Niezbdnik Dobrego NauczycielaRedakcja: prof. dr hab. Anna Izabela Brzeziska

Seria III Edukacja w okresie dziecistwa i dorastania

TOM 6

Ewa Filipiak, Goretta Siadak

Edukacja szkolnai pozaszkolnaPna faza dorastania

wiek: 14/1519/20 lat

Niezbdnik Dobrego Nauczyciela seria III. Edukacja w okresie dziecistwa i dorastania

Tom 1 2 3

Etap edukacji Wczesna edukacja Edukacja przedszkolna Pierwszy etap edukacji szkolnej

Faza rozwoju Wczesne dziecistwo Wiek przedszkolny Wczesny wiek szkolny

Wiek w latach 02/3 2/35/6 5/68/9

Miejsce Dom/obek/klub dziecicy Dom/przedszkole Szkoa podstawowa, klasy IIII

Cele ksztacenia

ksztatowanie umiejtnoci poruszania si w przestrzeni fizycznej (lokomocja)

ksztatowanie umiejtnoci posugiwania si przedmiotami (manipulacja)

ksztatowanie umiejtnoci porozumiewania si niewerbalnego i werbalnego z otoczeniem (komunikacja)

ksztatowanie wyobrani, poczucia inicjatywy i motywacji wewntrznej

ksztatowanie umiejtnoci niezbdnych do rozpoczcia nauki w szkole

ksztatowanie zoonych umiejtnoci porozumiewania si z otoczeniem

ksztatowanie poczucia kompetencji i wzmacnianie motywacji wewntrznej

nauka podstawowych umiejtnoci szkolnych (czytanie, pisanie, liczenie)

nauka podstawowych umiejtnoci wsppracy w grupie

Ksztatowanie kompetencji kluczowych (wg listy Strategii Lizboskiej z roku 2000)

budowanie podstaw kompetencji kluczowych

budowanie zasad integracji podstawowych kompetencji kluczowych

ksztatowanie umiejtnoci korzystania z kompetencji kluczowych w typowych sytuacjach szkolnych

Metoda ksztacenia

swobodna eksploracja

zabawa spontaniczna

nauka okolicznociowa

naladowanie dorosego w sytuacji uczenia si

eksperymentowanie

indywidualne i zespoowe zabawy z reguami i gry

udzia w projektach

modelowanie zachowa dziecka w sytuacji uczenia si

uczenie si we wsppracy w parach i zespoach

udzia w projektach wsparty zabawami i grami zespoowymi

identyfikowanie si dziecka z nauczycielem

Rola nauczyciela instruktor mediator mediator facylitator

Opracowanie: Anna I. Brzeziska, Monika Mielcarek i Aleksandra Ratajczyk.

1

Niezbdnik Dobrego NauczycielaRedakcja: prof. dr hab. Anna Izabela Brzeziska

Seria IIIEdukacja w okresie dziecistwa i dorastania

TOM 6

wiek: 14/1519/20 lat

Ewa Filipiak, Goretta Siadak

Edukacja szkolna ipozaszkolna Pna faza dorastania

2

Redakcja serii Niezbdnik Dobrego Nauczyciela: prof. dr hab. Anna Izabela Brzeziska, Zesp Wczesnej Edukacji, Instytut Bada Edukacyjnych w Warszawie

Autorzy Tomu 6 serii III pt.: Edukacja szkolna i pozaszkolna. Pna faza dorastaniaprof. dr hab. Ewa Filipiak, Instytut Pedagogiki, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczymgr Goretta Siadak, Instytut Pedagogiki, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy

Recenzent: prof. dr hab. Zbigniew Kwieciski, Wydzia Nauk Pedagogicznych, Uniwersytet Mikoaja Kopernika w Toruniu

Wydanie I Tom 6

Wszystkie tomy i pakiet narzdzi gotowe do druku dostpne nahttp://eduentuzjasci.pl/dziecko-nastolatek

Copyright by Instytut Bada Edukacyjnych, Warszawa 2014

Wydawca:Instytut Bada Edukacyjnychul. Grczewska 801-180 WarszawaTel. +48 22 241 71 00; www.ibe.edu.pl

ISBN 978-83-61693-85-7

Korekta, skad, amanie, druk: Business Point Sp. z o.o.ul. Erazma Cioka 11A/30201-402 WarszawaTel. +48 22 188 18 72biuro@businesspoint.plwww.businesspoint.pl

Projekt okadki oraz koncepcja graficzna serii: Beata Czapska, Instytut Bada Edukacyjnych w Warszawie

Publikacja opracowana w ramach projektu systemowego: Badanie jakoci i efektywnoci edukacji oraz instytucjonalizacja zaplecza badawczego, wspfinansowanego przez Uni Europejsk ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego, realizowanego przez Instytut Bada Edukacyjnych

Wzr pasw owickich wykorzystanych w publikacji zainspirowany ilustracj z ksiki: witkowska, J. (1953). Strj owicki, seria Atlas Polskich Strojw Ludowych, t. 7, cz. IV Mazowsze i Sieradzkie, z. 2, Wrocaw: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze

Publikacja zostaa wydrukowana na papierze ekologicznym

Egzemplarz bezpatny

3

Spis treci

Wstp 5

Rozdzia 1. Zadania rozwojowe acele ksztacenia na czwartym etapie edukacji 9

1.1. Wprowadzenie, czyli pomoc wbudowaniu indywidualnej cieki ksztacenia 9

1.2. Cele ksztacenia na czwartym etapie edukacji szkolnej zperspektywy zada rozwojowych

9

1.3. Czynniki powodzenia wuczeniu si na czwartym etapie edukacji 11

Najwaniejsze 12

Rozdzia 2. Modele istrategie pracy zuczniami szk ponadgimnazjalnych 15

2.1. Wprowadzenie, czyli organizowanie przestrzeni iwarunkw do uczenia si 15

2.2. Metoda dyskusji jako sztuka argumentacji 15

2.3. Ksztatowanie umiejtnoci organizacyjnych jako wsparcie procesu uczenia si

17

2.4. Aktywne przetwarzanie informacji 21

2.5. Koa zainteresowa jako przestrze indywidualnego rozwoju ucznia 25

2.6. Pokolenie Google auczenie si modziey 28

Najwaniejsze 21

Rozdzia 3. Rola izadania nauczyciela 33

3.1. Wprowadzenie, czyli nauczyciel jako autorytet wyzwalajcy 33

3.2. Rola nauczyciela wodkrywaniu zdolnoci ucznia 33

3.3. Nauczyciel jako osoba towarzyszca wprocesie wkraczania wdoroso 35

Najwaniejsze 40

Rozdzia 4. Potencja absolwenta szkoy ponadgimnazjalnej 41

4.1. Wprowadzenie, czyli zasoby ucznia rozpoczynajcego czwarty etap edukacji szkolnej

41

4.2. Zmiany wzakresie kompetencji poznawczych 41

4.3. Zmiany wzakresie kompetencji spoecznych 42

4.4. Zmiany wzakresie kompetencji samoorganizacji 44

4.5. Zasoby ucznia koczcego czwarty etap edukacji 44

Najwaniejsze 48

Zakoczenie 49

Warto przeczyta 52

Korzystano z 52

4

Weronika Obarska, I rok studiw

Dorota Hoffmann, I rok studiwAnna Socha, I rok studiw

5

Wstp

Ludzie w dowolnym wieku mog nauczy si do-

sownie wszystkiego, jeeli pozwoli si im zastoso-

wa wasny styl nauki i wykorzystywa swoje mocne

strony.

Barbara Prashing

Nastolatek w pnej fazie dorastania stoi przed wyzwaniem samodzielnego zbudowania indy-widualnej cieki rozwoju. Tym trudniejszym, i realizowanym w wiecie wielu moliwoci i szans oraz natoku czsto sprzecznych informacji. Z jed-nej strony ten szeroki dostp do rnych zasobw tworzy warunki do odniesienia potencjalnego sukcesu, z drugiej za wymaga mylenia per-spektywicznego i podjcia prby samookrelenia oraz zdefiniowania wasnych sa-bych i mocnych stron. Wan rol w tym procesie peni szkoa i wszelkie po-zaszkolne formy zdobywania dowiadcze yciowych. Ten tom adresowany jest w szcze-glnoci do nauczycieli, wychowawcw i rodzicw modziey, podejmujcej nauk w liceach i tech-nikach. Specyfika dorastania, funkcjonowania i ksztacenia si oraz wchodzenia w dorose ycie

modziey wybierajcej krtsze cieki ksztacenia, czsto czonego z prac zawodow, przez wybr np. zasadniczej szkoy zawodowej czy OHP, wyma-ga osobnego opracowania.

Rozwj zasobw nastolatka zmierza w tym okre-sie jego ycia w pnej fazie dorastania, czyli ostatnim okresie wyzwalania si spod wpywu ro-dzicw tu przed wkroczeniem w doroso do nabycia przez niego kompetencji pracownika przyszoci. Dzisiaj oznacza to czowieka gotowe-go do (1) realizacji idei uczenia si przez cae ycie, (2) pracy w rnych rolach w zespoach midzyna-rodowych, (3) usieciowienia aktywnoci, (4) dziaa-nia pod presj czasu przy realizacji zoonych i nie zawsze jasno okrelonych zada.

Osignicie tego celu jest moliwe poprzez efek-tywne zastosowanie strategii samoorganizacji, planowania zada w okrelonym czasie i miejscu,

opanowanie umiejtnoci balansowania pomidzy sa-morealizacj zawodow a y-ciem prywatnym. Modzie wybierajca dusze cieki ksztacenia (liceum bd technikum, potem szkoa po-licealna, studia licencjackie bd magisterskie) ma znacz-nie wicej okazji do opano-wania tych kompetencji ni modzie wybierajca po

ukoczeniu nauki w gimnazjum dalsze ksztacenie np. w zasadniczych szkoach zawodowych lub re-zygnujca z dalszego ksztacenia si.

Sowa klucze

indywidualizacjakompetencje cyfrowe

kompetencje pracownika przyszocimetoda dyskusji

mylenie formalne ipostformalnenauczyciel-tutor

przecienie informacyjnestrategie zarzdzania zasobami

Pod koniec dorastania wyzwaniem jest zaplanowanie wasnej cieki rozwoju i przygotowanie si do podjcia nowych rl spoecznych, a take do dalszego ksztacenia. Dokonywane wybory to efekt aspiracji i zainteresowa, indywidualnych prefe-rencji i naciskw otoczenia. Zadaniem nauczyciela jest wsparcie nastolatka w odkrywaniu nowych pl zainteresowa i zdol-noci oraz towarzyszenie mu w pierwszych prbach realizacji rl i zada dorosoci.

6

Tabela 1Cele imetoda dziaa edukacyjnych w pnej fazie dorastania

Etap edukacji

Kategoria porwnania

Drugi etap edukacji Trzeci etap edukacji Czwarty etap edukacji

rodkowy wiek szkolny

Wczesna faza dorastania

Pna faza dorastania

Szkoa podstawowa klasy IVVI Gimnazjum

Szkoa ponadgimnazjalna

Cele ksztacenia

rozwijanie poczucia kompetencji, sprawstwa i odpowiedzialnoci za wasne dziaania

wzmacnianie i transfer poczucia kompetencji, sprawstwa i odpowiedzialnoci za wasne dziaania na sytuacje pozaszkolne

rozwijanie zdolnoci do samokontroli i samorealizacji

ksztatowanie umiejtnoci samodzielnego uczenia si: budowanie podstaw wasnego warsztatu uczenia si

rozwijanie mylenia problemowego

rozwijanie mylenia projektowego (ang. design thinking)

ksztatowanie gotowoci do samodzielnego rozwijania wasnych uzdolnie i zainteresowa

ksztatowanie umiejtnoci uczenia si z rwienikami, od rwienikw i przy pomocy rwienikw

ksztatowanie umiejtnoci wchodzenia w rnorodne role spoeczne w procesie uczenia si: od organizatora do wykonawcy

ksztatowanie kompetencji pracownika przyszoci, przede wszystkim umiejtnoci budowania projektu wasnej cieki rozwoju (osobistego, spoecznego, edukacyjnego, zawodowego)

Ksztatowanie kompetencji kluczowych (wg listy Strategii Lizboskiej zroku 2000)

budowanie podstaw kompetencji kluczowych i ich wykorzystywanie w sytuacjach szkolnych

ksztatowanie kompetencji kluczowych i gotowoci do transferu na rne sytuacje w szkole i poza szko

ksztatowanie umiejtnoci samodzielnego transferu kompetencji kluczowych na sytuacje pozaszkolne

Metoda ksztacenia

model uczenia si we wsppracy

model uczenia si problemowego

model uczenia si wspierajcego rozwj osobowy

metoda tutoringu rwieniczego

metoda projektw metoda dyskusji

poznawcze strategie uczenia si

metapoznawcze strategie uczenia si

strategie zarzdzania zasobami wasnymi i otoczenia

7

Etap edukacji

Kategoria porwnania

Drugi etap edukacji Trzeci etap edukacji Czwarty etap edukacji

rodkowy wiek szkolny

Wczesna faza dorastania

Pna faza dorastania

Szkoa podstawowa klasy IVVI Gimnazjum

Szkoa ponadgimnazjalna

Rola nauczyciela

mediator

facylitator

przewodnik

doradca

tutor

trener

Sylwetka absolwenta

(efekt kocowy)

poczucie kompetencji, sprawstwa i odpowiedzialnoci

znajomo i umiejtno stosowania rnych strategii uczenia si

umiejtno pracy w zespole i uczenia si od rwienikw

umiejtno rozwizywania problemw samodzielnie i we wsppracy

umiejtno tworzenia i realizowania projektw

umiejtno penienia rnych rl spoecznych w procesie uczenia si

wiadomo wasnych uzdolnie i zainteresowa

gotowo i umiejtno samokontroli i samorealizacji

opanowane kompetencje kluczowe pracownika przyszoci

Zuzanna, 15 latZuzanna, 15 lat

8

Magdalena Jamniuk, 17 lat, PRAGNIeNIe byCIA SyReN Magdalena Jamniuk, 17 lat, OSAMOtNIONA

Kamil Ratajczyk, 17 lat, CHeMIA

9

Rozdzia

Zadania rozwojowe acele ksztacenia na czwartym etapie edukacji

1.1. Wprowadzenie, czyli pomoc wbudowaniu indywidualnej cieki ksztacenia

Wsparcie w budowaniu indywidualnej cieki ksztacenia to stawianie uczniowi adekwatnych zada dydaktyczno-rozwojowych. Staj si one sposobnoci do podejmowania inicjatywy, ak-tywnoci edukacyjnej, ponoszenia czciowej od-powiedzialnoci za przebieg wasnego ksztacenia. Rol nauczyciela w tym procesie jest stopniowe wycofywanie si z pomocy w wykonywaniu przez ucznia okrelonych zada. To rwnie sukcesyw-ne wyposaanie ucznia w narzdzia naukowe, umoliwiajce mu osignicie celw ksztacenia na czwartym etapie edukacji oraz realizacj zada rozwojowych w okresie pnego dorastania.

