1NFORMATIKA FNNININ PREDMETI............................................................................................................................1 KOMPTERIN QURULARI................................................................................................................................................3 KOMPTERIN SAS QURULARI. ...............................................................................................................................................4 YADDA QURULARI..............................................................................................................................................................5 KOMPTERIN LAV(PERIFERIYA) QURULARI ...........................................................................................................................5 KOMPTERIN PROQRAM TMINATI V TSNIFATI...............................................................................................6 TTBIQI PROQRAMLAR V ONLARIN TSNIFATI...........................................................................................................................7 ALQORITMIK DILLR..............................................................................................................................................................7 WINDOWS MLIYYAT SISTEMI.....................................................................................................................................8 FAYL SISTEMI........................................................................................................................................................................8 OBYEKTLRL ILR...........................................................................................................................................................10 WINDOWS-DA TNZIMLMLR.............................................................................................................................................11 TTBIQI PROQRAMLARIN ICRA EDILMSI SULLARI.........................................................................................11 MICROSOFT WORD PROQRAMI HAQINDA.................................................................................................................11 MICROSOFT WORD PROQRAMININ PNCR ELEMENTLRI.........................................................................................................12 WORD PROQRAMINDA MRLRIN QISA XLASSI......................................................................................................................14 POWER POINT PROQRAMI. PREZENTASIYALAR.....................................................................................................14 AVTOKORREKSIYA..............................................................................................................................................................15 NTERNET NDIR?...............................................................................................................................................................15 NTERNET EXPLORER BRAUZERLRI........................................................................................................................................16 FRONT PAGE PROQRAMINA GIRI...............................................................................................................................16 MS EXCEL ELEKTRON CDVL....................................................................................................................................17 OYUUN NVAN ANLAYII. ..................................................................................................................................................22 NISBI V MTLQ NVANLAR................................................................................................................................................25 VERILNLR BAZASINI IDAR ETM SISTEMLRI..............................................................................................27 VERILNLR BAZASININ YARADILMASI....................................................................................................................................27

NFORMATIKA FNNININ PREDMETI. nformatika mlumatn EHM(Elektron hesablama manlar) vasitsi il qbul, emal v trlmsini yrnn elmdir. Mlumat traf mhitd grdklrimiz, eitdiklrimiz, hiss etdiklrimizdir v ya traf mhitd topladmz biliklr toplusudur. Mlumat nyi hat edir: musiqi, idman, siyast, iqtisadiyyat v s. Mlumat hans kild tsvir olunur: ss, video, qrafika, cdvl, mtn, dd v s. n hmiyytli ddi kild informasiyadr. xtiyari mlumat zrind 3 nv mliyyat aparlr: 1. mlumatn toplanmas 2. mlumatn emal 3. mlumatn thlili v istifadsi Simvol deynd rqm, hrf, duru iarlri nzrd tutulur. Mlumatn nvlri: hrfi, ddi, qrafik, impuls, ss, kodladrlm, proqram tipli. Hr nv mlumata aid nmunlr gstrilsin. Hr nv mlumat emal etmk n xsusi

2

kompter proqramlar var. Proqram hr hans mslni hll etmk n myyn alqoritmik dild yazlm mrlr ardclldr. Kompter sz hesablama demkdir. Mlumatn emal olunmasn avtomatladrmaq n istifad ediln masir texniki vasitlrdn biridir. Vzifsi: 1. mlumat daxil edir(daxiletm) 2. mlumat zrind mliyyat aparr 3. xarici yadda qurularnda yadda saxlayr Kompterin sas arifmometrdir. Arifmometr ancaq konkret mliyyatlar yerin yetirir(+, -, :, *). Kompter is insann itirak olmadan, lbtt, vvlcdn verilmi proqramla mrkkb hesablama mliyyatlarn yerin yetirir. Bundan lav, aralq v yekun nticlri yadda saxlamaq qabiliyytin malikdir(yadda). nformatika digr elmlrl sx laqdardr. Masir hyatda kompter elmin btn sahlrind ttbiq olunur. Riyazi hesablamalarda, tbabtd: diaqnostika v malic metodlarnn ttbiq olunmasnda, layihldirilmd, iqtisadiyyatda, drs prosesind, adi hyatda-inkiaf etdirn oyunlar, nternet bksi: btn dnyada olan mlumat almaq imkann verir v s. Kompterin istifad olunduu sahlr aid 15 misal gtirin. Kompterin yaranma tarixi. Bu fayla baxmaq n Ctrl dymsini v mausun sol dymsini eyni zamanda vurun. N n kompter ehtiyac oldu? Byk hcmd mlumat byk srtl emal etmk zruriliyi. Buna aid misal: Abituriyent sistemi, Reytinqlrin hesablanmas, Sekilr, Statistik mlumatn emal v s. Dediyimiz kimi, kompter yalnz ddi kild mlumat emal edir. Digr mlumat nvlrini(ss, tsvirlr, qrafika, cihazlarn gstricilri ) kompterd emal olunmas n ddi kl evrilmlidir. Hrfi kild olan rqmlr uyunladrlmas kodladrlma adlanr. Kompterd mlumatn l vahidi bitdir. Yaddan l vahidi baytdr. Say sistemlri. Kompterd 256 simvoldan istifad edilir. Bu simvollar 2-lik say sistemind kodladrmaq lazmdr. vvlc hr simvola 10-luq say sistemin bir rqm uyunladrlr. Sonra is 2-lik say sistemin evrilir. Bildiyimiz kimi kompterd mlumatn l vahidi 1 bit-dir. 256 simvolu kodladrmaq n ne bit lazmdr? gr 1 bayt=2bit olarsa ne simvolu kodladrmaq olar? 0 v 1-lrdn ne kombinasiya alrq: 00,01,10,11 demli 4 (v ya 22) simvolu kodladrmaq olar gr 1 bayt=3bit olarsa ne simvolu kodladrmaq olar? 0 v 1-lrdn ne kombinasiya alrq: 000,001,010,100,011,110,101,111 demli 8 simvolu v ya 23 kodladrmaq olar v s. Bu qayda il alrq ki, 256 simvolu kodladrmaq n 8 bit (v ya 23 ) lazmdr Misal n: A---65----01100101 1Bayt=8 bit

