เอกสารประกอบการเรยนการสอนวชาความรเบองตนทางปรชญาการเมอง

อาจารย ดร.ชาญชย จตรเหลาอาพรอาจารยประจำาวชาความรเบองตนทางปรชญา

การเมองวทยาลยบรหารรฐกจและรฐศาสตร มหาวทยาลย

รงสต

โสกราตส 2

สรปความ: สทธธรรมของยไทโฟร

อาจารย ดร.ชาญชย จตรเหลาอาพร

บทสนทนาเรองยไทโฟร (EUTHYPHRO) นเปนเรองของการไตถามถงสงทเปนสทธธรรม (Piety) กบอสทธธรรม (Impiety) ระหวางยไทโฟรผซงกำาลงจะฟองบดาของตนทศาลกบอกฝายหนงกคอโสกราตสทตองไปศาลเพราะถกเมเลตสฟองรองวา เขาเปนคนทำาใหเดกหนมนนมพฤตกรรมทผดแผกไปจากเดม เหมอนกบวาโสกราตสไดสรางเทพใหมๆ ใหเดกหนมเหลานนศรทธา ซงบทสนทนานถอกนวาเปนปรชญาวธของโสกราตสโดยแทจรง กลาวคอ โสกราตสมการจบจดออนของฝายตรงขามหรอคสนทนา ซงในทนกคอยไทโฟร แลวพยายามสรปใหเหนวาฝายคสนทนานนคดแลวตอบมาอยางไร จากนนจงถามกลบแลวสรปใหเหนวาฝายคสนทนายงคงตอบอยางชดเจน คงเสนคงวา เหมอนเดมตอไปหรอไม และใหขอสรปทชดเจนหรอไม ซงหากโสกราตสยงไมยอมรบในคำาตอบกจะตงคำาถามกลบไปเรอยๆ เหมอนกบในบทสนทนาระหวางโสกราตสกบยไทโฟรในเรองสทธธรรมน

ในชวงตนของการเรมสนทนานน โสกราตสกบยไทโฟรไดกลาวถงเหตของการมาขนศาลของกนและกน และเปนมลเหตททำาใหโสกราตสตงคำาถามวา เหตใดจงทำาใหยไทโฟรตดสนใจฟองบดาของตนเองวาเปนฆาตกรฆาลกจาง

โสกราตส 3

โดยยไธโฟมองวาตนเองตองทำาเพราะประเดนนเปนเรองของ สทธธรรม “ ”จงทำาใหโสกราตสพยายามไตถามวา แทจรงแลวนนสทธธรรมของยไทโฟรนนเปนอยางไร โดยอางวาจะนำาความรนนไปใชในการแกตวในศาล

จากทศนะของยไทโฟรนน“สทธธรรม (Piety) คอ การกระทำา ดงเชนทขาพเจากำาลงประกอบอย

บดน คอฟองคนผดทฆาผฟนคน ขโมยของจากเทวาลย หรอประพฤตปฏบตทำานองน ไมวาผนนจะเปนบดามารดาหรอใครกตาม ถาไมฟองกเทากบประพฤตอสทธธรรม (Impiety)... ความยตธรรม (Justice) อยตรงทตองไมละผประพฤตผด ไมวาเขาผนนจะเปนใครกตาม...” (น.21-22)

“อะไรทเทพชอบนน แหละสทธธรรม อะไรทเทพไมชอบ คออสทธธรรม” (น.24)

ซงโสกราตสตงคำาถามดวยการยกตวอยางใหเหนวา “สงของแลบคคลอนเปนทชอบพอของเทพเจา ยอมบรสทธ หากไมเปน

ทชอบพอของเทพ ยอมไมบรสทธ สทธและอสทธไมเหมอนกน ทงสองผดกนตรงกนขาม ” (น.24)

“(แต)เรากพดดวยมใชหรอ ยไทโฟร วาเทพทะเลาะและขดแยงระหวางกนและกน เกลยดชงกนเอง ” (น.25)

“กเชนนนอะไรเลา ทจะกอใหเกดความขดแยงอยางหาทางแกไมได จนทำาใหตองเปนศตร โกรธขงกนและกน ทานอาจตอบไมไดทนท จงขอใหขาพเจาลองแนะด วาจะเปนเรองถก ผด ด ชว งาม ไมงามเสยดอกกระมง ปญหาเชนนมใชหรอททานและขาพเจาและคนอนๆ กลายเปนศตรกนขน เราเปนศตรกน กเพราะเหนแตกตางกนจนไมสามารถลงมตรวมกนได ” (น.25)

โสกราตส 4

“ตามหลกทวาน (ตามมมมองของ) ยไทโฟร (ยอมทำาให) ของสงหนงกอาจเปนทงสทธและอสทธธรรมกได (เนองจากตางเทพยอมตางความคด)” (น.26)

เมอพจารณาตอไปกเกดคำาถามตามมาวา สทธธรรมนนคอความยตธรรมใชหรอไม ซงโสกราตสตงคำาถามตอยไทโฟรไวหลายขอ

“(1) ทกๆ สง ซงยตธรรมจะตองบรสทธดวยหรอ (2) หรอสทธธรรมทงมวลจะตองยตธรรม (3) และมใชยตธรรมทงมวลจะตองบรสทธหมด เพยงบรสทธบาง เปนอนบาง ” (น.34)

ซงโสกราตสมองวา “...แตสทธธรรมกมไดอยคกบยตธรรมเสมอไป เพราะสทธธรรมเปน

เพยงสวนหนงของยตธรรมเทานน...” (น.35-36)โดยยไทโฟรมองวา“สวนของความยตธรรมเกยวกบความเอาใจเทพคอสทธธรรม สวน

อนๆ ของความยตธรรมเกยวดวยมนษย ” (น.36)ทงนโสกราตสสรปใหเหนวา การเอาใจเทพ เปนเหมอนอศวศาสตรกคอ

การเอาใจมา ศลปของพรานกคอรวธเอาใจสนข ศลปของโคบาลกคอรจกเอาใจโค และสทธธรรมกคอศลปแหงการเอาใจเทพ (น.37) แตโสกราตสกมองวา

“ถาเชนนนการเอาใจยอมเลงผลเหมอนกนหมดละส ขาพเจาหมายความดงน กลาวคอ เลงผลประโยชนหรอผลดใหบงเกดแกผไดรบการเอาใจ เชน มาทไดรบการเอาใจจากผรวชาอศวศาสตร ยอมไดประโยชนดขน...”

ยไทโฟรพยายามขยายความใหเหนวา การเอาใจเทพทถอเปนสทธธรรมกคอ วธทบาวเอาใจนาย หรอหมายถงการบรการตอเทพ (น.38)

โสกราตส 5

แตเมอโสกราตสตงคำาถามตอไปวา สทธธรรมคอศาสตรแหงการ“บวงสรวงสงเวยกระนนหรอ ” (น.40) ซงยไทโฟรกยอมรบตามโสกราตสวา สทธธรรมกคอศาสตรแหงการใหและการขอ “ ” (น.40) ดงนน สทธธรรมก“

คอพาณชยศลปแหงการแลกเปลยน ระหวางขอและใหนนเอง ” (น.41) มมมองดงกลาวทำาใหโสกราตสหนกลบไปทบทวนอกครงวา หากสทธ

ธรรมเปนเรองของศาสตรการใหและการขอแลว เทพจะไดอะไรจากมนษย เพราะมนษยไดแตของดๆ จากเทพ ซงแสดงใหเหนวา มนษยเอาเปรยบเทพได (น.41)

คำาตอบทไดจากยไทโฟรกคอ “...เทพยอมไดเกยรต คำาสรรเสรญ และความสำานกในบญคณ ” (น.42) เปนการตอบแทนแลกเปลยนกบการใหมนษย

ซงทำาใหโสกราตสสรปใหมอกครงวา “...สทธธรรมกคอกตญญรคณเทพ แตไมมประโยชนหรอราคาแกเทพเลย ” (น.42) แตยไทโฟรกลบมองวา มราคามากกวาสงอนๆ ใด (น.42)

อยางไรกตาม ในทายสดบทสนทนากมอาจสรปไดอยางชดเจนวา อะไรคอสทธธรรม เนองจากคำาตอบของยไทโฟรนนเลอนลอยไปมาขดแยงกบทกลาวไวในชวงตน (น.42)

บรรณานกรมเปลโต. 2511. “ยไทโฟร ” โสกราตส. ส.ศวรกษ แปล. สำานกพมพ

มหาวทยาลย สมาคมสงคมศาสตรแหงประเทศไทย

โสกราตส 6

สรปความ: วธการของโสกราตส ในการกลาวแกคดในศาล

อาจารย ดร.ชาญชย จตรเหลาอาพร

บทสนทนาเรองอโปโลเกย (APOLOGIA) เปนเรองทเกดขนวนเดยวกบเรองยไทโฟร ซงเปนชวงเวลาทโสกราตสไดขนศาลกรงเอเทน ทงนในกระบวนการพจารณาคดทกรงเอเทนสมยนน คอ คคดตางตองกลาวหาหรอกลาวแกคดดวยตนเอง ไมมทนายวาความตางตว โดยโจทกพดกอน จากนนจำาเลยจงตอบหรอกลาวแกคด แลวจงถงคณะผพพากษา (หรอคณะลกขน) ซงเปนผแทนประชาชนจำานวน 500 คน พจารณาตดสน โดยทจะไมมประธานคณะผพพากษากลาวสรปแนะนำาการออกเสยงของพวกลกขนเลย ซงในการพจารณาผลการตดสนนน

1.ถาคะแนนเทากนใหปลอยผตองหาถอวาพนผด2.ถาโจทกไดคะแนนนอยกวา 1 ใน 5 ใหปรบโจทก3.ถาจำาเลยแพ โจทกตองเสนอใหศาลลงโทษ แลวจำาเลยขอใหศาลลด

โทษลงเปนอน จากนนลกขนหรอคณะพพากษาจงลงคะแนนอกครงวาจำาเลยควรรบโทษสถานไร

ในชวงตนของการกลาวแกคดนน โสกราตสพยายามบอกใหศาล ซงในบรบทดงกลาวหมายถงมหาชนไดรบรวาตนเองนนตางจากพวกโซฟสต (Sophist) และกลมคนทกลาวหาตน

“...ขาพเจายอมรบวาตนเองเปนศลปวาท แตคนละแบบกบพวกเขา พวกเขาพดคำาสตยแตนอย หรอไมไดพดเลย สวนททานจะไดฟงจากขาพเจา

โสกราตส 7

นน ยอมลวนเปนความจรง ทานอาจจะไมไดยนสนทรพจนอนมเลหกลผกเปนประโยคขนอยางสละสลวย หากทานจะไดฟงแตถอยคำาซอๆ อนนกขนไดในปจจบน ขาพเจาเชอวาขาพเจากลาวแตคำาจรง ขอทานอยาไดหวงวาจะไดฟงอยางอน...ขอทานไดอนญาตใหขาพเจาพดตามวธของขาพเจาเถด จะดหรอเลวอยางไรกชาง ขอใหถอแตเพยงวาทขาพเจาพดนนผดหรอถกกแลวกน นแหละคอคณสมบตของผพพากษา ดจเดยวกบทสจจะคอคณสมบตของศลปวาท ” (น.47-48)