Wszystkie te komponenty skadaj si na pomyl-n adaptacj w otaczajcej rzeczywistoci, w wie-cie zmian, wymagajcym od wspczesnego czowieka nieustannego podejmowania decyzji, dokonywania wyboru cieki rozwoju, ksztace-nia, kariery zawodowej. Dlatego tak wane jest zwrcenie uwagi na ksztatowanie kompetencji

niezbdnych do poznania wasnych mocnych i sabych

stron, pomocnych w dokonywaniu tych trudnych wyborw.

1.2. Cele ksztacenia na czwartym etapie edukacji szkolnej zperspektywy zada rozwojowych

Realizacja celw ksztacenia na kadym etapie edukacji jest wana nie tylko z punktu widze-nia formalnego przekraczania kolejnych progw szkolnych. Jest istotna dla rozwoju kadego czo-wieka, pozwala mu bowiem stawa si aktywnym czonkiem wspczesnego spoeczestwa.

Nabycie okrelonych kompetencji przez nastolat-ka przygotowuje go do podjcia rl spoecznych, ktre czekaj na niego w okresie wczesnej doro-soci. To wanie w szkole ponadgimnazjalnej ksztatuje on umiejtnoci pracy zespoowej, dys-kusji, argumentacji, obrony wasnego stanowiska. Przystosowuje si rwnie do funkcjonowania w spoeczestwie informacyjnym, oprcz tech-nicznych umiejtnoci obsugi komputera uczy si aktywnego przetwarzania informacji, kreatywnego sposobu wykorzystywania mediw. Zastanawia si nad doborem rde, potrafi selekcjonowa in-formacje. Jest aktywnym czonkiem grupy rwie-niczej, lecz jednoczenie poszukuje swojej drogi.

Poprzez testowanie siebie w rnych sytuacjach dochodzi do wasnej strategii realizowania wyzna-czanych sobie celw. Poznaje siebie, swoje mocne i sabe strony, by w przyszoci sta si wiadomym pracownikiem, gotowym na podjcie wyzwania edukacji przez cae ycie, pracy w zrnicowanym zespole. By ucze mg osign te cele, w jego procesie ksztacenia niezbdna jest obecno na-uczyciela-tutora, mentora, ktry stworzy mu szan-se i wyznaczy wyzwania na miar jego uzdolnie,

talentu, predyspozycji.

10

Tabela 2Zadania rozwojowe acele ksztacenia na czwartym etapie edukacji

Cele ksztacenia na czwartym etapie edukacji

Zadania rozwojowe wynikajce ze stadium rozwoju poznawczego

czytanie: umiejtno rozumienia, wykorzystywania i refleksyjnego przetwarzania tekstw, w tym tekstw kultury, prowadzca do osignicia wasnych celw, rozwoju osobowego oraz aktywnego uczestnictwa w yciu spoeczestwa

zainteresowanie problemami ponadczasowymi, nieprzeywanymi z dnia na dzie; rozwj wyobrani i twrczoci

mylenie matematyczne: umiejtno wykorzystania narzdzi matematyki w yciu codziennym oraz formuowania sdw opartych na rozumowaniu matematycznym

rozwj mylenia logicznego i racjonalnej argumentacji

mylenie naukowe: umiejtno wykorzystania wiedzy o charakterze naukowym do identyfikowania i rozwizywania problemw, a take formuowania wnioskw opartych na obserwacjach empirycznych, dotyczcych przyrody i spoeczestwa

rozwj mylenia formalnego, umiejtno planowania, tworzenia abstrakcyjnych teorii

systematyczne i metodyczne poszukiwanie rozwizania problemw

umiejtno komunikowania si w jzyku ojczystym i w jzykach obcych, zarwno w mowie, jak i w pimie

rozwj sownictwa umiejtno wczania si w spory, debaty, dyskusje

umiejtno sprawnego posugiwania si nowoczesnymi technologiami informacyjno--komunikacyjnymi, umiejtno wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy informacji

podejmowanie zoonych form aktywnoci ukierunkowanej na rozwj zainteresowa

rozwj kompetencji komunikacyjnych

umiejtno rozpoznawania wasnych potrzeb edukacyjnych oraz uczenia si

rozwj mylenia refleksyjnego przewidywanie konsekwencji dziaa

specyfikacja zainteresowa: rozwj talentw, uzdolnie, twrczego mylenia

rozwj aktywnoci indywidualnej w kierunku realizacji wasnych planw yciowych

okrelanie bardziej realistycznych celw realizowanych z wikszym uporem i konsekwencj

poszukiwanie metod prb i bdw

umiejtno pracy zespoowej

zdolno do decentracji rozumienia perspektywy innych ludzi

podejmowanie pierwszych kontaktw z prac zawodow

aktywno zespoowa polityczna, spoeczna

uczestnictwo w subkulturach

Na podstawie: Podstawa programowa ksztacenia oglnego, 2012; Bardziejewska, 2005.

11

Rysunek 1. Czynniki wspomagajce odnoszenie sukcesu wuczeniu si.

1.3. Czynniki powodzenia wuczeniu si na czwartym etapie edukacji

Osignicie sukcesu edukacyjnego jest konfigura-cj okrelonych czynnikw. Kady z nich ma swoje umiejscowienie po stronie ucznia, nauczyciela, szkoy czy te rodowiska rodzinnego. Brak ktre-go z nich moe spowodowa poniesienie poraki. Dlatego warto uwzgldnia autonomi uczniw, tam gdzie jest to moliwe, motywowa do wspl-nego wyznaczania celw, poszukiwania drg ich realizacji. Poprzez aranowanie sytuacji wsppracy rwieniczej naley stwarza warunki do dyskusji, argumentacji, spoecznego konstruowania wiedzy.

Poznanie przez ucznia jego mocnych i sabych stron jest wane w kontekcie rozwijania talentw, ukierunkowania cieki edukacyjnej, zaj dodat-kowych, fakultetw. Wzmacnia to samoocen

ucznia i daje mu poczucie bycia dobrym w jakiej dziedzinie, umacnia jego pozycj w grupie rwie-niczej, klasowej. Dla nauczyciela jest to rwnie informacja, ktre treci poszerza, w jaki sposb przeprowadza ewaluacj procesu ksztacenia.

Wane jest umoliwienie uczniowi poznania jego indywidualnego stylu uczenia si, dominujcego kanau odbioru informacji, tego, czy jego umys atwiej przyswaja materia obrazowy, dwikowy, a moe bardziej potrzebuje okazji do dowiadcza-nia, uczenia si poprzez dziaanie. Istotn kwesti jest take to, kiedy nastolatek ma si uczy, o jakiej porze dnia. Czy jest sow, a moe skowronkiem? Kiedy jego umys najefektywniej przetwarza do-starczane informacje? To wszystko przyczynia si do podniesienia poziomu jakoci procesu uczenia si, wpywa realnie na osigane rezultaty w for-malnej ocenie ucznia.

samorealizacja,

rozwijanie i poszerzanie

pl wasnych

zainteresowa

wsppraca

z rwienikami,

ugruntowana pozycja

w grupie rwieniczej

autonomia

w wyborze cieki

rozwoju, ustalanie

wasnych celw

edukacyjnych

Powodzeniew uczeniu si

poznanie przez ucznia

swoich mocnych

i sabych stron oraz

indywidualnego stylu

uczenia si

indywidualizacja

procesu ksztacenia,

planowanie procesu

nauczania skierowanego

na ucznia

tworzenie klimatu

sprzyjajcego uczeniu

si oraz spoecznego

rodowiska

uczenia simetody i strategie

ksztacenia

dostosowane do

specyfiki pnej

fazy dorastania

12

Indywidualizacja procesu ksztacenia wie si z zagadnieniem diagnozy potrzeb, oczekiwa konkretnego ucznia, aktualnego stanu wiedzy, ktr dysponuje. Indywidualizacja oparta jest na relacji tutorucze, w ktrej nauczyciel umoliwia uczniowi coraz wiksz autonomi, tworzy rne moliwoci dokonywania wyboru.

Uwzgldniajc potrzeby ucznia, nauczyciel dosto-sowuje ofert edukacyjn, wybiera odpowiednie metody i strategie. Stwarza moliwo dyskutowa-nia w grupie rwieniczej, pokazuje, w jaki sposb zarzdza zasobami materialnymi i niematerial-nymi: czasem, przestrzeni, jak planowa i orga-nizowa wsplne oraz indywidualne projekty. Nauczyciel wyznacza zadania zwizane ze sztuk autoprezentacji, kreowaniem wasnego wizerunku w spoecznoci realnej oraz wirtual-nej. Przedstawia potencjalne zagro-enia, zwizanie z budowaniem ne-gatywnego wizerunku w sieci, opartego

na budzeniu sensacji wrd rwienikw. Jest to istotne, jeli chodzi o przygotowanie modego czowieka do wejcia na rynek pracy, ktre wie si z poczuciem odpowiedzialnoci, zdolnoci do kreatywnego mylenia, elastycznego podejcia do realizacji zada zawodowych.

Uzyskanie tego efektu moliwe jest m.in. dziki stworzeniu klimatu sprzyjajcego uczeniu si. Buduje to atmosfer bezpieczestwa w gru-pie. Stanowi rwnie podstaw do wsppracy, przeciwdziaa niezdrowej rywalizacji, osiganiu wasnych celw kosztem pozostaych czonkw grupy. Warto zatem dy do wspdziaania, rozwoju tutoringu rwieniczego. Przynosi on korzyci uczniom sabiej radzcym sobie z reali-

zacj programu nauczania, a jed-noczenie pomaga utrwala, prze-ksztaca i modyfikowa materia

uczniom osigajcym bardzo dobre wyniki w nauce.

NajWaNIejSZe

1. Edukacja na czwartym etapie edukacji koncentruje si na budowaniu indywidualnej cieki ksztacenia kadego ucznia.

2. Istotnymi czynnikami powodzenia wuczeniu s:

metody istrategie dostosowane do specyfiki potrzeb pnej fazy dorastania

wsptworzenie zuczniami klimatu sprzyjajcego uczeniu si

wsptworzenie zuczniami spoecznego rodowiska uczenia si

indywidualizacja procesu ksztacenia

poznanie przez ucznia swoich mocnych i sabych stron oraz swojego indywidualnego stylu uczenia si.

13

Karolina Marszaek, I rok studiw

Magdalena Jamniuk, 17 lat, NIeDZIelNe NAtCHNIeNIe

14

Agata Majzner, I rok studiw

Natalia Sylwestrzak, I rok studiwJoanna Zarycka-Jezierska, I rok studiw

15

Rozdzia

Modele istrategie pracy zuczniami szk ponadgimnazjalnych

2.1. Wprowadzenie, czyli organizowanie przestrzeni iwarunkw do uczenia si

Jako rodowiska edukacyjnego jest z perspekty-wy ucznia niezwykle istotna. Warto zwrci uwag na przestrze, pomieszczenie, warunki fizyczne, dostpno zasobw umoliwiajcych aktyw-ne korzystanie z informacji, takich jak pracownie multi-medialne, biblioteka, labo-ratorium. Poza materialnymi aspektami edukacji formalnej warto pamita o korzysta-niu z moliwoci, ktre daje rodowisko lokalne: domy kultury, instytucje oferuj-ce wolontariat. Organizacja warunkw do uczenia si to rwnie zastosowanie metod i strategii adekwatnych do wieku ucznia, m.in. metody dyskusji oraz strategii zarzdzania zasobami i aktywnego przetwarzania infor-macji. Komponenty te pozytywnie wpywaj na jako ksztacenia oraz indywidualny rozwj kadego ucznia.

