baki öz - aleviliğe iftiralara cevaplar - 1997

7/28/2019 baki z - alevilie iftiralara cevaplar - 1997

1/104


2/104

ISBN 9 7 5 - 7 8 1 2 - 4 9 - 8

Basm;

KAYHAN MATBAACILIK

(0.212) 576 01 36

L

YALIN MCELLTHANES

Tel: (0.212) 544 50 73

AaSH Ali Atafay| Molldencsl Sert. No: 16 Cogololu/lSI

Tei:j0212) 528 36 09 Fajc528 36100canyaynlan

Adil Ali Atalay VaktidoluBankalar Caddesi Yankkap Sok. No. 38

Nadir Han Kat: 3 No.7-8 Karaky / STANBUL.Tel "(0212) 237 62 54-235 25 86

Fax: (0.212) 235 83 48

Birinci Basm

kinci Basm

: Temmuz 1996

: Nisan 1997

N D E K L E R

SUNU 9

- 1 -"MUM SNDRME" SULAMASI 13

BRANI 13BRAZ TARH 14Alevilere "Mumsnd" Karalekesini Devlet-erievreler Sryor 16Tarihte Anaerkillik 27XIII. - XIV. Yzyl Trkiye'sinde Alevilii Karalayanki Kaynak 32Osmanl Tarih ve Hukuk Adam Cevdet Paa AleviliiKaralama Yarnda 42Cumhuriyet Dneminde de Aleviler KaralanmaktanKurtulamazlar 43"lmihal"lerin Teraneleri 48Cephe Hkmetleri Bu Kervana Ders Kitaplaryla Katlyor.. 50Gnmz Cevdet Paalar 52Aydnlar Karalamalara Kar 53ALEVLKTE KADIN 58Alevilikte Kadnn Yeri Ycedir 58Eline, Beline, Diline Sahip Ol 64ALEVLKTE MTA NKAHI YOKTUR 68ALEVLKTE DKNLK KURUMU 69

- I I " . . .KIZILBALIK ALEVLKTR 71Ciddi Bir Ansiklopediden Gelen Karases 71Avrupa'da Trk ileri zerinde Bir Karases 72Karases Eitim Kurumlarnda 73

5


3/104

Mezhepler ve Tarikatlar Tarihisi E. B. apolyoSapla Saman Kartryor 76Edebiyat Dnyasndan Bir Karases 77Hukuk Bilimi evresinden Gelen Karases 78Gner mit Olayyla Ortaya kan Bilinaltndaki Karases .. 79Gner mit Olaynn Ardndaki nyarg veToplumumuzda At Yaralar 81Gner mit Olayyla Ortaya kan Trk AydnnnAymazlGner mit Olaynn Dndrdkleri 87Oysa Kzlbalk Aleviliktir 89

- I I I -RAFZ DENEN BR TOPLUM VAR MIDIR? 93Szck Olarak Rafzilik 93ran iilii tin de Ayn Sulama 94Osmanl'da Rafzi Ad Nasl ve Neden kt? 94Rafziliin Siyasal Olarak Ortaya k 95

- I V - ,ALEVLK YAHUD KAYNAKLI MI?"ABDULLAH BN SEBA MASALI" 97"Masal" Ne Diyor? 98

"Masal"n Kayna Kim? 99Taberi'yi Sey fe Balayan Seriyy Kimdir? 99Bir Baka Aktarma Yaplan Seyf b. mer Kimdir? 99

- V -ALEVLKTE KURAN NANCI 102Kuran'a "Kalem Katld" m? 102Alevilere Gre Kuran'dan Ali ve Ehlibeyt karlmtr 104Alevilerde Kuran'a Ballk 105

- V I -"AL ALLAH" MI? 106

Nedir Galiyecilik? 10()

Alevilikte Ali Tanr m? '08

100 6

. . -v n-ALEVILIKTE SNN ISLAMIN UYGULAMALARINEDEN YOKTUR? 111Aleviler Neden Camiye Gitmezler? 111badetler Gece Yaplr. Gndz almaya Ayrlmtr 116

Namazn Biimini Peygamber Belirlemi midir? 127Oruz - Zekt - Hac 121Camiler Peygamberden Sonra Siyasal levlik Kazanrlar 125

TAVAN NEDEN YENMEZ? 129

Tavan Yememenin Gerekeleri 129Tavan Baka Toplumlarca da Yasak 130Aleviler'de Uurlu/Uursuz Kabul Edilen Hayvanlar 130Tavan Yasann Totemik Kayna 131

- I X -ALEVILER YIKANMAZ MI? 137Su Kltnn Ortaasya Kayna 137Su Kltnn Anadolu'da zleri 137Su Klt ve Alevilik 138

- x -ALEVILIK'TE EYTAN KUTSAL MIDIR? 140eytan nancnn Kayna 140Ehl-i Hakk, Yezidilik ve Alevilik te eytan nancnn Nitelii 140Ksaca Yezidilik 142Yezidiler Ne lde Alevidirler? 143

Ksaca Ehl-i Hakk nan 144Alevilik eytan Yceltmez, Kutsallatrmaz 144

- XI-IKI/DEM/DOLU 147kinin Trk Kayna 147kinin slam ve Kuran Kayna 149Alevi-Bektailikte ki 151


4/104

- XII -

ALEV -B EKTAILK HIRSTYANLIKTAN MIKAYNAKLANMITIR? J55Hristiyanlk Alevi-Bektailii Belirlemitir Sav 155Eski Kltrler Alevi-Bektailik Hamurunda Yorulmutur ... 157

- XIII -PYAN ETN TUTUMU MEZHEPDR 162Diyanet nkarc

Ali ve Hseyin "syanc" mdr? J63Diyanet: "Alevilik Bir Mezhep Deil, Kltr Olaydr" 166Diyanet Kurumunda Alever Yararlanamyorlar 167Yavuz Blent Bakiler den Sivas Olaylarna 168Alevi'nin Kestii Yenmez mi? 1 6 9

ii-eriat evreden Bir Karases:"Bektailik Kanserinden Kurtulmal"

- XIV -BRLKTE YAAMAK SNN OLMAYA MIBALIDIR? 1 1 4

Glpnarl Anadolu Aleviliini slamln Dnda Tutuyor ... 1 /4Alevilii Snnilik Olarak Gsterme abalar 176

