S E M I N A R S K I R A D

TEMA: FUNKCIJA POREZA

PREDMET: JAVNE FINANSIJE

PROFESOR: STUDENT:

SADRŽAJ:

SADRŽAJ.....................................................................................................................................2

1.UVOD.........................................................................................................................................3

2. FINANSIJSKI SISTEM..................................................................................................................5

2.1. Javne finansije....................................................................................................................5

2.2. Javni prihodi.......................................................................................................................7

2.2.1. Porezi...........................................................................................................................7

2.2.2. Principi oporezivanja...................................................................................................9

2.2.3. Elementi oporezivanja...............................................................................................11

2.2.4. Poreski sistem...........................................................................................................13

3. ZAKLJUČAK..............................................................................................................................17

LITERATURA.........................................................................................................................19

2

1.UVOD

Javni prihodi i rashodi koriste se kao instrumenti fiskalne politike. U federalnom sistemu

javni prihodi i javni rashodi podeljeni su između više državnih nivoa. Osnovni problem -

federalizma je koordinacija odluka različitih državnih nivoa. Funkcija snabdevanja čisto

javnim dobrima treba da se ostvaruje na federalnom nivou. Optimalno snabdjevanje

nacionalnim dohotkom javnim dobrima treba da se obavlja na saveznom nivou, lokalnim

javnim dobrima na određenom lokalnom  nivou, a ostalim javnim dobrima na nivou

između savezne i lokalne vlasti. Funkcija stabilizacije realizuje se na federalnom nivou,

jer se stabilnost posmatra kao javno dobro. Principi federalizma su: supsidijarnost

(centar vlada, dogovoreno uz saglasnost federalnih jedinica), međuzavisnost članica

federacije, zajednički zakoni, jezik, valuta, dvojno državljanstvo. U federalizmu je

značajan princip dobrovoljnosti. Članice federacije zadržavaju svoj identitet i ostvaruju

zajedničke ciljeve. U federalnom sistemu je potrebna stalna koordinacija vlasti i

spremnost da se ona prenosi sa vrha na niže nivoe vlasti.

Javni prihodi su novčana državna sredstva za finansiranje opštih i zajedničkih potreba.

Formiraju se putem raspodjele i preraspodjele nacionalnog dohotka. Klasična teorija je

poreze, takse i prihode od javne imovine posmatrala kao normane-redovne javne prihode

kojima se pokrivaju redovni javni rashodi. Savremena finansijska teorija, pored

klasičnih javnih prihoda, prihvata i javni dug, emisiju novca i druge oblike javnih

prihoda kao dopunske javne prihode, koji služe za prikrivanje javnih rashoda. Javni dug

postaje redovni izvor javnih prihoda modernih država

Na visinu i strukturu javnih prihoda utiču javne funkcije, ekonomska moć države i

konkretni ekonomski odnosi. Javni prihodi izražavaju se u novcu i služe za pokrivanje

troškova opšteg karaktera u jednogodišnjem periodu. Oni su osnovna institucija javnih

finansija, dio su novostvorene vrijednosi, a njihova upotreba ne ugrožava postojeću

imovinu.

Osnovni faktori koji djeluju na sistem javnih prihoda su privredni sistem, društveno-

ekonomsko uređenje zemlje, ostvareni nacionalni dohodak, valičina teritorije, broj 3

stanovnika. Javni prihodi se ostvaruju na osnovu oporezivanja, prihoda javnih

preduzeća, upotrebe državne imovine naknada za usluge državnih organa, javnog duga i

drugo.

Poreski prihodi su osnovni i najznačajniji obim javnih prihoda koje ubire država na

osnovu poreskog suvereniteta. U novije vrijeme javni prihodi se pretežno realizuju na

osnovu poreza na dohodak fizičkih lica, poreza na dobit, poreza na potrošnju, na promet

proizvoda i usluga,  doprinosa za socijalno osiguranje, porez na imovinu i dr.

Javni prihodi predstavljaju efikasan instrument finansijske i ekonomske politike.

Poreska politika je dio ekonomske i socijalne politike. Subjekt poreske politike je država

odnosno njeni organi od centralnih do lokalnih.

