INFORMATIKA - …klubiteknikmekatronikagjonserrec.weebly.com/.../informatika_.13.pdf · Informatika 2013 nga Dritan Halimi SHFMU “Gjon Serreçi “ - Ferizaj INFORMATIKA Fjala informatikë

Informatika 2013 nga Dritan Halimi SHFMU “Gjon Serreçi “ - Ferizaj

INFORMATIKA

Fjala informatikë paraqitet për herë të parë në Francë në vitin 1960, ndërsa më vonë e përvetësojnë edhe vendet tjera në Europë dhe në botë. Vetë fjala është nxjerë nga fjalët informacion (Information) dhe automatikë (Automatique) dhe paraqet shkenc ën për informatat dhe lajmërimet. Informacioni, në aspekt më të gjerë përfshin të gjitha faktet, të komunikuara, të mësuara apo të mbajtura mend. Teoria e informacionit është shkencë adekuate e cila merret e studimin e përpunimit dhe rruajtes së shënimeve. Informatika si shkencë është krijuar nga shkaqe praktike me bashkimin e shkencës së kompjuterëve (computer science) dhe shkencës së informatave (information science ). Sot në përdorim janë emërtimet Informatikë, Shkenca Kompjuterike, Teknologji informative, e tj. Kërkesa gjithnjë e në rritje për informacione, sidomos, informacione më të përbëra, si dhe shpenzimet e larta të pranimit të pranimit të tyre në formë natyrore (joelektronike), krijoi kërkesat për zhvillim të shpejtë të kompjuterëve. Informatika përjetoi zhvillim të fuqishëm në vitet e gjashtëdhjet a të shek XX. Suksesi që pati e çoi në vetë majën e të gjitha degëve të tjera industriale. Informatika sot është shkencë mjaft e zgjeruar dhe e diversifikuar në disa lëmi, e ndër më të zëshmet janë: Teoria e Algoritmeve, Struktura e të dhënave, Përpunimi i të dhënave, Bazat e të dhënave, Arqitektura e kompjuterëve, Kodet dhe kodimet, Logjika kompjuterike, Komunikimi dhe lidhjet, Udhëheqja e proceseve, etj. Mes viteve të gjashtëdhjeta dhe të shtatëdhjeta, informatika gje n zbatimin e saj në të gjitha veprimtaritë komerciale dhe shoqërore. Zbatimi i gjithanshëm i saj në vitet e shtatëdhjeta, sjell ndarjen e saj në diciplina të veçanta që përpunojnë tërësi të ndryshme, mes të cilëve është edhe informatika e biznesit. Informatika e biznesit merret me informata komerciale. Informata komerciale është e dhënë që ka vlerë (informative) për marrësin në kuptimin e vendimeve biznesore. Të dhënat biznesore siç është për shembull oferta, mund të kenë përmbajtjen e një komunikimi biznesor, mund të kenë formën e lajmërimit siç janë për shembull proces verbalet e ndryshme, regjistrimet, dhe të ngjajshme por mund të jenë edhe dokumente siç janë faturat etj


1. BAZAT E INFORMATIKËS 1.1. KUPTIMET THEMELORE 1.1.1. E DHËNA DHE INFORMATA Kur përmendim fjalën “e dhënë” kemi të qartë domethënien e sajë, por përmbajtja e saj ndryshon mvarësisht nga rasti në të cilin përdoret ajo. Një definicion thot se: E dhënë është çfardolloj shkronje, numri apo simboli apo kombinim shkronjash, numrash dhe simbolesh pa ndonjë domethënje të veçantë. E dhënë është edhe tingulli i ziles së shkollës që lajmëron fundin e orës së mësimit. Figura e pirunit dhe thikës në shenjën e komunikacionit, si dhe figura e dëgjueses të telefonit në vende të dukshme janë të dhëna, siç është e dhënë edhe film i vizatimor para ditarit televiziv të mbrëmjes. Informata është e dhënë që shfrytëzuesit i shërben gjatë sje lljes të ndonjë vendimi. Për dallim nga e dhëna, informata ka rëndësi për marrësin pasiqë aj o rrit njohuritë e tij. Një definicion për Informatën do të ishte: Informata paraqet një bashkësi të të dhënave, kuptimeve ose shenjave të cilat pranuesit ia zvogëlojnë ose ia eliminojnë papritshmërinë dhe pacaktueshmërinë dhe e cila mundëson veprimin duke bërë zgjedhjen më optimale nga ngjarjet e mundshme me qëllim të ngritjes së kapacitetit të njohurive njerëzore për ngjarjen e zgjedhur. E dhëna se çmimet në Durrës janë më të ulta se në Ulqin është informatë për njeriun që aktualisht vendos ku do të kalojë pushimin veror. Për të tjerët kjo e dhënë mund të jetë (jo) interesante. E dhëna se koha nesër do të jetë e bukur (ose me shi) nuk është informacion për dikë që nuk del nga shtëpia, por për bujkun është informacion shum ë i rëndësishëm. Fjala informatë rrjedh nga fjala latine informa tio, që në gjuhën shqipe i përgjigjet fjala lajmërim (lajm)


BAZAT E INFORMATIKËS

Në këtë tekst trajtohen Bazat e Teknologjisë informatike (IT), që kanë të bëjnë me shrytëzuesit e kompjuterëve, nga lëmi i

shkencave teknike. Temat trajtojnë llojet e ndryshme të kompjuterëve dhe sistemeve kompjuterike që sot janë në përdorim,

si dhe një shikim të shkurtë në Internet Studenti do të mund të identifikon veçoritë themelore të Sistemit Operativ

Windows, elementet e Windows Desktop-it, të softuerit aplikativ dhe të konfigurimeve bashkëkohore kompjuterike.

Gjithashtu, nxenesi do të mund të mëson një numër të fjalëve dhe shprehjeve specifike të cilat janë me rëndësi për

inxhinierët. Gjithashtu, studenti ka mundësi që të ushtron dhe të mëson konversionet e numrave binar në decimal dhe anasjelltas. Një spjegim i teknikës analoge dhe digjitale gjithashtu është dhënë si hyrje në teknikën e algoritmeve.

Studenti njoftohet me komponentat kryesore hardverike si dhe me softuerin operativ dhe softuerin aplikativ i cili ka një përdorim më global.

Meqenëse siguria ka çdoherë prioritet gjatë punës me kompjuter, një kapitull i kushtohet kësaj çështjeje si dhe punës eventuale në laborator apo në Kabinet kompjuterik.

Çka është Informatika? Që kurë njeriu ka filluar të mendon në mënyrë paksa më racionale, ai ka tentuar që për botën që e rrethon, të ruan të dhëna

të ndryshme, me të cilat çdoherë i ka zgjeruar njohuritë e veta për mjedisin për rreth. Këto të dhën`a, ai filloi ti këmben me

njerëzit tjerë dhe kështu, në mënyrë spontane por për nevoja thjeshtë pragmatike, u krijua një produkt i ri i njerëzimit i

çuajtur informatë, si njësi elementare e komunikimit të drejtë dhe të kuptueshëm ndërmjet njerëzve.

Në botën bashkëkohore në të cilën jetojmë, informatat kanë fituar një rëndësi të veçantë, nga se mbi një sistem të tërë të

grumbullimit dhe përpunimit të informatave (pra – të të dhënave), mbështetet edhe zhvillimi intenziv i të gjitha lëmive të

aktivitetit njerëzor. Sot, grumbullimi dhe përpunimi i informatave, është zhvilluar në një shkencë në vete, e cila është

emërtuar INFORMATIKA.

Për Informatikën si shkencë, janë shtruar shumë definicione, por ne do të përkufizohemi në këtë definicion të

mundëshëm: Informatika është një shkencë ekzakte e cila studion bazat teorike të grumbullimit dhe të përpunimit

të informatave, si dhe përdorimin dhe aplikimin e tyre me ndihmën e mjeteve bashkëkohore elektronike të

dedikuara për manipulim me informata – të emërtuara kompjuterë dhe sisteme kompjuterike.

.

FAZAT E ZHVILLIMIT TË KOMPJUTERËVE

Pajisjet mekanike që i paraprinë zbulimit të kompjuterit

Mekanizmi i parë digjital - abakusi, është zbuluar që në vitin 3000 para epokës sonë, ose

edhe më herët. Edhe në ditët e sotme përdoret me sukses në shitoret tregtare të Kinës, Japonisë, Rusisë etj. Ky është një mekanizëm me sfera, për nga pamja i ngjashëm me

numëratorin e zakonshëm. Abakusi shërben për kryerjen e katër operacioneve elementare llogaritëse: mbledhjes, zbritjes, shumëzimit dhe pjesëtimit. Përbëhet nga 11 shtiza të

metalta në të cilat janë të vendosura nga shtatë sfera. Nëpër këto shtiza metalike kalon një shtyllë e drurit e cila i ndanë pesë sferat e poshtme nga dy sfera të sipërme Shtizat

metalike, në të vërtetë janë njëmbëdhjetë vende dhjetore. Pesë sfera në pjesën e poshtme të shtizës kanë vlerën 1, kurse dy sferat e epërme kanë vlerën 5. Sferat që mbesin në

pozitën e poshtme nuk kanë vlerë (zero).

Informatika 2013 nga Dritan Halimi SHFMU “Gjon Serreçi “ - Ferizaj Numri i sferave në pozitën e epërme pra paraqet vlerën e saktë.

Figura 2. Abakusi

Pas kësaj, deri më 1630 nuk ka pasur ndonjë zbulim të rëndësishëm. Në këtë vit shkencëtari gjerman Vilhelm Shikard (Wilhelm Schickard) dha projektet për makinën me ndihmën e së cilës mundeshin të realizohen llogaritjet elementare matematikore, por nuk ka dëshmi se kjo

makinë atëherë është realizuar, deri më 1960.

Figura 3. Makina e parë për llogaritje e realizuar në v.1960, sipas projekteve të Wilhelm Schickard-it (1592-1635) të punuara më 1630.

Në vitin 1642 në Francë, Blez Paskali (Blaise Pascal 1623-1662) në moshën 19 vjeçare, për ti ndihmuar babait, të cilin e kishte tregtar dhe i cili kishte kokëçarje në llogaritje të

sipërfaqes së tekstilit për shitje, zbuloi makinën digjitale e cila kishte mundësi të kryente mbledhje dhe zbritje të numrave, të cilën e pagëzoi me emrin Paskalina. Bartja prej një

vendi dhjetor në tjetrin në këtë makinë është bërë në mënyrë automatike, kurse shifrat janë shënuar me rrotullimin e 8 numëruesve.


Figura 4. Paskalina e Blez Paskalit

Në vitin 1672, Vilhelmfon Lajbnic në Gjermani, tridhjetë vjetë pas zbulimit të Paskalit,

konstruktoi makinën digjitale e cila përveç mbledhjes dhe zbritjes kishte mundësi të kryente edhe operacionin e shumëzimit dhe pjesëtimit, si dhe të nxjerrë rrënjën katrore të çfarëdo

numri.

Në vitin 1804, pra 132 vjetë më vonë, Zhakar (Jacquard) përdori i pari kartelet e perforuara

në teknologjinë e tekstilit. Në bazë të vrimave të perforuara në kartele, makina zgjedhte ngjyrat të cilat duhej përdorur në vendet e caktuara gjatë prodhimit të pëlhurës. Nëse

kartelet lidheshin në shirit të pafundëm, makina fitonte mundësin që të prodhojë ndonjë ornament (vizatim) i cili përsëritet.

Më 1835, Çarls Bebixh (Charles Babbage), matematicient nga Kembrixhi, projektoi makinën

e re, e cila edhe pse kur nuk u përfundua, merret se është paraardhëse e kompjuterit bashkëkohor.

Figura 5. Makina e Bebixhit


Ky projekt kishte pajisjet për hyrje dhe dalje në të cilat janë përdorë kartelet e perforuara.

Përpos kësaj, Bebixh parashikoi edhe vendin për vendosjen e shënimeve - kujtesën (memorien), si dhe procesorin. Me makinë dhe me kujtesë udhëheqnin kartelet në të cilat

ishin të vendosura instruksionet të koduara në mënyrë numerike dhe të ruajtura ashtu që të funksionojnë në momentin kur i nevojiten për punë procesorit.

Figura 6. Makina e Holeritit

Pra kjo makinë i kishte të gjitha pjesët e kompjuterëve bashkëkohor: kujtesën, njësinë kontrolluese, njësinë aritmetike-logjike, njësinë hyrëse dhe atë dalëse. Kujtesa kishte

kapacitetin për ruajtjen e 50000 shifrave. Njësia aritmetike kryente operacionin e mbledhjes ose atë të zbritjes në periodën prej 1 sekonde, kurse për shumëzimin e numrit 50-shifror me

numrin tjetër 50-shifror duheshin përafërsisht 60 sekonda.

Hapa të mëdhenj në zhvillimin e kompjuterëve ka bërë edhe shkencëtari Holerit (Hollerith) i cili konstruktoi makinën me kartela të perforuara dhe me impulse elektrike, me anën e së

cilës u bë regjistrimi i popullsisë në Amerikë, më 1891. Deri atëherë regjistrimi i popullsisë

bëhej me anë të disa kartuçave në të cilat shënoheshin të gjitha shënimet të cilat ishin karakteristikë për personin e caktuar, por për komunikimin e rezultateve të regjistrimit

nevojitej një punë shumëvjeçare, kështu që ai komunikohej edhe dhjetë vjet më vonë. Në punën e regjistrimit angazhoheshin shumë njerëz të cilët me vite të tëra bënin klasifikimin e

popullsisë sipas moshës, gjinisë dhe elementeve të tjera karakteristike.

Në vitin 1915 spanjolli Leonardo Tores kombinoi teknikën e kompjuterit elektromekanik me principet e programimit. Ai e prezantoi makinën e parë të aftë që të bie vendime dhe atë e

ilustroi duke e përdorë për zgjidhjen e problemeve të thjeshta në shah. Gjashtëmbëdhjetë vjet pas kësaj, në SHBA Vanaver Bush e projektoi kompjuterin analog të cilin e pagëzoi me

emrin analizatori diferencial. Ky ishte kompjuteri i parë me aftësi që të zhvillojë ekuacione.

Dy vjet më vonë në Angli Daglas Hartri u bashkua me Artur Porterin për të krijuar një kompjuter analog. Hartri më vonë u bë shkencëtari i parë i cili e përdori kompjuterin gjatë

zgjidhjes së problemeve në teorinë atomike.


Përafërsisht në kohë të njëjtë (1936) në Gjermani Konrad Zuse i pari ofroi disa ide themelore të llogaritjes automatike duke futur në përdorim edhe sistemin e numrave binarë dhe pikën e

lëvizshme dhjetore. Deri më 1941 ai përfundoi kalkulatorin e tij bartës Z2 dhe Z3, si dhe zhvilloi gjuhën algoritmike PK, paraardhëse të gjuhës programuese PL/I dhe ALGOL.

Në vitin 1937 Klod Shanon dhe Xhorxh Shtibic, duke punuar ndaras në SHBA, arritën të

zbulojnë qarqe elektro-ndërprerëse të cilat punonin sipas ligjeve të algjebrës së Bulit, gjë që rezultoi në përparimin e dukshëm të zhvillimit të teknologjisë së kompjuterëve. Shtatë vjetë

më vonë është prezantuar kompjuteri HARVARD MARK 1. Ky kompjuter i parë digjital u zhvillua bashkërisht nga Hauard Ajken, Kler Lejk, Fransis Hamilton dhe Benxhamin durfe,

duke punuar në laboratorin kompjuterik të Harwardit me përmbajte të IBM-it.

Zbulimi i llambave elektronike nga ana e Fasodenit, De Forestit dhe të tjerëve në fillim të

shekullit të kaluar, filloi që të gjejë zbatimin edhe tek kompjuterët në fillim të viteve të dyzeta. Në vitin 1945, Xhon Fon Njuman, i lindur në Hungari, e i cili vepronte dhe punonte

në SHBA, zhvilloi konceptin e programit të ruajtur, në bazë të të cilit urdhrat që duhej ti parashtrohen kompjuterit ruheshin brenda në formë numerike. Si rezultat i kësaj, vendimet

logjike mund të kryheshin brenda makinës, kurse urdhrat të modifikoheshin në kompjuterë gjatë përpunimit. Ky ishte një hap shumë i rëndësishëm, i cili kishte shumë ndikim nga

zbulimi i Bebixhit, para 100 vjetësh dhe në këtë bazë u ndërtua EDVAC (Electronic Discrete Variable Autoinatic Computer) në Pensilvani dhe EDSAC (Electronic Delay Storage Automatic

Calculator) në Kembrixh.

Kompjuteri i parë plotësisht i elektronizuar ishte ENIAC, të cilin e projektuan Xhon Maushli

dhe Presper Ekert. Ky kompjuter u krye më 1946 dhe çmimi i tij ishte afër 10 milion dollarë. Kishte 18000 llamba elektronike dhe ishte i rëndë 30 tonelata.


