ekljp prirucnik

COUNCILOF EUROPE

CONSEILDE L’EUROPE

0

5

2 5

7 5

9 5

1 0 0

Pravo na imovinu prema EvropskojKonvencijio ljudskim pravima

Vodič za primjenu Evropske Konvencije

o ljudskim pravima i njenih protokola

Priručnik iz oblasti ljudskih prava, br. 10

Aida Grgić, Zvonimir Mataga,Matija Longar i Ana Vilfan

Pravo na imovinu prema Evropskoj Konvencijio ljudskim pravima

Vodič za primjenu Evropske Konvencije o ljudskim pravima

i njenih protokola

Aida Grgić, Zvonimir Mataga, Matija Longar i Ana Vilfan

Priručnik iz oblasti ljudskih prava br. 10

Serija «Priručnika iz oblasti ljudskih prava»:

Br. 1: Pravo na poštovanje privatnog i porodičnog života. Vodič za primjenu člana 8 Evropske Konvencije o ljudskim pravima (2001)

Br. 2: Sloboda izražavanja. Vodič za pri-mjenu člana 10 Evropske Konvencije o lju-dskim pravima (2001)

Br. 3: Pravo na pravično suđenje. Vodič za primjenu člana 6 Evropske Konvencije o ljudskim pravima (2001 ; drugo izdanje, 2006)

Br. 4: Pravo na imovinu. Vodič za pri-mjenu člana 1 Protokola br. 1 Evropske Konvencije o ljudskim pravima (2001)

Br. 5: Pravo na slobodu i sigurnost. Vodič za primjenu člana 5 Evropske Konvencije o ljudskim pravima (2002)

Br. 6: Zabrana mučenja. Vodič za primjenu člana 3 Evropske Konvencije o ljudskim pravima (2003)

Br. 7: Pozitivne obaveze u skladu sa Evro-pskom Konvencijom o ljudskim pravima. Vodič za primjenu Evropske Konvencije o ljudskim pravima (2007)

Br. 8: Pravo na život. Vodič za primjenu člana 2 Evropske Konvencije o ljudskim pravima (2006)

Br. 9: Sloboda misli, savjesti i vje-roispovjesti. Vodič za primjenu člana 9 Evropske Konvencije o ljudskim pravima (2007)

Generalni direktorat zaljudska prava i pravne poslove

Savjet EvropeF-67075 Strasbourg Cedex

Savjet Evrope, 2007Prvo izdanje, jun 2007.

Mišljenja iznesena u ovoj publikaciji su mišljenja autora i ne povlače odgovornost Savjeta Evrope. Ona ne predstavljaju zvanično tumačenje pravnih instrumenata sadržanih u njoj koje bi obavezivalo vlade država članica, statutarne organe Savjeta Evrope ili bilo koji drugi organ ustanovljen Evropskom Konvencijom o ljudskim pravima.

Uvod ..................................................... 5

Obim prava ................................................ 6

Obaveze i zabrane na nivou države ... 9

Sadržina prava ..................................... 9

Oduzimanje imovine (drugo pravilo) .......................................10

Kontrola korišćenja imovine (treće pravilo) ..........................................10

Mirno uživanje imovine (prvo pravilo) ..........................................10

Dozvoljena ograničenja ....................11

Miješanje u pravo na imovinu ..........11

Zakonitost ................................................11

Opšti interes ............................................12

Proporcionalnost ...................................13

Veza člana 1 Protokola br. 1 sa drugim članovima Konvencije .....14

Član 1 Protokola br. 1 i član 3 Konvencije ...............................................15




Ćlan 1 Protokola br. 1 i član 13 Konvencije ...............................................21


Kriterijum prihvatljivosti ..................24

Isrcrpiti domaće pravne lijekove......24

Ratione temporis ...................................24

Ratione materiae ...................................28

Ratione loci ..............................................28

Specifična pitanja karakteristična za centralnu i istočnu Evropu ...........29

Zahtjevi za restituciju ...........................29

Posebno zaštićeno stanarsko pravo ..........................................................33

Penzijska prava i druga socijalna davanja .....................................................36

Banke .........................................................37

Porezi .........................................................40

Lista predmeta ...................................41

�

Sadržaj

Član 1 Protokola br. 1, koji garantuje pravo na imovinu, predviđa:

Svako fizičko i pravno lice ima pravo na neometano uživanje svoje imovine. Niko ne može biti lišen svoje imovine, osim u ja-vnom interesu i pod uslovima predviđenim zakonom i opštim načelima međunarodnog prava.

Prethodne odredbe, međutim, ni na koji način ne utiču na pravo države da primjenjuje zakone koje smatra potrebnim da bi regu-lisala korišćenje imovine u skladu s opštim interesima ili da bi obezbjedila naplatu poreza ili drugih dažbina ili kazni.

Član 1 Protokola br. 1 Evropske Konvencije o ljudskim pravima

�

SErija PrirUČniKa iz ObLaSti LjUDSKih PraVa SaVjEta EVrOPE

Član 1 Protokola br. 1 garantuje pravo na imovinu (pogledajte stranu 4). Drugi međunarodni instrumenti koji se odnose na lju-dska prava, kao što su Univerzalna deklaracija o ljudskim pravima, takođe, priznaju pravo na imovinu. Međutim, ni Međunarodna konvencija o građanskim i političkim pravima niti Međunarodna konvencija o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima, koje su Univerzalnu deklaraciju učinile pravno-obavezujućom, ne po-minju zaštitu imovine.

Slično tome, kada je pripremana Evropska konvencija o lju-dskim pravima („Konvencija“) države nisu mogle da postignu sa-glasnost. Formulacija koja je na kraju usvojena u Prvom protokolu ograničava pravo na imovinu u većoj mjeri i daje državi široka ovlašćenja da se miješa u to pravo.

U predmetu Marckx protiv Belgije� Evropski sud za ljudska prava („Sud“) je prvi put razmatrao član 1 Protokola 1 u kontekstu za-kona koji se odnose na vanbračnost u Belgiji i objasnio:

Priznajući da svako ima pravo na mirno uživanje svoje imovine, član �, u suštini, garantuje pravo imovine. Ovo je jasan utisak koji osta-vljaju riječi „imovina“ i „korišćenje imovine“ (na francuskom „biens“, “propriété”, “usage des biens”); Pripremni rad na izradi Konvencije, sa svoje strane, nesumnjivo ovo potvrđuje: priređivači nacrta kontinu-irano govore o „pravu imovine“ i „pravu na imovinu“ kako bi obja-snili predmet nekoliko uzastopnih nacrta koji su prethodili sadašnjem članu �. I, zaista, pravo raspolaganja svojom imovinom čini tradicio-nalni i osnovni aspekt prava imovine.

1 Puni nazivi slučajeva koji se citiraju nalaze se na strani 41.

U toj presudi, Sud je definisao obim člana 1 Protokola 1, koji se odnosi samo na postojeću imovinu i „ne garantuje pravo na sti-canje imovine“.

Član 1 Protokola 1 štiti fizička i pravna lica od proizvoljnog miješanja države u njihovu imovinu. Ipak, on priznaje pravo države da kontroliše korišćenje ili čak i oduzme imovinu koja pri-pada fizičkim ili pravnim licima pod uslovima predviđenim ovom odredbom.

Institucije Konvencije pokušavaju da osiguraju da bilo kakvo miješanje u imovinska prava ima za cilj neki opšti ili javni inte-res. Konkretno rečeno, javne vlasti mogu da kontrolišu korišćenje imovine kako bi osigurale plaćanje poreza ili drugih doprinosa ili novčanih kazni.

Kako bi se ispunio test proporcionalnosti između kolektivnog interesa i interesa pojedinca, miješanje bi trebalo izvesti na način koji nije proizvoljan i koji je u skladu sa zakonom. Međutim, kada je u pitanju neophodnost miješanja, Sud i bivša Evropska komisija za ljudska prava („Komisija“) uopšteno gledano, dopuštale su državama širok stepen slobodne procjene. Iako član 1 Protokola 1 ne sadrži eksplicitno pravo na nadoknadu za oduzimanje imovine ili neko drugo miješanje, to se u praksi implicitno zahtijeva (pre-dmet Holy Monasteries protiv Grčke). Samo izuzetne okolnosti kao što je jedinstveni kontekst njemačkog ujedinjenja može opravdati odsustvo isplate bilo kakve naknade (predmet Jahn i ostali protiv Njemačke).

Uvod

�

br. 10: PraVO na imOVinU PrEma EVrOPSKOj KOnVEnciji O LjUDSKim PraVima

�


Član 1 Protokola br. 1 jedini je član Konvencije koji eksplici-tno pominje „pravna lica“. Svaki podnosilac predstavke, bilo da je fizičko ili pravno lice, mora dokazati postojanje prava na predmentu imovinu kako bi stekao status „žrtve“ u smislu Konvencije. Shodno tome, i kompanije spadaju u okvir ovog prava. Međutim, akcionari kompanija, u principu, nemaju pravo na zahtjeve za odštetu koju je pretrpjela kompanija, osim ukoliko ne mogu da dokažu da je bilo nemoguće da kompanija ili njen likvidator pokrenu postupak pred domaćim sudom – tzv. podizanje kompanijskog vela (pre-dmet Agrotexim protiv Grčke). Potrebni su veoma izuzetni razlozi da bi akcionar dobio status „žrtve“.

Član 1 Protokola br. 1 ne bavi se odnosima između pojedinaca koji su čisto ugovorne prirode. Tako sudska odluka koja nalaže da jedno lice preda imovinu drugom licu, npr. saglasno opšte pri-mjenjivim zakonima, kao što su Zakon o obligacionim odnosima (oduzimanje i prodaja imovine u sklopu izvršenja), deliktno pravo ili porodično pravo (podjela naslijeđene imovine ili bračne imo-vine), u principu ne spadaju u domen člana 1 Protokola br. 1.

Ipak, u određivanju uticaja pravnih odnosa između pojedinaca po pitanju imovine, organi Konvencije provjeravaju da zakon nije stvorio takvu nejednakost gdje bi se jednom licu mogla proizvoljno i nepravedno oduzeti imovina u korist drugog lica. U određenim okolnostima, međutim, država može imatu obavezu da interveniše kako bi regulisala postupanje privatnih lica. Da zaključimo, član 1 Protokola br. 1 se, u principu, primjenjuje kada se sama država umiješa u imovinska prava ili to dozvoli trećem licu.

Iako je postojala određena bojazan prije nego su Konvencija i njeni protokoli otvoreni zemljama centralne i istočne Evrope, prethodno utvrđeni standardi Konvencije u pogledu imovinskih

pitanja velikim dijelom su potvrđeni u prilično bogatoj sudskoj praksi. U skorije vrijeme, Komisija i Sud su razmatrali niz pravnih pitanja koja odražavaju posebne političke, istorijske i socijalne okolnosti u ovim državama nakon komunističke vladavine. Insti-tucije Konvencije su, tako, razmatrale seriju predstavki koje su obu-hvatale prilično komplikovana činjenična i pravna pitanja proizašla iz političke volje ovih država da isprave nepravde iz prethodnog režima i uspostave novu ravnotežu među različitim socijalnim grupama.

Obim prava

Podnosilac predstavke može da se pozove na kršenje člana 1 Protkola br. 1 samo ukoliko se navedeno miješanje odnosi na nje-govu ili njenu “imovinu” u okviru značenja te odredbe.

Koncept “imovine” ima autonomno značenje koje je nezavisno od formalne klasifikacije u domaćem pravu.

Često se objašnjava da se koncept “imovine” vrlo široko tumači u praksi Suda jer ne obuhvata samo pravo vlasništva, već i cio niz prava vezanih za novac, kao što su prava koja proizilaze iz akcija, patenata, naknada koju odredi arbitraža, ustanovljeno pravo na penziju, pravo na rentu, pa čak i prava koja proističu iz poslovanja.

Ovako široko tumačenje dozvoljava upotreba riječi “biens” u francuskoj verziji teksta člana 1 Protokola br. 1. U francuskoj pra-vnoj terminologiji termin “biens” se odnosi na sva imovinska prava (tj. novčana) prava.

Imajući ovo u vidu, ne iznenađuje da se, osim vlasništva na nepokretnim i pokretnim stvarima, na primjer, akcije, prava koja

�


proističu iz intelektualne svojine, naknada koju izriče arbitraža i ugovorno pravo na rentu, takođe, smatraju «imovinom» u smislu značenja člana 1 Protokola br. 1.

Međutim, ovaj član pruža zaštitu samo i jedino onda kada je moguće zahtijevati određenu imovinu. Kao što je već rečeno, član 1 Protokola br. 1 ne garantuje pravo na sticanje imovine. Upravo iz ovog razloga je Sud u predmetu Marckx protiv Belgije smatrao da je član 1 Protokola br. 1 neprimjenjiv na moguće pravo vanbračnog djeteta na nasljedstvo u slučaju smrti njene majke. Nasuprot tome, ovaj isti član je smatran primjenjivim u slučaju kada je podnosilac predstavke - takođe vanbračno dijete - već bio naslijedio dio farme, ali mu nije bilo dozvoljeno da naslijedi onoliko koliko bi naslijedio da je bio dijete iz braka.

Isto tako, u predmetu X protiv Njemačke, Komisija je smatrala da samo očekivanje notara da se postojeće tarife njihovih usluga neće smanjiti zakonom ne predstavlja imovinsko pravo u smislu značenja člana 1 Protokola br. 1.

Ipak, ovo ne znači da je pojam “imovine” ograničen na “postojeću imovinu”. Druga dobra, uključujući i zahtjeve u pogledu kojih podnosilac može da tvrdi da on ili ona ima barem “legiti-mno očekivanje” (koje mora biti malo konkretnije prirode od same nade) da će biti realizovani, takođe se kvalifikuju kao “imovina”.

Potraživanje se može smatrati imovinom samo kada je u do-voljnoj mjeri utvrđeno da se to potraživanje može realizovati (“suffisamment établie pour être exigible”). Ne može se govoriti o “le-gitimnom očekivanju” ako ne postoji u dovoljnoj mjeri utvrđeno potraživanje. Suprotno ovome, uslovno potraživanje ne može se smatrati imovinom. Stoga, na primjer, zahtjev notara u pogledu naknade može se smtrati “imovinom” kada je takav zahtjev već

počeo da postoji na osnovu notarske usluge koja je pružena i na osnovu postojećih propisa o notarskim tarifama.

Još jedna ilustracija kako potraživanje može predstavljati po-sjed i, samim tim, “imovinu” je i predmet Pressos Compania Navi-era SA i ostali protiv Belgije. U tom slučaju, podnosioci predstavke bili su brodovlasnici čiji su brodovi bili uključeni u sudare u belgijskim teritorijalnim vodama. S obzirom na to da je do sudara došlo usljed nemara belgijskih pilota, za koje je, u skladu sa belgijskim zakonom, bila odgovorna država, oni su otpočeli postupak protiv države. Međutim, u avgustu 1988. godine belgijski zakonodavac je usvojio zakon izuzimajući državu od odgovornosti i to sa retroaktivnim de-jstvom. Podnosioci predstavke su se žalili, pozivajući se na član 1 Pro-tokola br. 1, da im je povrijeđeno njihovo pravo na imovinu. Država je tvrdila da podnosioci nemaju “imovinu” u okviru značenja tog člana. Sud je primijetio da, u skladu sa belgijskim deliktnim pravom, zahtjevi za naknadu štete nastaju onda kada nastane i šteta. Stoga je takav zahtjev predstavljao dobro i, samim tim, činio je i “imovinu”. Štaviše, na osnovu prakse Kasacionog suda koja je prethodila usva-janju nove legislative, podnosioci su mogli da se pozovu na to da bi domaći sudovi presudili u njihovu korist, tj. da bi prihvatili njihove zahtjeve proistekle iz pomenutih nesreća.

Preduzeće, shvaćeno kao skupina prava, interesa i odnosa na-mijenjenih određenoj svrsi i organizovano kao privredna jedinica od strane preduzetnika, zaštićeno je, takođe, članom 1 Protokola br. 1. Preduzeće je sastavljeno od interesa i odnosa, kao što su kli-jentela, dobra volja, poslovne tajne, kao i mogućih izvora prihoda, kao što su organizacija i reklamiranje. U stvari, primjenjivost člana 1 Protokola br. 1 na poslovnu praksu (tj. preduzeće) proteže se samo na njihovu klijentelu i dobru volju, pošto su to entiteti određene

vrijednosti koji na mnogo načina imaju prirodu privatnog prava i tako čine “dobro” i, sljedstveno tome, i “imovinu” u okviru značenja prve rečenice ovog člana.

Na primjer, u predmetu Iatridis protiv Grčke podnosilac je upra-vljao bioskopom na otvorenom, koji je bio sagrađen na zemljištu oko kojeg su se sporili nasljednici izvjesnog K. N. i grčka država. Podno-silac je iznajmio bioskop od nasljednika 1978. godine, ali su 1988. godine vlasti naredile njegovo iseljenje na osnovu toga da je neza-konito držao državnu imovinu i dodijelio bioskop lokalnim vlastima. Godine 1989. atinski prvostepeni sud je poništio nalog za iseljenje, ali je Ministarstvo finansija odbilo da se povinuje sudskoj odluci. Podno-silac se Sudu žalio da je propust vlasti da mu vrate bioskop predsta-vljao povredu njegovog prava na mirno uživanje imovine.

Sud je naveo da je, prije iseljenja, podnosilac upravljao biosko-pom jedanaest godina u okviru formalno validnog zakupa bez ikakvog miješanja vlasti i kao rezultat toga je stvorio klijentelu, koja je predstavljala dobro.

Sud je, zatim, naveo da je podnosilac, koji je imao posebnu dozvolu da upravlja bioskopom koji je iznajmljivao, bio prinudno iseljen od strane lokalnih vlasti i da nije započeo taj posao ni na jednom drugom mjestu. Navedeno je, takođe, da uprkos sudskoj odluci kojom se poništava odluka o prinudnom iseljenju, podnosi-lac nije mogao da povrati posjed nad bioskopom jer je Minstarstvo finansija odbilo da poništi dodjeljivanje istog lokalnim vlastima. U

ovakvim okolnostima, Sud je bio mišljenja da je došlo do miješanja u imovinska prava podnosioca i, na kraju, da je došlo do kršenja člana 1 Protkola br. 1.

Pravo na penziju ili druge vrste socijalne pomoći (socijalna zaštita), takođe, mogu da spadaju u okvir zaštite po članu 1 Pro-tokola br. 1. Sud je u predmetu Stec i ostali protiv Ujedinjenog Kraljevstva naglasio da u savremenoj, demokratskoj državi, mnogi pojedinci, da bi preživjeli, tokom dijela ili cijelog svog života, u potpunosti za-vise od socijalnog osiguranja i socijalnih dodataka. Mnogi domaći pravni sistemi su priznali da je takvim licima neophodan određeni nivo sigurnosti i bezbjednosti i predvidjeli su socijalna davanja – uslovljena ispunjenjem odgovarajućih uslova – kao pravo. Stoga, gdje je lice imalo dokazivo pravo na socijalno davanje u skladu sa domaćim zakonom, važnost takvog prava bi, takođe, trebala da se odražava i tako što će se član 1 Protkola br. 1 smatrati prihvatljivim. Međutim, ova odredba se ne može tumačiti tako da pojedincu daje pravo na penziju u određenom iznosu, iako bi se značajnije uma-njenje moglo smatrati narušavanjem same suštine ovog prava.