Korišćenjem adekvatnih instrumenata poreske politike realizuju se određene

makroekonomske funkcije, odnosno ciljevi:

Stabilizaciona funkcija poreske politike (stabilnost cijena i deviznog kursa);

Alokativna funkcije poreske politike (stimuliše akumulaciju privrednih subjekata kod

sistema poreskih oslobađanja i poreskih olakšica;

Restributivna funkcija poreske politike (vrši se korekcija odnosa iz primarne raspodjele

čime se ostvaruje i socijalna funkcija t.j. vrši se preraspodjela nacionalnog dohotka

između različitih društvenih slojava. Restriktivna funkcija poreske politike sa najčešće

sprovodi kroz:

a) sprovođenje oštre progresivne poreske stope kako bi se zahvatio što više izuzetno

visok dohodak imućnih građana;

b) poreskim olakšicama pomaže se siromašnim društvenim slojevima (olakšice na razne

načine);

4

2. FINANSIJSKI SISTEM

Naziv finansije potiče od latinske riječi finantio – plaćanje. Finansije u širem smislu

obuhvataju sve poslove koji se zasnivaju na novčanim odnosima. Finansije u užem

smislu odnose se na sistem prikupljanja i trošenja javnih sredstava u zadovoljavanju

javnih potreba.

2.1. Javne finansije

Javne finansije ili fiskalna politika proučavaju obim i strukturu javnih rashoda i sistem

prikupljanja javnih prihoda. Savremene finansije obuhvataju ukupno novčano

poslovanje u zemlji. Predmet javnih finansija je finansijka aktivnost države i njenih

upravnih organa i organizacija. Javni prihodi i rashodi koriste se kao instrumenti fiskalne

politike. Finansije javnog sektora su predmet javnih finansija.

Finansije u užem smislu obuhvataju novčanu privredu države, njenih organa i drugih

javno – pravnih tijela koja učestvuju u podmirenju javnih potreba.

Finansije u širem smislu obuhvataju sve poslove  koji se zasnivaju na novčanim

odnosima, javno – upravne finansije, bankarstvo i osiguranje.

U savremenoj teoriji razlikujemo tri finansijske oblasti: monetarne finansije, javne

finansije i međunarodne finansije. U okviru monetarnih finansije izučavaju se problemi

novca: novčana emisije, stabilnost novca, kupovna moć novca, kredit, kamatna stopa,

monetarna politika.

Mikrofinansije izučavaju finansiranje na nivou preduzeća.

Makrofinansije izučavaju monetarne finansije, bankarstvo, osiguranje i međunarodne

finansije.

Država je politička, pravna, ekonomska i ideološka institucija. Država deluje na

političku i ekonomsku stabilnost preko javnog sektora, poreske politike, politike javnih

5

rashoda, budžetske politike. Država preko mjera i instrumenata monetarne, fiskalne,

spoljnotrgovinske i drugih makroekonomskih polika djeluje na stabilnost proizvodnje,

pune zaposlenosti, stabilnosti cijena i dr. Fiskalna politika na osnovu javnih rashoda i

prihoda djeluje na globalna kretanja u privredi. Instrumentima fiskalne poltike djeluje se

na preraspodjelu nacionalnog dohotka, formiranja dohotka, zaposlenosti, otklanjanja

cikličnih kretanja u privredi. Ciljevi fiskalne politike su istovjetni ciljevima ekonomske

politike: politika alokacije, privrednih resursa, politika, raspodjele, i politika

stabilizacije. Država je istovremeno učesnik na finansijskom tržistu i njegov regulator.

Savremena država koristi se javnim zajmovima, kreditima i državnim vrijednosnim

papirima (državne obveznice) radi finansiranja javnih potreba.

Sa druge strane, osnovni cilj javnih rashoda je zadovoljavanje javnih potreba. Javni

rashodi predstavljaju trošenje sredstava za javne potrebe. Predstavljaju državne izdatke i

izdatke drugih javno pravnih tijela radi podmirenja javnih potreba u opštem interesu.

Preko javnih rashoda država podmiruje:

Opšte potrebe - unutrašnja i spoljna bezbjednost, potrebe administrativnog

aparata,

Zajedničke potrebe - socijalno i zdravstveno osiguranje, prosvjeta, kultura,

Ekonomske potrebe državne intervencije - javne investicije, državne intervencije

u   raznim oblastima.