Fig7. Kompjuteri i parë elektronik ENIAC

Pas tij pasojnë kompjuterët gjithnjë më të përsosur. Në vitin 1948, IBM prodhon kompjuterin

POPPA, i cili përmbante bartjen e udhëheqjes me kusht, kurse në vitin 1949 kompjuteri EDSAC i pari arriti shpejtësi të mëdha të kujtesës duke u shërbyer me numra binarë. Gjatë

viteve të pesëdhjeta u prodhuan kompjuterët SSEC, EDVAC, ILLIAC, MANIJAC, WHIRLWIND, MADM dhe UNIVAC. Të gjithë këta kompjuterë ishin me dimensione shumë të mëdha dhe me

çmime tejet të larta.

Deri me zbulimin e transistorit dhe aplikimin e tij në teknologjinë kompjuterike, zhvillimi

i kompjuterëve ishte relativisht i ngadalshëm.

Kompjuterët ishin jo vetëm me çmim të lartë, por edhe kërkonin hapësirë të madhe.


Në vitin 1948 Xhon Barden, Valter Braten dhe Vilijem Shokelli në laboratorët e Bellit në SHBA realizuan transistorin, i cili për shkak të dimensioneve të tija të vogla si dhe fuqisë së vogël

të nevojshme të furnizimit, menjëherë gjeti aplikimin në të gjitha pajisjet elektronike.

Në vitin 1951 në SHBA, në Vestern Elektrik, shkencëtarët për të parën herë e realizuan përforcuesin (amplifikatorin) në bazë të transistorit.

Në vitin 1958 në SHBA, Kompania Ferçajlld, realizoi transistorin e rrafshët (planar) në të cilin si izolator është përdorur dioksidi i silicit. Në vitin 1959, prapë në SHBA, Texas Instruments

dhe Ferçajlld realizuan paketat e gjysmëpërçuesve me dy ose më shumë transistorë të bazës së silicit. Si rezultat, shpenzimet janë zvogëluar shumë si dhe është krijuar mundësia e futjes

së më shumë komponentëve në një copë të silicit.

Në vitin 1964, Gordon Mur, shkencëtari kryesor i firmës Ferçajlld, prognozoi se çdo vjet do të dyfishohet dendësia e komponentëve.

Në vitin 1971, kompania INTEL në SHBA, prodhuesi më i madh momental i qarqeve të integruara, realizoi mikroprocesorin e parë i cili njëherit ishte edhe njësi qendrore e

kompjuterit (CPU-Centml Proccesor Unit) ku funksionet logjike dhe aritmetike zhvilloheshin në të njëjtin çip, me dimensione më të vogla se gjysmë centimetri anash. Në vitin 1975

kompania e njëjtë realizoi kompjuterin komplet në një pllakë të vetme (kartele elektronike). Një vit më vonë (1976) realizuan prodhimin e një kompjuteri tetë bitësh i cili përbënte rreth

20.000 transistorë në një çip të silicit.

Gjeneratat e kompjuterëve

Teknika kompjuterike gjatë 50 viteve të fundit përshkon disa faza të zhvillimit në kuptimin e elementeve të ndryshme për konstruktimin e kompjuterëve elektronik. Këto faza paraqesin

të ashtuquajturat gjenerata të kompjuterëve. Tabela që vijon tregon zhvillimin nëpër gjenerata të kompjuterëve.

Gjenerata e parë e kompjuterëve përdorte gypat elektronik dhe lidhjet me tela si

komponentë themelore ku bëhej përpunimi i të dhënave. Ishin shumë të mëdha dhe harxhonin shumë energji elektrike. Në anën tjetër, shpesh u nënshtroheshin defekteve,

ndërsa shpresa e tyre (rezistushmëria ndaj gabimeve gjatë punës) ishte modeste.

Gjenerata Periudha Zbulimi

Gjenerata e parë 1946 -

1958

Gypat elektronikë

Gjenerata e dytë 1959 -1963

Tranzistorët

Gjenerata e tretë 1964 -

1970

Qarqe të

integruara

Gjenerata e katërt 1971-1989

VLSI


Gjenerata e dytë e kompjuterëve përdor teknologji të re të mbështetur në të ashtuquajturat gjysmëpërçues. Transistorët dhe qarqet e integruara të rrymës janë

komponentë themelore në konstruktimin e kompjuterëve dhe komponentët tjera të sistemeve tjera kompjuterike pasi që zvogëluan dukshëm dimensionet e gabaritit, rritet

shpejtësia dhe arrihet sigurim më i madh në punë. Në programimin e këtyre kompjuterëve, gjuha e makinës zëvendësohet me gjuhën simbolike që në atë kohë i përdornin prodhuesit e

kompjuterëve.

Gjenerata e tretë karakterizohet nga komponente të mbështetura në qarq integruara si tip

i ri i organizimit të elementeve gjysmëpërçuese. Kompjuterët fizikisht janë më të vegjël, ndërsa aftësia për përpunim është rritur mjaft pasi që është rritur kapaciteti i memorieve si

dhe shpejtësia e përpunimit. Përveç kësaj në kompjuterë të tillë mund të lidhen më shumë njësi hyrëse dalëse që mundëson përpunim të të dhënave edhe në largësi. Qëllimi i zhvillimit

të pjesës programore të kësaj gjenerate është në përfshirjen e më shumë gjuhëve programore ndërsa ndryshime të rëndësishme pësojnë edhe sistemet operative.

Gjenerata e katërt e kompjuterëve përbëhet po ashtu nga gjysmëpërçues por të integruar edhe në çipe elektronike. Përdoret teknika e re e përpunimit të elementeve të ashtuquajtura

VLSI (Very Large Scale Integration) teknologji mundëson shkallë të lartë të integrimit të komponentëve elektronike. Kuptohet këto kompjuterë gjithsesi i kalojnë kompjuterët e

gjeneratave të tjera. Sistemet e reja programore drejtojnë kompjuterë si dhe gjuhë të reja programore dhe programe të ndryshme që mundësojnë automatizimin në të gjitha hapësirat

e veprimit të njeriut. Përfaqësues tipik i kësaj gjenerate është kompjuteri personal (angl. Personal Computer-PC).

Sot flitet edhe për gjeneratën e pestë dhe të gjashtë të kompjuterëve. Gjeneratën e

pestë e karakterizon arkitektura paralele dhe të ashtuquajturit RISC procesorët. Arkitektura

paralele mundëson që dy ose më shumë kompjuterë bashkërisht të punojnë në të njëjtën detyrë. Gjenerata e gjashtë e kompjuterëve mbështetet në arqitekturën e rrjetës së

numrave. Ata janë neurokompjuterët. Koncepti i neurokompjuterëve është që ata të punojnë sipas parimeve të punës së gjysmës së djathtë të trurit të njeriut që në mënyrë simulative

përpunon sasi të mëdha të informatave. Megjithatë, për këto gjenerata mund të flitet vetëm kushtimisht sepse RISC procesorët janë prodhime të VLSI teknologjisë (si te gjenerata e

katërt) ndërsa neurokompjuterët akoma nuk janë në nivel të tillë të zhvillimit që të llogariten si gjeneratë.

Pak histori lidhur me kompjuterët dhe informatat Për fillim, mund të përkufizohemi në njohuritë elementare, që kompjuteri është një makinë e theshtë llogaritëse, pra një

kalkulator, i cili numrat e futura në te, i trajton duke realizuar disa nga veprimet elementare arithmatikore me to –

mbledhje, zbritje, shumëzim dhe pjestim.

Që në shekullin XVII, matematicienti dhe filosofi francez Blez Paskal, konstruktoi një makinë llogaritëse, e cila përmes

sistemit të thëmëzorëve, realizonte veprimet e mbledhjes dhe të zbritjes.

Disa vite më vonë, matematicienti i famshëm gjerman Gotfrid Lajbnic, makinën llogaritëse të Paskalit e zhvilloi më tutje,

duke i zgjeruar mundësitë e kësaj makine që të kryen veprimet e shumëzimit dhe të pjestimit të dy numrave.

Kah fundi i shekullit XVII dhe veçanërisht me fillimin e shekullit XIX, në botë ndodhë i ashtuquajturi ”Revolucioni

teknologjik” kur u zbuluan dhe gjetën aplikim praktik, disa nga të arrijturat fantastike të njerëzimit, si që janë rryma

Informatika 2013 nga Dritan Halimi SHFMU “Gjon Serreçi “ - Ferizaj elektrike, makina me avull dhe shumë zbulime tjera. Bashkë me këto zbulime, lindi edhe termi më vonë shumë i përdorur

dhe aparati teknik i njohur me emrin AUTOMAT që nënkupton mjetin i cili kryen ndonjë punë apo veprim pa impulse dhe

ndikime nga jashtë, sipas ndonjë reçete të shtruar paraprakisht. Si automate të para, mund të përmendim kutiat muzikore

dhe vergëllat, të cilat e reprodukojnë një melodi, duke e ”lexuar” nga shiritat e shpuar.

Përdoimi industrial i automatave shenohet së pari në industrinë e tekstilit, te makinat me avull, etj.

Një matematicient anglez (Alan Tjuring), para luftës së dytë botnore, shtroi një formalizim të plotë matematikor të

konceptit automat duke zhvilluar makinën matematikore të Tjuringut, e cila i bashkon në një automat disa llogaritje të

pavarura, duke realizuar kështu shumë llogaritje të ndërlikuara, të cilat deri atëherë, po të llogariteshin me dorë, do të

kërkonin punë disa mujore të një matematicienti kulmor.

Definitivisht, me mbarimin e Luftës së dytë botnore, një shkencëtarë i njohur me emrin Gjon fon Nojman, i pari bëri

sintezën e dy koncepteve të cilat deri atëherë zhvilloheshin të ndara: bashkoi konceptin e makinës llogaritëse dhe

konceptin e automatit në një koncept të vetëm – konceptin e makin`s së njohur me emrin kompjuter. Makina e fon

Nojmanit u zhvillua duke u mbështetur në këto parime themelore:

- Sekuencat e operacioneve të cilat duhet të realizohen, makinës duhet ti kumtohen në një formë të veçantë të shkruar

nga jeriu dhe të emërtuar PROGRAM.

- Të dhënat si veprimet të cilat duhet të kryhen mbi to si dhe rezultatet, vendosen në një hapsirë të veçantë të makinës

të emërtuar MEMORJE;

- Operacionet arithmetike, brenda makinës realizohen në një sistem të veçantë numerik – në sistemin binar (me bazë

2), e jo në sistemin decimal (me bazën 10) në të cilin njeriu është mësuar të llogaritë; - Rradhitja e kryerjes së operacioneve është në mundësinë dhe përgjegjësinë e makinës, duke u bazuar në mes

rezultatet e llogaritjeve (përdorimi i IF degëzimeve);

Në figurën 1 është paraqitë skema funksionale e makinës së fon Nojmanit. A k u m u l a t o r iM e m o r i j aHyrjaDaljaNjësia kontrollueseNjësia arithmetike logjike

Fig.1 Makina e fon Nojman-it

Te kjo makinë e pare që i shtron parimet e funksionimit të kompjuerëve modern, njësia kontrolluese e kontrollon punën e

tërë sistemit llogaritës, kurse njësia Arithmetike logjike i kryen të gjitha operacionet arithmetike dhe logjike, sipas

rregullave të arithmeticës elementare dhe sipas rregullave shtesë të arithmeticës logjike e cila mbështetet në algjebren e

Bull-it.

Akumulatori i vendosur në makinë, paraqet një lokacion fizik në të cilin kryhen operacionet e duhura mbi të dhënat apo

shenimet. Këto operacione kryhen sipas një cikli ritmik të cilin e definon ora (e cila është pjesë përbërëse e njësisë

kontrolluese). Informatat apo të dhënat pranohen nga HYRJA, përpunohen dhe dërgohen ose në memorje ose në ndonjë

nga pajisjet dalëse. Në memorije, bëhet deponimi i të dhënave dhe strukturave të shkruajtura programore - në formën

binare.

Njësia me të cilën shprehet informata është emërtuar Bit që është një akronim i shprehjes Binary Digit. Me një Bit,

definohet sasia më e vogël e mundëshme e informatës, e nevojshme që të bëhet dallimi ndërmjet dy ndodhive me gjasa të

barabarta. Biti si bartës elementar i informative njëkohësisht është edhe njësia elementare me të cilën paraqiten të dhënat

në kompjuter. Cilado informatë e cila përdoret nga njeriu – numri, shkronja, elementi përbërës i fotografisë apo i zërit,

paraqitet në kompjuter në formë të një vargu të numrave binary 1 dhe 0. Pra Biti është njëra nga dy shifrat (0 ose 1) të cilat

e përbëjnë sistemin numeric me bazën 2 ose sistemin e quajtur binar.

Në kuptimin fizik, shifrat binare mund të paraqiten me ndihmën e elementeve bistabile që në sistemet elektrike paraqesin

gjendjet: ka tension (1) dhe nuk ka tension (0).

Informatika 2013 nga Dritan Halimi SHFMU “Gjon Serreçi “ - Ferizaj Në kapitulllin ____, do të shtrohen në detaje rregullat e algjebrës së numrave binar (Algjebra e Bull-it) si dhe raportet e

këtij sistemi numerik me sistemet tjera numerike që janë në përdorim nga njeriu.

Çka janë sistemet kompjuterike Sistemet kompjuterike sot janë të përhapur shumë në mbarë botën dhe paraqesin mjetet e punës që më së tepërmi janë

vënë në përdorim nga miliona njerëz. Këto sisteme kanë përdorime nga ma të ndryshmit, kështu që si pasojë e kësajë, kanë

edhe strukturë të ndryshme. Megjithatë, të gjitha këto sisteme të njohura kompjuterike që deri më sot janë zhvilluar,

karakterizohen me aplikim të gjerë në lëmi të ndryshme të aktivitetit njerëzor, duke ndihmuar shumë në lehtësimin e

punëve të përditëshme për miliona njerëz, por edhe duke ndihmuar në zgjidhjen e problemeve të ndryshme teknike dhe në

komunikimin e shpejtë dhe masovik, anë e kënd botës.

Të gjitha sistemet kompjuterike, pa marrë parasysh strukturën që e ka dhe pavarësisht nga madhësia apo lloji i tij

karakterizohen me këto veprime kryesore të cilat ai sistem i përkrahë dhe i realizon me përpikërinë e duhur:

1. Hyrja apo futja e të dhënave apo shenimeve

2. Përpunimi apo procesimi i këtyre të dhënave sipas ndonjë rregulli paraprakisht të shtruar;

3. Paraqitja e të dhënave në gjendje të pa përpunuar (hyrjet) apo në formën pas përpunimit të tyre (rezultatet);

4. Ruajtja e shenimeve bazë, shenimeve ndihmëse, udhëzimeve përpunuese dhe rezultateve të përpunuara

Veprimi i përgjithësuar i sistemit kompjuterik, në formë të një skiice vepruese, është treguar në figurën 2. Ruajtja e shenimeveInputProcesimiParaqitjaKomunikimi

Fig.2 Veprimi i sistemit kompjuterik

Cili është subjekti i sistemeve kompjuterike? Subjekt kryesor i secilit sistem kompjuterik (SK) është informata. Informata mund të jetë në formë të numrit, shkronjës,

fjalës, formulës, ngjyrës, signalit elektrik, etj.

Kompjuteri apo SK nuk i kupton vetvetiu këto informata, por ato duhet të përshtaten ashtu që të jenë të pranueshme dhe të

kuptueshme nga kompjuteri.

SK i kupton vetëm informatat më të theshta të shprehura përmes dy shifrave: 0 ose/dhe 1.

Këta dy numra janë bartësit e informatave dhe quhen numra Binar (anglisht Binary Digit) ose thjeshtë bit. Pra me fjalën e

nxjerrur bit nga komponimi anglez Binary Digit nënkuptohet numri që shprehet vetëm përmes shifrave 1 dhe/ose 0 dhe të

cilat i takojnë sistemit numerik me bazën 2, të quajtur sistemi binar.

Nga kjo, në sistemin kompjuterik, themi që njësia elementare e infromatës është bit-i, pra numri 0 ose 1.