โสกราตสรบรอยเสมอวามหลายคนทไมพอใจในตน โดยยอมรบวาไมไดสเฉพาะคดในศาล แตตองสกบอคตของคนทมมานาน เพราะคนสวนหนงเกลยดชงจงสรางกระแสและกคำาเทจทพยายามบอกวาโสกราตสเปนคนไมด เชน มปราชญคนหนงชอโสกราตส เปนผมหลกการอนวาดวยฟาและไดคนร“ตลอดถงทกสงภายใตพภพ ทงยงสามารถใชเหตผลออนๆ เอาชนะผมเหตผลทดกวาได ” (น.48)และ โจทยเชนนมมากนกกลาวหาขาพเจาเสมอมานมนาน“แลว ทรายกวานนกคอ พากนพนคำากลาวหาเขาหทาน ในขณะทไดผลทสด คอตอนททานยงเปนเดกหรอเพงจะเรมเปนหนม นบวาเขาชนะคดเสยแตตอนนนแลว เพราะไมมใครไปแกคดใหขาพเจา... ขาพเจาเพยงไดแตแกคด ตอตานฝายตรงกนขามอนหาตวไมได เหตเพราะไมมใครกลาออกมาตอบคำาพดของขาพเจา จงขอใหทานรบคำาของขาพเจา วาผทกลาวหาขาพเจานนมสองประเภท คอ (1) ทเปนโจทกนำาความมาฟองศาล (ซงกคอเมเลตส) กบ (2) พวกทกลาวหาขาพเจามาแตตนดงกลาวแลว (ซงกคอคนอนๆ ทวไป)” (น.48-49)

ตวโสกราตสเองนนกพอคาดการณไดอยเองเชนกนวาการขนศาลครงนตนเองจะมชะตากรรมอยางไรซงกลาววา ขาพเจาตองการแกความคดผดๆ “

โสกราตส 8

กเพราะจะใหบงเกดประโยชนทงแกทานและแกขาพเจา และขาพเจากหวงทจะชนะความ แตขาพเจาคดวาออกจะยากมากอย เปนอนปลอยใหเทพเจาชชะตากรรมกแลวกน ขาพเจาไดแตทำาตามกฎหมาย กลาวแกคด ” (น.49)

ขอกลาวหาทเมเลตสตงไวนน โสกราตสไดอานในศาลวา โสกราตส ผด“อาญาแผนดน ฐานคนควาความรเกยวกบสงใตพภพและบนนภากาศ ทงยงเอาเหตผลออนๆ ชนะเหตผลทดกวา มหนำาซำายงเปนตวอยางใหคนอนประพฤตตาม ” (น.50) ซงขอกลาวหานสอดคลองกบพฤตกรรมของตวละคร ชอ โสกราตสในบทละครของอรสโตฟานส ซงเขยนบทละครเรองเมฆ (น.51)

ตวของโสกราตสไดปฏเสธขอกลาวหาดงกลาว และยงเปรยบเปรยใหเหนวาการสงสอนของตนนนแตกตางกบพวกโซฟสต โดยกลาววา คำาใหราย“ปายสเหลานนลวนแตปราศจากความจรง และถาทานไดยนคนพดวาขาพเจาหากนดวยการสงสอนคน กขอใหรไวเถดวาไมจรง ทงๆ ท การเปนครเปนของด ถารวธสอน เชน กอกอส แหงลออนตนและโปรดกสแหงเดออส และฮปปอสแหงเอลส บคคลเหลาน แตละคน ไมวาจะไปสเมองใด ยอมสามารถชกชวนชายหนมใหมาเรยนกบตน ใหจายทรพยใหตน และยงรสกเปนหนบญคณตนอกดวย ทงๆ ทชายหนมเหลานนจะมมตรสหายอยอยางไรกตาม กยอมละมาหาอาจารยเหลานทงสน ” (น.51-52)

ในการแกขอกลาวหานน โสกราตสยอมรบวาตนฉลาด และฉลาดเพราะมปญญาในฐานะมนษยคนหนง แตกอางวา แคเรฟอน (เพอนสนท) ไดไปถามอโปลโล เทพพยากรณ ในเดลฟ ผานคนทรงสตร วามใครฉลาดกวาตน ซงคนทรงสตรกกลาวตอบมาวาไมมใครฉลาดเทา ทงนพยานคนสำาคญกคอแคเรฟอน ซงเปนนองชายของโสกราตสแตเสยชวตไปแลว (น.52)

โสกราตส 9

โสกราตสกลาวตอไปวา ตนเองกยงสงสยในคำาพยากรณดงกลาวจงคดพสจนคำาพยากรณด ดวยการสนทนากบคนทคดวาเขานนฉลาดผหนง โดยโสกราตสกลาววา จากการสนทนา กทราบไดวาคนอนๆ สวนมากยอมเหนวา“เขาฉลาด ยงตวเขาเองดวย แลวยอมเหนวาตนฉลาดอยางยง แตเขาหาใชคนฉลาดไม ดงนนขาพเจาจงแสดงใหเขาทราบวาทเขานกวาเขาฉลาดนน ความจรงเขาหาไดฉลาดไม ผลกคอขาพเจาถกเขาเกลยด คนอนๆ ทอยดวยกพลอยเกลยดขาพเจา ฉะนนขณะทขาพเจาลกออกไป ขาพเจาคดในใจวา เราฉลาดกวาเจาหมอนนเพราะเราตางคนกไมรอะไรจรงเกยวกบความงามความด แตเขาคนนนนกวาตนเองรในขณะทไมร สวนเราไมรอะไร และเรารวาเราไมร ” (น.53) ทงนโสกราตสกไปหาคนอนๆ อก ไดแก คนฉลาดอกหลายคน กวอกหลายคน (และพบวากวนนประพนธเรองราวตางๆ ตามอารมณหรอความรสกเหมอนกบคนทรงและนกพยากรณ) (น.53-54) ชาง (ซงโสกราตสมองวารอะไรหลายเรองทตนไมร) แตโสกราตสมองวาการทพวกศลปนและกวตางมองวารทกเรองสำาคญ เลยทำาใหทงศลปนและกวนนกลายเปนคนไมฉลาดไป (น.55) และจากการไปทดสอบคำาพยากรณหรอสมมตฐานดงกลาวกบผคนมากมาย โสกราตสยอมรบวาตนเองมคนเกลยดตนเองจำานวนมาก แตกมผชนชมอยบางและยกใหเปนปราชญ ซงสอดคลองกบคำาพยากรณ ดงทโสกราตสกลาวไวเองวา “ผฉลาดสดในหมมนษยทงหลายนน กคอคนอยางโสกราตส ผรตววาในทางปญญาแลว ตนเองไมรอะไรเลย ” (น.55)

สวนอกเหตผลททำาใหโสกราตสถกเกลยดกเพราะมคนหนมหรอคนรนใหมชอบฟงการสอนผานการสนทนากบคนอนๆ จงถกกลาวหาวาตนนนปลกระดมเดกหนมเหลาน ซงเปนเหตทจดชนวนใหเมเลตส (เปนกว) อนตส (นกการเมองและนกธรกจ) และลคอน (นกพด) ยนฟองเขาตอศาล (น.56)

โสกราตส 10

ซงเมเลตสกลาวโทษไววา โสกราตสมความผดฐานทำาใหคนหนมเสอมเสย “และเชอเทพอนตนเนรมตขนเอง โดยไมนบถอเทพเจาอนรฐรบรอง”(น.57)

การแกขอกลาวหาดงกลาว โสกราตสใชวธการสอบถามกบโจทกซงกคอเมเลตส เหมอนกบทเคยๆ ทำามาในอดต แลวจงสรางชดขอสรปเปนระยะๆ โดยมการเปรยบเปรยเชงประชดประชน (Irony) แลวสรางขอสรปตามวธการแบบอปนย (Induction) ดงเชนในบทสนทนาสวนหนง (น.58-59) กลาววา

“ทานวาทานคนพบอทธพลอนทำาใหเดกเสย อทธพลเหลานนอยทขาพเจาน และทานกขอใหสภาพชนนพจารณาโทษขาพเจา ขอใหทานจงบอกเขาเหลานวาใครเลาททำาใหเดกของเราดขนเมเลตส ทานไมกระดกลนเสยแลวหรอ จงไมตอบ ทานไมรดอกหรอวาการกระทำาเชนน มผลเสยตอทานอยางพอเพยง ทจะพสจนคำาของขาพเจาวาทานไมสนใจเรองนเลย บอกขาพเจาสสหาย วาใครเปนคนทำาใหเดกเปนคนด ”

“กฎหมาย ” (เมเลตสตอบ) “ทานทรก ขาพเจาไมไดถามทานเชนนน ขาพเจาใหทานบงชอ บคคล ซง

มกจทตองรกฎหมายเปนประเดม ”“กบคคลเหลานนะสโสกราตส คนทมารวมอยเพอตดสนคดนแหละ ” (เม

เลตสตอบ) “เมเลตส ทานหมายความวาคนพวกนสามารถสงสอนคนหนมใหดขนได

กระนนหรอ ”“แนนอน ” (เมเลตสตอบ) “ทานหมายความตลอดทกคนในคณะผพพากษาหรอวาบางคน ”“หมดเลย ” (เมเลตสตอบ)

โสกราตส 11

“วเศษ ชางหาผชชบอปถมภไดมากจรง คนทมาฟงคดทศาลนละจะมอทธพลทำาใหเดกดขนดวยหรอเปลา ”

“ม ” (เมเลตสตอบ) “วฒสมาชกละ ”“พวกนดวย ” (เมเลตสตอบ) “เมเลตส สมาชกในรฐสภานนกยอมไมทำาใหเดกเสย หากทกคนม

อทธพลทำาใหเดกดขนดวยใชไหม”“ใชแน ” (เมเลตสตอบ) “ถาเชนนนกดเหมอนประชาชนชาวเอเทนทกคน ลวนมอทธพลทำาใหเดก

ดขน ยกเวนขาพเจา ขาพเจาเทานนททำาใหเดกเสย ทานหมายความเชนนใชไหม ”

“ใชอยางแนนอน ไมตองสงสยเลย ” (เมเลตสตอบ) “นนบวาทานเหนคณลกษณะขอเสอมอยางยงอยในตวขาพเจาเปนอน

มาก เอาเถด ขอใหขาพเจาไดถามทานอกขอหนง เอามาเปนตวอยาง คนทฝกมาใหดจะตองเปนมนษยชาตทงหมด สวนคนททำาใหเสยคอคนๆ เดยว กระนนหรอ หรอกลบตรงกนขาม วาจำาเพาะคนๆ เดยว หรอนอยคนมากทเขาใจมา คนอนๆ สวนมาก ถงจะใชมากไมปรานปราศรย มาและสตวอนๆ ยอมเปนเชนนมใชหรอเมเลตส ความจรงยอมเปนเชนน ไมวาทานและอนตสจะรบเชนนนหรอไมกตาม ยอมจะเปนการดทคนหนมของเราจะมคนทำาใหเสยแตเพยงคนเดยว คนอนๆ นอกนนลวนชวยใหด แตเมเลตสทานแสดงใหเหนชดแลววาทานยงไมไดพจารณาคนหนมของเราเลย ทานแสดงออกอยางแจมแจง วาทานไมสนใจ ทานยงไมไดคดเลย แมแตนอยวา ทำาไมทานจงเอาขาพเจามาทน”