Po mišljenju klasične građanske ekonomske teorije – država je potrošač javnih sredstava

i njih treba ograničiti jer nemaju reproduktivni karakter. U savremenoj finansijskoj

teoriji, javni rashodi postaju vazan faktor za ekonomski razvoj zemlje, jer se preko

javnog sektora i javnih finansija realizuju ekonomske funkcije moderne države. Javna

preduzeća, kao posebne institucije javne privrede, doprinose obezbeđenju javnih dobara

i usluga. Poslovima, cijenama, investicijama i potrošnjom u ovim preduzećima upravlja

država i to preko vlade i njenih ministarstava i organa. Javni rashodi stalno povećavaju

6

svoje učešće u nacionalnom dohotku, posebno zbog povećavanja rashoda za socijalno i

zdravstveno osiguranje i za vojsku.

U razvijenim zemljama se preko javnih rashoda finansiraju investicije i socijalni

programi, u politici javnih rashoda neophodno je doprineti efikasnosti proizvodnje i

jednakosti u korišćenju javnih dobara i usluga.

2.2. Javni prihodi

2.2.1. Porezi

Porezi su najznačajniji dio  javnih prihoda koji služe za podmirivanje javnih rashoda, a

koji imaju opšti državni karakter. Razvijaju se u kapitalizmu sa razvojem država i njenih

funkcija.

Država (uključujući i njene političko – teritorijalne zajednice) od subjekata pod svojim

poreskom vlašću prinudno uzima novčana sredstva bez neposredne protiv usluge, a u

cilju pokrivanja svojih finansijskih potreba i drugih prije svih ekonomskih i socijalnih

ciljeva.

To je takav prihod gdje nije unaprijed utvrđena njegova svrha, a naplaćuje se isključivo

u novcu (rijetko u naturi).

Poreski sistemi savremenih država se međusobno razlikuju (zemlje EU imaju

jedinstveni centralizovani monetarni sistem i jednu Evropsku centralnu banku, ali zato

imaju samostalne fiskalne poreske decentralizovane sisteme.

Razlike u poreskim sistemima nastaju zbog:1

1. Razlika u razvijenosti privrede pojedinih zemalja

1 Monetarna ekonomija i bankarstvo, S.Komazec, Beograd, 2003.god, str.53.

7

2. Zbog razlika u društveno ekonomskom uređenju pojedinih zemalja (sa aspekta

razvijenosti tržišne privrede)

3. Zbog fleksibilnosti pojedinih poreza koji zavise od strukture i snage privrede

pojedinih zemalja

4. Zbog fleksibilnosti poreza u zavisnosti od strukture radne snage pojedinih

zemalja

5. Zbog razlika u stepenu otvorenosti pojedinih ekonomija imamo i različite

poreske sisteme tih zemalja

Svakoj državi za zadovoljenje zajedničkih potreba bilo da su opšte ili kolektivne

potrebna su odgovarajuća materijalna sredstva. Ova sredstva mogu se pribavljati na

različite načine i mogu se crpjeti iz različitih izvora. Kao osnovni i najznačajniji izvor

prihoda u skoro svakoj zemlji javljaju se porezi. Moderna država je u suštini poreska

država, koja preko poreza preraspodeljuje veliki dio nacionalnog dohodtka i na osnovu

raznovrsnih efekata oporezivanja , ostvaruje ciljeve fiskalne, socijalne, ekonomske i

razvojne politike.

Kroz istoriju su se mjenjali načini i oblici ispoljavanja poreza, ali se porez uvijek javljao.

Porez je u antičko doba predstavljao prisilno davanje, dok se u feudalizmu porez

posmatra kao poklon ili pomoć.

Porez je obaveza koju poreski obveznici plaćaju državi bez ikakve neposredne

nadoknade. To je dio dohotka koji zajednica oduzima na osnovu svog državnog odnosno

finansijskog suvereniteta. Država to čini u cilju prikupljanja sredstava za podmirivanje

kolektivnih potreba. Poreska obaveza ne može se izbjeći, jer je plaćanje poreza opšta

obaveza koja ne zavisi od dobre volje građana, nego se zasniva na zakonskoj snazi, jer

ako poreski obveznik neplati porez izvršiće se prinudna naplata.