_ vy .TARH N IIINDA SVAS OLAYI GER EG I 184Arap-slam Devleti'nin Tutumu J^Seluklu nun Tutumu

Osmanl'nn Tutumu ve Krm 186Kanlmaz Sonun Evrensel Tanm ^Kanlmaz Son: Sivas Olay

199KAYNAKA

K

SUNU

21. yzyla yaklayoruz. Toplumumuzda buna yakrbir erd eml ili in bek len ilm esi do ald r. Ne va r ki grlen lerhi de yle deil. nsanlarmzda bilgi ve teknoloji ann er-demliliini, bilinliliini deil de; Ortaa'n gerikalmll-n, yoz ve yzeysel dncesini grnce incinmemek, toplum

adna zlmemek, karamsarla kaplmamak elden deil. n-san, bilgi ve teknoloji a insannda; olaylar, evresini vednyasn derinlemesine inceleyen, yorumlayan ve anlayan;gelimeleri alglayan ve ayak uyduran; gelimelere ayakbadeil, bizzat iinde ve nnde yeralan; bilinli, duyarl, karar-l, bilgili, anlayl, aratnc-inceleyici olmasn bekliyor.

Artk toplumumuz bir ky toplumu deil, kent toplumu-dur. nsanlarmzn ou kentlerde yaamaktadr. Her ne kadarkyllk eleri insanlarmz zerinde etkense de, kentlilemeabalan ierisinde yer alnmaya allmaktadr. Devlet, kapi-talizme ve liberalizme srkleniyor, toplum da bu yaplanmaierisine doallkla ekiliyor. yle sanyorum ki insanmzkyllkle kendilik, feodalizmle kapitalizm arasnda ekimekonusu. Ne kyl, ne kentli. Ne feodal, ne liberal. Gei san-clann yayor. Bu nedenle de halen feodal deer yarglanzerine yaamn kuruyor, feodal deer yarglan ve eleriyle

ynlendiriliyor. Halen geleneki bir toplum. Kentte de olsayaamnda etken olan eler gelenekler. Bu yap bir yerdetopluma dinci-fanatik bir z ve grnm kazandnyor. Dei-me ve bakalama dorultusunda gerekli devinimi gstereme-yen toplumun bu zellii d ve i siyasal evrelere istismarolana veriyor. lkemizdeki din ve mezhep kavgalannn, birtakm inan, dnce ve kesimlerin aalanmasnn, kylma-snn, bask altnda tutulmasnn arkasndaki gerek bu.

9


5/104

Byle bir yapnn ve yaplanmann sonucu olacak ki; in-sanlar, yzyllardr birlikte yaadklan, ayn lkeyi paylatk-lar Alevi kesimi iin bir "mumsndrme" karalamasnda bu-lunabiliyorlar. "Alevinin kestii yenmez" diyebiliyorlar. Buanlayla son Sivas olaynda olduu gibi kitle kavgalar ka-rabiliyorlar. Alevileri "Tanry ve Kuran' tanmamakla", "din-sizlik"le, "imanszlkla sulayabiliyorlar. Alevi-Snni toplu-munun ounluu iki kullanmalarna karn, yalnz Alevilerithmet altnda tutabiliyorlar. Alevi-Bektailii varolan, slammezheplerinin hibirinin iinde grmeyip "beinci mezhep"

olarak niteleyebiliyor, slamiyet d grebiliyorlar. Gnermit olaynda olduu gibi, ov/alay konusu edip aalyor veyaralayabiliyorlar.

Bu savlann, Seluklu ve Osmanl dnemlerinde yaplan-lardan hibir fark yok. Alevilik ve trevleri gemite "rafizi-lik", "mlhidlik'7'ibahilik" gibi adlarla aalanmaya all-yordu. Bugn de yer yer bu adlara, dahas bu anlaya rastlyo-ruz. in kts bu anlay kitle krmlarna kadar gtrebili-yor ii. Gemi iin hadi hogrc bir neden bulabiliyoruz;Ortaa... Ortaa anlay. Gnmzdeki anlay nasl ho-gryle karlayalm.21. yzyla 5 kala, bilgi ve teknoloji a-nn toplumu fanatik. Hi yakt m ? Bilgi ve bilim dma-n... Kitap dman... Demokrasi, laiklik ve adalama d-man... Daha somut deyile insan ve insanlk dman...

Tarihi boyu bylesi bir yaplanma ierisinde olan insan-larn / toplumun ayn lkeyi paylat, birlikte ulus dediimiz

toplumsal ada olguyu oluturduu insanlarn / kesimin d-nceleri, inanlar ve tapnlann yarglamas, kmsemesi,aalamas, yasaklamas dahas kym uygulamas balangcndoal Sonucu gibi geliyor bana. Ne var ki bu doal sonu top-lumun kendi i devinim ve yaplanmasndan ok, toplum stynetici kesimlerin siyasal kar ve istekleri dorultusundaolumu bir yapay oluumdur. Bilgi ann Trkiye insan;siyasal evrelerin karlar sonucu oluturduklan bu yapay ge-

100 10

liimi bilmesi, kavramas ve dur demesi gerekir. te 21. yz-yla yaklaan bilgi ve teknoloji ann Trkiye halkna da ya-raan budur. Bu tr bir olgunluk ve erdemlik beklenir.

Trkiye halknn olaylarn ve gelimelerin bilincinde ol-malar beklentisindeyiz. almamz bu beklenti zerine te-mellendirerek hazrladk. Halkmzn birlii, birliktelii toplu-mumuzun kurtuluudur. nancmz bu. Hele ulusal birlik ve l-ke btnlne daha ok gereksinim duyduumuz bu son d-nemlerde toplumumuzun her trl n yarglktan arnp, ka-bulle nme ve hogr erdeml iliin e ula mas ins an mz n/ top -

lumumuzun yzak olacaktr. ncelememizle buna kap ama-ya altk. Ama; erdemli bir Trkiye toplumu... almamz

byle b ir ama ta maktadr.