Përmbajtja e sistemit kompjuterik Sistemin kompjuterik e përbëjnë dy komponentet kryesore:

1. Hardweri kompjuterik

2. Softveri kompjuterik

HARDVERI KOMPJUTERIK Hardware –in kompjuterik e përmbajnë:

• Të gjitha pjesët e prekëshme dhe të dukshme, që vëhen në shërbim të komunikimit njeri - kompjuter

• Njësitë hyrëse (tastiera, miu)

• Njësitë dalëse (monitori, printeri)

• Bartësit e të dhënave (HD, CD, DVD)


Njësitë kryesore hardverike janë:

1. Njësitë qendrore ( CPU, ALU, MEM, HD, Motherboard, Data Bus, Interface, Power Suplay, IDE controleri,

Kartelat)

2. Njësitë periferike - Printerët, ploterët, monitori, tastiera, miu (mouse), kabllot, mikrofoni, kamera, etj.

Pjesa harduerike më e rendësishme, padyshim që është Njësia qendrore procesore ose CPU (Central Processing Unit)

Prodhohen lloje të ndryshme të CPU, të cilat njëkohësisht dedikohen edhe për përdorime nga më të ndryshmet. Mirëpo,

për ndërtimin e kompjuterëve, sot janë dedikuar vetëm disa lloje të CPU-ve, ndër të cilat, më të njohurat janë AMD,

Celeron dhe processorët e series INTEL 8088 deri P-IV D.

Pjesa tjetër hardverike me rendësi të posaqme në ndërtimin e një kompjuteri, emërtohet Motherboard (Pllaka amzë), që

është një pllakë shumështresore elektronike, pra pllaka kryesore në të cilën lidhen (ngjiten) të gjitha komponentat e

kompjuterit. Në figurën 3 është paraqitë skema e përgjithëshme e motherboard-it, nga e cila mund të vërehen vendet ku për

pllakën amzë “ngjiten” të gjitha komponentat tjera hardverike, qoftë duke u ngulitur drejtpërsëdrejti në te, ose perms

porteve të caktuara, duke u kyçur në këtë pllakë në mënyrë ndërmjetësuese. Fig. 3 Motherboard

Në pllakën amzë janë të vendosura CPU-ja dhe ROM memoria, kurse aty janë edhe vendkyçjet (slot-at) për RAM

memorien, për kartelat e ndryshme speciale (grafike), janë të ngulitura një numër i controllerëve të ndryshëm elektronik, si

dhe rrugët komunikuese (magjistralat) nëpër të cilat komunikojnë të dhënat (data), për të kaluar nga të gjitha njësitë kah

CPU dhe anasjelltas, nga CPU kah njësitë destinuese të cilat i përcakton vetë CPU-ja.

Pra, kemi të bëjmë me një produkt të veçantë elektronik bashkëkohor që prezanton teknologjinë e lartë që sot njerëzimi e

ka përvehtësuar. Pllaka amzë (Motherboard), si një pllakë e madhe elektronike shumë shtresore, brenda saj ka të gjitha

elementet e neveojshme të cilat mundësojnë komunikimin e shpejtë dhe pa pengesa ndërmjet të gjitha komponentave tjera

elektronike, gjithashtu të kyçura në te. Mbi këtë pllakë vendosen ose në të lidhen, pothuaj të gjitha komponentat e një

kompjuteri.

Motherboard-i shpesh quhet edhe pllaka sistemore (system board) dhe definitivisht paraqet një nga pjesët më të

rendësishme të sistemit kompjuterik dhe mund të thuhet në mënyrën më simbolike që paraqet qendrën nervore të sistemit

kompjuterik.

Praktikisht, çdo gjë që i takon sistemit kompjuterik, lidhet në Pllakën Amzë, kontrollohet nga kjo dhe i tërë komunikimi

me pajisjet e tjera bëhet përmes kësaj pllake.

Nga aspekti konstruktiv, Pllaka Amzë është një pllakë e mbushur me çarqe të integruara elektronike (çarqet e integruara –

Integrated Circuits - IC) shumë shtresore që paraqesin të mbrrimet e fundit të teknologjisë bashkëkohore në ndërtimin e

çarqeve të integruara elektronike. Në këtë bazë të ndërtimit të IC do të mbështetet edhe i tërë zhvillimi i njerëzimit në

shekullin XXI.

Secili sistem kompjuterik, ka vetëm një pllakë Amzë dhe në te çdoherë vendoset CPU si dhe çarqet e shumëta

kontrolluese, BUS-at (ose rrugët komunikuese), RAM-i, sllotet ekspanduese për vendosjen e shtesave, si dhe portet për

lidhjen e pajisjeve tjera të jashtme si që janë monitori, miu, tastiera, printerët e ndryshëm, memoriet e jashtëme, etj. Këto

të fundit, bëhen funksionale vetëm atëherë kur të jenë të kyçura në pllakën amzë, dhe çfardo çkyqje e tyre nga Pllaka, ato i

pasivizon plotësisht dhe i bënë jofunksionale.

Pllaka Amzë në vete përmbanë edhe një microchip tjetër të rendësishëm që quhet ROM BIOS (Read Only Memory Basic

Input Output System), si dhe një numër të duhur të mikro chipave të tjerë të vendosur aty për të kryer detyra të ndryshme,

të cilët janë të përkrahur plotësisht nga ana e pllakës amzë.

Nga aspekti konstruktiv, Plakat me çarqe të integruara (printed circuit) janë të ndërtuara prej më shumë shtresave, nga një

material specifik izolues (fiberglas), dhe në këto shtresa vendosen apo lidhen në mënyrë funksionale (integrohen) pjesë të ndryshme elektronike, që punohen me teknikat më të reja të njohura me emrin mikro dhe nanoteknologji.

Komponentat “inteligjente” të ngjitura në pllakën amzë, janë gjithashtu komponenta specifike elektronike të emërtuara –

mikrochipa apo mikroprocesorë. Edhe këto komponente elektronike, janë produkt i shkencës dhe teknologjisë më të

avancuar. Dikur kompjuterët kishin shumë tela dhe konektorë të ndryshëm. Sot të gjitha këto janë zëvendësuar me vazhga të Cu ose Al që janë të shtypura (me shkallë të lartë të integrimit) në shtresat e ndryshme të Pllakës Amzë.

Nëse në Pllakën Amzë është i vendosur vetëm një procesor, atëherë themi që pllaka është një-procesorëshe (single –

processor), kurse në konfiguracionet më të reja, ajo në vete përmbanë mikroprocesorin e dyfishuar (dual-processor).

Natyrisht, konfiguracioni dual processor është me performanca procesuese shumë më të mira, kurse vetia e cila më së miri

vërehet është shpejtësia e procesimit si dhe puna e njëkohëshme me disa programe, por efekti maksimal është arrijtë në

Informatika 2013 nga Dritan Halimi SHFMU “Gjon Serreçi “ - Ferizaj kominikimin e dy apo më shumë kompjuterëve mes veti, të kyçur në rrjet. Kjo ka rezultuar edhe përkrahjen softuerike,

ashtu që sistemet operative Win 2000 dhe më vonë, përkrahin dual procesor sistemet.

Komponentat e Pllakës Amzë

Duke analizuar më hollësisht konstrukcionin dhe teksturën e pllakës amzë, mund të vërehen komponentat kryesore nga të

cilat ajo veçohet, si që janë: mikrochipat, foleja e CPU, prizat për zgjerim (expansion sockets), I/O mbështetja, BIOS-i, RAM-i, pikëkyçja e furnizimit me energji, CMOS chipi, mikrondërprerësit dhe jumperat si dhe memoria e fshehtë.

Po çka e përcakton Pllakën Amzë?

• Mikroprocesori dhe procesorët e tjerë të vendosur në Pllakën Amzë janë komponentat kryesore, nga se përcaktojnë

kompatabilitetin e pllakës amzë me komponentat tjera vitale të sistemit. Mikrochipat janë të ndërtuar me VLSI

(teknologjia me shkallë shumë të lartë të integrimit) teknologjinë dhe secili nga këta përmbanë mbi 20.000 çarqe

elektronike. Chip-i i vendosur në pllakën amzë, është përcaktuesi kryesor se çvarë RAM-i duhet të përdoret, çfarë

procesori dhe me çfarë shpejtësie duhet të jetë ai, prcakton se çfarë lloje të prizave (slots) duhet të jenë të

vendosura, si dhe përcaktojë edhe të gjitha parametrat e elementeve tjera të vendosura në pllakë. Pra chipet (CPU)

i përcaktojnë performancat por edhe përkufizimet e pllakës Amzë. Nga të gjithë prodhuesit e mikrochipave sot në

botë, vetëm disa nga këta janë që dominojnë në tregun e zhvilluar të mikrochipave. Ndër ta, më i njohuri padyshim

është kompania INTEL e cila aktualisht prodhon chipa të shpejtë, kurse kompanitë tjera (AMD – Advanced Micro

Devices, VIA Technologies, Acer Labs, Silicon Integrated Systems dhe Opti Inc,), janë në garë të përhershme për

të fituar tregun e duhur apo për të ruajtë pozicionet e arrijtura të shitjeve vjetore.

NJËSIA QENDRORE PROCESORE (CPU) Njësia e emëruar Central Processing Unit (CPU) apo njësia procesore qendrore - paraqet pjesën më të rendësishme të

sistemit kompjuterik. Kjo njësi praktikisht edhe është në qendër të sistemit dhe në analogji me organizmin e njeriut – CPU

mund të krahasohet me trurin. Pra është njësia në të cilën ndeshen të gjitha informatat që hujnë apo janë në sistemin

kompjuterik, aty përpunohen sipas rregullave apo kërkesave të duhura dhe nga ajo njësi, dërgohen në ruajtje apo në

paraqitje në formën e duhur para shfrytëzuesit.

Nëse në një kompjuter nuk ka CPU, ai kompjuter nuk mund të starton fare, dhe në realitet, pjesa tjetër e mbetur e

elektronikës, edhe nuk paraqet konstruktin e njohur hardverik – kompjuterin.

Siq u tha, CPU quhet edhe truri i kompjuterit dhe përmbahet nga dy komponenta themelore:

• Njësia kontrolluese (control unit) e cila instrukton sistemin kompjuterik se si të realizon instrukcionet e një programi,

bënë orijentimin e lëvizjes së shenimeve në drejtim të memorijes dhe nga memoria e procesorit. Njësia

kontrolluese përkohësisht i mbanë shenimet, instrukcionet dhe informatat e përpunuara në pjesën e CPU që quhet

Njësia Arithmetike Logjike (ALU – Arithmetical Logical Unit). Njëkohësisht, kjo njësi i udhëheqë signalet kontrolluese ndërmjet CPU dhe pjesëve të jashtme (Hard Drive, Memoria kryesore, Input/Output portat, etj.).

• NjAL (ALU) realizon të gjitha veprimet (operimet) matematikore (operacionet themelore) dhe operacionet logjike (të

njohura si AND, OR, dhe XOR që përdoren për krahasime, për vendimmarrje, si dhe përcaktojnë se si është eksekutuar programi).

Në konfiguracionin standard, mikroprocesori shtë një komponim shumështresor dhe i ndërlikuar elektronik, skema globale

e të cilit mund të paraqitet si në figurën 4.


Fig. 4. Mikroprocesori apo CPU

Procesori në të vërtetë përdorë shumë operacione të ndryshme për të procesuar instrukcionet dhe për të përcjellë signalet

jashtë, si dhe për të testuar funksionalitetin e hardverit. Procesori drejton “mesazhe” edhe kah RAM-i, kah monitori dhe

kah disk drajvat. Mikroprocesori lidhet me pjesët tjera të kompjuterit perms linjave komunikuese (bus) – të quajtura Data

Bus ( nëpër të cilat komunikojnë shenimet apo të dhënat të cilat përpunohen), Adress Bus (nëpër të cilat komunikojnë të

dhënët për adresat e shenimeve dhe të pajisjeve të cilat janë aktive apo duhet të bëhen aktive në një moment të realizimit të

ndonjë procesimi) dhe Control Bus (i rezervuar për komunikimin e informattave dhe urdhëresave kontrolluese ndaj

hardverit dhe softuerit që është aktiv).

Kompanitë prodhuese të CPU-ve: Intel, Advanced Micro-Devices (AMD), and Cyrix. Intel e ka prodhuar CPU-në e parë

në vitin 1971, në bazë të një minerali të njohur me emrin kuarc dhe të një elementi kimik të quajtur silic. Apo si që quhet

në kuadër të kësaj teknologjie – silicon.

Vendngërthimi i Procesorit (Foleja) Në terminologjinë që përdoret lidhur me microprocessorët, shumë shpesh

hasim edhe në shprehjet e llojit: Socket 7, Socket 370, Socket 423, ose Slot 1, etj.

Me shprehjen Socket X (X paraqet ndonjë numër të caktuar) nënkuptohet forma përshkruese për veprimet e duhura që

kanë për tu ndërmarrë, me qëllim që të vendoset mikroprocesori në pllakën amzë të kompjuterit, në atë mënyrë të duhur

ashtu që të vëhen kontaktet me çarqet tjera dhe me magjistralat e shenimeve. Vendi ku vendoset mikroprocesori dhe

njëkohësisht mund të venë lidhje me pllakën amzë duke u konfiguruar sipas numrave që e përcjellin atë vend zakonisht e

quajmë qerdhe të mikroprocesorit.

Prodhuesit ofrojnë lloje elën në vazhdim të ndryshme të qerdheve. Psh, tipi Socket 7 që sot është lloj i tejkaluar, ka qenë i

njohur për vendosjen e pothuaj të gjithë procesorëve të njohur të kohës: AMD, Intel, dhe Cyrix.

Qerdhet të cilat kanë numrin më të lartë konsiderohet që janë më aktuale. Aktualisht në disa vitet e fundit (pas 2006)

kryesisht janë në përdorim llojet e qerdheve që kanë nomenklaturën Socket 370 dhe socket 423.

Progresi: Fillimii zhvillimit të qerdheve të

mikroprocesorit shenohet me Socket 1 (Intel 486

procesori), duke u zhvilluar deri te Socket 423

(Intel Pentium 4 procesori). Për studentët më të

avancuar, në tabelën në vazhdim janë shtruar

shenimet e përmbledhura për qerdhet dhe

mikroprocesorët që janë paraqitë deri fund të vitit

2008. Tipi i Qerdhes

Lloji i Mikroprocesorit

AMD Intel

Socket 603 Xeon 1 - 1.4 GHz +

Socket 478 Pentium 4 1 - 2 GHz +

Socket 423 Pentium 4 1.3 GHz +

Socket A Duron 0.5 - 1 GHz

Socket 370 Celeron, P II 450 MHz, P III

Informatika 2013 nga Dritan Halimi SHFMU “Gjon Serreçi “ - Ferizaj 0.45 - 1.13 GHz

Slot A Althon 0.5 - 1 GHz

Slot 2 P II Xeon 450 MHz, P III Xeon

500 - 1 GHz

Slot 1 Celeron, P II 450 MHz, P II >

450 MHz

Procesorët më bashkëkohor, përdorin qerdhet që quhen edhe ZIF (Zero Insertation Force) –

Zero forcë për vendosje. ZIF qerdhja është e dizajnuar ashtu që mikroprocesori të vendoset lehtë në vendin e vet, duke e ngritur dhe ulur levën speciale përforcuese.

Qerdhet e ndryshme kanë edhe numrin dhe dizajnin e ndryshëm të pin-ave (këmbëve kontaktuese përmes të cilave vëhet lidhja e duhur elektronike dhe komunikuese ndërmejt CPU-

së dhe pllakës amzë). Për shembull, Socket 7 ka 321 pin, kurse qerdhet me numër më të madh, kanë edhe më shumë pin-a.

LLOJET E PROCESORËVE

Pentium Procesorët

Padushim, procesorët më të popullarizuar, por edhe sipas treguesëve të anketimeve dhe testimeve të shumëta të publikuara në gazetat më prestigjiose profesionale nga kjo lëmi, janë

procesorët e familjes INTEL. Familja e Intel Pentium mikroprocesorëve përfshinë Pentium2, Pentium3, Pentium4, Pentium4 Pro, Pentium4 Duo dhe Xeon. Pentiumi sot paraqet një lloj

standardi për mikroprocesorët në botë. Këta janë processorët e gjeneratës së dytë dhe të tretë të teknologjisë Intel. Duke bërë kombinimet e duhura me cashe memorijen, Pentiumi arrinë shpejtësitë e procesimit deri në 3,000 MHz dhe më shumë. Mikrochipat INTEL kanë sipërfaqe

prej max 6 cm2

dhe përmbajnë mbi 1.6 x 106

tranzistorë.

Janë zhvilluar këto lloje të njohura të INTEL mikroprocesorëve:

intel 486 me 4,77 MHz

Intel 80486 me 20 MHz

Pentium II me 100 MHz

Pentium III me mbi 250 MHz

Pentium IV me mbi 800 MHz

Pentium IV Duo me mbi 1000 MHz

Shpejtësia e përpunimit të të dhënave në rast kur kompjuteri është i pajisur me mikroprocesorin INTEL, është e madhe, dhe në shumë raste mund të arrinë shpejtësinë maksimale të deklaruar,

nga se në Pentium Chipin komponentat janë të dizajnuara ashtu që shenimet të hyne dhe të dalin shpejtë duke mos pritur instrukcione ose duke mos pasë hapa bosh.