Karakteristika poreza je u tome što plaćanje poreza ne daje pravo ni na kakvu

neposrednu protu naknadu licu koje plati porez. Istina, poreski obveznik koristi javne

službe, javna dobra u opštoj upotrebi i druge uslove koje mu pruža zajednica, ali to

8

korišćenje ne zavisi od visine poreza niti uopšte od plaćanja poreza.

Osnovne karakteristike poreza kao najvažnijeg oblika janih prihoda su prinudnost

davanja, davanje bez direktne protiu naknade, davanje iz dohodka, rjeđe iz imovine,

naplata u novcu. Poreska obaveza proističe iz pripadnosti jednoj državi, jer porez pod

određenim uslovima plaćaju i strani državljani, izuzev diplomatskih predstavnika na bazi

reciprociteta.

Prinudno davanje je prva karakteristika poreza jer porez uvodi država na osnovu svog

finansijskog suvereniteta. Poreski obveznici po zakonskim propisima moraju izvršiti

svoje obaveze u određenom roku. Davanje bez direktne protiu naknade je druga

karakteristika poreza. Porezi predstavljaju davanje iz dohodka, a rjeđe iz imovine.U

savremenim finansijama naplata poreza se vrši u novcu, a samo izuzetno u naturi.

U savremenoj državi svi poreski prihodi slivaju se u zajednički budžet i koriste za

podmirenje kolektivnih potreba. Sredstva prikupljena iz pojedinih vrsta poreza nemaju

namjenski karakter, pa moderna država nije obavezna da objašnjava poreskom

obvezniku u koju će svrhu da koristi porez.

U toku istorijskog razvitka društva ciljevi oporezivanja su se menjali. U raznim

društveno-ekonomskim formacijama za objašnjavanje ciljeva oporezivanja uzimali su se

razni elementi i služili su različiti kriterijumi.

Dugo vremena se smatralo da je oporezivanje jedan od glavnih instrumenata pomoću

koga javna vlast obezbjeđuje svoje prihode. Prema tome cilj oporezivanja bio bi

obezbeđenje finansijskih sredstava državi i drugim javnim tjelima za finansiranje

njihovih funkcija.

2.2.2. Principi oporezivanja

Oporezivanje predstavlja oduzimanje jednog djela dohodka od poreskih obveznika u

korist države i drugih javno-pravnih organa. To je vrlo složen proces i to kako

ekonomski i finansijski tako i socijalni. Proces oporezivanja prouzrokuje razna dejstva.

Ona se javljaju već kod prikupljanja poreza, a isto tako i prlikom trošenja sredstava

prikupljenih putem poreza. Kako oporezivanje znači oduzimanje djela dohotka ono

9

prouzrokuje izvesne posljedice koje se reflektuju na tržištu proizvoda i usluga. Ukoliko

je oporezivanje dohotka veće, utoliko se više smanjuje kupovna moć poreskih obveznika

,ali ne treba shvatiti da će doći do proporcionalnog smanjenja traženja svih roba.

Dejstvo oporezivanja može da bude i pozitivno u odnosu na poreske obveznike. Veći

intezitet oporezivanja može da utiče stimulativno na poreskog obveznika u smislu

preduzimanja mjera u cilju racionalizacije rada i povećane produktivnosti. Na taj način

smanjuju se i ublažuju posljedice poreskog tereta.

Svaki građanin je obavezan da državi srazmjerno svojim sposobnostima i ekonomskim

mogućnostima, plaća odgovarajući porez. Poreska obaveza treba da bude poznata

poreskom obvezniku i regulisana zakonskim propisima. Porez treba da se naplaćuje u

najpovoljnijem momentu za poreskog obveznika. Poreska administracija mora imati

najniže troškove.

Dovoljnost sredstava podrazumjeva da se preko sistema oporezivanja i ostalih izvora,

obezbjede neophodna sredstva za pokriće javnih rashoda. Po ovom principu veću

važnost imaju ukupni javni prihodi od određenih vrsta prihoda.

Ekonomski principi imaju posebno mjesto u modernom funkcionalnim finansijama, jer

porezi, po pravilu, ne ostvaruju neutralne efekte. Oporezivanjem se djeluje na

ekonomski položaj poreskih obveznika, odnosno, smanjenje njihove kupovne snage.