2.2. Metoda dyskusji jako sztuka argumentacji

Dyskusja inspiruje uczniw do kreatywnoci, kszta-towania wasnych pogldw, wykorzystywania wiedzy w rnych nieznanych dotd kontekstach. Nauczyciel stosuje metod dyskusji, aby osign wyznaczone przez siebie cele. Pobudza uczniw do mylenia, zaprasza do aktywnego udziau w prze-biegu lekcji, umoliwia doskonalenie umiejtno-ci komunikacyjnych. Poprzez dyskusj mona te sprawdzi aktualny stan wiedzy uczniw i stopie opanowania omawianego materiau.

Naley podkreli znaczenie dyskusji w przebie-gu kadych zaj lekcyjnych. Warto wprowa-

dza j przy okazji trudnych, wieloznacznych zagadnie. Uatwia ona uczniom zrozu-mienie materiau i pozwa-la na spojrzenie z szerszej perspektywy poznawczej. Rozwija umiejtnoci aktyw-nego suchania oraz uwzgld-niania pogldw innych osb w ksztatowaniu wasnych zasobw wiedzy. Dyskusja to interakcja pomidzy ucznia-

mi na poziomie zarwno ilo-ciowym (wzajemny przekaz infor-

macji), jak i jakociowym (wymiana opinii, dowiadcze, wsplne formuo-

wanie znacze). Dyskusja pomaga wzbo-gaca sownictwo, rozwija umiejtnoci komunikacyjne, formuowanie wypowiedzi, niezwykle istotne w codziennym dialogu oraz sztuce autoprezentacji.

Metoda dyskusji to jedna zdydaktycznych metod

aktywizujcych. Polega na wzajemnej wymianie opinii ipogldw pomidzy

nauczycielem iuczniami lub tylko midzy uczniami. Wypowiedzi

opieraj si na kontrargumentach poszczeglnych uczestnikw lub

odnosz si do opinii innych osb.

16

Dyskusja przeprowadzona w okrelony powyej sposb przynosi pozytywne efekty. Na kadym z etapw nauczyciel peni funkcj moderatora. Inicjuje dyskusj, przedstawia cele i gwne zagad-nienia, ktre bd poruszane. Dba o jej przebieg, przestrzeganie regu dotyczcych komunikacji, nieprzeszkadzanie sobie nawzajem. Niezwykle wane jest pamitanie o roli pyta otwierajcych, pomocniczych. Pobudzaj one uczniw do aktyw-noci, kierunkuj tok mylenia, pomagaj odnie omawiany temat do innych sytuacji pozaszkolnych.

W dyskusji warto pamita o uprzedniej wiedzy uczniw, odnosi si do ich dowiadcze, poka-zywa zjawiska w otaczajcej rzeczywistoci, nazy-wa je. Wzmacnia to zaangaowanie nastolatkw i uatwia przyswojenie omawianego materiau, kt-ry dziki temu bdzie dla nich mniej abstrakcyjny. Na zakoczenie dyskusji warto dokona podsumo-wania, sprbowa wycign wnioski. Omwienie dyskusji zmotywuje uczniw do poczynienia re-fleksji zwizanej z danym tematem, wasnym pro-cesem rozumowania oraz odmiennym lub takim

Nauczyciel mwi Nauczyciel pyta

dba o obustronne zaangaowanie w dyskusj, sownie zachca do udziau

nauczyciel dostosowuje trudno pyta do moliwoci poznawczych swoich uczniw

dzieli si swoimi spostrzeeniami i wiedz dba o to, by adne pytanie nie pozostao bez odpowiedzi

udziela informacji zwrotnej, koryguje zadaje zoone pytania, zachca uczniw do mylenia,

inicjuje postp w momentach stagnacji

Tabela 3Etapy zastosowania metody dyskusji na lekcji

Na podstawie: Arends, 2004, s. 204.

1. Faza przygotowawcza

Przedstawienie celw i stworzenie odpowiedniej atmosfery do dyskusji.

2. Nadanie kierunku dyskusji

Nauczyciel przedstawia podstawowe reguy prowadzenia dyskusji, zadaje pytania otwierajce, opisuje sytuacj problemow, podaje przedmiot dyskusji.

3. Prowadzenie dyskusji

Nauczyciel monitoruje interakcje midzy uczniami, zadaje pytania pomocnicze, aktywnie sucha odpowiedzi, pilnuje przestrzegania regu, czuwa nad przebiegiem dyskusji, angauje si w ni, wypowiada wasne opinie, sdy.

4. Zakoczenie dyskusji

Nauczyciel pomaga w zakoczeniu dyskusji, skonstruowaniu wnioskw.

5. Omwienie dyskusji

Nauczyciel motywuje uczniw do przemyle zwizanych z dyskusj, jej przebiegiem, tokiem mylenia, ktrego dowiadczyli.

Tabela 4Zadania nauczyciela wprowadzeniu dyskusji

Na podstawie: Arends, 2004, s. 204.

17

samym stanowiskiem kolegw w klasie. Warto, by nauczyciel osobicie zaangaowa si w proces podsumowania, wyrazi swoje pogldy i otworzy uczniw na wspudzia w tym procesie.

Nauczyciel podczas dyskusji jest moderatorem, ko-munikuje zadania, stawia pytania. Przede wszyst-kim dba o obustronne zaangaowanie. Zachca uczniw do udziau. Udziela informacji zwrotnej, koryguje bdnie przedstawione fakty dotycz-ce omawianego materiau. Naprowadza na waci-wy tok mylenia. Nauczyciel rwnie pyta. Stara si dostosowa trudno stawianych pyta do wieku uczniw, stanu ich wiedzy, poziomu rozwoju my-lenia abstrakcyjnego.

Istotne jest, by nauczyciel zwrci uwag na war-to pyta bdcych w opozycji, na przekr. Motywuj one uczniw do wyraania swoich opi-nii, sdw, wzbudzaj okrelone emocje. Pytania zoone wymagaj natomiast gbszego zastano-wienia, uchwycenia sensu, motywuj do mylenia. Mog by stosowane w dyskusjach podsumo-wujcych modu tematyczny czy wikszy zakres

materiau z danego przedmiotu. Pomagaj mody-fikowa, przetwarza i dostosowywa przyswojo-ne informacje.

2.3. Ksztatowanie umiejtnoci organizacyjnych jako wsparcie procesu uczenia si

Wspczesna rzeczywisto promuje model ycia w cigym popiechu, wieloci zasobw, koniecz-noci dokonywania wyborw. Te waciwoci prze-noszone s rwnie do codziennoci edukacyjnej. Warto, by ucze w okresie pnego dorastania pozna strategie, ktre pomog mu w dobrej adapta cji w tych warunkach. Strategie te dotycz zarzdzania sob w czasie, elementami otoczenia zewntrznego, korzystania z zewntrznych rde informacji, wsplnego dziaania z innymi ludmi. Pomagaj one uczniowi w jego funkcjonowaniu w rodowisku szkolnym, rwieniczym i rodzin-nym w sposb harmonijny, pozwalajcy pogo-dzi realizacj aspiracji edukacyjnych z czasem wolnym. Jest to niezwykle istotne, poniewa daje moliwo uniknicia nadmiernego obcienia

Rysunek 2. Funkcje strategii zarzdzania zasobami wsamoorganizacji ucznia. Na podstawie: Ledziska i Czerniawska, 2010, s. 219225.

strategie dotyczce wsppracy z innymi ludmi

strategie zarzdzania sob w czasie

strategie zarzdzania elementami otoczenia zewntrznego

strategie dotyczce zewntrznych rde informacji

rodowisko szkolne

funkcjonowanie ucznia

rodowisko rodzinne, czas wolny

Samoorganizacja

ucznia

SUKCES

18

obowizkami, co moe spowodowa u nastolatka nagromadzenie stresu i pojawienie si zachowa ryzykownych, takich jak uzalenienia czy dziaania o charakterze przestpczym.

Funkcjonowanie w zmieniajcej si rzeczywi-stoci charakteryzuje si wzrostem tempa ycia. W zwizku z tym wiele osb ma niewystarczajc ilo czasu na wykonywanie codziennych obo-wizkw. Powodami tego s rne czynniki spo-eczne i czynniki jednostkowe, m.in.: niewaciwy sposb planowania, wykonywanie obowizkw za inne osoby, posiadanie zbyt duej iloci wol-nego czasu, brak potrzeby zarzdzania czasem,

uleganie czynnikom zakcajcym przebieg pracy oraz angaowanie si w kilka czynnoci naraz.

Istotn kwesti w panowaniu nad czasem jest wiadomo tego, ktre czynnoci trwaj najduej. Warto zatem poprosi uczniw o spo-rzdzenie planu wasnego dnia z podziaem na godziny i zastanowienie si, ktra z codziennych czynnoci jest najbardziej czasochonna. Godne uwagi jest rwnie to, by uczniowie pamitali o tych czynnociach, ktre nazywamy nicniero-bieniem. Stopniowa ich eliminacja spowoduje zwikszenie przedziau czasu, ktry mona efek-tywnie zagospodarowa.

Rysunek 3. Kroki wstrategii zarzdzania sob w czasie.Na podstawie: Ledziska i Czerniawska, 2010, s. 219225.

1

2

3

4

5

6

7

Jasne sformuowanie celw

start cele dalekosine cele bardziej szczegowe najblisze celenp. cel to zostanie prawnikiem: praca w kancelarii studia prawnicze zdanie matury powtarzanie materiau z historii

Przekadnie celw na konkretne terminy

np. powtarzanie materiau z historii w kady pitek przez trzy godziny w cigu trzech miesicy

Stworzenie planu dziaania na najbliszy rok, procze, miesic

warto pozostawi margines bezpieczestwa i nie wypenia szczelnie zadaniami caego czasu

Sporzdzenie planu tygodniowego

wany jest czas na uczenie si, odpoczynek, aktywnoci stae i niezalene od nas, warto pozostawi czas na niezaplanowane zajcia

Plany dziaania naley umieci w widocznym miejscu

np. powieszenie planu na tablicy korkowej nad biurkiem

Codzienne sprawdzanie planu, umieszczanie na nim dodatkowych, drobnych aktywnoci

skrelanie zrealizowanych spraw MOTYWACJA DO DZIAANIA!

Drobne obowizki warto wykonywa na bieco i nie odkada ich na pniej

w ten sposb wicej si i czasu pozostanie na realizacj istotnych, zaplanowanych dziaa

19

Strategi zarzdzania sob w czasie warto wpro-wadzi w kilku krokach, ktre mona przedstawi uczniom. Najwaniejsze jest okrelenie celu, do ktrego si dy. To on determinuje podejmowa-ne czynnoci, okres ich wy-konywania oraz poziom ich skomplikowania. Planujc, pamitajmy o zachowaniu rwnowagi pomidzy prac, uczeniem si a odpoczyn-kiem po to, by mzg mg si zregenerowa, co wpywa na efektywniejsze przyswajanie wiedzy, przyspieszenie czasu reakcji.

Planowanie to rwnie uwzgldnianie wasnych predyspozycji, pory dnia, w ktrej najwydajniej si pracuje. W tym celu mona przeprowadzi diagnoz dotyczc

bycia skowronkiem lub sow. Skowronki prefe-ruj prac porann, sowom natomiast najatwiej pracuje si w nocy. Niezalenie od tych rnic, pami pracuje w okrelonych porach, tzn. pa-

mi krtkotrwaa jest najbar-dziej efektywna w godzinach 8.00 10.00, pami operacyj-na (skomplikowane procesy mylowe) okoo poudnia, a pami dugotrwaa w go-dzinach popoudniowych.

Istotnym zasobem w proce-sie uczenia si nastolatka s ludzie funkcjonujcy w jego najbliszym rodowisku. Stanowi oni cenne rdo

wiedzy i dowiadcze. Niestety, wiele wskazuje na to, i wspczesna szkoa promuje postaw rywalizacji, stronic od wsppracy. Powodem

Strategie zarzdzania zasobami

to dziaania majce na celu tak organizacj iwykorzystanie zasobw wewntrznych izewntrznych, aby uczcy mg je uczyni pomocnymi

dla procesw poznawczych. Pomagaj worganizacji procesu uczenia si oraz wzaplanowaniu

innych sfer codziennego funkcjonowania.