Për të marrë informata edhe më të thelluara lidhur me këta lloje të mikroprocesorëve, vizito www.intel.com, ku mund të gjenden shumë detale për familjen e Pentium procesorëve (P1, PII, PIII, PIV,P IV Pro, PIV Duo dhe Xeon).

AMD Procesorët

Edhe kompania tjetër amerikane dhe konkuruese me Intelin, e quajtur Advanced Micro Devices (AMD) ka prodhuar disa seri të njohura të procesorëve, kurse ndër më të popullarizuarat janë

Athlon, Thunderbird, dhe Duron.

Informatika 2013 nga Dritan Halimi SHFMU “Gjon Serreçi “ - Ferizaj AMD procesorët aktualisht janë më të përhapur në desktop kompjuterët dhe në kompjuterët që e kryejnë detyrën e serverit.

Mikroprocesorët AMD kanë disa specifika konstruktive të cilat janë shumë të mira për disa raste

të përdorimit më specifik. Për shembukk, bus sistemi i AMD Athlon procesorëve është i dizajnuar për multiprocesingun e shkallëzuar (scalable multiprocessing), me disa AMD Athlon procesorë në

një sistem shumë procesorësh.

Për më shumë informata lidhur me këtë lloj të mikroprcesorëve, vizito: www.amd.com, ku mund të gjenden informatat për secilën ga familjet e AMD procesorëve (Athlons, Thunderbird, and

Durons).

Shpejtësia e procesimit

Disa CPU, pranë emrit kanë edhe numra, si psh Pentium 133, Pentium 166, ose Pentium 200, etj. Këta numra paraqesin shpejtësinë maksimale operuese me të cilën CPU i kryen

instrukcionet. Shpejtësia e CPU-së nuk kontrollohet nga vet mikroprocesori por nga një orë eksterne që gjendet në pllakën Amzë. Shpejtësia determinohet nga frekuenca me të cilën del

signali i orës dhe kjo frekuencë shprehet në megahertz (MHz). Aktualisht, prodhohen mikroprocesorë me shpejtësi 3.2 GigaHertz - GHz (ose 3200 MHz).

Shpejtësia e CPU dhe frekuenca e signalit të ores nuk janë çdoherë në raportin linear.

Nganjëherë mikrochipi realizon shpejtësi më të lartë me më shumë MHz se sa chipat tjerë që punojnë me orën e njejtë e që janë në pllakën Amzë. Në përgjithësi, janë tre faktorë të cilët

përcaktojnë se sa informata do të procesohen në njësi të kohës:

• Madhësia e Bus-it intern (Të brendshëm)

• Madhësia e Bus-it të adresave (address bus)

• Shkalla e shpejtësisë së mikropoocesorit (speed rating)

Sidoqoftë, shpejtësia e mikroprocesorit po tentohet që gjithnjë e më shumë të ngritet, Por në tentativat e ngritjes së mëtejme të shpejtësisië, po paraqitet një limit fizik kufizues, sistemi i ftohjes së mikroprocesorit. Përveç ftohjes me ajër që sot përdoret në të gjithë kompjuterët e

dorës, janë duke u zhvilluar sistemet e ftohjes me ujë dhe me materije tjera, duke kërkuar një sistem efikas dhe të sigurt të ftohjes.


Shembuj ku përdoren mikroprocesorët:

Përveç përdorimit të rëndomtë në ndërtimin e kompjuterëve, mikroprocesorët sot gjithnjë e më

tepër po bëhen pjesë e shume prodhimeve tjera në dobi të njerëzimit, duke i rritue pweformansat e makinave dhe pajisjeve në përdorim. Për shembull, mikroprocesorët e llojit të

ndryshëm sot vëhen, ndër të tjera edhe në këto makina dhe pajisje:

- Makinat lavatriçe

- Makinat për larjen e enëve

- TV

- DVD/Video rekorderi

- Furra mikrovalore

- Kamera digjitale

- Telefoni mobil

- Sistemet klimatike

- Sistemet mbrojtëse – alarmet

- Automobilat

- Lodrat për fëmijë

- Robotët, etj

Ekspert Sistemet kompjuterike

Ekspert sistemet kompjuterike janë një lloj i veçantë i SK në të cilat ruhet dhe përpunohet dija globale dhe e tërësishme nga ndonjë lëmi specifike e aktivitetit njerzor.

Mënyra e operimit, e procesimit dhe e komunikimit të shfrytëzuesit me kompjuterin në këto sisteme është më specifike në krahasim me operimet standarde që realizohen në SK e rëndomta.

Te sistemet kompjuterike të llojit ekspert, shfrytëzuesi shtron pyetjen, kurse sistemi ofron përgjegjen e cila mund të jetë shkencore dhe determenistike, por shpesh përgjegja është logjike.

Shembull: sistemet komjuerike që përdoren në qendrat e mëdha mjekësore universitare

formojnë baza të fuqishme të të dhënave, duke të simptomeve të smundjeve dhe lidhur me këto – me diagnozat të cilat mund të shtrohen sipas simptomeve të treguara. Kjo metodologji quhet

dijagnostifikimi kompjuterik.

Karakterisitka kryesore e këture sistemeve (ekspert sistemet kompjuterike) është që këto sisteme rujanë shumë informata por nuk mësojnë nga ato.

Sistemet kompjuterike inteligjente

Për dallim nga ekspert sistemet kompjuterike, sistemet inteligjente janë ato të cilat gjithnjë

mësojnë nga sistuatat e reja, i ruajnë ato dhe i shfrytëzojnë në momentin e duhur, duke bërë kështu transformimin e vazhdueshëm të vetvetes.

Sistem i këtillë mund të jetë një sistem industrial në monitorimin dhe rregullimin kompjuterik të procesit të pasurimit të xehes, kur inxhinieri projektues i sistemit i shtron të gjitha situatat e njohura në proces, si dhe lidhur me secilën situatë, i shtron veprimet e duhura të cilat duhet të

ndërmirren nga ana e kompjuterit për të stabilizuar procesin teknologjik, në rast të çrregullimit. Nëqoftëse në proces lajmërohet ndonjë situatë e re, e pa përfshirë deri atëherë në bazën e

shenimeve, sistemi mundohet që të përzgjedhë ndonjë nga vepromet e parapara, ose propozon veprim të ri. Nëqoftëse veprimi i zgjedhur tregohet i sukseshëm, ai ruhet në data bazë. Në këtë

mënyrë , sistemi kompjuterik gjithnjë “mëson” dhe këto “mësime” i përdorë në rastet e ardhëshme. Rasti i njejtë është edhe me programet kompjuterike për lojën e shahut, të cilat

Informatika 2013 nga Dritan Halimi SHFMU “Gjon Serreçi “ - Ferizaj mësojnë si kanë humbë dhe nuk lejojnë humbjen e njejtë (Lexo për meçin e shahut të IBM “Great Blu” dhe Gari Kasparovit. Kjo lëmi e re e sistemeve kompjuterike quhet inteligjenca artificiale (angl. Artificial Intelligence –

AI) A mund të numrojmë ndonjë system ekspert dhe ndonjë AI sistem?

HARDVERI - PJESA MAQINERIKE E KOMPJUTERËVE

KOMPJUTERI PERSONAL

Edhe pse ekzistojnë kompjuterë personal me arkitekturë të ndryshme, sot kur flitet për kompjuterin personal mendohet për kompjuterët IBM ose IBM kompatibil.

Kompjuteri i parë personal IBM (Personal computer ose PC) është paraqitur në vitin 1981. Në momentin e paraqitjes IBM PC, ka qenë vetëm një nga shumë mikrokompjuterët që ishin

paraqitur në treg dhe kanë përfunduar pa sukses për shkak të mundësive të kufizuara të tyre. Njëzet vitet e fundit PC mbajnë vendin e parë në treg dhe bëhet standard. Arsyet që

sjellin në zhvillimin e këtillë të PC kompjuterëve janë:

Kompjuteri PC është standard dhe ka arkitekturë të hapur. Është mirë i dokumentuar dhe ka mundësi të madhe për shtime.

Është i lirë, i thjeshtë, dhe me dimensione të vogla.

Pasi është dokumentuar, përveç IBM edhe kompanitë tjera kanë filluar me prodhimin e PC

kompjuterëve dhe komponentëve për PC. Ata kanë mundur lirisht t'i shfrytëzojnë standardet për PC të definuara nga IBM sepse nuk kanë qenë të patentuara dhe të mbrojtura nga IBM.

Në këtë mënyrë janë paraqitur IBM PC kompjuterët kompatibile me çka fillon epoka e kompjuterëve.

Kompjuterët .personal janë mjete për kryerjen e punëve profesionale, për veprimtari ekonomike si dhe për nevoja personale dhe gjatë kësaj është e nevojshme të pasurit e

njohurive të pakta relative të teknologjisë informative (programim etj). Ata kanë zbatim të gjerë në të gjithë lëmit e veprimtarisë njerëzore nga llogaritjet matematikore, lekturim,

përpunim të teksteve e deri në kryerjen e analizave nga më të ndryshmet, paraqitjeve grafike dhe animacioneve.

MODELI I KOMPJUTERIT PERSONAL

Kompjuteri personal përbëhet nga disa komponente themelore. Ato nuk shihen nga jasht dhe

karakteristikat e tyre nuk janë të dukshme. Parë në mënyrë laike tek PC standard mund të dallojmë katër tërësi: njësia sistemore, monitori, tastatura dhe miu.


Figura 8. Modeli i kompjuterit personal

Modeli i PC bashkëkohor është mjaft i ngjajshëm me modelin logjik të kompjuterit që e ka

dhënë Xhon von Nojman (Neumann). PC i përmban të gjithë komponentet e paraqitura me modelin e tij logjik por, ato janë të realizuara me zbatimin e zbulimeve më të reja shkencore,

materiale dhe teknologjike. Për këtë arsye, komponentet e PC sot kanë të tilla performanca të cilat më herët as që mund të paramendoheshin.

Në shtëpizën e njësisë sistemore ndodhet pllaka amë me magjistralet, procesori, memorja, njësitë për memorje të jashtme (disqet), portet dhe kartelat e ndryshme për zgjerim etj.

Portat dhe kartelet për zgjerim me një skaj janë në tehun e shtëpizës dhe janë të kapshme nga ana e jashtme me qëllim që në konektorët e tyre të lidhen kabllot e njësive periferike pa

u hapur shtëpiza.

Kompjuteri PC është modular, kështu që varësisht nga qëllimi i kompjuterëve ai mund të

përbëhet nga konponente me performanca të ndryshme. Qëllime të caktuara kërkojnë mundësi më të mëdha grafike, ndërsa të tjerat kanë nevojë për kapacitet më të madh ose

memorje të jashtme më të shpejtë.


Figura 9. Performansat e kompjuterëve të parë

NJËSIA SISTEMORE

Shtëpiza

Shtëpiza është nji kuti alumini në të cilën janë vendosur komponente të tjera. Përveç rolit

mbrojtës që ka shtëpiza në të ndodhen edhe sistemi për furnizim me energji elektrike dhe

transformimi i saj ne formë të përshtatshme. Varësisht nga qëllimi i kompjuterit ekzistojnë disa lloje të shtëpizave: shtëpizë e hollë (slim), Shtëpiza bejbi (baby), Mini tauer (mini tower

- kullë e vogël), Tauer (tower - kullë), Shtëpiza ATX, mini ATX etj.


Figura 10. Shtëpiza e kompjuterit personal

Pllaka amë

Pllaka amë (motherboard) është pjesa qëndrore. Në të janë të vendosura procesori,

memorja, lidhjet komunikuese dhe komponente të tjera që mes veti janë të lidhura me magjistrale.


Figura 11. Pllaka amë e kompjuterit personal

Qarqet elektrike shtesë që nuk ndodhen në pllakën amë bëhen me formë të karteleve të cilat në njërin teh kanë konektorë specialë. Të tilla janë për shembull kartelat grafike, kartelat e

rrjetës, kartelat e zërit etj. Këto kartela futen në hyrje speciale në pllakën amë.


Koment:, Shrimi Procesorët do të ju dërgojë nëpër një analizë të thellë të arkitekturave të Central Processing Unit ose CPU-së. Do të flitet për historinë, instrukcionet e procesorëve,

tipat CISC dhe RISC, Floating Point Unit dhe shumë pjesë tjera që janë të lidhura me temën e Procesorëve.

Autoret (Kontribuesit): Fisnik Bullatovci

Besim Ismaili Besnik Duriqi

nga Fakulteti Elektroteknik, Prishtine, Kosovë

CPU – një përshkrim i shkurtë

Historia e CPU filloi më 1971, kur një kompani e panjohur, Intel, për herë të parë kombinoj tranzistor të shumëfisht për të formuar një qendër procesimi të përbashkët- çipi u quajt Intel

4004. Ashtu , siç ishte 8 vjetë më vonë u konstruktua kompjuteri parë personal..

PC (kompjuterët personal) kanë qenë të disajnuar nga gjenerata të ndryshme të procesorëve (CPU) . Intel nuk është e vetmja kompani që merret me manifakturimin e procesorëve (CPU-

ve) , po ata ishin të parët dhe ngelën më të mirët. Tabela e ardhshme tregon llojet e ndryshme

të gjeneratave CPU-ve. Shohim se dominantë janë çipat Intel , por në gjeneratën e pestë ne shohim alternativa tjera:

Cka është CPU-ja?

CPU-ja në përgjithësi është e vendosur në pllakën sistemore.Meqë CPU-ja i kryen një punë të madhe në kompjuter , të dhënët kalojn vazhdimishtë nëpër atë.çdo instruksion është

udhëzim për procesimin e të dhënave.Vetë puna përbëhet kalkulimit dhe transportin e të

dhënave.

http://www.pr-tech.net/?menu=definicionet&def=CPU

http://www.pr-tech.net/?menu=definicionet&def=CISC

http://www.pr-tech.net/?menu=definicionet&def=RISC


http://www.pr-tech.net/?menu=definicionet&def=Intel

http://www.pr-tech.net/?menu=definicionet&def=tranzistor

http://www.pr-tech.net/?menu=definicionet&def=Intel

http://www.pr-tech.net/?menu=definicionet&def=PC



Të dhënat e kanë rrugën e vet deri te CPU-ja . Është si një lloj autostrade e quajtur 'system

bus'.

Dy llojet e të dhënave

CPU-ja furnizohet me të dhëna nëpërmjet system busit.CPU pranon së paku dy llojet e të

dhënave :

-Instruksionet për trajtimin e të dhënave -Të dhënat , të cilat duhet të trajtohen sipas instruksionëve

Instruksion e quajm kodin programor. Kjo përfshin ato mesazhe , te cilat qohen vazhdimisht në kompjuter përmes mausit apo tastierës. Mesazhët për shtypje , ruajtje etj.


8086 instruksionet kompatibile

Puna më e madhe e CPU-në është dekodimi i instruksionëve dhe lokalizimi i te dhënave. Vetë kalkulimi nuk ëhstë punë e vështirë.

Dekodimi përbëhet prej kuptimit të instruksionëve , të cilat programi përdorues I çon në CPU.Të gjitha CPU-të personal janë '8086 kompatibil'.Kjo do të thotë se programet

komunikojn me CPU-në në një familje të caktuar instruksionesh. Këto instruksionet janë origjinalishtë të shkruara për Intel 8086 procesor, të cilat kanë

krijuar konceptin 'IBM kompatibil kompjuter'. 8086 I vitit 1978 ka pranuar instruksionet në një format të caktuar.Meqë ka ekzistuar dëshira që gjeneratat e ardhshme te CPU-ve të kenë

mundësi t'i trajtojn të njëjtat instruksionet të cilat 8086 ka mundur, ka qenë e nevojshme që

instruksionet të jenë kompatibile.CPU-të reja duhej t'i kuptojn të njejtat instruksionet .

Të gjithë procesorët e ri pa marë parasysh sa të avancum janë duhen të jenë në gjendje të

trajtojn formatin e instruksionëve të 8086.

CISC dhe RISC instruksionet dhe manovrimi me to

CPU i parë ka pas të ashtuquajtur 'Complex Instruction Set (CISC)'. Kjo do të thotë se

kompjuterët mund t'i kuptojn shumë instruksione komplekse. Grupi i instruksionëve X86 me një gjatësi prej 8 deri në 120 bit, ka qenë i dizajnuar për 8086 me 29000 tranzistora.

Reduced Instruction Set Compjuter (RISC) . Instruksionet RISC janë të shkurtëra dhe me

gjatësi ( për shembull 32 bita , njëjtë si te pentiumi Pro) , dhe ato procesojn shumë më shpejt se CISC instruksionet.Për këtë arsye RISC përdored në të gjitha procesorët e

ri.Megjithat problemi qëndron ne atë se instruksionet arijne në procesor në formatin 8086.Prandaj duhen të kodohen.