Prema ekonomskim načelima, metod oporezivanja u jednoj državi treba da bude

stabilan, da se vodi računa da on ne ugrožava egzistenciju zajednice i poreskih

obveznika, odnosno da ne unose poremećaj u normalne privredne procese. Ovo ujedno i

znači da porez ne treba da bude visok.

Ovu grupu poreskih načela čine, princip efikasnosti, princip umjerenosti poreskog

opterećenja, princip izbora poreskog izvora, princip fleksibilnosti, princip stabilnosti

poreskog sistema..

Uvođenje poreza navodi poreske obveznike da promjene svoje ponašanje. Poreski

obveznici preduzimaju mjere da umanje svoju poresku obavezu ili da se te obaveze

potpuno oslobode. Za vođenje uspješne poreske politike važno je ispoštovati princip

10

umjerenosti poreza u pogledu visine opterećenja koje pogađa obveznike. Ovaj princip

oporezivanja nalaže da porezi ne budu previsoki, jer ako obveznik smatra da nisu

umjereni, to će uticati nepovoljno na njegovu volju za rad i razvijanje djelatnosti kojom

se bavi.

Danas se smatra da se ravnopravnost u oporezivanju postiže primjenom neposrednih

poreza i progresivnim poreskim stopama. Pri utvrđivanju poreske politike vodi se računa

o tome da porezi budu pravedni. Pravednim se smatra ono oporezivanje koje je opšte i

ravnomjerno raspoređeno na sve poreske obveznike. Pravednost pri oporezivanju

predviđa da se porezi moraju plaćati prema opštim objektivnim pravilima koja se

smatraju razumno pravednim, i smatra se da bi poreze trebalo plaćati prema koristi koju

obveznici imaju od poreza. Iako je ovo shvatanje oporezivanja zanimljivo, ono je u

praksi vrlo teško sprovodljivo. Mnogo je prihvatljivije drugo shvatanje prema kojem bi

porez trebalo plaćati u zavisnosti od mogućnosti plaćanja koje ima poreski obveznik. To

znači da poreski obveznici sa istom platežnom moći treba da plaćaju isti porez, kao i da

se poreski različito trete obveznici koji imaju različitu platežnu moć. Platežna moć

proističe iz ekonomske snage poreskih obveznika, a mjeri se dohodkom, imovinom ili

potrošnjom.

Jako bitna karakteristika oporezivanja je i ta da odredbe poreskih zakona treba da budu

jasne i precizne. Zakonske formulacije treba da budu jasne u toj meri da ih može

razumeti i obveznik koji nema posebno obrazovanje.

2.2.3. Elementi oporezivanja

S obzirom da je porez jedna veoma složena kategorija vezana za čitav niz ekonomskih,

političkih, finansijskih, socijalnih, etičkih i drugih momenata, javlja se potreba za

njegovo raščlanjavanje na određene elemente. Na taj način lakše je sagledati složenu

poresku problematiku.

U tom cilju postoje određeni elementi oporezivanja su:

1. Predmet na koji se porez plaća

11

2. Lice koje plaća porez-poreski obveznik

3. Osnovica za obračunavanje poreza i

4. Poreska stopa.

Predmet oporezivanja-je ekonomsko faktično stanje koje služi kao povod zakonodavcu

za razrezivanje nekog konkretnog poreskog oblika. Kao predmet oporezivanja služe

najčešće imovina, dohodak i promet. Imovina predstavlja izvesnu svojinu na stvarima ili

pravima. Dohodak se ostvaruje zajedničkim i ličnim radom, vršenjem i obavljanjem

prometa. Predmet oporezivanja mogu da budu i razne poslovne transakcije-berzanski

poslovi, nasleđa, pokloni i dr.

Poreski obveznik-je fizičko ili pravno lice koje poseduje imovinu, ostvaruje dohodak i

obavlja promet, a koji je zakonom određen kao poreski obveznik. Kao poreski obveznici

javljaju se građani, radne organizacije, pa i određene ustanove.

Poreski obveznik ne mora uvijek da vrši sam uplatu poreza .Često poreski propisi

predviđaju da umjesto poreskog obveznika porez uplati neko drugo lice. Tako, na

primjer kad privatne zanatlije obavljaju usluge na koje se plaća porez na promet dužno

je lice kome je izvršena usluga da prilikom isplate računa obustavi odgovarajući porez

na promet i da ga uplati preko banke u korist državne kase.T ako se pored poreskog

obveznika javlja i poreski platilac.

