cæ phÇn ho¸ çc doanh nghiÖp nhμ n íc ë viÖt nam...doanh nghiÖp. TÊt c çc c«ng d©n vµ ph¸p nh©n ViÖt Nam cã thÓ mua cæ phÇn qua çc ®ît ph¸t hµnh ra c«ng

Chuyªn §Ò Nghiªn Cøu Kinh TÕ T− Nh©n

cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhμ n−íc

ë viÖt nam

Kinh nghiÖm hiªn t¹i

Leila Webster and Reza Amin

Hµ Néi, ngµy 25 th¸ng 3 n¨m 1998

36738

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

2

Môc lôc Lêi nãi ®Çu.......................................................................................................................... 4 Tãm t¾t................................................................................................................................ 5 PhÇn I. Th«ng tin c¬ së ....................................................................................................... 8

A. C¶i çch DNNN ......................................................................................................... 8 T¸i c¬ cÊu DNNN ....................................................................................................... 8 LuËt DNNN................................................................................................................. 8 Ch−¬ng tr×nh cæ phÇn ho¸........................................................................................... 9

B. Çc ®Æc ®iÓm chÝnh cña ch−¬ng tr×nh cæ phÇn ho¸ më réng.................................... 10 Çc môc tiªu ............................................................................................................. 10 Çc ®iÒu kiÖn ............................................................................................................ 10 Çc ®iÒu kiÖn vµ h×nh thøc cæ phÇn ho¸ ................................................................... 10 Çc −u ®·i ®èi víi doanh nghiÖp............................................................................... 11 Çc −u ®·i ®èi víi ng−êi lao ®éng ............................................................................ 11 Phª chuÈn çc kÕ ho¹ch cæ phÇn ho¸........................................................................ 11

C. Tãm t¾t thñ tôc tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ ..................................................................... 11 PhÇn II. KÕt qu¶ kh¶o s¸t .................................................................................................. 15

A. Giíi thiÖu ................................................................................................................. 15 Lùa chän doanh nghiÖp............................................................................................. 15 Ph−¬ng ph¸p.............................................................................................................. 15

B. Nh÷ng ph¸t hiÖn chÝnh cña ®ît kh¶o s¸t .................................................................. 15 Thêi gian cæ phÇn ho¸............................................................................................... 15 Gi¸ trÞ DNNN vµ vèn cæ phÇn cña c«ng ty cæ phÇn.................................................. 16 Së h÷u ....................................................................................................................... 16 Qu¶n lý...................................................................................................................... 17 Lùc l−îng lao ®éng ................................................................................................... 17 Çc dÞch vô x· héi..................................................................................................... 18 Çc tµi s¶n vËt chÊt ................................................................................................... 18 Çc ®Çu vµo vµ ®Çu ra ............................................................................................... 18 T×nh h×nh tµi chÝnh.................................................................................................... 18 Ho¹t ®éng.................................................................................................................. 19 Lîi Ých cña Nhµ n−íc................................................................................................ 19 Çc h¹n chÕ............................................................................................................... 19 Çc chiÕn l−îc trong t−¬ng lai .................................................................................. 19

PhÇn III. Çc vÊn ®Ò n¶y sinh ........................................................................................... 21 A. Giíi thiÖu ................................................................................................................. 21 B. Çc vÊn ®Ò cæ phÇn ho¸ ............................................................................................ 21

Ph−¬ng ph¸p ®Þnh gi¸ ............................................................................................... 21 Thñ tôc ®Þnh gi¸ ........................................................................................................ 22 Sè tiÒn thu tõ viÖc b¸n çc cæ phÇn Nhµ n−íc .......................................................... 22 Mua chÞu cæ phÇn...................................................................................................... 22 Ph−¬ng ¸n kinh doanh, ®iÒu lÖ vµ qu¶n lý c«ng ty ................................................... 23 §iÒu hµnh.................................................................................................................. 23 NhËn thøc cña c«ng chóng........................................................................................ 23 Cæ phÇn ho¸ çc doanh nghiÖp nhá cña ViÖt Nam ................................................... 23

C. Çc vÊn ®Ò sau khi cæ phÇn ho¸................................................................................ 24 T¹o nguån vèn l−u ®éng ........................................................................................... 24 T¹o nguån vèn ®Çu t− ............................................................................................... 24 Vai trß cña çc ®¹i diÖn Nhµ n−íc............................................................................ 25

PhÇn IV. Çc kÕt luËn vµ khuyÕn nghÞ.............................................................................. 26 A. C¶i thiÖn quy tr×nh cæ phÇn ho¸ ............................................................................... 27

3

B. C¶i thiÖn m«i tr−êng kinh doanh.............................................................................. 27 Çc phô lôc ....................................................................................................................... 30

Phô lôc 1. Çc ®Æc ®iÓm chÝnh cña 14 doanh nghiÖp ®· pháng vÊn ............................. 30 Phô lôc 2. Së h÷u cæ phÇn cña Nhµ n−íc vµ cña ng−êi lao ®éng (gi¸ trÞ: tû VND)..... 32 Phô lôc 3. Çc ®Ò nghÞ söa ®æi NghÞ ®Þnh 28-CP.......................................................... 33

4

Lêi nãi ®Çu

i. Cæ phÇn ho¸ ë ViÖt Nam ®−îc b¾t ®Çu víi mét ch−¬ng tr×nh thÝ ®iÓm vµo n¨m 1992. Vµo n¨m 1996, ChÝnh phñ ®· cam kÕt ch¾c ch¾n h¬n ®èi víi cæ phÇn ho¸ víi NghÞ ®Þnh míi sè 28-CP. NghÞ ®Þnh nµy cïng víi çc quy ®Þnh bæ xung ®· h×nh thµnh mét khung ph¸p lý cho cæ phÇn ho¸ ë ViÖt Nam. §Õn nay cæ phÇn ho¸ vÉn tiÕn triÓn víi tèc ®é rÊt chËm. ChÝnh phñ ®· tuyªn bè cam kÕt sÏ thóc ®Èy cæ phÇn ho¸. Nh÷ng söa ®æi bæ sung ®èi víi NghÞ ®Þnh 28-CP n¨m 1997 cïng víi viÖc rµ so¸t hiÖn nay ®èi víi NghÞ ®Þnh nµy lµ çc dÊu hiÖu tiÕn bé ®èi víi môc tiªu cæ phÇn ho¸.

ii. Nh»m hç trî ch−¬ng tr×nh cæ phÇn ho¸ më réng cña ChÝnh phñ, Bé Tµi chÝnh ViÖt Nam cïng víi Ng©n hµng ThÕ Giíi ®· tæ chøc mét héi th¶o quèc tÕ vÒ cæ phÇn ho¸ ë Hµ Néi trong thêi gian tõ ngµy 19 ®Õn ngµy 20 th¸ng 2 n¨m 1998. §Ó gãp phÇn vµo héi th¶o nµy, Ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn dù ¸n Mª k«ng (MPDF) víi sù hç trî cña Bé Tµi chÝnh ®· thùc hiÖn mét cuéc ®iÒu tra 17 doanh nghiÖp ®· ®−îc cæ phÇn ho¸ ë ViÖt Nam. Môc tiªu lµ ®¸nh gi¸ qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸, ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng cña çc doanh nghiÖp ®· ®−îc cæ phÇn ho¸, vµ x¸c ®Þnh çc vÊn ®Ò then chèt cho ch−¬ng tr×nh cæ phÇn ho¸ cã quy m« lín h¬n trong thêi gian tíi. Cuéc ®iÒu tra nµy ®−îc M. Reza Amin (mét chuyªn gia t− vÊn cho MPDF) vµ Leila Webster (mét nh©n viªn cña MPDF) thùc hiÖn trong kho¶ng thêi gian tõ ngµy 9 ®Õn ngµy 23 th¸ng 1 n¨m 1998. Vµo ngµy 19 th¸ng 2 n¨m 1998 mét b¸o ço tãm t¾t ®· ®−îc tr×nh bµy t¹i héi th¶o quèc tÕ.

iii. B¸o ço nµy giíi thiÖu çc kÕt qu¶ cña nhãm ®iÒu tra cïng víi nh÷ng ®ãng gãp cã liªn quan cña çc thµnh viªn tham gia héi th¶o nµy. B¸o ço ®−îc chia thµnh bèn phÇn, phÇn I cung cÊp nh÷ng th«ng tin vÒ khu«n khæ ph¸p lý cho cæ phÇn ho¸, ®iÓm qua çc ®Æc ®iÓm næi bËt cña ch−¬ng tr×nh cæ phÇn ho¸ vµ m« t¶ tõng b−íc quy tr×nh thùc hiÖn. PhÇn II th¶o luËn tãm t¾t quy m« vµ giíi h¹n cña cuéc ®iÒu tra, sau ®ã x¸c ®Þnh çc ®Æc ®iÓm chñ yÕu cña çc doanh nghiÖp ®· ®−îc kh¶o s¸t vµ ®Ò cËp chi tiÕt tíi çc kÕt qu¶ cña nhãm nghiªn cøu. PhÇn III giíi thiÖu çc vÊn ®Ò chÝnh ®· ph¸t hiÖn trong qu¸ tr×nh ®iÒu tra vµ ®−a ra mét lo¹t çc khuyÕn nghÞ. PhÇn IV nªu tãm t¾t çc kÕt luËn cña nhãm nghiªn cøu.

iv. Nhãm nghiªn cøu xin c¶m ¬n sù gióp ®ì cña çc Quan chøc Bé Tµi ChÝnh vµ çc Gi¸m ®èc çc doanh nghiÖp cã liªn quan trong qu¸ tr×nh ®iÒu tra.

5

Tãm t¾t

i. Khu«n khæ cæ phÇn ho¸: Çc h¹n chÕ ®èi víi çc doanh nghiÖp Nhµ n−íc (DNNN) ®· ®−îc níi láng vµo n¨m 1989, sè DNNN ®· t¨ng lªn vµ mét sè ®«ng çc doanh nghiÖp ®· tá ra v« tr¸ch nhiÖm. ChÝnh phñ ®· ®−a ra mét ch−¬ng tr×nh c¶i çch vµo ®Çu nh÷ng n¨m 90 vµ ®· thµnh c«ng trong viÖc gi¶m sè çc DNNN tõ kho¶ng 12000 xuèng cßn 6000 vµo th¸ng 4 n¨m 1995. LuËt DNNN, ban hµnh vµo th¸ng 4 n¨m 1995, ®· trao quyÒn tù chñ hoµn toµn cho çc DNNN, vµ quy ®Þnh r»ng çc doanh nghiÖp nµy ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ çc ho¹t ®éng cña hä, ®ång thêi yªu cÇu b¸o ço tµi chÝnh cña çc doanh nghiÖp nµy ph¶i ®−îc phª duyÖt cña c¬ quan cã thÈm quyÒn cña Nhµ n−íc. LuËt nµy ph©n çc DNNN thµnh hai lo¹i: (i) çc DNNN kinh doanh ho¹t ®éng trªn c¬ së lîi nhuËn vµ kh«ng cã trî cÊp; (ii) çc DNNN c«ng Ých phôc vô çc chÝnh s¸ch quèc phßng/ an ninh cña Nhµ n−íc vµ ®−îc h−ëng trî cÊp. LuËt nµy còng quy ®Þnh viÖc thµnh lËp çc tæng c«ng ty nhµ n−íc (t−¬ng tù çc c«ng ty cæ phÇn mÑ ë ph−¬ng t©y).

ii. Vµo cuèi n¨m 1996, ViÖt Nam cã 6.020 DNNN sö dông kho¶ng 2 triÖu ng−êi lao ®éng. Çc doanh nghiÖp nµy gåm cã 1.140 doanh nghiÖp thuéc çc tæng c«ng ty nhµ n−íc, 500 DNNN do trung −¬ng kiÓm so¸t vµ 4.380 DNNN do ®Þa ph−¬ng kiÓm so¸t. Çc tæng c«ng ty nhµ n−íc vµ çc doanh nghiÖp trùc thuéc chiÕm 42% tæng gi¸ trÞ s¶n l−îng, 47% lao ®éng vµ 74% tæng lîi nhuËn cña çc DNNN. Trong çc tæng c«ng ty nhµ n−íc, vµo n¨m 1996, cã 154 doanh nghiÖp (13,5% tæng sè çc doanh nghiÖp thµnh viªn) lµm ¨n thua lç, trong khi ®ã chØ 62 doanh nghiÖp (12,4%) trong sè 500 DNNN ®éc lËp cña trung −¬ng cã ph¸t sinh lç vµo n¨m 1996.

iii. Qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ çc DNNN ®−îc b¾t ®Çu víi mét ch−¬ng tr×nh thö nghiÖm vµo n¨m 1992. Ch−¬ng tr×nh nµy ®Ò xuÊt viÖc chuyÓn ®æi mét sè çc DNNN quy m« nhá kh«ng mang tÝnh chiÕn l−îc, cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn hoÆc cã triÓn väng ph¸t triÓn thµnh çc c«ng ty cæ phÇn ho¹t ®éng theo LuËt c«ng ty. ViÖc nµy ®−îc thùc hiÖn th«ng qua viÖc b¸n cæ phÇn cña çc doanh nghiÖp cho çn bé c«ng nh©n viªn theo çc ®iÒu kiÖn −u ®·i, cho çc nhµ ®Çu t− t− nh©n vµ c«ng chóng trong n−íc, vµ cho çc nhµ ®Çu t− n−íc ngoµi mét çch h¹n chÕ. Vµo cuèi n¨m 1995, míi chØ cã 5 doanh nghiÖp hoµn thµnh cæ phÇn ho¸. NhËn thøc ®−îc sù cÇn thiÕt ph¶i cã mét gi¶i ph¸p cæ phÇn ho¸ m¹nh h¬n, th¸ng 5 n¨m 1996 ChÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh sè 28-CP. NghÞ ®Þnh nµy më réng quy m« cæ phÇn ho¸ tíi tÊt c¶ çc doanh nghiÖp kh«ng mang tÝnh chiÕn l−îc cì võa vµ nhá vµ yªu cÇu çc c¬ quan chñ qu¶n DNNN (çc bé, çc c¬ quan ngang bé, Uû ban Nh©n d©n vµ çc tæng c«ng ty nhµ n−íc) lùa chän çc doanh nghiÖp ®Ó cæ phÇn ho¸.

iv. NghÞ ®Þnh 28-CP vµ çc quy ®Þnh bæ xung ®· lµm nÒn t¶ng cho qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ më réng víi nh÷ng môc tiªu sau ®©y: (i) chuyÓn çc DNNN kh«ng mang tÝnh chiÕn l−îc võa vµ nhá thµnh çc c«ng ty cæ phÇn nh»m huy ®éng vèn tõ çn bé c«ng nh©n viªn vµ çc nhµ ®Çu t− bªn ngoµi ®Ó ®æi míi c«ng nghÖ vµ ph¸t triÓn çc doanh nghiÖp; (ii) t¹o ®iÒu kiÖn cho çn bé c«ng nh©n viªn cña doanh nghiÖp vµ çc nhµ ®Çu t− së h÷u cæ phÇn ®ãng vai trß çc chñ së h÷u thùc sù vµ t¹o nhiÒu ®éng lùc cho viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ doanh nghiÖp. TÊt c¶ çc c«ng d©n vµ ph¸p nh©n ViÖt Nam cã thÓ mua cæ phÇn qua çc ®ît ph¸t hµnh ra c«ng chóng, nh−ng ®Çu t− cña ng−êi n−íc ngoµi ph¶i cã sù phª chuÈn cña Thñ t−íng. Sè tiÒn thu ®−îc tõ viÖc b¸n cæ phÇn cña nhµ n−íc sÏ chØ ®−îc sö dông cho viÖc ph¸t triÓn çc DNNN. Çc doanh nghiÖp ®· cæ phÇn ho¸ h−ëng çc −u ®·i (nh− gi¶m 50% thuÕ thu nhËp trong thêi gian hai n¨m ®Çu ho¹t ®éng, ®−îc vay vèn tõ çc ng©n hµng quèc doanh theo çc ®iÒu kiÖn t−¬ng ®−¬ng víi çc DNNN), vµ çn bé c«ng nh©n viªn cña çc doanh nghiÖp ®−îc h−ëng nh÷ng −u ®·i trong qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ (mét phÇn trong sè cæ tøc tr¶ cho cæ phÇn nhµ n−íc, ®−îc mua chÞu cæ phÇn, ®−îc b¶o ®¶m kh«ng bÞ sa th¶i ®ét xuÊt). Mét chÕ ®é cô thÓ vµ chi tiÕt cho qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ ®· ®−îc x©y dùng.