3

1KB=1024B 1MB=1024KB 1GB=1024MB (Byk hrflrl yazlr) 16-lq say sistemind A-10, B-11, C-12, D-13, E-14, F-15. 16-lq say sistemind yazlm ddlrin sonuna h hrfi lav olunur. ox vaxt shv nvanlar gstrmk ndr. B9h-11*16+9=185, 4A9F-4*163+10*162+9*161+15*160=19103 v s. Kompterin qurular. Kompter v istifadi arasnda interfeys. Kompterl nsiyyt masir dvrd dialoq rejimind hyata keirilir. Dialoq komanda v proqramlarn kmyi il yaradlr. Myyn mliyyat yerin yetirmk n kompterim baa ddy dild ona veriln gstri komandadr. Proqram komandalarn myyn kild toplusudur. Birinci nsildn balayaraq indiy qdr btn kompterlr bir-birindn n qdr frqlnslr d, hams Fon Neymann verdiyi klassik sxem sasnda ilyir. Kompterin mumi quruluu: 1. Hesabi-mntiqi quru-xsusi elektron sxem ip (cheap) hesab v mntiqi mliyyatlar aparmaq ndr 2. daredici quru ip olub kompteri idar etmk, proqramlar yerin yetirmk, qurulara mracit etmk v s. ndr. Buna bzn kompterin beyni d deyilir. 3. Operativ Yadda kompterin el bir hisssidir ki, btn daxil edilnlr zrind mliyyatlar mhz orada keirilir. Buna daxili yadda da deyilir. 4. Xarici qurular informasiyan kompter daxil etmk v uzun mddt yadda saxlamaq ndr. Buna xarici yadda da deyilir. Qeyd: Masir kompterlrd hesabi-mntiqi quru, idaredici quru il birg prosessor adlanr. mumi quruluun sxemi aada gstrilib.

4

Hesabimntiqi quru

Giri qurusu

Yadda qurusu

x qurusu

idaretm qurusu

Kompterin sas qurular. 1. Klaviatura 2. Monitor(displey, ekran) 3. Sistem bloku 4. Mouse Sistem blokuna daxildir: 1. Srt disk 2. Disk srclri 3. Prosessor sas Qurularn vziflri: Klaviatura daxil etm qurusudur. Klaviaturada drd qrup dym vardr. 1-ci sas qrupa daxil olan dymlr: hrflr, rqmlr, iarlr 2-ci qrupa idaredici dymlr daxildir: Enter daxil etmk Esc rejimdn xmaq Caps Look byk hrflr kemk Spase bo mvqe Back Space kursordan sol trfi pozur Ctrl, Shift, Alt bu dymlr baqa dymlrl ildilir. Misal n Ctrl+C kopya etmk ndr, Ctrl+Alt+Del kompter yenidn yklmk n Tab kursoru 8 mvqe saa atr. Print Screen ekran grnn bufer yaddaa krr Page Up, Page Down mtni ekran shiflrin gr vrqlyir Home mtnd kursoru bir baa strin vvlin gtirir End mtnd kursoru bir baa strin sonuna gtirir

5

3-c qrup (hrkt) dymlr 2 rejimd ilyir: Num Loock dymsi aktiv olanda rqmlrl ilmk olur, aktiv olmayanda kursoru idar edn dymlr ilyir Klaviaturadak (aadak) dymlr kursorun hrktini tmin edir.

4-c qrup dymlr funksional dymlrdir: F1:F12. Bu dymlr mxtlif proqramlarda mxtlif vziflr dayr. F1 dymsi hmi kmkini ar(Help). Monitor ks etdirm qurusudur. Monitorlar bir-birindn lsn gr, icaz verm qabiliyytin gr frqlnirlr. Monitorun ls dedikd diaqonalnn uzunluu nzrd tutulur. l vahidi dym-dr. Ekrann icaz verm qabiliyytini gstrn nqtlr Piksel adlanr. Monitorlarn oval v mstvi nvlri var. llri 14, 15, 17, 19, 21, 23. Monitorlar qrafik v mtn rejimind ilyir. Mtn rejimind 25 stir v 80 stundan ibart olur. Qrafik rejimd ekran myyn sayda nqtlrin kmyi il tora brnr. Buna hm d gstricilik qabiliyyti deyilir. Misal n: 640x480, 800x600, 1024x768, 1600x1200. Prosessor idaredici qurudur. Kompteri srti prosessorun bir saniyd apara bilcyi elementar mliyyatlarn saydr. ksr hallarda kompterin srti kimi kompterin takt tezliyi qbul edilir v (herts) hz (KHz, MHz, Ghz)l llr. Operativ yadda v ya daimi yaddan tutumu 64, 128 , 256, 512 MB ola bilr(RAM). Masir dvrd OY-n tutumunu daim artrmaq olur. Mouse manipulyatordur. ki dymsi olur: sa v sol. Sa dym mr dymsidir, sol dym is kontekst asl menyular amaq ndr. Yadda qurular Yadda qurularn 3 nv vardr: 1. Daimi (Kompteri ilkin yklmk ndr) 2. Daxili (operativ) 3. Xarici Xarici yaddan nvlri: srt disk(Hard Disk), nazik disklr(floppy), lazer disklri(CD ROM, CD RW, DWD ROM,DWD RW), flash v s. Bunlar bir-birindn v z aralarnda tutumlar il frqlnir. 3lk Nazik disklrin istehsal artq dayandrlb. Daxili yaddada mliyyatlar daha srtl gedir. Lakin kompter sndrldkd mlumat itir. Xarici yadda mlumat uzun mddt yadda saxlamaq, bir kompterd digrin krtmk v sni olaraq kompterin yaddan artrmaq ndr. Yadda qurularn mntiqi adlar: A:-nazik disklr, C:, D:, E:-brk disk, E:CD disklr. Kompterin lav(periferiya) qurular.

6

Printer ap etm qurusudur. Printerlrin 3 nv vardr: Matris, axarl, lazer. Skaner mtn v qrafik mlumat kompter oxuyur Modem qlobal bky (nternet) qoulmaq n istifad olunan qurudur. Strimmer byk hcmli mlumat maqnit lentlrd saxlamaq ndr. Plotter, kolonka, kamera v s. Masir kompterlr 3 yer blnr: super, mini, mikro. Mikro kompterlrin n populyar PC(personal kompter) frdi kompterlrdir. Frdi kompterlr 2 yer ayrlr: Notebook, ?????? PK lrin Byk EHM-na nisbtn lverili olmann sbblri: - stifadi n rahat interfeys malik olan , dialoq rejimind ilyn proqramlar (menyu, kmki v s.) - Frdilik - Byk hcmd olan mlumatn srtli emal - Tmirin asanl v yksk keyfiyytliliyi - Periferiya qurularndan istifad etmk imkanlar - Btn sferalar hat edn proqram tminat - bklr birldirilmk imkan Kompterin proqram tminat v tsnifat Dnyada mvcud olan proqramlar 3 sinf blnr: 1. Sistem proqramlar 2. Ttbiqi proqramlar 3. nstrumental proqramlar (Alqoritmik dillr). Sistem proqramlar kompteri idar etmk ndr. Sistem proqramlarna daxildir: 1. mliyyatlar sistemlri 2. rtk proqramlar 3. Arxiv proqramlar 4. Antivirus proqramlar 5. Drayverlr(xarici qurular birldirn) 6. Utilitalar v s. mliyyat sistemi kompteri idar edn, kompterin qurularn bir-birin balayan, kompterl istifadi arasnda laq yaradan proqramlar toplusudur. Misal n: MS-DOS, Windows 95/98/NT/XP/2000/2003, Linux, Unix v s. Sistem olan tlblr. rtk proqramlar mliyyat sisteminin mrlrindn rahat istifad etmk n yaradlan proqramlardr: Misal n: NC,Windows 3.1, Widows z hm mliyyat sistemidir hm d rtk proqram.