Baki Z

Bykehir -1996


6/104

"MUM SNDRME" SULAMASIBR ANI:

1962'lerde Erzincan'da Ortaokul rencisiyim. Kydengelmiim. Kentle ilk kez karlayorum. Kitap sever bir yak-nm beni kitaba altrmak iin halk ktphanesine gtrd. O,romann okurken ben de masalarn zerindeki kitap ve dergi-leri kantrdm. Elime "risale" boyutunda kk ve ince bir ki-

tap geti. Yanlmyorsam Ahmet Muhtar'd yazan. "Kzlba-larda Mumsndrme"yi anlatyordu. Ad ilgimi ektii iinokudum ve bir solukta bitirdim. O gnk bilgimce "kzlba"kavramna yabanc deildim. Bizi ilgilendiriyor diye dn-dm. Fakat "mumsndrme"yle ilk kez karlayordum. An-latlardan okuduka, bu bizlerden sz ediyor; ama, biz de by-le bir ey yok diye dndm, kinlendim. nk o dnemlerkylerde sk sk Cem'ler dzenlenir ve ky halk tmyle kat-

lrd. Ben de birok kez Cem'e katlm, msahip olmu, daha-s msahibimle Cem'de grlmtk. Ama kitaptan anlatlan-lara! hibiri, hibir zaman olmamt.

Kitap ve olay kafama taklmt. Benim kitap ve kitapokumaya tutkum artmt. Gittiim her ktphanede, kitap-da, rendiim yazarlar arasnda bu Ahmet Muhtar adn ara-mt m. Yllar gemesine karn ben bu yazar adn ve kitabunutmamtm. Doallkla zamanla kitabn amacn anlam-

tm. Byle birok kitap ve anlayla karlamtm. Nedeninizebiliyordum artk.

Yllar sonra, birka yl nce deerli aratncmz UurMumcu bendeki bu sorunu zd. Ahmet Muhtar Ankara Hu-kuk Fakltesi eski retim yesi, Tercman Gazetesi ke ya-zan Prof. Mukbil zyrk'n takma adyd. Hatta Uur Mum-cu zyrk'n fakltesindeki kkrtclklann rneklerken buszn ettiim "risale"yi de yazma "mahareti"ni gsterdiini

13


7/104

aklyordu. Ben yllarca kafamda yer etmi kitabn yazann-

byle ce tan m oluyordum.

BRAZ TARH:

"Mumsnd" yaktrmas Alevi Cem'lerine dek gidiyor.Daha somut deyile; Cem'lerdeki Alevi tapnlarn karala-mak, giderek yasaklamak, sonuta Aleviler'in Snni-Hanifilergibi tapnmalarn salamak iin bu tr etkenler kullanlmtr.

"Cem" Nereden Kaynaklanyor:

Cem nedir? Alevi inan, Alevi dncesi, Alevi tapnc(ibadeti) ve Alevi kltr Cem'lerde yaplr. Alevi toplumuzerinde yllarca bask, zmleme ve yok etme srdrld-nden Cemler ve Cemlerdeki tapnlar uzun yllar gizli sr-drlmtr. Aleviler, tarih boyu ynetimler ve devletler kar-snda kar yan (taraf) dr. Tepkidir. Bu konumu ynetimle-rin basksn zerlerine ekmelerine neden olmutur. Varlkla-nn srdrebilmek iin Aleviler uzak blgelere, dalk-yayla-lk kesimlere ekilmiler, kapal bir topluma dnerek yargizli, yan ak dnce, inan ve kltrlerini yaatarak gn-mze dek getirmilerdir. Alevilerin bu durumu toplumsal vesiyasal zorunluluklarn bir gereiydi. nanlarn dile getirdik-leri Cem'lerin gizli dzenlenmesinin nedeni buydu. Doallklagizlilikte eski dinleri olan amanln izlerini de bulmak olas-dr (1).

Gnmzde bu tarihsel zorunluluklar geride kalmtr.

Aleviler kentlerdedir artk. Kentli toplum olma yolundadrlar.Ynetim ve i dnyasnn iindedirler. Kapal toplum olmak-tan kmlardr. Bugn artk Cemler kylerde ve kentlerdeak yaplmaktadr. Bir gizlilii ("sr") kalmamtr. Bugnninsan da artk Cemlerde "Mum sndrlyor" diyorsa, bunuonun ard ryetliine, ilgisizliine ve bilgisizliine balamakgerekir.

(1) amanln etkisi iin bkz: Nejat Birdoan - Anadolu'nun Gizli Kl-tr Alevilik, Hamburg Kltr Merkezi Yay. ist. 1990, s: 252.

14

Cem'in kayna hakknda eitli savlar vardr. TarihiEnver Behnan apolya, ran mitolojik kral Cemid'in ikimeclislerinden kaynaklandn yazar (2). Oysa btn Alevi-Bektai Cem'lerinde iki iilmez. zellikle Dou AlevileriCemlerinde ikiyi kullanmazlar. Bu iki (dolu) esiyle bakurulmu olacak ki; "Cem"in eski Anadolu-Yunan arap vesevin tanrs Dionisos'un trenlerinden de kaynakland ilerisrlr (3).

Prof. Fuat Bozkurt, Do.Mehmet Eroz, Prof. J.K. Birge,Prof. E.R. Flal Cem'in "tre", "yol", "grg", "srek" iin"bolluk iinde olmak durumu", "toplanma", "bir insan oklu-u" olmak, "toplant" anlamna geldiini ve birliktelik iintoplanma amacn tadn belirlerler. Yalnz E.B. apolyo"Cem"i; "Eski Trkler'in len dedikleri ziyafetlerin bir ben-zeri, (...) lenin bir devam" olarak niteler (5). Prof. F. Boz-kurt Alevi dinsel trenlerinin benzerlerinin eitli Trk halkla-r arasnda ska grlmesinden yola karak, "Cem"in "Trkkkenli" old uunu vu rgular (6). Cem, "Krklar Meclisi" sy -lencesine balanarak slami bir temele, kaynaa da kavutu-nlmu olur (7).

"Cem" Aleviliin tarihinde derleyici, toparlayc bir roloynayacaktr. u bir gerek ki dnceler eylem ierisinde yo-unluk kazanr, belirlenir, biimlenir ve eitli trevleri Babai

(2) Enver Behnan apolyo - Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi, Trkiyeyay. ist. 1964, s: 614.