6

v. Çc kÕt qu¶ kh¶o s¸t: Vµo ®Çu n¨m 1998, míi chØ cã 17 doanh nghiÖp cì võa vµ nhá hoµn thµnh cæ phÇn ho¸. Nhãm ®iÒu tra cña MPDF ®· kh¶o s¸t 14 doanh nghiÖp trong sè 17 doanh nghiÖp nµy th«ng qua pháng vÊn çc gi¸m ®èc doanh nghiÖp. Sau ®©y lµ kÕt qu¶ chÝnh cña ®ît kh¶o s¸t:

• Theo b¸o ço tÊt c¶ çc doanh nghiÖp ®Òu ®ang ho¹t ®éng cã lîi nhuËn vµo thêi gian cæ phÇn ho¸, kh«ng doanh nghiÖp nµo cã sè nî vay lín, kh«ng cã çc chøc n¨ng x· héi lín hoÆc cã sè lao ®éng d− thõa nhiÒu. Nh÷ng nÒn t¶ng nµy lµ ch×a kho¸ ®Ó çc doanh nghiÖp lµm xong qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸;

• Trong thêi kú sau cæ phÇn ho¸, tÊt c¶ çc c«ng ty tiÕp tôc lµm ¨n cã l·i; çc c«ng ty ®· cæ phÇn ho¸ trong nh÷ng n¨m ®Çu ®· ®¹t ®−îc sù t¨ng tr−ëng vÒ doanh sè vµ lîi nhuËn ®¸ng ghi nhËn;

• Kh«ng doanh nghiÖp nµo sa th¶i nh©n viªn; çc c«ng ty ®· theo ph−¬ng ch©m h¹n chÕ dÇn lao ®éng, ngoµi ra cßn thu hót l−îng nh©n c«ng d− thõa vµ ®iÒu chØnh tû lÖ çc kü n¨ng tay nghÒ th«ng qua viÖc më réng quy m«. Nh×n chung, lùc l−îng lao ®éng cña çc doanh nghiÖp ®· t¨ng 39% kÓ tõ sau khi cæ phÇn ho¸;

• Nhµ n−íc, çn bé c«ng nh©n viªn vµ çc nhµ ®Çu t− bªn ngoµi lÇn l−ît n¾m gi÷ 34%, 46% vµ 20% tæng vèn cæ phÇn cña çc c«ng ty. MÆc dï Nhµ n−íc n¾m gi÷ sè cæ phÇn thiÓu sè trong tÊt c¶ çc c«ng ty, nh−ng gÇn mét nöa çc c«ng ty ®· nãi r»ng Nhµ n−íc tiÕp tôc cã ¶nh h−ëng lín tíi çc c«ng viÖc cña c«ng ty;

• Nh÷ng trë ng¹i chÝnh lµ : (i) thiÕu nguån tµi chÝnh cho ®Çu t−; (ii) çn bé c«ng nh©n viªn thiÕu hiÓu biÕt vÒ cæ phÇn hãa vµ kh«ng thÝch nghi víi cæ phÇn ho¸; vµ (iii) çc thñ tôc h¶i quan phiÒn hµ trong viÖc nhËp khÈu hµng ho¸;

• Thêi gian cæ phÇn ho¸ trung b×nh ®èi víi tÊt c¶ çc doanh nghiÖp lµ 27 th¸ng, víi çc doanh nghiÖp b¾t ®Çu cæ phÇn ho¸ sau khi ban hµnh NghÞ ®Þnh 28-CP, th× thêi gian cæ phÇn ho¸ trung b×nh lµ 13 th¸ng.

vi. Çc vÊn ®Ò chÝnh: Nhãm ®iÒu tra ®· chia çc vÊn ®Ò chÝnh thµnh hai nhãm: çc vÊn ®Ò cæ phÇn ho¸ vµ çc vÊn ®Ò sau khi cæ phÇn ho¸. Nhãm vÊn ®Ò cæ phÇn ho¸ bao gåm t¸m vÊn ®Ò: ph−¬ng ph¸p ®Þnh gi¸, thñ tôc ®Þnh gi¸, viÖc sö dông sè tiÒn thu ®−îc tõ b¸n cæ phÇn, cung cÊp tÝn dông cho viÖc mua cæ phÇn, ph−¬ng ¸n kinh doanh, ®iÒu lÖ c«ng ty vµ qu¶n lý c«ng ty, ®iÒu hµnh cña chñ së h÷u, nhËn thøc cña c«ng chóng vµ thñ tôc cæ phÇn ho¸ cho çc DNNN quy m« nhá. Nhãm vÊn ®Ò sau khi cæ phÇn ho¸ bao gåm ba vÊn ®Ò: nguån vèn l−u ®éng, nguån vèn ®Çu t−, vµ vai trß cña çc ®¹i diÖn Nhµ n−íc sau khi cæ phÇn ho¸. B¸o ço v¹ch ra çc tham sè riªng cho tõng vÊn ®Ò vµ ®−a ra çc khuyÕn nghÞ nh»m gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò ®ã.

vii. Çc kÕt luËn: Cæ phÇn ho¸ ë ViÖt Nam ®ang tõ tõ chÝn muåi. Çc c«ng ty ®· cæ phÇn ho¸ ®ang ho¹t ®éng tèt, vµ thu ng©n s¸ch Nhµ n−íc cao h¬n so víi thêi kú tr−íc cæ phÇn ho¸. Trªn thùc tÕ, hiÖn t−îng kh«ng cã c«ng ty nµo sa th¶i nh©n viªn trong qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ ®· lµm yªn lßng nh÷ng ng−êi lo ng¹i r»ng thÊt nghiÖp hµng lo¹t sÏ ph¸t sinh trong çc c«ng ty cæ phÇn ho¸.

viii. Nh−ng nÕu kh«ng cã sù c¶i thiÖn, ch−¬ng tr×nh cæ phÇn ho¸ trong t−¬ng lai cña ViÖt Nam cã thÓ sÏ gÆp nhiÒu khã kh¨n trªn ba lÜnh vùc: Thø nhÊt, mét ®iÒu quan träng lµ sè çc doanh nghiÖp ®· cæ phÇn ho¸ lÇn nµy lµ tù nguyÖn cæ phÇn ho¸, vµ hä ®· b−íc vµo qu¸ tr×nh nµy víi çc lîi thÕ mµ çc doanh nghiÖp sÏ thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ trong t−¬ng lai kh«ng thÓ cã ®−îc, vÝ dô, rÊt Ýt m¾c nî, Ýt dÞch vô x· héi vµ kh«ng cã lao ®éng d− thõa. Cæ phÇn ho¸ cña çc doanh nghiÖp kh«ng cã ®−îc nh÷ng lîi thÕ nµy sÏ khã kh¨n h¬n nhiÒu vµ tèn nhiÒu thêi gian h¬n. Thø hai, ChÝnh phñ ®· c«ng bè ý ®Þnh tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ rÊt nhiÒu çc doanh nghiÖp trong mét vµi n¨m tíi. Quy tr×nh cæ phÇn ho¸ nh−

7

hiÖn nay qu¸ r¾c rèi vµ cång kÒnh, khã ¸p dông víi mét sè l−îng nhiÒu doanh nghiÖp vµ cã thÓ thÊy tr−íc ®−îc nh÷ng ¸ch t¾c quy m« lín. Thµnh c«ng cuèi cïng cña ch−¬ng tr×nh cæ phÇn ho¸ phô thuéc vµo kh¶ n¨ng cã l·i cña çc c«ng ty ®· ®−îc cæ phÇn ho¸ víi t− çch lµ çc doanh nghiÖp chñ yÕu lµ t− nh©n. Thµnh c«ng nµy phô thuéc rÊt nhiÒu vµo çc kü n¨ng qu¶n lý vµ nh÷ng lîi thÕ ban ®Çu, ®ång thêi nã còng phô thuéc vµo møc hç trî cña m«i tr−êng kinh doanh cho çc doanh nghiÖp míi cæ phÇn ho¸ nµy. Çc doanh nghiÖp nµy còng sÏ ph¶i ®èi diÖn víi mét m«i tr−êng t−¬ng tù m«i tr−êng cña çc doanh nghiÖp t− nh©n hoµn toµn, vµ nh− MPDF ®· l−u ý trong mét tµi liÖu vÒ çc trë ng¹i ®èi víi sù ph¸t triÓn khu vôc t− nh©n, m«i tr−êng hiÖn nay ch−a t¹o thuËn lîi cho kinh doanh.

ix. Nhãm nghiªn cøu kiÕn nghÞ cÇn hµnh ®éng trªn hai mÆt cã liªn hÖ chÆt chÏ víi nhau. Thø nhÊt lµ c¶i thiÖn quy tr×nh cæ phÇn ho¸ ®Ó ®Ó nã cã thÓ tiÕn hµnh trªn diÖn réng mét çch hiÖu qu¶ vµ hiÖu dông. Çc thñ tôc hiÖn nay cÇn ph¶i ®−îc ®iÒu chØnh l¹i - ®¬n gi¶n ho¸ vµ rót gän. Nhãm ®iÒu tra kiÕn nghÞ sö dông çc h×nh thøc ®Êu thÇu víi çc −u ®·i ®· ®−îc thiÕt lËp ®èi víi çn bé c«ng nh©n viªn trong çc DNNN nhá ®Ó lµm ph−¬ng tiÖn ph©n bæ quyÒn së h÷u nhanh chãng vµ h÷u hiÖu. MÆt thø hai lµ c¶i thiÖn m«i tr−êng kinh doanh mµ çc c«ng ty ®· cæ phÇn ho¸ sÏ gÆp ph¶i víi t− çch lµ nh÷ng doanh nghiÖp chñ yÕu lµ t− nh©n sau cæ phÇn ho¸. Nh÷ng khuyÕn nghÞ ®èi víi viÖc c¶i thiÖn m«i tr−êng bao gåm: (i) c¶i thiÖn kh¶ n¨ng tiÕp cËn çc dÞch vô tÝn dông cña çc doanh nghiÖp t− nh©n (kÓ c¶ çc doanh nghiÖp sau cæ phÇn ho¸); (ii) C¶i thiÖn khung ph¸p lý/®iÒu tiÕt theo h−íng t¹o ®iÒu kiÖn cho kinh doanh h¬n n÷a th«ng qua viÖc h¹n chÕ thay ®æi çc quy ®Þnh mét çch th−êng xuyªn vµ gi¶m bít çc thñ tôc quan liªu; vµ (iii) bá ®i nhiÒu yÕu tè ph©n biÖt ®èi xö theo h−íng cã lîi cho çc DNNN trong çc quy ®Þnh vµ th«ng lÖ kinh doanh.

Trong suèt héi th¶o vÒ cæ phÇn ho¸, nh÷ng thu nhËn ®−îc cho thÊy r»ng chÝnh quyÒn trung −¬ng vµ ®Þa ph−¬ng ®· nhËn ra nh÷ng vÊn ®Ò t−¬ng tù nh÷ng vÊn ®Ò mµ nhãm nghiªn cøu ®· x¸c ®Þnh; vµ gi¶i ph¸p cho çc vÊn ®Ò nµy sÏ gióp th¸o gì ®−îc nhiÒu khã kh¨n ph¸t sinh khi thùc hiÖn cæ phÇn ho¸. T¹i héi th¶o nµy, mét vÊn ®Ò ch−a ®−îc quan t©m tho¶ ®¸ng lµ mèi quan hÖ gi÷a cæ phÇn ho¸ vµ sù ph¸t triÓn cña khu vùc t− nh©n. Nhãm ®iÒu tra kiÕn nghÞ nªn xem hai cÊu phÇn nµy lµ kh«ng thÓ t¸ch rêi víi viÖc ®¹t ®−îc nh÷ng môc tiªu ®Çy tham väng cña ch−¬ng tr×nh cæ phÇn ho¸ cña ViÖt Nam.

8

PhÇn I. Th«ng tin c¬ së

A. C¶i çch DNNN

T¸i c¬ cÊu DNNN

1.01 Song song víi qóa tr×nh tù do ho¸ kinh tÕ vµo n¨m 1989, ChÝnh phñ ®· níi láng çc h¹n chÕ ®èi víi viÖc thµnh lËp çc DNNN míi vµ trao toµn quyÒn tù quyÕt cho çc DNNN. ViÖc nµy ®−îc tiÕn hµnh mµ kh«ng cã quy ®Þnh râ rµng çc tr¸ch nhiÖm cña çc DNNN hoÆc thiÕt lËp çc chÕ ®é kiÓm so¸t tµi chÝnh ®Ó theo dâi çc ho¹t ®éng cña hä. KÕt qu¶ lµ sè çc DNNN t¨ng lªn vµ nh÷ng hµnh vi v« tr¸ch nhiÖm cña mét bé phËn lín çc doanh nghiÖp trong khu vùc DNNN còng t¨ng lªn. Sau ®ã, ChÝnh phñ yªu cÇu çc DNNN ph¶i ®¨ng ký l¹i vµ ®· gi¶m sè çc doanh nghiÖp xuèng cßn kho¶ng 6.000 tõ 12.000 tr−íc khi ban hµnh LuËt DNNN vµo th¸ng 4 n¨m 19951. LuËt míi ®· trao cho çc DNNN toµn quyÒn tù chñ, vµ quy ®Þnh çc DNNN ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ çc quyÕt ®Þnh vµ hµnh ®éng cña hä, vµ yªu cÇu çc b¸o ço tµi chÝnh cña çc DNNN ph¶i ®−îc sù phª chuÈn cña mét c¬ quan thÈm quyÒn cña Nhµ n−íc.

1.02 Khu vùc DNNN ®· nhanh chãng tæ chøc l¹i sau khi ban hµnh hµnh LuËt DNNN, thµnh lËp çc tæng c«ng ty Nhµ n−íc theo çc quyÕt ®Þnh 90 vµ 91 cña Thñ t−íng th¸ng 3 n¨m 1994. QuyÕt ®Þnh sè 90 quy ®Þnh viÖc thµnh lËp çc tæng c«ng ty Nhµ n−íc víi thµnh viªn tù nguyÖn tham gia Ýt nhÊt lµ 5 vµ sè vèn ph¸p ®Þnh tèi thiÓu lµ 100 tû VND. QuyÕt ®Þnh sè 91 quy ®Þnh viÖc thµnh lËp cña çc tæng c«ng ty nhµ n−íc lín h¬n nhiÒu víi Ýt nhÊt 7 DNNN do Nhµ n−íc chØ ®Þnh vµ sè vèn ph¸p ®Þnh tèi thiÓu lµ 1000 tû VND. Çc tæng c«ng ty thµnh lËp theo quyÕt ®Þnh 90 trùc thuéc çc bé chñ qu¶n hoÆc Uû ban nh©n d©n (tØnh vµ thµnh phè); çc tæng c«ng ty thµnh lËp theo quyÕt ®Þnh 91 trùc thuéc Thñ t−íng.

1.03 Vµo cuèi n¨m 1996, ViÖt Nam ®· cã kho¶ng 6.020 DNNN, çc doanh nghiÖp nµy sö dông kho¶ng 2 triÖu lao ®éng. Çc doanh nghiÖp nµy bao gåm 1.140 doanh nghiÖp lµ thµnh viªn cña çc tæng c«ng ty nhµ n−íc, 500 DNNN trung −¬ng (kh«ng ph¶i lµ thµnh viªn cña çc tæng c«ng ty nhµ n−íc), vµ 4.380 DNNN ®Þa ph−¬ng. Çc tæng c«ng ty nhµ n−íc vµ çc thµnh viªn trùc thuéc chiÕm 42% tæng gi¸ trÞ s¶n phÈm, 47% lao ®éng vµ 74% tæng lîi nhuËn cña khu vùc DNNN. Trong sè çc tæng c«ng ty nhµ n−íc, 154 doanh nghiÖp (13,5% tæng sè çc doanh nghiÖp thµnh viªn) lµm ¨n thua lç trong n¨m 1996; 62 doanh nghiÖp (12,4%) trong sè 500 DNNN ®éc lËp cña trung −¬ng cã ph¸t sinh lç trong n¨m 1996.