Për çdo gjeneratë të re të procesorëve grupi i instruksioneve është zgjeruar. 386 ka ardhur me 26 instruksione të reja , 486 me 6 instruksione të reja dhe Pentiumi me 8 instruksione të

reja.Këto ndryshime kanë bërë që disa programe të kërkojn së paku 386 apo pentium



http://www.pr-tech.net/?menu=definicionet&def=bit




procesor për të punuar.

Floating-point unit – FPU

Procesori i parë ka mundur të punoj vetëm me numra të plotë. Për këtë arsye ka qenë e

nevojshme të shtohet edhe një bashk-procesor(FPU). Më vonë FPU është instaluar në procesor:

Thuhet se procesorët e Intelit kanë FPU më të mirë.Procesorët prej AMD dhe të CYRIX kanë reputacion të mirë në lidhje me FPU.Mirëpo jo të gjitha programe e perdorin FPU-në . Për

shumicën e përdoruesve FPU –ja luan pak difirencë.

Shumë emra të ndryshëm

Ekzistojnë procesorët të prodhuesve të ndryshëm ( IBM, Texas,Cyrix, AMD) , dhe shumicën e

rastëve ato prodhojn modele që janë si urë kaluese ndërmjet dy gjeneratëve.Kjo mund të sjell deri te vështirësimi i identifikimit të procesorëve.


Procesorët – zhvillimet dhe përmisimet

Shumica e të dhënave procesohet brenda procesorit. Megjithatë të gjitha të dhëna duhen të transportohen në dhe prej procesorit nëpërmjet system bus. Por çka e përcakton shpejtësin

e procesorit?

Clock frequenci (Frekuenca kohore)

Ne shpesh dëgjojm : Pentium 250 MHZ apo Pentium 500MHZ . 500 MHZ është frekuenca kohore. Aktualisht ekziston një kristal i vogël në pllakën sistemore i cili vazhdimisht tikon në

procesor me një numër të barabart të tik-takëve të orës për sekond.Për çdo tik diçka ndodh në procesor.Prandaj sa më shumë tik-taka për sekond aq më shumë të dhënash procesohen

në procesor për një sekond.

Procesori i parë ka punuar në një frekuencë prej 4.77 MHZ. Prej ateherë frekuencat janë ritur në 16. 25, 90, 133, 200,250 etj.Frekuencat janë dukeu ritur.

Cash RAM i Procesorit

Procesori duhet të dërgoj tëdhënat në një shpejtësi shumë të madhe. RAM-ët të zakonshëm

nuk mund t'i përballojn shpejtësit e tilla . Për këtë arsye një RAM special i quajtur cache përdoret si buffer ( deponim i përkohëshëm ). Për të fituar performansa më të mira prej

procesorit numri i transaksionëve dalëse duhet të minimizohet.Sa më shumë transmisione që mbahen brenda procesorit aq më të mira do të jenë performansa.

486 ka qenë i pajisur me FLO dhe 8 KB L1- cach memori.Këto dy tipare kane ndihmuar në minimizimin e rrjedhjes se të dhënave në dhe prej procesorit.

http://www.pr-tech.net/?menu=definicionet&def=RAM

http://www.pr-tech.net/?menu=definicionet&def=RAM

http://www.pr-tech.net/?menu=definicionet&def=KB


Fushat e zhvillimit

Kur i shiqojm procesorët individual shpejtësia është tipar më i rëndesishëm . Të gjithë

procesorët e ri mund të kryejn punën e njëjtë. Ofisi 97 mund përdoret në Ëindoës 95 apo edhe në 386. Do të jetë shumë ngadalshëm por është e mundshme.

Shpejtësia është dallim kryesor ndërmjet procesorëve.

Ekzistojnë shumë metoda për matjen e shpejtësis së procesorëve.Për shumë vite Norton Speed Index ka qenë një metodë shumë e aplikuar. Më poshtë është dhënë tabela me që

tregon shpejtësin të llojet e ndryshme të procesorëve.

Ndryshime në procesor- rishikim historik

8088 dhe 8086 : Procesori i parë personal ka qenë 8088. është procesor 16 bitësh dhe me system bus prej 8 bitësh.

80286 ka qenë një përparim i madhë .Frekuenca është ritur por përmirësimi më i madh ka

qenë në optimizimin e trajtimit të instruksionëve. 80386 është prodhuar në fund të viteve 80 , dhe ka qenë procesori i parë 32 bitësh

80486: Në përgjithësi 486 është për dy herë më i shpejt se paraardhësit e tij.Kjo është arrit

me implementimin më të mirë të instruksionëve x86.

Gjenerata e pestë dhe e gjashtë e procesorëve

Pentium Classic (P54C)

Ky çip është ndërtuar nga Inteli në Haifa , Israel. Procesori është super skalar, do të thotë që

mundet të ekzekutoj më shumë se një instruksion për një sinjal të orës.Në kohën e njëjtë kanë ndodhur ndryshime të mëdhaja në system bus : gjërësia është dyfishuar ne 64 bit dhe

shpejtësia është ritur në 60 apo 66 MHZ. Kjo rezulton në përmirsime substanciale prej 486 teknologjisë.

Në fillim Pentiumi u paraqit në dy verzione : 60 MHZ dhe 66MHZ. Të dytë kanë operu në 5 Volt. Kjo ka prodhu nxehtësi të madhe . Gjenerata e ardhëshme e

Pentiumit (P45C) ka pas të ndërtume 1,5 orë të dyfishuar , dhe ka punuar në 3,5 Volt. Kjo ka rezultuar në elimin e problemit të tejnxemjes.

Prej atëherë , Inteli ka prodhuar dy linja të Pentiumit: ato që punojn në shpejtësi 60 MHZ në system bus (P90 , P120 , P150, dhe P180) dhe ato që punojn në shpejtësi 66MHZ në system

bus (P100, P133, P166 dhe P200)

Ftohja

Të gjithë procesorët e ri kanë nevojë për ftohje.Ftohësi duhet t'i përshtatet madhësis së

http://www.pr-tech.net/?menu=definicionet&def=bit


procesorit: -Duhet të ngjitet në menyrë të rregullt për procesor ose me ngjitës apo diçka tjetër.

- Duhet të ketë ventilator me madhësi të konsideruar, sa më imadhë aq më i mirë. - Ventilatori duhet të vendoset në një cilindër që të minimizohet zhurma.

Me këto shtesa procesori do të jetë më i qëndrueshëm dhe më jetëgjatë.

Pentium MMX (P55C)

MMX paraqet një grup të ri instruksionesh ( 57 instruksione të reja integjer , katër lloje të

reja të dhënash dhe 64 bit regjistra). P55C Pentiuma janë të përmirësuar edhe me 32 KB L1 cache . Të gjitha këto përmirësime e

kanë ritur efikasitetin e procesorit për 10%-20%.

AMD

AMD është një tjetër llojë i procesorit . AMD përdor teknologji të vet dhe nuk janë kopie të

http://www.pr-tech.net/?menu=definicionet&def=KB


Pentiumit.AMD i ka këto seri:

-K5 , që i përngjan Pentiumit pa MMX -K6 , që konkuron me Pentium MMX dhe Pentium II

-K7 , që vjen në vitin 1999 dhe nuk është socked7 kompatibil.

K5

K5 i ka performansa gati si të Pentiumit P133 por punon në shpejtësi 100 MHZ .K5 i AMD gjithashtu ekziston edhe si PR166 dhe konkuron me P166 të Intelit.

Përparësia e AMD është se kushton më lirë se Pentiumet e Intelit.

K6

K6 i AMD është del në vitin 1997. Ky procesor i ka performansa më të mira se Pentium MMX.

Është i pajisur me 32+32 KB L1 cache dhe MMX. I ka në vete 8.8 milion tranzistor.

CYRIX 6X86MX (M2)

Cyrix ka gjithashtu procesorët me performansa të larta , të vendosur ndërmjet gjeneratëve

të pestë dhe të gjashtë.Është quajtur si M2 por është riemëruar si 6X86MX.


6X86MX ka 64 KB L1 cache që është sumë impresive. Ato gjithashtu përdorin teknologji që nuk është gjetur te Pentiumi MMX . Mund të krahasohen me Pentium të vërtet edhe pse

shpejtësia e mbrenëshme e tyre është më e vogël.

Pentium Pro

Pentium Pro është një RISC procesor i pastër.Është optimizuar për procesim 32 bitësh në

Ëindoës NT apo OS/2. Është unik për shkak të L2 cach të instaluar. Kjo i përngjan dy procesorëve në një.

Zhvillimi i Pentium Pro ka filluar në vitin 1991 në Oregon. Është paraqitur në fund të vitit

1995 . Veçorit e reja ishin:

-I ndërtuar në L2 cache me 256 KB apo 512 KB . Kjo është e lidhur me porocesorin me anë

të 64 bit 'back side bus'.

5,5 milion tranzistora në procesor , 15 milion për 256 KB SRAM L2 cache ( 6 tranzistor për bit).

4 gypa për ekzekutimin e instruksionëve njëkohësisht Protokol të patentuar.Procesorët tjerë nuk mund të përdorin 'Pentium Pro socket' dhe 'chip

set' .

Pentium II

Pentium Pro "Klamath" është emri i koduar i procesorit të ri të Intelit. Është pjesërishtë i

përmirësuar dhe pjesërisht i reduktuar.Konstruksioni i Pentium II është interesant por edhe kontraverzal:

- Me MMX instruksione

- Të përmirësuar ekzekutimin e programëve 16 bitësh

Të përmirësuar dhe të dyfishuar L1 cache (16KB +16KB)

Shpejtësia e brendëshme e ritur : prej 233 MHZ deri në 333 MHZ.

Ndryshimi më i madh është ndarja e procesorit nga L2 cach.

Pentium II është një kubë i madh plastik që në veti përmban procesorin dhe cach.Aty

http://www.pr-tech.net/?menu=definicionet&def=SRAM


gjithashtu është e vendosur një kontrollor i vogël dhe një ftohës i dizajnuar mirë.

Pentium II-SX , Celeron

Inteli ka krijuar një procesor të ri të quajtur Celeron. Ky është një Pentium II vetëm se L2

cach e ka të larguar. Përdor 'Covington Core' dhe mund t'a quajm Pentium II-SX. Më vonë Inteli e ndëron Pentium MMX me Celeron.

Pentium II Xeon

Në korrik të vitit 1998 Inteli paraqet edicion të ri të Pentium II. Procesori është emëruar Pentium II Xeon.

Ky procesor kërkon version të ri të slotit një (sloti dy) .Moduli do të ketë të njëjtat dimenzione si Pentium II i mëparëshëm , por janë disa risi dhe përmirësime që duhen të

përmenden:

-100 MHZ system bus me orë të dyfishuar 4.0 dhe 4.5 ( që do të thotë se do të ketë shpejtësi të brendëshme 400/450 MHZ).

-Lloje të ri të L2 cach : CSRAM , që mundet të punoj në shpejtësi të plotë të procesorit.

512 , 1.024 ose 2.048 KB L2 RAM

Deri në 4 GB RAM mund të vendoset.

Tensioni – Tensioni i dyfishtë

Një prej teknologjive më të reja të procesorëve është edhe futja e telave më të hollë në brendësi të procesorit.Kjo rezulton në prodhim më të vogël të nxehtësis dhe me aftësin që të

punoj në shpejtësi më të mëdha. Një hape tjetër drejt përmirësimit është edhe dizajnimi i procesorëve me tension të dyfishtë.

Pllakat e reja sistemore kanë dy pjesë të regullatorit të tensionit për ti bërë ballë nevojave të

procesorit.

Ligji i Murit

http://www.pr-tech.net/?menu=definicionet&def=Xeon

http://www.pr-tech.net/?menu=definicionet&def=GB


Procesorët e kanë dyfishuar kapacitetin e tyre çdo 18 muaj. Ky ndryshim quhet 'Ligji i Murit'

është paraparë në vitin 1965 nga Gordon Moore . Ligji i tij ka vlejtur për 30 vite. Por nëse Ligji i Murit vlen edhe në të ardhmen atëherë më shumë tranzistora duhet të vendosen në

shtresë të silikonit.

Procesori i Intel-it Core i3

Procesorët Core i3 janë paraparë të jenë linja e re e Intel-it, pas ndaljes së prodhimit të brendit Core 2. Procesorët e pare Core i3 janë lansuar së pari në Janar 7, 2010. Core i3 i parë i bazuar në platformën Nehalem, me një njësi të procesimit grafik (GPU) të integruar

dhe dy bërthama. I njejti procesor është gjithashtu në dispozicion sikur Core i5 dhe Pentium, me disa dallime të vogla në konfiguracion. Një zgjidhje e menqur për shtëpi dhe zyrë,

procesori i Intel-it Core i3 gjithashtu përmban teknologjinë e mbiprocesimit, që mundëson

secilën bërthamë ë procesorit të punojë në dy detyra në të njejtën kohë, duke ofruar performancën që ju nevojitet për kryerjen e disa veprimeve në të njejtën kohë. Qmimi i një

procesori Core i3 është rreth 140$, që është një qmim mjaft i mirë për një Intel procesor që mund të performojë disa veprime në të njejtën kohë.

Procesorët e ri të Intel-it Core i5 dhe Core i7

Dy procesorët e ri të Intelit (860 dhe 870) janë homologë të linjës më të mirë të serisë së

qipave Core i7 900, dhe testet fillestare (duke përdorur pllakën amë të Intelit DP55KG)* tregojnë se performaca është në nivel të duhur. Testet fillestare gjithashtu tregojnë se niveli-

hyrës Core i5 750 është teknologjia për t’i kushtuar vëmendje të madhe sa i përket produktit


më të mirë të mundshëm për paranë tuaj. Shënim: Ky artikull mbulon procesorët Intel Core i5 dhe i7 të cilët janë prezentuar në Shtatorë, 2009.

Spjegimi i tërësishëm i procesorëve të Intelit – duke përfshurë ndarjen e procesorit Core i7 – përshinë disa dallime potencialisht konfuze në mes qipeve. Pra, kjo është ajo që ju duhet të

dini. Seritë ekzistuese Core i7, të ashtuquajtura Bloomfield, tani përmbajnë tri produkte të ndara: procesorët 3.33-GHz Core i7 975, 3.06-GHz Core i7 950 dhe 2.66-GHz Core i7-920 .

Mes procesorëve Core i7-950 dhe Core i7-920 qëndrojnë procesorët e ri të ashtuquajtur “Lynnfield” 2.93GHz Core i7 870 dhe 2.8-GHZ Core i7 860. Procesori më i ri 2.66-GHz Core

i5 750 është një qip Lynnfield gjithashtu, por për atë do të diskutojmë më poshtë.

Turbo Boost: Mbiprocesimi Automatik

Seritë e procesorëve Core i7 dhe Core i5 ende suportojnë të njejtin fuksionalitet automatik të

mbiprocesimit, apo Turbo Boost, sikur seritë e procesorëve Core i7 900. Sidoqoftë, ky tipar i është instaluar qipeve më të reja. Seritë e procesorëve të Core i7 900 vetëm do të rrisin

shumëzuesit deri në një maksimum prej dy hapave shtesë sipas kërkesave të sistemit (duke marur një processor 3.33-GHz deri në 3.6GHz varësisht se sa bërthama janë në përdorim).

Procesorët e ri “Lynnfield” janë në gjendje të kërcejnë pesë hapa shumëzimi për serinë e qipave 800(duke marur një procesor 3.33-GHz deri në 3.6-GHz) dhe katër për Core i5 750

(2.66-GHz deri 3.2-GHz)

Performanca

Të dy seritë e procesorëve Core i7 800 suportojnë mbingarkesën njësoj sikur seritë Core i7

900. Sidoqoftë seria e procesorëve Core i5 750 me performancën e saj të përgjithshme

paraqet një produkt të shkëlqyeshëm duke pasur parasysh qmimin prej 200$. Vetëm një dallim prej 5% në performancë vërehet në mes të Core i5 750 dhe Core i7 870 i cili ka një

qmim prej 555% (bazuar në testimin e dy procesorëve sipas WorldBench6). Pra ku mbetet procesori Core i7 870? Duke qenë se qmimi është gati identik me atë të procesorit 3.06-GHz

Core i7 950, është e vështirë të gjenden arsye valide për blerjen e këtij qipi. Tipari Turbo Boost i Core i7 870 përfundimisht e mund shpejtësinë e Core i7 950m për për blerësin

entuziast, madhësia më e madhe e memories për njësinë e procesimit grafikor apo GPU (në gjuhën angleze) është një tipar jo shum lehtë për të injoruar. Procesori Core i7 860 ka një

qmim më të arsyeshëm prej 285$, me kusht që ju të mund të keni një përdorim të majftueshëm të funksionalitetit mbingarkues të tij. Mbetet të shihet se sa larg seritë e

procesorëve Core i7 800 do të mbiprocesojnë në krahasim me seritë Core i7 900, gjë që do bënte një diferencë të madhe në këtë fushë. Sa për Core i5 750, ky qip duket të jetë fitues

solid për ata që duan të kenë platformën Nehalem pa pasur nevoj të shpenzojnë shuma të mëdha të parave.