(3) Geni aklamalar iin bkz: ismet Zeki Eyubolu, Btn YnleriyleBektailik, Yeni r yay. st. 1990, s: 60 v.d.(4) Bkz: J. Kngley Birge - Bektailik Tarihi, Ant yay. ist. 1991, s: 198;

Prof. Mehmet Erz - Trkiye'de Alevilik ve Bektailik, Kltr Bak. yay.Ank. 1990, s: 96 v.d.; Prof. Ethem Ruhi Flal - T rkiye'de Alevil ik Bek-tailik, Seluk yay. Ank. 1991, II. Bask, s: 326 v.d.; Prof. Fuad Bozkurt- Aleviliin Tarihsel Boyutlar, Yn yay. st. 1990, s: 156.(5) Bkz: apolyo, s: 314.(6) Bkz: Bozkurt, s: 77.(7) Bkz: Ahmet Yaar Ocak - Bektai Menkbelerinde islam ncesi

inan Motifleri, Enderun Kitabevi, ist. 1983, s: 129.

103


8/104

Ayaklanmas srasnda derlenirler. Hareket ierisinde canllkbu lurla r. Ey lem ci le r ii n bir di ren ve can ll k g dsd r,"Cem trenleri". Alevi dinsel treni olan "Cem"; bu byk ey-lem srasnda Alevi geleneine ve kltrne tam anlamylayerlemi olmal. Ksaca Babai Ayaklanmalan srasnda, ey-lemlere e ve ocuklaryla katlan Trkmenler akamlan"Cem" dzenliyorlard. Bu onlann devlet gleri karsndadirenli olmalann salyordu (8).

Babai Ayaklanmaclanmn tam Anadolulaamam Trk-menler oluu gznne alnrsa, "Cem"i Ortaasya ve Trk k-kenine balamak daha usa uygun olur, sanrm.

Aleviler'e "Mumsnd" KaralekesiniDevlet-eri evreler Sryor:"Cem", Alevilerin bir araya geldikleri, birlikte dinsel t-

renlerini yaptklan toplant. eriatta kan olan evreler kardnceyi ve kesimi yoketmek iin "Cem"i devletin ve halkngznde kk drmeye, sakncal ve yasakl gstermeyealmlardr. Bu kampanyay devletle eri evreler birlikteyrtrler. Alevi dernemesini, birlemesini, toplu hareket et-melerini sakncal gsterir, su yklerler. "Mum sndryor-lar" lekesi de bylece devlet ve eri evrelerin ortak iftirasdrAlevilere. Aleviler tarihleri boyu bu kara lekeden bir trlkurtulamazlar. nk, karlannda devlet-eri siyasal ve din-sel evrelerin birliktelii vardr. Devletin ve hkmetlerin b-tn olanaklann kullanarak Alevilii "Mumsnd" karalekesikskacnda, tarih boyu tutmay baanrlar. Bu tarihsel yanllkant ve belgeleriyle vermeye alalm:

Osmanl'nn nl vakanivst (sarayn resmi tarih yaz-cs) Hoca Sadeddin Efendi unu yazyor, Alevi iin:

"... ol aypl mezhep ve geni merep sahiplerinin (...)

Anadolu illerinde yaayan kavrama gcnden yoksun Trkler

(8) Aklamar iin bkz: Bozkurt, s: 26.

16

(...) sapknlk rneine uymular (...) sapknlkta pikin halife-leriyle heryl saysz adamlar gnderip, ol yasaklara vnduyan mubahinin yklasca dergah glgesini h hacet ka-

ps ve dilek kbesi bilirler ve ergin kzlarn, belki kzkarde-lerini tepelenise adamlarna peke ekp..." (9)

Hoca Sadeddin Efendi aka Kzlba toplumunun kzve kanlann ah smail'e sunduklarn yazarak Alevi dman-l kusmaktan ekinmiyor.

Bu tr benzer yaktrmalar, sulamalar, ayplamalar vekaralekelemeler bir ok Osmanl "aydn"nn da kalemindendklyor. Bunlarn mantna gre Osmanl Devleti'nin d-zen, yrtme-ynetme anlayn ve siyasallam Snni s-laml benimsemeyen her hareket, akm, inan, toplum ayp-ldr, gnahldr, srlmesi, yokedilmesi gerekir, onlar dinsizve imanszdrlar, ahlakszdrlar. Tm bu tr akm ve topluluk-lar karsnda devletin, ulemann ve siyasal-eriatsal evrelerintutumu ayndr. Birlikte hareket edip, ayn eyleri sloganlat-rarak sylemektedirler. Devlet - ulema - brokrasi - siyasal e-riat evrelerin muhalif kesimlere kar silah hep ayn. Bun-lann "dinsiz", "slamdan dnm" ve "kadnlann ortak kulla-nyor" olmalan (!).

Osmanl vaka yazar Akpaaolu da bu tr karalamalarkampanyasnda ayn sloganlar kullanarak, ayn sulamalarlayerini alyor. Akpaaolu Tarihi'nin evirilerinde karlm,ama orijinalinde u deerlendirmeler yer almaktadr.

II. Bayezid'in Erdebil Oca yanllarn Rumeli'ye sr-n hakl bulur ve onlarn "kafirliklerine" balar. Erdebilsuflerinden eyh Cneyd'le Snni eyhlerden eyh Abdlla-tifi tarttrrve Snni eyhin azndan eyh Cneyd'i "kafir-likle" sularve ona uyanlar "kafir", olarak niteler. eyh C-neyd'in sufi deil, "eriat bozmak istedfeini" vurgular. ev-

(9) Hoca Sadeddi n Efendi - Tac't - Tevarih, Kltr Bak. yay ist1979, c: IV, s: 171. "


9/104

resine Alevi ve Trkmenleri alarak Osmanl'ya kar bir dev-rim hareketine girien eyh Bedreddin'in arkasndaki topluma"bir sr alak kii" diyerek sver. Safevi hkmdar ah s-mail'in toplumunun/yandalarnn "namaz klmayp, orututmadklarn", "Rafzilie (Kzlbala) ilikin szleriok konutuklarn" ve aka "Kzlbal yayar oldukla-rn" sulayarak anlatr. Osmanl'ya kar devlet olarak ortayakan ah smail'in ve adamlarnn "Ehli Snnet'e ok haka-ret ettiklerini", "Mslmanlarn rzkn, maln ellerindenalp, birbirlerinin karlarn alarak (tasarruf edip) helldir

dediklerini" yazar. Doallkla sulan Osmanl'ya karn dev-let olmalan, Snni slamla karn Alevi yolu semeleridir...(10).