LuËt DNNN

1.04 Theo LuËt DNNN, çc DNNN ®−îc ph©n chia thµnh hai lo¹i; (i) çc DNNN kinh doanh ho¹t ®éng víi môc tiªu chÝnh lµ lîi nhuËn; vµ (ii) çc DNNN ho¹t ®éng c«ng Ých s¶n xuÊt vµ ph©n phèi çc dÞch vô c«ng céng vµ thùc hiÖn çc chøc n¨ng quèc phßng/an ninh.

1.05 Çc DNNN ®−îc quyÒn h−ëng çc kho¶n hç trî cña ChÝnh phñ (trî gi¸ vµ çc −u ®· kh¸c) nÕu hä s¶n xuÊt çc s¶n phÈm hµng ho¸, dÞch vô phôc vô quèc phßng, an ninh, phßng chèng thiªn tai vµ çc dÞch vô c«ng céng, hoÆc nÕu hä cung cÊp çc s¶n phÈm dÞch 1 Kho¶ng 2.000 DNNN kÐm hiÖu qu¶ vµ th−êng xuyªn thua lç ®· d−îc gi¶i thÓ , 4.000 DNNN ho¹t ®éng kÐm ®· ®−îc s¸p nhËp víi çc DNNN kh¸c, vµ sè cßn l¹i (vµo thêi gian nghiªn cøu cã 1.861 doanh nghiÖp trung −¬ng vµ 4.190 doanh nghiÖp ®Þa ph−¬ng) ®· ®−îc ®¨ng ký l¹i.

9

vô theo çc chÝnh s¸ch gi¸ c¶ cña Nhµ n−íc mµ kh«ng bï ®¾p nh÷ng chi phÝ s¶n xuÊt.

1.06 Çc DNNN cã thÓ liªn kÕt víi nhau trªn c¬ së tù nguyÖn ®Ó thiÕt lËp çc tæng c«ng ty nhµ n−íc. Mét ngo¹i lÖ lµ çc tæng c«ng ty nhµ n−íc cã tÇm quan träng ®Æc biÖt cã çc doanh nghiÖp thµnh viªn do nhµ n−íc chØ ®Þnh. Tuú theo quy m« vµ tÇm quan träng, çc tæng c«ng ty nhµ n−íc cã thÓ cã çc c«ng ty tµi chÝnh lµm thµnh viªn hay kh«ng.

1.07 LuËt DNNN x¸c ®Þnh çc quyÒn së h÷u cña nhµ n−íc. LuËt nµy quy ®Þnh r»ng ChÝnh phñ sÏ: trao quyÒn hoÆc uû quyÒn cho çc Bé tr−ëng, Uû ban nh©n d©n cÊp tØnh vµ thµnh phè thùc hiÖn mét sè quyÒn nµy; x¸c ®Þnh tr¸ch nhiÖm cña Bé Tµi chÝnh trong viÖc qu¶n lý vèn vµ tµi s¶n nhµ n−íc ë çc doanh nghiÖp; vµ x¸c ®Þnh çc mèi quan hÖ gi÷a Bé Tµi chÝnh vµ çc c¬ quan kh¸c trong viÖc thùc hiÖn çc quyÒn së h÷u Nhµ n−íc trong çc DNNN.

1.08 Çc DNNN buéc ph¶i çc b¸o ço tµi chÝnh th−êng niªn vµ çc th«ng tin kh¸c ®Ó cã thÓ ®¸nh gi¸ kh¸ch quan vµ chÝnh x¸c çc ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. H¬n n÷a, çc b¸o ço tµi chÝnh cña çc ®oanh nghiÖp nµy ph¶i ®−îc Bé tµi chÝnh xem xÐt vµ phª duyÖt; riªng víi çc tæng c«ng ty nhµ n−íc, b¸o ço cña çc doanh nghiÖp thµnh viªn ®−îc tæng c«ng ty phª duyÖt vµ b¸o ço tæng hîp ph¶i ®−îc Bé Tµi chÝnh xem xÐt vµ phª duyÖt.

1.09 Bé m¸y qu¶n lý cña çc tæng c«ng ty nhµ n−íc vµ çc DNNN ®éc lËp quy m« lín bao gåm mét héi ®ång qu¶n trÞ, mét ban thanh tra vµ mét tæng gi¸m ®èc hoÆc gi¸m ®èc, çc DNNN nhá h¬n chØ cã mét gi¸m ®èc. Chñ tÞch vµ çc thµnh viªn héi ®ång qu¶n trÞ ®−îc chØ ®Þnh bëi c¬ quan chÝnh quyÒn ®· ®Ò nghÞ thµnh lËp doanh nghiÖp. Nh÷ng ng−êi nµy sau ®ã ®−îc ®Ò b¹t, sa th¶i, khen th−ëng hoÆc bÞ kû luËt bëi Thñ t−íng hoÆc bÊt cø ng−êi nµo ®−îc Thñ t−íng uû quyÒn. Héi ®ång qu¶n trÞ ®Ò cö vµ Thñ t−íng, hoÆc ng−êi ®−îc Thñ t−íng uû quyÒn, chØ ®Þnh tæng gi¸m ®èc hoÆc gi¸m ®èc. Trong çc DNNN kh«ng cã héi ®ång qu¶n trÞ, viÖc bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm khen th−ëng vµ kû luËt gi¸m ®èc sÏ ®−îc quyÕt ®Þnh bëi c¬ quan chÝnh quyÒn ®· ra quyÕt ®Þnh thµnh lËp doanh nghiÖp (çc Bé chñ qu¶n vµ Uû ban nh©n d©n).

Ch−¬ng tr×nh cæ phÇn ho¸

1.10 Lµ mét bé phËn cña ch−¬ng tr×nh ®æi míi DNNN, qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ ë ViÖt Nam b¾t ®Çu víi mét ch−¬ng tr×nh thö nghiÖm vµo n¨m 1992. C¨n cø vµo nghÞ quyÕt phiªn häp lÇn thø 10 Quèc héi kho¸ VIII, Thñ t−íng ®· ban hµnh QuyÕt ®Þnh sè 202-CT ®Ó ph¸t ®éng ch−¬ng tr×nh vµo gi÷a n¨m 19922. Ch−¬ng tr×nh nµy quy ®Þnh viÖc chuyÓn ®æi trªn c¬ së tù nguyÖn mét sè çc DNNN quy m« trung b×nh kh«ng mang tÝnh chiÕn l−îc, cã kh¶ n¨ng ®øng v÷ng hoÆc cã thÓ ®øng v÷ng, thµnh çc c«ng ty cæ phÇn. §iÒu nµy ®−îc thùc hiÖn th«ng qua viÖc mua cæ phÇn cña çn bé c«ng nh©n viªn cña doanh nghiÖp (theo çc ®iÒu kiÖn −u ®·i), çc nhµ ®Çu t− t− nh©n vµ c«ng chóng trong n−íc, vµ çc nhµ ®Çu t− n−íc ngoµi (víi diÒu kiÖn lµ viÖc tham gia cña bªn n−íc ngoµi ph¶i ®−îc sù phª chuÈn cña Thñ t−íng). Çc c«ng ty cæ phÇn ®−îc h×nh thµnh theo çch nµy sÏ ®−îc ®iÒu chØnh theo LuËt c«ng ty.3 Do ch−a hµi lßng víi nh÷ng tiÕn bé cña ch−¬ng tr×nh, Thñ t−íng ®· ban hµnh mét NghÞ ®Þnh kh¸c vµo th¸ng 3 n¨m 1993 ®Ó thóc ®Èy viÖc thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh cæ phÇn ho¸ thÝ ®iÓm.4

1.11 GÇn ba n¨m sau, vµo cuèi n¨m 1995 tæng sè çc DNNN ®· cæ phÇn ho¸ vÉn dõng ë sè 5. NhËn thÊy sù cÇn thiÕt cña mét gi¶i ph¸p cæ phÇn ho¸ m¹nh h¬n, ChÝnh phñ ®·

2 QuyÕt ®Þnh sè 202-CT cña thñ t−íng, ngµy 8 th¸ng 6 n¨m 1992 cã tiªu ®Ò “ThÝ ®iÓm chuyÓn çc DNNN thµnh çc c«ng ty cæ phÇn” 3 LuËt C«ng ty ngµy 21 th¸ng 12 n¨m 1990. 4 QuyÕt ®Þnh cña Thñ t−íng sè 84 /Ttg , ngµy 4 th¸ng 4 n¨m 1993 cã tiªu ®Ò: ”H−íng dÉn ch−¬ng tr×nh chuyÓn ®æi çc DNNN thµnh çc c«ng ty cæ phÇn ”

10

ban hµnh NghÞ ®Þnh sè 28-CP vµo th¸ng 5 n¨m 1996.5 NghÞ ®Þnh nµy ®−a ra çc nguyªn t¾c chung cña ch−¬ng tr×nh cæ phÇn ho¸ thÝ ®iÓm, më réng quy m« cæ phÇn ho¸ ra toµn thÓ çc DNNN kh«ng mang tÝnh chiÕn l−îc cã quy m« võa vµ nhá, vµ yªu cÇu çc çc c¬ quan chñ qu¶n DNNN (çc bé, çc c¬ quan ngang bé, Uû ban nh©n d©n vµ çc tæng c«ng ty nhµ n−íc) lùa chän çc doanh nghiÖp ®Ó cæ phÇn ho¸. Sau ®ã, Bé Tµi chÝnh6 vµ Ban Cæ phÇn ho¸ Trung −¬ng7 lÇn l−ît ban hµnh çc quy ®Þnh bæ xung ®èi viÖc thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh cæ phÇn ho¸ më réng. Sau ®ã vµo th¸ng 3 n¨m 1997, NghÞ ®Þnh ®· ®−îc söa ®æi nh»m t¨ng thÈm quyÒn phª chuÈn dµnh cho çc Bé vµ Uû ban nh©n d©n8.

B. Çc ®Æc ®iÓm chÝnh cña ch−¬ng tr×nh cæ phÇn ho¸ më réng

Çc môc tiªu

1.12 Çc môc tiªu ®−îc nªu ra cña ch−¬ng tr×nh cæ phÇn ho¸ lµ: (i) chuyÓn ®æi çc DNNN kh«ng mang tÝnh chiÕn l−îc cã quy m« võa vµ nhá thµnh çc c«ng ty cæ phÇn nh»m huy ®éng vèn tõ çn bé c«ng nh©n viªn cña doanh nghiÖp vµ çc nhµ ®Çu t− bªn ngoµi ®Ó ®æi míi c«ng nghÖ vµ ph¸t triÓn doanh nghiÖp; (ii) t¹o ®iÒu kiÖn cho çn bé c«ng nh©n viªn cña doanh nghiÖp vµ çc nhµ ®Çu t− bªn ngoµi trë thµnh chñ së h÷u cæ phÇn, ®ãng vai trß cña nh÷ng ng−êi chñ thùc thô vµ t¹o ra ®éng lùc míi thóc ®Èy n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh cña çc doanh nghiÖp.

Çc ®iÒu kiÖn

1.13 Çc quy chÕ cã quy ®Þnh nh÷ng ®iÒu kiÖn sau ®©y: (i) TÊt c¶ çc c«ng d©n tõ 18 tuæi trë lªn vµ çc ph¸p nh©n ViÖt Nam ®ñ t− çch mua cæ phÇn cña çc doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸; (ii) viÖc thö nghiÖm b¸n cæ phÇn cho çc ç nh©n/ tæ chøc n−íc ngoµi sÏ ®−îc thùc hiÖn theo çc h−íng dÉn cô thÓ do Thñ t−íng ban hµnh; (iii) çc cæ phÇn sÏ ®−îc b¸n réng r·i ra c«ng chóng bëi çc doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸ hoÆc th«ng qua çc ng©n hµng th−¬ng m¹i vµ çc tæ chøc tµi chÝnh; (iv) sè tiÒn thu ®−îc tõ viÖc b¸n çc cæ phÇn Nhµ n−íc sÏ chØ ®−îc sö dông ®Ó ph¸t triÓn çc DNNN.

Çc ®iÒu kiÖn vµ h×nh thøc cæ phÇn ho¸

1.14 Gi¸ trÞ cña doanh nghiÖp vµo thêi ®iÓm cæ phÇn ho¸ ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc sau: Gi¸ trÞ rßng ®· ®iÒu chØnh +/- gi¸ trÞ lîi thÕ/bÊt lîi + çc chi phÝ cæ phÇn ho¸. Cã ba h×nh thøc cæ phÇn ho¸ hoÆc kÕt hîp gi÷a chóng:

• cæ phÇn ho¸ th«ng qua t¨ng vèn dùa trªn quü bæ xung;

• cæ phÇn ho¸ th«ng qua viÖc b¸n mét sè cæ phÇn nhµ n−íc trong doanh nghiÖp;

• t¸ch riªng vµ cæ phÇn ho¸ mét bé phËn cña mét doanh nghiÖp ®¸p øng nh÷ng ®iÒu kiÖn cæ phÇn ho¸.

5 NghÞ ®Þnh ChÝnh phñ sè 28-CP ngµy 7 th¸ng 5 n¨m 1996 cã tiªu ®Ò “ChuyÓn ®æi mét sè DNNN thµnh çc c«ng ty cæ phÇn”. 6 Th«ng t− sè 50 TC/ TCDN ngµy 30 th¸ng 8 n¨m 1996 cã tiªu ®Ò “H−íng dÉn vÒ çc vÊn ®Ò tµi chÝnh, vÒ viÖc b¸n vµ ph¸t hµnh chøng chØ cæ phÇn trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c©c DNNN thµnh çc c«ng ty cæ phÇn theo nghÞ ®Þnh 28-CP cña ChÝnh phñ”. 7 QuyÕt ®Þnh sè 01-CPH ngµy 4 th¸ng 9 n¨m 1996 cña Tr−ëng Ban cæ phÇn ho¸ trung −¬ng cã tiªu ®Ò “Thñ tôc chuyÓn ®æi çc DNNN thµnh çc c«ng ty cæ phÇn”. 8 NghÞ ®Þnh sè 25-CP ngµy 26 th¸ng 3 n¨m 1997, cã tiªu ®Ò “Söa ®æi mét sè ®iÒu trong NghÞ ®Þnh 28-CP ngµy 7 th¸ng 5 n¨m 1996”.

11

Çc −u ®·i ®èi víi doanh nghiÖp

1.15 Nh÷ng −u ®·i chÝnh dµnh cho çc doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸ bao gåm: (i) cã quyÒn ®−îc gi¶m 50% thuÕ thu nhËp trong hai n¨m ®Çu ho¹t ®éng cña thêi kú sau cæ phÇn ho¸; (ii) miÔn phÝ ®¨ng ký ®èi víi viÖc ®¨ng ký c«ng ty cæ phÇn míi; (iii) cã quyÒn vay vèn tõ çc ng©n hµng th−¬ng m¹i nhµ n−íc theo çc c¬ chÕ vµ l·i suÊt ¸p dông cho çc DNNN; (iv) ®−îc quyÒn ph©n chia b»ng tiÒn mÆt, tuú ý vµ tr−íc khi tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸, sè quü th−ëng vµ phóc lîi x· héi cho çn bé c«ng nh©n viªn ®ang lµm viÖc cña doanh nghiÖp ®Ó mua cæ phÇn; (v) chuyÓn çc dÞch vô x· héi cho tËp thÓ ng−êi lao ®éng vµ viÖc qu¶n lý nh÷ng tµi s¶n nµy do c«ng ®oµn cña c«ng ty cæ phÇn ®¶m nhiÖm.