โสกราตส 12

“เมเลตส ขาพเจาขอใหทานบอกขาพเจาเดยวนวาอยในเมองชวกบเมองด ทไหนดกวา ตอบเราหนอย สหาย ไมใชปญหาทยากเยนอะไร คนชวยอมทำาความชวในเขตแขวงใกลๆ และคนดทำาดมใชหรอ”

“ใช แนละ ” (เมเลตสตอบ)“มใครไหมทชอบรดความเสยหายยงกวาความชวยเหลอ”“ไมมแน ” (เมเลตสตอบ)“แตเรารอยวาทานฟองขาพเจาฐานทำาใหเดกเสย ทานวาขาพเจาทำาโดย

ตงใจหรอไมไดตงใจ”“ตงใจ แนนอน ” (เมเลตสตอบ)“จรงแทเชนนนหรอเมเลตส คนอายขนาดทานฉลาดกวาคนอายปน

ขาพเจามากนกเจยวหรอ จนทานรวาคนชวยอมทำาความชว คนดยอมทำาความด ใหแกคนใกลเคยง แตขาพเจาจมลงไปในเหวลกของความชวจนโงเขลา ขนาดไมรวา ถาทำาใหเพอนรวมชาตคนหนงชว ขาพเจายอมรบความเสยหายจากเขาคนนน แตทานกเหนวาขาพเจาตงใจทำาเชนนน ขาพเจาไมเชอทานหรอกเมเลตส และขาพเจากคดวาไมมใครเชอทาน ขาพเจาตองไมไดทำาใหเดกเสยเลย ถาทำากโดยไมไดตงใจ เปนอนวาทานผดทงสองกระทง หากขาพเจาทำาโดยไมไดตงใจ ทานกยอมทำาผดกฎหมาย ทเอาขาพเจาเกยวพนในศาลอยางผดๆ เชนน...” (น.58-59)

จากขางตนถอเปนตวอยางทสะทอนวา โสกราตสใชการเปรยบเปรยมาเปนเครองมอในการแกขอกลาวหา พรอมๆ กบดงคสนทนาใหกลายเปนผกลาวแกคดใหโดยมรตวหรอในอกชวงหนงของการสนทนากเชนเดยวกนในการแกขอกลาวหาวา โสกราตสสอนใหคนหนมไมนบถอเทพองคทรฐนน

โสกราตส 13

ยอมรบวาศกดสทธ ซงถอวาโสกราตสนนทำาลายเดกหนมเหลาน (น.60) ดงทโสกราตสกลาววา

“...(1) มใครไหม เมเลตส ทเชอวามของเกยวกบมนษยแตไมมมนษย ขอทานทงหลายอยาไดขดจงหวะปลอยใหเขาตอบ (2) มใครไหมทไมเชอวามมา แตเชอวามของเกยวกบมา (3) หรอไมเชอวามป แตมคนเปาป ถาทานไมตอบ ขาพเจาจะบอกทานเองและแถลงตอศาลวา ไมมใครเชนนนดอก แตอยางนอยกขอใหทานตอบปญหาขอนวา (4) มใครทเชอเทวานภาพ แตไมเชอวาเทพม” (น.61)

“คนอยางนนไมม ” (เมเลตสตอบ) (น.61-62) “ขอบคณมาก ทกรณาฝนใจตอบคำาถาม เพราะยำาเกรงอำานาจศาล แต

ทานกยอมรบแลวนวาขาพเจาเชอเทวานภาพ และขาพเจากสอนคนอนในเรองน เทวานภาพจะเกาหรอใหมกตาม แตอยางนอยทานกรบวาขาพเจาเชอในสงเหลานน ความเชอของขาพเจาในขอนไดรบการยนยนในคำาฟองอนทานสาบาลตอศาลแลวดวย (ดงนน) ถาขาพเจาเชอในเทวานภาพ ขาพเจากยอมเชอวาเทพม เชนนนมใชหรอ ทานตองตอบวาใชแน ถาทานไมตอบ ขาพเจากตองถอวาทานเหนดวย เทวานภาพยอมเกดจากเทพหรอเทพสำาแดงเดชเอง มใชหรอ ทานยอมรบขอนไหม ”

“ยอม แนนอน ” (เมเลตสตอบ) (น.62) วธการของโสกราตสชวยอธบายใหเหนวา โสกราตสใชการเปรยบเทยบ

มาเปนเครองมอสำาคญในการสรางขอสรปในหลายๆ เรอง อยางไรกตาม โสกราตสรตวอยเสมอวา เขากำาลงสกบอะไร และรวา

ผลลพธนนคออะไร แตกยงพรอมกลาวแกตางในคดตามทตนเชอวา การประพฤตตนในทางทถกและมการกระทำาทดยอมเหมอนกบมนษยทไดรบ

โสกราตส 14

เกยรตเชนเดยวกบเทพ ทพากนไปตายทเมองทรอย (น.63) รวมทงคำาวา ความด ของโสกราตสกคอ การไมขดขนคำาสงทสงกวา“ ” ซงโสกราตสได

กลาววา “...ขาพเจารวาทำาการขดขนคำาสงทสงกวา จะเปนเทวบญชาหรอบญชาของมนษยกตาม ยอมเปนความชว กในสงซงขาพเจารแนวาเปนความชว ขาพเจายอมไมกลวสงนน ไมยอมละไปจากความด หรอสงซงอาจเปนความด ” (น.65) และในอกชวงหนงของการกลาวคำาแกคดวา “...ขาพเจาพอใจเชอฟงเทวบญชา ยงกวาคำาสงของทาน ตลอดเวลาทขาพเจายงมชวตอย ขาพเจาจะใชชวตไปในทางปญญาตลอดเวลา และจะไมหยดยงทจะชความจรง ใหทานแตละคนทขาพเจาไดพบปะ ใหทานใชวธตามแบบของขาพเจา ขาพเจาจะพดวา สหายทานเปนชาวเอเทน ประชากรของมหานครทสำาคญทสดในโลก มชอทสดในทางปญญาและแสนยานภาพ แลวทานไมละอายหรอ ทมาเอาใจใสแตในทางหาทรพย ชอเสยงโดยไมใชความพยายามทจะมาความจรง และความเขาใจเกยวกบความสขสมบรณของจต...ขาพเจาเชอวามหานครนและทานทงหลายยงไมเคยไดรบพรจากสวรรคอนใด ยงไปกวาการทขาพเจารบใชสนองเทวโองการเชนน ขาพเจาทำาการเพอสงเดยวเทานน คอเตอนทานทงหลาย ไมวาจะหนมหรอแก ใหทานเลกคำานงถงรปราง เงนทอง วาสำาคญยงกวาจตใจ และสภาวะความสขแหงจต เพอใหทานรวาคณความดมไดเกดจากธนทรพย หากทรพยเกดจากคณความด แมสมบตอนๆ ทงของสวนตวและของสวนรวม กเกดจากคณความดเชนกน ” (น.66) ทงนตวของโสกราตสไดยนยนอยางหนกแนนวาการทำาความดนนสำาคญกวาสงอนใด ดงกลาววา “...ดวยเหตฉะน ขาพเจาจงขอกลาววา ขาแตทานสภาพชนชาวเอเทน ทานจะปลอยใหขาพเจาเปนอสระหรอไมกตาม แตขอใหร ำาลกไวเสมอวา ขาพเจาจะไมทำาการอนใด แมจะใหขาพเจาตายถงรอยครงกตาม ” (น.66) และในอกชวง

โสกราตส 15

หนงกกลาววา ถาทานสงประหารชวตขาพเจา โดยฐานทขาพเจาเปนมนษย“ประเภททขาพเจาประกาศวาขาพเจาเปน ทานจะไม (ได) ชอวาทำารายขาพเจา เทาททำารายตวทานเอง เมเลตสและอนตส ยอมทำารายขาพเจาไมได เพราะเขาไมมอำานาจ ขาพเจาไมเชอวาจะยอมใหคนชวทำารายคนดได คนดอาจถกฆา อาจถกเนรเทศ อาจถกรดรอนสทธ เมเลตส และคนอนๆ อาจคดวานแหละคอความชวรายแสนสาหส แตขาพเจาหาเหนเชนนนไม ขาพเจาคดวาทเขาประพฤตอยขณะนเลวรายกวาเปนไหนๆ ในขอหาททำาใหคนถกประหารโดยปราศจากเหตผล ” (น.67)

ขณะเดยวกนโสกราตสกคดวา คนโงกคอคนทเชอวาตนเองฉลาด ซงโสกราตสยอมรบวาตนเองยงไมรอะไรทแทจรงอกมาก นนคอ ความฉลาดทตนเองม ตวอยางหนงทถกยกไวในศาลกคอ โสกราตสไมรวาปรโลกทแทจรงนนเปนอยางไร (น.64-65) ดงทกลาววา “...ทขาพเจาผดกบคนอน ถาขาพเจาจะถอวาตวเองฉลาดกวาคนอนในเรองใดเรองหนง กในเรองนแหละในเรองทขาพเจาไมรจรงเกยวกบปรโลก...” ทงนในดานการวางตวในฐานะครนน โสกราตสมองตนเองวา “...ความจรงขาพเจาไมเคยตงตวเปนคร แตใครกตามไมวาแกหรอหนม หากอยากฟงคำาสนทนาของขาพเจา และจะทำาการเชนขาพเจา ขาพเจากมไดปดโอกาสแกเขา และขาพเจากมไดเรยกราคาคาทเขามาฟง ทงไมเคยปฏเสธทจะพดกบใครๆ ขาพเจาพรอมทจะตอบปญหาใหทงคนรวยคนจน และกพรอมสำาหรบคนทจะฟงขาพเจา แลตอบปญหาขาพเจา ใครในหมคนพวกนกลายเปนพลเมองดหรอพลเมองเลว กไมเปนเรองอนขาพเจาพงรบผดชอบ เพราะขาพเจาไมเคยสญญา วาจะพรากคาสงสอนใหแกใคร หากใครอางวาตนเคยเรยนวชากบขาพเจา เปนความลบสองตอสอง อน

โสกราตส 16

ขาพเจาไมยอมเปดเผยใหคนอน กขอใหทานแนใจเถดวาเขามไดพดความจรง” (น.70-71)