Rysunek 4. Korzyci pynce zwdraania strategii wsppracy zinnymi.Na podstawie: Ledziska i Czerniawska, 2010, s. 219225.

poznawanie odmiennych

punktw widzenia,

formuowanie wasnego

stanowiska

korzystanie z wiedzy

i dowiadczenia

innych

zadawanie

pyta,

dyskutowanie

Strategie dotyczce

wsppracy z innymi

ludmi

przygotowanie do:

pracy w midzynarodowym, wielokulturowym zespole

wsplnych projektw, realizacji celw grupowych

spoecznego konstruowania wiedzy

zwracanie si

do innych ludzi

po pomoc

20

tej sytuacji jest otaczajca nas kultura sukcesu oraz konieczno rywalizacji w yciu dorosym, gdzie czsto trzeba stawa do rnego rodzaju konkursw, rywalizowa ze sob. Wsppraca na poziomie szkoy ponadgimnazjalnej jest wana, gdy stwarza warunki do spoecznego konstruo-wania wiedzy i funkcjonowania jed nostki w zr-nicowanym, nierzadko wielokulturowym zespole pracy w przyszoci. Wielokulturowo i zrni-cowanie to niektre z cech charakterystycznych wsp-czesnego rynku pracy, opar-tego na podstawach global-nej wioski, gdzie transakcje i projekty realizowane s za porednictwem Internetu, w obowizujcych jzykach biznesowych.

Przestrze stanowi jeden z czsto niedocenianych elementw wpywajcych na efektywno pro-cesu uczenia si. Jej waciwe zagospodarowanie tworzy klimat sprzyjajcy uczeniu si, pozytywnie

wpywa na koncentracj. Warto pamita, by kla-sa, w ktrej odbywaj si lekcje, bya wyposao-na w rodki dydaktyczne zgodne z przedmiotem nauczanym w tym pomieszczeniu. Wzmocni to efekt skojarzeniowy i wytworzy pozytywny zwi-zek pomidzy sal a przyswajanym materiaem.

Dodatkowe rda informacji poszerzaj perspek-tyw ujmowania omawianych na lekcjach zagad-

nie. Oprcz podrcznika, warto korzysta z encyklo-pedii, sownikw, czasopism popularnonaukowych oraz oglnie dostpnych rde internetowych portali edu-kacyjnych, blogw tematycz-nych. Poprzez zapoznawanie si z ciekawostkami tema-tycznymi mona wytworzy

pozytywne nastawienie do podejmowanych te-matw, wzbudzi ciekawo poznawcz, co w re-zultacie podniesie poziom efektywnoci procesu ksztacenia.

Interpretacja

Rodzaj analizy naukowej. Ma na celu wydobycie iobjanienie sensu tekstu, przypisanie mu okrelonego

znaczenia.

Tabela 5 Wskazwki dotyczce zarzdzania elementami otoczenia

Element otoczenia Wpyw na proces ksztacenia

Pomieszczenie ijego wyposaenie

jedno okrelone miejsce do uczenia si

rne treci rne wyposaenie pomieszczenia

porzdek na biurku wane, aby aktualnie potrzebne materiay byy pod rk

Kolory barwy ciepe maj pozytywny wpyw na proces uczenia si

barwy zimne s mniej korzystne

Zapachy lawenda relaksuje, mita pobudza, zapachy cytrusowe poprawiaj nastrj

Muzyka efekt Mozarta eksperyment wykazujcy pozytywny wpyw muzyki na proces uczenia

si, wane jest uwzgldnianie rnic indywidualnych; muzyka moe obniy poziom koncentracji u niektrych uczniw

Na podstawie: Ledziska i Czerniawska, 2010, s. 219225.

21

Rysunek 5. Rodzaje strategii przetwarzania informacji.Na podstawie: Mietzel, 2002, s. 204245.

2.4. Aktywne przetwarzanie informacji

Tok lekcji podajcej sprzyja biernemu uczestni-ctwu ucznia w zajciach. Ten stan obnia poziom zapamitywania przedstawianego materiau, gdy treci nie s przez ucznia w aden sposb opracowywane. Aby pobudzi go do dziaania, warto zaproponowa mu strategie aktywnego przetwarzania informacji. Pomog mu one w zro-zumieniu okrelonego zagadnienia, zapamita-niu najwaniejszych faktw oraz w dokonaniu

wasnej interpretacji czy formuowaniu sdw na dany temat.

Strategie podkrelania fragmentw tekstu s jed-n z form aktywnej pracy z materiaem. Ucze jest zobowizany do wyboru najwaniejszych zagad-nie. Poprzez zaznaczanie rnicuje on poziom istotnoci poszczeglnych akapitw. Przed selek-cj treci powinien on zapozna si z caym teks-tem, a nastpnie wybra te fragmenty, na ktre jego zdaniem naley zwrci szczegln uwag.

Tabela 6Zadania nauczyciela wrozwijaniu strategii notowania

Na podstawie: Mietzel, 2002, s. 345380.

Strategie przetwarzania informacjiin

dyw

idua

lne podkrelanie

fragmentw tekstu

notatki na podstawie tekstu

mapy mentalne

pisanie podsumowa

w maych

grupach

przetwarzanie poprzez zadawanie pyta, interpretacj materiau

pozostawianie czasu niezbdnego na zapisanie notatki

1 umieszczanie na tablicy sw kluczowych, powiza przyczynowo-skutkowych

4

kilkukrotne wypowiadanie

trudniejszych twierdze, sformuowa

2przedstawienie przygotowanego

planu w postaci wypunktowanej

sporzdzenie notatki wedug

tego planu uatwi nastpnie

przegldanie materiau

5

kategoryzacja materiau, nadawanie tytuu

poszczeglnym czciom wypowiedzi

3

Zadania nauczyciela

wrozwijaniu strategii

notowania

22

CIeKaWOSTKa

Notatki elektroniczne anotatki tradycyjne

Naukowcy z Uniwersytetu Princeton przeprowa-dzili eksperyment, w ktrym wzio udzia 65 stu-dentw. Mieli oni wysucha wykadw z rnych dziedzin na konferencji naukowej TED. Jedna gru-pa badanych otrzymaa laptopy (bez dostpu do Internetu), druga za kartki i dugopisy. W trakcie trwania wykadu studenci mieli wykona trzy zada-nia niezwizane z jego tematem. Po zakoczeniu prelekcji otrzymali oni pytania dotyczce wykadu polegajce na odtworzeniu faktw oraz weryfikuj-ce zrozumienie treci.

Badania wykazay, e obie grupy na takim samym poziomie zapamitay fakty, natomiast grupa no-tujca na laptopach wypada gorzej przy pyta-niach dotyczcych zrozumienia wykadu.

WNIOSKI: Osoby notujce na laptopach w mniej-szym stopniu przetwarzaj informacje ni te notu-jce na papierze. Poprzez selekcj treci osoby no-tujce na papierze s w stanie efektywniej streci dostarczone wiadomoci.

Na podstawie: Kartka i dugopis bardziej przydatne na wykadach ni laptop (01.05.2014). Strona internetowa: http://www.na-ukawpolsce.pap.pl/aktualno sci/news,400170,kartka-i-dlugo-pis-bardziej-przydatne-na-wykladach-niz-laptop.html

Rysunek 6. Kroki wkonstruowaniu map mentalnych.Na podstawie: Mietzel, 2002, s. 204245.

Krok 1 Krok 2 Krok 3

wyodrbnienie hasa

gwnego oraz

ustalenie pozostaych

wanych poj

poszukiwanie

zwizkw pomidzy

wszystkimi

pojciami

zbudowanie

mapy przez

wykorzystanie rnych

elementw

graficznych

Nie znajc caoci tekstu, ucze bdzie bowiem podkrela bezrefleksyjnie. Sytuacji tej mona unik-n, proponujc np. zaznaczanie tylko jednego zdania w danym akapicie. Zmotywuje to ucznia do pogbionego zastanowienia si nad omawia-nymi zagadnieniami.

Technik wspomagajc zapamitywanie tekstu jest rwnie sporzdzanie notatek. Pomaga ona w przetwarzaniu i zrozumieniu tekstu. Stosujc j, warto uwzgldni moliwo umieszczania

etykiety hasa, ktre bdzie dotyczyo danego fragmentu notatki. Haso mona zapisywa na marginesie. Trzeba pamita, by pozostawi pi-ciocentymetrowy margines, a zdaniom przypo-rzdkowa odpowiednie pojcia.

Atrakcyjnym dla uczniw sposobem zapisywa-nia treci jest wykorzystywanie form graficz-nych w tworzeniu notatek. Do tych form nale mapy mentalne. Su one przetwarzaniu za-gadnienia, lepszemu zapamitaniu. Pozytywne

23

rezultaty mona osign, proponujc uczniom notowanie wedug okrelonych etapw.

Pierwszym krokiem w tworzeniu mapy mental-nej jest wyodrbnienie hasa gwnego, wok ktrego buduje si ca kon-strukcj oraz ustalenie innych wanych poj. Drugi krok stanowi poszukiwanie po-wiza midzy wyodrbnio-nymi pojciami i naniesienie ich na schemat. W rodko-wej czci mapy znajduje si sowo klucz najwaniejsze haso, wok niego zebrane s pojcia, poczone liniami symbolizujcymi wzajemne powizania. Umieszczajc na mapie zwizki przyczynowo--skutkowe, warto zaznaczy ten fakt strzak, sygnalizujc kierunek owej zalenoci. Dla lepszego zapamitania mona wzbogaci map o symboliczne rysunki, ktre utrwal skojarzenia zwizane z tematem.

Aktywne przetwarzanie informacji moe przy-bra rwnie form pracy w maych grupach. Po podzieleniu uczniw na mniejsze zespoy trzeba poleci im wzajemne zadawanie pyta z zakresu danego tematu czy moduu. Takie poszukiwania

skaniaj do mylenia prob-lemowego i przetwarzania przyswojonej wiedzy. Po wy-konaniu tego wiczenia war-to przeprowadzi z uczniami analiz postawionych pyta. Naley omwi ich struktur: ktre z nich byy prawidowo postawione, ktre byy zbyt oglne lub dotyczyy mao istotnych szczegw. Przy pierwszych prbach pracy t metod uczniowie dla uat-wienia mog formuowa pytania wedug podanych im jako przykad schematw.

Uczniowie zadaj sobie nawzajem pytania, dziki temu aktywizuj potencja grupy, bior udzia w tutoringu rwieniczym, ucz si od siebie oraz utrwalaj treci

Rodzaje pyta Przykady

Pytania oglne W jaki sposb mona to wyjani? Podaj przykady.

W jaki sposb mona dowie, e?

Pytania ukierunkowane, wspomagajce rozumienie

W jaki sposb mona przedstawi wasnymi sowami usyszane informacje?

Pytania wice, ukazujce zwizki, porwnujce treci

Jakie cechy rnicuj od?

Jakie cechy wsplne posiadaj i?

W jaki sposb wpywa na?

Przecienie informacyjne

Stan, wktrym liczba odbieranych informacji jest zbyt dua, by mona

je byo skutecznie przetworzy. Wszczeglnoci dotyczy to informacji

prezentowanych wInternecie. Statystyczny uytkownik sieci

nie jest wstanie dotrze do najistotniejszych informacji,

odczyta je, przeanalizowa iwybra odpowiednie. Nigdy nie jest pewien,

e te dane, do ktrych dotar, s najbardziej rzetelne inajaktualniejsze.

towarzyszy mu zatem nieustajcy niepokj.

Tabela 7Rodzaje pyta wspomagajcych przetwarzanie materiau

Na podstawie: Arends, 2004, s. 198.

24

przedmiotu. Dodatkowo, wykorzystuj przyswo-jone informacje w nowych sytuacjach, przekada-j je na praktyczne zastosowanie w codziennoci pozaszkolnej.

Technika stawiania pyta na lekcji moe by wy-korzystywana rwnie w relacji nauczycielucz-niowie poprzez zadawanie pyta kluczowych. Obejmuj one okrelony zakres, moe by to modu, kilka lekcji lub jedna lekcja. Wsplne po-szukiwanie odpowiedzi trwa, w zalenoci od zagadnienia, jedn lub kilka lekcji. Warto to naj-waniejsze pytanie postawi na pocztku zaj, tak aby zainicjowa mylenie o nim w trakcie ich trwania.

Nie na wszystkie pytania uczniowie znajd odpo-wiedzi. Istnieje prawdopodobiestwo, e okae

si to dla nich za trudne lub wrcz niemoliwe do wykonania. Musz jednak doj do takiego wnio-sku sami i przeanalizowa, dlaczego tak si stao. Takie przemylenie braku lub bdnych odpowie-dzi jest wane dla poznania wasnego toku my-lenia, tego, w ktrym miejscu doszo do zmiany kierunku poszukiwa prawidowych odpowiedzi. Rezultatem moe by przeoenie owej sytuacji na inne, analogiczne treci i uniknicie utrwalania i powtarzania tego samego bdu w przyszoci.

Aktywne przetwarzanie informacji staje si istotne w dobie Internetu i napywajcej w zwizku z tym duej liczby rnorodnych treci. Przeczytanie, zapamitanie, przetworzenie i podjcie decyzji o tym, ktre informacje s niezbdne i wartocio-we, staje si wrcz niemoliwe. Nieustanne pozo-stawanie online powoduje nieprzerwany napyw

Tabela 8Charakterystyka pyta kluczowych

Na podstawie: Arends, 2004, s. 199.