Çc −u ®·i ®èi víi ng−êi lao ®éng

1.16 Ng−êi lao ®éng cña çc doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸ sÏ ®−îc h−ëng cæ tøc tõ mét phÇn çc cæ phÇn Nhµ n−íc, kh«ng v−ît qu¸ 10% gi¸ trÞ doanh nghiÖp chia cho ng−êi lao ®éng trong thêi gian sèng cña hä. Gi¸ trÞ cña sè cæ tøc tr¶ cho mçi ng−êi lao ®éng v× môc ®Ých nµy sÏ kh«ng v−ît qu¸ s¸u th¸ng tiÒn l−¬ng hiÖn t¹i theo quy ®Þnh trong thang l−¬ng cña Nhµ n−íc. Nhµ n−íc vÉn lµ chñ së h÷u cña çc cæ phiÕu nµy.

1.17 Ng−êi lao ®éng sÏ cã quyÒn mua chÞu (thêi h¹n 5 n¨m víi møc l·i suÊt 4% mçi n¨m) çc cæ phiÕu c«ng ty cæ phÇn. Gi¸ trÞ cña nh÷ng cæ phiÕu nµy sÏ kh«ng v−ît qu¸ 15% gi¸ trÞ doanh nghiÖp (hoÆc 20% trong çc tr−êng hîp ®Æc biÖt). H¬n n÷a, çc cæ phiÕu b¸n chÞu sÏ kh«ng v−ît qu¸ sè cæ phiÕu mµ ng−êi lao ®éng ®· mua b»ng tiÒn mÆt. Çc ®iÒu kiÖn chi tiÕt cho viÖc mua chÞu cæ phiÕu ®· ®−îc quy ®Þnh.

1.18 Cuèi cïng, tÊt c¶ ng−êi lao ®éng sÏ ®−îc ®¶m b¶o quyÒn tiÕp tôc ®−îc lµm viÖc trong mét c«ng ty cæ phÇn sau khi cæ phÇn ho¸. NÕu 12 th¸ng sau ngµy ®¨ng ký c«ng ty cæ phÇn cã ng−êi lao ®éng bÞ d− d«i do t¸i c¬ cÊu c«ng ty, ng−êi lao ®éng nµy sÏ ®−îc h−ëng nh÷ng quyÒn lîi theo çc chÝnh s¸ch ®· quy ®Þnh trong §iÒu 17, LuËt Lao ®éng vµ NghÞ ®Þnh 72-CP ngµy 31 th¸ng 12 n¨m 1995.

Phª chuÈn çc kÕ ho¹ch cæ phÇn ho¸

1.19 Bé chuyªn tr¸ch vÒ çc ngµnh kinh tÕ, kü thuËt hoÆc Uû ban nh©n d©n thµnh phè/tØnh trùc thuéc trung −¬ng sÏ: (i) phª chuÈn çc kÕ ho¹ch cæ phÇn ho¸ cña çc doanh nghiÖp cã vèn Nhµ n−íc (kÓ c¶ nguån ph©n bæ ng©n s¸ch vµ çc kho¶n cã nguån gèc tõ ng©n s¸ch) vµ vèn tù huy ®éng lµ 10 tû VND hoÆc Ýt h¬n; (ii) b¸o ço lªn Ban Cæ phÇn ho¸ trung −¬ng vµ Bé Tµi chÝnh çc kÕ ho¹ch cæ phÇn ho¸ cña çc doanh nghiÖp cã vèn 10 tû VND hoÆc nhiÒu h¬n, ®Ó çc c¬ quan nµy tr×nh lªn Thñ t−íng xin phª chuÈn.

1.20 Héi ®ång qu¶n trÞ cña çc tæng c«ng ty nhµ n−íc sÏ b¸o ço kÕ ho¹ch cæ phÇn ho¸ cña çc doanh nghiÖp thµnh viªn lªn Ban Cæ phÇn ho¸ trung −¬ng vµ Bé Tµi chÝnh, ®Ó çc c¬ quan nµy tr×nh lªn Thñ t−íng xin phª chuÈn.

C. Tãm t¾t thñ tôc tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ 1.21 Çc c¬ quan cña ChÝnh phñ qu¶n lý çc DNNN (çc Bé, çc c¬ quan ngang Bé, çc Uû ban nh©n d©n vµ çc tæng c«ng ty Nhµ n−íc) sÏ:

• thµnh lËp çc Ban ChØ ®¹o Cæ phÇn ho¸;

• nghiªn cøu çc ®iÒu kiÖn kinh doanh vµ kú väng cña çc DNNN nh»m chän ra çc khèi doanh nghiÖp vµ çc doanh nghiÖp cô thÓ ®Ó cæ phÇn ho¸;

• sau khi tham kh¶o ý kiÕn cña çc tæ chøc §¶ng cïng cÊp vµ Héi ®ång nh©n d©n tØnh/thµnh phè, quyÕt ®Þnh khèi doanh nghiÖp vµ doanh nghiÖp cô thÓ nµo sÏ ®−îc cæ phÇn ho¸ vµ göi danh s¸ch tíi Ban Cæ phÇn ho¸ trung −¬ng;

12

• th«ng b¸o cho tõng doanh nghiÖp ®· ®−îc lùa chän vÒ quyÕt ®Þnh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp ®ã;

• ra quyÕt ®Þnh thµnh lËp ban cæ phÇn ho¸ cña doanh nghiÖp; vµ

• ®µo t¹o çc thµnh viªn ban cæ phÇn ho¸ vµ çc çn bé cã liªn quan cña doanh nghiÖp; 1.22 Ban cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp sÏ:

• phæ biÕn çc chÝnh s¸ch vµ quy ®Þnh vÒ cæ phÇn ho¸ cña ChÝnh phñ th«ng qua viÖc gi¶i thÝch çc chÝnh s¸ch, quy ®Þnh nµy cho ng−êi lao ®éng;

• chuÈn bÞ çc b¸o ço tµi chÝnh cña doanh nghiÖp trong ba n¨m ho¹t ®éng gÇn nhÊt;

• chuÈn bÞ mét b¶n b¸o ço vÒ nh©n sù doanh nghiÖp, nªu râ çc tr¸ch nhiÖm, chÊt l−îng c«ng viÖc vµ th©m niªn cña tõng ng−êi;

• chuÈn bÞ mét b¶ng kª çc tµi s¶n bao gåm çc tµi s¶n ®ang sö dông, tµi s¶n kh«ng cÇn sö dông, tµi s¶n cÇn thanh lý vµ çc dÞch vô x· héi cÇn ®−îc chuyÓn giao cho c«ng ®oµn c«ng ty;

• chuÈn bÞ mét b¶ng dù trï chi phÝ cæ phÇn ho¸ cho ®Õn khi kÕt thóc ®¹i héi cæ ®«ng lÇn thø nhÊt.

1.23 Gi¸m ®èc doanh nghiÖp sÏ:

• ký kÕt mét hîp ®ång víi mét c¬ quan kiÓm to¸n ®−îc tin cËy ®Ó kiÓm to¸n çc b¸o ço cña doanh nghiÖp, theo ®ã thiÕt lËp c¨n cø cho viÖc ®Þnh gi¸ doanh nghiÖp;

• thanh to¸n çc kho¶n nî, lµm râ t×nh tr¹ng nguyªn vËt liÖu Õ ®äng, thanh lý çc tµi s¶n ®· d−îc x¸c ®Þnh lµ ph¶i thanh lý trong møc ®é thÈm quyÒn cña gi¸m ®èc;

• më mét tµi kho¶n t¹i Kho b¹c nhµ n−íc ®Ó göi çc kho¶n tiÒn thu ®−îc tõ viÖc b¸n çc cæ phiÕu cña doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸;

• lËp danh s¸ch ®¨ng ký çc cæ ®«ng tiÒm n¨ng. 1.24 C¬ quan chñ qu¶n sÏ:

• h−íng dÉn ban cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp: (i) x¸c ®Þnh gi¸ trÞ doanh nghiÖp; (ii) cô thÓ ho¸ çc kÕ ho¹ch cæ phÇn ho¸; vµ (iii) so¹n th¶o ®iÒu lÖ cña c«ng ty cæ phÇn sÏ ®−îc thµnh lËp;

• chñ to¹ çc cuéc häp víi çc tæ chøc liªn quan ®Ó gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò cæ phÇn ho¸;

• ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ doanh nghiÖp theo ®Ö tr×nh cña doanh nghiÖp, ra quyÕt ®Þnh b»ng v¨n b¶n vÒ gi¸ trÞ cña doanh nghiÖp ®· ®−îc thÈm ®Þnh vµ göi xin quyÕt ®Þnh cña Tæng côc Qu¶n lý vèn vµ tµi s¶n nhµ n−íc thuéc Bé Tµi chÝnh.

1.25 Bé Tµi chÝnh th«ng qua Tæng côc Qu¶n lý vèn vµ tµi s¶n nhµ n−íc sÏ:

• phèi hîp víi çc c¬ quan chñ qu¶n trong viÖc chØ ®Þnh mét tæ chøc kiÓm to¸n vµ gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò tµi chÝnh n»m ngoµi kh¶ n¨ng cña doanh nghiÖp;

• ra quyÕt ®Þnh b»ng v¨n b¶n vÒ gi¸ trÞ thùc tÕ doanh nghiÖp trong thêi gian 30 ngµy kÓ tõ ngµy nhËn ®−îc b¸o ço cña c¬ quan chñ qu¶n.

1.26 Ban cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp sÏ:

• chuÈn bÞ mét ph−¬ng ¸n kinh doanh tõ 3 ®Õn 5 n¨m cho thêi kú sau cæ phÇn ho¸;

• chuÈn bÞ b¶n th¶o kÕ ho¹ch cho: (i) viÖc ph©n bæ tiÒn mÆt tõ çc quü tiÒn th−ëng vµ phóc lîi x· héi (nÕu cã) cho ng−êi lao ®éng; (ii) ®Þnh cho mçi ng−êi lao ®éng mét sè

13

cæ phiÕu Nhµ n−íc mµ ng−êi ®ã sÏ ®−îc h−ëng cæ tøc, vµ (iii) x¸c ®Þnh sè tiÒn mµ mçi ng−êi lao ®éng cã thÓ mua chÞu çc cæ phiÕu;

• c«ng bè kÕ ho¹ch ®· nªu trªn trong doanh nghiÖp, x¾p xÕp th¶o luËn çc kÕ ho¹ch vµ x©y dùng çc ph−¬ng ph¸p thùc hiÖn çc kÕ ho¹ch;

• thµnh lËp mét Héi ®ång (®øng ®Çu lµ Tr−ëng Ban cæ phÇn ho¸ vµ bao gåm çc thµnh viªn cña Ban Cæ phÇn ho¸, mét ®¹i diÖn cña Tæng côc qu¶n lý vèn vµ tµi s¶n nhµ n−íc vµ mét sè nhµ kinh tÕ, chuyªn gia kü thuËt cã chuyªn m«n vÒ çc lÜnh vùc thÝch hîp víi doanh nghiÖp) ®Ó ®Þnh gi¸ l¹i doanh nghiÖp trªn cë së h−íng dÉn vµ quyÕt ®Þnh cña Bé Tµi chÝnh;

• b¸o ço víi c¬ quan chñ qu¶n vÒ çc kÕt qu¶ cña viÖc ®Þnh gi¸ l¹i doanh nghiÖp ®Ó xem xÐt tr−íc khi tr×nh lªn Bé Tµi chÝnh ®Ó xin quyÕt ®Þnh;

• chuÈn bÞ mét kÕ ho¹ch cæ phÇn ho¸ chi tiÕt vµ tr×nh bµy tr−íc ®¹i héi c«ng nh©n viªn bÊt th−êng ®Ó xem xÐt vµ xin ý kiÕn;

• hoµn chØnh kÕ ho¹ch cæ phÇn ho¸ sau khi ®· lÊy ý kiÕn theo nh÷ng quy ®Þnh trªn;

• tr×nh kÕ ho¹ch ®· hoµn chØnh lªn c¬ quan chñ qu¶n ®Ó xin phª duyÖt;

• so¹n th¶o ®iÒu lÖ c«ng ty cæ phÇn vµ tr×nh c¬ quan chñ qu¶n xin ý kiÕn. 1.27 C¬ quan chñ qu¶n sÏ:

• tiÕn hµnh çc biÖn ph¸p phª duyÖt kÕ ho¹ch cæ phÇn ho¸ cuèi cïng theo çc quy ®Þnh trong “phª duyÖt cæ phÇn ho¸” (®o¹n 1.18);

• cö çc ®¹i diÖn thay mÆt cho sè cæ phiÕu Nhµ n−íc n¾m gi÷ vµo Héi ®ång qu¶n trÞ cña çc c«ng ty cæ phÇn;

• h−íng dÉn Ban cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp tæ chøc ®¹i héi cæ ®«ng lÇn ®Çu tiªn;

• ra quyÕt ®Þnh vÒ viÖc chuyÓn ®æi doanh nghiÖp Nhµ n−íc thµnh mét c«ng ty cæ phÇn. 1.28 Ban cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp sÏ:

• c«ng bè c«ng khai t×nh h×nh tµi chÝnh cña doanh nghiÖp tr−íc khi cæ phÇn ho¸;

• c«ng bè viÖc b¸n cæ phiÕu vµ chuÈn bÞ viÖc ®¨ng ký cña çc cæ ®«ng tiÒm n¨ng trong vµ ngoµi doanh nghiÖp;

• tæ chøc viÖc b¸n cæ phiÕu theo kÕ ho¹ch cæ phÇn ho¸ vµ chuyÓn sè tiÒn thu ®−îc vµo tµi kho¶n më t¹i Kho b¹c nhµ n−íc;

• b¸o ço víi c¬ quan chñ qu¶n vÒ çc kÕt qu¶;

• giíi thiÖu çc øng cö viªn cho Héi ®ång qu¶n trÞ vµ xin ý kiÕn cña c¬ quan chñ qu¶n;

• triÖu tËp ®¹i héi cæ ®«ng lÇn thø nhÊt ®Ó bÇu Héi ®ång qu¶n trÞ vµ th«ng qua ®iÒu lÖ c«ng ty cæ phÇn.

1.29 Gi¸m ®èc doanh nghiÖp vµ kÕ to¸n tr−ëng, víi sù cã mÆt cña Ban cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp vµ c¬ quan chñ qu¶n, sÏ chuyÓn giao çc tr¸ch nhiÖm qu¶n lý doanh nghiÖp cho Héi ®ång qu¶n trÞ míi ®−îc bÇu.

1.30 Héi ®ång qu¶n trÞ cña c«ng ty cæ phÇn sÏ:

• ®¨ng ký con dÊu míi cho c«ng ty cæ phÇn;

• hoµn thµnh thñ tôc chyÓn quyÒn së h÷u doanh nghiÖp tõ Nhµ n−íc sang cho c«ng ty cæ phÇn;

14

• tæ chøc khai tr−¬ng c«ng ty cæ phÇn.

15

PhÇn II. KÕt qu¶ kh¶o s¸t

A. Giíi thiÖu

Lùa chän doanh nghiÖp

2.01 Vµo ®Çu n¨m 1998 cã tæng sè 17 doanh nghiÖp ®· cæ phÇn ho¸. Mét doanh nghiÖp v× cã ®Þa ®iÓm qu¸ xa kh«ng ®−îc ®−a vµo cuéc ®iÒu tra vèn ®· bÞ h¹n chÕ vÒ thêi gian. Trong sè 16 doanh nghiÖp cßn l¹i 14 doanh nghiÖp ®ång ý tr¶ lêi pháng vÊn vµ 2 doanh nghiÖp tõ chèi tham gia.

Ph−¬ng ph¸p

2.02 ViÖc sö dông mét b¶ng çc c©u hái chuÈn ho¸ (Tµi liÖu ®Ýnh kÌm 1) ®· t¹o ®ñ tÝnh linh ho¹t ®Ó ®−a vµo sù kh¸c biÖt gi÷a çc c«ng ty. Çc cuéc pháng vÊn ®−îc tiÕn hµnh víi çc gi¸m ®èc vµ çc phã gi¸m ®èc vµ kÐo dµi trong kho¶ng ba giê ®ång hå - ®ñ ®Ó cã mét bøc ¶nh chíp nhanh cña mçi c«ng ty, nh−ng kh«ng ®ñ ®Ó cã ®−îc mét ph©n tÝch chiÒu s©u. Chóng t«i ®· yªu cÇu vÒ çc b¸o ço tµi chÝnh cña n¨m ngay tr−íc khi cæ phÇn ho¸ vµ n¨m 1997. Çc b¸o ço tµi chÝnh cña n¨m tr−íc khi cæ phÇn ho¸ ®· ®−îc Bé Tµi chÝnh cung cÊp, ngoµi ra chØ cã mét sè doanh nghiÖp cung cÊp çc b¸o ço tµi chÝnh cña n¨m 1997. Thêi gian tiÕn hµnh kh¶o s¸t, tõ ngµy 9 ®Õn ngµy 23 th¸ng 1, 1998, kh«ng ph¶i lµ thêi gian lý t−ëng, v× mét mÆt nã trïng víi thêi kú tr−íc TÕt vµ mÆt kh¸c thêi gian nµy ch−a ph¶i lµ thêi gian ®Ó çc b¸o ço tµi chÝnh n¨m 1997 ®−îc hoµn thµnh. ViÖc Ên ®Þnh thêi gian nµy lµ do thêi ®iÓm cña cuéc héi th¶o tæ chøc vµo th¸ng 2.