To ne znači da član 1 Protokola br. 1 garantuje pravo na penziju ili neko drugo socijalno davanje gdje osnov za takva davanja ne postoji u domaćem pravu. Ovo stoga što pravo na penziju ili drugo socijalno davanje nije kao takvo garantovano Konvencijom i zato što, kao što je već primijećeno, član 1 Protkola br. 1 ne stvara pravo na sticanje imovine.

�


Obaveza poštovanja prava na imovinu u skladu sa članom 1 Pro-tokola br. 1 obuhvata i obaveze i zabrane. Glavni cilj ove odredbe je da zaštiti lice od neopravdanog miješanja države u mirno uživanje njegove/njene imovine (zabrana). Zabrane obuhvataju, na primjer, i eksproprijaciju i uništavanje imovine, kao i ograničenja plani-ranja, kontrolu rente i privremeno oduzimanje imovine.

U predmetu Pressos Compania Naviera SA i ostali protiv Belgije, država je smatrana odgovornom za gašenje neriješenih zahtjeva podnosilaca usvajanjem retroaktivnog zakonodavstva.

S druge strane, u skladu sa članom 1 Konvencije, djelotvorno ostvarivanje prava zaštićenog članom 1 Protokola br. 1 ne zavisi samo od dužnosti države da se ne miješa, već se mogu zahtijevati i pozitivne mjere zaštite, naročito gdje postoji direktna veza između

mjera koje podnosilac opravdano može očekivati od vlasti i nje-govog djelotvornog uživanja svoje imovine. Ranije je bilo veoma malo sudske prakse o pozitivnim obavezama države po članu 1 Protokola br. 1. Međutim, iz skorije praske Suda, jasno je da do pozitivnih obaveza može doći u raznim okolnostima.

U predmetu Öneryyldyz protiv Turske, Sud je našao da je država u obavezi da preduzme praktične korake kako bi izbjegla uništavanje imovine usljed nesigurnih uslova na smetlištu.

U predmetu Sovtransavto protiv Ukrajine imovinska prava kompa-nije podnosioca predstavke bila su prekršena usljed nepravičnog postupka koji je za rezultat imao smanjenje akcijskog učešća po-dnosioca predstavke u kompaniji i gubitak kontrole nad kompani-jskim aktivnostima i sredstvima.

Obaveze i zabrane na nivou države

Član 1 Protokola br. 1 sadrži tri različita pravila. Ova analiza je prvi put predstavljena u predmetu Sporrong i Lönnroth protiv Švedske, jednoj od najvažnijij sudskih odluka u vezi ovog člana Konvencije. Pravila su definisana na sljedeći način:

…Prvo pravilo, koje je opšte prirode, izražava princip mirnog uživanja imovine, sadržano je u prvoj rečenici prvog stava. Drugo pravilo pokriva oduzimanje imovine i podvrgavanje imovine određenim uslo-vima, što se javlja u drugoj rečenici istog stava. Treće pravilo priznaje

da države imaju pravo, između ostalog, da kontrolišu korišćenje imo-vine u skladu sa opštim interesom, putem sprovođenja zakona koje smatraju neophodnim za ovu svrhu, što je sadržano u drugom stavu.

Kada razmatra da li je došlo do kršenja člana 1 Protokola br. 1 Sud će prvo ispitati da li postoji imovinsko pravo (posjed) koje spada u okvir ove odredbe. Drugi korak je da razmotri da li je došlo do miješanja u taj posjed i, konačno, da ispita prirodu tog miješanja (tj. koje od ova tri pravila se primjenjuje).

Sadržina prava

�


10


Treba, međutim, imati na umu da ova tri pravila nisu tri za-sebna i različita pravila, u smislu da su nepovezana. Drugo i treće pravilo se bave određenim slučajevima miješanja u mirno uživanje imovine, pa bi ih, stoga, trebalo tumačiti u svjetlu opštih principa iskazanih u prvom pravilu.

Oduzimanje imovine (drugo pravilo)

Suština oduzimanja imovine je gašenje zakonitih prava vla-snika. Međutim, opštije gledano, Sud ne uzima u obzir samo da li je bilo formalne eksproprijacije ili prenosa vlasništva, već istražuje i činjenice situacije kako bi ocijenio da li je došlo do de facto eksproprijacije.

U predmetu Papamichalopoulos protiv Grčke država je podno-siocu oduzela vrijedno zemljište 1967. godine, tokom diktatorskog perioda i predala ga mornarici, koja je zatim na njemu izgradila pomorsku bazu. Pošto od tada podnosioci nisu bili u mogućnosti da djelotvorno koriste svoju imovinu niti da je prodaju država je smatrana odgovornom za de facto eksproprijaciju.

U predmetu Brumãrescu protiv Rumunije, podnosilac predstavke je na osnovu odluke prvostepenog suda u njegovu korist, povratio posjed nad kućom koja je njegovim roditeljima oduzeta u naciona-lizaciji 1950. godine. Kasnije je Vrhovni sud poništio prvostepenu odluku, što je imalo za posljedicu da podnosilac više nije imao pravo da koristi pomenutu kuću. Sud je smatrao da je prvostepena odluka imovina podnosioca predstavke u smislu člana 1 Protokola br. 1 i ispitao slučaj u skladu sa drugim pravilom odredbe.

Kontrola korišćenja imovine (treće pravilo)

Neka mjera spada u ovo pravilo ukoliko je njen glavni cilj da država kontroliše korišćenje imovine, bilo u opštem interesu bilo “da obezbijedi plaćanje poreza ili drugih doprinosa ili novčanih kazni”.

U predmetu Handyside protiv Ujedinjenog Kraljevstva, vlasti su za-plijenile knjigu podnosioca predstavke jer su u njoj bile sadržane nepristojne slike. Pošto je knjiga samo privremeno zaplijenjena, ova mjera nije obuhvatala oduzimanje imovine, već je bila ispitana u skladu sa trećim pravilom člana 1 Protokola br. 1.

U predmetu Mellacher i ostali protiv Austrije, podnosioci su bili vlasnici brojnih stanova koji su bili izdati zakupcima. Oni su se žalili Sudu zbog umanjenja kirije zakupcima do koje je došlo usli-jed usvajanja novog Zakona o zakupu. Mjera o kojoj je ovdje riječ smatrana je mjerom kontrole korišćenja imovine.

U predmetu Svenska Managamentgruppen AB protiv Švedske kompanija koja je podnijela predstavku navodila je da ubiranje novouvedenog poreza na podjelu profita, kao i obaveza da plati dodatni penzijski doprinos predstavljaju miješanje u njena imovi-nska prava. Slučaj je bio ispitan u skladu sa trećim pravilom člana 1 Protokola br. 1.

mirno uživanje imovine (prvo pravilo)

Za prvo pravilo se često kaže da je opšte prirode i obuhvata sve situacije koje predstavljaju miješanje u imovinska prava po-jedinca, ali ne predstavljaju oduzimanje imovine niti mjeru ko-

ntrole korišćenja imovine. Pri odlučivanju o tome u skladu sa ko-jim pravilom treba ispitati određenu situaciju, Sud će, u principu, prvo ispitati da li se mogu primijeniti drugo i treće pravilo, pošto oni obuhvataju posebne kategorije miješanja u mirno uživanje imo-vine. Imajući u vidu široko tumačenje druga dva pravila, naročito kontrolu korišćenja imovine, primjena ovog pravila nije bila tako česta kako se moglo očekivati.

U predmetu Sporrong i Lönnroth protiv Švedske postojanje dozvola za eksproprijaciju dovela je do smanjenja prodajne cijene predme-tne imovine. Međutim, podnosioci nikada nisu prestali da budu vla-snici imovine i mogli su je u svako doba prodati ukoliko su željeli.

Ovaj dio slučaja je, stoga, ispitan po prvom (opštem) pravilu koje garantuje mirno uživanje imovine. U predmetu Stran Greek Rafi-neries i Stratis Andreadis protiv Grčke zakoni po kojima je donesena odluka arbitražnog suda u korist podnosioca predstavke proglašena ništavom i neizvršivom ispitani su po prvom pravilu.

U predmetu Solodyuk protiv Rusije penzijske rate podnosioca isplaćivane su sa zakašnjenjem u okolnostima visoke inflacije, što je za rezultat imalo da vrijednost primljenog iznosa bude znatno smanjena. Slučaj je, takođe, potpao pod ispitivanje u skladu sa prvim pravilom.

Dozvoljena ograničenjamiješanje u pravo na imovinu

Kao što je već rečeno, pravo na zaštitu imovine nije apsolutno. Ono podliježe ograničenjima koja su jasno propisana u članu 1 Protokola br. 1. Miješanje u pravo na mirno uživanje imovine do-zvoljeno je samo ako je:

propisano zakonom,u javnom interesu ineophodno u demokratskom društvu.

Sva tri uslova moraju biti kumulativno ispunjena. Ukoliko nije ispunjen samo jedan od njih, smatraće se da je došlo do kršenja Konvencije.

→→→

Nadalje, u skladu sa članom 15 Konvencije, u vrijeme rata ili druge vanredne situacije u društvu, država može preduzeti mjere kojima odstupa od svoje obaveze da poštuje pravo na mirno uživanje imovine u mjeri koja je strogo uslovljena zahtjevima situ-acije, pod uslovom da takve mjere nisu nekonzistentne sa njenim drugim obavezama utvrđenim međunarodnim pravom.

zakonitost

Miješanje u pravo na imovinu mora, prije svega, zadovoljiti zahtjev zakonitosti. Iako je eksplicitno pomenut samo u drugoj rečenici prvog stava člana 1 Protokola br. 1 (“pod uslovima predviđenim zakonom“), princip pravne sigurnosti, kao jedan od

11


12


osnovnih principa demokratskog društva smatra se sastavnim dije-lom Konvencije u cjelini i mora se stoga zadovoljiti bez obzira na to koje od tri pravila se primjenjuje.

Pojam zakona u Konvenciji, takođe, ima autonomno značenje. “Zakon” nije samo zakon u formalnom smislu. On može da obu-hvata i neki drugi propis (npr. podzakonski akt), ustav, međunarodni ugovor čija je strana ugovornica i relevantna država, kao i pravo evropske zajednice.

Nije dovoljno da jedan akt, na osnovu kojeg država ograničava uživanje imovine, bude formalni pravni izvor u okviru značenja domaćeg prava, već mora da sadrži i određene kvalitativne kara-kteristike i pruži adekvatne proceduralne garancije kojima se obezbjeđuje zaštita protiv proizvoljnih radnji.

Na primjer, u predmetu, James protiv Ujedinjenog Kraljevstva, Sud je naglasio da

…je konstantno bio mišljenja da se izrazi “zakon” i “zakonit” u Konvenciji ne odnose samo na domaće zakone, već i na kvalitet zakona, zahtijevajući da budu kompatibilni sa vladavinom prava.Shodno tome, zakon mora biti dostupan (objavljen), a njegove

odredbe formulisane sa dovoljnom preciznošću da omoguće lju-dima da predvide, u mjeri u kojoj je to razumno u datim okolo-nostima, posljedice koje određena radnja može imati i da prila-gode svoje ponašanje. Ovdje se ne traži potpuna preciznost kojom bi se isključilo tumačenje u primjeni zakona, koje je neophodno. Međutim, traži se određeni stepen predvidljivosti, koji zavisi od sadržine predmetnog instrumenta, oblasti koju treba da pokrije, kao i broja i statusa onih na koje se odnosi.

Ukoliko bi Sud ustanovio da miješanje u imovinsko pravo nije bilo u skladu sa zakonom, ne mora dalje da razmatra legitimnost

cilja države ili pitanje proporcionalnosti. U ovom slučaju, au-tomatski će se raditi o kršenju člana 1 Protokola br. 1 i biće nepo-trebno da Sud razmatra da li je takvo nezakonito miješanje imalo legitiman cilj ili da li je bilo srazmjerno.

U predmetu Iatridis protiv Grčke podnosilac je prinudno iseljen iz bioskopa na otvorenom, uprkos činjenici da je nalog za prinudno iseljenje u njegovom slučaju bio poništen nekoliko mjeseci nakon iseljenja. Sud je ustanovio da je upravo to što su vlasti odbile zahtjev podnosioca da se vrati na predmetno zemljište – ono što je činilo miješanje u njegovo imovinsko pravo nezakonitim i da je, stoga, došlo do kršenja člana 1 Protokola br. 1.

U predmetu Belvedere Alberghiera protiv Italije, zemljište kompa-nije koja je podnijela predstavku bilo je eksproprisano sa ciljem da se na njemu izgradi put. Nadležni sud je kasnije poništio odluku o eksproprijaciji, proglašavajući je nezakonitom. Međutim, kada je kompanija koja je podnijela predstavku tražila povraćaj zemljišta, zahtjev je odbijen uz zaključak sudova da je prenos vlasništva na organe vlasti postao nepovratan. Evropski sud za ljudska prava je zaključio da je odbijanje restitucije zemljišta u okolnostima datog slučaja bilo protivno članu 1 Protokola br. 1.

Opšti interes

Svako zakonito miješanje u imovinska prava pojedinca može biti opravdano samo ukoliko ima zakoniti cilj koji je u opštem (ja-vnom) interesu. Ova obaveza je eksplicitno izražena kada je riječ o oduzimanju imovine (“javni interes”) i kontroli korišćenja imovine (“opšti interes”). Međutim, svako miješanje u imovinska prava, bez

1�


obzira na pravilo pod koje potpada, mora zadovoljiti zahtjev da je u zakonitom javnom (opštem) interesu.

Pojam “javni interes” je neizbježno veoma širok pojam. Pošto unutrašnji organi vlasti bolje poznaju svoje društvo i njegove po-trebe, obično su u boljoj poziciji od Suda da utvrde šta je u javnom interesu. Sud, stoga, najčešće poštuje procjenu unutrašnjih organa vlasti po pitanju šta je u “opštem interesu”, osim ukoliko takva odluka nije očigledno bez razumnog osnova.

Na primjer, u predmetu Bivši kralj Grčke i ostali protiv Grčke, po-dnosioci predstavke, članovi kraljevske porodice, tvrdili su da im je zakonodavna mjera oduzela vlasništvo nad određenim zemljištem u Grčkoj. Vlada je, pak, tvrdila da država ima zakoniti interes da zaštiti šume i arheološka nalazišta na spornom zemljištu i, štaviše, da je zakon koji se u ovom predmetu dovodi u pitanje povezan sa važnim javnim interesom očuvanja ustavnog statusa zemlje kao republike. Sud je naveo da nije bilo dokaza koji bi potkrijepili argu-mente Vlade o potrebi zaštite šuma ili areheoloških nalazišta. S druge strane, iako uz određeno oklijevanje, s obzirom na to da je sporni zakon usvojen skoro 20 godina nakon što je Grčka postala republika, Sud je prihvatio da je bilo potrebno da država razriješi pitanje koje je smatrala štetnim za svoj status.

Proporcionalnost

Mjera miješanja u mirno uživanje imovine mora biti neo-phodna u demokratskom društvu koje je, usmjereno ka postizanju zakonitog cilja. Takva mjera mora da uspostavi pravednu ravnotežu između zahtjeva opšteg interesa zajednice i zahtjeva osnovnih prava

pojedinca. Takva ravnoteža neće biti postignuta tamo gdje pojedi-nac, vlasnik imovine, podnosi “pojedinačan i pretjeran teret”.

Međutim, Sud ostavlja državama ugovornicama određeno diskreciono pravo koje se obično naziva “polje slobodne procjene”, smatrajući da su unutrašnji organi vlasti u državama u boljem položaju da ocijene postojanje i potrebe i neophodnosti ograničenja, imajući u vidu njihov direktni kontakt sa društvenim procesom formiranja njihove zemlje. Iz ovog razloga, generalno gledano smatraće se da do kršenja Konvencije nije došlo ukoliko postoji neka druga, manje restriktivna mjera u odnosu na pravo predviđeno Konvencijom od one koja je odabrana za postiza-nje određenog cilja, dok god obje mjere ulaze u polje slobodne procjene države. S druge strane, Sud će sigurno uzeti u obzir posto-janje alternativnog rješenja prilikom odlučivanja da li je miješanje bilo srazmjerno cilju koji se namjeravao postići.

Polje slobodne procjene, takođe, proizilazi i iz supsidijarne uloge Suda u obezbjeđivanju ostvarivanja prava iz Konvencije. Međutim, ona nije neograničena, već ide zajedno sa analizom za koju Konvencija predviđa da je obavlja Sud. Upravo zbog toga, Sud se neće ustezati da kritikuje svaku mjeru koju država preduzme i opravda svojim poljem slobodne procjene. Njen obim zavisi od okolnosti pojedinačnog predmeta, prirode prava garantovanog Konvencijom, prirode cilja koji se želi postići zadiranjem u pravo kao i intenzitetom tog zadiranja.

U predmetu Hentrich protiv Francuske podnosilac predstavke ku-pio je određeno zemljište, na kojem su kasnije organi državne vlasti željeli da ostvare svoje pravo preče kupovine. Država je tvrdila da je u ovom predmetu javni interes bio u tome da se spriječi izbje-gavanje plaćanja poreza. Sud je prvo zaključio da je pravo preče

kupovine od strane države funkcionisalo proizvoljno i selektivno, kao i da je bilo teško predvidljivo. Na osnovu takvog postupka, Sud je zaključio da je podnosilac, kao konkretna žrtva, bio izložen pojedinačnom i pretjeranom opterećenju koje se moglo smatrati zakonitim da je podnosilac imao mogućnost – koja mu je bila odbi-jena – da efikasno ospori mjeru preduzetu protiv njega. Pravična ravnoteža koja je trebala biti postignuta između zaštite prava imo-vine i potreba opšteg interesa bila je, stoga, narušena.

U predmetu Scollo protiv Italije podnosilac predstavke kupio je stan u Rimu, u kojem je stanovao zakupac. Iako je podnosilac pre-dstavke bio nezaposleni invalid i iako je stan bio potreban njemu samom za njegovu upotrebu, nije mogao da iseli stanara tokom vremenskog perioda od skoro dvanaest godina. Kao i u mnogim drugim slučajevima koji su se odnosili na stanarsko pravo, Sud je i ovaj predmet ispitao u odnosu na treće pravilo člana 1 Proto-kola br. 1 koje se odnosi na kontrolu korišćenja imovine. Našavši da unutrašnji organi vlasti nisu preduzeli nijednu radnju da isele

stanara, iako im je podnosilac predstavke jasno stavio do znanja u kakvoj se situaciji nalazi, Sud je zaključio da ograničenje podnosi-oca u pogledu korišćenja stana predstavlja kršenje proporcionalno-sti i kršenje člana 1 Protkola br. 1.