7

Arxivator proqramlar diskdki fayllarn cmldirilmsi, sxlmas v qorunmas mqsdi il onlar xsusi arxiv qovluqlarna ya biln v lazm olduqda hmin qovluqlar idar edn utilit proqramlardr. Onlarn genilnmsi .zip, arj, rar. Antivirus proqramlar kompterdki viruslar tsbit ed biln, passivldirn v sil biln, eyni zamanda viruslarn kompter daxil olmasnn qarsn alan xsusi tyinatl utilit proqramlardr. Misal n: Norton Antivirus, Kaspersky AYP v s. Kompter virusu z kiik hcmli ziyanverici proqram mhsuludur. Virus proqramlar Antivirus proqramlarndan bir addm qabaqda gedir. Utilitlr latnca utilitas fayda szndn gtrlm v ikinci drcli sistem proqramlarn tkil edn proqramlardr. Utilitlr sas olaraq mliyyat sisteminin lav imkanlarn hyata keirir v ya zn mxsus funksiyalar hyata keirir. Utilitlr aadak qruplara blnr: 1. Kontrol, test v diaqnostika proqramlar. 2. Drayver proqramlar 3. Arxivator proqramlar 4. Antivirus proqramlar 5. CD v ya DVD yazc proqramlar Ttbiqi proqramlar v onlarn tsnifat Hr hans sahd ttbiq olunan, rahat interfeys malik olan, dialoq rejimind ilyn hazr proqram mhsuludur. Ttbiqi proqramlarn nvlri: 1. Mtn redaktorlar: MsWord? WordPad, Notepad v s. 2. Elektron cdvllri: Sheet, Super Calk, Ms Excel, Lotus v s. 3. Qrafik proqramlar: Paint, Power Point, Corel Draw, Photo Shop 3Dstidio MAX v s. 4. Nriyyat ilri 5. Verilnlr bazasn idar edn sistemlr: Fox Pro, Ms Access v s. 6. Prezentasiyalarn tqdimatlar) yaradlmas n Power Point 7. Mhasibat ilri 8. SAPR (layihldirilmnin avtomatladrlmas) Auto Cad 9. Statistik analiz n istifad olunan proqramlar 10.PC oyunlar, yrdici proqramlar, kil v animasiya 11.bklri idar etmk n istifad olunan proqramlar Alqoritmik dillr Alqoritmik dillr v ya instrumental proqramlar yuxarda gstrdiyimiz sinif proqramlarn yaratmaq n altdir. Misal n: Turbo Pascal, Java, Delphi, C++ v s.

8

Windows mliyyat sistemi. Windows mliyyat sisteminin mqayisli tsnifat Windows-un obyektlri 3 qrupa blnr: 1. sas obyektlr-qovluqlar, proqramlar, sndlr 2. Shortcut (yarlk, qsa yol) 3. Xsusi obyektlr: ii stolu(desktop), msllr paneli(task bar), Start dymsi, My computer v s. Msllr panelind Start dymsini vurduqda Windows-un ba meyusu alr.

Bzi mrlrdn sonra iarsi gstrir ki, alan siyah vardr. iarsi is bildirir ki, bu mrin yerin yetirilmsi n lav mlumat verilmlidir. mrin sonunda he bir iar yoxdursa mr bir baa yetirilir. Fayl sistemi Kompter fayl sistemi yaddada hr nv informasiyann yerldirm qaydalarn myyn edn bir strukturdur. Masir mliyyat sistemlrind 2 nv fayl strukturu istifad olunur: FAT32, NTFS. FAT32 fayl sistemi 32 bit informasiya mbadilsin imkan yaradr v srt baxmndan daha srtlidir. NTFS sistemi is WindowsNT sistemind istifad olunur. Daha etibarl v daha sabitdir. Mlumatn saxland yer v yaxud diskin adlandrlm oblastna fayl deyilir. Baqa szl, xarici yaddada yerln v myyn mntiqi strukturu olan verilnlr fayl adlanr. Fayl hr hans proqramladrma dilind yazlm proqram, istniln mzmunlu mtn, emal n nzrd tutulmu ddi dyinlr ola bilr. Fayl ingilis sz olub snd demkdir. Hr bir snd kimi fayln z ad var v kompter onu bu adla axtarr. Fayln ad iki hissdn ibartdir: sas hiss v genilnm. Fayln genilnmsi 3 simvoldan ox ola bilmz. Ad v genilnm arasnda nqt qoyulur. Genilnm fayln tipini gstrir. Misal n: Readme.exe Ad genilnm Windows-da genilnm fayln ad qarsnda xsusi nianla gstrilir.

9

Fayl nvlri: Kompter fayllar yaradld v istifad olunduu proqramlardan asl olaraq aadak kateqoriyalara ayrmaq olar: - Sistem fayllar mliyyat sisteminin v istifad eldiyi daxili fayllardr. Genilnmlri-.sys, :ini, :dll, :com v s. - Proqram fayllar Proqramlar iltmk n lazm olan daxili fayllardi. Genilnmlri: :exe, :bat - Sndlr mtn, kil, tqdimat(prezentasiya), elektron cdvllri, musiqi, video, v digr fayllardan ibartdir. Genilnmlri :doc, :bmp, :jpg, :xls, :ppt, :wav, :wm2, :mp3, :mid, :gif, :swf v s. Fayln ad ss ss ss ss ss ss ss ss Ss ss ss ss Genilnm doc xls ppt bmp Jpg Exe, com Sys Txt, rtf Wav, Mp3 Mpg qif Nian aqlanmas Ms Word Ms Excel Ms Power Point Paint Paint cra olunan cra olunan Sistem WordPad musiqi video animasiya