Specyfika pyta kluczowych

Cel stawiania pyta kluczowych

Wjaki sposb sformuowa dobre pytanie kluczowe?

maj form otwart, nie weryfikuj znajomoci konkretnych faktw

wspomaganie celw ksztacenia i ich realizacji

dokadne sformuowanie i analiza gwnego celu lekcji

dotycz tematyki lekcji wzbudzanie ciekawoci

i motywowanie do poszukiwania odpowiedzi na nie

zdefiniowanie powiza pomidzy tematem lekcji a szerszym zakresem wiedzy

odnosz si do celu gwnego lekcji

motywowanie do zaangaowania wszystkich uczniw atrakcyjne wyzwanie

spojrzenie na tematyk z perspektywy ucznia: co wzbudzi jego ciekawo, zachci do kreatywnoci

poszukiwanie odpowiedzi moe trwa jedn lub kilka lekcji

wdraanie uczniw do krytycznego mylenia i samodzielnego formuowania odpowiedzi

zaangaowanie nauczyciela we wsplne poszukiwania

pytania stosuje si jako form pogbionej analizy i wskanik zrozumienia materiau

stwarzanie moliwoci zajmowania wasnego stanowiska, posiadania wasnej opinii i argumentowania

niepodawanie gotowej recepty dotarcia do odpowiedzi, lecz wskazanie kierunku poszukiwa

25

nowych treci. W rezultacie wiedza przyswojona wczeniej jest zalewana, wypierana czy tumiona przez nowe doniesienia.

W tej sytuacji kady uytkownik Internetu staje przed wyzwaniem bycia wiadomym, dokonuj-cym wyboru odbiorc. Bardzo trudnym zadaniem jest ocena jakoci informacji, ktre napywaj co-dziennie. Ponadto uytkownik, poszuku-jc interesujcych go zasobw, moe mie wraenie, e to, do czego dotar, jest niewystarczajce lub znalezione informacje si wykluczaj. Stay do-stp do zasobw informacyjnych nie powoduje, e czowiek jest bardziej poinformowany, wrcz przeciwnie, czuje si zdezoriento-wany. lizga si po nastpnych treciach, powierzchownie si z nimi zapoznajc, nie dokonuje analizy. W tej sytuacji informacja nie jest tosama z wiedz. Stanowi one odrbne kategorie. Wiedza to ustruk-turyzowana, majca powizania ze sob sie. Informacje natomiast to doniesienia,

luno rozrzucone fakty, z ktrymi uytkownik Internetu musi codziennie si zmierza i dokony-wa okrelonych jakociowych wyborw.

Wanym aspektem tego procesu jest zatem zwrcenie uwagi na rdo, nazw portalu za-mieszczajcego dane treci. Istnieje wiele portali

publikujcych wiarygodne informacje zagwarantowane przez instytucje, au-torytety ze wiata nauki. Filtrowanie

treci staje si konieczne dla pogbio-nego zastanowienia si nad informacj.

Istotne jest to rwnie dla naszego mzgu, ktry, cigle bombardowany nowymi bod-cami, pracuje na wyszym poziomie ni mz-gi rodzicw czy dziadkw wspczesnych nastolatkw.

2.5. Koa zainteresowa jako przestrze indywidualnego rozwoju ucznia

Edukacja pozaformalna w szkole po-nadgimnazjalnej peni niezwykle istotn funkcj. Oferta k naukowych stwarza

Rysunek 7. Proces filtrowania informacji zawartych wInternecie.

Informacja elektroniczna

Informacja elektroniczna

Potrzebna informacja

Informacja elektroniczna

UytkownikInternetu

Filtrowanie

1

2

3

26

Rysunek 9. Wpyw wolontariatu na rozwj nastolatka.

Rysunek 8. Znaczenie k zainteresowa wrozwoju ucznia.

rozwj decentracji mylenia,

przyjmowania perspektywyinnych osb

moliwo dowiadczania,

testowania siebie w rnychsytuacjach

Korzycipynce

z wolontariatu

moliwo realizacjiwasnych

projektw,pomysw

rozwj kompetencjispoecznych

wykorzystywanie wiedzy

teoretycznej w praktyce

uatwienie wyboru kierunku studiw,

cieki karieryzawodowej

rozwj kreatywnoci,

innowacyjnoci,przedsibiorczoci

przygotowanie do penienia rl

spoecznych w przyszoci

Koa zainteresowa

Rozwijanieuzdolnie,

talentw ucznia

Budowanieindywidualnejcieki rozwoju

Wybr kierunkustudiw

Wybr ciekikariery zawodowej

27

warunki do pogbiania wiedzy z zakresu zainte-resowa wasnych ucznia, wyboru indywidualnej cieki rozwoju. Umoliwia eksperymentowanie, testowanie swoich zasobw intelektualnych w r-nych dziedzinach. Dziaania te pomagaj w wybo-rze przyszego kierunku studiw czy kariery zawo-dowej. Wprowadzaj rwnie w wiat dorosoci, odpowiedzialnoci za wykonywane zadania i obo-wizki. Rol nauczyciela w tym obszarze jest bycie przewodnikiem, tutorem, motywujcym do uczest-niczenia w rnych formach doskonalenia.

Wan funkcj w rozwoju nastolatka peni wolon-tariat. Przygotowuje do penienia rnego rodzaju rl spoecznych w przyszoci. Stwarza moliwo przenoszenia wiedzy na praktyczne sytuacje, ktre zdarzaj si w pracy zawodowej. Pomaga rwnie

w pniejszym wyborze zawodu poprzez spraw-dzenie siebie w konkretnej tematyce.

Wolontariat rozwija kreatywno, innowacyj-no, pasj, przedsibiorczo, samodzielno w myleniu i krystalizowaniu wasnego stanowi-ska. Pomaga w realizacji pomysw, projektw. Poprzez prac w zrnicowanym zespole kszta-tuje kompetencje spoeczne. Wpywa na dosko-nalenie zdolnoci decentracji w sposobie my-lenia, przyjmowanie perspektywy innych osb. Wolontariat jest rwnie sposobem na budowanie relacji mistrzucze. Zadaniem mistrza jest zatem pokazywanie rnych drg, stwarzanie warunkw do dowiadczania i wspomaganie dokonywania mdrych wyborw, a take przygotowanie do po-mylnego wkraczania w doroso.

Kategorie Kompetencje ucznia

rda informacji, wyszukiwanie

informacji

znajomo podstawowych rde informacji naukowej, umiejtno wykorzystywania ich w elementarnym stopniu; umiejtno poruszania si w katalogach bibliotek akademickich

umiejtno dokonania selekcji rde informacji przy uwzgldnieniu dodatkowych kryteriw, takich jak atwo i efektywno korzystania, znajomo zoonych strategii wyszukiwania

umiejtno przeformuowania zapyta informacyjno-wyszukiwawczych przedstawionych w jzyku mwionym na jzyk systemu informacyjnego

Komunikacja

znajomo czynnikw wpywajcych na komunikacj, wiadomo rnego odbioru informacji przekazywanych przez Internet lub podczas rozmowy telefonicznej, ktry zaley od okolicznoci i moliwoci odbiorcy

umiejtno precyzyjnego przekazywania informacji za porednictwem komunikatorw internetowych, telefonw komrkowych

Wizerunek

znajomo podstawowych elementw wizerunku, umiejtno ich interpretacji, krytycznej analizy, np. wiadomo wykorzystywania wizerunku przez osoby publiczne do osignicia okrelonych celw (m.in. zdobycia popularnoci)

umiejtno kreowania wasnego wizerunku w zalenoci od kontekstu, m.in. na portalach spoecznociowych, wiadomo publicznego dostpu do udostpnianych treci, komentarzy

rozumienie konsekwencji negatywnego wizerunku, brak przyzwolenia na wykonywanie kompromitujcych filmw, zdj podczas imprez

Na podstawie: Dbrowska i in., 2013.

Tabela 9Obszary kompetencji medialnych uczniw szkoy ponadgimnazjalnej

28

2.6. Pokolenie Google auczenie si modziey

Pokolenie Google czy pokolenie online to nasto-latki, dla ktrych wiat Internetu stanowi integral-n cz codziennego ycia. W sieci buduj relacje interpersonalne, korzystaj z zasobw informa-cyjnych, kreuj swj wizerunek, dziel si zain-teresowaniami, pasj. Cho posiadaj niezwykle rozwinite umiejtnoci techniczne, nie zawsze wykazuj krytycyzm wobec informacji zawartych na por-talach internetowych.

Z analizy raportw PISA, PIAAC, ICILS, OECD Problem Solving wynika, e:

polscy uczniowie w mniejszym stopniu ko-rzystaj z technologii informacyjno-komu-nikacyjnych (TIK) w procesie uczenia si po-szczeglnych przedmiotw ni ich rwienicy w innych krajach

rozwizywanie problemw nietypowychprzy uyciu komputera, rozwizywanie zada

matematycznych wykorzystujcych TIK, czy-tanie tekstw elektronicznych sprawia trud-noci i najsabszym, i najlepszym uczniom

uczniowie niemaj wiadomociwszystkichzjawisk wystpujcych w sieci oraz konse-kwencji, jakie mog one spowodowa.

Zadaniem nauczyciela jest zatem przygotowanie uczniw do roli aktywnych uczestnikw spoe-czestwa informacyjnego. Warto, by mia on na

uwadze doskonalenie kom-petencji informacyjnych/cyfrowych uczniw w kate-goriach: poszukiwania, prze-twarzania rde informacji, komunikacji oraz budowania wasnego wizerunku w sieci. Wane jest rwnie wdra-

anie uczniw do mylenia o prawie autorskim w Internecie, etyce bycia w sieci, zamieszczaniu materiaw, ktre nie naruszaj godnoci drugiej osoby. Konsekwencjami negatywnych zachowa mog by odpowiedzialno karna i odpowied-nie sankcje, ktre ponios uczniowie w sytuacji wszczcia postpowania sdowego.

SONDaOWNIa

Sposoby korzystania zportali spoecznociowych przez nastolatkw

Z sondau przeprowadzonego wrd 120 uczniw szkoy ponadgimna-zjalnej wynika, e 35% respondentw wkreatywny sposb wykorzystuje media: prowadzi blogi tematyczne, posiada profile tematyczne na por-talach spoecznociowych, udostpnia na kanaach YouTube nagrania wykonywanych przez siebie utworw muzycznych. Najpopularniejszym sposobem prezentacji zainteresowa wInternecie okazay si profile na portalu spoecznociowym Facebook 55% badanych zadeklarowao wy-korzystywanie mediw wcelu udostpniania treci edukacyjnych.

Na podstawie: Badania wasne, 2014.

Pokolenie Google

Osoby urodzone po 1993 roku, wychowane wepoce Internetu,

nazywane cyfrowymi tubylcami, nie znaj wiata bez mediw.

29

Podstawowe kompetencje informacyjne s nie-zbdne do wykorzystywania mediw w sposb kreatywny. Uczniowie poprzez media upublicz-niaj wasne zainteresowania: zakadaj kanay na YouTube, grupy dyskusyjne, profile tematyczne na Facebooku.

Warto spoytkowa naturaln fascynacj uczniw technolo-giami cyfrowymi do budo-wania sieci opartych na tuto-ringu rwieniczym, uczenia si poszukiwania i filtrowania informacji, spoecznego two-rzenia wiedzy. Jest to sposb na urozmaicenie zaj lekcyj-nych, np. poprzez zapropo-nowanie stworzenia elektro-nicznego portfolio. Kreatywne wykorzystywanie Internetu moe te pozytywnie wpyn na roz-

wj kompetencji pracownika przyszoci: in-nowacyjnoci, kompetencji cyfrowych,

wsppracy w wirtualnym wiecie, przetwarzania informacji, co jest niezbdne do funk-cjonowania na wspczes-nym rynku pracy.

Pokolenie kopiuj-wklej

Nieustajcy dostp do zasobw elektronicznych ma rwnie negatywn stron. Wspczeni ucz-niowie s okrelani mianem pokolenia kopiuj-

-wklej. Cz z nich, zamiast aktywnie tworzy czy prze-twarza informacje, kopiuje i ciga pliki zamieszczane na portalach typu Chomikuj. pl. Najpopularniejszym rd-em informacji jest dla nich Wikipedia, gdzie znajduj si nie zawsze potwierdzone i wiarygodne treci. Niestety, jak wskazuj badania, dla niektrych jest to jedno z podstawowych rde wie-

dzy o wiecie. Przyczyn tego zjawiska jest kilka. Najwaniejsze z nich to atwy dostp i szybko realizacji zadania. Do uzyskania podanych re-zultatw wystarcz podstawowe kompetencje cyfrowe. Informacja jest wic dostpna natych-miast, tu i teraz.

Kopiowanie plikw nie zawsze jednak oznacza brak poszanowania prawa autorskiego przez ucz-niw. W wikszoci przypadkw wynika to z nie-znajomoci zasad jego respektowania. Uczniowie

CIeKaWOSTKa

ciganie plikw zsieci

Badacze z University College London wskazali, e 89% uczniw rozpoczyna wyszukiwanie informa-cji od wyszukiwarki internetowej (jedynie 2% wy-biera stron internetow biblioteki). Pokazali oni rwnie, e wspczesne nastolatki z pokolenia

Google uwielbiaj ciganie za darmo, wykorzy-stuj kad okazj do pobrania pliku bez opat, co ciekawe, nie zawsze otwieraj plik, by go odczy-ta, w powierzchowny sposb przeszukuj treci znajdujce si w Internecie.