KARTELA GRAFIKE

Funksioni I nje kartele grafike është që të gjeneroj daljen e fotografisë në një

ekran.Funksioni I shumicës së kartelave grafike është që të procesojnë skena 3D dhe grafikë 2D,kapje të video imazheve,dekodimin e MPEG-2 dhe MPEG-4.Kartelat tjera grafike me

performance më të larta dhe më modern përdoren për qëllime më të mëdha siq janë lojrat kompjuterike. Pjesa hardverike e një kartele grafike mund të jetë e integruar në pllakën amë

të kompjuterit.Por kjo teknologji është përdorur në makinat më të hershme sepse këto kartela kanë të metat e tyre.Ndër të metat kryesore është që këto kartela përdorin RAM

memorien kryesore të sistemit duke e zvogluar RAM-in e përgjithshëm.Kjo është problem për ata që dëshirojnë të procesojnë aplikacione 3D.Në tjetrën anë kartelat grafike jo të

integruara kanë procesorin dhe RAM-in e tyre personal gjë që e lehtëson punën sepse imazhet procesohën në kartelë dhe pastaj transferohen në sistemin bazë.Pllakat amë më

modern kanë në veti vendet e quajtura AGP,PCI dhe PCI Express për vendosjen e kartelave grafike gjë që mundëson vendosjen e kartelave grafike më të forta. Kartelat grafike më

moderne përmbajnë :

NJËSIA E PROCESIMIT GRAFIKAL ( GPU )

http://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=KARTELA_GRAFIKE&action=edit&redlink=1


Është një procesor I dedikuar për procesimin e imazheve grafike.Ky procesor është I dizajnuar që të kalkulojë proceset e grafiqeve 3D dhe vizatimet 2D.Atributet kryesore të një

procesori grafikal janë frekuenca e bërthamës së procesorit që sillet prej 250MHz deri 4GHz dhe një numër të tubacioneve të cilat bëjnë përkthimin e 3D imazheve. BIOS VIDEO-ja Bios-i

I një videoje përmbanë programin kryesorë I cili zakonisht është diskret por përmbanë informacionin kryesorë që I nevojitet sistemit bazë për të komunikuar me kartelën grafike të

vendosur në pllakën amë.

VIDEO MEMORJA

Kapaciteti I memorjeve të

kartelave grafike më modern sillet prej128Mb deri 4Gb.Përderisa

video memorja nevojitet të ketë qasje nga GPU-ja ,ajo shpesh

përdorë memorje me shpejtësi

shumë të lartë ose memorje me shumë hyrje siq janë

VRAM,WRAM,SGRAM etj.Por që nga viti 2003 në përdorim ka hyrë një teknologji e re që njihet me emrin teknologjia DDR.Gjatë viteve në vazhdim është avnacuar kjo teknologji duke

kaluar në DDR2,DDR3,DDR4 dhe DDR5.

KONVERTERI I MEMORJES SË ZAKONSHME NGA DIGJITAL NË ATË ANALOG ( RAMDAC )

Kjo pjesë bënë konvertimin e sinjaleve digjitale në ato analoge për përdorim nga

kompjuterët që kanë ekranë me hyrje analoge siq është CRT ekrani.RAMDAC është një lloj cipi I cili rregullon funksionin e këtij konvertimi.Siq u tha më lartë kjo përdoret për ekran I

cili është I vjetër por me digjitalizimin e ekraneve dhe integrimin e RAMDAC-it në GPU ,gati sa nuk është zhdukur përdorja e këtyre konvertimeve sepse të gjitha pamjet tashmë janë

digjitalizuar dhe të gjitha ekranet ëe përodren për pamje kanë hyrje digjitale.

DALJET

Si dalje më të njohura njihen: -Video hyrje dhe video dalje per S-Video e cila është dalje

analoge e cila përdoret për të lejuar konektimin e televizionave,DVD players,video rekorderëve dhe konzolave të video-lojrave. -Interfejsi visual I digjitalizuar për kualitet të

lartë e cila është dalje digjitale e cila përdoret për te lejuar konektimin e televizionave me qualitet të lartë,LCD-të ,plasma ekranet etj. - DB-15 për grupe të video grafiqeve e quajtur

edhe VGA konektor e cila përdoret për të lejuar konektimin e ekraneve CRT të cilët janë të vjetër tashmë.

Type Memory clock rate (MHz) Bandwidth (GB/s)

DDR 166 - 950 1.2 - 30.4

DDR2 533 - 1000 8.5 - 16

GDDR3 700 - 2400 5.6 - 156.6

GDDR4 2000 - 3600 128 - 200

GDDR5 900 - 5600 130 - 230

http://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=DDR_SDRAM&action=edit&redlink=1

http://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=DDR2_SDRAM&action=edit&redlink=1

http://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=GDDR3&action=edit&redlink=1




PAJISJET FTOHËSE

Kartelat grafike përdorin shumë energji elektrike kështu që nga kjo energji ato nxehen.Nëse kjo nehtësi nuk evitohet ato mund të tej nxehen dhe mund të dëmtohen.Për këtë qëllim

përdoren tri mënyra të eliminimit të kësaj nxehtësie: -Heat Sink:Është ftofje pasive e cila

përdorë tubacione të metalit ( alumin ose bakër ) në të cilat lëvizë ajri I ftohur ose në disa raste edhe uji.Në rastet kur përdoret ajri në të gjendet edhe një flladitës I jashtëm përdoret

për të ndihmuar ftofjen. -Computer Fan:Është ftofje aktive e cila përdoret më së shpeshti me ftofjen Heat Sink.Është pajisje e cila lëvizë për të mundësuar ndërrimin e saj.Shpejtësia e tij

mund të ndërrohet për të evituar zhurmën ose për të pasur ftofje më të madhe. -Ëater Block:Është ftofje e llojit Heat Sink e cila përdorë ujin në vend të ajrit.Uji levizë në bllok duke

e shëndrruar nxehtësin në ujë të nxehtë edhe pasta jai ftohet në radiator.Kjo është ndër zgjidhjet më mira që ekzistojnë.

FURNIZIMI ME ENERGJI

Pasi energjia e procesimit në kartela grafike është rritur,ashtu është rritur edhe nevoja për energji elektrike.Këto kartela pretendojnë që të konsumojnë një energji mjaft të

madhe.Përderisa CPU dhe furnizuesi me rrymë kohëve të fundit kanë lëvizur drejt efiqiencës sa më të lartë,nevojat e GPU për rrymë vazhdojnë të rriten vazhdimisht duke e bërë kartelen

grafike përdoruesin më të madhë të energjis elektrike në kompjuterë.Edhepse furnizuesit me rrymë shkojnë në drejtim të furnizimit sa më të madhë me energji,porti PCI Express lejon

furnizimin me 75 watt.Kartelat grafike më moderne me përdorim të madhë të energjisë elektrike zakonisht përdorin kombinim të 6-pin (75 watt ) ose 8-pin ( 150 watt ) hyrjes që

lidhet direkt në furnizues me rrymë.


Teknologjia më e re e USB-ve\

USB 3.0 (Universal Serial Bus )

Kemi ndëgjuar kohëve të fundit të flasin shumë për USB 3.0 dhe ndoshta mund të i’u interesoj se cili është dallimi në mes të USB 2.0 dhe asaj 3.0. USB 3.0 ose ndryshe

SUPERSPEED USB është e arritura e rradhës nga teknologjia e USB-ve.Shumë herë ka ndodhur që të jemi para PC presim që dërgojmë të dhëna nga PC në USB dhe anjsjelltas,

dhe kjo ka marrur shumë kohë ndonjëher ka humbur durimin e njerëzve. Për këtë arsye është menduar dhe realizuar USB 3.0. USB 3.0 është llogaritu të jetë 10 herë më e shpejt se

2.0, përderisa shpejtësia maksimale e USB 2.0 është 480 MBps ,shpejtësia e USB 3.0 arrinë

4.8GBps. Cdo gjë që kërkon shpejtësi më të madhe do të përfitoj nga kjo e arritur.Ndryshe nga USB 1.0 dhe USB 2.0, USB 3.0 sjell disa ndryshime në pamjen e lidhësve. priza A e USB

që lidhet me PC duket e njejtë, por brenda është një set shtesë i lidhësve në fillim të prizës me ngjyrë të kaltër që e bënë të vërehet që është USB 3.0.Në anën tjetër të kabllos, priza B

që lidhet me USB duket ndryshe, ka një Micro Type B që i ka të gjitha lidhjet e tij te paraqitura horizontalisht. Si rezultat i kësaj nuk mund të përshtatim një kabëll të USB 3.0 në

një paisje USB 2.0.Sidoqoftë paisjen USB 3.0 mund t`a lidhim me një kabllo tjetër në PC që do të thotë nuk duhet ndrruar PC për të përdorur USB 3.0. Nëse vendoset në portat e USB

2.0 atëher do të mund të punoj mirëpo jo me rritje te shpëjtësisë. Mendohet që te prodhohen rreth 140 milion njësi përgjatë vitit 2011 dhe deri në 340 milion në vitin 2012.

Disku i fiksuar (Hard disku)

Disku i fiksuar apo Hard disku, është njësi për memorim të qëndrueshëm i cili, si te disketat shfrytëzon mediumin magnetik për ruajtje të të dhënave dhe punon në parim të njejtë.

Disku përbëhet prej disa pllakave magnetike (të lyera me feromagnet) të montuara në bosht

të përbashkët reth të cilit rrotullohen me shpejtësi të madhe. Pllakat zakonisht janë nga alumuni (tek disa modele janë nga qelqi). Kokat magnetike janë të montuara në një bartës i

cili quhet krëhër dhe qëndrojnë në distancë shum të vogël nga pllakat që rrotullohen. Për çdo pllakë magnetike ekzistojnë nga dy koka magnetike.

Të dhënat në disk organizohen në mënyrë të ngjajshme si tek disketat: çdo pllakë ka dy anë, në çdo anë ka numër të caktuar shtigjesh, çdo shteg ka numër të caktuar sektorësh, ndërsa

çdo sektor përmban numër të caktuar të bajtave. Term i ri i cili paraqitet tek disqet është cilindri. Cilindri është bashkësia e të gjithë shtigjeve që ndodhen në distancë të njejtë nga

qendra e rotullimit (shtigje me numër të njejtë rendor).

Hard disqet janë të shpejtë dhe më efikas dhe pa dyshim më të besueshme. Mundësia e

lëvizjes të kokave nga periferia në drejtim të qendrës dhe anasjelltas si dhe rrotullimi i

http://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Teknologjia_m%C3%AB_e_re_e_USB-ve&action=edit&redlink=1


pllakave, bën të mundur qasjen (shkruarjen ose leximin e të dhënave) deri tek të gjithë sektorët e diskut. Të gjitha kokat magnetike në disk në një moment ju qasen shtigjeve me

numër të njejtë rendor (cilindër)

Realizimi fizik i disqeve në parim është i njejtë tek të gjitha disqet. Ndryshimet mes disqeve

në lidhje me performansat e tyre shprehen nëpërmjet disa vetive: kapaciteti i disqeve, koha mesatare e qasjes, shpejtësia e transmetimit të dhënave dhe keshimi i diskut:

Kapaciteti i disqeve.

Kapaciteti i diskut shprehet me sasinë e të dhënave që mund të shkruhet në disk. Ky numër

sillet nga disa megabajt (MB) në fillim deri në disa qindra gigabajt (GB) tek disqet bashkëkohore. Ndryshimi i madh i madhësisë prej disa rendeve tregon rëndësinë e

kapacitetit të disqeve dhe intensitetin e zhvillimit të këtyre njësive memorike.

Koha mesatare e qasjes.

Koha mesatare e qasjes (shpejtësia mesatare e qasjes) është koha që i duhet diskut të

pozicinojë kokën manjetike mbi sektorin e zgjedhur rastësisht. Koha mesatare matet nga momenti i dërgimit të sinjalit me adresën e sektorit deri te pozicionimi i kokës. Shpejtësia e

qasjes sillet nga 5 ms tek më të shpejtët deri 15 ms tek disqet më të ngadalshëm.

Shpejtësia e transmetimit të të dhënave.

Shpejtësia e transmetimit të dhënave është numër që tregon sasinë e të dhënave që mund

të lexohen në një sekondë, me kusht që ato fizikisht të jenë shkruar në mënyrë sekuenciale (njëra pranë tjetrës). Kjo veti më shumë varet nga sasia e të dhënave të shkruara në një

shteg dhe nga shpejtësia e rrotullimit të pllakave. Teoritikisht kjo shpejtësi është prodhim i

numrit të sektorëve në shteg, numrit të bajtave në sektor dhe shpejtësisë të rrotullimit të pllakave në sekondë.

Qanta Solare

Nje qante solare nga studio daneze e dizajnit,mund ta bente ate me stil dhe praktike per nje person qe ndjek moden dhe I nderron paisjet e tije elektronike.Qanta solare ka rreth 100

celula solare te selikonit ne perberje,ne perques,qe marrin driten e diellit dhe gjenerojne (funksionojne) me 2 wat te energjise se perdorshme e cila ruhet ne nje bateri litium –jon

(koka bateri qe e mban llaptopin ose thjesht bateri qe mban ma gjat se te tjerat) Fuqia nga bateria eshte perdore nga qanta solare e dores,ju mund ta veshni ate me veshjen

atmosferike Diffuse ,nje veshje e cila ka sensore dhe me shume se nje mije drita te fabrikuara.Sensoret nxjerrin ose hapin CO2 ne ajer the transmetojne informacionet ne nje

mikroprosesore te vogel.Bazuar ne perqendrimin e gazit,dridhjen ose impulsin e drites ne modele te ndryshme.


PROCESORI - PJESA QENDRORE E KOMPJUTERIT

Procesori (CPU - Central Processing Unit) është pajisja qendrore e kompjuterëve personalë

(PC). CPU paraqet një qark elektronik (çip) në formë të katrorit me madhësi të përafërta me pullën postare, i cili vendoset në pllakën amë dhe me komponentet tjera është i lidhur me

magjistralen sistemore. CPU paraqet trurin e kompjuterit, pjesën e cila lexon dhe dhe ekzekuton instruksionet programore, kryen kalkulimet si dhe merr vendime. Aty zhvillohen

operacionet aritmetike, logjike dhe kontrolluese.

Figura 12. Procesori CPU i llojit AMD

Detyra kryesore e procesorit është që vazhdimisht të kryej përpunimin e të dhënave.

Figura 13. Paraqitja skematike e detyrave bazike të procesorit


Parimi i punës së procesorit

Përveç përpunimit të thjeshtë të të dhënave, procesori është njësi që i udhëheq komponentet tjera të kompjuterit. Për shembull, kur procesori pranon një instrukcion, nëse

instrukcioni është në lidhje me aktivizimin e ndonjë njësie tjetër, procesori me vetë egzekutimin e këtij instrukcioni dërgon sinjal drejtues për aktivizimin e njësisë së duhur.

Egzistojnë dy tipe të dhënave që i njeh procesori:

Urdhëresa - të dhëna të cilat procesori i nënkupton si instrukcione - hapa me

kryerjen e të cilave kryhet detyra (për shembull, mbledhje).

Të dhëna për përpunim - të dhëna përpunimi i të cilave është i

nevojshëm (për shembull, numrat të cilat mblidhen)

Kjo situatë mund të sqarohet me skemën në vijim:

Figura 14. Bllok skema që sqaron parimin e punës së procesorit

Përveç përpunimit të thjeshtë të të dhënave, procesori është njësi që udhëheq me komponentet tjera të kompjuterit. Për shembull, kur procesori merr instrukcione, nëse

instrukcioni ka të bëjë me aktivizimin e ndonjë njësie tjetër, procesori me vetë kryerjen e instrukcionit të dhënë do të dërgojë sinjale udhëheqëse për aktivizimin e njësisë së

nevojshme.

Shpejtësia e procesorëve

Kur flitet për procesorë të caktuar, përveç emrit të tij theksohet edhe shpejtësia me të cilën

ai punon, kështu për shembull, kur thuhet Pentium II 350MHz thuhet se procesori është i gjeneratës Pentium II dhe se frekuenca e tij e punës është 350MHz.


Figura 15. Lidhshmëria ndërmjet pulsimit të kristalit të silicit dhe shpejtësisë së procesorit

Përveç për frekuencë të punës, për shpejtësinë mund të flitet edhe si për takt të punës së procesorit. Gjatë ekzekutimit të ndonjë instrukcioni, procesori ekzekuton një numër të

caktuar të hapave të vegjël të quajtura mikrooperacione. Këto mikrooperacione kanë të bëjnë me shkëmbim të të dhënave mes elementeve të procesorit të ashtuqujtura regjistra

ose të ndonjë aktiviteti aritmetiko-logjik në mes të regjistrave të caktuar. Çdo aktivitet i tillë ekzekutohet gjatë një takti të procesorit.