Osmanl hkmdar Yavuz Sultan Selim ulema ve b-rokrasinin bu kfre varan hrnlklann ve devlete yakma-yacak ciddiyetsizlikleri kan dkerek somutlatnr. aldranSava'na kmadan nce mft Hamza'dan rvetle fetva alr.eriatn temsilcisi mftnn Aleviler hakkndaki hkm udur(11):

"Ey Mslmanlar, bilin ve haberdar olun ki, reisleri Er-debil olu smail olan Kzlba topluluu, peygamberimizineriatm, snnetini. slm dinini, din ilmini, iyiyi ve doruyubeyan eden Kuran kk grdler. Yce Tanrnn yasakla-d gnahlara hell gz ile baktlar. Kutsal Kuran', tekidin kitaplarn tahkir ettiler. Onlar atee atarak yaktlar.Hatta kendi melun reislerini Tanr yerine koyup secde ettiler.

Hz. Ebubekir'e, Hz. mer'e siip onlarn halifeliklerini inkr(10) Mehmet Yaman - "Erdebil Sofular" (Akpaazade Tarihi'nin oriji-

nalinden yaynlanmam blmler), Cem Dergisi, say: 32, s: 36-39,Ocak 1994.(11) Fetvann metni iin bkz: Prof. M. C. ahabettin Tekinda - "Yeni

Kaynak ve Vesikalarn I Altnda Yavuz Sultan Selim'in iran Seferi",i. . Ed. Fak. Tarih Dergisi, c: 17, Say: 22, s: 54 v.d. Mart 1967; Bur-han Kocada - Dou'da Airetler, Krtler, Aleviler, Ant yay. ist. 1992, s:120 v.d.; Baki z - Alevilik le lgili Osmanl Belgeleri, Can yay. st.1995, s: 103 v.d., Belge: 85,

100

ettiler. Peygamberimizin kars Aya anamza iftira ettiler vesvdler. Peygamberimizin eriatn ve slm dinini ortadankaldrmay dndler. Onlarn burada bahsedilen ve bunla-ra benzeyen teki kt szleri ve hareketleri benim ve tekiislm dininin alimleri tarafndan aka bilinmektedir. Bu ne-denlerden tr eriat hkmnn ve kitaplarmzn verdiihaklarla, bu topluluun kfirler ve dinsizler topluluu oldu-

una dair fetva verdik. Onlara sempati gsteren, batl dinleri-ni kabul eden ve yardmc olanlar da kfir ve dinsizdirler. Bu

gibi kimselerin topluluunu datmak btn Mslmanlarnvazifesidir. Bu arada Mslmanlar'dan len kutsal ehitlerin

yeri cenneti ldr. O kfirlerden lenler ise, hkir olup ce-hennemin dibinde yer tutacaklardr. Bu topluluun durumu,kfirlerin halinden daha ktdr. Bu topluluun kestii veya

gerek ahinle, gerek ok ile, gerekse kpek ile avlad hay-vanlar murdardr. Onlarn gerek kendi aralarnda, gereksebaka topluluklarla yaptklar evlenmeleri geerli deildir.

Bunlara miras bkaklmaz. Sadece slm'n sultannn, onlaraait kasaba varsa, o kasabann btn insanlarn ldrp,mallarm, miraslarn, evlatlarn alma hakk vardr. Ancakbu mallar, slm gazileri arasnda taksim edilmelidir. Butoplanmadan sonra anlarn tvbe ve nedametlerine inanma-mak ve hepsini ldrmelidir. Hatta bu ehirlerde onlardanolduu bilinen ve onlarla birlik olduu tcsbit edilen kimse l -drlmelidir. Bu trl topluluk hem kfir ve hem imansz,hem de ktlk yapan kimselerdir. Bu iki nedenden onlarnldrlmesi gerekir (vaciptir). Dine yardm edenlere Allah

yardm eder. Mislmana ktlk yapanlara Allah da ktlkeder. (Bi Saru Gr ez ismiyle bilinen Mft Hamza".

Yazd kitabn I. Selim'e sunan Defterdar MehmetEfendi, -tarih iin bir yzkaras olan- Alevilerin defterlerininyaplmas ("defterlerinin drlmesi") yani, listelerinin ka-rlmasn ve 40-80 bin aras kiinin ldrlmesini yle anla-tr:

19


10/104

"Her eyi bilen sultan, o kavmin uaklarn ksm ksmve isim isim yazmak zere lkenin her yanna bilgin katiplergnderdii, yedi yandan yetmi yana kadar olanlarn def-terleri divana getirilmek zere emredildi. Getirilen defterlerenazaran, yal, gen krkbin kii yazlmt. Ondan sonra hermemleketin hakimlerine memurlar defterler getirdiler. Bunla-rn gittikleri yerlerde kl kullanlarak ldrlen maktullerin

says krkbini geti" (12).

Alevilerin "defterinin drlmesi" iin isim listelerihazrlandn tarihi Hammer de belirtir (13). Prof. . Meli-

koff, Topkap Arivi (Evrak No: 2044)nde 1512-1513 knaait Osmanllar'ca aratrlm Aleviler'in bir listesinden szeder ki (14), bu dncelerimizi kantlar.

Yavuz bu nlemlerle de yetinmez. bni Kemal'e "Rafizi-ler'in sulanmas, yokedilmesi (Fi Tetfri'r Revfz)" konulubir "ris ale" yazdr r. bn i Kema l bu ris ale siy le "Kzlbanmalnn hell, nikhnn geersiz" ve "Kzlba ldrme-nin caiz" olduuna fetva vererekI. Selim'in isteklerine destekolur (15).

Yavuz, bahaneyi de yaratmtr. Bu insanlar "kadnlan-n ortak kullanmakla", "Kuran' ve camileri yakp ykmakla"sular (16). Doallkla bunlar Aleviyi sulamann ve yoketme-nin yollardr. Oysa Cemal Bardak'nn vurgulad gibiTrkler'in tarihinde "toplu fuhu" grlmemitir (17). HeleAlevinin hi.

(12) Belge iin bkz: Kocada, s: 121; Baki z - Alevilik ile ilgili Os-manl Belgeleri, s: 256.(13) Bkz: B. J. Von Hammer Purgstall - Osmanl Devleti Tarihi, dal

Neriyat, ist. 1984, C: 4, s: 1058; Kocada, s: 122 v.d.(14) Prof. rene Melitoff - Uyur idik Uyardlar, Cem yay. st. 1993, s:

246.(15) Bkz: Tekinda, c: 17, say: 22, Ek: I; Baki z - Osmanl'da Alevi

Ayaklanmalar , Ant yay. st. 1992, s: 125.(16) etin Yetkin - Trk Halk Hareketleri ve Devrimler, May yay. ist.