Na podstawie: Williams, P. i Rowlands, I. (2008). The Google Ge-neration: Information behaviour of the researcher of the future. A British Library/JISC Study.

Kompetencje cyfrowe

Umiejtnoci niezbdne do korzystania ztechnologii cyfrowych,

posugiwania si technologiami informacyjno-komunikacyjnymi wswobodny ikrytyczny sposb wkomunikacji, czasie wolnym,

szkole ipracy.

30

WaRTO ZaPaMITa

Licencja Creative Commons

Zdjcia do prezentacji, muzyk mona legalnie wykorzystywa ze rde opartych na licencji Creative Commons z uznaniem autorstwa . Przy publikacjach elektronicznych podajemy stron internetow z dat pobrania jako rdo. Warto korzysta ze zbiorw opartych na otwartej licencji Open Access.

Istniej cztery warunki opisujce licencj Creative Commons:

1. uznanie autorstwa dozwolone jest kopiowanie i modyfikowanie utworu objtego prawem autorskim oraz opracowane w oparciu o niego utwory zalene pod warunkiem przywoania nazwiska autora oryginalnego utworu

2. uycie niekomercyjne dozwolone jest kopiowanie imodyfikowanie utworu objtego prawem autorskim oraz opracowane w oparciu o niego utwory zalene tylko iwycznie do celw niekomercyjnych

3. na tych samych warunkach dozwolone jest upowszechnianie utworw zalenych na takiej samej licencji, jaka dotyczy utworu oryginalnego

4. bez utworw zalenych dozwolone jest upowszechnianie utworu tylko iwycznie woryginalnej postaci.

szkoy ponadgimnazjalnej kieruj si myleniem, i wszystko, co jest umieszczone w sieci, mona do-wolnie wykorzystywa. Nie maj oni wiadomoci konsekwencji prawnych, ktre mog ponie.

Zadaniem nauczyciela jest wic zapoznanie ucz-niw z obowizujcym prawem oraz pokazanie im wyszukiwarek darmowych zdj do prezentacji, sposobw cytowania informacji zaczerpnitych ze rde internetowych czy portali edukacyjnych i naukowych, zamieszczajcych wiedz opart na

solidnych podstawach teoretycznych i badaniach naukowych. wiadomo tych uregulowa i zna-jomo legalnych rde zaprocentuje w efek-tywnym penieniu rl spoecznych w przyszoci. Przygotuje to uczniw do rzetelnego pisania prac, prezentacji na studiach oraz konstruowania pro-jektw w przyszej pracy. Pomoe uksztatowa mylenie o tym, e kady wytwr, rwnie elek-troniczny, ma swoj warto intelektualn, a sam autor dooy stara, by jego zdjcie, ksika czy utwr muzyczny byy na jak najwyszym poziomie.

31

CIEKAWOSTKA

Znajomo przepisw prawa autorskiego wsieci wrd nastolatkw

Badania przeprowadzone przez Michaa Danielewicza i Alka Tarkowskiego w 2012 roku wykazay, e 52% respondentw uznao ciga-nie muzyki i filmw z Internetu za nieuczciwe,

jednak wikszo 75%, nie uwaa tego za kra-dzie. 72% badanych sdzio, e skoro Internet daje sposobno do swobodnego kopiowania i korzystania z treci, to wykorzystywanie tych r-de nie powinno by karane.

Na podstawie: Danielewicz, M. i Tarkowski, A. (2012). Prawo autorskie w czasach zmiany. O normach spoecznych korzystania z treci, s. 11.

NajWaNIejSZe

1. Metoda dyskusji aktywizuje uczniw, pobudza do mylenia, uzasadniania wasnego stanowiska. Pozwala w twrczy sposb przepracowa trudne dla uczniw zagadnienia. Poszerza ich perspektyw poznawcz, pozwala na doskonalenie kompetencji komunikacyjnych.

2. Strategie zarzdzania zasobami ukazuj uczniowi, w jaki sposb planowa sw aktywno, jak efektywnie korzysta zzewntrznych rde informacji, co jest wane we wsppracy z innymi ludmi, jak organizowa przestrze sprzyjajc uczeniu si.

3. Aktywne przetwarzanie informacji wspiera proces rozumienia danego materiau, pomaga selekcjonowa informacje dostpne w Internecie, wybiera wane iwartociowe zperspektywy edukacyjnej. Jest niezbdne do funkcjonowania we wspczesnym smogu informacyjnym.

4. Koa zainteresowa iwolontariat uatwiaj okrelenie wasnych zainteresowa oraz dokonanie wyboru przyszej cieki edukacyjnej izawodowej, stwarzaj te okazj do dowiadczania itestowania siebie wrnych rolach spoecznych.

5. Wspczeni uczniowie to przedstawiciele pokolenia Google. Integraln czci ich ycia jest Internet. Warto ukierunkowa ich fascynacj wprocesie ksztacenia, angaujc ich wkreatywne wykorzystywanie mediw: blogi, fora dyskusyjne, prezentacje multimedialne, strony tematyczne. Niezbdne jest przedstawienie im zasad korzystania zsieci iprawa autorskiego wodniesieniu do rde elektronicznych, by mogli unikn konsekwencji prawnych, wynikajcych zniewiedzy.

32

Filip Starzec, 17 lat

Ania brzeziska, 18 lat

33

3 Rozdzia Rola izadania nauczyciela

3.1. Wprowadzenie, czyli nauczyciel jako autorytet wyzwalajcy

Rol nauczyciela na czwartym etapie edukacji jest bycie tutorem, czyli osob, ktra w indywi-dualnej relacji z uczniem pomoe mu w budowaniu wasnej cieki rozwo-ju, wyposay w narzdzia pozna-nia i okrelenia mocnych oraz sabych stron. Wane jest, by na-uczyciel wspiera doskonalenie talentw ucznia oraz by swoim zaangaowaniem i pasj dawa przykad oraz motywowa do twrczego dziaania. Powinien

te wspomaga jego potencja i kompetencje niezbdne do wejcia w dorose ycie oraz na wspczesny, wymagajcy rynek pracy.

3.2. Rola nauczyciela wodkrywaniu zdolnoci ucznia

Praca z uczniem zdolnym to wyzwanie dla na-uczyciela. Skadaj si na ni ocena ucznia pod wzgldem uzdolnie oraz dostosowanie metod i strategii pracy do jego potrzeb. Oprcz prze-

prowadzanych przez psychologw testw inteligencji istnieje szereg narzdzi diagnostycznych, kt-re mog stosowa pedagodzy

i nauczyciele. Uatwiaj one konstruowanie pniejsze-go planu pracy, stosowanie rodkw dydaktycznych spjnych ze stylem uczenia si i szybkoci przyswaja-nia materiau przez ucznia.

Tabela 10Wybrane narzdzia oceny ucznia zdolnego na czwartym etapie ksztacenia

Na podstawie: Cybis, Drop, Rowiski i Cieciuch, 2013, s. 6995.

Skala postaw twrczych i odtwrczych

(SPTO) Andrzeja Mirskiego

1Schedua obserwacyjna oglna

(Czesaw Nowaczyk)

4

Gra edukacyjno-diagnostyczna

TalentGame Tajemnice Aeropolis

2

Nauczycielski kwestionariusz

obserwacji umiejtnoci ucznia

(Samuel Ralph Laycock)

5Arkusz identyfikacji trzech skadnikw talentu

3

Z czego moe

skorzysta nauczyciel?

34

Propozycj pracy z uczniem zdolnym mog by korepetycje poznawcze, ktre wykraczaj poza tok lekcji podajcej. Wane jest, aby nauczyciel kon-centrowa si na praktycznym wykorzystaniu przy-swajanej wiedzy, doskonaleniu strategii uczenia si, organizacji pracy. To ucze jest stron aktywn,

samodzielnie poszukuje rde informacji. Ma on przyj rol badacza, odkrywcy, ma sam ocenia rezultaty wasnej pracy i modyfikowa plan dziaa-nia. To czyni go odpowiedzialnym za proces ucze-nia si oraz podwysza jego samoocen, kiedy odnosi sukces.

Nazwa metody Cele dydaktyczne

Odyseja umysu rozwizywanie problemw otwartych pobudza wyobrani i twrczo ucznia

dziedziny: mechanika budowanie pojazdw, dziea sztuki, prezentacje wybrane tematy, struktury budowanie obiektw, realizacje techniczne budowanie robotw

Twrcze rozwizywanie problemw wedug Alexa Osborna iSidneya Parnesa

burza mzgw; praca grupowa

generowanie nowych, twrczych, oryginalnych rozwiza

CoRT Edwarda de Bono metoda szeciu kapeluszy, metoda szeciu butw, planowanie dziaania i krokw do

rozwizywania problemw

Lekcje twrczoci rozwijanie odpowiedzialnoci i zaradnoci, tutoring rwieniczy, rozwijanie ciekawoci

i motywacji do podejmowania wyzwa poznawczych

CIeKaWOSTKa

Zjawisko korepetycji

Badania przeprowadzone przez Gorett Siadak w 2011 roku na prbie badawczej 400 uczniw wskazay, e 42,9% uczniw szk ponadgimna-zjalnych korzysta z pomocy korepetytora, w tym 45,5% uczszcza na korepetycje z matematyki, a 33,2% z jzyka obcego.

Ponadto uczniowie klasy I szkoy ponadgim-nazjalnej jako gwny powd korzystania z ko-repetycji podali ch wypenienia luki w wie-dzy (32,4%), spowodowanej rnic poziomu

nauczania w poprzednich placwkach edukacyj-nych. Uczniowie klasy III podali jako powd lepsze przygotowanie do egzaminu maturalnego.

Odsetek uczniw decydujcych si na korepety-cje z chci pogbienia zakresu wiedzy i swych zainteresowa jest w obu klasach niski i wynosi kolejno 8,1% w klasie I i 7,4% w klasie III. 24% bada-nych z I klasy i 46,2% badanych z III klasy szkoy po-nadgimnazjalnej zgodzio si z tez, i korzystanie z korepetycji podyktowane jest zbyt du iloci treci do przyswojenia w programach szkolnych.

Na podstawie: Siadak, 2013, s. 278288.

Na podstawie: Limont, 2005, s. 202208.

Tabela 11Wybrane metody pracy zuczniem zdolnym

35

Wikszo metod pracy z uczniem zdolnym bazuje na rozwoju postawy twrczej. Zadaniem nauczy-ciela jest te uwraliwienie nastolatkw na wieloaspekto-wo zjawisk. Warto, by moty-wowa on uczniw do syste-matycznej oceny pomysw. Nie moe natomiast narzuca im gotowych schematw. Powinien za to zwraca uwa-g na warto intelektualn nowych, nietypowych rozwi-za i podkrela walory ka-dego z wygenerowanych po-mysw. Stawanie nauczyciela w opozycji do sprawdzonych ju strategii postpowania, negowanie schematycznoci, zadawanie pyta otwartych motywuje uczniw do dal-szych poszukiwa, do wkra-czania na trudniejsze cieki.

Uczniowie zdolni, ktrym szkoa nie stwarza warun-kw do satysfakcjonujcego rozwoju, podejmuj decyzj o korzystaniu z korepetycji. Oto gwne powody: lepsze przygotowanie do egzami-nu maturalnego, rozwj wasnych zainteresowa i kompetencji, np. jzykowych. Korepetycje daj modym ludziom szans na indywidualn prac z nauczycielem uwzgldniajcym ich oczekiwania. Uczniowie otrzymuj informacj zwrotn o swo-ich bdach, s one omawiane i korygowane. Podczas zaj lekcyjnych nie zawsze jest to moli-we. Z jednej strony korepetycje s korzystnym roz-wizaniem dla uczniw biorcych w nich udzia, z drugiej generuj zjawisko nierwnych szans edukacyjnych. Zagraaj rwnie samodzielnoci

uczniw w przypadku podawania gotowych roz-wiza przez nauczyciela.

3.3. Nauczyciel jako osoba towarzyszca wprocesie wkraczania wdoroso

Wspczesna rzeczywisto oferujca mnstwo moli-woci rozwoju wymaga od jednostki samookrelenia, w-skiej specjalizacji, ktr dosko-nali podczas edukacji formal-nej i pozaformalnej. Generuje to potrzeb indywidualizacji procesu nauczania, dosto-sowania go do umiejtnoci kadego ucznia. Pierwszym krokiem nauczyciela rozpo-czynajcego organizacj tego procesu jest uoenie planu pracy indywidualnej z ucz-niem. Warto, by dokona on diagnozy potrzeb uczniw, sformuowa cele oglne i szczegowe, strategie mo-tywacyjne, podj decyzj o zastosowaniu konkretnych metod nauczania oraz zadba

o sprzyjajce rodowisko uczenia si. W indywidu-alizacji nauczania niezwykle istotne jest stopniowe zwikszanie autonomii ucznia poprzez przecho-dzenie przez rne poziomy samodzielnoci:

poziomkierowaniaprzeznauczycielapenakontrola nauczyciela

poziom oparty na wsppracy nauczycielaz uczniem projektowy

poziom cakowitej samodzielnoci ucz-nia ucze sam planuje i wykonuje zadania.