Poreski platilac je lice koje stvarno plaća porez bez obzira da li je poreski obveznik ili

ne.

Poreski destinator, je ono lice fizičko ili pravno koje zaista plaća porez i snosi poreski

teret. Poreski destinator se javlja u slučajevima prevaljivanja poreza od strane poreskih

platilaca na druga lica.T ako na primjer kad proizvođači ukalkulišu porez u prodajnu

cijenu proizvoda ili cijenu usluga, poreski obveznik prevaljuje porez na kupca proizvoda

ili korisnika usluga. Kupac robe ili korisnik usluge je u tom slučaju poreski destinator.

Poreska osnovica je baza na koju se primjenjuje određena poreska stopa u cilju

obračunavanja poreza. Kao poreska osnovica mogu da služe imovina, dohodak, prinos

12

itd. Poreski obveznici mogu da budu pojedinci ili domaćinstva. Poreska osnovica zavisi

od poreskog sistema koji je usvojen u određenoj društvenoj zajednici. Regulisana je

propisima kojima se uvode određene vrste poreza. Kao osnovica doprinosa na dohodak

iz poljoprivrede služi katastarski prihod u jednoj godini ili kod samostalnih zanimanja

prihod ostvaren za godinu dana.

Poresku osnovicu dužan je da utvrdi u svakom pojedinom slučaju poreski organ. On to

vrši na osnovu prijave poreskog obveznika i drugih elemenata. Poreska osnovica je često

istovjetna sa predmetom oporezivanja kod neposrednih poreza.

Poreska stopa -pored poreskog obveznika i poreske osnovice poreska stopa predstavlja

jedan od bitnih elemenata pri razrezivanju poreza. Ona predstavlja veličinu poreskog

tereta izraženog, po pravilu u procentu od poreske osnovice. Poreska stopa može da

bude proporcionalna i progresivna.

Proporcionalna stopa nije u zavisnosti od veličine dohodka ili imovine koji se

oporezuju, ona je opšta i uvijek ista.

Progresivna stopa raste sa povećanjem poreske osnovice, ona može da raste blaže ili

oštrije sa porastom osnovice. Znači, da je promenljiva. Uporedo sa povećanjem obima

dohodka ili imovine kao poreske osnovice raste i poreska stopa. Na određenom nivou

veličine dohodka ili imovine prestaje porast progresivne stope. Apsolutna progresivnost

bila bi neophodna, nerealna pa čak i apsurdna jer bi suviše visoka poreska stopa

paralisala zainteresovanost poreskog obveznika i uticala bi destimulativno na njegovu

djelatnost.

2.2.4. Poreski sistem

Poreski sistem je skup zakonskih propisa, normi i poreskih oblika jedne zemlje u

određenom vremenskom periodu. Poreski sistem predstavlja dio ekonomskog sistema

preko koga država ostvaruje fiskalne, socijalne , ekonomske i razvojne ciljeve. Politika

korišćenja poreskih instrumenata radi realizacije javnih ciljeva predstavlja poresku

politiku jedne zemlje. Poreski sistem je institucionalna osnova i instrument poreske

politike preko koje se djeluje na preraspodjelu dohotka, privrednu stabilnost i razvoj.

13

Poreski sistem je rezultat istorijskog i društveno-ekonomskog razvoja. Kroz poreski

sistem kao dio fiskalnog sistema održava se političko i društveno-ekonomsko uređenje.

Poreski sistem može da se sastoji iz jednog poreskog oblika –poreski monizam ili više

poreskih oblika-poreski pluralizam.

Poreski monizam-sistem koji predviđa samo jedan ,jedinstven porez.Poreski monizam

u praksi nije moguće ostvariti, pa se u savremenim poreskim sistemima primenjuje

poreski pluralizam. Ovaj sistem sadrži više instrumenata i poreskih oblika. U sistemu

pluralizma i više poreskih oblika lako je sprovoditi elastičniju politiku stimulacije

određene grane, oblasti, djelatnosti, već prema potrebama društveno-ekonomskog

razvoja. Ovaj sistem sve više dobija na značaju razvojem ekonomsko-političkih,

socijalnih i drugih ciljeva oporezivanja, uz već poznati čisto fiskalni cilj. Ovu grupu

poreza čine dvije velike skupine direktnih i indirektnih poreza.