U predmetu Pressos Compania Naviera SA protiv Belgije, jedan broj brodovlasnika, čiji su brodovi bili uključeni u sudare u terito-rijalnim vodama Belgije, podnijeli su tužbe za odštetu po osnovu nemara pilota koji su bili odgovornost države. Država je kasnije usvojila zakone kojima se ukida pravo na takvu odštetu, samim tim, retroaktivno gaseći zahtjeve brodovlasnika. Sud je naglasio da oduzimanje imovine (u ovom slučaju zahtjeva) bez ikakve odštete može biti opravdano samo u specifičnim okolnostima. U konkre-tnom slučaju, Sud je bio mišljenja da su zakoni i propisi sa retroa-ktivnim dejstvom, sa ciljem i posljedicom da se podnosiocima uskrate njihovi zahtjevi, nekonzistentni sa pravičnom ravnotežom i, samim tim, utvrđeno je kršenje člana 1 Protokola br. 1.

Veza člana 1 Protokola br. 1 sa drugim članovima KonvencijeKada se radi o mirnom uživanju imovine, na scenu stupaju i

neki drugi članovi Konvencije i njenih Protokola.Na primjer, u predmetima gdje pojedinac ima pravo da živi na

određenom mjestu, zadiranje u ovo pravo razmatra se po članu 1 Protokola br. 1. Ukoliko je to boravište istovremeno i dom tog lica, može se razmatrati njegovo odnosno njeno pravo na mirno uživanje doma koje je zaštićeno članom 8. Isto tako, žalbe koje se odnose na rušenje zgrade mogu se smatrati narušavanjem prava podnosioca

predstavke na dom i/ili privatnost, kao i prava na mirno uživanje imovine. Dok je pravo na poštovanje doma ili radnog mjesta određenog lica zaštićeno članom 8 Konvencije, prostorije o kojima se radi obično čine imovinu u smislu člana 1 Protokola br. 1.

Značajan dio zakona i propisa koji se odnose na prostorno planiranje, poreze i zaštitu životne sredine zadire i u imovinska prava. U tim odredbama obično se pravi razlika između različitih društvenih i ekonomskih grupa, što samo po sebi znači da postoji

1�


1�


diskriminacija. Član 14 Konvencije zabranjuje manje povoljan tretman po osnovama kao što su rasa, nacionalno porijeklo, imo-vinski status, i pruža garancije za zaštitu imovine pored onih već obezbijeđenih članom 1 Protokola br. 1.

Osim toga, dok je suština imovine zaštićena članom 1 Protokola br. 1, proceduralne garancije za uživanje u imovinskim pravima, dok god se smatraju građanskim pravima, predviđene su članom 6 § 1. Tako, kada se radi o imovinskim pravima, podnosilac može da traži pristup sudu, da se osloni na različite proceduralne garancije i, na kraju, da traži izvršenje sudskih odluka koje proističu iz ovih postupaka.

U predstavkama koje su se odnosile na imovinu pozivalo se i na ostale članove Konvencije, kao što su član 3 i 10, ali pošto je njihov značaj naizgled mali, a odgovarajuća praksa Suda prilično rijetka, njihov odnos sa članom 1 Protokola br. 1 ovdje nećemo detaljnije razmatrati.

Član 1 Protokola br.1 i član 3 Konvencije

Može se povremeno desiti da se, kada se podnosioci predstavki obraćaju sudu u vezi sa pravima na socijalno ili penzijsko osigu-ranje, koje se, u principu može smatrati imovinom, oni pozivaju i na član 3 Konvencije u smislu nečovječnog ili ponižavajućeg postu-panja. Organi Konvencije su, međutim, nerado razmatrali te aspe-kte. U predmetu Predojević i ostali protiv Slovenije, žalbu podnosioca predstavke da je njihovo uskraćenje vojnih penzija predstavljalo nečovječno ili ponižavajuće postupanje i oduzimanje imovine, Sud je smatrao neprihvatljivom pošto je za njih bila očigledno neosno-

vana. Što se tiče žalbi po članu 1 Protokola br. 1 Sud je smatrao da podnosioci predstavke nisu ispunili uslove za dobijanje penzije predviđene domaćim pravom.

Član 1 Protokola br. 1 i član 6 Konvencije

Član 6 Konvencije štiti pravo da se o nečijim građanskim pravima i obavezama odlučuje na pravičnim i pravovremenim saslušanjima pred nezavisnim sudom. Jedno od takvih prava je i pravo na imo-vinu. Dok član 1 Protokola br. 1 štiti suštinu prava na imovinu, član 6 §1 predviđa proceduralne garancije za rješavanje imovinskih sporova. Drugim riječima, prva odredba određuje kriterijume za prihvatljivo zadiranje u imovinska prava; druga odredba garantuje pristup sudu i pravično suđenje prilikom utvrđivanja da li je zadi-ranje u imovinska prava bilo dopušteno i da li je pravedno odlučeno o imovinskim pravima. Ukoliko podnosioci nemaju postojeću imovinu ili barem legitimno očekivanje u tom pogledu, ne mogu se pozivati na član 1 Protokola br. 1. Međutim, te uslove nije potrebno ispuniti da bi se podnosioci predstavke pozvali na garancije člana 6 §1, gdje je važno da je ishod postupka od odlučujućeg značaja za priznavanje ili postojanje imovinskog prava na koje se poziva.

Navodno kršenje prava na pravično suđenje u razumnom vre-menskom roku može pokrenuti i određena pitanja u skladu sa oba člana, pošto neprimjereno dugi postupci imaju za posljedicu da je njihov ishod nejasan tokom jednog vremenskog perioda, što može imati štetnog uticaja na predmetna imovinska prava. Dok aspekt odugovlačenja postupka spada u član 6, ishod postupka spada u član 1 Protokola br.1. Dužina postupka može imati posebno nepo-

1�


voljan efekat u vrijeme inflacije. U predmetu Aka protiv Turske, na primjer, podnosilac je bio uspješan u traženju da se poveća na-knada za njegovo eksproprisano zemljište. Na iznos odštete koju su bile dosudile domaće vlasti obračunavala se obična kamata od 30%, a stopa inflacije prevazilazila je 70% godišnje. Sud je bio mišljenja da je razlika između iznosa odštete podnosiocu u vrijeme kada je njegovo zemljište eksproprisano i iznosa kada je odšteta zaista i bila isplaćena, dijelom, rezultat i dužine postupka. Ovaj dodatni gubi-tak, uz gubitak njegovog zemljišta, narušio je pravičnu ravnotežu koja je trebala biti uspostavljena između zaštite prava podnosica na imovinu i opšteg interesa. Tako je Sud ustanovio kršenje člana 1 Protokola br. 1, jer je domaće zakonodavstvo dozvolilo državi da profitira iz posebne situacije, pošto je bilo u korist države u slučaju kada ona nije ispunila svoje obaveze, tj. sprovela brzo suđenje revnosno kao što je trebalo.

Međutim, u jednom predmetu gdje se zahtjev podnosioca predstavke u domaćem postupku odnosio na privatna lica, a ne na državu Sud je došao do drugačijeg zaključka. U predmetu O.N. protiv Bugarske podnosilac se žalio da domaći sudovi nisu uzeli u obzir inflaciju i da su mu, na kraju, dodijelili iznose mnogo puta manje od stvarne vrijednosti koju je on dao u skladu sa ospora-vanim ugovorom. Sud je bio mišljenja da su žalbe po članu 6 i članu 1 Protokola br.1. neprihvatljive. Zaključio je da bi nametanje državi pozitivne obaveze da ispravi situacije umanjenja valute i porasta inflacije putem legislative ili sudskih odluka bilo ništa manje do nametanje državi obaveze da garantuje vrijednost imovine uprkos inflaciji ili drugim ekonomskim pojavama.

Izvršenje presude čini sastavni dio pravičnog suđenja koje se garantuje članom 6 § 1. Proceduralne garancije sadržane u njemu

gube smisao ukoliko se presuda do koje su dovele ne ispoštuje. Kada dođe do takvih slučajeva, Sud smatra da je podnosiocu predstavke bilo uskraćeno pravo pristupa sudu i ukoliko se domaći postupak odnosio na imovinska prava, propust da se postupi po pravosnažnoj presudi može, takođe, rezultirati kršenjem imovi-nskih prava. U predmetu Burdov protiv Rusije, državi je naloženo da podnosiocu isplati odštetu zbog njegovog slabog zdravlja koje je bilo posljedica dugog izlaganja radioaktivnoj emisiji. Sud je od-bio argument Vlade da je propust države da izvrši presudu bio re-zultat nedostatka sredstava i ustanovio kršenje člana 6 § 1 i člana 1 Protokola br. 1. Navodni nedostatak sredstava doveo je do iste odluke u predmetu Prodan protiv Moldavije. U tom slučaju, domaći sudovi su podržali zahtjev podnosioca da proglasi ništavim ugovor o prodaji stanova, koje je podnosilac tražio u postupku restitucije. Opštini je prvo naloženo da stanarima stanova obezbijedi alterna-tivni smještaj, ali je taj nalog kasnije izmijenjen tako što je opštini naloženo da umjesto toga isplati odštetu. Međutim, nedostatak sredstava sprečavao je izvršenje ove odluke tokom nekoliko godina. Sud je ustanovio kršenje prava na pravično suđenje i prava na imovinu.

Gore navedeni predmeti odnosili su se na sporove između po-jedinaca i države. Treba, međutim, primijetiti da član 6 § 1 ima ograničenu primjenu na predmete vezane za sporove između privatnih lica. Čak i tada, Sud je smatrao unutrašnje organe vlasti u državi odgovornima po ovoj odredbi, kao i po članu 1 Protokola br. 1 za zakašnjelo izvršenje ili neizvršenje presuda domaćih su-dova protiv privatnih lica. U predmetu Fuklev protiv Ukrajine Sud je bio mišljenja da pozitivne obaveze koje proizilaze iz člana 1 Pro-tokola br. 1 mogu podrazumijevati određene mjere potrebne da

1�


se zaštiti pravo na imovinu, čak i u predmetima sporova između privatnih lica ili kompanija. Tako su države u obavezi da osiguraju poštovanje postupaka predviđenih u domaćem zakonodavstvu u pogledu izvršenja pravosnažnih presuda.

Sastavni dio člana 6 § 1 je princip pravne sigurnosti, po kojemu se pravosnažna presuda, kojom se odlučuje u nekom predmetu, ne smije osporavati. U predmetu Brumãrescu protiv Rumunije, izvršena je pravosnažna presuda koja se odnosila na restituciju kuće koja je nacionalizovana roditeljima podnosioca predstavke. Odmah za-tim, javni tužilac, koji nije bio stranka u postupku restitucije, iznio je slučaj pred Vrhovni sud koji je poništio tu presudu, što je pre-dstavljalo kršenje člana 6 § 1 i člana 1 Protokola br. 1.

Razmatranje predstavki, bilo po članu 6 § 1 ili po članu 1 Pro-tokola br. 1, može povremeno rezultirati time da druga od ove dvije odredbe bude suvišna. Međutim, iz prakse Suda ne mogu se izvući precizna pravila o tome u kojim okolnostima do toga do-lazi. Izgleda, međutim, da se žalbe najčešće ispituju po članu 1 Protokola br. 1 onda kada je odlučujući rezultat postupka, dok je tamo gdje je naglasak na postupku fokus najčešće na članu 6 § 1. Na primjer, u predmetu Draon protiv Francuske Sud je utvrdio da je došlo do povrede prava podnosioca predstavke na imovinu, usljed toga što je država donijela zakon kojim je ograničila odštetu za po-sebno teške situacije koje su posljedica invaliditeta, dok je postupak za odštetu još bio u toku. Podnosioci predstavke su, takođe, tvrdili da se neposrednom primjenom ovog prava krši njihovo pravo na pravično suđenje, ali Sud nije smatrao da je potrebno i to da ispita. S druge strane, u slučaju Canea Catholic Church protiv Grčke, Sud je presudio da uskraćivanje podnosiocu njegovog statusa pravnog lica, jer nije bilo formalno stečeno, iako je vršeno u praksi decenijama,

dovodi do problema sa članom 6 § 1. Crkva koja je podnijela pre-dstavku smatrala je da joj takvo odbijanje uskraćuje mogućnost da učestvuje u pravnom postupku kako bi zaštitila svoju imovinu, ali je Sud odbio da ispita ovu žalbu.


Član 8 garantuje poštovanje privatnog i porodičnog života, koji obuhvata i pravo na dom i prepisku. Podnosioci koji se žale na navodno kršenje njihovog prava na dom i pozivaju se na član 8, povremeno se pozivaju i na član 1 Protokola br. 1. Čini se da je razlika u zaštiti koju ova dva člana pružaju jedva primjetna i varira u sudskoj praksi.

Šta čini “dom” u smislu člana 8 Konvencije, odlučeno je u pre-dmetu Gillow protiv Ujedinjenog Kraljevstva. U tom predmetu, podno-sioci predstavke nisu stanovali u svojoj kući koju su bili sagradili na ostrvu Guernsey skoro devetnaest godina, ali su održavali vezu sa kućom tako što su je davali u zakup. Sud je ustanovio da podnosioci predstavke, koji su se na kraju uselili u kuću, nisu imali prebivalište nigdje drugo i izgledalo je da namjeravaju da ostanu da žive u kući. Ovo je bilo dovoljno da se kuća smatra njihovim domom u svrhu člana 8. Međutim, pošto Protokol br. 1 u to vrijeme nije bio primjenjiv na ostrvu Guernsey, Sud je proglasio neprihvatljivom pritužbe po osnovu te odredbe. Sud je od tada primjenjivao široko tumačenje “doma” u svojoj praksi.

Preklapanje člana 8 Konvencije i člana 1 Protokola br. 1 često je dolazilo do izražaja u predmetima koji su se odnosili na stana-rsko pravo i kontrolu zakupnine. U predmetu Larkos protiv Kipra

1�


ispitana je regulativu koja se odnosi na prinudno iseljenje nakon isteka zakupa. Relevantne odredbe su predviđale različit tretman stanara koji su živjeli u državnim stanovima i onih koji su živjeli u stanovima čiji su vlasnici bili privatna lica. Sud je ispitao slučaj po članu 14, a u vezi sa članom 8, a ne po članu 1 Protokola br. 1, što sugeriše da pravo stanara da stanuje na određenom mjestu čini pravo na dom, a ne pravo na imovinu.

Slično tome, u predmetu Sorić protiv Hrvatske, Sud je bio mišljenja da ni član 8 ni član 1 Protokola br. 1. ne obuhvataju pravo stanara da otkupi određenu imovinu, tj. dom. Prethodna odredba samo je štitila pravo jedne osobe na njegov ili njen već postojeći dom, a druga odredba je samo garantovala mirno uživanje isto tako već postojeće imovine. Podnosilac u ovom slučaju nikada nije bio vlasnik stana koji je bio u pitanju, ali je bio u posjedu te imovine preko šezdeset godina. Taj posjed, međutim, nije bio ugrožen sa-mim usvajanjem nove regulative koja nije favorizovala podnosioca u pogledu prava da otkupi stan u kojem je stanovao u skladu sa posebno zaštićenim stanarskim pravom.

Čini se da se ne možemo osloniti na pomenuti pristup u slučajevima kada se radi o pravima vlasnika stanova. U predmetu Velosa Barreto protiv Portugala podnosiocu predstavke, koji je bio vlasnik, uskraćeno je pravo da raskine ugovor o zakupu kuće koju je naslijedio iako je ta kuća bila potrebna njemu za stanovanje. Sud nije bio mišljenja da je došlo do kršenja člana 8, pošto potreba po-dnosioca za mjestom stanovanja nije bila tako velika, s obzirom da su se njegovi životni uslovi poboljšali u vrijeme postupka. Sud je, dalje, ispitao slučaj i po članu 1 Protokola br. 1 i izrazio mišljenje da ograničenje prava podnosioca da raskine ugovor o zakupu sa sta-narom spada u kontrolu korišćenja imovine u skladu sa značenjem

drugog stava člana 1 Protokola br. 1. Ova kontrola je, međutim, imala legitiman cilj socijalne politike i Sud je ustanovio da je država uspostavila pravičnu ravnotežu između suprotstavljenih interesa. Pošto podnosilac nije izložio argumente koji bi podržali njegov zahtjev, Sud se pozvao na svoje mišljenje po članu 8 i nije utvrdio da je došlo do kršenja prava podnosioca.

U predmetu Cvijetić protv Hrvatske podnosilac se žalila na dužinu trajanja postupka prinudnog iseljenja njenog bivšeg muža iz njenog stana koji je on nezakonito okupirao. Sud je ustanovio da je postojalo kršenje člana 8 zbog činjenice da presuda koja je nala-gala iseljenje nije bila izvršena tokom dužeg vremenskog perioda, što je spriječilo podnosica predstavke da živi u svom domu. Žalbe podnosioca po članu 1 Protokola br. 1 nisu bile ispitane jer su u suštini bile iste one koje su načinjene po članu 8.

Nasuprot tome, u predmetu Zaklanac protiv Hrvatske, gdje je po-dnosilac predstavke tvrdio da je propustom da se izvrši nalog za prinudno iseljenje prekršeno njegovo pravo na poštovanje njego-vog doma, privatnog i porodičnog života i njegovo pravo na imo-vinu, Sud je sporna pitanja ispitao zasebno po članu 8 i po članu 1 Protokola br. 1. Pošto je postupak još uvijek bio u toku, predstavka je bila proglašena neprihvatljivom zbog preuranjenosti.

Drugi oblici zadiranja u imovinska prava su ispitivani po članu 8 i članu 1 Protokola br. 1, kao što je ulazak policije u mjesto stanovanja ili na radno mjesto. U predmetu Niemietz protiv Njemačke Sud je izrazio mišljenje da je neograničeni nalog za pretres advo-katske kancelarije podnosioca predstavke i zapljena dokumenata neproporcionalna mjera, naročito u kontekstu povjerljivosti koja je sastavni dio advokatske profesije. Podnosilac je, dalje, tvrdio da je sami pretres predstavljao kršenje člana 1 Protokola br. 1 jer je

1�


narušio njegovu advokatsku reputaciju. Pošto je već razmotrio, u kontekstu člana 8, moguće posljedice pretresa na profesionalnu reputaciju podnosioca, Sud se nije odlučio da zasebno ispita slučaj i po članu 1 Protokola br. 1.