Indywidualizacja

Uwzgldnianie worganizacji procesu ksztacenia indywidualnych

waciwoci ucznia: stylu poznawczego, stylu mylenia, stylu uczenia si, sposobw przetwarzania przez niego treci icech temperamentu

iosobowoci. Dostosowanie do tych waciwoci metod, treci oraz dziaa pedagogicznych.

Celem owego dziaania jest rozwj potencjau kadego uczcego si czyli doskonalenie kompetencji ucznia ijego optymalny rozwj

wrodowisku szkolnym.

Na podstawie: Pilch, 2003, s. 298299; Ledziska i Czerniawska, 2010, s. 164165.

Nauczyciel-tutorNauczyciel posugujcy si metod

edukacji zindywidualizowanej, opierajcej si na indywidualnym spotkaniu tutora zuczniem. Tutor wspomaga poszukiwania ucznia,

razem z nim wyznacza ciek jego indywidualnego rozwoju.

36

WaRTO WIeDZIe

Korzyci pynce zindywidualizacji nauczania

Nadrzdnym celem nauczania jest optymalny rozwj kadego modego czowieka. Uczniowie si rni, nie ma wic jednego, niezawodnego sposobu, ktry byby dobry dla wszystkich.

Na efektywno nauczania w duym stopniu wpywa aktywno ucznia. Kady ucze podejmuje dziaania na waciwym sobie poziomie iwwybranej przez siebie formie.

Rnice indywidualne midzy uczniami (poziom inteligencji, zdolnoci, style poznawcze, style uczenia si, cechy osobowoci, temperamentu) wpywaj na przebieg procesu uczenia si i jego efekty. Nie istnieje zatem jedna metoda nauczania gwarantujca sukces.

Kady ucze pracuje we wasnym tempie i rytmie.

Uczniowie wykazuj specyficzne dla siebie zdolnoci, talenty iuzdolnienia.

Kady ucze zaczyna nowy poziom ksztacenia z odmiennym poziomem wiedzy i umiejtnoci oraz rnym wsparciem ze strony rodowiska rodzinnego.

Dla efektywnoci uczenia si istotne s waciwoci takie jak zainteresowania imotywacja. Warto pamita onich wtrakcie planowania procesu ksztacenia.

Wane: Brak indywidualizacji moe spowodowa nieadekwatny do moliwoci uczniw poziom osigni. Uczniowie mniej zdolni lub z deficytami zasobw wiedzy zpoprzedniego etapu ksztacenia nie bd potrafili sprosta wymaganiom szkoy. Uczniowie zdolni, natomiast, bd mieli sabsz motywacj do uczenia si, gdy wymagania bd poniej ich moliwoci.

Na podstawie: Ledziska i Czerniawska, 2010, s. 164165.

37

Dziaanie to sprzyja rozwojowi poczucia spraw-stwa u ucznia.

Wanym elementem efektywnej wsppracy nauczyciela z uczniem jest wzbudzanie w tym ostatnim motywacji wewntrznej. Warto, by pro-wadzcy zajcia ukaza uczniowi perspektyw osignicia sukcesu na przestrzeni roku, miesica, tygodnia. Wzmocni to jego wiar we wasne mo-liwoci i umoliwi obiektywny odbir przyszych osigni. W postpowaniu nauczyciela istotne jest rwnie wyraanie swych oczekiwa w spo-sb konsekwentny i pozytywny, np. Twoje mo-liwoci pozwol ci na rozwizanie tego zadania, Nowe treci mog by na pocztku trudne, ale poradzisz sobie z ich zrozumieniem. Przy realizacji skomplikowanych projektw motywujco dziaaj analogiczne historie osb, ktre z powodzeniem osigny zaoone cele. Warto, by nauczyciel

podczas trwania projektu podkrela wag poczy-nionych postpw i ukazywa drog, ktr ucznio-wi udao si do tej pory pokona.

Stawianie okrelonych wymaga wie si z aktu-alnym rozwojem ucznia oraz coraz wyszym po-ziomem oczekiwa wobec niego. Rezultatem tych dziaa jest uaktywnienie potencjalnych zasobw, doskonalenie posiadanych ju umiejtnoci oraz mobilizacja do dalszej aktywnoci. Warto pami-ta, by stawiane wymagania byy dostosowane do aktualnego zakresu wiedzy i umiejtnoci ucznia, a zadania stwarzay okazj do samooceny jego sa-bych i mocnych stron.

Dawanie uczniowi okrelonych wskazwek jest istotne z perspektywy jego rozwoju poznawczego. Kiedy pojawiaj si trudnoci, nauczyciel wskazuje kierunek, w ktrym ucze ma poda, unikajc

Rysunek 10. Specyfika edukacji do dziaania.

Rozwj kompetencji:

innowacyjnoci

podejmowania wyzwa

przedsibiorczoci

podejmowania decyzji/dokonywania wyborw

Przygotowanie do:

funkcjonowania na rynku pracy opartym na konkurencyjnoci

wiadomego korzystania z wieloci dbr kultury, edukacji, dostpu do informacji

Edukacja do dziaania

Edukacja do dziaania

38

tym samym podawania gotowych odpowiedzi. Moe on poleci uczniowi dodatkow literatur, ktra pomoe rozwika problem lub wskae tro-py umoliwiajce dotarcie do prawidowej odpo-wiedzi na nurtujce pytanie. Postpujc w ten sposb, nauczyciel wspiera samo-dzielno ucznia i przeciw-dziaa pojawieniu si postawy wyuczonej bezradnoci, pro-centujcej roszczeniowoci wobec innych osb.

Tutor opiera swoj prac na edukacji do dziaania, ktra pomaga wkracza modemu czowiekowi w dorose ycie, na wspczesny rynek pracy, wymagajcy postawy przed-sibiorczej, kreatywnej, po-dejmowania wyzwa i okre-lonych decyzji w szybkim, niemal zautomatyzowanym tempie. To z kolei prowadzi do bycia aktywnym czonkiem spoeczestwa, budujcym wasn ciek rozwoju, a nie biernym odbiorc propo-nowanych moliwoci ycia spoecznego.

Edukacja do dziaania jest zwizana z rozwojem kompetencji wymaganych przez rynek pracy, zmieniajcych si w jego obrbie form zatrudnie-nia. Pracownik, chccy dzisiaj otrzyma miejsce pracy, staje do konkursu. Wymaga si od niego bycia szczeglnym, niepowtarzalnym, widocz-nym na tle innych kandydatw. Jest to podykto-wane rozwojem technologii, wielkich sieci kor-poracji, ktre walcz o klientw poprzez coraz to nowe drogi przekazu, nowe niezbdne produkty. Z tego wzgldu zadaniem modego czowieka jest nieustanne podejmowanie nowych zada na dro-dze edukacyjnej i zawodowej.

Kursy, szkolenia, doskonalenie kompetencji jzy-kowych to codzienno wspczesnego nastolat-ka, a pniej modego dorosego. S one niezbd-ne do podnoszenia swoich kwalifikacji oraz bycia

konkurencyjnym, dziaajcym na rzecz rozwoju swej firmy pracownikiem. Potwierdza to szereg bada na temat przedsibiorczoci modych ludzi. Gromadz oni kapita, pracujc w korporacji, w p-niejszym za czasie zakadaj wasn dziaalno gospodar-cz. Prognozy gospodarcze wskazuj, e jest to jeden z nadchodzcych trendw na polskim rynku pracy.

Obok indywidualizacji oraz edukacji do dziaania wa-nym aspektem pracy ze wspczesnym nastolatkiem jest mediatyzacja procesu

nauczania. Nauczyciel, chcc w efektywny sposb dotrze do swoich uczniw, powinien posiada kompetencje w posugiwaniu si nowoczesny-mi technologiami. W ten sposb uniknie on wy-tworzenia si rnic w odbieraniu wiata, moe dostosowa przekaz do odbiorcw i w ciekawy sposb przedstawi najtrudniejsze nawet zagad-nienia. Wspczeni uczniowie myl obrazami, schematami, ich receptory s przyzwyczajone do odbierania interaktywnych treci. W zwizku z tym warto, by nauczyciel wykorzystywa te rodki i ka-nay przekazu na lekcji, wczajc uczniw do two-rzenia blogw, dyskusyjnych grup tematycznych, prezentacji multimedialnych.

Istotn kwesti jest, by nauczyciel wraz z wy-sokim poziomem kompetencji cyfrowych kry-tycznie analizowa treci internetowe. Powinien

Indywidualizm rywalizacyjny

Nadmierny nacisk na indywidualne dziaania uczniw przy braku ich

wsppracy moe doprowadzi do zbudowania postawy indywidualizmu

rywalizacyjnego, tzw. wycigu szczurw. Polega on napozbawionym

sensu, bezwartociowym biegu, deniu do zdobycia pierwszego

miejsca nierzadko kosztem innych uczniw, chci bycia najlepszym.

Warto zatem pamita ostosowaniu zrnicowanych metod nauczania

iuczenia si, opartych na indywidualnej pracy ina wsplnym tworzeniu projektw klasowych. Realizacja

wsplnych celw integruje grup.

39

przekazywa t wiedz swym uczniom oraz przedstawia uregulowania dotyczce praw au-torskich, poszanowania wasnoci intelektualnej, zarwno autorytetw publikujcych w Internecie, jak i kadego uytkownika umieszczajcego tam

wytwory swej pracy. Te same zasady dotycz rw-nie nauczyciela oraz wykorzystywanych przez niego podczas lekcji materiaw, powinny by one opatrzone odpowiednimi przypisami oraz jasno wskazywa rdo elektroniczne.

Tabela 12Kompetencje cyfrowe nauczyciela

Na podstawie: Dbrowska i in., 2013.

umiejtno samodzielnego, swobodnego korzystania ze starych

i nowych mediw od gazet po portale spoecznociowe

1

umiejtno aktywnego wykorzystywania mediw: telewizji

interaktywnej, wyszukiwarek internetowych, uczestnictwo

w spoecznociach wirtualnych, czerpanie z zasobw medialnych w dziedzinie kultury,

midzykulturowego dialogu, uczenia si i codziennego uytkowania (np. biblioteki,

podcasty)

2

umiejtno krytycznej analizy informacji prezentowanych przez media, ocena ich jakoci, umiejtno interpretacji i weryfikacji przekazu pyncego z reklam, bezpiecznego uywania

wyszukiwarek

3

umiejtno kreatywnego wykorzystania mediw, udostpniania obrazw,

informacji poprzez nowoczesne kanay dystrybucji Internet, inne media

4

umiejtno weryfikacji legalnych i nielegalnych rde informacji, znajomo zagadnie dotyczcych prawa autorskiego,

propagowanie kultury legalnoci w odniesieniu do twrcw i odbiorcw treci

5

Kompetencje cyfrowe

nauczyciela

fot. Ola Koziciska, 14 lat, FRANCeSCAAleksandra eppek, 17 lat, PORtRet PANI OD PRZeDMIOtOW ZAWODOWyCH

40

NajWaNIejSZe

1. Zadaniem nauczyciela w odkrywaniu zdolnoci ucznia jest diagnoza jego potrzeb i moliwoci oraz dostosowanie metod pracy do poziomu tych moliwoci. Wane jest take pobudzanie do twrczego/nieszablonowego rozwizywania problemw otwartych.

2. Indywidualizacja nauczania, wdraanie edukacji do dziaania iwspdziaanie wwiecie cyfrowym s istotnymi komponentami pracy nauczyciela zuczniem przygotowujcym si do wkraczania wdoroso. Porednio decyduj opo-zytywnym stosunku do penienia rnorodnych rl spoecznych w okresie wczesnej dorosoci.

3. Jednym z potencjalnych zagroe budowania indywidualnej cieki rozwoju jest zbyt daleko idca koncentracja ucznia na wasnych osigniciach, czyli indywidualizm rywalizacyjny.

Dominika Cielak, I rok studiw

41

4 RozdziaPotencja absolwenta szkoy ponadgimnazjalnej

4.1. Wprowadzenie, czyli zasoby ucznia rozpoczynajcego czwarty etap edukacji szkolnej

Ucze, wkraczajc w czwarty etap edukacji, ba-zuje na umiejtnociach rozwizywania prob-lemw, pracy projektowej, penienia rnorodnych rl spoecznych. Jego zasobami na progu edukacji ponadgim-nazjalnej s rwnie opano-wane wczeniej kompeten-cje kluczowe, ktre stanowi fundament rozwoju kompe-tencji pracownika przyszoci. Podstawowe kompetencje naukowo-techniczne i infor-matyczne, umiejtno ucze-nia si, inicjatywa i przedsi-biorczo pomagaj uczniowi zaadaptowa si w rodo-wisku zindywidualizowanej edukacji ponadgimnazjalnej. Ponadto pomagaj w prbie nakrelenia wasnej drogi rozwoju oraz w uksztatowaniu postawy jednostki gotowej do podjcia wyzwania uczenia si przez cae ycie.