อยางไรกตามในการพจารณาคดครงน โสกราตสไมยอมออนวอนตอศาลดงทกลาวไวในชวงทายของการแกคดวา ทานสภาพชน แมจะไมพดถง“เรองเกยรต กไมชอบธรรมทจะขอใหตลาการปลอยตน เราควรพดชแจงใหเปนทเขาใจเทานน ผพพากษามานงพจารณาคดเพอใหความยตธรรม มใชเพอใหความพอใจ ตลาการใหคำาสตยปฏญาณไวแลว วาจะไมพพากษาตามอำาเภอใจ หากจะตดสนคดความตามกฎหมาย จงไมควรทเราจะทำาการเพอใหทานเปนคนอาสตย และทานกไมควรปลอยใหเขาทำาเชนนน ถาขนทำาเชนนน กชอวาทงสองฝายไมเคารพเทพ ดวยเหตฉะน ทานยอมหวงไดวาขาพเจาจะไมทำาการอนขาพเจาเหนวาผด หรอขดตอการแสดงความเคารพแดเทพ โดยเฉพาะเมอเมเลตสฟองขาพเจาดวยขอหาน...” (น.74)

เมอภายหลงทโสกราตสกลาวแกคดจบ กมการออกเสยงพจารณาคด ซงผลกปรากฏตามทโสกราตส กลาววา ขาพเจาไมรสกเสยใจททานออกเสยง“ลงคะแนนวาขาพเจาเปนผผดในเรองน ขาพเจามเหตผลหลายประการ เพราะใชวาขาพเจาจะไมไดคาดมาลวงหนา แททจรงขาพเจาออกจะแปลกใจเสยซำาทคะแนนเกอบจะกำากงทงสองฝาย ขาพเจาไมนกวาคะแนนจะใกลเคยงกนถงเพยงน นกวาฝายโจทกจะไดคะแนนมากมายนก แตนถาอกสามสบเสยงมาทางน ขาพเจากจะชนะความ ลำาพงเมเลตสคนเดยวแลว ทกคนเหนไดชดวาขาพเจายอมชนะแน ไมแตจะชนะ หากยงจะปรบเมเลตสไดอกพนเหรยญ เพราะโจทยจะไมไดคะแนนถง 1 ใน 5 (เพราะถาโจทกม 3 คน โดยเอา 280 เสยงทชนะหารดวย 3 กจะไดคะแนนเฉลยไมถง 100 คะแนน ซงผลสรปการ

โสกราตส 17

ออกเสยงคอคนทเหนวาโสกราตสผดม 280 คน สวนอก 220 เหนวาไมผด) แตนดทอนตสและลคอนมารวมฟองดวย จงชนะ ” (น.75)

เมอมการพพากษาลงโทษแลว โสกราตสกพรอมยอมรบคำาตดสนประหารชวตตนเอง แตกกลาวไวอยางคมคายถงวธคดตดสนใจของผลงมตใหประหารชวตไววา “...ขาพเจาไมไดถกลงโทษเพราะแกคดอยางปราศจากเหตผล หากแกคดอยางมความกลา อยางมความละอายใจ อยางไมพรอมทจะพดถอยคำาชนดททำาใหทานชอบใจ ไมร ำารองวงวอนเกยวกบฐานะแหงตน หรอพดจาและทำาทาทาง อนไมอยในวสย อนขาพเจาจะทำาได แตขาพเจากรวาพวกทานเคยชนกบการกระทำาเชนน ขาพเจาไมเหนเปนการถก ทจะประพฤตตนดงหนงมใชคน อนเกดมาเปนไทแกตน และขาพเจากไมยอมแสดงความเสยใจตอวธการ อนขาพเจาแกคดมานน ขาพเจาพอใจตาย หลงจากทไดแกคดดวยวธการของขาพเจานน ยงกวาจะมชวตอยดวยกระทำาการตางๆ อนเปนทพอใจของทาน ” (น.79)

อยางไรกตามถงแมโสกราตสจะยอมรบในผลการตดสนคดดงกลาว แตโสกราตสกมองวาไมผลการตดสนนไมยตธรรม ดงทกลาววา “...โจทยตางกลวนฉลาดและวงเรว เรวในทางความชว บดนถงเวลาแลวทขาพเจาจะจากทานไป ไดรบคำาพพากษาประหารชวตไปจากทาน แตโจทกกไดรบคำาตดสนวาไดทำาตนอยางเลวและอยางอยตธรรม ขาพเจายอมทำาตามคำาตดสน และโจทกกเชนกน ความจรงกควรจะเปนเชนนน ซงขาพเจากเหนวาดแลว” (น.79)

ขอสงเกตประการหนงพบวา โสกราตสพยายามแสดงใหเหนโดยตลอดวา การรจกตนเปนสงทสำาคญมากกวาการมองภายนอกแตเพยงผวเผน ดงทกลาววา “... ขาพเจายนยนวา ขาพเจาทำาการสำาคญยงใหแกพวกทาน ดวย

โสกราตส 18

ขาพเจาพยายามจะใหทานแตละคนเลกคดถงเรองทตนมอะไร แตใหคดถงเรองทตนคออะไร และใหนกถงทางทจะเปนคนฉลาดจะเปนคนด และกแนะไมใหคดวารฐมอะไร แตใหคดวารฐคออะไร นอกจากน ขาพเจายงแนะใหนกถงสงอนๆ ในโลก ไปในทำานองน บรการเชนน ...” (น.75-76)

นอกจากน การคนหา ความจรง กเชนกน ถอเปนสงทมนษยควร“ ”กระทำาอยางยง ดงทโสกราตสกลาววา “...ถาขาพเจาจะบอกทานวา ความจรงนนมนษยควรพดถงความดทกๆ วน เรองอนๆ ทานกเคยไดยนขาพเจาพดและไดทราบวาขาพเจาคนควาหาความจรงจากตนและคนอนอยแลว เพราะชวตอนปราศจากการคนควาหาความจรงนน หาใชชวตสำาหรบมนษยไม แตขาพเจาขอยนยนวาทกลาวมาเปนความจรง เปนแตไมใชของงายทจะทำาใหทานเชอ...” (น.77)

ในชวงทายของการกลาวแกคดความในวนนน ถงแมวาโสกราตสจะกลาวอางวาตนเองไมรเรองเกยวกบปรโลกหรอชวตหลงความตายมากมายนก แตกกลาวไวในชวงนอยางนาสนใจวา ความตายดอยางไร ความตายตอง“เปนสงใดสงหนงในสองสงนคอ (1) ถาไมเปนสภาวะอนปราจากความนกคดเลย กตอง (2) เปนการแปรสภาพของจตจากโลกนไปสโลกหนา ถาปราศจากความนกคดเลย กเหมอนกบการนอนหลบชนดทผหลบไมฝนอะไรเลย ขาพเจาเหนวาความตายในสภาวะนดวเศษแน ขาพเจาเชอวาใครกตามเมอยามนอนหลบสนทจนไมฝน เมอเทยบกบวนคนอนๆ ตลอดทงชวต คนนนคนเดยวกจะมความสขยงกวาเปนไหนๆ...ถาความตายเปนสภาวะเชนน ขาพเจายอมถอวาความตายเปนผลไดของชวต เพราะเวลาอนๆ จะสำาคญเทาคนเดยวนนกหาไม ทานตลาการ หากความตายเปนการแปรสภาพไปสอกโลกหนงดงทเขาพดกนวาความตายไปรวมอยทนน ถาเปนจรงเชนนน กยอมนบวาเปนมหนตคณ

โสกราตส 19

เพราะการไปสเรอนแหงมจจราช มนษยยอมจะไดพบตลาการทแทจรง ยงกวาพวกทเรยกตวเองวาตลาการ เพราะอยางนอย กเชอกนวาตลาการในปรโลกตดสนดวยความยตธรรม... บดนถงวาระแลวทเราจะตองจากกน ขาพเจาไปตาย ทานไปอย ใครจะไปสสถานทดกวากน เทพเจาเทานนทร ” (น.81-83)บรรณานกรมเปลโต. 2511. “ยไทโฟร ” โสกราตส. ส.ศวรกษ แปล. สำานกพมพ

มหาวทยาลย สมาคมสงคมศาสตรแหงประเทศไทย

สรปความ: การชวนโสกราตสหนของ

ไครโต

อาจารย ดร.ชาญชย จตรเหลาอาพร

บทสนทนาเรองไครโต (CRITO) เปนเหตการณกอนโสกราตสถกสงประหารชวตใหดมนำาเฮมลอก 1 วน โดยไครโตไดเขามาพบโสกราตสในคก ซงโสกราตสถกจำาคกนาน 1 เดอน ทงนบรรดามตรสหารและสานศษยตางชวนโสกราตสหนกนเรอยมา แตเขากปฏเสธเสมอ รวมทงในเหตการณครงน ไครโตผเปนเพอนสนทของโสกราตสกมาชวนหนเชนกน โดยสวนตวเขาเปนคนรวมวยกบโสกราตสและเปนมหาเศรษฐในกรงเอเทน ในชวงทเจามาพบโสกราตสนน โสกราตสกำาลงหลบอย ซงเขากไมปลกและนกชมวา โสกราตสสามารถนอนไดอยางมความสขและไมรสกกลวตายเลย

เมอโสกราตสตนกบอกกบไครโตวา ถาคนอายปนขาพเจาตองมาเศรา“โศก เพราะตองตาย กดจะเปนเรองนาขนมาก ” (น.89) แตโสกราตสกสงสย

โสกราตส 20

อยเชนกนวา ไครโตเขามาไดอยางไร เขาจงตอบวา เขาคนกบขาพเจาแลว “โสกราตส เพราะขาพเจาเขามาบอย และขาพเจาชวยเหลอเขาอยบาง ” (น.89)

ทงนในการมาของไครโตนน เขาไดเรมตนในการชวนโสกราตสหนดวยการแจงขาววาเรอกำาลงจะกลบมาจากเกาะเดลอส และใกลถงไมวนนกพรงน ซงหมายถงการประหารชวตโสกราตสจะเกดขน (น.90) นอกจากนไครโตกเรมพดโนมนาวโดยกลาววา

“... คนทไมรจกเราด ยอมคดวาขาพเจาควรจะชวยชวตทานได หากขาพเจาจะยอมเสยทรพย แตขาพเจากลบไมยอมเสย ใครเลาทจะเสยชอไปยงกวาคนทถอทรพยวาสำาคญกวามตร คนสวนใหญยอมไมเชอวาเราพยายามชวยใหทานหน แตทานปฏเสธ ” (น.91)

แตโสกราตสกลบแยงวา ไมจำาเปนตองคดอยางนน โดยกลาววา ไครโต“ ทรก ทำาไมเราถงไดยดคำาของคนอนมาเปนอารมณนกเลา เราฟงมต (มตมหาชน/ความคดเหนของ) คนทมเหตมผลอยางดเลศเทานน บคคลเหลานยอมรไดวาการเปนไปโดยสมควรแลว ” (น.91)

“แตกความจำาเปนอยเหมอนกนทจะฟงมตมหาชน โสกราตส สงซงเกดขนมานนกเปนขอพสจนไดอยางดแลว วามหาชนมอำานาจเพยงไหน ขาพเจาอาจกลาวไดวา ถามหาชนไมชอบใคร กยอมทำาลายผนนไดอยางใหญหลวง ”ไครโตกลาวตอบ (น.92)

