitih i pjeskovitih vapnenaca, konglomerata, breča i tufita.

Kompleksi stijena paleogenskog fliša izgrađuju dijelove terena u području Vanjskih Dinarida – Hercegovinu, Dalmaciju, itd. Na području između Morače i Trebišnjice nalaze se u sjevernijem dijelu, na području opštine Berkovići.

Tereni izgrađeni od fliša javljaju se pretežno u obliku užih i širih, vrlo dugačkih zona. Sedimenti paleogenske starosti su nižeg stepena dijageneze.

Sve serije fliša su značajne po neprestanim promjenama u sastavu kompleksa. U njima se izmjenjuju uslojene, mekše, listaste i pločaste, tvrde i suhe gline, te uslojeni ali slabije vezani pješčari, nešto čvršći pločasti i uslojeni tvrdi lapori i čvrsti, uslojeni pješčari, pjeskovito – laporoviti vapnenci. Kompleksi sastavljeni od stijena ovako različitih fizičko – mehaničkih svojstava su, obično tektonski velo oštećeni, naborani, ispucali i rasjednuti.

Ove se naslage intenzivno raspadaju zbog svoga specifičnog liološkog sastava, znatne mehaničke oštećenosti i ponegdje jače izraženog reljefa.

Fliš je značajan po pukotinskoj poroznosti. Iako u flišu ima mnogo velikih pukotina, naslage fliša su nepropusne za vodu. Pukotine su obično dobro naknadno ispunjene produktima raspadanja ili kalcitskim žicama.

U ovakvim terenima je razvijena erozija, pa su duboke jaruge i površine brzog ispiranja česte. Erozija zavisi od spomenutih svojstava fliša, ovo se osobito odnosi na mlađe paleogenske flišne naslage. Relativno duboka zona raspadanja osnovnih stijena je jedna od njihovih bitnih inžinjersko – geoloških karakteristika.

Raspadnuti flišni materijal lako podliježe kvašenju i klizanju, tako da je ovaj proces, uz podložnost tog materijala eroziji, čest i značajan za terene izgrađene od fliša.

4

Klizišta mogu nastati i usljed građevinskih radova. Na padinama koje su u prirodnim uslovima stabilne, do klizanja dolazi tek onda kada se zasječe drobina sve do dodira sa flišem kojemje površinski dio rastaložen i raskvašen. U nekim su slučajevima u flišu ustanovljeni i tragovi fosilnih klizišta.

Slika 3. Pješčar

5

Područje između Trebišnjice i Morače odlikuje se i prisusvom pješčara, konglomerata i krečnjaka sa uglom prirodnog pada 30 – 50.

Ove stijene pripadaju mezozojskom flišu, koji zauzima velike prostore Dalmacije i Hercegovine. Za ove lokalitete je značajno nepravilno izmjenjivanje pločastih i tanko uslojenih lapora sa velikom količinom CaCO3 i prelazom u laporovite vapnence sa debelim slojevima, rijetko masivnih, grubih konglomerata. Vezivo potpuno ispunjava prostor između zrna.

Konglomerati su pretežno veoma ispucali i uslijed toga mogu biti i propusni za vodu. Pješčari fliša su vrlo često kvarcni sa dosta kalcita. Vezivo je mješovito i redovno ima mnogo glinovite frakcije.

U zavisnosti od lokalnog sastava kompleksa, stupnja tektonske oštećenosti, stupnja rastrošenosti stijena, itd. uslovi za izvođenje radova u flišu mogu biti različiti. Ako su kompleksi stijena izrazito heterogenski , u pogledu sastava, i ako se litološki različiti članovi, često izmjenjuju, tada su uslovi za rad veoma nepovoljni.

Praktična upotreba stijena iz kompleksa fliša, kao kvalitetnog građevinskog materijala vrlo je ograničena i često lokalna. Upotrebljavaju se pretežno pješčari i vapnenci, a rjeđe konglomerati, kao lomljeni kamen i kamen za građenje nasipa.

Slika 4. Konglomerat

6

Na inžinjerskogeološkoj karti podučja između Trebišnjice i Morače, takođe su zastupljeni pjeskoviti krečnjaci, škriljave tvrde gline, konglomerati, pješčari kod kojih je ugao prirodnog pada različit.

Najvećim dijelom su zastupljeni u sjeveroistočnom dijelu područja, pri padinama planine Durmitora i planine Komana.