Fayl struktur nvlri: Qovluq-fayllarn virtual olaraq qrupladrlmas n v iyerarxik sulunun yaradlmas n istifad olunan qurulu nvdr. Baqa szl qovluq fayllarn saxland yerdir. Qovluun atributlar: gizli, sistem, arxiv, read onlu. Qovluqlarn iind yaradlan qovluq alt qovluq adlanr. Snd kompter istifadilri trfindn yaradlm, adtn ttbiqi proqramlarla birlikd istifad olunan fayllardr. Qsa yol (ortcut, yarlk) znd ancaq fayla(qovlua) olan yol (fayln nvan) haqnda mlumat saxlayan fayldr. Qsa yol ancaq aid olduu fayl strukturunun almas n istifad olunur. nvan (yol, Path(adress)) kompter yaddanda yeri haqnda mlumat vern struktur quruluudur. Ms:C:\Document and Settings\My Dokuments\qr233\cv.doc nvan gstrm qaydalar:

10

1. sas kataloq(root) ilk olaraq gstrilir v :\iarsi yazlr. Latn hrfindn sonra : iarsi diski gstrir. 2. root-dan sonra i-i n stdkindn balayaraq n alt qovlua qdr \ iarsi il ayrlan qovluqlar yazlr. 3. n sonda fayln ad v genilnmsi gstrilir. stifad mvqeyi nzrindn Windows da proqramlar 3 yer blnr: 1. Daxili proqramlar 2. Xarici proqramlar 3. MS DOS mliyyat sisteminin proqramlar Daxili proqramlar Windows-la birg kompter yklnn proqramlardr: Paint, Word Pad v s. Xarici proqramlar bu v ya digr yolla lav ediln v yalnz Windows-un trkibind ily biln proqramlardr. MS DOS-un proqramlar is Windows-a qdr mvcud olan sistem proqramlardr. Xarici proqramlar kompter myyn etmk n Setup.exe, install.exe v ya .exe genilnmsi olan fayllara mracit edib veriln suallara cavab vermkl proqram kompter yklmk olur. Xarici proqramlar lv etmk n xsusi menyuya mracit olunur. Obyektlrl ilr. Obyektlrin seilmsi - Bir obyektin seilmsi - Bir ne qonu olmayan obyektin seilmsi(Ctrl dymsinin kmyi il) - Qonu obyektlrin seilmsi (Shift dymsinin kmyi il) - Btn obyektlrin seilmsi Obyektin yerinin dyidirilmsi - Bufer vasitsi il - Mausun sol dymsi il Obyektlri lv etmk n bir ne sul var: Klaviaturada Delete dymsi il, kontekst asl menyu il v dayb korzinaya atmaqla. Hminin obyektlri kopzinaya gndrmdn bir baa lv etmk olar. Bunun n klaviaturada Shift+Del dymlrini birg iltmk lazmdr. Menyular Myyn mliyyat yerin yetirmk n kompterin verdiyi tkliflr sihahsdr. Winows-da 4 cr menyu var: 1. daredici menyu (Ba menyular) 2. Vertikal menyu (alt menyu) 3. Sistem menyusu

11

4. Kontekst asl menyu Pncrlr. Winows-da btn mliyyatlar pncrlrd hyata keirilir. Ona gr proqram Winows adlane. 4 cr pncr var: 1. Qovluqlar pncrsi 2. Proqram pncrsi 3. Sndlr pncrsi 4. Dialoq pncrsi Windows-da tnzimlmlr stifadinin zvqn mvafiq olaraq Windows-da bir sra tnzimlmlr etmk mmkndr. Ekrann tnzimlnmsi. Bunun n Control Panel-d ekrann xsusi pncrsini amaq lazmdr. i stolunun zrindki klin tyin edilmsi n menyunu ab istniln kli semk tklif olan variantlar semk kifaytdir. Ekran mdafi edn proqramlar Screen Saver adlanr. Bu proqramlardan kompterd ilyn zaman mcburi fasillrd istifad olunur. Klaviaturann tnzimlnmsi. Mtn yazarkn msllr panelind dil indikatoru il lazm dili tyin etmk olar. Hans dild mtn yazma klaviatura vasitsil d tyin etmk olar. Bir dildn digrin keidi Ctrl+Shift v ya Alt+Shift dymlrin kombinasiyasna balamaq olar. Bundan lav, mouse-nin tnzimlnmsi, dzgn vaxtn tyin edilmsi, lazmi lknin milli atributlarnn myyn edilmsi yni pul vahidini v zamann gstrilm formalarn, ddlrin yazlma qaydalarn, mxtlif yaz riftlrinin tyin olunmas v bir sra sistem tnzimlmlri. Ttbiqi Proqramlarn icra edilmsi sullar. Ttbiqi proqramlar bir ne sullarla icra etmk mmkndr: 1. Ba menyuya daxil edib icra etmk. 2. Diskd mvcud olan, lakin ba menyuya daxil olmayan proqramlar Windows Explorer v ya My Computer vasitsil icra etmk olar. Bu halda proqramn tam nvann bilmk lazmdr. 3. Windows-un ba menyusunda Run mrindn istifad edrk ttbiqi proqramn icraedici faylnn nvann dzgn gstrrk proqram icra etmk mmkndr. 4. Mhm proqram bir baa icra etmk n i stolunda qsa yol (yarlk) yaradlr. 5. Proqramda yaradlm sndi yklmkl.

Microsoft Word proqram haqnda

12

Microsoft Word ttbiqi proqramlar sinfin daxildir. Microsoft Word mtn redaktorudur. Vzifsi: mtni daxil etmk, redakt etmk, formatlamaq v s. Microsoft Word proqramnn pncr elementlri. Microsoft Word proqramnn 3 pncrsi var: 1. Proqram pncrsi 2. Snd pncrsi 3. Dialoq pncrsi

Proqram pncrsinin sol yuxar kncnd balq stri yerlir. Balq strin daxildir: proqramn ad, cari fayln ad v proqramda yaradlan fayln genilnmsini vz edn nian. Niann zrind mausun sol v ya sa dymsini vursaq proqram pncrsinin sistem menyusu alr. Sistem menyusunda 6 mr var: 1-brpa etmk (Restore), 2-yerini dyimk(Move), 3-lsn dyimk(Size), 4-bkmk(Minimize), tam ekran lsnd amaq(Maximize), 6-balamaq(Close). Proqram pncrsinin sa yuxar kncnd ekran idar edn, sistem menyusunun 4 funksiyasn yerin yetirn 3 dym yerlir. - bkmk(Minimize) - tam ekran lsnd amaq(Maximize) - balamaq(Close) - lsn dyimk(Size) Balq strinin altnda ba (horizontal) menyu yerlir. Ba menyunun hr bir kateqoriyasnn alan alt (vertikal) menyusu vardr. Misal n kateqoriyasnn