โสกราตสกลบตอบวา ขาพเจาเพยงแตหวงวา เมอมหาชนทำากรรมเลว“ไดรายแรงมากแลว กนาทจะทำากรรมดใหไดใหมากทสดดวย เพอจะไดเกดคณความดขนทวไป แตบดนดจะไมทำาการอนใดอนหนงเลย มหาชนชางไมสามารถจะทำาใหคนฉลาดหรอคนโงไดเลย เพยงทำาตามความรสกทเกดขน ” (น.92)

โสกราตส 21

“อาจจรงดงทานวา แตขอใหตอบขาพเจาหนอย ทานผเปนมตร ทานหวงขาพเจาและเพอนคนอนๆ ใชไหม ถาทานหนเขากจะมาเกาะตวพวกเราไป รบสมบตของเราหมดสน หรอไมกรบเอาไปมาก ทงยงอาจลงโทษไดอกดวย ถาทานกลวดงวานน กอยาไดคดถงเรองนอกเลย เรากลาเสยงถงเพยงนและยงกวานเปนไหนๆ ถาจะใหทานรอดได ขอไดโปรดฟงขาพเจา อยาปฏเสธเลย ”ไครโตกลาวตอบเพอยนยนใหเหนวาตนพรอมเสยงเพอพาหนโดยไมคดเสยดายอะไร (น.92)

โสกราตสจงกลาววา ไครโต ขาพเจาคดในเรองน และเรองอนๆ อก“ดวย ” (น.92)

ไครโตจงกลาวตอบเพอแสดงใหเหนถงวธการหนวาจะทำาอยางไรบาง (น.92-94) “ขอทานอยากลวในเรองนอกเลย แมเงนเรากไมตองเสยมากทจะจายใหคนรบอาสาพาทานออกหนจากทน และทานกรมใชหรอวา พวกจบสบนนคาตวถกเพยงไร ไมตองจายทรพยเทาไรกปดปากเสยได ขาพเจายกเงนทงหมดใหทานใช ซงขาพเจาเขาใจวาพอ หรอถาหากทานเปนหวงขาพเจา ไมอยากใชเงนของขาพเจา กมชาวตางชาตทพรอมจะใชเงนจายของเขาเพอทาน สมมอสจากแควนทบส กคนหนงละ ทนำาเงนมามากมายเพอถายตวทาน ยงซบส และคนอนๆ อกมาก กพรอมอยแลว เพราะฉะนน ขอทานอยาไดเลกลมความตงใจ ทจะสงวนชวตตนเอง เพราะมวหวงเรองทรพยของผอน และอยาวตกดงทแถลงในศาลวาทานอยทอน ทานไมรจะทำาอะไร ไมวาทานจะไปไหน ยอมมคนคอยตอนรบทาน ถาทานประสงคจะไปเทสสาล ขาพเจามเพอนทนน เขาพากนอยากไดประโยชนจากทาน และจะปองกนรกษาทาน จะไมมใครในเทสสาลทจะรำาคาญทาน โสกราตส นอกจากขาพเจายงเหนวา การกระทำาของทานเชนน กมอาจเรยกไดวาถกตอง ตามธรรมนองคลองธรรม เพราะทานพลชพ

โสกราตส 22

ตนเองในขณะทควรรกษา ใหปลอดภยไวได ทานแสวงสงซงศตรตองการแสวงใหทาน ยามเมอเขาเหลานนพยายามทจะทำาลายทาน ใชแตเทานน ทานยงละทงบตรของทานอกดวย ทานควรเลยงบตรไดเอง ฝกสอนบตรไดเอง แตทานกยงยนยนทจะละบตรไป ปลอยบตรไวเบองหลงอยางเดยวดาย ทานไมสนใจ ปลอยบตรไวตามยถากรรม บตรของทานตองไดลมรสอยางทเดกกำาพราทงหลายไดรบ เราไมควรใหเกดเนดแกบตรเลย ถามบตรแลวกตองเลยงด สงสอนและรวมสขรวมทกขดวย แตดทานจะเลอกวถทางอนงายสด ทงๆ ททานควรเลอกวธอนเหมาะแกคนด แกคนกลา โดยเฉพาะอยางยง เมอทานยดถอดำาเนนการตามรอยแหงคณความดตลอดชวตเรอยมา เรองนแหละทขาพเจาละอายใจแทนทาน และละอายใจในหมพวกเราเอง ในฐานมตรสหายของทานดวยสงซงจะเกดกบทานนน ดประหนงจะเกดขนจากความขลาดของพวกเรา เรมแตแรกดำาเนนคดในศาล ตลอดเรอยมาจนบดน ซงเปนจดสดยอดของจดจบและทกสง ดทงหมดจะเปนเรองนาเยยหยน เปนเรองพลาดหลดไป เพราะเราออนแอและขลาดกลว เราไมชวยทานและทานกไมชวยตนเอง ทงๆ ทจะชวยกนกคงทำาได โสกราตส ขออยาไดถอเอาเรองอยางนเปนเรองเสยเกยรต หรอเปนความชวแกทานและแกพวกเรา ขอใหพจารณาหนอย ไมมเวลาพจารณาอกมากแลว ขอใหพจารณาสรปไดเลย ดวยมแผนการอนหนงซงสามารถจะทำาได แตตองทำาภายในคนน ถาขนลาชา จะทำาการไมไดเอาเลย โสกราตส ขาพเจาขอรองใหทานทำาตามคำาขอของขาพเจา ขออยาปฏเสธเลย”

แมวาไครโตจะชกชวนโสกราตสหนดวยเหตผลตางๆ มากมายขางตน แตโสกราตสกปฏเสธตามนสยของเขา คอมองวา ไมมเหตผลเพยงพอใหหน ซงเขากลาววา “... ควรทเราจะพจารณากนใหด คดใหรอบคอบวา เราควรทำาการดานนไหม ไมใชจะเพงเดยวน แตตลอดชวตมาแลว ทขาพเจาไมยอม

โสกราตส 23

เพอน แตยอมจำานวนตอเหตผล หากเหตผลนนดจรง หลงจากทขาพเจาไดใครครวญดแลว เหตผลเดมของขาพเจานน ขาพเจายงละเสยมไดเพราะยงเหนดอย ขาพเจายงเคารพและใหเกยรตสง ซงขาพเจาเคยเคารพและใหเกยรตมากอน...” (น.94) จากนนโสกราตสไดตงคำาถามสำาคญประการแรกวา เราไมควรใหความสำาคญหรอใหคณคากบความคดเหนหรอมตของคนสวนใหญ แตควรใหความสำาคญกบความคดเหนหรอมตจากคนบางคนเทานนทมเหตผล ซงเขากลาตอวา

“อนวาดวยมตมหาชน เราไดตกลงกนแลววาควรรบฟงมตคนบางคน แตไมยอมรบมตคนอนๆ นอกนนเราเปนฝายถกมใชหรอ ทยดความเหนเมอกอนขาพเจาตองโทษ กเมอตอนนนเปนเหตผลทด มาบดนจะกลบกลายเปนเพยงคำาสนทนาอนหาสาระมได ดจคำาพดเลนอยางเดกๆ ไปแลวกระนนหรอ ไครโตขาพเจาอยากใหชวยพจารณาในเรองน วาเหตการณในปจจบนผนแปรเหตผลเดมเสยแลวหรอ หรอเหตผลนนยงไมเปลยนแปลง เราควรเคารพเหตผลนน หรอเลกเชอเหตผลนนไดแลว ขาพเจาคดวาคนทมความคด พดยำาอยเสมอๆ ดงทขาพเจาพดเมอตะกวา ในบรรดามตของมนษยทงหลายนน บางมตควรไดรบการยกยองเปนอยางยง บางมตกไมควรใสใจนำาพาเอาเลย ไครโต ทานเหนวาถอยคำานถกหรอผด... ทานไมยอมรบดอกหรอวาเราไมควรใหคณคากบมตของมวลมนษย แตควรใหแตกบบางคนเทานน ทานจะวาอยางไร เหนดวยไหม ” (น.95) และไครโตกเหนดวยกบคำาพดดงกลาวพรอมยอมรบตามโสกราตสอกวา เราควรใหคณคาแกมตอนด มใชอนเลว รวมทง“ ” มตของคนมเหตผลยอมจะด มตของคนโงยอมจะเลว“ ” (น.96) โดยโสกราต

สเปรยบเทยบใหเหนวา กในเรองนเราพดกนวาอยางไรเลา นกกฬาควรสนใจ“กบคำาตชมของคนสามญทวไป หรอควรฟงจำาเพาะคำาของครฝกหรอนาย

โสกราตส 24

แพทยผดแลสขภาพ ” (น.96) โดยไครโตกยอมรบวาควรเชอประเภทหลง ซงโสกราตสขยายความตอไปวา เขาควรฝกหดและทำาการ ตลอดจนกนและดม“ตามคำาแนะนำาของผรทมาสามารถสอนเขาได ยงกวาตามความนกคดของคนอน...” และ ถาเขาไมเชอฟงคำาของผร ไมเอาใจใสตอคำาตชมของทาน หากไป“ยดมตมหาชน ซงไมรอะไรในเรองน เขาจะเกดความเดอดรอน...” รวมทงยงตงคำาถามยอยๆ ตอวา เกดความเดอดรอนนคออะไร จะเกดขนทไหน จะกอ“ภยอะไรใหกบผขดขน ” (น.96) โดยไครโตตอบวา ยอมกอภยใหกบรางกาย “นแหละคอความหายนะ ” (น.97)

จากขางตน โสกราตสจงไดกลาวสรปไวอยางนาคดวา “ถกแลว คนอนๆ กยอมเปนเชนนมใชหรอ ไครโตไมตองพดเรอยทก

รายไปหรอก ยงทเกยวกบความยตธรรม อยตธรรม ความด ความชว ความงามความไมงาม ดวยแลว กควรละหรอทเราจะฟงเสยงมหาชนและทำาตามนน ถามผร ผทเราเคารพเกรงกลวยงกวาบคคลอนใดหมด หากเราไมเชอทานผนน เรากยอมจะทำาลายสวนซงจะเสรมสรางความยตธรรมในตวเรา ใหมลายหายไปกบความอยตธรรม หรอทานไมเชอเชนน” (น.97)

“ขาพเจาเชอในเรองน ไครโตตอบ ” (น.97)“ในเรองของรางกาย ถาเราไมเชอฟงคำาของผร เรากยอมทำาลาย

สขภาพลงเสย และเสรมสรางโรคภยไขเจบ อยางนมใชหรอ โสกราตสถาม”ตอ (น.97)

“ใช ไครโตตอบรบ ” (น.97)“อยากถามวาถารางกายถกทำาลายลงแลว ชวตจะคงอยไดไหม โสกรา”

ตสถามตอ (น.97)“อยไมได ไครโตตอบรบ ” (น.97)