Kao flišoliki kompleksi stijena izlučeni su mezozojski kompleksi verfenskih, rabeljskih slojeva, sinajska i druge serije sedimenata, pa čak i dijelovi „flišnih kompleksa. Sastavljeni su od suvih i tvrdih glina, uslojenih i debelo uslojenih pješčara i konglomerata, pjeskovitih vapnenaca i dr.

Iako su ove naslage vrlo heterogene, kod tipskih flišolikih kompleksa je znatno rjeđa pojava čestog izmjenjivanja različitih stijena na malim udaljenostima, u smjeru taloženja.

Stariji, mezozojski flišni kompleksi nalaze se često u širokoj zoni Unutrašnjih Dinarida , u Nikšićkoj župi, Crnogorskom primorju itd.

Ovi su kompleksi sastavljeni većinom od kamenitih pješčara, konglomerata i grebenskih vapnenaca sa dosta lapora i glina.

Bitne karakteristike terena ovakvog sastava su debele naslage, relativno duboka zona trošenja osnovnih stijena i često erodiranje, te klizanje rastrošenih dijelova osnovnih stijena.

7

Na području između Trebišnjice i Morače zastupljeni su vapnenci, odnosno, krečnjaci kriptokristalaste strukture.

Krečnjačke i dolomitske stjenske mase grade oko 33% područja bivše Jugoslavije. Na području između Trebišnjice i Morače, najveći dio terena je pod krečnjacima. Krečnjačke stijenske mase se zastupljene na području svih opština južne Hercegovine.

Krečnjaci su najrasprostranjenije karbonatne stijene. U najvećem broju slučajeva pojavljuju se samostalno, rjeđe u zajednici sa dolomitima. U mnogim flišolikim kompleksima stijena dolaze kao sastavni član. Mogu biti pjeskoviti, laporoviti, dolomitični, zatim, pločasti, uslojeni, debelo uslojeni, masivni, itd. Osnovno svojstvo ovih stijena je to da su vezane, kamenite, vrlo raširene stijene, koje se mnogo upotrebljavaju, bez obzira na njihov sastav, strukturu i ostala svojstva.

Najznačajnija inžinjerskogeološka svojsta krečnjačkih terena su velika, jasna raspucanost, nejednaka podložnost mehaničkom razlaganju, uz stvaranje siparskog materijala n padinama. Naši krečnjački tereni su značajni po napuklinama i pukotinama vrlo okršene mase u površinskoj zoni.

Napukline i pukotine su ponegdje ispunjene produktima trošenja,

većinom glinovitim, sa mnogo crvenice. Broj pukotina se sa povećanjem dubine smanjuje, tako da u dubini ima relativno malo pukotina, rasjeda i rasjednih zona, ponegdje proširenih kvašenjem.

Velika i neravnomjerna raspucanost i raspadnutost stijena, te površine neobrasle vegetacijom, uvjetuju infiltraciju najvećeg dijela padavina u podzemlje i bezvodicu na površini terena. U dubljim dijelovima kračnjačkih masa podzemne vode se koncentrišu u proširenim kanalima i otiču ka jakim kraškim izvorima iz kojih izvire mnogo naših velikih rijeka.

Tereni ovakvih svojstava su relativno prikladni za građenje brana i stvaranje akumulacija. Mehaničko trošenje pod destvom spoljašnjih faktora značajno je svojstvo većine naših krečnjačkih masa. Stoga se na ovim terenima nalaze brojni sipari.

8

Stabilnost krečnjačkih terena je veoma velika. Klizišta su izuzetno rijetka i javljaju se u krečnjačkim masama samo ako u njima ima laporovito – glinovitih proslojaka. Odronjavanje i klizanje se javlja kao posljedica zasjecanja i opterećenja padina.

Kod građenja na karbonatnim stijenama treba računati, zbog velike ispucalosti, da se može naići neposredno ispod površine na veće ili manje podzemne prostorije. U krečnjačkim terenima su uslovi rada obično povoljni i na površini i u podzemlju.

Slika 5. Krečnjak

9

Na inžinjerskogeološkoj karti područja između Trebišnjice i Morače zastupljeni su kompleksi dacita i andezita.

Stijene dacita i andezita i srodne stijene izgrađuju oko 2,10% površine bivše Jugoslavije. Na području između Trebišnjice i Morače nalaze se najvećim dijelom na desnos obali Morače.

Kompleksi dacita i andezita su prisutni na području svih opština, ali u manjim količinama. Najčešći su daciti i andeziti ili dacitsko – andezitni kompleksi.