B. Nh÷ng ph¸t hiÖn chÝnh cña ®ît kh¶o s¸t 2.03 Theo b¸o ço, tÊt c¶ 14 doanh nghiÖp lµm ¨n cã l·i vµo thêi ®iÓm cæ phÇn ho¸. Kh«ng doanh nghiÖp nµo cã g¸nh nÆng nî lín, hay cã çc dÞch vô x· héi hoÆc cã nguån lao ®éng d− thõa lín.9 Nh÷ng c¬ së ban ®Çu nµy ®· lµm cho qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ trë thµnh dÔ dµng h¬n, nÕu gÆp ph¶i nh÷ng vÊn ®Ò nµy th× ch¾c r»ng qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ ®· phøc t¹p vµ khã kh¨n h¬n. Trong thêi kú sau cæ phÇn ho¸, çc c«ng ty cæ phÇn tiÕp tôc lµm ra lîi nhuËn. Thùc chÊt, nh÷ng c«ng ty ®· tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ trong nh÷ng n¨m ®Çu tiªn ®· cã ®−îc sù t¨ng tr−ëng vÒ doanh sè vµ lîi nhuËn ®¸ng kÓ.

2.04 ChÝn doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸ ®ãng t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh,vµ t¸m ®Þa ph−¬ng kh¸c mçi n¬i chØ cã mét doanh nghiÖp. Çc doanh nghiÖp cã çc ho¹t ®éng kinh tÕ kh¸c nhau, trong ®ã cã 5 doanh nghiÖp chÕ t¹o, 4 c«ng ty chÕ biÕn n«ng s¶n, 4 c«ng ty dÞch vô, vµ 1 c«ng ty khai kho¸ng. Cã 5 c«ng ty tiÕn hµnh xuÊt khÈu thùc sù; 3 c«ng ty tr−íc kia lµ DNNN cña trung −¬ng vµ 11 c«ng ty lµ çc DNNN ®Þa ph−¬ng10. Mét tËp hîp ®a d¹ng çc doanh nghiÖp ®· cæ phÇn ho¸ ph¶n ¸nh sù thiÕu çc h¹n chÕ vÒ khu vùc ®i¹ lý, ngµnh nghÒ vµ h¹n chÕ ph¸p lý trong cæ phÇn ho¸, trõ çc doanh nghiÖp Nhµ n−íc thuéc ngµnh chiÕn l−îc vµ quy m« lín theo tinh thÇn NghÞ ®Þnh 28-CP.

Thêi gian cæ phÇn ho¸

2.05 Thêi gian cæ phÇn ho¸ cña çc doanh nghiÖp n»m trong kho¶ng tõ 9 ®Õn 79 th¸ng, víi thêi gian cæ phÇn ho¸ trung b×nh lµ 27 th¸ng. Dao ®éng lín vÒ kho¶ng thêi gian cæ

9 Phô lôc 1 thÓ hiÖn çc ®Æc ®iÓm chÝnh cña 14 doanh nghiÖp ®· ®Õn th¨m vµ mét sè ®Æc diÓm cña ba doanh nghiÖp kh«ng ®Õn pháng vÊn ®−îc. 10 MÆc dï ®· ®−îc phÐp nh−ng cho ®Õn nay ch−a tæng c«ng ty nhµ n−íc nµo tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ çc doanh nghiÖp thµnh viªn.

16

phÇn ho¸ cña çc doanh nghiÖp ®−îc lý gi¶i mét çch râ nhÊt khi chia çc doanh nghiÖp lµm ba nhãm: (i) nh÷ng doanh nghiÖp trong ch−¬ng tr×nh cæ phÇn ho¸ thö nghiÖm ®· hoµn thµnh qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ tr−íc th¸ng 5 n¨m 1996, thêi ®iÓm NghÞ ®Þnh 28-CP ®−îc ban hµnh; (ii) çc doanh nghiÖp ®· b¾t ®Çu cæ phÇn ho¸ trong ch−¬ng tr×nh cæ phÇn ho¸ thö nghiÖm nh−ng hoµn thµnh qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ sau th¸ng 5 n¨m 1996 theo NghÞ ®Þnh 28-CP; vµ (iii) çc doanh nghiÖp b¾t ®Çu thùc hiÖn vµ hoµn thµnh qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ sau th¸ng 5 n¨m 1996. Thêi gian cæ phÇn ho¸ trung b×nh cña çc doanh nghiÖp thuéc nhãm thø nhÊt lµ 19 th¸ng, nhãm thø hai lµ 39 th¸ng vµ nhãm thø ba lµ 13 th¸ng. Nh÷ng kÕt qu¶ nµy cho thÊy r»ng NghÞ ®inh 28-CP ®· cã t¸c dông tíi viÖc rót ng¾n thêi gian cæ phÇn ho¸ cña çc doanh nghiÖp b¾t ®Çu thùc hiÖn vµ hoµn thµnh qu¸ tr×nh sau th¸ng 5 n¨m 1996. Râ rµng, thêi gian cæ phÇn ho¸ cÇn ph¶i ®−îc rót ng¾n h¬n n÷a, nÕu muèn hoµn thµnh kÕ ho¹ch cña ChÝnh phñ nh»m cæ phÇn ho¸ 150-200 doanh nghiÖp trong n¨m 1998, 400- 500 doanh nghiÖp trong n¨m 1999, vµ 1000 doanh nghiÖp trong n¨m 2000.

B¶ng 1: Thêi gian cæ phÇn ho¸

Tæng mÉu B¾t ®Çu vµ hoµn thµnh tr−íc th¸ng

5 n¨m 1996

B¾t ®Çu vµ hoµn thµnh sau th¸ng 5

n¨m 1996

B¾t ®Çu vµ hoµn thµnh sau th¸ng 5

n¨m 1996

Sè th¸ng b×nh qu©n

27 19 39 13

Gi¸ trÞ DNNN vµ vèn cæ phÇn cña c«ng ty cæ phÇn

2.06 Gi¸ trÞ DNNN ®¹i diÖn cho gi¸ trÞ ®· x¸c ®Þnh cña doanh nghiÖp. Gi¸ trÞ nµy ®−îc xem lµ vèn Nhµ n−íc. Mét phÇn vèn nµy ®−îc Nhµ n−íc gi÷ l¹i vµ phÇn cßn l¹i ®−îc b¸n. Sè tiÒn thu ®−îc tõ viÖc b¸n cæ phÇn nµy ®−îc chuyÓn tíi Kho b¹c nhµ n−íc. §èi víi mét sè doanh nghiÖp, gi¸ trÞ DNNN b»ng sè vèn cæ phÇn ph¸p ®Þnh cña c«ng ty cæ phÇn ®−îc thµnh lËp, nh−ng khi vèn míi ®−îc bæ xung vµo th× sè vèn cæ phÇn cña c«ng ty sÏ lín h¬n gi¸ trÞ ban ®Çu cña doanh nghiÖp.

Së h÷u

2.07 Cæ phÇn Nhµ n−íc n¾m gi÷ trong çc c«ng ty cæ phÇn ®· kh¶o s¸t vµo thay ®æi theo tõng ®oanh nghiÖp tõ 20 ®Õn 46%, chiÕm gÇn 34% tæng sè vèn cña toµn bé 14 c«ng ty cæ phÇn. Cæ phÇn ng−êi lao ®éng n¾m gi÷ trong çc doanh nghiÖp thay ®æi theo doanh nghiÖp tõ 19 ®Õn 70%, víi møc n¾m gi÷ b×nh qu©n cña ng−êi lao ®éng trong çc doanh nghiÖp nµy lµ kho¶ng 46%. Çc nhµ ®Çu t− bªn ngoµi ®· kh«ng mua cæ phÇn nµo cña hai c«ng ty, nh−ng ®èi víi trong sè 12 c«ng ty kh¸c hä ®· mua tõ 19 ®Õn 51% cæ phÇn. Çc nhµ ®Çu t− bªn ngoµi, chñ yÕu lµ çc ç nh©n, chiÕm kho¶ng 20% tæng sè vèn cña 14 c«ng ty cæ phÇn. Tæ chøc/quü ®Çu t− cña t− nh©n vµ Nhµ n−íc chØ mua cæ phÇn cña hai c«ng ty.

B¶ng 2: Së h÷u cæ phÇn

Ng−êi lao ®éng Nhµ n−íc Çc nhµ ®Çu t− bªn ngoµi

% cæ phÇn b×nh qu©n

46% 34% 20%

17

2.08 Ph¶n øng ®èi víi çc ®ît ph¸t hµnh ra c«ng chóng ®Òu lµ tÝch cùc. ChØ cã mét tr−êng hîp ph¶n øng tiªu cùc, vµ theo b¸o ço kho¶ng mét nöa sè c«ng ty nhËn ®−îc l−îng ®Æt mua lín h¬n so víi l−îng thùc b¸n. Tæng céng ng−êi lao ®éng mua cæ phiÕu b»ng tiÒn mÆt chiÕm 29,7%, mua chÞu chiÕm 15,3% vµ mua b»ng sè tiÒn chia tõ çc quü phóc lîi chiÕm 1,5% tæng sè vèn.11 N¨m 1997, mét l−îng khiªm tèn cæ phiÕu ®· ®−îc b¸n cho çc nhµ ®Çu t− ç nh©n bªn ngoµi, víi sè l−îng vµo kho¶ng tõ 600 ®Õn 8000 cæ phiÕu vµ trung b×nh kho¶ng 1600 cæ phiÕu ®· ®−îc giao dÞch gi÷a çc c«ng ty víi çc nhµ ®Çu t− bªn ngoµi. Khi tæng hîp l¹i, tû lÖ cæ phiÕu ng−êi lao ®éng mua b»ng tiÒn mÆt so víi sè cæ phiÕu mua chÞu vµ nh÷ng ph¶n øng cña c«ng chóng víi nh÷ng lÇn ph¸t hµnh cæ phiÕu thÓ hiÖn r»ng c«ng chóng ®· s½n sµng tËn dông nh÷ng g× hä xem nh− çc c¬ héi ®Çu t− hÊp dÉn.

B¶ng 3: Ph−¬ng ph¸p mua cæ phiÕu cña ng−êi lao ®éng

Mua b»ng tiÒn mÆt Mua chÞu Çc quü phóc lîi

% trung b×nh theo ph−¬ng ph¸p

64% 33% 3%

Qu¶n lý

2.09 Héi ®ång qu¶n trÞ cña çc c«ng ty ®−îc h×nh thµnh bëi tõ 5 ®Õn 9 thµnh viªn ®−îc rót ra tõ ba nhãm cæ ®«ng chÝnh. Trong sè 13 c«ng ty ®· thµnh lËp Héi ®ång qu¶n trÞ vµo thêi gian kh¶o s¸t, cã 9 c«ng ty ®· cö ng−êi n¾m vÞ trÝ Chñ tÞch héi ®ång qu¶n trÞ ®ång thêi lµm gi¸m ®èc ®iÒu hµnh (CEO) (s¸u ng−êi ®¹i diÖn cho Nhµ n−íc, ba ng−êi ®¹i diÖn cho ng−êi lao ®éng). Trong sè 4 c«ng ty cßn l¹i, mét c«ng ty cã ®¹i diÖn cña Nhµ n−íc n¾m gi÷ c¶ hai vÞ trÝ, cßn trong hai c«ng ty kh¸c hai vÞ trÝ nµy ®−îc ph©n chia gi÷a çc ®¹i diÖn cña Nhµ n−íc vµ cña ng−êi lao ®éng; trong c«ng ty thø t− Chñ tÞch héi ®ång qu¶n trÞ lµ ®¹i diÖn Nhµ n−íc vµ gi¸m ®èc ®iÒu hµnh ®¹i diÖn çc cæ ®«ng t− nh©n bªn ngoµi. §èi víi çc vÞ trÝ gi¸m ®èc ®iÒu hµnh thêi kú tr−íc cæ phÇn ho¸, cã 12 ng−êi lµ gi¸m ®èc cò cña doanh nghiÖp vµ mét ng−êi ®· lµ gi¸m ®èc cña mét doanh nghiÖp kh¸c.

2.10 Nhãm ®iÒu tra ®Æc biÖt cã Ên t−îng triÓn väng, sù n¨ng ®éng vµ kh¶ n¨ng l·nh ®¹o cña gÇn mét nöa sè gi¸m ®èc ®iÒu hµnh ®· tham gia çc cuéc pháng vÊn. Çc ç nh©n nµy d−êng nh− ®· nhËn thøc ®Çy ®ñ vÒ çc môc tiªu cña cæ phÇn ho¸; hä ®· hiÓu kh¸ râ vÒ hÖ thèng thÞ tr−êng; vµ hä ®· s½n sµng ®iÒu chØnh phong çch lµm viÖc cña çc doanh nghiÖp theo t×nh h×nh míi.

Lùc l−îng lao ®éng

2.11 Nh− tr×nh bµy trong Phô lôc 1, lùc l−îng lao ®éng cña çc doanh nghiÖp nµy ®· t¨ng 39% kÓ tõ khi cæ phÇn ho¸, chñ yÕu lµ do viÖc më réng kinh doanh cña çc doanh nghiÖp ®· cæ phÇn ho¸ trong thêi kú 1993-1996. MÆc dï NghÞ ®Þnh 28-CP cho phÐp sa th¶i lao ®éng d− thõa, nh−ng kh«ng doanh nghiÖp nµo ph¶i ¸p dông ®Õn biÖn ph¸p nµy. Thay vµo ®ã, çc doanh nghiÖp nµy ®· ¸p dông ph−¬ng ch©m h¹n chÕ dÇn lao ®éng, céng víi viÖc thu hót lao ®éng d− thõa vµ ®iÒu chØnh kü n¨ng th«ng qua viÖc më réng kinh doanh. Çc doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸ trong thêi kú 1997-1998 ®· kh«ng ®Ò cËp tíi vÊn ®Ò lao ®éng d− d«i trong khi tr¶ lêi pháng vÊn.

11 Phô lôc 2 cung cÊp çc chi tiÕt vÒ ph−¬ng ph¸p mua cæ phÇn cña çn bé c«ng nh©n viªn.

18

B¶ng 4: Nh÷ng thay ®æi lùc l−îng lao ®énga

B×nh qu©n møc t¨ng lùc l−îng lao ®éng

B×nh qu©n møc t¨ng l−¬ng vµ çc kho¶n phóc lîi

PhÇn tr¨m çc c«ng ty ®· t¨ng chÕ ®é khuyÕn khÝch ng−êi

lao ®éng

39% 60% 64%

(a: Nh÷ng sè liÖu nµy thÓ hiÖn nh÷ng thay ®æi kÓ tõ khi cæ phÇn ho¸.)

2.12 TiÒn l−¬ng th¸ng céng víi çc kho¶n tiÒn phóc lîi trong thêi kú tr−íc cæ phÇn ho¸ n»m trong kho¶ng tõ 150 ngh×n ®Õn 6 triÖu ®ång, vµ trong thêi kú sau cæ phÇn ho¸ ®· t¨ng tõ 250 ngh×n ®Õn 12,5 triÖu ®ång, b×nh qu©n sè nµy lµ tõ 712 ngh×n ®ång lªn 1,142 triÖu ®ång. Nh÷ng ng−êi pháng vÊn ®· ghi nhËn sù chªnh lÖch lín cña tiÒn l−¬ng vµ çc kho¶n tiÒn phóc lîi theo lo¹i h×nh ho¹t ®éng, ®Þa ®iÓm lµm viÖc, vµ ®«i khi theo nh÷ng m«i tr−êng lµm viÖc ®éc h¹i. Çc h×nh thøc khuyÕn khÝch lao ®éng ®· ®−îc thiÕt lËp ë hÇu hÕt çc c«ng ty.