โสกราตส 25

โสกราตสจงสรปวา กและถาความยตธรรมถกตดรอนทำาลายลง ม“ความอยตธรรมเขามาแทนทเสยแลว เราควรจะคงชวตอยละหรอ หรอวาเราคดในเรองนนอยกวาเรองของรางกาย สงนจะเรยกวาอะไรกตาม แตกเปนสงซงเกยวของกบความด ความชว นนแหละ ” (น.97)

ไครโตจงยอมรบตามวา ในกรณเชนน เรากไมควรมชวตอย “ ” (น.97)หลงจากไครโตยอมรบเหตผลจามโจทยขอแรกของโสกราตสแลว โสก

ราตสจงตงคำาถามตอมาวา ชวตทด กคอ ชวตอนงาม ชวตอนถกตองตาม“ทำานองคลองธรรม ทานเหนดวยไหม ” (น.98) ซงไครโตกยอมรบตามนน จากนนโสกราตสจงกลาววา เมอเหนพองตองกนถงเพยงนแลว ปญหาขน“ตอไปทเราพงพจารณากนกคอ การทขาพเจาจะพยายามหนออกไปจากทน โดยไมไดรบอนญาตจากชาวเอเทนนน จะเปนการผดหรอชอบ ถาชอบกควรพยายามหน ถาผดกควรเลกลมความตงใจ...เราควรพจารณาตามเนอหา...” (น.98) โดยโสกราตสเสนอตอวา เราไมควรทำาความชวโดยตงใจ“เลย หรอวาทำาไดบางในบางกรณ และในบางกรณกทำาไมได แหละความชวจะกลายเปนความดไปนนไมไดเลย ...ไมวาในกรณใดๆ การกระทำาผดกคอความชวเปนทนาละอายสำาหรบผกระทำาเสมอไป เรายอมรบความจรงขอนมใชหรอ” (น.100) ซงไครโตกยอมรบ โสกราตสจงกลาวยำาอกครงวา ฉะนน กไมควร“ทำาความชว และ แมจะตอบสนองกรรมชว เรากไมควร ดงทมกคดกนวา” “ควร เพราะเราไมควรทำาความชวเลย ดงกลาวมาแลว ” (น.100)

โสกราตสจงตงประเดนขยายความตอวา เราควรทำารายใครหรอไม “ ”และ การจองเวรนน คนสวนมากเหนวายตธรรม ทานเหนวาสมควรไหม“ ” (น.100) ซงไครโตยอมรบตามวาไมสมควร และไมยตธรรม ดงนนโสกราตสจงสรปใหเหนวา “...การทำารายผอนกไมตางอะไรไปจากการทำาความชว

โสกราตส 26

นนเอง ” (น.101) และ เปนอนวาเราไมควรจองเวร เราไมควรทำารายผอน “แมเราจะรบทกขทรมานเพราะนำามอเขากตาม...” รวมทงยงสรปไวอยางชดเจนวา “...มตนมวา ความชวจะเปนความดไปไมได จะแกแคนกไมได แมจะกอเวรเพอปองกนตวกไมได ทานเหนดวยไหม หรอไมยอมรบจดเรมตนน ในสวนตวขาพเจานน ขาพเจายดมตนมาหลายปแลว แลยงคงยดถออย...” (น.101) ซงตวของไครโตเองกยอมรบความคดขางตนเชนกน (น.101)

คำาถามตอมาทโสกราตสพยายามขยายความใหชดขนกคอ การพจารณาวา ถาโสกราตสหนโดยไมไดขออนญาตจากรฐ จะไดชอวาทำาความผดไหม และเปนความผดทจะทำาใหคนอนไดรบโทษทณฑไปดวยหรอไม (น.102) โสกราตสจงสมมตตวเองเปนกฎหมายและบานเมอง (รฐ) โดยกลาวแทนวา “...โสกราตส บอกเราหนอยวาการกระทำาของทานนน หมายความวากระไร ทานทำาการเพราะไมยอมเคารพสถาบนแหงนใชไหม ทานไมนำาพาตอกฎหมายและจกรภพ หากสงนนๆ ขดขวางทาน กระนนหรอ ถาคำาตดสนของผพพากษาไมมผลบงคบลงโทษประชาชนพลเมอง กเทากบวารฐนควรตงอย หรอควรสลายลง ” (น.102) ทงนไครโตจะไมยอมรบความคดในคำาพดดงกลาว เนองจากคดวา กฎหมายทผพพากษาตดสนสนสดลงไปแลวนนไมด เพราะรฐทำาผดกอน คำาตดสนไมยตธรรม จงไมควรยอมรบการลงโทษในครงน

อยางไรกตาม โสกราตสยนยนใหเหนวา ตนเองนนสาบานวาจะทำาตามคำาตดสนของบานเมองไวกอนหนาแลว (น.103) พรอมทงอางตนแทนกฎหมายบานเมองโดยกลาววา “...อยาแปลกใจไปเลย โสกราตส เรา (กฎหมายบานเมองหรอรฐ) รวาทาน (โสกราตส) ชอบถามและตอบปญหา ตอบเรา (รฐ) กอนวาทาน (โสกราตส) มอะไรทคดคดคานตอตานนครแหงน จนพยายามท

โสกราตส 27

จะทำาลายเรา เราไมไดใหกำาเนดทานดอกหรอ ไมใชเพราะอาศยเราดอกหรอ ทบดาไดกบมารดาจนเกดทาน ทานเหนวากฎหมายสมรสผดกระนนหรอ ขาพเจา (โสกราตส) กตองตอบวาเปลา (รฐจงกลาวตอวา) ถาเชนนนทานกตองเหนวา กฎหมายอนวาดวยทารกสงเคราะหและการศกษาผด ทงๆ ทเราใหการศกษาแกทาน เราทำาผดหรอ เมอเราสงใหบดาใหการศกษาแกทาน ใหบำารงเลยงด ใหฝกหดทานทงทางกายทางใจ ขาพเจา (โสกราตส) กตองตอบวา ไมผดหรอก รฐยอมจะกลาวตอไปวา ดแลว กเมอทานเกด เตบโต และไดเรยนรแลวทานจะวาตวทาน ตลอดจนผสบสายโลหตของทานตอไป ไมใชลกของรฐ บาวของรฐ อยางไรได ถาเชนนนแลว ทานมสทธทจะทำากบเรา (รฐ) ได เชนเดยวกบทเราจะทำากบทานกระนนหรอ ถาทานมนาย ทานจะทำากบนายอยางทนายทำากบทานไหม นายวาทาน ทานวานาย นายเฆยนทาน ทานเฆยนนาย นายทำาใหทานเดอดรอน ทานกทำากบนายเชนนนบาง ถาเราจะประหารทาน เพราะถอวายตธรรมแลว ทานจะพยายามอยางยงทจะทำาลายลางเรากระนนหรอ ทานจะอางสทธทจะทำาเชนนนไหม ทานผรกคณงามความด ปญญาของทานไมไดสงสอนใหทราบดอกหรอ วาสงซงสงกวาบดามารดา และญาตกาทงหลายกคอประเทศชาต อนเปนทรกยงและศกดสทธยงกวาบรรพบรษ ทงเทวดาและมนษยทมความคด ยอมใหเกยรตรฐยงกวาบคคล ทานควรเคารพประเทศชาต ยอมอยใตอำานาจ ทำาการงานใหยามเมอชาตตองการ ยงกวาบดามารดา ถาอยากใหรฐทำาตามเรา (โสกราตส) กตองเสนอแนะใหรฐเหนดดวย ถารฐออกคำาสง ทานกตองเชอฟงอยางไมปรปาก จะสงอยางไรกตองทำาตาม จะขง จะเฆยนหรอฆากตาม ททำาตามนนถกแลว จะหน จะเลยง จะละหนาท หาไดไม ไมวาจะในสงคราม ในศาลหรอทไหนๆ กตาม เราตองทำาตามคำาของรฐ เวนไวแตเราจะพดใหรฐเชอตามหลกความยตธรรมของเรา จะใชกำาลงตอตาน

โสกราตส 28

บดามารดายงไมได แลวจะไปขดขนปตภมมาตภม จะมยงแลวใหญหรอ ไครโต เราจะตอบวาอยางไร ทกฎหมายบานเมองวามานน จรงไหม” (น.103-104)

อยางไรกตามดวยเหตผลทชใหเหนความสำาคญของรฐและอำานาจรฐนน ทำาใหไครโตยอมรบวาเปนจรงดงทโสกราตกลาวมา (น.104) นอกจากนโสกราตสยงขยายความตอไปใหเหนถงวาหากหนไปนนจะผดถง 3 สถานกลาวคอ รฐยอมจะกลาวตอไปวา โสกราตส ถาทเรา “ (รฐ) พดมานนจรง ทานกไมม

สทธทำาสงซงทานคดวาจะทำา (คอการหน) เราใหกำาเนดทาน เราทำานบำารงทาน เราสอนทาน เราเปดโอกาสใหทานและเพอนรวมชาตของทานอยางดทสด และเรายงใหเสรภาพอนสมบรณแกชาวเอเทนทจะละจากเราไป เอาสมบตไปดวยกได และไปไดหลงจากทไดเหนกจการของเรา และไดลมรสในประเทศนแลว ถาไมพอใจประเทศน จะไปไหนกไดทงสน ไมมใครขดขวาง ไมมใครหามการขนของออกนอกประเทศ และไมจำากดเขตใหอย จะไปไหนกเชญ แตเมอทานเหนแลววาการศาล การปกครองเราเปนอยางไร หาสมครจะอยกบเรา (รฐ) ถาขดขน เราถอวาผนนผดถงสามสถาน คอ 1 ในฐานไมนบนอบเราผเปนเสมอนบดามารดา และ 2 ในฐานทเราเปนผปกครอง กบ 3 ในฐานทสญญาวาจะเชอฟง ถาเหนวาเราทำาผด จะไมทำาตามเรา ตองแนะใหเราอนญาตหาไมกตองทำาตามเสมอไป นอกจากนเรายงมไดปกครองแบบคนกลมนอย เราเพยงขอใหทำาตาม หรอมเชนนน กเลอกไดวาจะทำาตาม หรอจะขอรองใหเราผอนผนให จะไมเอาเลยสกอยางใดอยางหนงนนไมได...” (น.104-106) ซงทโสกราตสกลาวมาขางตนนน ตวของไครโตเองกไมอาจปฏเสธไดซงรวมถงเหตผลอนๆ อกมากมายทโสกราตสยกมากลาว (น.107-111) จนในทายสดไครโตตองยอมจำานนตอความคดของโสกราตส