Fizičko – mehanička svojstva dacita su jako kolebljiva, što je posljedica velikih strukturnih i mineraloških razlika, te stepena i vrste sekundarnih promjena. Karakteristika dacita je srednja do velika poroznost, kao i higroskopnost.

Andeziti se veoma često javljaju u zajednici sa dacitima, a niz svojstava im je zajednički. Svojstva andezita, kao i dacita, veoma kolebaju, zavisno od strukture, mineraloškog sastava i stepana promjena.

Slika 6. Dacit

Inžinjerskogeološke karakteristike terena dacitsko – andezitskih terena zavise u velikoj mjeri od sastava, lučenja, raspucalosti i ostalih svojstava stijena. Nosivost stijena je velika, a stabilnost padina povoljna.

10

Tereni izgrađeni od svježih masa dacita i andezita po svojim inžinjerskogeološkim svojstvima su bliski terenima izgrađenim od dubinskih magmatskih stijena.

Iako ove stijene spadaju u grupu čvrstih, postojanih i stabilnih stijena, građenje različitih objekata na njima nije uvijek lagano. Uslovi za rad na tim stijenama mogu biti različiti i na jednoj istoj stijeni – tj. na različitim mjestima, što zavisi od niza različitih čimbenika, od načina na koji stijene leže, od raspucalosti stijene, od svježine i lučenja, žilavosti i čvrstoće stijene.

Andeziti i daciti se koriste u različite svrhe. Kako je lučenje dacita često vrlo povoljno, upotrebljava se za izradu materijala za ozidavanje, betonski agregat, za gradnju nasipa, drenaže, itd.

Slika7. Andezit

11

Kategorizacija terena između Trebišnjice i Morače po stabilnosti

U kategoriju „ najvećim dijelom stabilni tereni i u prirodnim uslovima i pri djelatnošću čovjeka“ spada područje između Trebišnjice i Morače.

U ovu kategoriju uvršteni su tereni koji su izgrađeni od stijena i kompleka stijena, kojima su i petrografska, pa i fizičko – mehanička i ostala svojstva relativno stalna, i koje se ne mjenjaju pod uticajem spoljašnjih faktora.

Područje između Trebišnjice i Morače je najvećim dijelom stabilno u svim uslovima. Tereni koji su najvećim dijelom stabilni nalaze se na području svih opština i zauzimaju najveće površine.

Prirodno povoljni uslovi se ne mjenjaju po uticajem geoloških procesa, naročito stabilnost terena, koja je većinom povoljna u različitim morfološkim i drugim uslovima. Pojavljivanje podzemnih voda ne mjenja ove uslove.

Nepovoljan položaj slojeva i položaj sistema pukotina u odnosu na padinu, oblici su potencijalne nestabilnosti , ali pojave koje nastaju, takvog su značaja i opsega, da se mogu relativno lako unaprijed odrediti i sprječiti, bilo u fazi projektovanja, bilo u fazi građenja.

U ovu kategoriju najprije spadaju , oni tereni koji su izgrađeni od os stijena i kompleksa stijena krečnjaka, dolomita, mramora, te oni tereni u kojima se javljaju svježe magmatske stijene, šljunci, i otpornije vrste škriljavih stijena.

Naslage produkata raspadanja stijena raspadanja stijena su grubog zrna, tanke, dobro propusne i leže na podlozi sastavljenoj od dobro propusnih i otpornih stijena.

12

Na području između Trebišnjice i Morače nalaze se tereni koji spadaju u grupu „ pretežno stabilni u prirodnim uslovima, a djelatnošću čovjeka mogu postati pretežno nestabilni“.

U ovu kategoriju uvršteni su tereni koji su u prirodnim uslovima češće stabilni, bez većih, aktivnijih pojava nestabilnosti. Ova kategorija terena, na području između Trebišnjice i Morače, je prisutna u sjeveroistočnom dijelu opštine Bileća i u slivu rijeke Morače.

Proces erozije je relativno čest, a ponegdje je i jače izražen (stvaranje plićih jaruga i ubrzano ispiranje). U litološkom pogledu ovi tereni su heterogenski, pošto su sastavljeni najčešće od kompleksa uslojenih stijena, u kojima se ritmički ili nepravilno izmjenjuju različite stijene. Fizičko – mehanička svojstva se u kompleksima potpuno razlikuju. Čak i u jednoj litološki istoj stijeni postoje znatne razlike u svojstvima, što zavisi od sastava, stepena dijageneze, tektonske oštećenosti, itd.