Taktin e procesorit e jep një kristal pulsues në procesor i cili në mënyrë dykahore lëshon sinjale me vlerë 1 dhe 0.

Numri i sinjaleve për një sekondë është njësia matëse për shpejtësinë e procesorit dhe

shprehet me herc (Hz). Pasi kjo frekuencë matet me miliona herc - shprehet në megaherc (MHz) - 1. 000. 000 Hz=lMHz dhe me miliarda herc - shprehet në gigaherc (GHz) -

1.000.000.000 Hz=lGHz.

. MEMORJA

Memorja ështe hapësira punuese në kompjuter. Të gjithë të dhënat dhe programet që i

ekzekuton procesori duhet te jenë në memorje. Edhepse, zakonisht ato janë të regjistruara në ndonjë nga njësitë për memorje permanente (disk, disketë) në momentin kur punohet me to

duhet të kopjohen në RAM memorje. RAM (Random Access Memory - memorje me qasje të rastësishme) memorja e pllakës amë është ne forme të çipeve elektronike ndërsa procesori

komunikon me të përmes magjistralës sistemore.

Çipet e RAM memorjes ndërtohen në module të posaçme. Bëhet fjalë për pllaka të vogla të

stampuara me të cilat janë ngjitur çipet me memorje. Ata futen në sllote speciaie memorike të pllakes ame.


Figura 16. RAM memorja

Njësitë për memorje janë: 1B (bajt), 1024B=1KB (kilobajt), 1024KB=1MB (megabajt),

1024MB=1GB (gigabajt), 1024GB = 1TB (terabajt) etj.

NJËSITË HYRËSE –DALËSE

Njësitë hyrëse-dalëse janë pajisje kryesore përmes të cilave shfrytëzuesi i jep urdhëra ose i fut të dhënat, një ndër kto pajisje është tastatura (keyboard). Me paraqitjen e sistemeve

operative të bazuara në Programimin e Orientuar në Objekte (Angl. Object Oriented Programming), shumica e urdhëresave mund të jepen përmes tastaturës por një pjesë e tyre

jepen edhe me paisje speciale të quajtur miu (mouse). Egzistojnë edhe paisje tjera si

xhojstik, tabela grafike, monitor i ndieshëm në prekje (Touchscreen), etj., por ata shfrytëzohen vetëm për qëllime speciale.

Portat

Portat janë konektorë përmes të cilëve në kompjuter mund të lidhen pajisje tjera, dhe zakonisht

janë të vendosura në anën e prapme të shtëpizës. Në rastin më të zakonshëm një kompjuter punon me port paralel, një ose dy porte serike, hyrje serike univerzale dhe portë për lojra.

Informatika 2013 nga Dritan Halimi SHFMU “Gjon Serreçi “ - Ferizaj Porti paralel. Porti paralel është pjesë përbërëse e të gjithë PC

kompjuterëve, nga IBM PC i parë deri tek kompjuterët më të ri përcjellës. Në

portin paralel përmes kabllos Centronics më së shpeshti lidhet printeri

Porti serik. Komunikimi serik e ka marrë emrin sipas mënyrës me të cilën të dhënat

ndiqen nëpër linja. Për dallitn nga komunikimi naralel ku të tetë bitat e një bajti njëkohësisht transmetohen përmes tetë linjave te komunikimi serik kjo kryhet vetëm

për një linjë bit pas biti. Në portën serike zakonisht përfshihen modemët eksternë, por mund të përfshihen edhe paisje të tjera

Hyrja univerzale serike USB (Universal Serial Bus). Ky standart mundëson jo

vetëm kyçjen e më shumë paisjeve sipas dëshirës por edhe kyçjen e tyre gjatë

punës (pa pasur nevojë të bëhet restartimi i kompjuterit-on fly). Pasi të kyçet ndonjë paisje në USB portin, kompjuteri automatikish bën njohjen e tij.

Porti për lojra. Edhepse një numër i caktuar i lojrave luhet normalisht me tastaturë

ose mi, për disa lojra është e nevojshme paisje plotësuese - xhojstik (joystick). Kjo paisje kyçet në të ashtëquajturën portë për lojra.

Tastatura

Tastatura i ngjet makinës mekanike të shkrimit, është njësi hyrëse që më së shumti përdoret,

me ndihmën e së cilës të dhënat nga forma e shkruar kthehen në shifrimin binar dhe barten në memorjen e punës. Detyra kryesore e tastaturës është futja e simboleve tekstuale duke i

shtypur tastet e saj. Gjatë shtypjes së dista tasteve të ashtuquajtura taste speciale, i jepen urdhëra kompjuterit.

Figura 17. Tastatura e kompjuterit personal

Tastatura nëpërmjet kabllit është e lidhur për kompjuterin në portin special të pllakës amë,

të dukshëm nga ana e pasme e shtëpizës. Egzistojnë dy hyrje standarte: konektor

pesëpinësh rrethor i thjeshtë (DIN) i cili më së shpeshti përdoret te kompjuterët me pllakë amë standarte dhe gjithashtu një konektor pesëpinësh rrethor pak më i vogël-i quajtur

miniDIN i cili përdoret te kompjuterët me pllakë amë jo standarde (Compaq, HP, IBM, etj) dhe te pllakat e reja ATX që vendosen tek procesorët Pentium II. Sot ekziston mundësia e

lidhjes së tastaturës me anë të portit serik USB.


Çdo tast në tastaturë ka kodin e tij. Kur të shtypet ndonjë tast kodi dërgohet në kompjuter. Në bazë të kodit kompjuteri e din cili nga tastet është shtypur dhe cili aksion ose cilën të

dhënë do të përcjellë deri tek programi aktual që do të kryhet. Kur tasti lëshohet, edhe njëherë dërgohet kodi i tastit. Në këtë mënyrë mundësohet shtypje e më shumë tasteve në

kombinacion.

Miu (Mouse)

Me paraqitjen e sistemeve operative grafike Windows, miu bëhet paisja pa të cilën nuk

mund të mendohet puna e kompjuterit. Miu përdoret si paisje për tregim. Ashtu siq lëviz miu nëpër bazament ashtu në ekran do të lëviz shigjeta treguese (mouse pointer). Kur treguesi i

miut do të sillet mbi objektin e nevojshëm me shtypjen e njërës nga butonët qe ndodhet në mi ndërmirret aksion i caktuar. Ekzistojne mi me një, dy dhe tri butonë, ndërsa për punë më

efikase sygjerohen minjtë me dy butona.

Figura 18. Miu biometrik

Në mesin e butonit ndodhet topthi i mbështjellë me gomë i cili nëpër hapjen e pjesës të poshtme të miut e prek bazamentin mbi të cilin qëndron. Gjatë lëvizjes të miut topthi

rrotullohet dhe lëviz dy cilindra metalik që e presin topthin. Çdo cilindër gjatë rrotullimit rrotullon një disk të vogël plastik në periferinë e të cilit ndodhen shumë hapje të vogla. Në të

dy anët e çdo disku ndodhen LED dioda dhe fototranzistorë që evidentojnë çdo lëvizje të diskut. Për sa hapje janë rrotulluar disqet numëron pajisje e posaçme në mi e cila sinjalet

për këtë numër dhe kahun e rrotullimit të disqeve i dërgon përmes kabllit në kompjuter. Ky këto sinjale i shndërron në koordinata x dhe y në ekran dhe e vizaton shigjetën. Miu


zakonisht kyçet në një nga portet standarde serike ose në portin e tij serik. Sot ekzistojnë edhe minj që funksionojnë pa tel apo me valë elektromagnetike, me ç’rast komunikimi me

kompjuterin realizohet përmes pajisjeve speciale që lidhem me portin USB të kompjuterit, dhe të cilët shpërndajnë sinjalin në një largësi prej disa centimetrash deri në disa metra. Në

mënyrë që miu i tillë të komunikon në mënyrë efektive me pajisjen USB të tij nevojitet burim energjie, për ç-arsye në brendi të miut vendosen bateri të qëndrueshme. Ky lloj i miut

funksionon me rreze laserike të cilat shërbejnë për identifikimin dhe leximin e lëvizjeve të miut në sipërfaqen e tavolinës së punës. Pas kësaj, sinjali i këtillë bartet me anë të fushës

elektromagnetike në kompjuter, i cili më tutje paraqet lëvizjet në ekran, njëjtë si në rastin me miun mekanik të përmendur më lartë.

Sot ekzistojnë edhe miu biometrik, i cili shton sigurinë e sistemit kompjuterik, duke lejuar që vetëm përdoruesit e autorizuar të përdorin dhe të kenë qasje në kompjuterin personal me të

cilin është i lidhur miu. Mbrojtja është realizuar me anë të një lexuesi shenjash të gishtërinjve i cili gjendet tek pranuesi apo në vet trupin e miut. Kjo mundësi e miut, ofron

qasje më të lehtë duke zëvendësuar fjalëkalimet në sistemet operative me një identifikim sipas shenjave të gishtërinjve dhe qasje më të lehtë në sistem nga ana e përdoruesit. Në

mënyrë që të identifikon shenjat e gishtërinjve, së bashku me miun jue jepet një softuer aplikativ i cili ju mundëson përdoruesve regjistrimin dhe ruajtjen e informatave mbi shenjat

e gishtërinjve të përdoruesve

Modemët

Modemët janë paisje që përdoren për lidhjen e dy kompjuterëve përmes telave telefonik me qëllim që ata të shkëmbejnë të dhëna. Përveç modemit, në kartelë egziston qark që përdoret

për lidhjen e kompjuterëve me faks paisje gjë qe mundëson kompjuteri të përdoret si telefaks.


Figura 19. Bllok skema që tregon rolin e modemëve në një sistem kompjuterik

Kompjuteri është paisje digjitale - sinjalet që paraqiten tek ai janë me dy gjendje të

ndryshme 0 ose 1. Për këtë arsye, të gjithë paisjet që komunikojneë me to duhet të jenë digjitale. Telat telefonik përsëri përdoren për transmetim analog të zërit dhe janë analoge.

Modemi e konverton sinjalin digjital të kompjutetrit dërgues në analog dhe e lëshon nëpër linjën telefonike. Në anën tjetër të linjës modemi tjetër e konverton përsëri sinjalin analog në

digjital dhe ja dërgon kompjuterit marrës.

Figura 20. Disa lloje modemësh

Shpejtësia e modemit është karakteristika kryesore e tij. Shprehet me bps (bit për sekond)

dhe tregon se sa bite modemi mund të dërgqje gjegjësisht të pranojë në një sekondë. Ky

proces quhet modulim/demodulim prej ku rrjedh emri i paisjes modem.

Kartelat e zërit

Para zbulimit të kartelave të zërit, kompjuteri personal ishte në gjendje të gjeneronte vetëm

tinguj të thjeshtë (beep signal). Edhe pse kompjuteri ishte në gjendje të ndryshonte kohëzgjatjen e tingujve ai nuk ishte në gjendje të prodhonte tinguj, të ndryshonte lartësinë e

tingullit dhe të krijonte muzikë tjetër. Në fillim, tingujt e thjeshtë i përdornin thjesht si sinjal për vërejtje. Më vonë, programuesit e lojrave kompjuterike krijonin muzikë duke ndryshuar

kohëzgjatjen dhe klartësinë e këtyre tingujve.

Kompjuterët PC bashkëkohorë e kanë mundësinë e reprodukimit të instrumenteve të

ndryshme muzikore, porosive gojore të regjistruara, melodive etj. Sidomos, me paraqitjen e CD ROM-it dhe zhvillimit të multimedias, si dhe realitetit virtual, lojrave etj., pritjet nga


kompjuteri në këtë drejtim shtohen. Paisjet e reja që u përgjigjen kërkesave të tilla janë kartelat e zërit.

Figura 21. Kartela e zërit.

Zëri krijohet me vibrimin e mediumit në drejtimin e përhapjes. Karakteristikat kryesore të zërit janë: frekuenca themelore, intensiteti dhe ngjyra. Zëri që dëgjohet nga kompjuteri

varet nga ajo, se sa me sukses janë reprodukuar karakteristikat e tij.

Kartela e Rrjetit

Kartela e rrjetit dallon nga kartela e modemit telefonik të kompjuterit. Kjo kartelë është e ndërtuar nga një strukturë çipash elektronikë të ndërlikuar, dhe shërben për komunikim të

kompjuterit me kompjuterat tjerë apo me mediumin e rrjetit kompjuterik. Porta lidhëse e kësaj kartele dallon për nga madhësia me portën e Fax modemit apo modemit telefonik, për

nga ajo që është më e gjërë dhe ka 12 kontakte në formë vijash, të cilat korespondojnë me ato të konektorit të kabllos së rrjetit, dhe dy led dritave të cilat shërbejnë për identifikimin e

prezencës së sinjalit dhe gjendjes së punës së kartelës. Kartela e rrjetit shërben për transmetimin e sinjalit nga kompjuteri në mediumin transmetues, sipas një strukture të

caktuar të organizuar në formë paketash elektronike të cilat në vehte përmbajnë informacion. Për manipulimin me pako të këtilla zakonisht përdoret softver i posaçëm (psh.

TCP/IP).


Figura 22. Kartela e rrjetit (Ethernet card)

1.2.7. VIDEO NËNSISTEMI

Video nënsistemi i PC kompjuterëve përbëhet nga monitori dhe kartela grafike. Monitori është paisje e jashtme, ndërsa kartela grafike ndodhet në shtëpizën e kompjuterit dhe i

përcjell sinjalet deri te monitori në formë të përshtatshme për të.

Kartela grafike (e njohur edhe me emrat kontrollori grafik, video kontroller dhe video kartelë) përdoret për shëndrimin e figurës që gjeneron procesori në formë të përshtatshme

për tu treguar në monitor. Ajo përbëhet nga tri pjesë: Procesori grafik, video memorja dhe konvertori digjitalo-analog.

Figura 23. Kartela grafike VGA


Kur procesori don të vizatojë ndonjë pikë në ekran, ai përmes magjistrales I/O i dëragon sinjale procesorit grafik (koordinatat e pikës dhe RGB ngjyrën). Në bazë të koordinatave,

video procesorit të lokacionit në video memorje i cili e përshkruan pikën aktuale, do ti shkruajë vlerat e RGB për fitimin e ngjyrës.

Numri i ngyrave që mund të tregohen në ekran varet drejtpërsëdrejti nga numri i bitave që

shfrytëzohen për rruajtjen e informatës për ngjyrën e secilës pikë të ekranit. Për shembull, nëse përdoren 4 bite për çdo pikë, çdo pikë e ekranit mund të jetë e ngjyrosur me 24=256

(Pseudo Color), për 16 bite 655336 (Hi Color) dhe për 24 bite 16.777.216 ngjyra (True Color).

Monitori

Videosinjali që pranon monitori përbëhet nga disa sinjale mes të cilëve nga një për

intensitetin e secilës nga tri ngjyrat R (Red-e kuqe), G (Green-e gjelbërt) dhe B (Blue-e kaltërt).

Te monitorët ekziston topth elektronik përkatës për secilën prej ngjyrav Topthat elektronik e vizatqjnë fotografmë në ekran me intensitet të ndryshëm i bazë të të dhënave në video

memorien e vendosur në kartelën grafike.


Figura 24. Monitorët

top

Fotografia e ekranit është e përbërë nga shumë pika të vogla. Këta pika quhi piksel. Pikseli

është elementi kryesor prej te cilit përbëhet fotografia e ekranit.

Gjatë përshkrimit të secilit monitor, tregohen më shumë karakteristika sipas cilave mund të vlerësohet cilësia e tij:

Madhësia e monitorit. Monitorët prodhohen në disa madhësi standarde, ndërsa madhësia e tyre shprehet me gjatësinë e diagonales shprehur në inç (2.54cm). Më të

përhapur janë monitorët me madhë 14 dhe 15 inç, ndërsa për zbatime më të sofistikuara të kompjuterëve sidomos për

punë me grafikë, përdoren edhe më të mëdhej: 17, 19 dhe 21 inç. Distanca mes pikave. Distanca mes pikave (dot pitch) tregon për distancën mes dy

pikselëve. Rezolucioni. Rezolucioni i monitorit tregon numrin e pikselëve gypin katodik në

drejtim horizontal dhe vertikal. Rezolucion më i lartë do të thotë fotografi më cilësore.

http://www.besimabdullai.com/itlectures.htm


Figura 25. Përbërja e pikselave të monitorit

1.2.8. PRINTERËT

Printerët (shtypësit) janë njësi të jashtme të cilat nuk janë pjesë themelore e kompjuterëve

dhe pa prezencën e të cilëve kompjuterët funksionojnë normalisht. Vendin e tyre në libër e mundëson nevoja e madhe që të dhënat e kompjuterit ti kemi në letër (hard copy). Më së

shpeshti kompjuterët përdoren pikërisht për tu pasur paraqitje të shtypur të të dhënave të përpunuara ose, si në rastin e përpunimit të tekstit, prodhimi final të merret i shtypur.


