Banjaluka za vrijeme Drugog svjetskog rata13.05.2013 13:19 | Goran uranDrugi svjetski rat predstavlja veoma burno i mrano doba i za grad i za njegovo stanovnitvo. Za vrijeme i poslije pua 27. marta 1941. godine dolazi do velikih manifestacija, kako u Banjaluci, tako i u drugim gradovima.U tim prelomnim vremenima dolazi do uestalih sastanaka komunistikih voa sa predstavnicima graanskih stranaka. Meu silnim deavanjima treba istai istupanje potpukovnika Bogoslava Davida Maurania, ratnog komandanta 90. pjeadijskog puka; poslije proglaenja Nezavisne Drave Hrvatske, oficir Prve dobrovoljake divizije u Dobrudi u sastavu Ruskog korpusa, izvrio je samoubistvo jer nije htio da ode u njemako zarobljenitvo.NapadNjemaki napad na Jugoslaviju zatekao je Vrbasku banovinu nepripremljenu. Banjaluka je bila izloena bombardovanjima iz dana u dan.Prvo vee bombardovanje centra grada desilo se 9. aprila. U tom vrtlogu, na inicijativu Vlatka Maeka odran je sastanak predstavnika graanskih stranaka na kome je izabran "Graanski odbor" od po deset Srba, muslimana i Hrvata. Zamiljeno je bilo da ovaj organ bude nosilac vlasti u ratnim uslovima u Banjaluci.Meutim, slab je bio i politiki i vojniki otpor. Posljednji vojni otpor u Bosanskoj Krajini pruio je IV bataljon kole za rezervne oficire iz Maribora 14. aprila kod Mrkonji Grada. Meu pitomcima bataljona bili su i banjaluki aci - Branko opi, Boro Gaea, Stojan Gnjatovi, ore Maran, Grujo Novakovi, Mladen Sablji i drugi.Ustaka vlastUstaki stoernik Viktor Guti doao je u Banjaluku 17. aprila 1941. i organizovao vlast. Ustaki stoer za Bosansku Hrvatsku trebalo je da bude dravni organ sa stoernikom veoma irokih ovlaenja na elu.Odmah po njegovom dolasku u grad na Vrbasu otpoeo je lov na Srbe i Jevreje. Prema zvaninoj politici, Banjaluka je trebalo da bude glavni grad NDH.Naredbom Ante Pavelia od 29. aprila 1941. godine u Banjaluku se 1. maja preselilo Potpredsjednitvo Vlade sa Osmanbegom Kulenoviem na elu. Postojala su dva planirana naziva za grad - Luka i Antingrad. Meutim, vremenom dolazi do sukobljavanja izmeu Hrvata i muslimana, to je kulminiralo donoenjem "Rezolucije banjalukih muslimana" od 12. novembra 1941. godine, koja je bila odgovor muslimana protiv ustakih zloina nad Srbima.Najtraginiji danU najtraginije dane Banjaluke spada 7. februar 1942. godine, kada je satnija Druge poglavnikove tjelesne bojne pod komandom ustakog natporunika Josipa Milova i uestvovanje biveg franjevca Miroslava Filipovia izvrila pokolj Srba rudara u rudniku Rakovac i nedunog srpskog stanovnitva u selima Drakuli, Motike i argovac. Za istoriju grada znaajne su i Prva i Druga banjaluka operacija, kada su voene operacije za osloboenje grada.Prva je zapoela u noi izmeu 31. decembra 1943. i 1. januara 1944. godine sa glavninom Petog udarnog korpusa. U toku borbe osloboeno je 207 zatvorenika okrunog zatvora Crne kue.Druga banjaluka operacija voena je od 18. do 28. decembra 1944. godine. Tada je osloboen skoro itav grad, izuzev tvrave Kastel. Poslije povlaenja partizanskih jedinica grad je napustilo i pet hiljada stanovnika. U toku posljednje dvije godine rata grad je bombardovan od strane saveznike avijacije - 6. aprila 1944. godine, 29. i 31. maja 1944. godine, 26. i 27. septembra 1944. godine, te 9. februara 1945. godine i 15. marta 1945. godine.Poslije povlaenja jedinica Narodnooslobodilake vojske u Drugoj banjalukoj operaciji komandu je preuzeo domobranski general Vladimir Metiko, komandant Banjalukog pothvatnog zdruga. Po naredbi pomenutog zdruga novoobrazovani Ured obe narodne obrane zapoeo je 15. oktobra 1944. godine da izgrauje sistem rovova, ianih prepreka i bunkera oko cijelog grada. Veliki upan Velike upe Sana i Luka je 25. februara 1945. godine obrazovao Obranbeni odbor za grad Banjaluku. Ali, dan sloma NDH se neminovno pribliavao.OtporDrugi svjetski rat je ostao u istoriji upamen kao doba totalnog unitenja. Ali, na sreu ovdanjeg naroda bilo je pojedinaca koji su svojom aktivnou pruili ogroman otpor okupacionim vlastima - Uro Bogunovi Roca, Hasan Brki, Mahmut Buatlija, Rudolf ajavec, Zdravko elar, Avdo uk, Milo Duji, Stevan Duki, Ljubica Gerovac, Husein Hodi, Mahmut Ibrahimpai, Ante Jaki, Ismet Kapetanovi, Osman Karabegovi, Franjo Kluz, Boko Karali, Drago Lang, Milan Liina, Rade Liina, efket Maglajli, Milo Mami, Veselin Maslea, Cvijo Mazalica, Drago Maar, Ivica Maar, Josip oa Maar, Slobodan Danko Mitrov, Grujo Novakovi, Vid Njei, Stjepan Pipo Pavli, Branko Popovi, uro Pucar Stari, Dobrivoje Radosavljevi, Dragutin Karlo Rojc, Fadil eri, Velimir Stojni, Ranko ipka, Milorad Umljenovi, Slavia Vajner i Rada Vranjeevi.Goran uran, autor je arhivista-istraiva u Arhivu RS