13

vertikal menyu hisssi: . Ba menyunun altnda Standart panel yerlir. Standart paneldki nianlar ba menyunun tez-tez istifad olunan mrlri vz edir. Standart paneldki Standart paneldki mrlr natamam olur, ba menyuda is daha dolundur. Standart paneldki nianlar ym rtidir, yni lazm olmayan nianlar ydrmaq v yeni nianlar lav etmk mmkndr. Bu mliyyat / mri vasitsil etmk mmkndr. Standart panelin altnda Formatladrma paneli yerlir. Formatladrma 2 cr olur: simvollarn v abzaslarn. Simvollarn formatlanmasna daxildir: Yaz riftlri, yaz stillri, simvollarn ls, rngi, simvollar arasnda msaf, simvolu stird mvqeyi, mxtlif effektlr v s. Simvollar / mri vasitsi il formatlayrlar. Abzaslarn formatlanmasna daxildir: Sa v sol msaflr, abzasn lsnn tyini, abzaslar v stirlr arasnda msaf, mtnin shifd vziyyti v s. Abzaslar / mri vasitsi il formatlayrlar. Formatladrma panelinin altnda xtke yerlir. Xtkein kmkliyi il abzaslarn formatlanmasnn bir hisssini etmk mmkndr. Xtke zrind qara zolaqlar mtn dmyn hissni (kolontitulu) gstrir. Kolontitulun llri / mri vasitsi il tyin olunur. Kolontitullarda, sasn, shiflrin nmrlri olur. Bzi hallarda mllifin ad v ya onun oxucuya tvsiysi salnr. Qalan sah ii sah adlanr. i sahd mtn yazlr. Mtnin haradan balanacan gstrn aquli xtt kursor adlanr. i sahnin sanda v aasnda frladc zolaq yerlir. Frladc zolaq n vaxt ml glir? Mlumat ona ayrlan sahd yerlmdikd frladc zolaq ml glir. Frladc zolaq zrind olan dair onun stnd v altnda olan dymlrin hans parametr gr keidi tyin edir. O nianlar qara rngd olanda mtni shiflr gr vrqlmk olur. Mavi rngd olanda is baqa parametrlr gr keidi tmin edir. Misal n, qeydlr gr, balqlara gr v s. i sahnin altnda adtn kil paneli olur. n altda vziyyt stri yerlir. Vziyyt strind mtnin ne shifdn ibart olduu v kursorun yerldiyi shifnin nmrsini grmk olur. Vziyyt strind OVR iki vziyyt alr.

14

Aktiv v passiv. Mtn simvolu lav etmk istynd passiv, vz ednd aktiv olur (nsert dymsi). Word proqramnda mrlrin qsa xlassi. Fayln yaradlmas, almas, yaddaa salnmas v s. il bal mrlr File kateqoriyasndadr. Faylda redakt etmk n Edit kateqoriyasndan istifad edilir. Proqram pncrsinin grnnn trtibat n mrlr View kateqoriyasndadr. nsert(daxil etmk) kateqoriyasndak mrlrdn snd kil, zaman, mndricat v s. daxil etmk n istifad edilir. Simvol v abzaslarn formatlanmas v digr formatlanma mrlri Format menyusundadr. Servis xidmtlri Tools kateqoriyasndadr. Avtomatik cdvl kmk v formatlamaq n Table kateqoriyasndan istifad edilir. Help kateqoriyasnda kmkini armaq mrlri yerlir. Power Point proqram. Prezentasiyalar. Prezentasiya - (ingilis sznd gtrlb presentation- tqdimetm demkdir) myyn mvzuya aid olan rngli kil-slayd toplusudur. Power Point proqram ttbiqi proqramlar sinfin daildir. Prezentasiyalarn, yrdici slaydlar, dvtnamlr v s. yaradlmas n istifad edilir. Bu proqramda yaradlan fayllarn genilnmsi .ppt-dir. Genilnmni vz edn nian Word proqramndan frqli olaraq Power Point proqramnda ilyn adam xsusi yaradclq qabiliyytin v bdii zvq malik olmaldr. Power Point proqramnda yaradlan fayllar rngli killr, sslr, animasiya mayit edir. Yaradlan slaydlara kompterin ekrannda baxmaq n xsusi mrlrdn, geni auditoriyada baxmaq n is xsusi proyektorlardan istifad edilir. Power Point proqramnda yeni fayl yaratdqda alan dialoq pncrsind slaydn mxtlif nvlri (maketlri) tklif olunur. Lazmi maketi semk lazmdr. Maket seildikdn sonra lazmi atributlar (kil, mtn, balq) daxil edilir. Slayd hazr olandan sonra dizayn ilri aparlr. Yni mtnin formatlanmas, slaydn fon rnginin tyin edilmsi, istifad olunan killrin lsn dyidirmk, sayn oxaltmaq, animasiya effektlri vermk, v s. Power Point proqramnda yaradlan snd 4 rejimd baxmaq olur: 1. Slayd rejimind 2. struktur rejimind 3. Slaydlarn toplants (sort) rejimind 4. qeydlr shifsi rejimind Hr rejimin znn dymsi var v onlar ekrann sa aa trfind yerlir. Bundan lav hmin mrlr ba menyunun View kateqoriyasna daxildir. Baqa

15

proqramlarda olduu kimi slaydlarn zrind standart mliyyatlar aparmaq mmkndr: Slayddan slayda kemk, slayd pozmaq, yeni slayd amaq v s. Avtokorreksiya Ms Office proqramlarnda mtn yan zaman qrammatik, orfoqrafik shvlr avtomatik shvlr avtomatik olaraq yoxlanlr. Dzgn yazlmayan szlrin altndan dalavar qrmz xtt kilir. Shvlri dzltmk n 2 sul vardr: 1. l sulu: shv yazlan szn stndn mausun sa dymsini basb, alan siyahda dzgn variant semk lazmdr 2. Avtomatik sulla: Ba menyuda Tools kateqoriyasndan Spelling and Grammar mrindn istifad olunur Shvlrin yoxlanma dilini Tools/Language mrindn tyin edilir. Mtn yazan zaman shvlrin yoxlanb yoxlanmamas Tools/Option mrindn tyin olunur. nternet ndir? Mxtlif kompterlrin laq kanallar vasitsil birldirilmsi onlarn imkanlar qat-qat artr. Bu cr birlm kompter bksi adlanr. Kompter bklri 3 qrupa ayrlr: 1. Lokal bk 2. Regional bk 3. Qlobal bk Bir mssisd v onun yaxnlndak binalarda olan kompterlrin birg ilmsi lokal bk tkil edir. Bir regionda birg ilyn kompterlr regional bk tkil edir. Btn dnya kompterlrin birg ilmsi qlobal bk tkil edir. Buna misal - nternet nternet WWW- mumdnya hrmk toru nternetdn mlumat almaq v mlumat mbadilsi n istifad edilir. Shif-konkret Sayt Server kompter Provayder nternet tminats nternet shiflrinin nvanlar (URL) http://WWW.datafor.net (http-Hype Text Transfer Protocol-hipertextlrin trlm protokollar) WWW.prowiders.ru nternetd qeyd olunmu domen ad. Domenlr mxtlif sviyyli olur. n yksk sviyy onun hans lky aidliyini gstrir. .ru zonasna daxil olan saytlar 2-ci sviyylidir. 3-c sviyyli domen d 2-ci sviyyli domen daxil olur. Misal n: www.sandra_cretv.narod.ru 1-ci sviyyli domenlr corafi mnsubiyyti v ya mssisnin tipini gstrir. Ch-in, fr-Fransa, de-Almaniya, Jp-Yaponiya, ru-Rusiya, az-Azrbaycan, twTayvan, ua-Ukayna, uk-Byk Britaniya, tr-Trkiy