U direktne poreze spadaju:

§ Porez na imovinu

§ Porez na dohodke

§ Porez na prinos na kapital.

U indirektne poreze spadaju:

§ Porez na promet

§ Carine

§ Trošarine

§ Monopolski porezi.

Sistem oporezivanja se razlikuje od jedne do druge države zbog primjene različitih

poreskih instrumenata. Poreski propisi se razlikuju kako u pogledu ciljeva, tako i u

14

načinu zahvatanja ekonomske snage obveznika. Najvažnije ekonomsko pitanje u jednom

privrednom sistemu je u suštini, kako utvrditi ekonomsku snagu obveznika.

Poreski sistemi savremenih država međusobno se razlikuju ne samo u odnosu na

sastavne elemente, nego i u pogledu učešća pojedinih poreskih oblika u strukturi javnih

prihoda fiskalnog karaktera. Navedene razlike nastaju zbog različitih faktora, od kojih su

najvažniji sledeći.

Razvijenost privrede-u razvijeni zemljama veće učešće u strukturi javnih prihoda imaju

porez na dohodak i porez na imovinu, s obzirom na visok dohodak po glavi stanovnika.

Učešće ovih poreskih oblika u manje razvijenim zemljama je znatno niže. U ovim

zemljama veće učešće imaju porezi koji pogađaju potrošnju, odnosno porez na promet i

akcize.

Društveno-ekonomsko uređenje-u zemljama sa razvijenim tržišnim privredama

poreska politika se vodi na način da se obezbjedi optimalnost u ostvarivanju alokativnih

ciljeva. U nerazvijenim tržišnim privredama kod oporezivanja prometa propisan je veliki

broj različitih poreskih stopa, kao i brojna poreska oslobođenja. Udio poreza koji se

prikupi od stanovništva uglavnom je beznačajan.

Fleksibilnost pojedinih poreza-uz pretpostavku da se poreske stope i poreske olakšice

ne mijenjaju, na promene u strukturi poreskog sistema utiču promjene u privrednim

kretanjima, u uslovima inflacije koja se u većoj ili manjoj mjeri javlja u većini zemalja.

Struktura radne snage- najefikasniji mehanizam za naplatu poreza na dohodak fizičkih

lica je naplata ovog poreza u momentu isplate, odnosno po odbitku. Međutim, to nije

moguće kad veliki broj lica obavlja samostalno svoju djelatnost, i u tom slučaju porez

plaća na osnovu rješenja nadležnog poreskog organa. U zemljama gdje je veći udio lica

koja samostalno obavljaju djelatnost, udio poreza na dohodak fizičkih lica je relativno

manji.

Stepen otvorenosti ekonomije-U zemljama koje nastoje da ostvare što veće učešće

spoljnotrgovinskog sektora u društvenom proizvodu vodi se računa o poreskom sistemu,

i to u smislu uvođenja poreskih oblika koji će pospješivati izvoz.

15

U finansijskoj teoriji postoji dilema kod oporezivanja dohotka fizičkih lica po pitanju

određivanja poreskog obveznika. Naime, postavlja se pitanje da li je to pojedinac, ili

zajednica kojoj pripada, porodica, brak ili domaćinstvo. Različiti su odgovori na ovo

pitanje. Poreskim propisima naše zemlje kao poreski obveznik određen je pojedinac,

odnosno, primjenjuje se individualno oporezivanje. U ovom slučaju pružaju se poreske

olakšice za bračnog druga i izdržavane članove porodice.S istem ovakvog načina

oporezivanja je administrativno jednostavniji od zajedničkog oporezivanja, pa se može

primjetiti tendencija širenja njegove primjene.

Sistem zajedničkog oporezivanja podrazumjeva oporezivanje zajedničkog dohodka

svih članova unutar porodice, supružnika ili članova domaćinstva, u zavisnosti od toga o

kakvoj je zajednici riječ. U zemljama u kojima se primjenjuje zajedničko oporezivanje

takođe se pružaju određene olakšice kojima se nastoji da se ublaži dejstvo poreske

progresije na zajednički dohodak. Olakšice se pružaju u vidu odbitka od dohodka ili

poreskog kredita.