Slično tome, u slučaju McLeod protiv Ujedinjenog Kraljevstva, bivši muž podnosioca predstavke, u pratnji policije, ušao je u kuću u kojoj su zajedno živjeli dok su bili u braku, a u kojoj je u to vrijeme živjela bivša supruga koja je podnijela predstavku. Cilj njegovog ulaska bio je da uzme svoje stvari. Sud je smatrao da očuvanje mira ili sprečavanje krivičnog djela mogu, generalno gledano, opravdati ulazak policije u kuću. Međutim, u konkretnom slučaju, policajci su saznali da posnosilac nije kod kuće i stoga nisu trebali ulaziti, pošto je trebalo da im bude jasno da je rizik od pojave nereda ili krivičnog djela bio mali ili ga uopšte nije ni bilo. Iako se podnosilac pozvala na član 1 Protokola br. 1 u postupku pred Komisijom, koja nije našla da je došlo do kršenja njenih prava, ona nije sa ovom tužbom izašla i pred Sud.

Najekstremniji oblik zadiranja u pravo na dom i krajnji oblik lišavanja imovine predstavlja uništenje mjesta stanovanja. U takvim slučajevima česte su predstavke po osnovu člana 8 i člana 1 Protokola br. 1. U predmetu Selçuk i Asker protiv Turske, Sud je istovremeno ispitao navode iz predstavke po osnovu ova dva člana. Ustanovio je da su turske snage bezbjednosti namjerno spalile kuću i imovinu podnosioca tjerajući ih tako da napuste selo iz ko-jeg potiču. U takvim okolnostima, Sud je bez dvoumljenja odlučio da ovakve radnje predstavljaju posebno teško i neopravdano zadi-ranje u prava podnosioca na njihov privatni i porodični život, kao i kršenje njihovog prava na mirno uživanje imovine.

U predmetima koji se tiču raseljenih lica postavljaju se slična pitanja. Ipak, da bi mogli da se pozovu na član 8, podnosioci traba da dokažu da je prebivalište iz kojeg su izmješteni zaista i bilo njihov dom. Taj uslov djelimično je rezultat stanovišta da član 8 ne dozvoljava nužno da preferencije pojedinaca u vezi njihovog prebivališta prevagnu nad opštim interesom. Na primjer, u pre-dmetu Chapman protiv Ujedinjenog Kraljevstva, podnosilac je kupila parcelu zemljišta sa namjerom da se tamo nastani. Međutim, njen zahtjev za urbanističku dozvolu, kojim je tražila da na tom zemljištu smjesti kamp-prikolice, odbijen je uz obrazloženje da bi to imalo štetne posljedice na ruralni karakter lokacije. Sud je ustanovio da je podnosilac imala na raspolaganju druge alternative osim te da ostane na tom zemljištu bez urbanističke dozvole, i nije ustanovio kršenje člana 8. Iz istog razloga, Sud je presudio da pravo podno-sioca predstavke, zaštićeno članom 1 Protokola br. 1, da mirno živi na zemljištu koje je kupila, nije povrijeđeno.

Mjere i propisi koji se odnose na prostorno planiranje i korišćenje zemljišta čine dio grupe predstavki koje se odnose na zagađenje i uznemiravanje, što je još jedna oblast koja spada u djelokrug člana 8 i člana 1 Protokola br. 1. Iako je broj ovakvih pre-dmeta u značajnom porastu zadnjih godina, Sud još ni u jednom predmetu nije izrazio mišljenje da je došlo do kršenja oba ova člana. U principu, u Konvenciji i njenim Protokolima ne postoji odredba koja ima za cilj zaštitu interesa pojedinaca koji su vezani za životnu sredinu. Međutim, neke pozitivne obaveze se podrazumijevaju. Široko tumačenje člana 8 je omogućilo Sudu da tumači razne pre-dstavke koje se odnose na “životnu sredinu” gdje su faktori životne sredine direktno i ozbiljno uticali na privatni i porodični život ili dom, uključujući i predmete gdje je država propustila da obez-

20


bijedi efikasnu zaštitu prava podnosioca. S druge strane, zaštita sredine, uključujući i politiku planiranja, povremeno je cilj koji opravdava određene vrste miješanja u prava iz člana 8. Kada se radi o postizanju tog cilja u opštem interesu, onda to dozvoljava i ko-ntrolu upotrebe imovine u skladu sa članom 1 Protokola br. 1. Ova odredba, međutim, ne garantuje mirno uživanje imovine u prija-tnom okruženju. Štaviše, ona dozvoljava ograničenja u korišćenju imovine iz razloga povezanih sa životnom sredinom, ukoliko se time uspostavlja pravična ravnoteža između suprotstavljenih inte-resa. Osim toga, iz člana 1 Protokola br. 1 proističu određene pozi-tivne obaveze, naročito kada je u pitanju sprovođenje nekih opa-snih aktivnosti.

Čini se da član 1 Protokola br. 1 obezbjeđuje vlasnička prava, tj. svojinski ili ekonomski interes podnosioca u određenoj imo-vini, dok član 8 garantuje stalnost mirnog uživanja imovine; ipak, nijedna od ovih odredbi ne pruža neograničenu zaštitu. U prilog ovome govori i gore-navedena praksa koja se odnosi na stanarsko pravo, iz koje jasno proističe da stanari rijetko uspijevaju sa svo-jim (imovinskim) zahtjevima po osnovu člana 1 Protokola br. 1. Još jedan zaključak koji proizilazi iz predstavljene prakse jeste da Sud prvo ustanovljava da li je konkretno mjesto stanovanja dom i ispituje da li su ispoštovane garancije sadržane u članu 8 (pristup, nastanjivanje i pravo da se ostane u predmetnim prostorijama). Tek nakon toga, dolaze na red garancije sadržane u članu 1 Pro-tokola br. 1. Stoga, ukoliko se navedeno kršenje odnosi uglavnom na privatni aspekt prava podnosioca i ima mali ili nikakav ekono-mski uticaj na imovinu o kojoj se radi, Sud će prvenstveno da ispita slučaj po osnovu člana 8 i neće otvarati posebno pitanje po osnovu člana 1 Protokola br. 1. Obrnuti pristup rijetko se sreće u praksi

Suda. Očigledno, tamo gdje nije ustanovljeno postojanje “doma”, Sud neće naći ni kršenje člana 8, bez obzira na zaključke po osnovu navoda da je došlo do kršenja člana 1 Protokola br. 1.

Zaključci o povezanosti imovinskih prava i zaštite doma i privatnosti uglavnom su primjenjivi i na zaštitu prepiske, iako je relevantna praksa Suda po tom pitanju znatno oskudnija.


U predmetu Handyside protiv Ujedinjenog Kraljevstva nadležni organi zaplijenili su i kasnije uništili matricu i stotine kopija školskih udžbenika koje je objavio podnosilac predstavke zbog “nepristojnog” sadržaja. Sud je, priznajući da Strane ugovornice imaju polje slobodne procjene po članu 10, utvrdio da nije bilo kršenja ove odredbe. Ispitujući žalbe po članu 1 Protokola br. 1 Sud je utvrdio da se žalba koja se odnosi na zapljenu ne može razma-trati po drugoj rečenici člana 1 Protokola br. 1 (uništenje imovine), pošto je predmetna mjera bila samo privremena. S druge strane, zapljena se ticala kontrole korišćenja imovine podnosioca predsta-vke i zato je spadala u djelokrug drugog stava tog člana. Međutim, utvrđeno je da država jeste krajnja instanca za presuđivanje po pitanju nužnosti zadiranja u prava u takvim slučajevima, i Sud je bio mišljenja da pojam “opšti interes” koji je obuhvaćen članom 1 Protokola br. 1 ostavlja državama mnogo prostora za tumačenje. Iz tog razloga Sud je utvrdio da nije bilo kršenja člana 1 Protokola br. 1. Pošto je uništenje ovih knjiga bilo rezultat činjenice da je na zakonit način donesen sud da su one nezakonite i opasne po opšte

interese, i ta mjera je bila u skladu sa drugim stavom člana 1 Pro-tokola br. 1.

U jednom novijem predmetu, Öztürk protiv Turske, Sud je imao drugačiji pristup. Bio je mišljenja da je konfiskovanje i uništenje kopija knjige koju je objavio podnosilac predstavke bilo propratni rezultat činjenice da je on bio osuđen. Pošto je Sud utvrdio da po-stoji kršenje člana 10, bio je mišljenja da nije bilo neophodno da se žalba podnosioca razmatra po članu 1 Protokola br. 1.

Ćlan 1 Protokola br. 1 i član 13 Konvencije

Prema sudskoj praksi Suda, član 13 garantuje djelotvoran pravni lijek pred unutrašnjim organima vlasti države svakome ko na dokazivim osnovama tvrdi da mu je prekršeno jedno ili više prava po Konvenciji.

Pošto je pravo na imovinu zaštićeno članom 1 Protokola br. 1 pravo izloženo u Konvenciji, obaveza je država da obezbijede da svako lice u okviru njihove nadležnosti ima na raspolaganju djelo-tvorno pravno sredstvo za zaštitu tog prava.

U vezi sa tim značajno je napomenuti da je, kada je pravo iz Konvencije na koje se pojedinac poziva „građansko pravo“ koje je priznato po unutrašnjem pravu – kao što je pravo na imovinu – moguća i zaštita po članu 6, stav 1. U takvim okolnostima gara-ncije člana 6, stav 1, koje podrazumijevaju sve propratne segmente sudskog postupka, strože su nego one u članu 13 i one u sebi apso-rbuju i garancije iz člana 13. Tako Sud smatra da u predmetima gdje

se utvrdi kršenje člana 6, stav 1, nije potrebno da se presuđuje i u vezi žalbe po članu 13. Razlog za to je i činjenica da član 6, stav 1 predstavlja lex specialis u odnosu na član 13. U takvim predmetima nema pravnog interesa da se preispituje ista žalba po manje strogim uslovima člana 13.

Ipak, član 13 može da stupi na scenu u predmetima u koje je uključeno pravo na imovinu kada iz nekog razloga član 6 nije primjenjiv.

Na primjer, sporovi iz radnih odnosa između državnih organa i državnih službenika koji djeluju kao lica kojima su povjerena javna ovlašćenja nisu “građanski” i zbog toga su isključeni iz djelokruga član 6, stav 1 Konvencije (predmet Pellegrin protiv Francuske). U takvim predmetima član 13 može da stupi na scenu ako se spor iz radnog odnosa na koji se predmet odnosi tiče isplate već zarađene plate državnog službenika (što ispunjava uslove da se te plate sma-traju “imovinom” u okviru člana 1 Protokola br. 1).

Nadalje, član 6 se ne primjenjuje na postupke koji se tiču privre-menih mjera ili privremenih pravnih lijekova. Međutim, da bi neki pravni lijek bio djelotvoran on mora da obezbjeđuje da se dovoljno brzo dobije pomoć da bi se izbjegla nepopravljiva šteta. Redovni pravni lijekovi (na primjer, građanska tužba) ne mogu uvijek to da postignu zato što su ponekad previše spori i ostavljaju prostor za namjerna odlaganja. Zbog toga član 13 može da postavlja uslov da su na raspolaganju privremeni pravni lijekovi u predmetima gdje bi njihov nedostatak mogao da dovede do nepopravljive štete za imo-vinska prava podnosioca predstavke. U takvim situacijama privre-meni pravni lijekovi mogli bi biti i jedini djelotvoran pravni lijek.

21


22



Zabrana diskriminacije koja je obuhvaćena članom 14 jedno je od osnovnih prava. Međutim, ova odredba nema svoje nezavisno postojanje, već se na nju može pozivati samo u vezi sa drugim pravima koja su obuhvaćena Konvencijom. Na primjer, podnosilac predstavke koji tvrdi da je bio izložen diskriminaciji u odnosu na njegovo pravo na imovinu poziva se na član 14 u vezi sa članom 1 Protokola br. 1. On mora da ima imovinu u smislu ove odredbe, ali ne mora da pokaže da su njegova prava na imovinu prekršena da bi tvrdio da je bio izložen diskriminaciji. Dovoljno je da dokaže da je bio izložen postupanju koje je zadiralo u njegovu imovinu i da se to postupanje razlikovalo od onog koje je ponuđeno drugim licima u situacijama koje se mogu uporediti sa njegovom.

U predmetu Marckx protiv Belgije, koji smo već pomenuli, Sud je donio odluku da je postojala diskriminacija majke u smislu njenog slobodnog raspolaganja imovinom u odnosu na vanbračnu djecu, ali nije utvrđeno kršenje člana 1 Protokola br. 1 samo po sebi. Slično tome, u predmetu Inze protiv Austrije, Sud je utvrdio da je po-dnosilac predstavke bio izložen diskriminaciji jer je domaće pravo davalo prednost zakonitoj djeci nad nezakonitom u nasljeđivanju čitave farme. Test primjenjivosti člana 14 u vezi sa članom 1 Pro-tokola br. 1 u ova dva predmeta nije se odnosio na to da li su bila prekršena imovinska prava podnosilaca predstavke, već da li su nji-hove žalbe spadale u okvir imovine.

Interesantno je da primjena člana 14 u predmetima vezanim za imovinu može da ide iznad imovinskih prava koja su države ugovornice obavezne da garantuju po Konvenciji. Ona obuhvata,

takođe, i imovinska prava koja države dobrovoljno izaberu da zaštite. U predmetu Gavgusuy protiv Austrije podnosilac predsta-vke tvrdio je da mu je, zato što nije imao austrijsko državljanstvo, uskraćena hitna pomoć za nezaposlena lica. I premda država nije bila obavezna da daje socijalna davanja svojim rezidentima, Sud je utvrdio da kada postoji takva šema odbijanje pomoći licu koje se za tu pomoć prijavi i koje je zadovoljilo sve zakonske uslove, samo na osnovu njegovog državljanstva jeste protivno članu 14 kada se on posmatra zajedno sa članom 1 Protokola br. 1.

Sud često naglašava da različito postupanje nije samo po sebi protivno članu 14 sve dok se razumno i objektivno može opra-vdati opštim interesom. Međutim, u utvrđivanju u kojoj mjeri je potreban različit tretman polje slobodne procjene koje se prepušta državama po članu 14 uže je od onoga koje im se daje po članu 1 Protokola br. 1. Posebno kada je riječ o određenim osnovama za pravljenje razlike, kao što su rod i rasa, Sud je sklon da prihvati samo izuzetno čvrsto utemeljene argumente da bi podržao ideju da sa nekim treba da se postupa na manje povoljan način. Uz ove kriterijume za diskriminaciju i vanbračnost i državljanstvo o ko-jima je bilo govora u ranije pomenutim predmetima, član 14 daje listu osnova na kojima se ne dozvoljava diskriminacija. Ta lista nije iscrpna. Na polju imovinskih prava, diskriminacija na osnovu imo-vine je posebno primjetna.

Zakoni o prostornom planiranju, porezima i zaštiti životne sre-dine zadiru u pravo na imovinu. Ove odredbe obično prave razliku između različitih društvenih i ekonomskih grupa, povremeno i na osnovu imovine. U predmetu Pine Valley Developments Ltd i ostali protiv Irske podnosioci predstavke kupili su zemljište tako što su se oslonili na nacrt urbanističke dozvole za izgradnju industrijskih

skladišta i kancelarijskog prostora. Pošto očekivana dozvola nije data na nivou detaljnog plana, imovina koju su kupili u velikoj je mjeri izgubila vrijednost. Nakon toga, usvojen je zakon kojem je bila namjera da ispravi pogrešnu primjenu zakona o planiranju sa ciljem da se urbanističke dozvole učine validnima. Međutim, po-dnosioci predstavke nisu dobili takvu dozvolu. Oni su se žalili da su bili izloženi diskriminaciji u poređenju sa drugim vlasnicima zemlje i tu njihovu žalbu podržao je Sud. Drugi predmet diskrimi-nacije na osnovu imovine bio je predmet Chassagnou i ostali protiv Francuske. U tom predmetu zakon je nalagao vlasnicima posjeda manjih od 20 hektara da prenesu prava na lov na lovačka udruženja. Podnosioci predstavke koji su bili takvi vlasnici tvrdili su da su žrtve diskriminacije na osnovu zapljene imovine. Sud je utvrdio da je rezultat osporenog zakona bio da samo vlasnici velikog zemljišta imaju pravo da koriste svoju zemlju onako kako žele, što je stavilo podnosioce predstavke i druge vlasnike manjih komada zemljišta u položaj da su izloženi diskriminaciji, što je kršenje člana 14 kada ga posmatramo u vezi sa članom 1 Protokola br. 1.

Drugi aspekat odnosa između člana 14 i člana 1 Protokola br. 1 jeste pitanje kada Sud razmatra predstavke samo iz ugla materije ili samo sa aspekta diskriminacije, a kada uzima u obzir oba ova aspe-kta. U predmetu Chassagnou i ostali protiv Francuske Sud je ponovo naglasio: “Kada se podnosilac predstavke poziva na materijalni član Konvencije i sam po sebi i zajedno sa članom 14 i ako se utvrdi

zasebno kršenje materijalnog člana, nije, generalno gledano, neo-phodno da Sud razmatra predmet i u odnosu na član 14, iako se na ovo gleda drugačije ukoliko je nejednak tretman u uživanju prava o kome je riječ temeljni aspekt tog predmeta”. U mnogim istaknu-tim predmetima Sud jeste razmatrao žalbe po članu 1 Protokola br. 1, ali je i dalje ostao pri stavu da ili nije bilo potrebno razmatrati žalbe po ovoj odredbi u vezi sa članom 14 ili da u tom pogledu nije bilo posebnih problematičnih pitanja. Sud je tako činio bez obzira na ishod razmatranja materijalne žalbe. S druge strane, kada Sud utvrdi da nije bilo kršenja materijalne odredbe, često ispituje žalbe po članu 14.

Član 14, dakle, štiti pravo da se uživaju imovinska prava bez di-skriminacije. Kada se poziva na ovu odredbu, podnosilac predsta-vke mora da dokaže da je imao imovinu po članu 1 Protokola br 1 i da je u ostvarivanju prava na osnovu te imovine bio izložen postu-panju koje je bilo manje povoljno od postupanja prema drugim licima u sličnim situacijama. Tada na državu pada teret da utvrdi da je takav drugačiji tretman bio u skladu sa zakonom, legitimnim ciljem i da su sredstva koja su upotrijebljena bila srazmjerna tom cilju. Treba napomenuti da kada je osnova različit tretman imo-vina, polje slobodne procjene koje se daje državi jeste šire nego kada je kriterijum za različit tretman rod, državljanstvo, socijalni status i slično.

2�


iscrpiti domaće pravne lijekove

Prema generalno prihvaćenim pravilima međunarodnog prava (koje je navedeno u članu 35 Konvencije), Sud može da se bavi ne-kim predmetom samo nakon što su iscrpljeni svi domaći pravni lijekovi. Žalbe po članu 1 Protokola br. 1 nisu izuzetak od ovog pravila (pogledati predmet Docevski protiv Bivše Jugoslovenske Repu-blike Makedonije i predmet Krisper protiv Slovenije).