2.13 TÊt c¶ çc c«ng ty ®· tham gia Quü (B¶o hiÓm) x· héi quèc gia. H¬n n÷a, nhiÒu c«ng ty ®· cÊp cho ng−êi lao ®éng çc kho¶n tiÒn phóc lîi x· héi nh− tiÒn b¶o hiÓm tai n¹n lao ®éng vµ tiÒn cøu trî khÈn cÊp. Theo b¸o ço, nh×n chung trong thêi kú sau cæ phÇn ho¸ çc c«ng ty ®· cung cÊp cho ng−êi lao ®éng nhiÒu dÞch vô x· héi h¬n so víi thêi kú tr−íc cæ phÇn ho¸.

Çc dÞch vô x· héi

2.14 DÞch vô x· héi trong çc c«ng ty rÊt nhá nªn kh«ng cÇn xö lý viÖc ph©n t¸ch vµ chuyÓn cho tËp thÓ ng−êi lao ®éng theo NghÞ ®Þnh 28-CP. Mét sè Ýt c«ng ty cã nhµ ë ®· b¸n xong sè nhµ nµy cho çn bé c«ng nh©n viªn cña hä. Mét sè c«ng ty tiÕp tôc duy tr× çc tr¹m x¸ nhá vµ hä cïng thÊy r»ng kh«ng cÇn thiÕt ph¶i chuyÓn giao çc tr¹m nµy cho tËp thÓ ng−êi lao ®éng.

Çc tµi s¶n vËt chÊt

2.15 Nhµ x−ëng vµ çc thiÕt bÞ ë hÇu hÕt çc c«ng ty ®· cò vµ nhiÒu tµi s¶n ®· qu¸ thêi h¹n sö dông. Ngo¹i lÖ lµ çc c¬ së ®−îc thiÕt lËp trong thêi kú sau cæ phÇn ho¸. Theo kÕt qu¶ nghiªn cøu, ë nhiÒu c«ng ty thiÕu çc thiÕt bÞ b¶o vÖ m«i tr−êng. MÆc dï kh«ng cã çc h¹n chÕ vÒ viÖc b¸n vµ cho thuª tµi s¶n, nh−ng rÊt Ýt c«ng ty thùc hiÖn çc lo¹i giao dÞch nµy. ViÖc thanh lý çc thiÕt bÞ lçi thêi lµ mét bé phËn cña kÕ ho¹ch t¸i c¬ cÊu cña çc c«ng ty. TÊt c¶ çc c«ng ty ®· x©y dùng çc kÕ ho¹ch t¸i c¬ cÊu c«ng ty ®Ó thùc hiÖn nÕu vµ khi çc kh¶ n¨ng vÒ nguån tµi chÝnh cho phÐp.

Çc ®Çu vµo vµ ®Çu ra

2.16 TÊt c¶ çc c«ng ty ®−îc ghi nhËn lµ cã ®ñ nguån çc ®Çu vµo. Tuy nhiªn, mét sè c«ng ty cã ho¹t ®éng dùa trªn çc ®Çu vµo nhËp khÈu ®Òu cho r»ng thñ tôc h¶i quan nhiªu khª vµ phøc t¹p ®· g©y l·ng phÝ thêi gian vµ lµm t¨ng chi phÝ. Çc s¶n phÈm/dÞch vô cña çc c«ng ty nµy ®−îc b¸n trªn thÞ tr−êng ®Þa ph−¬ng (4 c«ng ty), thÞ tr−êng toµn quèc (6 c«ng ty) vµ thÞ tr−êng quèc tÕ (4 c«ng ty). Ngo¹i trõ hai doanh nghiÖp cã kh¸ch hµng chÝnh lµ çc DNNN, cßn tÊt c¶ çc c«ng ty kh¸c chñ yÕu cung cÊp hµng ho¸/dÞch vô cho çc kh¸ch hµng t− nh©n vµ çc kh¸ch hµng n−íc ngoµi.

T×nh h×nh tµi chÝnh

2.17 HÇu hÕt 14 c«ng ty ®Òu trong tr¹ng th¸i tµi chÝnh tèt. Vµo thêi gian cæ phÇn hãa, hai doanh nghiÖp cã çc kho¶n nî dµi h¹n trong n−íc, vµ mét doanh nghiÖp ®ang cã mét kho¶n nî dµi h¹n n−íc ngoµi. Çc kho¶n nî trong n−íc ®· ®−îc chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng thanh to¸n vµ kho¶n nî n−íc ngoµi ®· ®−îc chuyÓn thµnh tµi s¶n nî cña doanh nghiÖp cæ

19

phÇn ho¸. Theo b¸o ço, 12 c«ng ty cã ®ñ luång tiÒn mÆt ®Ó trang tr¶i çc chi phÝ ho¹t ®éng vµ hai c«ng ty cßn l¹i còng cã gÇn ®ñ luång tiÒn mÆt cho çc ho¹t ®éng. Ba c«ng ty cã çc kho¶n ph¶i thu qu¸ h¹n, cßn 11 c«ng ty cßn l¹i th× kh«ng. KÓ tõ khi cæ phÇn ho¸, ®· cã 7 c«ng ty cæ phÇn nhËn ®−îc çc kho¶n vay vèn l−u ®éng tõ çc ng©n hµng th−¬ng m¹i quèc doanh. Tuy vËy, hÇu hÕt çc gi¸m ®èc ®iÒu hµnh ®Òu xem vÊn ®Ò t¹o nguån vèn l−u ®éng lµ mét trë ng¹i lín trong ho¹t ®éng cña çc c«ng ty. Hä cho r»ng trë ng¹i nµy lµ do hä kh«ng thÓ ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu vÒ thÕ chÊp cña çc ng©n hµng th−¬ng m¹i. Khi xem xÐt nh÷ng trë ng¹i lín ®èi víi viÖc tiÕp cËn çc kho¶n tÝn dông th× thÊy ch−a c«ng ty nµo nhËn ®−îc çc kho¶n tÝn dông dµi h¹n kÓ tõ khi cæ phÇn ho¸.

Ho¹t ®éng

2.18 TÊt c¶ çc c«ng ty ®Òu kinh doanh cã l·i trong n¨m 1997. Trong çc ®¸nh gi¸ vÒ 4 c«ng ty ®· cæ phÇn ho¸ giai ®o¹n 1993-1995 tr×nh bµy cô thÓ çc thµnh tùu lín. Çc c«ng ty nµy ®· më réng kinh doanh, t¨ng ®¸ng kÓ vÒ lùc l−îng lao ®éng, doanh thu vµ lîi nhuËn. Cho dï thiÕu çc kho¶n tÝn dông ®Çu t− dµi h¹n, Héi ®ång qu¶n trÞ ®· t¹o vèn cho çc ho¹t ®éng më réng b»ng viÖc t¸i ®Çu t− lîi nhuËn, vay vèn tõ çc cæ ®«ng ngoµi quèc doanh, vµ cã mét tr−êng hîp ph¸t hµnh çc tr¸i phiÕu cã thÓ chuyÓn ®æi ë Anh vµ Mü.

2.19 Hai trong sè ba c«ng ty cæ phÇn ho¸ vµo n¨m 1996 ®· t¨ng tr−ëng t−¬ng tù nhãm çc c«ng ty cæ phÇn ho¸ vµo giai ®o¹n 1993-1995; cßn c«ng ty thø ba cã tæng doanh thu gi¶m 33% trong n¨m 1997. §èi víi 7 c«ng ty cæ phÇn ho¸ trong n¨m 1997 vµ ®Çu n¨m 1998, thêi gian ch−a ®ñ ®Ò cã ®−îc nh÷ng ®¸nh gi¸ cã ý nghÜa vÒ çc c«ng ty nµy.

2.20 Th«ng qua qua viÖc nhÊt trÝ t¸i ®Çu t− lîi nhuËn cña c«ng ty vµ mua cæ phiÕu thanh to¸n chñ yÕu b»ng tiÒn mÆt, çn bé c«ng nh©n viªn cña çc c«ng ty ®· ®ãng gãp tÝch cùc vµo viÖc ph¸t triÓn c«ng ty cña hä. Trong mét tr−êng hîp, çn bé c«ng nh©n viªn ®· thÓ hiÖn sù quan t©m cña hä ®èi víi t×nh h×nh ho¹t ®éng cña c«ng ty khi hä nhÊt trÝ viÖc gi¶m møc tiÒn l−¬ng nh»m duy tr× lîi nhuËn cña c«ng ty khi doanh nghiÖp cña hä trong t×nh tr¹ng chËm ph¸t triÓn.

Lîi Ých cña Nhµ n−íc

2.21 Çc sè liÖu mµ çc doanh nghiÖp ®· cæ phÇn ho¸ cho tíi n¨m 1995 cung cÊp ®· cho thÊy r»ng çc kho¶n tiÒn çc doanh nghiÖp nµy nép cho ng©n s¸ch nhµ n−íc (thuÕ vµ cæ tøc) trong thêi kú sau cæ phÇn ho¸ ®· t¨ng lªn ®¸ng kÓ so víi thêi kú tr−íc cæ phÇn ho¸. Tæng côc qu¶n lý vèn vµ tµi s¶n nhµ n−íc t¹i doanh nghiÖp ®· x¸c nhËn nh÷ng ®ãng gãp nµy cña çc doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸ tíi n¨m 1996 vµ cho r»ng ®©y lµ kÕt qu¶ cña sù t¨ng tr−ëng trong doanh thu cña çc doanh nghiÖp nµy.

Çc h¹n chÕ

2.22 Çc trë ng¹i mµ çc c«ng ty gÆp ph¶i ®−îc nªu d−íi ®©y theo thø tù gi¶m dÇn vÒ tÇn suÊt:

• T¹o nguån vèn l−u ®éng;

• T¹o nguån vèn ®Çu t−;

• Nh©n viªn thiÕu hiÓu biÕt vµ kh«ng thÝch øng víi cæ phÇn ho¸;

• Çc thñ tôc h¶i quan g©y khã kh¨n ®èi víi çc hµng ho¸ nhËp khÈu. Çc chiÕn l−îc trong t−¬ng lai

2.23 Çc môc tiªu −u tiªn trong çc chiÕn l−îc trung h¹n (2-3 n¨m) cña çc c«ng ty ®−îc nªu d−íi ®©y theo thø tù gi¶m dÇn vÒ tÇn suÊt:

• §Çu t− vµo thiÕt bÞ míi;

20

• §Çu t− x©y dùng nhµ x−ëng;

• C¶i thiÖn qu¶n lý tµi chÝnh;

• Tæ chøc l¹i qu¸ tr×nh s¶n xuÊt; vµ

• N©ng cao c¸c kü n¨ng marketing.

21

PhÇn III. Çc vÊn ®Ò n¶y sinh

A. Giíi thiÖu 3.01 Môc tiªu chÝnh cña viÖc nghiªn cøu lµ nhËn biÕt çc vÊn ®Ò g©y trë ng¹i ®èi víi qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ vµ/hoÆc h¹n chÕ nh÷ng thµnh c«ng cña çc c«ng ty ®· hoµn thµnh cæ phÇn ho¸. Nhãm ®iÒu tra ®· t×m ra mét sè vÊn ®Ò then chèt vµ ph©n chia çc vÊn ®Ò nµy thµnh hai nhãm: çc vÊn ®Ò cã liªn quan tíi qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ vµ nhãm çc vÊn ®Ò cã liªn quan tíi t×nh tr¹ng çc c«ng ty sau cæ phÇn ho¸. Çc vÊn ®Ò nµy rÊt phï hîp víi çc vÊn ®Ò mµ TiÕn sÜ TrÇn C«ng B¶y (Tæng côc tr−ëng Tæng côc qu¶n lý vèn vµ tµi s¶n nhµ n−íc ë doanh nghiÖp) vµ ¤ng NguyÔn Thiªng §øc (Tr−ëng Ban cæ phÇn ho¸ thµnh phè Hå ChÝ Minh) ®· giíi thiÖu trong çc tµi liÖu tr×nh bµy trong Héi th¶o Cæ phÇn ho¸ ngµy 19-20 th¸ng 2 t¹i Hµ Néi.12

B. Çc vÊn ®Ò cæ phÇn ho¸

Ph−¬ng ph¸p ®Þnh gi¸

3.02 Nh− ®· ®Ò cËp trong çc phÇn tr−íc, gi¸ trÞ cña mét doanh nghiÖp vµo thêi ®iÓm cæ phÇn ho¸ sÏ lµ: Gi¸ trÞ rßng ®· ®iÒu chØnh +/- Gi¸ trÞ lîi thÕ/bÊt lîi thÕ + çc chi phÝ cæ phÇn ho¸. C«ng thøc nµy ®−îc xem lµ hîp lý ®èi víi çc c«ng ty lín, nh−ng kh«ng cÇn thiÕt ®èi víi çc c«ng ty nhá, mµ çc c«ng ty nhá nªn ®−îc ®Þnh gi¸ th«ng qua çc ph−¬ng ph¸p ®¬n gi¶n h¬n nh− ®Êu thÇu. Çc gi¸m ®èc doanh nghiÖp ®· thÓ hiÖn sù lo ng¹i vÒ çc ph−¬ng ph¸p ®iÒu chØnh gi¸ trÞ rßng ®· kiÓm to¸n vµ ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh gi¸ trÞ lîi thÕ, bÊt lîi thÕ. Bé Tµi chÝnh ®· ban hµnh çc c«ng thøc bæ xung cho viÖc ¸p dông c«ng thøc nªu trªn, nh−ng viÖc x¸c ®Þnh l¹i gi¸ trÞ cña çc tµi s¶n cè ®Þnh vµ tµi s¶n l−u ®éng theo gi¸ hiÖn hµnh vÉn cßn phô thuéc vµo ý chñ quan cña çc chuyªn gia theo nhiÒu cÊp ®é ®¸nh gi¸ kh¸c nhau. ChØ duy nhÊt cã mét h−íng dÉn cô thÓ lµ gi¸ trÞ nhµ x−ëng ph¶i ®−îc ®¸nh gi¸ l¹i theo çc ®iÒu kiÖn cña çc ®Þa ph−¬ng. ViÖc thiÕu çc h−íng dÉn cô thÓ vÒ viÖc ®¸nh gi¸ l¹i nhµ x−ëng, thiÕt bÞ vµ çc hµng ho¸ ®· dÉn tíi nh÷ng cuéc tranh luËn v« tËn gi÷a çc chuyªn gia, sau ®ã l¹i ®−îc tranh luËn l¹i trong héi ®ång qu¶n trÞ cña çc doanh nghiÖp. KÕt qu¶ lµ ®· ph¶i gi¶i quyÕt theo sù th−¬ng l−îng vµ viÖc thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ bÞ tr× ho·n trong mét thêi gian t−¬ng ®èi dµi.