4.2. Zmiany wzakresie kompetencji poznawczych

Czwarty etap edukacji stanowi dla ucznia in-tensywny czas zmian w zakresie kompetencji poznawczych. Wyzwania intelektualne, ktrych

dowiadcza, oraz sukcesywnie rosnce oczekiwa-nia generuj konieczno dostosowania si do nowych warunkw. Ucze zaczyna dostrzega problemy w niejednoznaczny sposb, rozwaa je z rnej perspektywy, poszukuje wasnej interpre-tacji, rnych drg rozwizania. Myli refleksyjnie, gbiej zastanawia si nad rzeczywistoci. Z jed-nej strony powoduje to rozszerzenie jego hory-zontw, z drugiej budzi niepewno co do susz-noci wyborw.

Dla nastolatka to rwnie faza testowania, ze-stawiania ze sob opozycyjnych pogldw, zro-zumienia, e nie wszystko jest jednoznaczne,

czarne lub biae, e niektre z tych pogldw budowane byy pod wpywem sytuacji, ktrym czowiek poddawa-ny jest w caym swoim y-ciu. Zadaniem nauczyciela jest wic stworzenie takich warunkw, by ucze mia sposobno dowiadcza rnych sytuacji, sprawdza si w podejmowanych dzia-aniach. Nastolatek powinien mie moliwo pozna-nia swoich mocnych stron i atutw, ktre utwierdz go w przekonaniu, e susznie

wybra drog rozwoju, e bya to najlepsza z pro-ponowanych mu lub moliwych opcji.

Rozpoczynajc czwarty etap edukacji, ucze wkracza na drog, ktra ma go przygotowa do wejcia we wczesn doroso, do podjcia pierwszej pracy zawodowej i wyboru kierunku studiw. Wszystkie zmiany zachodzce w za-kresie kompetencji poznawczych su zatem przygotowaniu go do bycia wiadomym, aktyw-nym czonkiem wspczesnego spoeczestwa,

Mylenie formalne

termin stosowany przez Jeana Piageta jako okrelenie formalnych, logicznych procesw poznawczych.

Wjego skad wchodzi mylenie abstrakcyjne. Przyjmuje ono

posta wnioskowania, odnosi si do rzeczy hipotetycznych

ipotencjalnie realnych, rzadziej do zdarze rzeczywistych iaktualnie

spostrzeganych. Nie jest ono zwizane zfizycznymi obiektami

isytuacjami.

Na podstawie: Reber, 2000, s. 217.

42

opartego na wielu moliwociach, ale i na ko-niecznoci cigego dokonywania wyborw.

4.3. Zmiany wzakresie kompetencji spoecznych

Wanym wyzwaniem, ktre stoi przed uczniem na czwartym etapie edukacji, jest rozwijanie kompe-tencji mikkich. Stanowi one fundament wsp-dziaania w zespole, radzenia sobie z problemami, stresem, adaptacji w rodowisku szkolnym oraz pracy zawodowej. Deklaracje pracodawcw wska-zuj na brak owych kompetencji wrd modych pracownikw. Posiadaj oni wystarczajcy zakres

wiedzy, lecz nie potrafi organizowa wasnej pracy, komunikowa si w zespole, atwo ulegaj chwili, emocjom. Warto zwrci uwag na dosko-nalenie wanie tych umiejtnoci, stwarza oka-zj do publicznych wystpie, autoprezentacji, negocjowania, wsplnego ustalania regu, zasad po to, by mody czowiek by przygotowany do realizacji swych dalszych aspiracji edukacyjnych i zawodowych.

Istotn zmian jest rwnie porzdkowanie was-nej aktywnoci, wybr dominujcej formy pog-biania zainteresowa. Mog by to koa zaintere-sowa, podejmowanie pierwszych dowiadcze

Mylenie formalne

dostrzeganie rnych opcji

zadawanie wnikliwych pyta

poszukiwanie racjonalnych rozwiza

wczanie w wypowiedzi metafor, ironii jako rodka wzbogacajcego tre przekazu

Mylenie postformalne

zdolnodorealistycznegoujmowaniarzeczywistoci

zdolnodorozumienianiektrychzasadspoecznych jako umownych

umiejtno zestawiania opozycyjnych opinii, argumentw w spjn cao

Mylenie refleksyjne

zdolno do wyobraenia sobie wasnej cieki rozwoju, przyszych studiw, pracy zawodowej

Zdolno do decentracji

stopniowe dostrzeganie innych punktw widzenia, perspektywy innych osb, rnych racji

Mylenie formalne

zdolno do mylenia hipotetycznego w odniesieniu do edukacji szkolnej

zdolno do logicznego, abstrakcyjnego ujmowania rzeczywistoci

rozwizywanie problemw z rnych dziedzin wiedzy (przedmiotw szkolnych)

Mylenie refleksyjne

wyobraanie sobie sytuacji hipotetycznych

wyobraanie sobie rnych moliwych konsekwencji wasnych dziaa

Egocentryzm wmyleniu

koncentracja na sobie i wasnych pogldach w odniesieniu do rnych sytuacji i relacji z rnymi osobami

Zmiana

Kompetencje poznawcze ucznia

koczcego czwarty etap edukacji

Kompetencje poznawcze ucznia

rozpoczynajcego czwarty etap edukacji

Rysunek 11. Zmiany kompetencji poznawczych nastolatka na czwartym etapie edukacji (wszkole ponadgimnazjalnej).Na podstawie: Bardziejewska, 2005.

43

CIeKaWOSTKa

Kompetencje mikkie

Wyniki bada na temat kompetencji i kwalifikacji poszukiwanych przez pracodawcw wykazay, e na licie najwaniejszych z nich, oprcz znajomo-ci jzykw obcych, znalazy si tzw. kompetencje mikkie, tj. osobiste, interpersonalne, efektyw-na komunikacja, gotowo do uczenia si i roz-woju, zaangaowanie, umiejtno wsppracy

w zespole, umiejtno organizacji pracy i za-rzdzania sob w czasie, elastyczno, zdolno adapta cji w nowych warunkach. S to kompeten-cje ogl ne, ktre w wiecie cigej dezaktualizacji wiedzy wiadcz o chci doskonalenia i przes-dzaj o sukcesie zawodowym.

Na podstawie: Budnikowski, A., Dbrowski, D., Gsior, U. i Macio, S. (2012). Pracodawcy o poszukiwanych kompetencjach i kwalifikacjach absolwentw uczelni wyniki badania. E-mentor, 4(46). Strona internetowa: http://www.e-mentor.edu.pl/artykul/index/numer/46/id/946

Umiejtno porzdkowania aktywnoci

umiejtno dokonywania selekcji ofert (opcji) i ustalania priorytetw

podejmowanie aktywnoci ukierunkowanej na pogbianie zainteresowa, zdolnoci, realizacj swoich aspiracji

Umiejtno wchodzenia w role spoeczne zwizane z odpowiedzialnoci

umiejtnopodejmowaniazoonychform aktywnoci, np. wolontariat

podejmowaniepierwszychkontaktwz prac zawodow w rnych formach

wchodzeniewroletutora, doradcy, konsultanta pomagajcego kolegom

Kompetencje mikkie

emocjonalne radzenie sobie z trudnymi problemami umiejtno planowania i organizacji pracy radzenie sobie ze stresem chwilowym i dugotrwaym orientacja na realizacj celw mimo przeszkd

Umiejtno podejmowania rnych dziaa

eksperymentowanie

sprawdzanie samego siebie poprzez uczestnictwo w wielu koach zainteresowa

Umiejtno wchodzenia wrnorodne role spoeczne

wypenianie funkcji klasowych: przewodniczcy klasy, skarbnik, kronikarz, sprawozdawca

podejmowanie pierwszych prb wchodzenia w rol wolontariusza

wypenianie rnych funkcji podczas realizacji projektw klasowych: lider (koordynator), sekretarz, pomysodawca, ewaluator

Umiejtno pracy wzespole

wykonywanie wsplnych zada

denie do realizacji grupowych celw

Zmiana

Kompetencje spoeczne ucznia

koczcego czwarty etap edukacji

Kompetencje spoeczne ucznia

rozpoczynajcego czwarty etap edukacji

Rysunek 12. Zmiany kompetencji spoecznych nastolatka na czwartym etapie edukacji (wszkole ponadgimnazjalnej).Na podstawie: Bardziejewska, 2005.

44

zawodowych, wolontariat, ktry pozwala na sprawdzenie si w rnych, dotd nieznanych rolach spoecznych. Aktywnoci te pomagaj uczniowi w samookreleniu, specyfikacji, pozna-niu mocnych i sabych stron, uwiadamiaj mu, co roz-wija, a co korygowa. Jest to rwnie informacja dla nauczyciela, w jaki sposb pracowa z uczniem, na jakie aspekty zwrci uwag w do-borze metod pracy, propo-nowanych treci czy rodkw przekazu.

4.4. Zmiany wzakresie kompetencji samoorganizacji

Kompetencje samoorganiza-cji odnosz si do umiejt-noci zastosowania strategii umoliwiajcych efektywne zarzdzanie sob w czasie w odniesieniu do edukacji szkolnej i ycia codziennego. To, na jakim poziomie nasto-latek opanuje umiejtnoci planowania i organizowania, bdzie procentowao pozy-tywn adaptacj w otaczaj-cej rzeczywistoci, bazujcej na zmianie zarwno rodowi-ska pracy, jak i koniecznoci pracy w rygorze czasowym.

Ucze na progu czwartego etapu eduka-cji bazuje na kompetencjach posugiwa-nia si strategiami metapoznawczymi,

w odniesieniu do organizacji wasnego uczenia si: strategii zapamitywania, odtwarzania, no-towania stosowania map mentalnych. Stanowi to punkt wyjcia do rozwijania strategii zarzdza-

nia zasobami, ktre moe wykorzystywa nie tylko w odniesieniu do edukacji szkolnej, lecz rwnie dziaa wykraczajcych poza ni. Na czwartym etapie edukacji ulega zmianie rwnie spo-sb wykorzystywania owych strategii. To ucze testuje, modyfikuje i dostosowuje do wasnych potrzeb dostp-ne strategie. S one zatem wiadom decyzj ucznia, podpart wasnym dowiad-czeniem, prbami i bdami, z ktrych wyciga wnioski. W ten sposb osiga on au-tonomi, ktra zaprocentuje w podejmowaniu przyszych rl i w procesie adaptacji w zmieniajcych si warunkach ycia.

4.5. Zasoby ucznia koczcego czwarty etap edukacji

Zakoczenie czwartego eta-pu edukacji wie si z wa-nymi decyzjami dotyczcymi dalszej drogi yciowej. S to

podjcie pracy zawodowej i/lub wy-br okrelonego kierunku studiw. Aby umoliwi uczniowi pozytyw-

n adaptacj w penieniu rl studenta/

Kompetencje pracownika przyszoci

Kompetencje niezbdne do podejmowania wyzwa zawodowych

stawianych przez wspczesny rynek pracy; umiejtno pracy wmidzykulturowym zespole,

wwirtualnej przestrzeni; gotowo do podejmowania nowych wyzwa,

niestandardowe rozwizywanie problemw.

Mylenie postformalne

Rodzaj mylenia wystpujcego uosb dorosych. Jest ono

zorientowane na rozwizywanie realnych problemw otaczajcej

rzeczywistoci, gdy jest wmniejszym stopniu rygorystyczne iabstrakcyjne ni mylenie formalne.

Wzwizku ztym ludzie doroli mog sprosta zewntrznym niekonsekwencjom wyciu

codziennym is gotowi do integracji wykluczajcych si elementw

wspjn cao.

Na podstawie: Reber, 2000, s. 217.

45

pracownika, naley stworzy mu warunki do rozwoju kompetencji pracownika przyszo-ci. Ucze, finalizujc czwarty etap edu-kacji, powinien posiada kompetencje pozwalajce mu na funkcjonowanie w spoeczestwie informacyjnym, wie-lokulturowym, wymagajcym selek-cjonowania informacji, elastycznoci w podejmowaniu zada, szybkiego

reagowania na zmiany. Kompetencje te po-magaj w deniu do sukcesu yciowego

i prognozuj wysokie prawdopodobie-stwo pozytywnej realizacji wasnych

krtko- i dugotermino-wych celw edu-kacyjnych oraz zawodowych.

Posugiwanie si strategiami zarzdzania zasobami

zarzdzanie wasnym czasem (planowanie dnia, tygodnia)

umiejtno wsppracy z innymi, np. korzystanie z dowiadczenia osb dorosych, umiejtno

zwracania si o pomoc do bardziej kompetentnych w jakim obszarze kolegw

zarzdzanieelementamiotoczeniazewntrznego w odniesieniu do edukacji szkolnej i wasnego ycia, np. organizacja przestrzeni do nauki, umiejtno znalezienia

odpowiedniej dla siebie muzyki

Testowanie strategii samoorganizacji

wybr najdogodniejszych ze wzgldu na swoje potrzeby strategii

umiejtno dostosowania strategii do wasnych potrzeb

Posugiwanie si strategiami metapoznawczymi

planowanie wasnego procesu uczenia si, np. podzia materiau na mniejsze partie, problem z organizacj caego dnia skupienie si na warunkach wykonania danego zadania

stosowanie strategii notowania, opracowywania tekstu

wdraanie strategii uatwiajcych zapamitywanie materiau (rne mnemotechniki)

Posugiwanie si prostymi strategiami samoorganizacj