U prirodnim uslovima ovi tereni su obično stabilni. Stabilnost tih stijena može ponegdje biti i prividna , uvjetuje najprije morfologija terena, koja je rezultat istorijsko – geoloških uticaja na stijene i teren. Pri tome nastaju padine takvog nagiba, koji osigurava stabilnost masa dok se nalze u prirodnim uslovima.

Djelatnošću čovjeka ovi tereni mogu postati nestabilni. Lokalni uslovi su pri tom od velike važnosti: položaj slojeva prema padini, povoljan ili nepovolja, sposobnost dreniranja, fizičko – mehanička svojstva stijena i kompleksa kao cjeline, otpornost prema destruktivnom djelovanju vanjskih sila, itd.

U kategoriju terena koji djelatnošću čovjeka postaju nestabilni, uvršteni su tereni izgrađeni od kompleksa flišnih i flišolikih sedimentnih stijena, djelimično škriljavi kompleksi mlađeg palezoika, kompleksi pješčara i konglomerata, te tereni izgrađeni od kristalastih škriljaca niskog kristaliniteta.

13

U kategoriju „pretežo nestabilni u prirodnim uslovima, a pri djelatnošću čovjeka najvećim dijelom nestabilni“, spada dio područja između Trebišnjice i Morače.

U ovu kategoriju uvršteni su tereni u kojima je savremeni geološki proces odnošenja materijala površinskim vodama ( linearna erozija, uz veliki broj jaruga), odronjavanje, soliflukcija i klizanje na padinama, snažno razvijeno. Ovi procesi su razvijeni i u prirodnim uslovima, pa su i samim time izražena nepovoljna inžinjerskogeološka svojstva tih terena. Pretežno nestabilni tereni u svim uslovima su zastupljeni na području opštine Berkovići i Ljubinje i u donjem slivu rijeke Morače.

Ovakvo stanje je posljedica jasno izraženih i neprekidnih promjena u sastavu kompleksa stijena. U površinskim dijelovima terena, osnovne stijene su znatno promjenjene pod djelovanjem vanjskih faktora, naročito djelovanjem površinskih i podzemnih voda. U tim su dijelovima terena znatno pogoršana i fizičko – mehanička svojstva stijena u poređenju sa neraspadnutim osnovnim stijenama u podlozi.

Pojave nestabilnosti se najčešće javljaju na terenima izgrađenim od gline i na dijelovima terena koji su pokriveni debelim naslagama produkata trošenja stijena glinovitog karaktera. Raspadnuti, rastrošeni i promjenjeni dijelovi osnovnih stijena su slabo propusni, a leže na isto tako na slabo propusnoj ili skroz nepropusnoj podlozi.

U ovim terenima često ima i labilnih padina, na kojima stalno postoji mogućnost da se stvore nove pojave nestabilnosti i u prirodnim i u uslovima djelovanja čovjeka.

Za ovu kategoriju terena, kod nas su tipski oni koji su sastavljeni od neogenskih sedimentnih kompleksa: različitih glina, laporovitih glina, lapora, pjeska, šljunka i dr., sa čestim međusobnim prelazima, zatim tereni sastavljeni od vulkanogenskih – sedimentnih kompleksa, odnosno od kompleksa drugih stijena u onim područjima u kojima su oni izuzetno heterogenskog sastava.

14

Seizmičnost područja između Trebišnjice i Morače

Veoma kompleksna građa terena Bosne i Hercegovine, pa samim tim i južnog dijela Hercegovine, odnosno, područja između Trebišnjice i Morače, je posljedica intenzivnih tektonskih procesa koji su se razvijali u nekoliko orogenetskih faza.

Kompleksi stijena koji izgrađuju naša poručja su veoma poremečeni i oštećeni. Starije stijene su više oštećene jer su borane u više orogenetskih faza. Mase stijena su tektonskim pokretima izlomljene, rasjednute, naborane i samim tim između sebe su stvorile međusobne prostore, odnosno, pojedine komplekse stijena, koji su litološki različiti u odnosu na površinu terena.

Seizmička aktivnost dolazi do izražaja posebno u graničnim zonama. Inžinjerskogeološka svojstva stijena i kompleksa stijena od kojih je teren izgrađen, pogotovo njegovi plići dijelovi, imaju najveći uticaj na intenzitet potresa što se osjeća na površini. Ta svojstva uslovljavaju nejednake posljedice potresa na površini terena, pri istoj energiji potresa koja je oslobođena u hipocentru.