โสกราตส 29

บรรณานกรมเปลโต. 2511. “ไครโต ” โสกราตส. ส.ศวรกษ แปล. สำานกพมพ

มหาวทยาลย สมาคมสงคมศาสตรแหงประเทศไทย

สรปความ: คำาบอกเลาวาระสดทาย

ของโสกราตสโดยเฟโด

อาจารย ดร.ชาญชย จตรเหลาอาพร

บทสนทนาเรองเฟโด (PHAEDO) เปนเหตการณในวนโสกราตสจะถกประหารชวต ซงในบทสนทนานเพลโตเขยนใหเหนวาตนมไดอยในเหตการณเพราะปวย โดยยกใหตวละครสองตวนงสนทนากน เอเคกราตสเปนผซกถาม และใหเฟโดเปนผเลา ส.ศวรกษ (น.114) ตงขอสงเกตไวอยางนาสนใจในงานเขยนชนนวา เพลโตไดนำาทฤษฎของตนไปผสมกบโสกราตส โดยเฉพาะขอทวาดวยมโนคต (Theory of Idea or Form) รวมทงยงมขอความบางตอนทเขาใจยาก ดงนนในการสรปความสวนนจงมงพยายามทำาใหมองเหนภาพในมมกวางวา โสกราตสนนมทศนะทางปรชญาอยางไรเปนสำาคญ โดยมไดมง

โสกราตส 30

ขยายความในเชงลกทงหมด โดยเฉพาะในสวนทเปนเรองของ แบบ ทงน“ ”จากบทสนทนาทงหมดสามารถทำาใหมองเหนไดวา โสกราตสไดยดหลกการดำารงชวตแบบปราชญ เนองจากเชอวาวถชวตแบบนคอการฝกฝนตนในการทำาความด ซงมสาระพอสงเขป กลาวคอ

เฟโดไดเลาใหเอเคกราตสเหนภาพวา ในวนประหารชวตนน หลงจากทศานศษยสามารถเขาไปหาโสกราตสในคกไดแลว ตวของโสกราตสดมความสขมาก โดยกลาววา ตวทานอาจารยเองกดมความสข ทงกรยาและวาจาบงให“เหนเชนนน ทานเผชญความตายอยางไมกลวและสงา ” (น.117)

ทงนในวนทประหารชวตนน เพลโตไมไดอยในเหตการณดวยเพราะปวย แตกอนหนาวนประหารนศษยของโสกราตสจะมาหากนทกวนและอยดวยกนทงวน โดยในวนประหารนทกคนตองรออยนานเพราะผบญชาการเรอนจำาสงใหถอดตรวนออกจากโสกราตส และหลงจากนนกบอกใหโสกราตสทราบวาตองตายในวนน แลวจงอนญาตใหทกคนเขาเยยมได ในชวงททกคนเขาไปไดแลวนนกพบแซนทปป (ภรรยาคนทสองของโสกราตส) อมลกชายคนเลกไวบนตกนงขางโสกราตสและรองไหทนททพบกลมสานศษยทเพงเขาไป โสกราตสจงขอใหไครโตใหหาบาวสกคนไปสงแซนทปปทรองโวยวายอย (น.119)

หลงจากนนโสกราตสจงลกขนนงบนเตยง คขาเขา แลวใชมอนวด พลางพดวา สหาย อายสงซงเราเรยกวาความสขนนะ แปลกอยเหมอนกนนะ“สหาย มนชางตดพนอยกบสงซงเรยกกนอยทวไปวาความทกข สองอยางนไมมาหาเราพรอมกนหรอก ถาเราตามหาอยางหนงจนไดอยางนน แตแลวเรากมกถกบงคบ ใหไดอกอยางหนงดวย ยงกบวาสองอยางนเปนรปสองรป มศรษะเดยวกน ขาพเจาเขาใจแนวาถาอสปไดนกถงเรองน คงจะคดนทานขนทำานองน วาเทพเจาจะใหทงสองนเลกววาทกน แตเมอเหนเหลอวสยเขา กเลย

โสกราตส 31

เอาหวเดยวสวมทบรางทงสองนน ฉะนนเมออยางใดอยางหนงเกดขน อกอยางหนงกตองตามมา ทเกดกบขาพเจานนเปนเชนนจรงๆ เดมขาขาพเจาตองทนทกขเพราะถกจองจำา บดนเกดไดรบความสขกลบมาแลว ” (น.119-120)

หลงโสกราตสพดจบ ซบสจงขดจงหวะขนถามโสกราตสโดยอางอเวนสทเคยถามตนเมอสองวนกอนวา เหตผลอะไรททำาใหโสกราตสจงแตงโศลกจากนทานอสปและคำาประณามอโปลโลในคก ซงโสกราตสตอบวา “...ขาพเจาเขยนขน เพอพยายามคนหาความหมายของความฝนบางประการกบพยายามทำามโนธรรมใหแจงชด บางทศลปอยางนคอสงซงขาพเจาไดรบคำาบอกใหฝกฝน เรองเปนอยางน ขอทานจงทราบไว คอในชวชวตขาพเจาน ขาพเจามกฝนซำาอยเสมอ แมจะมปรากฏการณตางกนตางเวลากน แตกพดซำากนวา ‘โสกราตส ฝกฝนและกอใหเกดศลป’ ทแลวๆ มา ขาพเจาเคยคดวา การกระทำาอนขาพเจาปฏบตอยอยางแขงขนจนเหนอยออนนนแลคอการทำาตามคำาสง ขาพเจาถอเอาความฝน วาเปนดงหนงคนดทคอยใหกำาลงใจแกนกวงแขง เขาใจเอาวามาสนบสนน ใหขาพเจาทำาในสงซงกำาลงทำาอยแลว วาเทากบฝกฝนในเชงศลป เพราะปรชญากคอศลปอนใหญยงทสดนนเอง และขาพเจากฝกฝนในทางนนอย ครงเมอเสรจคดทศาลมาแลว ตองรอการประหารอยจนกวาจะเสรจเทวพธ ขาพเจานกดวา ความฝนอาจแนะใหขาพเจาฝกฝนศลป อนเปนทนยมกนทวไปกได ขาพเจาจงลองปฏบตตามอยางไมขดขน ขาพเจาจงเหนวากอนจากโลกนไป ไมควรใหเกดความเคลอบแคลงใจเกดขน ดวยเหตฉะน ขาพเจาจงเพยรแตงคำาประพนธตามคำาแนะนำาในความฝน เพอใหไมตะขดตะขวงใจ ขาพเจาเรมแตงฉนทสรรเสรญเทพองคทมงานฉลองอย (อโปลโล) ในวนนนเมอแตงมนตรเสรจแลว ขาพเจาตรองดเหนวา กวจะมชอสมนาม

โสกราตส 32

นน กตอเมอใชจนตนาโวหาร ยงกวาบรรยายโวหาร แตขาพเจาเองนนหามจนตนาการพอทจะปนเรองขนไดไม ดวยเหตฉะนน ขาพเจาจงหนเขาหานทานอสป ซงหาไดงายและขาพเจากรเรองอยแลว ขาพเจาจงเอาเรองแรกทจะประพนธเปนคำาฉนทมาดดแปลงแตงใหม ซบส ทานเอาเรองนไปเลาใหอเวนสฟงได และกลาวคำาอำาลาแทนขาพเจาดวย กบบอกเขาวาถาเขาฉลาด กขอใหตามขาพเจาไปโดยเรว ดเหมอนขาพเจาเองกจะไปวนนนแลว ดวยคำาสงของประทศชาตวาไวดงน ” (น.120-121)

จากนนหลงจากนน โสกราตสจงคยกบสมมอสในเรองวา อเวนส เปนบนฑตหรอไม ซงโสกราตสไมเชอเพราะอเวนสไมคอยเชอฟงโสกราตสเทาไหรนก โดยจากบทสนทนาทำาใหเหนวาอเวนสจะฆาตวตายตามโสกราตส ซงโสกราตสเหนวาทำาไมได เพราะถอวาผดกฎหมาย (น.122) โดยโสกราตสอธบายใหซบสฟงวา “...ดวยมหลกสทธอนแพรหลายอยอยางลบๆ วามนษยคอคนคก อนไมมสทธทจะเปดประตหนออกไป นเปนเรองจองรหสยลทธอนขาพเจาไมเขาใจแจมแจง แตขาพเจากเชอวาเทพคมครองปองกนเรา และมนษยเราคอสมบตของเทพ ” (น.123)

จากนนโสกราตสจงยกตวอยางตอใหเหนวา ถาสมบตของทาน “ (ซบส) เปนตนวาววหรอลา เกดถอลทธนำาตวออกไปจากทาน ทงๆ ททานยงไมแสดงความประสงคใหสตวตวนนตาย ทานจะไมโกรธขงสตวนนหรอ ถาทานลงโทษได ทานจะไมลงโทษมนหรอ ” (น.123) ซงซบสกยอมรบวา ตองลงโทษ“แนนอน จากนนโสกราตสจงสรปใหเหนวา ถาเรามองไปในแงน กยอมเหน” “เหตผลทวามนษยควรอยกอน จะคราชวตของตนกอนเทพเรยกตวไปหาไดไม อยางขาพเจาน เทพกำาลงเรยกตวไปอยแลว ” (น.123)

โสกราตส 33

จากคำาตอบของโสกราตสขางตน นำาไปสคำาถามใหมทเปนขอสงเกตวา จรงๆ มนษยควรเลอกมชวตอยเฉพาะคนด เพราะคนดควรเลอกปกครองตวเอง แตดวยเหตทเทพมหนาทรกษาและดแลมนษย คนทเทพนาจะพาไปคอคนไมด เพราะคนไมดยอมคดไดวาไมจำาเปนทตองอยชดใชกรรมแตอยางใด (น.124) ซงคำาถามคานนทำาใหเหนสมมอสเหนพองวา มนำาหนกตอคำาตอบของโสกราตสขางตนทเดยว

โสกราตสจงขยายความใหเหนวา “...ขาพเจาพรอมทจะโศกเศรากบความตาย ถาประการแรก ขาพเจาไมเชอใจวาขาพเจาจะเดนทางไปสเทพยาดาองคอนๆ ผซงฉลาดดวยและดดวย (ในเรองนขาพเจาแนใจดจเดยวกบเรองอนๆ ในทางวตถ-โดยผแปล) และประการทสอง (ซงขาพเจาไมสแนใจนก-โดยผแปล) วาขาพเจาจะไมไดพบมนษยทละโลกนไปแลว คนพวกนลวนดกวาพวกทขาพเจาละไวเบองหลง ดวยเหตฉะน ขาพเจาจงไมเศรา ทงๆ ทควรจะเศรา เหตกเพราะมความหวงอยสำาหรบคนตาย ดงทกลาวกนมาแตโบราณ วามความดมากยงกวาความเลวนก ” (น.125) ซงจากขางตนนสะทอนใหเหนวา โสกราตสพรอมตายเพราะ 1.เชอใจวาจะไดพบกบเทพยาดาทฉลาดและด และ 2.จะไดพบกบคนดๆ ทเสยชวตไปกอนหนา

อยางไรกตาม ในการสนทนาทเกดขนทำาใหรางกายของโสกราตสทดมยาพษเขาไปกอนหนาแลวนนเรมรอนขน จนไครโตถงกบบอกใหโสกราตสพดใหนอยลง เพราะมฉะนนคนทเหนอยมากจะตองดมยาพษเปนครงทสองหรอสาม แตโสกราตสกลบบอกใหเจาหนาทคกเตรยมยาไวสองถงสามครงกได (น.125) รวมทงยงสอนทกคนในทนนตอวา ขาพเจาถอวาผซงอทศตนให“แกปรชญานน มกเปนบคคลทผอนเขาใจผด เพราะไมคดกนวานกปราชญปฏบตธรรมอยตลอดเวลาเพอเตรยมตาย และเพอความตายทเปนเชนน