1974, c: I, s: 192.(17) Cemal Bardak - Alevilik, Ahilik, Bektailik, Ank. 1950, s: 105.

2 0

Alevilii karalama ve yoketme, eri slam kabule zorun-lu klma almalar devlet-ulema-brokrasi ibirliiyle dahasonralar da srdrlr. Aksi durumda "mum sndryorlar"sulamasyla kar karyadrlar. Alevilerin mlkiyetleri de

b rok ras i, dev let yan ls kes iml er, ul ema ara snda da t lr .Yavuz dou ve gneydoudaki Aleviler'in topraklanm Hanifive afii mezhebindeki airetlere datr. Bask altna alnanAleviler srekli thmet altnda tutularak susturulmaya al-lr. Bu devletin bir taktiidir. te devletin bu dorultuda ver-dii ferman ve fetvalar (18):

BELGE: /.

"Denizli'de Sar Baba Zaviyesindeki Iklara likin.

Anadolu Beylerbeyisine ve Denizli Kadsna:

u gnlerden yce kapma dileke verip Denizli'de SarBaba tekkesinde toplanan Iklar yanl yol ve inan birliiiinde olup gece ve gndz saz ve sz ile eytanlk edip merve Osman adl k imseler yanlarna geldiklerinde 'kt adlkimselerdir. Adlarn deitirmedike iimize sokmayz' diye-rek adlarn deitirmeleri durumunda ve ziyarete gelen kii-lere de nce darda secde ettirerek ieri alrlarm. Kendile-ri ise srekli namazdan uzak olup 'niye namaz klmazsnz?'diye sorulduunda 'Bu veliye ettiimiz hizmet bunun yerini tu-tar' derlermi. Oralarn zorbalar ve haydutlar genellikle on-lara miirid olup ehl-i snnetlere srekli dmanlk etmekteimiler. Bunlarn durumlarnn grlmesi gerektiini dne-

rek buyuruyorum ki,Bu onurlu kararn ulatnda gvendiin, srda

adamlarn gndererek onlarn durumlarm iyice denetletire-sin. Orenesin. Bu alanda sulananlar ve dinden dnenleri

(18) Fermanlar iin bkz: Ahmet Refik - Onaltnc Asrda Rafizilik veBektailik, ist. 1932, s: 29, 38, 40; Burhan Kocada - Douda Airetler,Krtler, Aleviler, Ant yay. ist. 1992, s: 132-137; Nejat Birdoan - Ana-dolu ve Balkanlarda Alevi Yerlemesi, Alev yay. 1992, s: 283 v.d.

103


11/104

hapsettiresin. (1567, II. Selim dnemi)".

BELGE: II.

"ran'la ilikide bulunan Rafizilerin cezalandrlmas

hakknda.

Artkabad ve Zile Kadlarna.

Kadlnzca gnderilen yazya gre blgenizde Rafizi-liin ok yaygn olduu, zaman zaman bir takm Rafzi kyle-rinde cem ve cemaatlarn yapld bildirilmektedir.

Tarafnzdan yaptrlan gizli bir aratrma sonucunda

dzenlenen rapora gre Arab kynde Emir Ali olu MansurHalife namna cem yapld, ayn kyden ah Ali olu Mak-sut-Mehmet olu Kuli-smail ve Hasan adl kiilerin de evle-rinde cem dzenledii, bu cemlere katlanlardan toplanan1500 sikkenin ahbende (ah yanls) olan Emir Ali olu

Mansur Halifeye teslim edildii, bundan baka Bozok-Tokatve Artkabad kazalarnda bin asker iin dzenlenen defte-rin, ad geen ahbendeye verildii, ayn ahbende'nin tebdilikyafet ile blgenizde dolat, halife adna kl ve kaftangetirip Akda'da cem ve cemaat yapt rapor edilmektedir.

Bu fermanm elinize geer gemez, yeniden gerek biraratrmann yaplarak Snni mezhebe bal Mslmanlarndnda cem ve cemaat peinde koan Rafizilerin cezaland-rlmas ferman olunmutur. Fi. 28 aban 987 (1579), III.

Murat".

BELGE: III.

"(Amasya ve Merzifon'daki Kzlbalarn cezalandrl-

mas hakknda)

Amasya ve Merzifon Kadlarna

Makamlarnzdan bize gnderilen mektuplara gre bl-gelerinizde ikamet eden Vahap Dede ile Mehmet ve Veli ad-larndaki kiilerin Kzlba olduklar, bunlarn blgelerindekihalk etkiledikleri, onlarn liderleri durumunda olduklar.

100 22

kendilerine bal halk gruplar ile cem ve cemaat yaptklarbildirilmektedir.

Sizlere hitaben yazlm olan bu emrim gelir gelmez adgeen kiilerin derhal yakalattrlarak gerekli soruturmannyaptrlmas. Bu kiilerin Kzlba olduklar, evrelerindekihalkla birlikte cem ve cemaat yaptklar gerek ise muhake-me edilerek cezalandrlmalar ferman olunmutur. Fi. 2.

Zilkade 978 (1570)" II. Selim"

BELGE: IV.

"Kastamonu - Kre ve Takpr kadlarnaTakpr ilesine bal Hamit Yugi halk tarafndan Y-

ce Ilyas dergahna yaknhk duyan Hac Yliik-Krca Kaya veKzlcaviran kylerinde Kzlba olan kimselerin bu dergahagiderek ilikiler kurduklar, Recep adndaki Kzlba ile bir-likte geceleri bir eve giderek cem ve cemaat yaptklar, saz vealg aldklar, birlikte elendikleri, elence sonunda mumsndrp birbirlerinin avratlar ile iliki kurduklar bildiril-mektedir.

Gerekli inceleme ve aratrmann yaplarak bildirilencem ve cemaat gerekten yaplyor ise yaplan cemlere bas-kn yaplarak ilgililerin tutuklanp hapsedilmeleri, resimleriile birlikte isim listelerinin bildirilmesi ferman olunmutur.

Fi. 8. Rebiiilevvel 979 (1571)11. Selim".

BELGE: V.