16

Gov-hkumt tkilatlar, com- ixtiyari kommersiya tkilat, net-bk xidmtlrin aid tkilat v s. (nato, name, shop, edu) nternet Explorer brauzerlri Brauzerlr www shiflrin bax tmin edn proqram idi . ndi onun imkanlar artb v demk olar ki, bir azdan Windows-un trkibind S-n evrilck. Brauser Internet Explorer Outlook Express pot v yeniliklrl ilmk n proqram Net Meeting telefon bk laqsi Microsoft Chat mtn rejimind shbt Microsoft Messenger srtli mlumat mbadilsi (telefon, mikrofon) Dftrd son shiflr???????

Front Page proqramna giri nternetd Web shiflrinin v Web dynlrinin ilnmsi n istifad olunur. Bu proqramn imkanlar ox geni bir sahni hat edir. Web shiflrinin yaradlb redakt edilmsi n btn imkanlar biln mtxssis tapmaq tindir. Web shiflrinin redakt olunmas, dynlrin idar olunmas, Web dynlrinin yaradlmasnda Front Page proqramnn digr Office proqramlarna inteqrasiya edilmsi kimi mxtlif msllrd mxtlif mtxssislr ilyir. Aadak msllr baxaq: 1. Web shiflrinin yaradlmas 2. Web dynlrinin yaradlmas v idar olunmas 3. Ssenarilrin ilnmsi v Web shiflrinin dinamik dyidirilmsi 4. Proyekt zrind mxtlif qruplarn birg ilmsi 5. Front Page proqramnn Office XP proqramlar il birg ilnmsi 6. Front Page v Web severlr 7. Web shiflrin kil lav olunmas Web shiflrinin redakt olunmas n Front Page proqramnda oxlu vasitlr var: - HTML formatnda baza sndlrinin yaradlmas

17

- Sndlr cdvllr, rivlr, multimediya elementlrini daxil etmk - Verilnlr bazasna daxil olmaq. Java Script ssenarilrini yazmaq - Web shiflrin Word, Power Point, Excel, Access proqramlarndan komponentlr daxil etmk Office proqramlarn dizayn altlrin aid etmk olar. Bsdir,,,????????7

MS EXCEL ELEKTRON CDVL 1. MS EXCEL riyazi, iqtisadi, ictimai, fiziki v s. msllrin hlli n istifad olunan Microsoft proqramlar paketin daxil olan proqramlar toplusudur. Excel proqramnda ilkin verilnlr cdvl klind olmaldr. Tcrbd rast gln msllrin sonlu sayda ilkin elementlri ola bilr. Misal n: 1. Verilnlrin say 1 elementdn ibart olan msl. Bu mslnin verilnlrini bir elementdn ibart olan cdvl kimi tsvir etmk olar 2. Verilnlrin say bir ne dn olur. Bu halda onlar bir stird yerldirmk mmkndr. Bel mslnin verilnlri xtti cdvl tkil edir. 3. Verilnlr dzbucaql cdvl v ya matris klind verilir. Excel proqramnda cdvl elementlri: Stir, stun, cdvl, stir v stunun ksimsi-oyuq. 2. MS OFFCE proqramlar kompleksin daxil olan proqramlar1. WORD - mtn redaktoru

2. EXCEL - elektron cdvli 3. POWER POINT prezentasiyalarn(tqdimatlarn) yaradlmas

18

4. ACCESS - verilnlr bazasn idar edn sistem 5. OUTLOOK Xarici dnya il laq yaratmaa imkan vern proqram kompleksi 3. EXCEL proqram pncrsinin elementlri Proqram pncrsinin sol yuxar kncnd balq stri yerlir. Balq strin proqramn ad, Cari fayln ad v Excel proqramnda yaradlan fayln genilnmsini vz edn nian yerlir.

EXCELd i balayan kimi bo cdvli yaddaa yazmaq lazmdr. Bunun n nvan tyin edib msly (fayla, kitaba) unikal ad vermk lazmdr. Sonrak i prosesind myyn vaxt interval il avtomatik yaddaa yazlma mliyyat aparlacaq. Bunu etmkl mlumatn itm thlksini aradan qaldrlmasn tmin etmi olursunuz. (misal n i prosesind iq sn bilr v yaddaa yazlmayan mlumat itir) nian (piktoqram) zrind mausun sol dymsini vurduqda proqramn sistem menyusu alr. Sistem menyusunun 6 mri var:

19

1) Proqram pncrsinin lsn brpa etmk 2) Proqram pncrsinin yerini dyimk 3) Proqram pncrsinin lsn dyimk 4) Proqram pncrsini bkmk 5) Proqram pncrsinin lsn maksimuma atdrmaq 6) Proqram pncrsini balamaq Proqram pncrsinin sa yuxar kncnd ekran idar edn v sistem menyusunun 4 mrini yerin yetirn 3 dym yerlir.1) 2) 3) 4)

- bkmk - bytmk - brpa etmk - balamaq. Msl msllr panelindn gtrlr.

Birinci dym bkmk mrini yerin yetirir v mslni qeyri-aktiv edrk msllr panelind piktoqram klind gizldir. Mslni aktivldirmk n piktoqram zrind mausun sol dymsini vurmaq kifaytdir. Hal-hazrda ilnn proqram aktiv proqram adlanr. Balq strinin altnda Ba menyu v ya horizontal menyu yerlir.

Bu menyuda MS Office n vacib kateqoriyalar yerlir. (

,

,

,

).

Onlarn arasnda Excel n spesifik olan mrlr daxil olan kateqoriyalar yerlir. ( , , , , ).