3.03 §èi víi viÖc tÝnh to¸n gi¸ trÞ lîi thÕ/ bÊt lîi thÕ, Bé Tµi chÝnh ®· x©y dùng mét ph−¬ng ph¸p t−¬ng tù nh− ph−¬ng ph¸p çc n−íc kh¸c ®· sö dông. Ho¹t ®éng cña trong ba n¨m tr−íc khi cæ phÇn ho¸ sÏ ®−îc so s¸nh víi ho¹t ®éng cña çc doanh nghiÖp cïng lo¹i ho¹t ®éng trong cïng ngµnh kinh tÕ, trong cïng thêi kú. ViÖc so s¸nh nµy x¸c ®Þnh gi¸ trÞ lîi thÕ/ bÊt lîi thÕ. ViÖc çc sè liÖu nµy kh«ng cã s¾n ®· lµm cho qu¸ tr×nh so s¸nh trë nªn rÊt khã kh¨n, nÕu kh«ng ph¶i lµ kh«ng thÓ thùc hiÖn. Trªn thùc tÕ, trong sè çc doanh nghiÖp ®· kh¶o s¸t, chØ cã ba tr−êng hîp x¸c ®Þnh ®−îc gi¸ trÞ lîi thÕ trong gi¸ trÞ doanh nghiÖp. ThËm chÝ trong nh÷ng tr−êng hîp nµy, nhãm nghiªn cøu ®· biÕt ®−îc r»ng çc gi¸ trÞ lîi thÕ ®−îc ¸p dông (lÇn l−ît t−¬ng øng víi 6%, 5%, vµ 2% gi¸ trÞ doanh nghiÖp) còng chØ lµ kÕt qu¶ cña viÖc th−¬ng l−îng gi÷a Nhµ n−íc vµ doanh nghiÖp, chø kh«ng ph¶i lµ kÕt qu¶ cña viÖc ¸p dông ph−¬ng ph¸p ®Þnh gi¸ ®· nªu trªn. ViÖc −íc l−îng gi¸ trÞ lîi thÕ/ bÊt lîi thÕ lµ cÇn thiÕt cho viÖc x¸c ®Þnh gi¸ trÞ thÞ tr−êng cña mét doanh nghiÖp, nh−ng vÊn ®Ò lµ liÖu cã nªn ¸p dông qu¸ tr×nh phiÒn phøc nµy trong giai ®o¹n

12 T¹i héi th¶o cæ phÇn ho¸, nhãm nghiªn cøu nhËn thÊy chÝnh phñ ®· cã çc kÕ ho¹ch söa ®æi NghÞ ®Þnh 28-CP. Phô lôc 3 ®−a ra xem xÐt mét sè ®Ò nghÞ söa ®æi vµ çc ý kiÕn b×nh luËn.

22

hiÖn nay hay kh«ng, ®Æc biÖt lµ ®èi víi viÖc cæ phÇn ho¸ çc doanh nghiÖp nhá.

KhuyÕn nghÞ: Dùa trªn nh÷ng ph©n tÝch trªn, nhãm nghiªn cøu ®Ò nghÞ Bé Tµi chÝnh ®−a ra çc h−íng dÉn cô thÓ cho viÖc ®Þnh gi¸ l¹i çc tµi s¶n cè ®Þnh vµ tµi s¶n l−u ®éng, b·i bá yªu cÇu ph¶i x¸c ®Þnh gi¸ trÞ lîi thÕ/bÊt lîi thÕ ®èi víi çc doanh nghiÖp nhá trõ khi doanh nghiÖp trong ngµnh dÞch vô cã ®Þa ®iÓm kinh doanh cã lîi thÕ/ bÊt lîi thÕ hiÓn nhiªn.

Thñ tôc ®Þnh gi¸

3.04 Sau ®©y lµ çc b−íc trong qu¸ tr×nh ®Þnh gi¸:

• Ban Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp chuÈn bÞ tÊt c¶ çc th«ng tin cÇn thiÕt, kÓ c¶ çc b¸o ço tµi chÝnh;

• Çc b¸o ço cña doanh nghiÖp ph¶i ®−îc kiÓm to¸n bëi mét c«ng ty kiÓm to¸n ®ñ thÈm quyÒn;

• Ban Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp x¸c ®Þnh gi¸ trÞ doanh nghiÖp vµ tr×nh lªn çc c¬ quan chñ qu¶n;

• C¬ quan chñ qu¶n thÈm ®Þnh gi¸ trÞ doanh nghiÖp theo v¨n b¶n ®Ö tr×nh vµ göi cho Bé Tµi chÝnh;

• Bé Tµi chÝnh ra quyÕt ®Þnh b»ng v¨n b¶n;

• Ban Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp thµnh lËp Héi ®ång thÈm tra gi¸ trÞ doanh nghiÖp ®Ó ®Þnh gi¸ l¹i gi¸ trÞ doanh nghiÖp theo h−íng dÉn vµ quyÕt ®Þnh cña Bé Tµi chÝnh;

• Ban Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp b¸o ço víi c¬ quan chñ qu¶n çc kÕt qu¶ cña viÖc ®Þnh gi¸ l¹i, Héi ®ång thÈm tra gi¸ trÞ cña c¬ quan chñ qu¶n xem xÐt vµ phª chuÈn çc kÕt qu¶ nÕu sè vèn Nhµ n−íc lµ 10 tû hoÆc thÊp h¬n 10 tû, nÕu kh«ng, sau khi c¬ quan chñ qu¶n chÊp thuËn, tµi liÖu ®−îc göi tíi Héi ®ång thÈm tra gi¸ trÞ trung −¬ng thuéc Bé tµi chÝnh xin quyÕt ®Þnh.

Thñ tôc nµy dµi dßng vµ phiÒn hµ. T¹i mçi kh©u ra quyÕt ®Þnh, quy tr×nh xÐt duyÖt tiªu tèn nhiÒu thêi gian, thªm vµo ®ã, mçi khi cã bÊt ®ång ý kiÕn t¹i bÊt kú mét kh©u nµo, v¨n b¶n ®Ò tr×nh ph¶i ®−îc chuyÓn trë l¹i n¬i göi ban ®Çu ®Ó söa ®æi.

KhuyÕn nghÞ: Nhãm nghiªn cøu cho r»ng thñ tôc nµy cã thÓ ®−îc ®¬n gi¶n ho¸ vµ thêi gian thùc hiÖn thñ tôc nµy cã thÓ ®−îc rót ng¾n ®¸ng kÓ. §Ó ®¹t ®−îc môc tiªu nµy, chóng t«i ®Ò nghÞ sö dông çc nhãm chuyªn gia nhá ®Ó thùc hiÖn nghiªn cøu vµ ®−a ra çc ®Ò xuÊt thÝch hîp. Víi ®iÒu kiÖn th«ng tin ®Çy ®ñ, c«ng viÖc nµy cã thÓ ®−îc thùc hiÖn trong thêi gian mét th¸ng.

Sè tiÒn thu tõ viÖc b¸n çc cæ phÇn Nhµ n−íc

3.05 NghÞ ®Þnh 28-CP quy ®Þnh r»ng sè tiÒn thu ®−îc tõ viÖc b¸n cæ phÇn Nhµ n−íc chØ ®−îc sö dông vµo viÖc ph¸t triÓn çc doanh nghiÖp Nhµ n−íc.

KhuyÕn nghÞ: Víi çc nhu cÇu tµi chÝnh cña cæ phÇn ho¸, ®Æc biÖt trong tr−êng hîp çc doanh nghiÖp ®ang cã çc kho¶n nî lín, çc dÞch vô x· héi lín vµ nhiÒu lao ®éng d− thõa, nhãm nghiªn cøu ®Ò xuÊt r»ng nªn sö dông mét phÇn lín sè tiÒn thu ®−îc ®Ó ®¸p øng çc nhu cÇu tµi chÝnh cña çc c«ng ty ®· cæ phÇn ho¸.

Mua chÞu cæ phÇn

3.06 HÇu hÕt çc gi¸m ®èc cho r»ng quy t¾c hiÖn hµnh “mua mét cæ phÇn b»ng tiÒn mÆt lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ò ®−îc mua chÞu mét cæ phÇn” lµ kh«ng c«ng b»ng ®èi víi nh÷ng nh©n viªn kh«ng cã tiÒn, vµ v× thÕ hä sÏ lµ nh÷ng ng−êi bÞ t−íc mÊt quyÒn së h÷u.

23

Râ rµng quy ®Þnh nµy ®· b¾t nguån tõ yªu cÇu cña §iÒu 11, th«ng t− sè 50TC/TCDN, trong ®ã quy ®Þnh r»ng “tæng sè cæ phÇn b¸n chÞu sÏ kh«ng ®−îc lín h¬n sè cæ phÇn mµ ng−êi lao ®éng mua b»ng tiÒn mÆt”. NhiÒu gi¸m ®èc cho r»ng quy ®Þnh nµy ®· t¨ng thªm sù chèng ®èi cña ng−êi lao ®éng ®èi víi cæ phÇn ho¸.

KhuyÕn nghÞ: §Ò nghÞ nªn dµnh mét sè cæ phÇn b¸n chÞu ®Ó ph©n bæ mµ kh«ng yªu cÇu ph¶i mua cæ phÇn t−¬ng øng, phÇn cßn l¹i theo quy t¾c hiÖn hµnh.

Ph−¬ng ¸n kinh doanh, ®iÒu lÖ vµ qu¶n lý c«ng ty

3.07 Mét ph−¬ng ¸n kinh doanh tèt, mét ®iÒu lÖ c«ng ty phï hîp vµ viÖc qu¶n lý phï hîp víi tÝnh n¨ng ®éng cña mét nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng lµ cÇn thiÕt ®Ó cã ®−îc thµnh c«ng l©u dµi cña mäi doanh nghiÖp ®· cæ phÇn ho¸. Sau khi ®· ho¹t ®éng d−íi mét nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch, nãi chung hÇu hÕt çc DNNN thiÕu çc ®iÒu kiÖn ®Ó ph¶n øng mét çch hoµn h¶o víi çc ®ßi hái nªu trªn.

KhuyÕn nghÞ: Cã thÓ víi sù gióp ®ì cña çc nhµ tµi trî n−íc ngoµi, nªn hç trî kü thuËt ®Ó çc doanh nghiÖp ph¸t triÓn h¬n n÷a n¨ng lùc trong tÊt c¶ çc lÜnh vùc.

§iÒu hµnh

3.08 ViÖc cö mét ng−êi n¾m gi÷ hai vÞ trÝ quan träng (chñ tÞch héi ®ång qu¶n trÞ vµ gi¸m ®èc ®iÒu hµnh) ®· dÉn tíi viÖc tËp trung qu¸ nhiÒu quyÒn lùc vµo mét ng−êi vµ nªn tr¸nh viÖc bè trÝ nh©n sù kiÓu nµy.

KhuyÕn nghÞ: Nªn cö çc ç nh©n ®¹i diÖn cho hai cæ ®«ng chÝnh cña c«ng ty mçi ng−êi gi÷ mét vÞ trÝ riªng.

NhËn thøc cña c«ng chóng

3.09 Nh÷ng quy ®Þnh hiÖn hµnh yªu cÇu th«ng b¸o víi c«ng chóng vÒ viÖc cæ phÇn ho¸ mét doanh nghiÖp ®−îc lùa chän, c«ng bè çc th«ng tin vÒ doanh nghiÖp vµ chµo b¸n c«ng khai cæ phÇn cña doanh nghiÖp. HiÖn cßn thiÕu çc c«ng cô ®Ó t¨ng nhËn thøc cña c«ng chóng vÒ qu¸ tr×nh vµ çc lîi Ých cña cæ phÇn ho¸. VÝ dô khi c«ng chóng ë thµnh phè Hå ChÝ MÞnh cã ®−îc mét sù nhËn thøc nhÊt ®Þnh vÒ cæ phÇn ho¸ th× ®· cã nh÷ng ph¶n øng tÝch cùc ®¸ng ghi nhËn ®èi víi çc ®ît chµo b¸n cæ phiÕu ra c«ng chóng.

KhuyÕn nghÞ: Mét chiÕn dÞch quèc gia nh»m tuyªn truyÒn vµ khuyÕn khÝch cæ phÇn ho¸ sÏ gãp phÇn thóc ®Èy vµ hoµn thiÖn qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸. Nhãm nghiªn cøu ®Ò nghÞ cÇn kiÓm to¸n vµ c«ng bè b¸o ço tµi chÝnh cña çc c«ng ty sau cæ phÇn ho¸. HiÖn nay, viÖc c«ng bè çc b¸o ço tµi chÝnh cña c«ng ty ph¶i thùc hiÖn vµo thêi gian cæ phÇn ho¸, nh−ng trong luËt c«ng ty l¹i kh«ng yªu cÇu c«ng bè th«ng tin trong thêi kú sau cæ phÇn ho¸. NiÒm tin cña c«ng chóng sÏ ®−îc cñng cè nhiÒu h¬n nÕu çc b¸o ço tµi chÝnh ®−îc kiÓm to¸n cña çc c«ng ®−îc c«ng bè trªn c¬ së th−êng niªn.

Cæ phÇn ho¸ çc doanh nghiÖp nhá cña ViÖt Nam

3.10 Mét c«ng ty cæ phÇn ho¸ duy nhÊt ë Hµ Néi næi bËt víi sè vèn chØ cã 356 triÖu ®ång (27.500 USD) vµ lùc l−îng lao ®éng 36 ng−êi. C«ng ty nhá bÐ nµy ®· ph¶i hoµn tÊt ®Çy ®ñ mäi quy tr×nh cæ phÇn ho¸.

KhuyÕn nghÞ: Víi nh÷ng thñ tôc cæ phÇn ho¸ kÐo dµi vµ nhiÒu phiÒn phøc nh− vËy, nhãm nghiªn cøu khuyÕn nghÞ r»ng çc doanh nghiÖp nhá nªn ®−îc tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ theo mét qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ kh¸c ®¬n gi¶n h¬n so víi qu¸ tr×nh hiÖn ®ang ¸p dông. Qu¸ tr×nh nµy cã thÓ dùa vµo c¬ së ®Êu gi¸, víi mét c¬ chÕ −u ®·i riªng cho nh©n viªn cña çc doanh nghiÖp. Trong giai ®o¹n ®Çu, chØ thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ víi sù tham gia cña çn bé c«ng nh©n viªn cña doanh nghiÖp vµ sö dông gi¸ trÞ rßng cña c«ng ty ®−îc kiÓm to¸n vµ çc chi phÝ cæ phÇn ho¸ lµm çc tham sè chÝnh. Trong giai ®o¹n thø hai, tæ chøc b¸n ®Êu gi¸ çc cæ phÇn Nhµ n−íc n¾m gi÷ cho c«ng chóng vµ ®Ó thÞ tr−êng quyÕt ®Þnh gi¸ trÞ

24

doanh nghiÖp. Qu¸ tr×nh nµy ®em l¹i mét ch−¬ng tr×nh ®a d¹ng ho¸ së h÷u nhanh h¬n ®èi víi çc doanh nghiÖp nhá. Chóng t«i ®Ò nghÞ ChÝnh phñ nhanh chãng xem xÐt nh÷ng ®Ò nghÞ nµy vµ chØ ®Þnh mét nhãm c«ng t¸c ®Ó chuÈn bÞ çc quy ®Þnh phï hîp.

C. Çc vÊn ®Ò sau khi cæ phÇn ho¸

T¹o nguån vèn l−u ®éng

3.11 Trong sè 14 c«ng ty ®−îc hái th× 9 c«ng ty xem çc khã kh¨n trong viÖc t¹o vèn l−u ®éng lµ nh÷ng trë ng¹i lín nhÊt trong ho¹t ®éng. §Ó khuyÕn khÝch çc doanh nghiÖp ®· cæ phÇn ho¸, §iÒu 10-3 cña NghÞ ®Þnh 28-CP quy ®Þnh r»ng çc doanh nghiÖp nµy sÏ “cã quyÒn tiÕp tôc vay vèn tõ çc ng©n hµng th−¬ng m¹i quèc doanh theo çc c¬ chÕ vµ møc l·i suÊt ®−îc ¸p dông ®èi víi çc DNNN ”. Tuy vËy, trªn thùc tÕ cho ®Õn nay çc quy ®Þnh nµy vÉn kh«ng ®−îc thùc thi ®èi víi çc doanh nghiÖp ®· cæ phÇn ho¸. VÝ dô çc DNNN kh«ng ph¶i thÕ chÊp víi ng©n hµng ®Ó ®−îc vay vèn, nh−ng çc ng©n hµng th−¬ng m¹i quèc doanh vÉn nhÊt ®Þnh ®ßi hái çc doanh nghiÖp ph¶i cã ®ñ çc tµi s¶n cè ®Þnh lµm vËt thÕ chÊp. Thªm vµo ®ã, ë ViÖt Nam ch−a cã th«ng lÖ dïng hµng tån kho ®Ó thÕ chÊp. VÒ vÊn ®Ò nµy, çc c«ng ty ®· cæ phÇn ho¸ ®· bÞ ®èi xö gièng nh− çc c«ng ty khu vùc t− nh©n. Nh−ng mét ®iÒu cã lÏ chØ thÊy ë çc c«ng ty cæ phÇn ho¸ lµ ng©n hµng yªu cÇu ngoµi tµi s¶n thÕ chÊp cßn ph¶i cã uû quyÒn cña çc c¬ quan chñ qu¶n cò cña mét sè c«ng ty.