Niksar KadsnaM evlana Seyit Mustafa tarafndan bildirildiine gre

oradaki zaviyede (Kk tekke) eyh olan Er divan. rak Alive yandalarnn Kzlba olduklar, bunlarn zaman zamantoplanarak cem ve cemaat yaptklar ikayet edilmektedir.

Bildirilen olaylar gerek ise geen zaviyeye gidilerekveya oraya mfetti gndererek gerekli aratrmann ve ince-


12/104

lemenin yaplmas, ad geen kiilerin gerekten Rafzi olduk-lar, cem ve cemaatin yapld tesbiti durumunda bunlarn

yakalanp srhser (Kzlba) defterine kaydedilerek hapse-dilmeleri ve krek mahkumu olarak gnderilmek zere ad-larnn bildirilmesi ferman olunmutur. (Fi. 24, s, 980 (1572)

II. Selim".

BELGE: VI.

"Amasya'daki Kzlbalarn cezalandrlmas hakknda.

Amasya Kadsna ve Amasya Beyine.

orum - Zile - Turhal - iskilip - Osmanck - ArtukbadHseyinbad - Giile - Ortapare - nebazar - Mecitz,Kazabad-Katar-Karahisar-Demirli ve Havsa Kadlarna.

Yukarda adlar belirtilen kazalarda ve bu kazalarabal kylerde baz dinden sapm Kzlba topluluunun kimigecelerde toplanarak cem yaptklar, bu cemler srasndaSnni Mslmanlara Yezit geldi diyerek hakarette bulun-duklar, ayrca geceleri gizlice yaptklar bu toplantlardaavratlarn ve kzlarn meclise getirip birbirlerinin avratla-rna ve kzlarna tasarruf idp (ilikide bulunup) iret yap-tklar, salat (namaz) ve sevm (oru) bilmedikleri, ocuklar-na Ebubekir-mer-Osman isimlerini takmadklar, ilerindeolan baz kiilere Cell Halife, Resl Halife gibi lakaplar ta-karak szde din uruna cem ve cemaat yaptklar bildirilmek-tedir.

Bu konuda dergh avularndan Ahmet avua verilenferman dorultusunda hareket edilerek gerekli tefti ve ara-trmann yaptrlmasn, yukarda zikredilen kaza ve kylerde

eriata aykr ve h ar yar gzin er'i erife muhalif (Se-kin drt halifenin eriatna aykr) ibadet ettikleri gerek ise

garez ve kin tutmakszn tarafsz bir ekilde sicil ve listeleri-nin yaplarak bildirilmesini, sicilleri karlanlarn muhkem(salam) bir ekilde hapsedilmelerini ve bizden gelecek tali-

100

mata gre hareket etmeniz emrolunmutur. Ama, bu bahaneile susuz Snni halka dokunulmamas ve kendi hallerindeolanlara da zulm edilmemesi gerekmektedir. Bu ferman adgeen avuun kardei Hasan'a verildi. Fi. 29 b. 992 (1583),III. Murat".

II. Abdulhamit'in Dou illeri Alevi-Kzlbalar iin ha-zrlatt bir raporda unlar belirlenmitir:

"...Seyyid bu dernein en st tarafnda ve ocak yanndanceden hazrlanm olan ssl bir yerde oturur. Sazn ala-

rak bir takm nefesler okur. Vaaz ve tlerde bulunur. Kzl-balar sessizlik iinde dinlerler. Sonra sofra kurulur; et, pilavve tatllar nee iinde yenilir. Seyyid yeniden sazn alr vede balar. Seyyidin yanna en gzel kzlar ve yakkl ge-linler otururlar. Sabaha kadar iilir, raksedilir ve elenilir"(19).

Belgeler olduka ak. "Mumsnd" olaynn hangi kay-naklardan ktn, kimlerin yarattn ortaya koyuyor.

Yaplan; toplumu bask altna alabilmek, zmleyip or-tadan kaldrabilmek iin su yaratmaktr. Aleviler en duyarlnoktalarndan vurulmulardr. Trkiye toplumu en hassas nok-tasndan kkrtlm, karalama kampanyasna ortak edilmi,kampanya yzyllarca srm, bu kan devlet-brokrasi-ulemalsnce kitaplar, medreseler, camiler yoluyla halkn beyninenakedildiinden, Aleviler bir trl bu onurlarn incitici zan-lardan kurtulamamlardr.

Karalamalar bugnk olay deil, ta slamdaki ayrlklar-la birlikte yaratlan uydurmalardr. Bu zihniyet balarda Hz.Muhammed'in de davranna kukular drm, yandalany-la gizli grmeleri Ebu Cehil, Ebu Leheb, Ebu Sfyan tak-mnca "ana-bac tanmyorlar" biiminde yorumlanmtr. O

(19) Belge iin bkz: apolyo, s: 283; Baki z (1995), s: 145 vd. (Bel-ge: 117).

25


13/104

anlay, doallkla katlmad her hareketi ayn mantkla su-lamasn tarih boyu srdrmtr. Bugn kalkp Alevilii"mumsnd"yle sulamak, Hz. Muhammed'i ayn karalama-larla sulayan Ebu Sfyan'lann mantna, insanlk anlaynadmekten baka birey deildir.

Bu mantk bugnn rn dedir. slam tarihi boyuncasiyasal etkenler erevesinde olumutur. Muhalif kesimleri,akmlar, eilimleri ve inanlar devlet basks altna almamantna dayanr. Devletin inan ve siyasal llerini kabuleden bizden, kabul etmeyenlerse ortadan kaldnlmal ve etki-

siz klnmaldr mantna dayanr. B unu salamak iin her yol"mbah" grlr ve denenmekten kanlmaz.

Devletin aydn, brokrat, ulemas airin dedii gibi"Yetmi kafiri ldrmekten sevaptr. / Kim ldrrse bir K-

zlba!" (20) anlayndadr ve kan dkerek, onbinlerce kellekeserek, Alevilerin mal ve mlklerine elkoyarak, dirlikleriniellerinden alarak, kendi yanllarna datarak bu anlayngerekletirir. Alevi ayaklanmalarnn temelindeyse bu bask-lara kar bakaldnlar vardr. Tarihi smail Hami Danimendbu yap lanla r kar s nd a tepkil eri hakl bul arak u sz ler iyl edeerlendirir.