20

Ba menyunun hr bir kateqoriyasnn alan alt (vertikal) menyusu vardr. Misal n kateqoriyasnn alan alt menyusunun bir hisssi:

Ba menyunun altnda Standart panel v ya altlr paneli yerlir:

Standart paneldki nianlar(piktoqramlar)

ba menyunun tez-tez istifad

olunan mrlrini vz edir. V ya ba menyunun tez-tez istifad olunan mrlri nian (piktoqram) klind standart panel xarlmdr. kild grndy kimi alt menyuda uyun mrlrin qarsnda standart paneldki piktoqramlar yerlir. Standart paneldki mrlr natamamdr, tam mnada imkanlar ba menyuda yerlir. Standart paneldki nianlar ym rtidir, yni istifadinin istyindn asl olaraq lazmi mrlrin nianlarn standart panel lav etmk, lazm olmayanlar is standart paneldn xarmaq olar. Bundan lav, nianlarn grnn, rngini htta klini dyimk olar. ( / mrinin kmyi il) Standart panelin altnda Formatladrma paneli yerlir:

Formatladrma

ndir? Formatladrma

snddki

mtnin grnnn

yaxlandrlmasdr. Formatladrma iki cr olur: simvollarn v abzaslarn. Simvollarn formatlanmasna daxildir: yaz riftlri, yaz stillri, simvollarn ls, rngi, simvollar arasnda msaflr, effektlr, yaz istiqamtlri v s. Abzaslarn formatlanmasna daxildir: sa v sol msaflr, abzasn ls, abzaslar v stirlr arasnda msaflr, yaznn shifd (oyuqda) vziyyti v s.

21

Formatladrma panelinin altnda Dstur stri yerlir: Bu stird seilmi oyuun nvan v oyuun trkibi gstrilir. Excel proqramnda 5-ci stirdn aa ii sah adlanr. ksimsi oyuq adlanr. Aadak kild ii sahnin fraqmenti gstrilib: Latn hrflri il adlandrlm stunlardan v nmrlnmi stirlrdn ibartdir. Stir v stunlarn

i sah fraqmenti. i sahnin altnda shiflr mracit yerlir. Exceld yaradlan snd Book (kitab) adlanr. Mxtlif kitablarda frqli sayda shiflr ola bilr. Bir kitabda shiflrin sayn artrb azaltmaq olar. Shiflri adlandrmaq olar.

Mracit strind shiflrin nmrlri v ya adlar yerlir. Mausun sol dymsi il lazmi shify keid tyin olunur. Mausun sa dymsini shifnin ad zrind vurmaqla onun kontekst asl menyusunu amaq olar. Bu menyudan grnr ki, shiflrin adlarn dyimk, shifni silmk, shifnin yerini dyimk, kopyalamaq olur.

22

Shiflrin adlarn dyidikdn sonra pncr fraqmenti aadak kild

gstrilib. Bu stirdn aada ox zaman rsm altlri yerlir.

n aada Excel-in vziyyt stri yerlir. Oyuun nvan anlay. Excel proqramnda ii sahnin hr bir oyuunun nvan v yaxud koordinatlar var. nvana stunun ad-birinci koordinat v strin nmrsi-ikinci koordinat daxildir. Misal n, A7, B5, C25 v s. Stunlar A-dan Z- qdr ba latn hrflri v ya AAdan V-y qdr ikili hrflrl iar olunur. Sonuncu stunu amaq n eyni zamanda Ctrl+(klaviaturada saa baxan ox iarsi) dymlrini birg vurmaq lazmdr. Aadak kild sonuncu stunun kli gstrilir.

23

Birinci stuna qaytmaq n eyni zamanda Ctrl+(klaviaturada sola baxan ox iarsi) dymlrini birg vurmaq lazmdr. Stirlr 1-dn 65536-ya qdr natural rqmlrl nianlanr. Sonuncu str kemk n eyni zamanda klaviaturada Ctrl+ aa baxan ox dymlrini vurmaq lazmdr. kild sonuncu strin nmrsi gstrilir.

Birinci str qaytmaq n klaviaturada Ctrl+ yuxar baxan ox dymlrini birg vurmaq lazmdr. Hr bir oyuqda rqm, mtn v dstur yerldirmk olur. Oyua yerldirmk n oyuu seib, sonra lazmi mlumat daxil edib Enter dymsini vurmaq lazmdr. ddlr oyuqda sa trf gr, mtnlr sol trf gr dzlr. kild daxil ediln ddin v mtnin oyuqdak vziyyti gstrilib.

Excel proqramnda 2 i rejimi var: adi v dstur rejimlri. Dstur rejimin kemk n seilmi oyuqda = iarsi yazlr. = iarsindn sonra lazmi dstur yerldirilir. = Dsturlarda, sas hallarda, rqmlrin zlri deyil yerldiklri oyuqlarn nvanlar gstrilir(yazlr). Misal n, kvadrat tnliyinin diskriminantnn hesablanmas dsturu d=b2-4ac aadak kimi yazlr:

24

Diskriminantn hesablanmas n dsturu yazma sullarn aradraq. 1-ci sul: Dsturu adi qayda il yazmaq. Bu halda l il yazlr. dsturda itirak edn verilnlrin yerldiyi oyuqlarn nvanlar 2- ci sul: Dsturda itirak edn verilnlrin yerldiyi oyuqlarn nvanlar mausun kmkliyi il daxil edilir. Bu sulu tfsilat il tsvir edk. 1) Diskriminant hesablamaq n ii sahnin E4 oyuu seilir 2) E4 oyuuna ilk nvbd = iarsi daxil edilir. 3) Sonra mausun b msalnn yerldiyi C4 oyuunun stnd vururuq. Dsturda = iarsindn sonra b msaln nvan C4 yazlr.4) Vurma iarsi (*) yazlandan sonra mausla yenidn b msalnn

nvan olan C4 oyuunda vurulur. Bellikl, b2-n aldq. 5) - iarsini klaviaturadan yazlr. Sonra 4 rqmi v *(vurma) iarsi qoyulur.6) A msalnn nvan B4 oyuunun zrind mausu vurmaqla nvan

dstura yazlr, *(vurma) iarsindn sonra C msalnn nvan D4 oyuunun zrind vururuq. 7) Dsturu yazdqdan sonra Enter dymsi vurulur. E4 oyuunda dsturu yazarkn dstur strind onu grmk olur. (kl bax)

25

Nisbi v mtlq nvanlar. Mtlq v nisbi nvan Excel proqramnda hesablamalar aparmaq n n vacib anlaylardr. Onlar bilmdn Excel-dn praktiki olaraq smrli istifad etmk mmkn deyil. Nisbi nvanlar. Hesablama prosesind dyi biln nvanlardr. Onlarda dyin mlumat yazlr. Misal n A5, B4, C15 v s.Sabit olmayan mlumat saxlamaq n nisbi nvanlardan istifad olunur. Mtlq nvanlar. znd sabit mlumat saxlayan nvanlardr. Yni hll olunan msld btn hesablama prosesind sabit qalan mlumat. Hesablama cdvlinin mxtlif nvanlarndan mtlq nvana mracit olunur. Mtlq nvan nianlamaq n $ iarsindn istifad olunur. Mtlq nvan 2 cr olur:1) $ iarsi il ancaq stunu qeyd etmk olur (fiks etmk). Misal n

$A10. Bu halda stun dyimz qalr, stir is dyiir.2) $ iarsi il stri qeyd etmk olar. Misal n, A$10. Bu halda mlumat

eyni stirdn, lakin mxtlif stunlardan gtrl bilr.3) $ iarsi il hm stri hm d stunu qeyd etmk olar Misal n $A$10.