3.12 Çc c«ng ty ®· cæ phÇn ®· gÆp ph¶i nh÷ng vÊn ®Ò nghiªm träng trong viÖc duy tr× ®ñ nguån vèn l−u ®éng. Nh×n chung, v× c«ng nghÖ sö dông nhiÒu lao ®éng nªn gi¸ trÞ tµi s¶n cè ®Þnh cña çc c«ng ty khã cã thÓ ®ñ ®Ó ®¸p øng çc yªu cÇu thÕ chÊp thuÇn tuý cña çc ng©n hµng nh»m vay vèn. VÊn ®Ò nµy ®Æc biÖt khã kh¨n ®èi víi çc c«ng ty trong çc ngµnh n«ng-l©m nghiÖp, s¶n xuÊt hµng tiªu dïng dùa vµo nhËp khÈu vµ s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu. VÊn ®Ò l¹i cµng nghiªm träng h¬n trong tr−êng hîp cã tr× ho·n chuyÓn giao çc quyÒn së h÷u tµi s¶n tõ Nhµ n−íc sang doanh nghiÖp ®· cæ phÇn ho¸.

KhuyÕn nghÞ: Nhãm nghiªn cøu kh«ng khuyÕn nghÞ thùc hiÖn ®iÒu kho¶n nªu trªn cña NghÞ ®Þnh 28-CP trªn vÒ tÝn dông −u ®·i ®èi víi çc doanh nghiÖp ®· cæ phÇn ho¸. Çc vÊn ®Ò çc doanh nghiÖp gÆp ph¶i trong khi tiÕp cËn nguån tÝn dông lµ çc vÊn ®Ò chung mµ toµn bé khu vùc t− nh©n gÆp ph¶i. Gi¶i ph¸p cho çc vÊn ®Ò nµy n»m trong viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng bÊt cËp trong m«i tr−êng tÝn dông cho toµn bé khu vùc t− nh©n, chø kh«ng ph¶i n»m trong viÖc t¸i t¹o “mét s©n ch¬i” kh«ng c«ng b»ng vèn ®· lµ mét nguyªn nh©n chÝnh g©y ra t×nh tr¹ng kÐm hiÖu qu¶ trong nÒn kinh tÕ ViÖt Nam. Nãi nh− vËy nghÜa lµ, chóng t«i ®Ò nghÞ lµm s¸ng tá nh÷ng m©u thuÉn gi÷a §iÒu 10-3 cña NghÞ ®Þnh 28-CP víi thùc tiÔn.

T¹o nguån vèn ®Çu t−

3.13 Lµ mét vÊn ®Ò chung ®èi víi çc c«ng ty t− nh©n cña ViÖt Nam hiÖn nay, çc c«ng ty ®· cæ phÇn ho¸ còng kh«ng ®−îc tiÕp cËn çc kho¶n tÝn dông dµi h¹n (mét n¨m hoÆc h¬n) do çc ng©n hµng trong n−íc cung cÊp. Ho¹t ®éng t¹o vèn thêi kú sau khi cæ phÇn ho¸ ®· bÞ h¹n chÕ nhiÒu h¬n n÷a bëi çc quy ®Þnh cæ phÇn ho¸ quy ®Þnh r»ng viÖc t¨ng vèn chØ ®−îc thùc hiÖn sau 1 n¨m kÓ tõ ngµy cæ phÇn ho¸, hoÆc kÓ tõ ngµy ®· quyÕt to¸n xong çc kho¶n b¸n chÞu cæ phÇn cho nh©n viªn cña doanh nghiÖp, thêi gian nµo dµi h¬n th× thùc hiÖn. §Ó ®èi phã víi nh÷ng h¹n chÕ nµy, mét sè doanh nghiÖp ®· ®Çu t− thªm vèn vµo thêi ®iÓm cæ phÇn ho¸, trong khi mét sè doanh nghiÖp kh¸c l¹i sö dông çc c«ng cô s¸ng t¹o ®Ó t¹o nguån tµi chÝnh cho çc ch−¬ng tr×nh t¸i c¬ cÊu vµ më réng cña hä. Trong sè çc c«ng ty ®· ®Õn pháng vÊn, chØ mét c«ng ty (cæ phÇn ho¸ n¨m 1993) ®¸p øng ®ñ çc ®iÒu kiÖn t¨ng vèn, vµ c«ng ty nµy ®· cã kÕ ho¹ch t¨ng vèn cæ phÇn cña hä lªn mét çch ®¸ng kÓ vµo th¸ng 4 n¨m 1998.

25

KhuyÕn nghÞ: Sù thµnh c«ng dµi h¹n cña çc doanh nghiÖp ®· cæ phÇn ho¸ vµ ch−¬ng tr×nh cæ phÇn ho¸ cña ChÝnh phñ phô thuéc vµo tÝnh s½n cã cña nguån vèn ®Çu t−. Çc ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Ó cho çc doanh nghiÖp khu vùc t− nh©n vay tiÒn nªn ®−îc c¶i thiÖn, sao cho çc ng©n hµng trong n−íc s½n sµng cung cÊp çc kho¶n tÝn dông cã thêi h¹n tõ 3 ®Õn 5 n¨m cho çc c«ng ty cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn dùa trªn c¬ së b¶o toµn vèn vµ th−¬ng m¹i ho¸. Dï viÖc t¹m dõng t¨ng vèn trong mét n¨m sau khi cæ phÇn ho¸ ®−îc xem lµ hîp lý, nh−ng viÖc ®îi cho ®Õn khi quyÕt to¸n xong çc kho¶n b¸n chÞu cæ phÇn cho nh©n viªn lµ kh«ng phï hîp. Cuèi cïng, ChÝnh phñ vÉn tiÕp tôc së h÷u çc cæ phÇn nµy cho ®Õn khi quyÕt to¸n xong vµ bÊt cø kho¶n t¨ng vèn nµo còng cÇn cã sù phª chuÈn cña Bé Tµi chÝnh.

Vai trß cña çc ®¹i diÖn Nhµ n−íc

3.14 NghÞ ®Þnh 28-CP quy ®Þnh r»ng ng−êi ®¹i diÖn cho çc cæ phÇn cña Nhµ n−íc trong mét doanh nghiÖp ®· cæ phÇn ho¸ sÏ thùc hiÖn çc nghÜa vô vµ tr¸ch nhiÖm theo §iÒu 50 vµ 54 cña LuËt DNNN. §iÒu 54, ¸p dông trong tr−êng hîp cæ phÇn Nhµ n−íc khèng chÕ, lµ kh«ng phï hîp víi çc doanh nghiÖp ®· cæ phÇn ho¸. Nhãm nghiªn cøu hiÓu vÒ §iÒu 50 lµ vai trß cña çc ®¹i diÖn cña Nhµ n−íc t−¬ng ®−¬ng víi vai trß cña çc chñ së h÷u kh¸c. Khi pháng vÊn mét sè gi¸m ®èc, th× thÊy r»ng mét sè ®¹i diÖn cña Nhµ n−íc, nh÷ng ng−êi ®· cè kÕt hîp çc vai trß qu¶n lý víi çc vai trß së h÷u cña Nhµ n−íc, l¹i kh«ng nghÜ nh− vËy. MÆc dï Nhµ n−íc n¾m gi÷ mét sè Ýt çc cæ phÇn trong tÊt c¶ çc c«ng ty, nh−ng s¸u c«ng ty ®· cho biÕt r»ng Nhµ n−íc tiÕp tôc cã nh÷ng ¶nh h−ëng lín ®Õn çc ho¹t ®éng cña c«ng ty.

KhuyÕn nghÞ: Chóng t«i ®Ò nghÞ lµm râ vÊn ®Ò ®· nªu trªn.

26

PhÇn IV. Çc kÕt luËn vµ khuyÕn nghÞ

4.01 Cæ phÇn ho¸ ë ViÖt Nam ®ang tõ tõ chÝn muåi. Çc doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸ tÝnh tíi nay ®· cã ®−îc çc ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµo thêi gian cæ phÇn ho¸: hä ®ang kinh doanh cã l·i vµ kh«ng chÞu g¸nh nÆng cña çc kho¶n nî lín, çc dÞch vô x· héi lín hoÆc lùc l−îng lao ®éng d− thõa. §iÒu quan träng lµ çc doanh nghiÖp ®· tù nguyÖn cæ phÇn ho¸. ViÖc b¾t ®Çu ch−¬ng tr×nh cæ phÇn ho¸ t¹i çc doanh nghiÖp nµy lµ phï hîp ®Ó ph¸t ®éng mét qu¸ tr×nh ch−a thùc hiÖn bao giê. Cuéc kh¶o s¸t nµy kÕt luËn r»ng cho ®Õn nay cæ phÇn ho¸ ®· thµnh c«ng víi ý nghÜa lµ hÇu hÕt çc c«ng ty ®· cæ phÇn ho¸ ®Òu ®ang ho¹t ®éng tèt, tæng gi¸ trÞ hä ®ãng gãp vµo ng©n s¸ch Nhµ n−íc ®· t¨ng lªn ®¸ng kÓ so víi thêi kú tr−íc khi cæ phÇn ho¸. ViÖc kh«ng cã c«ng nh©n bÞ sa th¶i ®· lµm yªn lßng nh÷ng ng−êi lo ng¹i vÒ t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp hµng lo¹t trong çc doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸.

4.02 Nh−ng nÕu coi thµnh c«ng nµy lµ nhê quy tr×nh thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ th× sÏ kh«ng chÝnh x¸c. Theo ghi nhËn, b×nh qu©n quy tr×nh nµy kÐo dµi 27 th¸ng, vµ 13 th¸ng ®èi víi çc doanh nghiÖp míi cæ phÇn ho¸ gÇn ®©y. Cã qu¸ nhiÒu b−íc thñ tôc vµ qu¸ nhiÒu bªn tham gia.

4.03 Çc bµi häc rót ra tõ giai ®o¹n ®Çu tiªn cña ch−¬ng tr×nh cæ phÇn ho¸ nµy nh»m ¸p dông cho mét ch−¬ng tr×nh më réng ®−îc ChÝnh phñ th¶o luËn gÇn ®©y ®Òu chØ ra çc vÊn ®Ò cô thÓ cã thÓ x¶y ra trong qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ sau nµy. Thø nhÊt, çc thñ tôc hiÖn hµnh qu¸ phøc t¹p vµ nhiªu khª khi ¸p dông víi sè l−îng lín doanh nghiÖp sÏ g©y ra nhiÒu ¸ch t¾c. Thø hai, quy tr×nh hiÖn hµnh phøc t¹p vµ chÆt chÏ qu¸ møc cÇn thiÕt ®èi víi çc DNNN nhá. Thø ba, s¾p tíi Ýt nhÊt sÏ cã mét sè doanh nghiÖp b−íc vµo qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ víi nh÷ng ®iÒu kiÖn kÐm thuËn lîi h¬n so víi nh÷ng ®iÒu kiÖn mµ çc doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸ tr−íc cã ®−îc vµ cã lÏ do vËy mµ ®éng c¬ hoµn thµnh qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ cña hä sÏ thÊp h¬n. Gi¶i ph¸p cho çc vÊn ®Ò quan träng liªn quan tíi çc kho¶n nî, çc dÞch vô x· héi vµ lao ®éng d− thõa sÏ ®e do¹ h¬n n÷a qu¸ tr×nh nµy.

4.04 Cæ phÇn ho¸ ch−a ph¶i ph¶i ®· hoµn tÊt víi viÖc trao giÊy phÐp thµnh lËp c«ng ty. Cæ phÇn ho¸ ®−îc hoµn thµnh khi c«ng ty ®· cæ phÇn ho¸ ho¹t ®éng kinh doanh cã l·i vµ bÒn v÷ng nh− mét c«ng ty chñ yÕu lµ t− nh©n. Ch−¬ng tr×nh cæ phÇn ho¸ sÏ ®−îc kiÓm chøng thùc tÕ khi çc c«ng ty ®· cæ phÇn ho¸ hoµn toµn ho¹t ®éng nh− çc c«ng ty t− nh©n. Nghiªn cøu vÒ çc c«ng ty t− nh©n cña Ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn dù ¸n Mª k«ng ®· cho thÊy r»ng m«i tr−êng kinh doanh ë ViÖt Nam hiÖn nay ch−a t¹o thuËn lîi cho kinh doanh.13

4.05 Trªn lý thuyÕt, cæ phÇn ho¸ sÏ t¹o ra mét m«i tr−êng tù do cho çc c«ng ty ®−a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh phï hîp h¬n nh»m n©ng cao kh¶ n¨ng sinh lêi, nghÜa lµ di chuyÓn hä tõ çc ®iÒu kiÖn kÐm thuËn lîi sang çc ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n. Tuy vËy, trªn thùc tÕ cæ phÇn ho¸ trong bèi c¶nh ViÖt Nam sÏ cã nghÜa lµ çc c«ng ty tham gia cæ phÇn ho¸ ph¶i di chuyÓn tõ tr¹ng th¸i cã ®Æc quyÒn sang tr¹ng th¸i kh«ng cã ®Æc quyÒn, do ë ViÖt Nam thiÕu sù quan t©m ®èi víi çc doanh nghiÖp thuéc khu vùc t− nh©n vµ do m«i tr−êng ph¸p lý cña ViÖt Nam th−êng ph©n biÖt ®èi xö víi çc c«ng ty t− nh©n. Chõng nµo vÊn ®Ò nµy vÉn cßn tiÕp diÔn th× sù chèng ®èi cña çc gi¸m ®èc - nh÷ng ng−êi ph¶i ®èi mÆt víi çc vÊn ®Ò ph©n biÖt ®èi xö khi doanh nghiÖp cña hä ph¶i ho¹t ®éng nh− çc c«ng ty t− nh©n - lµ hoµn toµn hîp lý. ViÖc c¶i thiÖn m«i tr−êng kinh doanh cho çc c«ng ty t− nh©n sÏ tr¶i qua mét chÆng ®−êng dµi nh»m hç trî çc c«ng ty t− nh©n v−ît qua sù cuyÓn ®æi khã

13 Th«ng tin vÒ çc trë ng¹i ®èi víi sù ph¸t triÓn cña khu vùc t− nh©n ë ViÖt Nam (cïng víi çc sè liÖu kh¶o s¸t tõ çc c«ng ty cæ phÇn) trong phÇn nµy ®−îc lÊy tõ “ c«ng ty thuéc khu vùc t− nh©n ViÖt Nam – b¸o ço vÒ çc vÊn ®Ò ”, th¸ng 3 1998.

27

kh¨n nµy.

4.06 Qua Héi th¶o vÒ cæ phÇn ho¸, râ rµng lµ chÝnh quyÒn trung −¬ng vµ çc ®Þa ph−¬ng ®· nhËn ra çc vÊn ®Ò gièng nh− çc vÊn ®Ò mµ nhãm nghiªn cøu ®· x¸c ®Þnh; vµ gi¶i ph¸p cho chóng sÏ th¸o gì ®−îc nhiÒu khã kh¨n ph¸t sinh khi thùc hiÖn cæ phÇn ho¸. T¹i héi th¶o nµy, mét vÊn ®Ò ch−a ®−îc quan t©m tho¶ ®¸ng lµ mèi quan hÖ gi÷a cæ phÇn ho¸ vµ sù ph¸t triÓn cña khu vùc t− nh©n. Nhãm ®iÒu tra kiÕn nghÞ nªn xem hai cÊu phÇn nµy lµ kh«ng thÓ t¸ch rêi víi viÖc ®¹t ®−îc nh÷ng môc tiªu ®Çy tham väng cña ch−¬ng tr×nh cæ phÇn ho¸ cña ViÖt Nam.

A. C¶i thiÖn

Documents

cæ phÇn ho¸ çc doanh nghiÖp nhμ n íc ë viÖt nam...doanh nghiÖp. TÊt c çc c«ng d©n vµ ph¸p nh©n ViÖt Nam cã thÓ mua cæ phÇn qua çc ®ît ph¸t hµnh ra c«ng