Na priraštaj seizmičkog intenziteta utiču, osim sastava, stepena tektonske oštećenosti, još i veličina zrna, oblik zrna, ugao nagiba padine i kosine, hidrogeološke karakteristike terena i ugao pod kojim je nagnuta podloga ispod pokrovnoga materijala.

Povećani priraštaj seizmičkog intenziteta, opaža se u područjima u kojima je razina pozemne vode blizu površine ili ako su stijene zasićene vodom. Lokalni uslovi mogu biti od velikog značaja za objekte. Ti uslovi u većoj ili manjoj mjeri utiču na stabilnost građevina, destrukciju snaga potresa, a mogu biti povoljni i nepovoljni. Npr. dok su na raščlanjenom reljefu, kod strmih padina, padina sklonih odronavanju, klisura, klanaca i jaruga, nepovoljni uslovi, u ravničarski terenima, terenima sastavljenim od nevezanih sedimentnih stijena , uslovi su povoljni.

Za vrijeme potresa dolazi, na strmijim padinama, do većih ili manjih odronjavanja, do stvaranja otvorenih pukotina, izbijanja podzemnih voda, presušivanja izvora, klizanja terena itd.

15

Na području između Trebišnjice i Morače, u pedjelima pjeskovitih glina i crvenica, zbog male brzine prostiranja longitudinalnih talasa, neravne podloge i nekonsolidiranosti naslaga, uticaji seizmičkih oscilacija u njima su veliki.

Granice terena sa razičitim maksimalnim stepenom seizmičnosti po MCS skali iznosi od 6º - 7º. Na području opštine Ljubinje i opštine Berkovići, maksimalni stepen seizmičnosti iznosi 8º.

U seizmički aktivnim područjima karbonatnog sastava to su tereni u kojima su zapažene najveće deformacije objekata. Brzina širenja longitudinalnih, seizmičkih talasa je pretežno mala, v= 300 – 600 m/s.

Kod krečnjačkih terena brzina prostiranja longitudinalnih talasa veoma koleba, najčešće iznosi, v= 3 900 – 5 900 m/s. Veliko kolebanje ustanovljeno je na osnovu mnogobrojnih mjerenja. Osim nejednakog mineralnog sastava, teksture i raspucalosti, na velike razlike utiču podzemne vode, njihov hemijski sastav, glinovita masa u pukotinama. Veće SEO imaju čiste i suhe vapneničke mase, a manje laporovite mase.

16

Zaključak

Područje između Trebišnjice i Morače čini veliku teritorijalnu cjelinu, koja je specifična zbog svog kraškog reljefa, u kome su jasno izraženi kraški oblici, sa odgovarajućom geološkom podlogom.

Tu geološku podlogu najvećim dijelom čine nevezane, prašinaste gline, crvenice, porozni pješčari, nestabilni konglomerati, kriptokristalasti krečnjaci, nedovoljno iskorišteni daciti i andeziti.

Geološki teren cijelog područja se odlikuje osrednjom stabilnošću, odnosno, neki dijelovi su više, a neki manje stabilni, pri istim uslovima. Međutim, tereni su svojim većim dijelom stabilni u prirodnim uslovima i pri djelatnošću čovjeka. Pored izrazito stabilnih terena razlikujemo i terene koji su stabilni pri prirodnim uslovima, dok su usljed čovjekovom djelatnošću pretežno nestabilni. Najmanjim dijelom su prisutni tereni koji su i pri prirodnim uslovima i usljed djelatnosti čovjeka nestabilni.

Granične oblasti područja između Trebišnjice i Morače, imaju maksimalni stepen seizmičnosti od 6º - 7º.

17

Literatura:

„Tumač inžinjerskogeološke karte SFR Jugoslavije, mjerila 1:500 000“;

autor: Predrag Čubrilović; izdavač: Savezni geološki zavod; godina izdavanja: Beograd, 1969 godine;

„Republika Srpska, gradovi i opštine“ ;

autori: Anto Nikolić, Slaven Pekić, Mladen Radivojević; godina izdanja: 2003 god.; izdavač: Štamparija „Grafokomerc“ Trebinje;

Internet

18

Sadržaj:

Uvod ................................................................................. 1 – 3

Inžinjerskogeološke karakteristike terena

između Trebišnjice i Morače ......................................... 4 – 12

Kategorizacija terena između Trebišnjice i

Morače, po stabilnosti .................................................. 13 – 15

Seizmičnost područja između Trebišnjice i

Morače .......................................................................... 16 - 17

Zaključak ............................................................................. 18

Literatura ............................................................................ 19

19