Bu halda mlumat hmi 1 oyuqdan gtrlr. Baqa szl desk bu oyuqdak mlumat btn hesablamalarda sabit olur. Excel proqram haqqnda sas anlaylardan sonra praktiki taprqlar. 1) Excel proqramnn yklnmsi 2) Cdvlin mxtlif oyuqlarn semk. Cdvl zr hrkt. 3) Oyua mtn daxil etmk. Seiln oyua ad daxil etmk. Mlumat daxil etdikdn sonra onun bitdiyini qeyd etmk. Baqa szl, mlumat qbul etdirmk lazmdr. Bunu bir ne sulla etmk olar: a) b) c) Klaviaturadan Enter dymsi vasitsi il Mausla baqa bir oyuun zrind vurmaqla Klaviaturada dymlrd istifad etmkl

26 d)

nvan strind vurmaqla

nian zrind

Qeyd. Btn stunu semk n o stunun ad zrind, stri semk n strin nmrsi zrind mausun sol dymsini vurun. Ad yazlan oyua adn pozulmamas rti il soyad daxil etmli. N ba verdi? Ad soyadla vz olundu. Nec etmk olar ki, mlumat oyua ya lav edk v ya dzlilr edk. Oyua daxil ediln mlumat dstur strind redakt edilir. Demli dstur stri imkan verir: - seiln oyuqda dyiikliklr aparmaq - oyuqda natamam grnn mlumat tam grmk. Cdvlin bir ox imkanlar var: Stir v stunlarn lsn dyimk, stir v stun lav etmk, stir v stunlar pozmaq, cdvli formatlamaq v s. Bundan lav bir ox msllrd funksiyalardan istifad etmk, diaqramlar qurmaq, cdvllrd filtrasiya etmk, mlumatn daxil edilm prosesind yoxlama aparmaq v s. Hesablamadan sonra oyuqda yaranrsa, o demkdir ki, hesablama

nticsind alnan dd oyuqda yerlmir. Hesablamadan sonra oyuqda yaranrsa o demkdir ki, dsturda rqm olmayan element itirak edir. Hesablamadan sonra oyuqda yaranrsa o demkdir ki, sfra blm chdi.

Yoxlama n misal: Y=kx+b xtti funksiyasnn qiymtlr cdvlini trtib edin k=3,5 b=9,5 A1 oyuuna cdvlin baln daxil edin. Yaz riftini, stilini, lsn tyin etmkl A3 v A4 oyuuna x v y daxil edin

27

MSALLAR!!!!! Verilnlr bazasn idar etm sistemlri Verilnlr bazas myyn lamtlrin gr laqlndirilmi, struktur formasnda mlumatlar toplusudur. daretm sistemlri verilnlr bazalarn trtib v emal edn sistemlrdir. Sistemlr qrupa blnr: 1. Relyatsion 2. bk 3. erarxik Relatsion tipli bazalarda verilnlr 2 ll cdvl klind trtib olunur. Daha mrkkb qurulua malik olan mlumat toplusu bk v ierarxik sistemlrl idar olunur. Access ttbiqi proqram verilnlr bazalarnn idaretm sistemlrindn biridir, VB-nn trtibi v emal n istifad olunur. Verilnl bazasnn trtib hisslri: 1. sah(pole) 2. yaz(zapis) 3. cdvl Sah - hr hans bir obyekti xarakteriz edn myyn bir elementdir. Misal n obyekti tlb olan verilnl bazasnda obyekti xarakteriz edn amillr tlbnin ad, soyad, tvlld, cinsi v s. sahlrdir. Cdvl rejimind sahnin tsviri n stun ayrlr. Sahnin ad cdvld stunun ad olur. Yaz Konkret obyekt haqqnda tam mlumat ymdr. Obyekti tlb olan verilnlr bazasnda bir tlb haqqnda olan tam mlumatdr. Cdvl rejimind yaz stirlrdir. Mntiqi, qarlql laqli v myyn bir predmet oblast hat edn verilnlr toplusu relyatsion bazan tkil edir. V yaxud verilnlr bazas myyn predmet oblastnn btn obyektlri haqqnda toplanan mlumatlar toplusudur. Relyation bazasn idaredn sistemlr: FoxPro, Clipper, Or..., Access v s.. Verilnlr bazasnn yaradlmas 1. MS Access proqramnn yklnmsi. (Start/Proqrams/MSAccess) 2. Standart paneld New dymsini sxmaq v yaxud File/New mrini semk lazmdr.

28

3. File/ NewDataBaze pncrsi alacaq. lk nvbd yaradlacaq verilnlr bazasna ad verilmli v myyn nvanda yadda saxlanlmaldr. Misal n: C:/Baze/Library. Verilnlr bazasnn ad Obyektin ad il adlandrlsa daha mqsduyun olar. Nhayt, verilnlr bazasn trtib etmk n aadak pncr alr.

Cdvllr konstruktor rejimind trtib olunur. Bu rejimd verilnlrin tipini, sahlrin adlarn dyimk, lazm olmayan sahlri pozmaq mmkndr. Ms Access proqramnda aadak obyektlrl tan olaq. Cdvl stir v stunlardan ibartdir. Cdvlin stirlrin yaz(zapis), stunlarna is sah(pole) deyilir. Hr bir cdvld eyni tipli obyektlr haqqnda mlumat saxlanlr.(Tabls) Forma Verilnlri cdvl daxil etmk n vasit obyektidir.(Forms) Soru Bir v ya bir ne cdvldn mlumat almaq imkan vern obyekt. (Quers) Hesabat Mlumatlarn ekranda, apda ks etdirmk n istifad ediln obyekt.(Reports) Makros - mliyyatlar srtlndirmk n makrokomanda vasitsi il realladrlan mliyyatlar ardclldr Modul Qeyri-standart proseduralar hyata keirmk n Visual Basic proqram dilind trtib olunan proqramdr.