โสกราตส 34

เพราะนกปราชญประสงคความตายอยตลอดชวต กเมอกาลอนตองประสงคมาถง จะกลวไย เพราะไหนๆ กไดปฏบตตนเตรยมพรอมอยางปรารถนาอยแลว ” (น.126)

หลงจากนนจงเรมชดคำาถามใหมตอไปวา เราเชอกนไหมวามสงซง“เรยกกนวาความตาย ” (น.127) ซงสมมอสตอบวา มแน “ ” (น.127) โสกราตสจงตงคำาถามยอยตอไปวา เปนการแยกจตออกจากกายใชหรอมใช จตคง“สภาพอยเอง โดยไมตองอาศยราง และรางกอยางปราศจากจต ความตายนนไมมอะไรยงไปกวาน มใชหรอ ” (น.127) สมมอสจงตอบวา ใชแลว“ ” (น.127) จากนนโสกราตสจงพยายามยกตวอยางใหเหนวา บณฑตนนยอมไมสนใจตอของนอกกาย แตใหความสำาคญกบจตมากกวา ซงกลาววา “...บณฑตยอมเอาใจใสกบจตยงกวากบกาย ยอมหาทางละกายใหไกลทสดทจะไปได เพอใหเขาใจจต (น.127) ... (โดย) บณฑตยอมสงเกตยงกวาคนอนๆ เพอหาทางตดความสมพนธระหวางกายกบจตออกจากกนเสย... (กเพราะ) การเขาถงปรชญานน ถาเราใหรางกายเขามามสวนดวย รางกายจะมสวนชวยหรอขดขวาง ขาพเจาหมายถงวา การเหนรปและการไดยนเสยงนนจรงแทแนนอนละหรอ หรอวาเปนจรงดงทกลาวไว วาเราไมไดรบรปเสยงอยางถกตองถองแท ถาเปนจรงเชนนน อายตนะ (ทง 5 ทางกาย ไดแก ตา ห จมก ปาก และสมผส) อยางอนกคงไมชวยเราไดดกวาน เพราะสองสงแรกนนยอมเลศกวาอายตนะอนๆ... จตจะเขาถงสจจะ (ความจรง) ไดอยางไร เพราะไมวาจะพจารณาอะไรหากมรางกายเขามาเกยวของดวยแลว เปนตองถกลวงเสมอไป... (ซง) ถาจะอาศยอะไรเขาถงสจสภาวะ (Ontology / ภววทยา = สภาวะของสงทศกษา) แลวไซร กตองจตเทานนเอง... (เพราะ) จตจะทำาการใดไดดทสด กตอเมอไมมสงอนมารบกวน ไมมรปไมมเสยง ไมมสขไมมทกข

โสกราตส 35

มาพวพน ละกายเสย เกยวพนกบรางอยางนอยทสดทจะเปนไปได จนไมมความรสกในทางกาย คอปราศจากตณหานนเอง เมอนนจตยอมมงเขาหาสภาวะทแทจรงอยางเดยว...ดวยเหตฉะนบณฑตจงไมเอาใจใสกบรางกาย ปลอยใหจตละรางเพอคดจะไดอยโดยโดดเดยวไมเกยวของกบอน ” (น.128-129)

จากนนโสกราตสจงตงคำาถามยอยและตอบเพอขยายความใหเหนวา จตนนสามารถเขาถงสงทศกษา โดยเฉพาะในสงทเปนนามธรรมไดด โดยกลาววา มสงทเรยกวาธรรมอนสงสดหรอไม“ ... และกมความงามอนสงสด และความ

ดอนสงสดดวย (ไหม)” (น.129) “ทาน (สมมอส) เคยใชอายตนะอยางอนเขาถงสงเหลานนบางไหม ขาพเจามไดหมายจำาเพาะถงเพยงสงเหลาน หากรวมถงความใหญยงอนสงสด สขภาพอนดทสด กำาลงอนมหาศาลสด และความสำาคญกบความจรงของทกสงทกอยาง สภาวะทแทจรงของสงตางๆ เหลานน ทานเคยรบไดดวยสวนหนงสวนใดของรางกายหรอไม หรอวาการรถงสภาวะทแทของสงเหลานนยอมตองอาศยปญญาความคด พนจพจารณาไตรตรองในเรองนมาแลวอยางรอบคอบ... และการจะรไดอยางแทจรงในเรองเหลาน บคคลยอมอาศยจตอยางเดยว จะเอาจกษประสาทมาชวยคด หรอจะนำาอายตนะอยางอนมาชวย หาไดไม บคคลผประสงคจะคนหาเนอแทแลความบรสทธแหงสจจะ ยอมตองใชเพยงจตอนบรสทธ ปราศจากการผสมปนเปกบสงอน ตดตนเองออกจากจกษประสาท จากโสตรประสาท และประสาทอนๆ ของรางกาย ใหมากทสดเทาทจะมากได เพราะบณฑตยอมถอวาสงตางๆ เหลาน ยอมขดขวางจต มใหเขาถงวชาและสจจะ (ความรและความจรง) กใครเลา นอกจากบณฑตเสยแลว ทจะเขาถงวชาแหงสภาวะทแทจรง” (น.129-130)

โสกราตส 36

นอกจากนยงกลาวเพมเตมไวอกวา ในชวตเราน เราเขาถงวชาไดใกล“ทสด กตอเมอเวลาเราเกยวของตดพนกบกายนอยทสด จนไมยดถอเอากบธรรมชาตของกายเลย หากถอวาตวเราไรมลทน อยรอเวลาทเทพเจาจะปลดปลอยใหเราหลดลอยออกจากรางไป เมอละรางกายอนโงเขลาไปไดแลว เรายอมจะสะอาดหมดจด อนถอไดวานนแหละคอแสงแหงสจธรรม ทงนกเพราะผไมบรสทธจะเขาถงสงซงบรสทธหาไดไม นแล สมมอส คอถอยคำาอนผรกวชาปรชญาทแทจรงยอมจะคดและยอมจะกลาวแกกนและกน... ทานผเปนมตร ถาจรงเชนนน กเปนอนมเหตผลสำาคญ ซงจะหวงไดวา เมอขาพเจาจากโลกนไป ยอมไปสทสดแหงหนทาง ขาพเจายอมจะเขาถงสงทขาพเจาคนหาอยตลอดชวต ฉะนน ขาพเจาจงเดนทางไปไดอยางยนด และไมแตขาพเจาเทานน หากคนอนทคดเตรยมใจใหบรสทธไวเชนน กจะเปนเชนขาพเจาเหมอนกน... (ซง) กความบรสทธ อะไรเลา มใชการแยกจตออกจากกายดอกหรอ เราเองกพดกนมาแลวในเรองน จตตองถอนตวออกจากกาย อย ณ สถานทแหงตนอยางเดยวโดดทสดเทาทจะมากได ทงในโลกนและโลกหนา ถอนใหหลดจากกายอนเปนเครองพนธนาการ...กการถอนจตออกจากกายน เรยกวา ความตาย” (น.131-133)

นอกจากนในบทสนทนาอนๆ โสกราตสไดพยายามอธบายใหเหนวา ผปฏบตธรรมกคอการใชชวตแบบปราชญ ดงกลาววา ดาบทเหลาน มกพดวา “‘คนทอางตววาถอศาสนานนมมาก แตผปฏบตธรรมมนอย’ ตามความเหนขาพเจานน ผปฏบตธรรมกคอผทใชชวตไปในทางปรชญาอยางถกตองถองแท ขาพเจาเองไดเพยรประพฤตเชนนนมาอยางดทสดจนตลอดชวต ไมยอมละการกระทำาใดๆ เลย ทจะพาใหขาพเจาเขาถงปรชญาธรรมนน” (น.136)

โสกราตส 37

สวนในบทสนทนาทเหลอจะเปนเรองของการใชชวตในปรโลกและการเวยนวายตายเกด โดยพยายามเชอโยงใหเหนเรองของ ขอทวาดวยมโนคต (Theory of Idea or Form) ซงเปนการอธบายเกยวกบรป หรอ แบบ เชน ความตอนหนงทสนทนากบซบสวา “...ถาของทกสงรวมตวกนโดยไมแยกออกจากกนเลย คำากลาวของ อนกซาโกรสทวา ‘ทกสงปราศจากรป’ กจะเปนความจรง... และโดยนยเดยวกน ถาทกสงทมชวตยอมถงแกความตายและเมอตายแลวจะคงสภาพเชนนนอยางไมแปรเปลยน กจำาเปนอยเองทในบนปลาย ทกสงทกอยางยอมจะตาย ไมมอะไรเหลออยเลย ถาสงซงมชวตแปลงมาจากสงอน อนมใชความตาย และสงซงมชวตนนกจำาตองตาย ผลบนปลายกคอ ทกสงทกอยางยอมถกความตายกลนกนเสยหมดนนเอง” (น.142)

ในสวนทายของคำาบอกเลานน เพลโตพยายามสะทอนใหเหนตามคำาบอกเลาของเฟโดวา โสกราตสนนพรอมตอการดมยาพษ ซงกอนหนาจะถกประหารนน โสกราตสไดเขาไปอาบนำาดวยตนเองเพราะไมอยากใหผหญงอาบให และเมอใกลเวลาพระอาทตยตกดน โสกราตสจงออกมาจากหองนำา แลวสกครผคมจำานวน 11 คน กเขามา ยนขางขางๆ โสกราตส ซงโสกราตสยนดทจะปฏบตตามคำาสงของผคม เมอยาพษไดรบการผสมแลวนน โสกราตสกดมมนอยางยมแยมแจมใส ไมสะทกสะทาน และเมอดมยาพษแลวโสกราตสกเดนไป เดนมา จนกระทงถงเวลาทขาไมสามารถเดนได จงไปเอนหลงตามคำาสงผคม คนทใหยาพษโสกราตสดมนนมองดทขาและทเทาของโสกราตสบอยๆ และกบบเทาอยางหนก และถามวารกสกไหม แลวจงบบไลเรอยขนมา แสดงใหเหนวารางกายสวนนนแขงและเยนชด ซงบบจนถงหวใจ เมอรางกายโสกราตสเรมเยนมาถงบนเอว จนตองเอาผาหมมาคม แลวจงพดประโยคสดทายวา ไครโต“

โสกราตส 38

เราควรเอาไกไปเสนแอสเคลปอสตวหนง ทานทำาแทนขาพเจาหนอยไดไหม ”ทงนไครโตจงตอบวาจะทำาตามนนและถามกลบวาอยากใหทำาอะไรอกไหม แตโสกราตสกตาคางเสยแลว ไครโตจงปดตาและปดปากให (น.217-221)

บรรณานกรมเปลโต. 2511. “เฟโด ” โสกราตส. ส.ศวรกษ แปล. สำานกพมพ

มหาวทยาลย สมาคมสงคมศาสตรแหงประเทศไทย