Po članu 35 stav 1, podnosioci predstavke imaju obavezu da ko-riste pravne lijekove koji su predviđeni u okviru njihovog domaćeg prava i koji su dovoljni da im se obezbijedi pravno sredstvo za kršenja koja navode. Žalba mora da bude iznesena pred nadležni sudski ili upravni organ i dovedena do najviše instance koja postoji - na primjer, pred Ustavni sud u Hrvatskoj i Sloveniji. Ukoliko po-dnosioci predstavke nisu u mogućnosti da na pravi način upotri-jebe pravne lijekove zato što nisu postupili u skladu sa zvaničnim uslovima ili rokovima, njihova žalba proglašava se neprihvatljivom zato što nisu iscrpili sve pravne lijekove (pogledati predmet Sirc pro-tiv Slovenije).

ratione temporis

Član 28 Bečke konvencije o ugovornom pravu od 23. maja 1969. godine (“Bečka Konvencija”) predviđa da, ukoliko ne postoji drugačija namjera u ugovoru ili ukoliko nije drugačije utvrđeno,

odredbe ugovora ne obavezuju stranu u odnosu na bilo koju radnju ili činjenicu koja se desila ili bilo koju situaciju koja je prestala da postoji prije datuma stupanja na snagu ugovora za tu stranu.

U svojoj sudskoj praksi Komisija i Sud čvrsto su prihvatile ovo opšte pravilo međunarodnog prava (pogledati naročito predmet Blečić protiv Hrvatske).

Shodno tome, Sud nije nadležan da ispituje predstavke pro-tiv države u onoj mjeri u kojoj se navodna kršenja baziraju na činjenicama koje su nastale prije datuma stupanja na snagu Ko-nvencije za tu državu. Međutim, pitanje da li se navodna kršenja baziraju na činjenicama do kojih je došlo prije ili nakon nekog konkretnog datuma može da izazove probleme kada činjenice na koje se podnosioci predstavke pozivaju padaju dijelom unutar, a dijelom van perioda nadležnosti Suda.

U predmetu Blečić protiv Hrvatske Sud je konsolidovao svoju sudsku praksu o ovom pitanju i elaborirao principe koji regulišu njegovu temporalnu nadležnost na sljedeći način:

Temporalna nadležnost Suda treba da se određuje u vezi sa činjenicama koje predstavljaju navodno zadiranje u prava. Na-knadni propusti pravnih lijekova da isprave to zadiranje ne mogu predmet da svedu pod temporalnu nadležnost Suda.

Podnosilac predstavke koji smatra da je država prekršila njegova prava zagarantovana Konvencijom obično očekuje da najprije pri-stupi pravnom sredstvu koje mu je na raspolaganju po domaćem

1.

2.

Kriterijum prihvatljivosti

2�


2�


pravu. Ukoliko se domaći pravni lijekovi pokažu kao neuspješni i ukoliko se podnosilac predstavke naknadno obrati Sudu, odluka da je eventualno postojalo kršenje njegovih prava po Konvenciji neće se odnositi na odbijanje da se ispravi zadiranje u pravo već na samo zadiranje u pravo- …

Zbog toga u predmetima gdje je do zadiranja u pravo došlo prije ratifikacije dok je do odbijanja da se ono ispravi došlo poslije ratifikacije, uzimanje datuma ovog potonjeg akta u određivanju temporalne nadležnosti Suda dovelo bi do toga da Konvencija bude obavezujuća za državu u odnosu na činjenicu koja je na-stupila prije nego što je Konvencija stupila na snagu u odnosu na tu državu. Međutim, to bi bilo suprotno opštem pravilu da se ugovori ne primjenjuju retroaktivno (što je definisano u članu 28 Bečke Konvencije).

Štaviše, pružanje pravnog lijeka obično pretpostavlja utvrđivanje da je zadiranje u pravo bilo nezakonito po zakonu koji je bio na snazi kada je došlo do zadiranja u pravo (tempus regit actum). Zbog toga, svaki pokušaj da se ispravi, na osnovu Konvencije, neko zadiranje u pravo koje je završilo prije nego što je Konve-ncija stupila na snagu nužno bi vodio do njene retroaktivne primjene.

I kao zaključak, iako je tačno da od datuma ratifikacije nadalje sva činjenja i nečinjenja države moraju da budu u skladu sa Ko-nvencijom (pogledati predmet Yadcy i Sargyn protiv Turske, pre-suda od 8. juna 1995. godine, Serija A br. 319-A, str. 16, stav 40), Konvencija ne propisuje nikakvu konkretnu obavezu državama

3.

4.

5.

ugovornicama da obezbijede pravno sredstvo za nepravde ili štete koje su izazvane prije tog datuma (pogledati predment Kopecky protiv Slovačke (GC), br. 44912/98, stav 38, ECHR 2004). Svaki drugi pristup podrivao bi i princip ne-retroaktivnosti iz ugovo-rnog prava i temeljnu razliku između kršenja i reparacije koja je u temeljima prava o odgovornosti države.

Da bi se utvrdila temporalna nadležnost Suda od suštinskog je značaja utvrditi u svakom konkretnom predmetu tačno vrijeme navodnog zadiranja u pravo. Čineći to Sud mora da uzme u obzir i činjenice na koje se žali podnosilac predstavke i obim prava iz Konvencije za koja se navodi da su prekršena.

Predmet Blečić tiče se prekida posebno zaštićenog stanarskog prava žene koja je podnijela predstavku u odnosu na njen stan u Zadru po osnovu njenog dužeg odsustva u toku rata. U julu 1991. godine podnosilac predstavke napustila je svoj stan da bi posjetila kćerku u Rimu tokom ljeta. Pošto je tokom njenog odsustva došlo do eskalacije rata i Zadar bio izložen konstantnom granatiranju, ona je odlučila da ostane u Rimu. U novembru 1991. godine određeni M.F. i njegova porodica uselili su se u njen stan. U februaru 1992. godine organi lokalne uprave podnijeli su građansku tužbu protiv podnosioca predstavke sa ciljem da joj se prekine stanarsko pravo, na osnovu toga što je ona bila odsutna iz stana više od šest mjeseci bez opravdanog razloga.

Iako je prvostepeni sud presudio protiv podnosioca predstavke prihvatajući zahtjev organa lokalne uprave za prekid stanarskog prava podnosioca predstavke, drugostepeni sud preinačio je tu presudu i odbacio njihov zahtjev. Na kraju, 15. februara 1996. go-

6.

2�


dine, Vrhovni Sud preinačio je drugostepenu presudu i potvrdio prvostepenu presudu, čime je ta odluka postala pravosnažna res judicata. 8. novembra 1999. godine tj. nakon stupanja na snagu Ko-nvencije u odnosu na Hrvatsku 5. novembra 1997. godine, Ustavni sud je odbacio ustavnu žalbu podnosioca predstavke protiv pre-sude Vrhovnog suda.

Podnosilac predstavke navodila je da je došlo do kršenja njenog prava da se poštuje njen dom i mirno uživanje imovine, koje se garantuje članom 8 Konvencije i članom 1 Protokola broj 1 uz Konvenciju.

Sud je naveo da se po hrvatskom zakonu koji je bio na snazi u predmetno vrijeme posebno zaštićeno stanarsko pravo smatralo prekinutim u trenutku kada sudska presuda u korist zahtjeva dava-oca stana da prekine takvo stanarsko pravo postane res judicata. Sud je utvrdio da je do prekidanja stanarskog prava podnosioca pre-dstavke došlo kada je Vrhovni sud donio svoju presudu 15. februara 1996. godine. To je bilo prije datuma stupanja na snagu Konvencije za Hrvatsku. Upravo je ta presuda predstavljala navodno zadiranje u prava podnosioca predstavke po Konvenciji, a ne kasnija odluka Ustavnog Suda koja je samo omogućila da to već postojeće zadi-ranje bude potvrđeno.

Štaviše, Sud je smatrao da u takvim okolnostima Ustavni sud nije mogao da primijeni Konvenciju kada je razmatrao presudu Vrhovnog suda, a da se ne suoči sa poteškoćom koja nastaje zbog člana 28 Bečke konvencije.

Sve u svemu, pošto je relevantna činjenica zbog koje je došlo do predstavke bila presuda Vrhovnog suda od 15. februara 1996. godine, a ne odluka Ustavnog suda od 8. novembra 1999. godine, Sud je bio mišljenja da ispitivanje osnovanosti predmeta nije smjelo

da se preduzme bez proširenja njegove temporalne nadležnosti na činjenicu, koja, usljed svog datuma nije potpadala pod njegovu nadležnost. Učiniti tako nešto bilo bi suprotno opštim pravilima međunarodnog prava. Zbog toga je utvrđeno da je predstavka inkompatibilna ratione temporis sa odredbama Konvencije.

Sud je imao isti pristup u kasnijem predmetu Mrkić pro-tiv Hrvatske. Ovaj se predmet, takođe, ticao prekida posebno zaštićenog stanarskog prava podnosioca predstavke. Međutim, u tom predmetu stanarsko pravo podnosioca predstavke već je bilo prekinuto u trenutku kada je drugostepeni sud odbacio žalbu po-dnosioca predstavke i potvrdio prvostepenu presudu protiv njih, koja je tako postala res judicata. Pošto je do ovoga došlo u martu 1997. godine, tj. prije stupanja na snagu Konvencije u odnosu na Hrvatsku, nije bilo bitno što su, za razliku od predmeta Blečić, obje odluke Vrhovnog suda i Ustavnog suda koje su uslijedile bile done-sene nakon ratifikacije. Tačno je da su se podnosioci predstavke žalili po članu 8 Konvencije, ali s obzirom na predmet Blečić nema sumnje da bi zaključak bio isti i da su se oni žalili po članu 1 Pro-tokola br. 1.

Gore pomenuto odnosi se samo na predmete u kojima zadi-ranje u pravo na koje se podnosilac predstavke žali ima oblik tre-nutnog čina. Međutim, kada se navodno kršenje odnosi na situ-aciju koja traje duže vrijeme i koja traje nakon stupanja Konvencije na snagu za dotičnu državu, Sud ima nadležnost da ispita period nakon ratifikacije.

Sud je priznao koncept daljeg kršenja u kontekstu prava na imo-vinu u predmetu Loizidou protiv Turske. U tom predmetu podnosilac predstavke – Grkinja sa Kipra – bila je vlasnik kuće u sjevernom Kipru koju je bila prinuđena da napusti nakon turske okupacije tog

2�


dijela ostrva 1974. godine. Pred sudom se ona žalila po članu 1 Pro-tokola br. 1 da su joj turske snage kontinuirano sprečavale pristup njenoj imovini.

Turska vlada tvrdila je, između ostalog, da je imovina podnosi-oca predstavke nepovratno eksproprisana po članu 159 Ustava Tu-rske Republike Sjeverni Kipar (TRSK) od 7. maja 1985. prije turske deklaracije iz januara 1990. godine kojom se prihvata nadležnost Suda.

Pošto je bilo očigledno iz međunarodne prakse i odluka raznih međunarodnih organa da međunarodna zajednica ne smatra TRSK državom po međunarodnom pravu i da je vlast Republike Kipar i dalje jedina legitimna vlast Kipra, Sud nije bio u mogućnosti da pripiše zakonsku validnost za svrhe Konvencije odredbama kao što je član 159 Ustava TRSK. Shodno tome, nije se moglo smatrati da je podnosilac predstavke izgubila pravo na vlasništvo nad svojom imovinom i navodno kršenje je zato bilo kontinuirane prirode.

Pošto je podnosilac predstavke i dalje bila zakoniti vlasnik, Sud je dalje utvrdio da je, pošto joj je uskraćen pristup njenoj imo-vini od 1974. godine, ona efektivno izgubila svaku kontrolu, kao i svaku mogućnost da koristi svoju imovinu i uživa u njoj. Zato ovo kontinuirano uskraćivanje pristupa predstavlja zadiranje u prava po članu 1 Protokola br. 1. Pošto Vlada Turske nije pokušala da opravda ovo zadiranje u prava, Sud nije utvrdio da je tako potpuno negiranje prava na imovinu bilo opravdano.

Jedno specifično i jedinstveno obilježje žalbi po članu 1 Proto-kola br. 1 u kontekstu temporalne nadležnosti Suda jeste da zadiranje u pravo na koje se žalba odnosi, čak i ako pada van te nadležnosti, može po domaćem zakonu proizvesti tužbu za traženje kompenza-cije. Ukoliko je takva tužba postojala u trenutku kada je Konve-

ncija stupila na snagu za dotičnu državu i ukoliko je utvrđeno u dovoljnoj mjeri da je ona izvršiva čime se daje povoda za legitimna očekivanja da ona može biti realizovana, naknadno miješanje u tu tužbu spadalo bi u okvir temporalne nadležnosti Suda.

Na primjer, u predmetu Almeida Garret protiv Portugala dvije parcele zemljišta koje su bile u vlasništvu podnosilaca predstavke bile su nacionalizovane 1975. godine, dok je treća parcela ekspro-prisana 1976. godine. Po relevantnim zakonima podnosioci pre-dstavke imali su pravo da im se plati kompenzacija za gubitak imovine, ali zakoni nisu propisivali kako će se ta kompenzacija obračunati ili platiti. Sudski i upravni postupci koje su pokrenuli podnosioci predstavke da bi dobili kompenzaciju još uvijek su bili otvoreni kada je Sud ispitivao ovaj predmet. Vlada je tvrdila da Sud nema nadležnost ratione temporis da ispita žalbe podnosilaca predstavke pošto se eksproprijacija o kojoj je riječ dogodila 1975. godine i 1976, tj. prije nego što je Portugal u novembru 1978. go-dine ratifikovao Konvenciju. Sud je bio mišljenja da se podnosioci predstavke nisu žalili na to što su lišeni svoje imovine – što jeste neosporno trenutni čin izvan temporalne nadležnosti – već su se oni žalili na to što im nije plaćena kompenzacija: što je pravo koje im pripada po domaćim zakonim.

Sud je došao do istog zaključka u predmetu Hingitaq i ostali protiv Danske u kome su se članovi plemena Inuita sa Grenlanda žalili po članu 8 Konvencije i članu 1 Protokola br. 1 uz Konvenciju na materijalno ograničavanje njihovih prava na lov i ribolov do ko-jeg je došlo zbog osnivanja vazduhoplovne baze Tule 1951. godine, kao i na preseljavanje stanovništa iz njihovog naselja u maju 1953. godine.

2�


Podnosioci predstavke tvrdili su da je njima, kontinuirano, uskraćivano pravo na njihovu domovinu i na teritorije za lov i da im je uskraćena mogućnost da koriste, mirno uživaju, urede i kontrolišu svoju zemlju.

Sud je bio mišljenja da događaji na koje su se podnosioci pre-dstavke žalili predstavljaju trenutan čin koji se dogodio prije nego što je Danska ratifikovala Konvenciju (u septembru 1953. godine) i Protokol br. 1 (u maju 1954. godine). Shodno tome ove su žalbe odbačene kao nekompatibilne ratione temporis sa odredbama Konvencije.

Međutim, podnosioci predstavke, takođe, su se žalili po gore pomenutim članovima na ishod postupka pokrenutog 1996. go-dine na danskim sudovima sa ciljem da dobiju nadoknadu za gore opisano zadiranje u njihova imovinska prava. Danski sudovi bili su mišljenja da događaji na koje su se odnosile tužbe moraju da se smatraju aktom eksproprijacije i dosudili su im nadoknadu. Iznos nadoknade je, međutim, bio u značajnoj mjeri niži od onoga koji su tražili podnosioci predstavke.

S obzirom na to, sporni događaji, iako van temporalne nadležnosti Suda, doveli su do zahtjeva za nadoknadu po domaćem pravu koje je nastavilo da postoji i nakon što je Danska ratifikovala Konvenciju i Protokol br. 1 uz Konvenciju. Taj zahtjev predstavljao je imovinski interes koji se štiti članom 1 Protokola br. 1 i razlikuje se od imovine koja je eksproprisana od podnosilaca predstavke 1951. i 1953. godine. Sud je stoga bio mišljenja da ove žalbe spadaju u okvir njegove nadležnosti, ali je na kraju utvrdio da su očigledno neosnovane.

Međutim, kada domaće pravo ne daje povoda za zahtjeve za nadoknadu u predmetima koji su se dogodili prije ratifikacije,

svaka tužba za navodno kršenje Konvencije po tom osnovu sma-tra se nekompatibilna ratione temporis (et materiae). Razlog za to je činjenica da pravo da se dobije nadoknada za neku povredu koja sama po sebi ne predstavlja kršenje Konvencije (npr. ako takva povreda spada van nadležnosti Suda ratione temporis) nije pravo za-garantovano Konvencijom. Nadalje, Konvencija ne uvodi nikakvu konkretnu obavezu državama ugovornicama da obezbijede pravni lijek za nepravdu ili štetu koja je izazvana prije ratifikacije.

ratione materiae

Sud može da se bavi samo tužbama koje se odnose na prava koja su pokrivena Konvencijom i njenim protokolima.

Kako je već navedeno, podnosilac predstavke može da navodi kršenje člana 1 Protokola br. 1 samo ukoliko se navodno zadiranje u prava odnosi na njenu ili njegovu imovinu u okviru značenja te odredbe. Stoga, prvo pitanje koje treba postaviti kada se obrađuju takve predstavke jeste da li član 1 Protokola br. 1 jeste primjenjiv na predmet o kome je riječ. Ukoliko zaključak nakon ponekad prilično dugotrajnog ispitivanja ovog pitanja, jeste da član 1 Protokola br. 1 nije primjenjiv, takva tužba se obično odbacuje po članu 35, stav 3 kao nekompatibilna ratione materiae sa odredbama Konvencije.

ratione loci

Kada se tužbe baziraju na događajima sa teritorije van strana ugovornica i kada ne postoji veza između tih događaja i bilo kog

nadležnog organa u okviru nadležnosti strane ugovornice, tužbe se odbacuju kao nekompatibilne ratione loci sa odredbama Konve-ncije. Organi Konvencije rijetko se bave pitanjima prihvatljivosti u odnosu na nadležnost Suda ratione loci.

U ranije pomenutom predmetu Loizidou protiv Turske, turska Vlada je, takođe, tvrdila da se tužbe podnosilaca predstavke tiču

pitanja koja nisu u okviru njene nadležnosti ratione loci. Sud se po-zvao na to da koncept nadležnosti nije ograničen na državnu terito-riju strana ugovornica. Pošto nije sporno da je gubitak kontrole nad imovinom podnosioca predstavke poticao od okupacije sjevernog dijela Kipra od strane turskih trupa i uspostavljanja “TRSK”, sud je odbio prigovor Vlade.

Specifična pitanja karakteristična za centralnu i istočnu Evropu

2�


zahtjevi za restituciju

Jedna od karakteristika komunističke vladavine u centralnoj i istočnoj Evropi bila je i rasprostranjeno uzimanje privatne imo-vine i njeno pretvaranje u društveno vlasništvo ili stavljanje pod kontrolu države. Nakon pada komunizma, porasle su nade da će ova imovina biti vraćena in natura ili da će biti dosuđeno plaćanje odštete, bilo onima kojima je oduzeta bilo njihovim nasljednicima. I Komisija i Sud razmatrili su niz predmeta protiv zemalja centra-lne i istočne Evrope u vezi sa eksproprisanom ili konfiskovanom imovinom i sa različitim pravnim situacijama nastalim nakon što bi imovina bila vraćena prethodnim vlasnicima.