U savremenim fiskalnim sistemima nema dileme da dobit pravnih lica treba oporezivati

zasebnim porezom. Ovo iz razloga što je u društvima kapitala koncentrisana velika

ekonomska snaga koja je nezavisna od ekonomske snage akcionara. Ako su akcionari

fizička lica, dohodak koji je propisan njima oporezuje se porezom na dohodak, dok se

dobit akcionara-pravnih lica oporezuje porezom na dobit. Ovim načinom oporezivanja,

dividende, odnosno udjeli, dvostruko su oporezovani, prvi put na nivou društva porezom

na dobit, i drugi put na nivou akcionara-porezom na dohodak fizičkih lica kao prihod od

kapitala.

16

3. ZAKLJUČAK

U pojedinim finansijama porezi su glavni izvor javnih prihoda i najznačajniji instrument

fiskalne, socijalne, ekonomske i razvojne politike. U funkcionisanju finansijskog i

privrednog sistema, prisutna su raznovrsna i složena dejstva oporezivanja. Porezi postaju

snažan instrument preraspodjele nacionalnog dohotka. Fiskalna presija utiče na

otklanjanje socijalno-ekonomskih razlika. Porezima se djeluje na izmjenu privredne

strukture, odnosno, na razvoj određenih grana i grupacija, razmještaj privrednih

kapaciteta, zaposlenost, cijene i dr. Savremena država porezima utiče na potrošnju,

štednju, investiciije, uravnoteženje trgovinskog i platnog bilansa.

Mjere poreske politike utiču na integraciju preduzeća, tehničko tehnološki progres,

obezbjeđenje sredstava za potrebe razvoja i dr.S avremene teorije odbacuju tezu

liberalizma o neprihvatljivosti mješanja države u regulisanje privrednih tokova. Državna

intervencija je neophodna u ekonomskim odnosima između privrednih subjekata, radi

korekture u sticanju dohotka i posticaja za privredni razvoj zemlje. Oporezivanjem se

zahvata ekstra dobit, odnosno različiti rentni oblici koji su rezultat eksternih faktora.

Mjere poreske politike se usmjeravaju ka efikasnijem ostvarivanju programa razvoja.

Ekonomska stabilnost se obezbjeđuje preko instrumenata ugrađenih, automatskih

stabilizatora. Ovi instrumenti automatski reaguju na poremećanje ekonomske ravnoteže i

promene bruto proizvoda, i doprinose stabilizaciji. Promjene poreskih stopa i poreske

olakšice postaju instrument diskrecione poreske i budžetske politike.

Poreska politika je dio ekonomske i socijalne politike. Ona obuhvata usklađeno

djelovanje državnih institucija kroz ubiranje javnih prihoda na raspodjelu, razmjenu,

potrošnju i proizvodnju u određenom nacionalnom prostoru i vremenu u skladu sa

društveno prihvatljivim ciljevima i zadacima. U našoj zemlji, subjekti poreske politike

se javljaju od nivoa Republike do nivoa opština. Mjere poreske politike oslanjaju se na

poreski sistem pod kojim se podrazumjevaju sve vrste poreza, doprinosa i drugih

17

davanja koja čine javne prihode sa jedne i sve oblike javnih rashoda i propise koji ih

uređuju sa druge strane.

Da bi se uspostavila kordinacija dejstva instrumenata i realizovali ciljevi koji su

prioritetni, ekonomska politika, odnosno poreska politika, treba da riješi probleme

unutrašnjeg zaostajanja putem blagovremenog uočavanja poremećaja, zatim donošenjem

odluka-određivanjem instrumenata i njihovom primjenom.

18

LITERATURA

1. Monetarna ekonomija i bankarstvo, S.Komazec, Beograd, 2003.

2. Finansije monetarne I javne, I. Kešetović, Univerzitet u Tuzli, Ekonomski fakultet u Tuzli, Tojšići-CPA, 2009.

3. Preduzetništvo I preduzetnički menadžment, Fakultet za poslovnu ekonomiju Banja Luka, Banja Luka, 2006.

4. Internet.

19