Gjatë zhvillimit të printerëve dallohen disa lloje, varësisht nga principet teknike që përdoren për t'u fituar letra e shtypur. Ndarja e tillë e printerëve quhet ndarje teknike.

Printerët matricorë

Printerët matricorë janë parqitur ndër të parët, por me avancimin dhe përmisimin e

vazhdueshëm edhe sot janë aktual.

Parimi i punës i printerëve matricor është i ngjajshëm me makinën e shkrimit. Në të dy rastet printimi arrihet me shtypje mekanike të formës që duhet të shtypet mbi shiritin me

ngjyrë (ribon). Shiriti e prek letrën vetëm me pjesët që i thekson forma dhe len gjurmë. Por ekziston ndryshim i madh - derisa tek makina e shkrimit shtypet e tërë forma (shkronja)

menjëherë dhe ka aq forma sa ka shenja në tastaturë, tek printerët matricorë ekziston kokë univerzale e cila përbëhet nga matrica (fusha) e gjilpërave të holla të çelikut. Varësisht nga

forma e shenjës që duhet të shtypet, vetëm një numër i caktuar i gjilpërave e shtypin shiritin

me ngjyrë. Varësisht nga numri i gjilpërave në një kolonë ekzistojnë mnterë matricorë me 9 ose 24 gjilpëra.

Printerët matricor më shpesh shfrytëzojnë shirit me një ngjyrë (zakonisht e zeza), por

ekzistojnë edhe të tillë që përdorin shirit me më shumë ngjyra, gjë që nundëson shtypjen me ngjyra.

Printimi i dobët, zhurma gjatë punës, të ngadalshëm por edhe çmimi i ulët dhe mbajtja e lirë janë karakteristikat kryesore të printerëve matricorë. Sidomos është me rëndësi mundësia

që të përdorin letër indigo për tu shtypur deri në 5 ekzemplarë menjëherë, që nuk është rast tek printerët e tjerë.

Inkxhet printerët

Inkxhet (inkjet) printerët njëlloj si printerët matricorë kanë kokë univerzale për të shkruar.

Për dallim që në vend të gjilpërave në kokë kanë gypa të vegjël nëpër të cilët në letër stërpiket ngjyra. Ngjyra ruhet në enë (ink cartridge) të posaçme për çdo ngjyrë posaçërisht

sipas modelit CMYK. Niansat e ngjyrave fitohen me përzierjen e ngjyrave në sasi përkatëse të ngjyrave themelore.


Figura 26. Printeri inkjet

Ngjyrat themelore për paraqitjen e fotografisë në monitor janë e kuqja, e gjelbërta dhe e kaltërta (modeli RGB) me përzierjen e të cilavë fitohen nuansat. Tek shtypësit niansat

fitohen me përzierjen e një paketi tjetër të ngjyrave themelore: cijan (cian - niansë e të kaltërës), magenta (magenta - niansë e ngjyrës vjollcë), e verdhë (yellow) dhe e zeza

(black). Ky model quhet CMYK.

Karkteristika kryesore të inkxhet printerëve janë: çmimi i lirë, shtypje cilësore, shpejtësi mesatare gjatë shtypjes dhe shpenzime të mëdha për t'u eksploatuar (shfrytëzojnë letër

speciale të shtrenjtë dhe kartrixhe të shtrenjtë për ngjyra).

Printerët laserik

Teknika e përshkrimit laserik ndryshon nga printerët matricorë dhe inkxhet dhe është marrë

nga makinat fotokopjuese. Seria e të dhënave digjitale (1 dhe 0) me të cilat është përshkruar fotografia që duhet të shtypet kyçin dhe çkyçin rreze laserike. Rrezja drejtohet

tek cilindri i ndijshëm në fotorrezatim i cili paraprakisht ka qenë i elektrizuar negativisht.

Pikat e cilindrit që i godet rrezja laserike neutralizohen. Gjatë kalimit të cilindrit nëpër pluhur të tonerit të elektrizuar negativisht, grimcat e tonerit ngjiten për pikat neutrale (pikat e

elektrizuara negativisht e shtyjnë tonerin negativ). Pastaj, cilindri bjen në kontakt me fletën e elektrizuar pozitivisht e cila i tërheq grimcat negative të tonerit nga cilindri. Me këtë


grimcat e tonerit përcillen në letër. Pason kalimi i letrës mes dy cilindrave me temperaturë të lartë që e pjekin tonerin dhe ai bëhet i pandashëm nga letra.

Figura 27. Printeri laserik

Printerët laserik janë të qetë gjatë punës, dhe karakterizohen me cilësi të lartë dhe shpejtësi

të madhe të shtypjes. Varësisht nga cilësia dhe shpejtësia çmimi ju lëviz nga i arsyeshëm në shumë i lartë. Shpejtësia e printimit matet me ppm (page per minute - numri i fletëve të

shtypura në minutë), ndërsa cilësia në dpi (dot per inch - numri i pikave në inç).

Printerët termik

Printerët termik punojnë sipas parimit të ngjajshëm si makinat telefaks. Letra speciale për përshkrim termik është e mbështjellë me dy shtresa nga materie speciale. Kur koka termike

e printerit do të ngrohë pikën në të cilën duhet të lihet gjurmë, shtresat shkrihen dhe përzihen mes tyre (reagojnë kimikisht) që rezulton në paraqitjen e materies me ngjyrë

(zakonisht e zezë).

Printerët e tillë, për shkak të dimensioneve të tyre të vogla, më së shpeshti përdoren për shtypjen e faturave në shitore, barnatore etj.

1.2.9. MEMORJET E JASHTME


Nënsistemi për memorje të jashtme (përdoren edhe termet permanente dhe masovike), mundëson deponimin dhe ruajtjen e të dhënave. Në çdo kompjuter ekzistojnë programe dhe

të dhëna që disaherë e tejkalojnë kapacitetin e RAM memorjes. Pastaj, gjatë mbylljes të kompjuterit të dhënat fshihen pakthyeshëm (për shkak të natyrës elektronike të RAM

memorjes). Për këto arsye, programet dhe të dhënat duhet të ruhen në ndonjë medium tjetër i cili është adekuat sipas kapacitetit dhe nuk i humb të dhënat pas mbylljes të

kompjuterit. Ekzistojnë disa

parime fizike për memorim permanenet të programeve dhe të dhënave: magnetik (disketa, disku optik (CD ROM, DVD) dhe nanjetooptik.

Disketa

Disketa është medium magnetik i jashtëm i cila përdoret për ruajtjen e të dhënave, dhe futet në njësinë e disketës tek kompjuteri (Floppy Disk Drive - FDD). Karakteristikë kryesore e

disketës janë dimensionet e mediumit që shfrytëzohet në të. Gjatë zhvillimit të disketave

ekzistojnë disa standarde, prej të cilave deri më sot është ruajtur vetëm një me dimensione 3,5 inç (1 inç= 2.54 cm).

Figura 28. Ngasësi i Disketës (FDD)

Disketa me dimensione 3, 5 inç është e përbërë nga mbështjellësi mbrojtës plastik kuadratik në të cilin ndodhet pllakë plastike rrethore në të dy anët e lyer me shtresë magnetike.

Regjistrimi i të dhënave në disketë kryhet me ndihmën e kokave magnetike në të dy anët e

mediumit magnetik.

Që tu qasemi të dhënave, është e nevojshme që në mënyrë precize të oraganizohet logjika e shkruarjes së tyre në medium.


Organizimi i të dhënave në disketë përbëhet nga:

1. shtigje (truck) - vija rrethore koncentrike nëpër të cilat lëvizin kokat për regjistrim dhe lexim të dhënave. Te disketat bashkëkohore në çdo anë ka nga 80 shtigje.

2. sektorë (sector) - harqe rrethore, pjesë të shtigjeve që paraqesin tërësi më të vogla logjike të disketës dhe përmbajnë nga 512 B (bajt). Çdo shteg përmban nga 18

sektorë.

Figura 29. Pamje e sektorëve të disketës

Kapaciteti llogaritet në këtë mënyrë: 2 anë ku secila përmban nga 80 shtigje, ndërsa çdo sektor 512B; 2x80x18x512= 1474560b, gjegjësisht 1474560/1024=1440 KB, gjegjësisht

1440/1024= 1. 40625 MB (1024 KB=1MB). Mund të vërehet se është më e drejtë të thuhet kapacitet prej 1. 4 MB edhe pse është më e përhapur të shprehurit 1. 44 MB.

Kur disketa vendoset në njësi, mbajtës special e pranon dhe e rrotullon mediumin. Kokat për

lexim dhe shkrim që ndodhen në të dy anët e mediumit mund të lëvizin drejt qendrës gjegjësisht nga periferia e mediumit dhe tu qasen shtigjeve. Të dy kokat lëvizin njëkohësisht

dhe i qasen të njejtit numër rendor të shtegut nga të dy anët e mediumit. Me rrotullimin e

mediumit mundësohet qasja deri te çdo sektor i shtigjeve, ndërsa paisje speciale mban llogari cila nga kokat kryen leximin ose shkruarjen (cila anë është aktive).

Disku i fiksuar (Hard disku)


Disku i fiksuar apo Hard disku, është njësi për memorim të qëndrueshëm i cili, si te disketat shfrytëzon mediumin magnetik për ruajtje të të dhënave dhe punon në parim të njejtë.

Disku përbëhet prej disa pllakave magnetike (të lyera me feromagnet) të montuara në bosht të përbashkët reth të cilit rrotullohen me shpejtësi të madhe. Pllakat zakonisht janë nga

alumuni (tek disa modele janë nga qelqi). Kokat magnetike janë të montuara në një bartës i cili quhet krëhër dhe qëndrojnë në distancë shum të vogël nga pllakat që rrotullohen. Për çdo

pllakë magnetike ekzistojnë nga dy koka magnetike.

Figura 30. Disku i fiksuar (HDD)

Është me rëndësi të përmendet, se distanca në mes kokës për shkrim-lexim të diskut dhe

pllakës magnetike, është më e vogël se dimensionet e një kokre pluhuri. Për këtë arsye disku nuk guxon të hapet dhe gjatë fabrikimit bëhet vakumimi special i tij, në mënyrë që të

mos ketë mundësi brenda të depërtoj asnjëfar materje nga ambienti i jashtëm.


Figura 31. Krahasimi i kokrave të pluhurit me distancën e gjilpërës

lexuese/shkruese nga sipërfaqja e diskut

Të dhënat në disk organizohen në mënyrë të ngjajshme si tek disketat: çdo pllakë ka dy anë,

në çdo anë ka numër të caktuar shtigjesh, çdo shteg ka numër të caktuar sektorësh, ndërsa çdo sektor përmban numër të caktuar të bajtave.


Term i ri i cili paraqitet tek disqet është cilindri. Cilindri është bashkësia e të gjithë shtigjeve që ndodhen në distancë të njejtë nga qendra e rotullimit (shtigje me numër të njejtë

rendor).

Mundësia e lëvizjes të kokave nga periferia në drejtim të qendrës dhe anasjelltas si dhe rrotullimi i pllakave, bën të mundur qasjen (shkruarjen ose leximin e të dhënave) deri tek të

gjithë sektorët e diskut. Të gjitha kokat magnetike në disk në një moment ju qasen shtigjeve me numër të njejtë rendor (cilindër).

Figura 32. Pamje e strukturës së brendshme të diskut të fiksuar


Realizimi fizik i disqeve në parim është i njejtë tek të gjitha disqet. Ndryshimet mes disqeve në lidhje me performansat e tyre shprehen nëpërmjet disa vetive: kapaciteti i disqeve, koha

mesatare e qasjes, shpejtësia e transmetimit të dhënave dhe keshimi i diskut:

Kapaciteti i disqeve. Kapaciteti i diskut shprehet me sasinë e të dhënave që mund të shkruhet në disk. Ky numër sillet nga disa megabajt (MB) në fillim deri në disa qindra

gigabajt (GB) tek disqet bashkëkohore. Ndryshimi i madh i madhësisë prej disa rendeve tregon rëndësinë e kapacitetit të disqeve dhe intensitetin e zhvillimit të këtyre

njësive memorike. Koha mesatare e qasjes. Koha mesatare e qasjes (shpejtësia mesatare e qasjes)

është koha që i duhet diskut të pozicinojë kokën manjetike mbi sektorin e zgjedhur

rastësisht. Koha mesatare matet nga momenti i dërgimit të sinjalit me adresën e sektorit deri te pozicionimi i kokës.

Shpejtësia e qasjes sillet nga 5 ms tek më të shpejtët deri 15 ms tek disqet më të ngadalshëm.

Shpejtësia e transmetimit të të dhënave. Shpejtësia e transmetimit të dhënave është numër që tregon sasinë e të dhënave që mund të lexohen në një sekondë, me

kusht që ato fizikisht të jenë shkruar në mënyrë sekuenciale (njëra pranë tjetrës). Kjo veti më shumë varet nga sasia e të dhënave të shkruara në një shteg dhe nga

shpejtësia e rrotullimit të pllakave. Teoritikisht kjo shpejtësi është prodhim i numrit të sektorëve në shteg, numrit të bajtave në sektor dhe shpejtësisë të rrotullimit të

pllakave në sekondë.

CDROM-i

Kompakt disku (CD) është medium ekstern për ruajtje të të dhënave, ndryshe i njohur si

medium standard për përcjellje të regjistrimeve muzikore, i cili i zëvendësoi pllakat e magnetofonit dhe revolucionarizoi industrinë muzikore dhe përhapjen e këngëve në format

digjital. Duke pasur parasysh që bëhet fjalë për regjistrim digjital, zbatimi i tij tek kompjuterët imponohet vetvetiu. Pasi nga CD disku mundet vetëm të lexohet, ai e merr

emrin CD ROM (Compaq Disk Read Only Memory). Ekzistojnë pajisje speciale (CD Recorder) që vendosen në kompjuter dhe mund të inçizojnë përmbajtje të ndryshme në CD disqe të pa

regjistruara apo të gatshme për regjistrim.

Figura 33. Ngasësi i CD ROM-it


CD ROM-i në kompjuter punon në mënyrë identike si audio CD disqet e thjeshtë. CD disku është pllakë e plastikës me shtresë alumini në të cilën janë regjistruar të dhënat. Shkruarja e

të dhënave në formë të thellimeve në minijaturë të shpërndara në një vijë të pandërprerë spirale të ngjajshme si te pllakat e magnetofonit. Fillimi i spirales te CD disqet është në

pjesën e brendëshme për dallim nga pllaka e magnetofonit që fillon në periferi të pllakës.

Figura 34. Shpjegimi i detajuar i punës së ngasësit të CD ROM-it

Leximi i të dhënave bëhet me laser rrezja e të cilit reflektohet ne thellimet e spirales dhe përmes sistemit optik sillet deri te detektori që i dallon njësitë logjike (1) dhe zero (0) të

shkruara në CD disk. Sot ekzistojnë një numër i madh teknikash dhe teknologjishë për shkrim dhe lexim të CD disqeve, ashtu siç ekzistojnë edhe lloje të ndryshme CD disqesh, por

shumica prej tyre janë kompatibile me njëra tjetrën.

Karakteristikë kryesore e njësive CD ROM është shpejtësia e tij. Shpejtësia shprehet me xN ku N është numër i plotë. Kështu sot ekzistojnë njësi CD ROM-i me shpejtësi xl, x2, x4, x8,

x12, etj. Shpejtësia e CD ROM me një shpejtësi është 150KB/S.

CD ROM disqet me kapacitetin e tyre dhe çmimin e lirë vendosin një dimension të ri në

zbatimin e kompjuterëve - multimedial. Pranë të dhënave tekstuale dhe grafike, çdo herë


dhe më aktuale bëhen format e zërit dhe video formatet e të dhënave për rruajtjen e të cilave janë të nevojshme njësi me kapacitet të madh.

DVD (Digital Versatile Disk) është disk optik i ngjajshëm me CD diskun dhe me dimensione

të njejta. Ekzistojnë DVD disqe një anësore dhe të regjistruara në të dy anët. Çdo anë ka kapacitet prej 4.7 GB. Me teknikë të posaçme kryhet shkruarje në dy shtresa dhe kapaciteti i

një DVD arrin deri në 18 GB.

Documents

INFORMATIKA - …klubiteknikmekatronikagjonserrec.weebly.com/.../informatika_.13.pdf · Informatika 2013 nga Dritan Halimi SHFMU “Gjon Serreçi “ - Ferizaj INFORMATIKA Fjala informatikë