Kada su u pitanju zahtjevi koji se odnose na imovinu koja je oduzeta nakon Drugog svjetskog rata, institucije Konvencije su ih konstantno odbijale, smatrajući da podnosioci nisu imali postojeće imovinsko pravo u vrijeme kada su Konvencija i Protokol br. 1 stu-pili na snagu u ovim zemljama. Smatralo se da su eksproprijacije i konfiskacije do kojih je došlo prije toga bile van ratione temporis nadležnosti i Komisije i Suda.

U predmetu Malhous protiv Češke Republike restitucija nije bila moguća tamo gdje je imovina bila prenesena na druga lica koja su mogla pokazati da su stekla zakonsko pravo na imovinu. Sud je bio mišljenja da podnosilac ima “samo nadu da će biti prepoznato imovinsko pravo koje je bilo nemoguće efikasno vršiti”. Prvobitno oduzimanje imovine smatrano je, u principu, trenutnim činom koji nije proizvodio kontinuiranu situaciju “uskraćenosti prava” (sažetak principa može se naći u predmetu Kopecky protiv Slovačke), osim ukoliko vlasništvo nije bilo valjano izgubljeno prije nego što je Konvencija stupila na snagu, kao što je bio slučaj u predmetu Vasilescu protiv Rumunije. U tom slučaju Sud je zauzeo stav da je zadržavanje predmetne imovine od strane rumunskih vlasti bilo nezakonito i da je podnosilac predstavke ostao vlasnik imovine. Zahtjev podnosioca se, stoga, odnosio na kontinuiranu situaciju koja je i dalje trajala. Sud je bio mišljenja da je došlo do povrede člana 1 Protokola br. 1.

Početkom 1990-ih u mnogim zemljama centralne i istočne Evrope usvojene su mjere za restituciju. Međutim, pošto član 1 Protokola br. 1 ne garantuje pravo na sticanje imovine, organi Ko-

�0


nvencije su smatrali da se ne može tumačiti da član 1 Protokola br. 1 nameće opštu obavezu državama ugovornicama da vrate imovinu koja je bila prenesena na njih prije nego su ratifikovale Konvenciju. Član 1 Protokola br. 1. ne nameće ni ograničenja u pogledu slobode država ugovornica pri određivanju obima restitucije ili određivanju uslova pod kojima će se saglasiti sa povraćajem imovinskih prava bivšim vlasnicima. Slučaj Jantner protiv Slovačke bavio se pitanjem da li je podnosilac, u stvari, imao stvarno stalno prebivalište u Slovačkoj, što je bio uslov za restituciju.

Države ugovornice naročito uživaju široko polje slobodne procjene u pogledu isključenja određenih kategorija bivših vla-snika iz tog prava. Kada su određene kategorije vlasnika isključene na ovaj način, njihovi zahtjevi za restituciju ne predstavljaju osnov za legitimno očekivanje koje povlači za sobom zaštitu člana 1 Pro-tokola br. 1.

Na primjer, u predmetu Gratzinger i Gratzingerova protiv Češke Republike, zakoni su isključivali mogućnost povraćaja imovine onim podnosiocima zahtjeva koji nisu bili češki državljani. Sud je bio mišljenja da podnosioci predstavke nisu mogli legitimno da očekuju da će njihov zahtjev biti riješen u njihovu korist. Štaviše, vjerovanje da će zakon koji je prethodno bio na snazi biti promijen-jen u korist podnosilaca predstavke ne može se smatrati oblikom legitimnog očekivanja u svrhe člana 1 Protokola br. 1. Postoji raz-lika između puke nade da će doći do restitucije, ma koliko da je ta nada razumljiva, i legitimnog očekivanja, koje mora biti konkret-nije prirode od puke nade i zasnovano na zakonskoj odredbi ili pravnom aktu, kao što je sudska odluka (vidi Maltzan i ostali protiv Njemačke).

Podnosioci zahtjeva, zato, treba da ispune sve uslove postav-ljene domaćim zakonodavstvom – obično je to državljanstvo ili stalno prebivalište ili neki koji drugi uslov.

Lice koje se žali da je došlo do povrede njenog/njegovog prava na imovinu mora, stoga, prvo pokazati da je takvo pravo posto-jalo u okviru domaćeg postupka (predmet Des Fours Walderode protiv Češke Republike).

U predmetu Bugarski i von Vuchetich protiv Slovenije, podnosioci predstavke osporavali su nalaz domaćih sudova da oni, kao po-jedinci, nemaju pravo na restituciju, pošto je restitucija predmetne imovine bila izvršena u korist pravnog lica, a u predmetu Nadbisku-pija zagrebačka protiv Slovenije, zagrebačka Nadbiskupija je tvrdila da su oni religijska zajednica koja radi na slovenačkoj teritoriji, što je bio jedan od uslova postavljenih propisima i da je, stoga, imala pravo na restituciju eksproprisane imovine.

Sud je bio mišljenja da nalazi domaćih sudova da podnosioci predstavke ne ispunjavaju uslove postavljene Zakonom o denacio-nalizaciji iz 1991. godine nisu bili proizvoljni. Podnosioci, dakle, nisu imali imovinu niti legitimno očekivanje da će realizovati svoje zahtjeve po članu 1 Protokola br. 1.

Slično tome, predmet Gavella protiv Hrvatske odnosio se na gu-bitak prava preče kupovine podnosioca predstavke čija je porodica imala tri stambena objekta u centru Zagreba, što je bio rezultat poništavanja određenih odredbi Zakona o denacionalizaciji iz 1997. godine. Sud je zauzeo stav da su prava preče kupovine po-dnosioca predstavke zahtjevi, a ne postojeća imovina. Pošto su od samog početka za ovakve zahtjeve postavljeni određeni uslovi i kako jedan od uslova nije bio ispunjen, član 1 Protokola br. 1. nije se mogao primijeniti.

�1


S druge strane, kada država ugovornica, nakon što ratifikuje Konvenciju uključujući i Protokol br. 1, usvoji zakonske akte koji predviđaju puni ili djelimični povraćaj imovine konfiskovane od strane prethodnog režima, takvi zakonski akti mogu se smatrati os-novom novog imovinskog prava zaštićenog članom 1 Protokola br. 1 u pogledu lica koja ispunjavaju zahtjeve da bi imala takvo pravo. Isto se može primijeniti na aranžmane za restituciju ili kompenza-ciju koji su postignuti u skladu sa zakonskim aktima koji su bili na snazi prije ratifikacije, ukoliko su oni ostali na snazi i nakon što bi dotična država ugovornica ratifikovala Protokol br. 1. Pitanje koje u svakom pojedinačnom slučaju treba ispitati jeste da li okolnosti predmeta, u cjelini, prenose na podnosioca pravo na materijalnu dobit zaštićeno članom 1 Protokola br. 1 (predmet Broniowski protiv Poljske).

Presuda u predmetu Broniowski ticala se navodnog propusta poljskih vlasti da udovolje zahtjevu podnosioca predstavke da mu se dodijeli kompenzacija za imovinu u mjestu Lwów (danas Lavov, u Ukrajini), koja je pripadala njegovoj baki dok je to područje još uvijek bilo dio Poljske, prije Drugog svjetskog rata – tzv. “zahtjevi rijeke Bug”.

Baka podnosioca predstavke, zajedno sa mnogima koji su živjeli u istočnim dijelovima predratne Poljske, bila je vraćena u domovinu nakon što je istočna poljska granica nanovo ucrtana duž rijeke Bug, odmah nakon Drugog svjetskog rata. Od 1946. godine, poljsko pravo je davalo povratnicima pravo na naknadu u naturi.

Međutim, nakon izmjena zakonodavstva 1990. godine i raznih prenosa državnog vlasništva na organe lokalne uprave, državni trezor nije bio u mogućnosti da ispuni svoju obavezu u pogledu zahtjeva za odštetu jer nije imao dovoljno zemlje da udovolji svim

zahtjevima. Sud je našao da pravo podnosioca predstavke da dobije imovinu na osnovu odštete predstavlja imovinu za svrhe člana 1 Protokola br. 1.

Iako je Sud prihvatio da radikalne reforme političkog i privre-dnog sistema zemlje, kao i stanje finansija u zemlji, mogu opra-vdati stroga ograničenja u pogledu odštete podnosiocima zahtjeva, Poljska kao država nije uspjela da iznese zadovoljavajući osnov koji bi opravdao, u skladu sa članom 1 Protokola br. 1, obim u kom je kontinuirano propuštala tokom niza godina da izvrši pravo preneseno na podnosioca, kao i na hiljadu drugih podnosilaca zahtjeva sa rijeke Bug, a u skladu sa poljskim zakonima. Podnosilac predstavke primio je samo oko 2% vrijednosti odštete na koju je imao pravo. Pošto je odnos između vrijednosti oduzete imovine i isplaćene odštete bio očigledno nesrazmjeran, Sud je bio mišljenja da je došlo do povrede člana 1 Protokola br. 1.

Kako je 80.000 ljudi bilo u istoj situaciji, Sud je usvojio “pilot” presudu ukazjući na sistemski propust. U toj presudi Sud je naveo i prikladne pojedinačne i opšte mjere potrebne da se isprave takvi problemi, a sa ciljem da se smanji broj predstavki u kojima bi se po-navljali isti problemi. Podnosilac i poljska Vlada su kasnije posti-gli sporazumno poravnanje i to ne samo u pogledu pojedinačnog zahtjeva podnosioca predstavke, već i u pogledu zahtjeva drugih lica u istoj situaciji.

Predmet Kopecky protiv Slovačke odnosio se na pokušaj podno-sioca predstavke da povrati zlatnike i srebrnjake koji su bili konfi-skovani 1959. godine. Zakon iz 1991. godine, na osnovu kojeg je zahtijevao restituciju, sadržao je i uslov da lice koje traži restitiu-ciju mora dokazati i gdje su novčići deponovani. Podnosilac je bio uspješan u prvom stepenu, ali je ova presuda kasnije preinačena.

�2


Smatrajući da podnosilac nije mogao, iz razloga koji su se pripi-sivali vlastima, da uđe u trag imovini koja je bila u pitanju, Vijeće je utvrdilo da je došlo do povrede člana 1 Protokola br. 1.

Međutim, nakon preispitivanja prakse Suda u pogledu zahtjeva koji su smatrani imovinskim pravima, Veliko vijeće je zaključilo da praksa ne razmatra postojanje “stvarnog spora” ili „dokazivog zahtjeva“, kao kriterijuma za određivanje da li postoji “legitimno očekivanje” zaštićeno članom 1 Protokola br. 1. Naprotiv, gdje u prirodi spora postoji imovinski interes, on može biti smatran „do-brom“ samo tamo gdje za to postoji dovoljno osnova u domaćem zakonodavstvu. Može biti relevantno i to da li je „legitimno očekivanje“ dobijanja odštete proisteklo iz osporavanog postupka. Ovo, međutim, nije bio slučaj pošto je prvostepena presuda kojom se pozitivno odgovara na zahtjev podnosioca predstavke, kasnije preinačena u kontekstu istog postupka, a da prije toga nije stupila na snagu. Isti princip je primijenjen u predmetu Sirc protiv Slovenije, gdje je prvostepeni sud djelimično prihvatio zahtjev podnosioca predstavke, ali je presuda kasnije preinačena.

Za razliku od toga, u već pomenutoj presudi Brumãrescu protiv Rumunije, Sud je izrazio mišljenje da je došlo do kršenja člana 1 Protokola br. 1, pošto je Vrhovni sud poništio presudu Višeg suda prihvatajući zahtjev podnosioca predstavke koji je postao konačan i bio izvršen.

Organi Konvencije su, takođe, morali da razmotre i nekoliko situacija kada su prethodni vlasnici tražili povraćaj imovine. U takvim situacijama, neophodno je uspostaviti pravičnu ravnotežu između interesa osoba koje su trenutno u posjedu imovine i inte-resa vlasnika, i osigurati da se ispoštuju zahtjevi prava na pravično saslušanje i zabrane diskriminacije.

U slučajevima iz Poljske, Sud je utvrdio da su ograničenja korišćenja imovine vezana za obezbjeđivanje stambenog prostora, kao što su zakonski akti kojima se kontroliše zakupnina, a koji se odnose na vlasnike koji izdaju stambeni prostor (predmet Hutten-Czapska protiv Poljske), i mjere kojima se kontorliše prinudno iselja-vanje stanara (Schirmer v. Poland), bili takvi da su predstavljali ko-ntrolu upotrebe imovine kojom se kršio član 1 Protokola br. 1.

Međutim, Sud je bio mišljenja i da je došlo do kršenja člana 1 Protokola br. 1 u predmetu Pincova i Pinc protiv Češke Republike. Go-dine 1991. sin bivših vlasnika tražio je povraćaj imovine, tvrdeći da su podnosioci predstavke tu imovinu stekli po nižoj cijeni od njene prave vrijednosti. Povraćaj imovine je odobren 1994. godine. Po-dnosioci su se žalili na povredu njihovog prava na imovinu, tvrdeći da su imovinu stekli u dobroj vjeri 1967. godine, ne znajući da je ista prethodno bila konfiskovana, kao i da nisu mogli da utiču na uslove kupoprodaje ili prodajnu cijenu.

Sud je i u predmetu Strãin i ostali protiv Rumunije utvrdio da je došlo do kršenja. U tom predmetu podnosioci predstavke bili su vlasnici kuće koja je nacionalizovana 1950. godine. Otpočeli su postupak restitucije 1993. godine. Iako su državni organi znali za ovaj postupak, državna kompanija, koja je upravljala imovinom, prodala je jedan od predmetnih stanova. Podnosioci predstavke bezuspješno su tražili da se prodaja proglasi ništavom.

Sud je primijetio da rumunski zakon nije predviđao dovoljno jasno i sa dovoljnom sigurnošću posljedice po imovinska prava po-jedinaca do kojih dolazi usljed prodaje njihove imovine od strane države trećim licima koja postupaju u dobroj vjeri. Imajući u vidu način na koji je oduzimanje njihove imovine uticalo na osnovni princip ne-diskriminacije i vladavine prava, potpuno odsustvo ko-

��


mpenzacije značilo je da su podnosioci predstavke morali da po-dnesu neproporcionalan i pretjerano težak teret nespojiv sa pravom na poštovanje mirnog uživanja imovine. Sud je izrazio mišljenje da Rumunija mora podnosiocima da vrati predmetni objekat.

Konačno, u predmetu Jahn i ostali protiv Njemačke, Sud je bio mišljenja da se oduzimanje imovine bez isplate ikakve odštete mo-glo smatrati opravdanim u smislu člana 1 Protokola br. 1. u jedi-nstvenom kontekstu njemačkog ujedinjena.

Posebno zaštićeno stanarsko pravo

Prvo pitanje koje se nameće kada se radi o predstavkama koje se odnose na posebno zaštićeno stanarsko pravo jeste da li je član 1 Protokola br. 1 primjenjiv na konkretan slučaj, tj. da li takvo stana-rsko pravo predstavlja “imovinu” u smislu tog člana.

U prvoj presudi u predmetu Blečić protiv Hrvatske, Sud nije sma-trao potrebnim da odluči da li zaštićeno stanarsko pravo predsta-vlja “imovinu” u smislu člana 1 Protokola br. 1 ili ne. Pošlo se od pretpostavke da predstavlja i utvrđeno je da nije došlo do povrede tog člana. Pošto je slučaj kasnije upućen Velikom vijeću, koje je ustanovilo da slučaj nije prihvatljiv iz razloga ratione temporis, pi-tanje da li se zaštićeno stanarsko pravo može smatrati “imovinom” ili ne ostaje, zasada, nerazriješeno.

Važno je, međutim, primijetiti da su Sud i bivša Komisija, u nekoliko sličnih predmeta, bili mišljenja da je član 1 Protokola br. 1 neprimjenjiv, da su predstavke koje su se pozivale na taj član bile očigledno neosnovane, da nije bilo kršenja te odredbe, ili da nije

bilo potrebno posebno tumačenje po osnovu člana 1 Protokola br.1.

U predmetu S protiv Ujedinjenog Kraljevstva podnosilac predsta-vke dugi niz godina živjela je u lezbijskoj vezi sa drugom ženom. Ta druga žena bila je stanar u kući čiji su vlasnik bile lokalne vlasti. Sami podnosilac nije imala ni stanarsko pravo niti bilo kakvo drugo zakonsko pravo u odnosu na kuću. Kada je njena partnerka – stanarka – umrla, lokalne vlasti su pokrenule postupak protiv podnosioca predstavke i dobile sudski nalog za njeno iseljenje. U svojoj žalbi, podnosilac predstavke je tražila da se sudski nalog za iseljenje poništi i da se njoj dodijeli stanarsko pravo kao preživjeloj partnerki. Apelacioni sud je odbio njenu žalbu smatrajući da po relevantnom zakonodavstvu samo preživjeli supružnik hetero-seksualnog para koji je bio u braku može da zahtijeva stanarsko pravo. Podnosilac se Komisiji žalila, između ostalog, po osnovu člana 1 Protokola br. 1. Komisija je našla da nije postojala ugovorna veza između podnosioca i lokalnih vlasti. Smatrala je da činjenica da je podnosilac živjela u kući neko vrijeme bez pravnog osnova nije mogla stvoriti imovinu u smislu značenja člana 1 Protokola br. 1. Shodno tome, zahtjev podnosioca bio je inkompatibilan ratione materiae sa odredbama Konvencije.

U predmetu Durini protiv Italije Komisija je zauzela opštiji stav da pravo da se živi u određenom domu gdje stanar nije i njegov vlasnik ne predstavlja imovinu po članu 1 Protokola br. 1 i da, stoga, ta odredba nije primjenjiva na dati predmet.

Predmet Pentidis i ostali protiv Grčke ticao se podnosilaca pre-dstavke, Jehovinih svjedoka, koji su iznajmili prostoriju u skladu sa privatnim ugovorom 1990. godine. Ugovor je precizirao da će se prostorija koristiti “za sve vrste sastanaka, vjenčanja itd. Jehovinih

��


svedoka”. Grčki sudovi su kasnije osudili podnosioce predstavke zbog osnivanja mjesta za obrede, a da nisu prethodno tražili odo-brenje od Ministarstva za obrazovanje i vjerska pitanja. U nove-mbru 1990. godine, policijske vlasti su zapečatile ulazna vrata prostorije koju su podnosioci iznajmili. Pečati su uklonjeni u julu 1991. godine. Podnosioci su se žalili Komisiji, između ostalog, po članu 1 Protokola br. 1, da im je narušeno pravo na mirno uživanje njihove imovine jer su zapečaćena ulazna vrata prostorije koju su zakupili.

Komisija je navela da su podnosioci stanari, a ne vlasnici pre-dmetne prostorije i da su je počeli iznajmljivati tek pet mjeseci prije nego su vrata zapečaćena. Nisu se, stoga, mogli, smatrati vlasni-cima “imovine” u smislu stava 1 člana 1 Protokola br. 1, i samim tim ni tvrditi da su žrtve kršenja pomenutog člana. Shodno tome, Komisija je ustanovila da nije došlo do povrede člana 1 Protokola br. 1. Komisija je kasnije ovaj slučaj uputila Sudu, koji je odlučio da ga izbriše sa spiska pošto su 1997. godine grčke vlasti pozitivno odgovorile podnosiocima predstavke na zahtjev da otvore mjesto za vršenje obreda.

Prvi predmet pred Sudom koji se odnosio na slično pitanje bio je Larkos protiv Kipra. Godine 1967. podnosilac predstavke, državni službenik, iznajmio je od države kuću u kojoj su od tada živjeli on i njegova porodica. Stanarski ugovor je imao mnogo karakteristika tipičnih za iznajmljivanje imovine. Ministarstvo finansija je 1986. godine obavijestilo podnosioca da će morati da vrati tu imovinu. Kako podnosilac to nije učinio državni tužilac ga je obavijestio da će protiv njega biti pokrenut sudski postupak. Podnosilac je odbijao da napusti kuću, tvrdeći da je “zakonski stanar”, koji ima pravo na zaštitu u skladu sa Zakonom o kontroli zakupnine iz 1983. godine.

U februaru 1990. godine Vlada je otpočela postupak za prinudno iseljenje i u februaru 1992. godine Okružni sud je donio presudu protiv podnosioca predstavke smatrajući da se lice koje od države iznajmljuje prostorije ne može smatrati zakonskim stanarom pošto se Zakon o kontroli zakupnine odnosi samo na privatne vlasnike. Žalba podnosioca predstavke Vrhovnom sudu odbijena je u maju 1995. godine.

Komisija i Sud bili su mišljenja da je došlo do povrede člana 14 Konvencije, a u vezi sa članom 8, na osnovu toga što nije posto-jalo razumno i objektivno opravdanje da se podnosiocu predsta-vke uskrati zaštita koja je pružana drugim stanarima. Podnosilac predstavke takođe je tvrdio da su njegova prava kao stanara bila “imovinska prava” u smislu člana 1 Protokola br. 1 i da uskraćivanje zaštite protiv prinudnog iseljenja, na koju su drugi stanari imali pravo, predstavlja kršenje člana 14 Konvencije, a u vezi sa članom 1 Protokola br. 1. Međutim, u svjetlu njihovih zaključaka po osnovu člana 14 u vezi sa članom 8, i Komisija i Sud su ustanovili da nije potrebno zasebno ispitivati žalbu po osnovu člana 14 u vezi sa članom 1 Protokola br. 1.

U predmetu J.L.S. protiv Španije Sud je slijedio stav koji je Komisija zauzela u slučaju Durini. Podnosilac predstavke, redovni vojnik, dobio je na korišćenje smještaj u Madridu potpisavši “administra-tivni formular za dodjelu posebnog smještaja” koji su obezbijedile vojne vlasti odgovorne za stambene potrebe vojnog osoblja, koji su bili premještani u redovnim vremenskim intervalima. Nakon toga, izdata je kraljevska uredba kojom se tražilo da određeni broj onih koji su služili u privremenim rezervnim snagama, gdje je služio i podnosilac, vrate smještaj državi. Podnosilac je morao da napusti prostorije. Španski Viši sud pravde odbio je njegovu žalbu da se

��


sudski preispita odluka kojom je zahtijevano njegovo iseljenje i na-log za iseljenje je potvrđen. Ustavni sud je odbio njegovu amparo žalbu2.

Sud je utvrdio da se puko očekivanje podnosioca predstavke da se odredbe koje regulišu upotrebu vojnog smještaja neće mi-jenjati ne može smatrati pravom na imovinu. Podnosiocu je dat smještaj “u njegovom svojstvu vojnog lica” po zakupnini znatno nižoj nego što bi bio zakup u privatnom aranžmanu. On nije ni po-tpisao ugovor o zakupu, već “administrativni formular za dodjelu posebnog smještaja” koji su obezbijedile vojne vlasti i koji nije predviđao da se upotreba smještaja može izjednačiti sa ugovorom iz privatnog prava. Politika koja se odnosila na obezbjeđivanje vo-jnog smještaja ustanovljena je kao odgovor na potrebu vojnih lica da im se pruži odgovarajući smještaj pošto su često bili premještani tokom službe. Sud je, usvajajući stav Komisije iz slučaja Durini, za-uzeo stav da pravo na život u određenoj imovini, čiji vlasnik nije podnosilac predstavke, ne predstavlja “imovinu” u smislu člana 1 Protokola br. 1. Nadalje, dozvoliti “korisniku” kao što je podnosilac predstavke (koji nije imao čak ni stanarsko pravo) da neograničeno ostane u prostorijama koje su pripadale državi spriječilo bi nadležne organe u vršenju njihove obaveze da propisno upravljaju državnom svojinom u skladu sa svojim zakonskim i ustavnim obavezama. U skladu s tim, Sud je smatrao da je predstavka nekompatibilna ra-tione materiae sa odredbama Konvencije.

Sud je slijedio ovaj pristup u predmetima Kovalenok protiv Letonije i H.F. protiv Slovačke. U predmetu Kovalenok podnosioci pre-2 “Amparo” žalba – institut ustanovljen u Španiji Ustavom iz 1931. godine za zaštitu osno-vnih prava. Svako fizičko ili pravno lice bilo koje nacionalnosti može podnijeti ovu žalbu Ustavnom sudu za zaštitu osnovnih prava koja su priznata kao takva Ustavom. Žalba zahti-jeva da se prethodno iscrpe svi ostali uobičajeni pravni lijekovi. (prim. prev.)

dstavke su se žalili, pozivajući se na član 1 Protokola br. 1., da im je usljed protjerivanja iz Letonije uskraćeno pravo da žive u svom stanu. Sud je naveo da su podnosioci 1976. godine stekli pravo da žive u dotičnom stanu, koji je bio u državnom vlasništvu. U peri-odu između 1976. i 1992. godine, prava koja su podnosioci imali u odnosu na stan bila su stanarska prava, dok su državni organi zadržali vlasništvo. Ponovo naglašavajući svoje mišljenje iz slučaja J.L.S., da pravo da neko lice živi u određenom stanu čiji nije vlasnik, ne predstavlja “imovinu”, Sud je smatrao predstavku inkompatibi-lnom ratione materiae sa odredbama Konvencije.

Za razliku od gore navedenih predmeta, u kasnijem predmetu Teteriny protiv Rusije, Sud je izrazio mišljenje da neizvršavanje pre-sude koja je davala podnosiocu predstavke pravo na “ugovor o društvenom stambenom smještaju”, koji je trebalo da bude po-tpisan između podnosioca i nadležnog državnog organa, predsta-vlja kršenje člana 1 Protokola br. 1. Sud nije objasnio kako (puki) zahtjev da se zaključi stanarski ugovor predstavlja “imovinu”, kada već postojeće stanarsko pravo (tj. pravo na život u stanu čiji podno-silac nije vlasnik) ne predstavlja.

Vrijedi pomenuti da posebno zaštićeno stanarsko pravo obično daje (odvojeno) pravo na kupovinu (privatizaciju) stana pod povo-ljnim uslovima. Pošto stanarsko pravo predstavlja osnov za pravo na kupovinu stana, okončanje stanarskog prava redovno vodi do zadiranja u pravo na kupovinu. Ukoliko je zahtjev za kupovinu stana dovoljno utemeljen da bi bio izvršiv, tj. ukoliko daje legitimno očekivanje da može biti realizovano, onda bi predstavljalo “imo-vinu” u okviru značenja člana 1 Protokola br. 1 i tako bi podpadalo pod njegovu zaštitu.

��


Stoga, ne mora biti neophodno da se utvrdi da li posebno zaštićeno stanarsko pravo kao takvo predstavlja “imovinu”, već da li proizilazeće pravo na kupovinu stana spada u domen člana 1 Pro-tokola br. 1.

U vrijeme pisanja ovog priručnika, pred Sudom se našao samo jedan predmet koji se odnosio na posebno zaštićeno stanarsko pravo. U predmetu Gaćeša protiv Hrvatske podnosilac predstavke se žalila, pozivajući se na član 1 Protokola br. 1, da je, iako nije bila vlasnik stana, imala “posjed” i legitimno očekivanje da će ga kupiti. Ostaje da se vidi kako će Sud odlučiti u tom predmetu.3

Penzijska prava i druga socijalna davanja

U principu, prava iz socijalnog osiguranja mogu se smatrati imovinskim pravima pod određenim uslovima. Međutim, ne po-stoji pravo na primanje socijalnog davanja bilo koje vrste per se.

Predmetom Müller protiv Austrije utvrđeno je da ne postoji opšte pravo na starosnu državnu penziju po Konvenciji. Ipak, može postojati imovinsko pravo na primanje naknade po osnovu šeme socijalnog osiguranja zasnovane na uplati bilo obaveznih bilo do-brovoljnih doprinosa, pod uslovom da podnosilac zahtjeva ispu-njava sve potrebne uslove koje država legitimno postavi u skladu sa drugim stavom člana 1 Protokola br. 1. Međutim, to pravo se ne može tumačiti tako da daje pravo korisniku da primi određeni iznos penzije (pogledati predmet Dumanovski protiv Bivše Jugoslo-venske Republike Makedonije).

3 Predmet se još uvijek razmatrao kada je ovaj priručnik štampan (jun 2007. godine).

Shodno tome, države mogu da izmijene iznos koji se plaća u skladu sa razumnom ekonomskom politikom. U predmetu Doma-lewski protiv Poljske, Sud je izrazio mišljenje da oduzimanje statusa veterana podnosiocu predstavke, penzionisanom oficiru bivšeg Ministarstva državne bezbjednosti, koje je za sobom povlačilo značajan finansijski gubitak, nije predstavljalo kršenje imovinskih prava, s obzirom na to da je on primao isti osnovni iznos penzije iz zajedničkog penzijskog fonda, kao što je primao i prije nego što mu je uzet status veterana, iako je izgubio ostale povlastice i do-datke koji nisu bili bazirani na uplati doprinosa (pogledati predmet Storkiewicz protiv Poljske).

U predmetu Janković protiv Hrvatske podnosilac predstavke se penzionisao 1987. godine iz Jugoslovenske narodne armije i pri-mao je vojnu penziju. Hrvatske vlasti su 1992. godine procijenile njegovu penziju u iznosu od 63,22% dotadašnjeg iznosa. Pozivajući se na član 1 Protokola br.1 i član 14 Konvencije, podnosilac predsta-vke se žalio na smanjenje penzije. Sud je ustanovio da su, pošto je smanjenje penzija oficira SFRJ bio način integrisanja ovih penzija u opšti hrvatski penzijski sistem, mjere koje je država preduzela bile u okviru njenog polja slobodne procjene i nisu bile diskriminatorne (pogledati i predmet Schwengel protiv Njemačke).

U dva predmeta protiv Slovenije, Tričković i Predojević i ostali, podnosioci, koji su bili penzionisani pripadnici JNA koji su živjeli u Sloveniji nakon raspada SFRJ, tvrdili su da je trebalo da im slovenački organi socijalnog staranja dodijele akontaciju vojnih penzija i da su uslovi utvrđeni slovenačkim propisima bili diskrim-inatorski. Čak i pod pretpostavkom da je postojalo pravo podnosi-laca predstavke na akontaciju pošto su plaćali doprinose u SFRJ, vojnom fondu koji je bio u Beogradu, a ne slovenačkom fondu, Sud

��


je bio mišljenja da podnosioci predstavke nisu ispunili propisane uslove koji nisu bili ni neobjektivni ni neopravdani.

Veza između doprinosa i jednokratne pomoći ustanovljena je u predmetu Gaygusuz protiv Austrije. Tu je Sud utvrdio da je jedno-kratna pomoć za nezaposlene u Austriji, koja se mogla tražiti na-kon što bi bila isrpljena pomoć za zaposlene, predstavljala novčano pravo u smislu člana 1 Protokola br. 1. Podnosiocu predstavke, Irancu, uskraćena je ova pomoć s obrazloženjem da nije ispunio uslov da ima državljanstvo. On je tvrdio da je bio diskriminisan u pogledu imovinskih prava. Navodeći da su pomoć za nazaposlene mogli tražiti samo oni koji su uplaćivali doprinose u osiguravajući fond za nazaposlene, Sud je donio presudu da je došlo do povrede člana 1 Protokola br. 1 i člana 14 Konvencije.

Prije predmeta Stec i ostali protiv Ujedinjenog Kraljevstva, koji smo već pominjali, u praksi je napravljena razlika između davanja koja se isplaćuju na osnovu prethodno uplaćenih doprinosa i onih koji nemaju veze sa doprinosima. Po ovom novom pristupu, ukoliko propisi koji su na snazi predviđaju isplatu socijalnog davanja – bez obzira je li ono uslovljeno prethodnim uplaćivanjem doprinosa ili ne – smatra se da ti propisi stvaraju imovinski interes koji spada u opseg člana 1 Protokola br. 1 u pogledu onih osoba koje ispunjavaju uslove koje ti propisi traže.

banke

Jedan od većih problema u vezi imovinskih pitanja u državama sukcesorima Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije (SFRJ) odnosi se na takozvanu “staru” deviznu štednju, koja je proistekla

iz zamrzavanja deviznih štednih računa u SFRJ. Kako je ove štednje garantovala SFRJ, u različitim državama sukcesorima primijenjena su različita pravna rješenja nakon raspada SFRJ.

U predmetu Trajkovski protiv “Bivše Jugoslovenske Republike Make-donije”, podnosilac predstavke se žalio po članu 1 Protokola br. 1, a u vezi isplate njegove “stare” devizne štednje u državnim obvezni-cama. Zahtjevi imalaca starih deviznih računa regulisani su Zako-nom iz 1993. godine i pratećom regulativom. Državne obveznice su se mogle koristiti za kupovinu stana, poslovnog prostora i za druge svrhe propisane zakonom. Podnosilac je, takođe, mogao da podigne određeni iznos i u eurima.

Sud je ustanovio da osporavane zakonodavne mjere, koje su zaista značajno ograničavale pravo podnosioca da raspolaže svo-jim sredstvima, predstavljaju kontrolu korišćenja imovine. Imajući u vidu potrebu uspostavljanja pravične ravnoteže između opšteg interesa i prava na imovinu podnosioca predstavke, kao i svih onih koji su bili u istoj situaciji kao i on, Sud je smatrao da su odabrana sredstva odgovarala postizanju legitimnog cilja kojem se težilo i proglasio je predstavku neprihvatljivom.

U predmetu Kovačić i drugi protiv Slovenije, podnosioci predsta-vke, svi hrvatski državljani, položili su čvrstu stranu valutu na račune u Ljubljanskoj banci, glavna zagrebačka poslovnica (Hrvatska), prije raspada SFRJ 1991. godine. U skladu sa tada važećim zakono-davstvom, takvu štednju je garantovala SFRJ. Od 1989. godine po-dnosioci predstavke, uglavnom nisu bili u mogućnosti da pristupe svom novcu. Tvrdili su da je došlo do kršenja člana 1 Protokola br. 1, a jedan od podnosilaca se, dalje, žalio da je došlo i do povrede člana 14.

��


Kada je Slovenija postala nezavisna država 1991. godine preu-zela je garancije za svu deviznu štednju u bankama na slovenačkoj teritoriji. Nakon nezavisnosti, 1991. godine, Hrvatska je preuzela garancije za svu štednju deponovanu u bankama čije su glavne fili-jale bile u Hrvatskoj ili štednju koja je prenesena od strane hrvatskih državljana iz drugih banaka u hrvatske banke.

Hrvatska, koja se umiješala u postupak pred Sudom kao treća strana, zauzela je stav da ili Ljubljanska banka ili slovenačka država treba da preuzmu odgovornost prema klijentima hrvatske po-slovnice. Međutim, Slovenija je smatrala da ova odgovornost treba da bude podijeljena u skladu da ugovorima o sukcesiji između pet država formiranih nakon raspada SFRJ. Ukupan iznos u čvrstoj stranoj valuti deponovan u hrvatskoj poslovnici slovenačke banke procijenjen je na približno 150.000.000 eura sa kamatom, a izgleda je bilo obuhvaćeno 140.000 ulagača. Države sukcesori su 29. juna 2001. godine potpisale u Beču Ugovor o pitanjima sukcesije, koji je stupio na snagu 2. juna 2004. godine.

Sud je proglasio predstavke prihvatljivima i povezao ispitivanje osnovanosti predmeta i pitanje o ispunjenosti zahtjeva u vezi šest mjeseci�. Kasnije je Sud odlučio da izbriše slučajeve po članu 37 stav 1 (b) i (c), pošto je dvojici podnosilaca, g. Kovačiću i g. Mrkonjiću u međuvremenu u potpunosti isplaćena njihova strana devizna štednja u okviru izvršnog postupka otpočetog u Hrvatskoj. Što se tiče trećeg podnosioca, g-đe Golubović, Sud je bio mišljenja da se u slučajevima u kojima je odgovornost bivše države predmet spora država sukcesora, može razumno očekivati da podnosilac zahtjeva 4 Član 35 Konvencije predviđa u stavu 1 da „Sud može uzeti predmet u postupak tek kada se iscrpe svi unutrašnji pravni lijekovi, u skladu sa opštepriznatim načelima međunarodnog prava, i u roku od šest mjeseci od dana kada je povodom njega donijeta pravosnažna odluka“. (prim. prev.)

zatraži odštetu kad su već drugi podnosioci zahtjeva uspjeli u tome. Njoj je i dalje stajala na raspolaganju mogućnost da otpočne postu-pak u Hrvatskoj.

U predmetu Jeličić protiv Bosne i Hercegovine, prvom slučaju pro-tiv Bosne i Hercegovine koji je proglašen prihvatljivim, podnosilac se žalila na neizvršenje presude kojom je naložena isplata njene devizne štednje, pozivajući se na član 1 Protokola br. 1 i član 6.

Podnosilac je položila određeni iznos u njemačkim markama na dva devizna računa u bivšoj Privrednoj banci Sarajevo, Filijala Banja Luka, prije raspada SFRJ. Bezuspješno je pokušala u nekoliko navrata da podigne svoju štednju iz banke. Konačno, 26. novembra 1998. godine, dobila je sudsku presudu kojom se banci nalaže da isplati sve iznose sa njenih računa, kao i zateznu kamatu i sudske troškove. U skladu sa domaćim zakonodavstvom i nakon priva-tizacije banke, novac sa deviznih računa podnosioca predstavke postao je javni dug Republike Srpske. Bosna i Hercegovina (tj. država) preuzela je taj dug 15. aprila 2006. godine, u skladu sa po-glavljem 1 Zakona o staroj deviznoj štednji iz 2006. godine.

Sud je izrazio mišljenje da je došlo do povrede člana 6 stav 1, pošto je suština prava na pristup sudu podnosioca predstavke, zaštićena članom 6 Konvencije, bila narušena usljed neizvršenja presude kojom je naložena isplata njenih sredstava. I dok je Sud prihvatio da je veći dio “stare” devizne štednje mogao da prestane da postoji prije ili tokom raspada bivše SFRJ i raspada njenog bankarskog i monetarnog sistema, na takve okolnosti se trebalo pozvati i ispitati ih prije konačnog domaćeg odlučivanja o slučaju, ali kada bi sudovi konačno odlučili o određenom pitanju, njihova odluka se ne bi smjela dovoditi u pitanje. Sud je, takođe, utvrdio da je postojala i povreda člana 1 Protokola br. 1.

��


U predmetu Suljagić protiv Bosne i Hercegovine, podnosilac predstavke položio je devize u jednu privrednu banku tokom 1970-ih i 1980-ih. Iako je 1992. godine, Bosna i Hercegovina preuzela garancije za “staru” deviznu štednju iz bivše SFRJ, podnosilac pre-dstavke nikada nije bio u mogućnosti da slobodno raspolaže tom svojom štednjom, zbog različitih zakonskih odredbi. Podnosilac je mogao da konvertuje štednju u privatizacione kupone, koje je mogao upotrijebiti za kupovinu državnih preduzeća. Prema novijoj regulativi, on može da očekuje da primi oko 500,00 eura u gotovini i ostatak iznosa štednje u državnim obveznicama. Sud je 20. juna 2006. godine proglasio predstavku prihvatljivom.

Sud je, takođe, ispitao predstavke u vezi sa smanjenjem vrije-dnosti štednje u drugim državama centralne i istočne Evrope.

U predmetu Rudziñska protiv Rusije, podnosilac predstavke se žalila, pozivajući se na član 1 Protokola br. 1, da država nije ispu-nila svoje obaveze u vezi finansijske pomoći koja se odnosila na račun štednje za rješavanje stambenog pitanja koji je bio otvoren u skladu sa zakonodavstvom iz 1983. godine. Naročito nakon izmjena regulative 1993. i 1996. godine, njena štednja više nije bila predmet ponovne procjene kako bi se otklonio uticaj inflacije. Sud je bio mišljenja da opšta obaveza država da održavaju kupovnu moć iznosa položenih u bankama i finansijskim institucijama tako što će se vršiti sistematska indeksacija štednje, ne proizilazi iz člana 1 Protokola br.1. Ukoliko bi se predstavka podnosioca razumjela tako da podnosilac, usljed smanjenja obima garancija koje država nudi osobama koje imaju štedne račune za rješavanje stambenog pitanja, ne može da postane vlasnik kuće za koju je štedio, Sud je podsjetio da član 1 Protokola br. 1 i ne priznaje pravo da se postane vlasnik imovine i proglasio predstavku neprihvatljivom.

U predmetu Gayduk i ostali protiv Ukrajine, podnosioci predsta-vke bili su ukrajinski državljani koji su otvorili štedne račune u Ukrajinskoj štedionici, koja je do 1992. godine bila sastavni dio šedionica SSSR. U predmetno vrijeme, isplatu štednje garantovala je država. Ukrajinske vlasti su 1996. godine sprovele monetarnu reformu utičući na položene iznose podnosioca koji su već bili znatno umanjenji kao rezultat inflacije. Osim toga, Zakon o de-pozitima ukrajinskih građana iz 1996. godine (državne garancije za refundaciju) uspostavio je sistem kojim se indeksovana štednja isplaćuje progresivno, uzimajući u obzir godine vlasnika računa, deponovani iznos i druge kriterijume. Podnosioci predstavke koji su započeli postupak u Ukrajini pozivali su se na član 1 Protokola br. 1.

Što se tiče iznosa koji su predstavljali indeksovane vrijednosti depozita u skladu sa regulativom iz 1996. godine, Sud je primi-jetio da je njihova raspoloživost zavisila od iznosa koje je država dodijelila trezoru pod određenim uslovima. Prema tome, postupci pred domaćim sudovima nisu se ticali postojeće imovine koja je pripadala podnosiocima. S tim u vezi, Sud je ponovo naglasio da pravo na indeksaciju štednje kao takvo nije garantovano članom 1 Protokola br. 1 i proglasio predstavku neprihvatljivom.

U predmetu Apolonov protiv Rusije podnosilac predstavke se žalio po članu 1 Protokola br. 1 da je vrijednost njegove lične štednje, koju je bio položio u Štedionicu, značajno opala nakon ekono-mskih reformi i da država nije propisno ispunila svoju obavezu da revalvira depozite kako bi ublažila uticaj inflacije, iako je preuzela takvu obavezu u skladu sa Zakonom o štednji iz 1995. godine. Sud je primjetio da je država, ipak, preuzela takvu obavezu usvajajući Zakon o štednji sa namjerom da stvori šemu koju bi podržavala

država, a koja bi imala za cilj da revalvira iznose položene u ba-nke prije 20. juna 1991. godine. Taj je Zakon predviđao da štednje budu konvertovane u specijalne obveznice koje su garantovale istu kupovnu moć koju je imala nacionalna valuta 1990. godine. Sud je proglasio predstavku neprihvatljivom (pogledati i predmet Grishchenko protiv Rusije).

Porezi

Član 1 izričito priznaje moć države da određuje poreze i određuje novčane kazne. Mjere koje se preduzimaju da bi se ga-rantovalo njihovo plaćanje razmatraju se po drugom stavu člana 1 Protokola br. 1, kao kontrola korišćenja imovine. Države uživaju široko polje slobodne procjene u ovoj oblasti. Međutim, ukoliko povećanje poreza predstavlja pretjeran teret konkretnoj osobi ili značajno utiče na njen finansijski položaj, organi Konvencije mogu ispitati predstavku.

Sud je u predmetu Buffalo S.r.l. u likvidaciji protiv Italije zauzeo stav da kada državni organi vlasti ustanove da je porez plaćen više

nego što je trebalo, kašnjenje u refundaciji preplaćenog iznosa predstavlja kršenje. Slično tome, u predmetu S. A. Dangeville protiv Francuske, Sud je primijetio da je podnosilac bio kreditor države na račun pogrešno plaćenog poreza na dodatu vrijednost i da je, usljed toga, mogao barem legitimno očekivati da će moći da ostvari refu-ndaciju. Nemogućnost da dobije refundaciju preplaćenog poreza predstavljala je kršenje.

U predmetu Spaček, s.r.o. protiv Češke Republike, gdje su se pritužbe odnosile na pristup i predvidljivost zakonodavstva koje se odnosi na porez na prihod i gdje je podnosilac bila kompanija, a ne po-jedinac, Sud je sugerisao da može postojati obaveza da se pribavi mišljenje stručnjaka, kao i da bi to bio faktor prilikom ocjenjivanja da li je mjera bila dovoljno predvidljiva ili ne.

Sudski pristup u ocjenjivanju poreskih pitanja po članu 1 Pro-tokola br. 1 može se uporediti sa njegovim pristupom u ispitivanju navoda povodom poreskih postupaka, koji, u principu, ne spadaju u član 6, osim ukoliko se može smatrati da mu priroda prestupa ili težina kazne daju krivični karakter (pogledati predmet Bendenoun protiv Francuske).

�0


Agrotexim i ostali protiv Grčke, presuda od 24. oktobra 1995, Serija A br. 330-A

Aka protiv Turske, presuda od 23. septembra 1998, Izvještaj o presudama i odlukama 1998-VI

Almeida Garrett, Mascarenhas Falcão i ostali protiv Portugala, br. 29813/96 i 30229/96, ECHR 2000-I

Androsov protiv Rusije, br. 63973/00, 6. oktobar 2005.

Anheuser-Busch Inc. protiv Portugala [GC], br. 73049/01, ECHR 2006-

Appolonov protiv Rusije (odl), br. 67578/01, 29. avgust 2002.

Belvedere Alberghiera S.r.l. protiv Italije, br. 31524/96, ECHR 2000-VI

Bendenoun protiv Francuske, br. 12547/86, 24. februar 1994.

Blečić protiv Hrvatske [Veliko vijeće], br. 59532/00, ECHR 2006-

Broniowski protiv Poljske [Veliko vijeće], br. 31443/96, ECHR 2004-V

Brumărescu protiv Rumunije [Veliko vijeće], br. 28342/95, ECHR 1999-VII

Buffalo S.r.l. u likvidaciji protiv Italije, br. 38746/97, 3. jul 2003.

Bugarski i Von Vuchetich protiv Slovenije (odl), no. 44142/98, 3. jul 2001.

Burdov protiv Rusije, br. 59498/00, ECHR 2002-III

Buzescu protiv Rumunije, br. 61302/00, 24. maj 2005.

Canea Catholic Church protiv Grčke, presuda od 16. decembra 1997, Izvještaj o presudama i odlukama 1997-VII

Chapman protiv Ujedinjenog Kraljevstva [Veliko vijeće], br. 27238/95, ECHR 2001-I

Chassagnou i ostali protiv Francuske [Veliko vijeće], brojevi 25088/94, 28331/95 i 28443/95, ECHR 1999-III

Cvijetić protiv Hrvatske, br. 71549/00, 26. februar 2004.

Des Fours Walderode protiv Češke Republike (odl), br. 40057/98, ECHR 2004–V

Djidrovski protiv “Bivše Jugoslovenske Republike Makedonije” (odl), br. 46647/99, 11. oktobar 2001.

Docevski protiv “Bivše Jugoslovenske Republike Makedonije” (odl), br. 66907/01, 22. novembar 2001.

Domalewski protiv Poljske (odl), br. 34610/97, ECHR-2000

Draon protiv Francuske [Veliko vijeće], br. 1513/03, 6. oktobar 2005.

Lista predmeta

�1


�2


Dumanovski protiv “Bivše Jugoslovenske Republike Makedonije”, br. 13898/02, 8. december 2005.

Durini protiv Italije, br. 19217/91, odluka Komisije od 12. januara 1994, DR 76B

Bivši kralj Grčke i drugi protiv Grčke [Veliko vijeće], br. 25701/94, ECHR 2000-XII

Fuklev protiv Ukrajine, br. 71186/01, 7. jun 2005.

Gaćeša protiv Hrvatske (odl), br. 3389/02, 21. septembar 2006.

Gayduk i ostali ostali protiv Ukrajine (odl), 45526/99, 2. jul 2002.

Gaygusuz protiv Austrije, presuda od 16. septembra 1996, Izvještaj o presudama i odlukama 1996-IV

Gratzinger i Gratzingerova protiv Češke Republike (odl) [Veliko vijeće], br. 39794/98, ECHR 2002-VII

Grishchenko protiv Rusije (odl), br. 75907/01, 8. jul 2004.

Gillow protiv Ujedinjenog Kraljevstva, odluka od 24. novembra 1986, Serija A br. 109

Hadžić protiv Hrvatske (odl), br. 48788/99, 13. septembar 2001.

Handyside protiv Ujedinjenog Kraljevstva, presuda od 7. decembra 1976, Serija A br. 24

Hentrich protiv Francuske, presuda od 22. septembra 1994, Serija A br. 296-A

H.F. protiv Slovačke (odl), br. 54797/00, 9. decembra 2003.

Hingitaq i ostali protiv Danske (odl), br. 18584/04, ECHR 2006-

Holy Monasteries protiv Grčke, presuda od 9. decembra 1994, Serija A br. 301-A

Hutten-Czapska protiv Poljske [Veliko vijeće], br. 35014/97, ECHR 2006-

Iatridis protiv Grčke [Veliko vijeće], br. 31107/96, ECHR 1999-II

Immobiliare Saffi protiv Italije [Veliko vijeće], br. 22774/93, ECHR 1999-V

Inze protiv Austrije, presuda od 28. oktobra 1987, Serija A br. 126

Jahn i ostali protiv Njemačke [Veliko vijeće], brojevi 46720/99, 72203/01 i 72552/01, ECHR 2005-

James i ostali protiv Ujedinjenog Kraljevstva, presuda od 21. februara 1986, Serija A br. 98

Janković protiv Hrvatske, br. 43440/98, 12. oktobra 2000.

Jantner protiv Slovačke, br. 39050/97, 4. mart 2003.

Jeličić protiv Bosne i Hercegovine, br. 41183/02, ECHR 2006-…

J.L.S. protiv Španije (odl), br. 41917/98, ECHR 1999-V

Kopecký protiv Slovačke [Veliko vijeće], br. 44912/98, ECHR 2004-IX.

Kovačić i ostali protiv Slovenije, br. 44574/98, 45133/98 i 48316/99, 6. novembar 2006.

Kovalenok protiv Letonije (odl), br. 54264/00, 15. februar 2001.

��


Kačmár protiv Slovačke, br. 40290/98, 9. mart 2004.

Krisper protiv Slovenije (odl), br. 47825/99, 25. april 2002.

Larkos protiv Kipra [Veliko vijeće], br. 29515/95, ECHR 1999-I

Lazarević protiv Hrvatske (odl), br. 50115/99, 7. decembar 2000.

Loizidou protiv Turske, presuda od 18. decembra 1996, Izvještaji o presudama i odlukama 1996-VI

Malhous protiv Češke Republike (odl), br. 33071/96, ECHR 2000-XII

Maltzan i ostali protiv Njemačke (odl) [Veliko vijeće], brojevi 71916/01, 71917/01 i 10260/02, ECHR 2005-

Marckx protiv Belgije, presuda od 13. juna 1979, Serija A br. 31

McLeod protiv Ujedinjenog Kraljevstva, presuda od 23. septembra 1998, Izvještaji o presudama i odlukama 1998-VII

Mellacher i ostali protiv Austrije, presuda od 19. decembra 1989, Serija A br. 169

Mrkić protiv Hrvatske (odl), br. 7118/03, 8. jun 2006.

Müller protiv Austrije, br. 5849/72, Izvještaj Komisije od 1. oktobra 1975, Odluke i izvještaji (DR) 3

Nadbiskupija zagrebačka protiv Slovenije (odl), br. 60376/00, 27. maj 2004.

Niemietz protiv Njemačke, presuda od 16. decembra 1992, Serija A br. 251-B

O.N. protiv Bugarske (odl), br. 35221/97, 6. april 2000.

Öneryıldız protiv Turske [Veliko vijeće], br. 48939/99, ECHR 2004-XII

Öztürk protiv Turske [Veliko vijeće], br. 22479/93, ECHR 1999-VI

Papamichalopoulos i ostali protiv Grčke, presuda od 24. juna 1993, Serija A br. 260-B

Pellegrin protiv Francuske [Veliko vijeće], br. 28541/95, ECHR 1999-VIII

Pentidis i ostali protiv Grčke, br. 23238/94, Izvještaj Komisije od 27. februara 1996, Izvještaji o presudama i odlukama 1997-III

Pincová i Pinc protiv Češke Republike, br. 36548/97, ECHR 2002-VIII

Pine Valley Developments Ltd i ostali protiv Irske, presuda od 29. novembra 1991, Serija A br. 222

Predojević i ostali protiv Slovenije (odl), br. 43445/98, 49740/99, 49747/99 i 54217/00, 7. jun 2001.

Pressos Compania Naviera S.A. i ostali protiv Belgije, presuda od 20. novembra 1995, Serija A br. 332

Prodan protiv Moldavije, br. 49806/99, ECHR 2004-III (odlomci)

Rudzińska protiv Poljske (odl), br. 45223/99, ECHR 1999-VI

S protiv Ujedinjenog Kraljevstva, br. 11716/85, odluka Komisije od 14. maja 1986, Odluke i izvještaji (DR) 47

��


S.A. Dangeville protiv Francuske, br. 36677/97, 16. april 2002.

Schirmer protiv Poljske, br. 68880/01, 21. septembar 2004.

Schwengel protiv Njemačke (odl), br. 52442, ECHR 2000.

Selçuk i Asker protiv Turske, presuda od 24. aprila 1998, Izvještaji o presudama i odlukama 1998-II

Shmalko protiv Ukrajine, br. 60750/00, 20. jula 2004.

Sirc protiv Slovenije (odl), br. 44580/98, 22. jun 2006.

Smith Kline i French Laboratories Ltd protiv Holandije, br. 12633/87, odluka Komisije od 4. oktobra 1990, Odluke i izvještaji (DR) 66, str. 70

Solodyuk protiv Rusije, br. 67099/01, 12. jul 2005.

Sorić protiv Hrvatske (odl), br. 43447/98, 16. mart 2000.

Sovtransavto Holding protiv Ukrajine (odl), br. 48553/99, 27. septembar 2001.

Špaček, s.r.o. protiv Češke Republike, br. 26449/95, 9. novembar 1999.

Sporrong i Lönnroth protiv Švedske, presuda od 23. septembra 1982, Serija A br. 52

Stec i ostali protiv Ujedinjenog Kraljevstva (odl) [Veliko vijeće], br. 65731/01 i 65900/01, objavljeno u ECHR 2005

Străin i ostali protiv Rumunije, br. 57001/00, ECHR 2005-

Stran Greek Refineries i Stratis Andreadis protiv Grčke, presuda od 9. decembra 1994, Serija A br. 301-B

Storkiewicz protiv Poljske (odl), br. 39860/98, ECHR 1999.

Svenska Managementgruppen AB protiv Švedske (odl), br. 11036/84, odluka Komisije of 1. decembra 1985, DR 45, strana 211.

Teteriny protiv Rusije, br. 11931/03, 30. jun 2005.

Tre Traktörer AB protiv Švedske, presuda od 7. jula 1989, Serija A br. 159

Trajkovski protiv “Bivše Jugoslovenske Republike Makedonije” (odl), br. 53320/99, ECHR 2002-IV

Tričković protiv Slovenije (odl), br. 39914/98, 27. maj 1998.

Truhli protiv Hrvatske (odl), br. 45434/99, 12. decembar 2000.

Van Marle i ostali protiv Holandije, presuda od 26. juna 1986, Serija A br. 101

Vasilescu protiv Rumunije, presuda od 22. maja 1998, Izvještaji o presudama i odlukama 1998-III

Velosa Barreto protiv Portugala, presuda od 21. novembra 1995, Serija A br. 334

X protiv Njemačke, br. 8410/78, odluka Komisije od 13. decembra 1979.

Zaklanac protiv Hrvatske (odl), br. 48794/99, 15. novembar 2001.

http://www.coe.int/human_rights/

0

5

2 5

7 5

9 5

1 0 0

Generalni direktorat za ljudska prava i pravne posloveSavjet EvropeF-67075 Strazbur Cedex

Ovi priručnici za ljudska prava su zamišljeni kao praktični vodiči o tome kakoEvropski sud za ljudska prava u Strazburu primjenjuje i tumači određene članoveEvropske konvencije o ljudskim pravima. Priručnici su namijenjeni prvenstvenopravnicima, posebno sudijama, ali su dostupni i drugim zainteresovanim čitaocima.

Documents

ekljp prirucnik