"Fatih dneminden beri devirmelerin ellerinde bulunankozmopolit stanbul Hkmeti, vaktiyle Karamanoullan'nn,sonra iilerin ve ondan sonra Dulkadir beylerinin tepelenmesi(tenkil) ve yola getirilmesi (tedib) gibi birtakm yollarla Trk-

ler'in bana eitli milletlerden devirilmi v e birer Mslm anismi taknm birtakm vatansz serserileri serdar olarak mu-sallat edip, binlerce aileleri mtem iinde braktrm, servetle-re elkonulmu, ocaklar yklm, kentler ve kyler yklp-ya-klm, tmarlar zaptedilmi ve dahas grmeler bile yapla-rak anavatan feci bir smrge ilemi grmtr. Azamet dev-

(20) air Mahfi Divan'ndan (s: 97) aktaran; Mehmet Yaman - Alevilik,ist. 1993, s: 59.

100 26

rinin en parlak zamanlarnda bile Osmanl ynetiminin gele-cekte k yollarn hazrlayan en zayf yan ite budur" (21).

Alevi-Kzlbalann toplum d nitelenmelerinin arkasn-daki neden, devletin eiti toplum kesimlerini egemenlii al-tnda zorla da olsa tutma anlaydr.

TARHTE ANAERKLLK

Gnmz evlilik, kadn-erkek ilikisi ve ahlakna uyma-yan yaanty; insanlk, tarihinde yaad ve olduka gerilerde

b rak t. G n m zn tar ihi ve toplum bi lim cil eri ins anl n

grup evliliinden anaerkil aileye, daha sonlarysa ataerkil aile-ye getiini bilimsel olarak saptarlar. Bu dnemlerin kimi ka-lntlar daha sonraki dnemlerde kimi topluluk ve toplumlar-ca bir takm inan ve amalarla srdrlmtr. Bu kalntlargenel deil, yerellikler tarlar. Bir takm dinsel ritellere da-yandrlarak srdrlmlerdir.

Gnmz toplumlarnn ve ahlak anlaynn dladfuhu insanln tarihinde "kutsallna inanlan cinsel iliki"olarak alglanmtr. Fuhu, tektanrc dnem ncesi alarda"Tanrlara adanan cinsel iliki" olarak grlmtr. Fuhu ilkalarda "bekareti; Tanrya kurban etme" saylmtr. Hemenbt n ilkell erde Bab il, Sm er, Hint , Yahudi gibi gel imi top-lumlarda fuhu ritel ve kutsal bir nitelik tar. Tanr'ya ada-nan cinsel birlemelere eski Yunan ve Roma geleneklerindede saptanmtr. Bu birlemeler dinsel bir amala, dinsel tren(ayin) ve enliklerle yaplmaktadr. Tektanrl dinler fuhula

savam ve yasaklamlardr (22).Gnmz ahlak anlayna uymayan bir takm evlilikler

(21) . Hami Danimend - zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, c: II, s:122'den aktaran Yaman, s: 50. Alevi ayaklanmalaryla ilgili bir tariharatrmas ve denemesi iin u almamza bkz: Baki z - Osman-l'da Alevi Ayaklanmalar, Ant yay. ist. 1992.(22) Bkz: VharTftffrllu - inan Szl, Remzi Kitabevi, st.

1975, s: 199, "Fuhu" maddesi.


14/104

ve kadn-erkek ilikileri eski Anadolu ve Asya toplumlarndada yaanlmtr. Hititler'de tapnaa kazan salamak iin a-lan kutsal fahieler(hierodul) vardr (23).

Aym gelenek Mezopotamya uygarlklarnda da grlr.Anu tapnanda da kadnlar kendilerini tapnak adna satmak-tadrlar.

Bugnn ahlakna ters den gelenekler Ortaasya top-lumlannda da vardr. Hun mparatoru Mete (Maotun) toprakbln mes ini nlemek iin ve y annesiy le evlenir . Atn , ein ive lkesinin bir blmn isteyen dman devlete, topra

vermez ama atm ve eini (kansn) vermekten kanmaz. Atti-la'ya giden Bizans elilerini, len Blade'nin kans ynetimin-deki grevliler arlar. Blade'nin kans elilik kuruluna kzlarve yiyecekler sunarlar. Kurul, yiyecekleri alr, kzlar geri e-virirler. Marco Polo XIII. y. ylda Asya'da ayn gelenee tankolur. Ebu Dlef Seyahatnamesi'nde (X. y. yl) Karluklar'ngezgin ve tccarlan konuk ettiklerim, kadn sunduklarn, ko-nuk evdeyken kocann eve girmediini yazar. Ayn bilgileriXIII. y. yl yazan Zekeriya Kazvini de anlatr. Kme evlilikle-ri ve cinsel zgrlk eski Trk boylannn kimilerinde oldukayaygndr. in kaynaklan Krgzlar'n atalannn bu tr yaant-lanndan sz ederler. Budist rahibi Hsuan-tsang 646 tarihli ge-zi notlarnda topluca ak trenleri dzenleyen "KadnlarKrall"n anlatr. Yakut Trkleri'nin bir prensi toplu ak

par til eri dzen lem ekted ir. in ka yn ak lan Buhara lkesin dekardeleraras evliliin olduunu yazar. Hazar ve Akhunlar'dakardelerin ortak eleri vardr. Konuklara kadnlan sunarak"dl alma" geleneini Karluklar ile Uygurlar uzun zaman ya-atmlardr. Mool kkenli Mongurlar eve gelen konua evin

bek ar kz n sunma gel ene in i uzun zam an sr drm le rdir(24).

^(23) Do. Yusuf Kaya - Eskia Tarihi, A. . yay. Eskiehir, 19991, s:

(24) Bkz: Doan Avcolu - Trklerin Tarihi, Tekin yay. ist. 1978, c: I,s: 226 v.d.; Turgut Akpnar - "ilgin Bir Adet: Cinsel Konukseverlik", Ta-rih ve Toplum Dergisi, Say: 54, Haz. 1988, s: 34.

28

Cinsel konukseverlik (Sexual hospitalite) ve normal devlilik gelenekleri insanln gemiinde yaygndr. KutupKua blgesi bu tr geleneklerin banda gelir. En belirginrneini Eskimolar verirler. Bu yaant Tibet'te de ok genel-lemitir. Eski sparta'da kadn deiimi, konukseverliin birgerei saylr. Polinezya ve Mikronezyallar'da yakn arkada-lar elerini karlkl deitirirler. Bat Afrikal Herorolar'dadeitirme ii kadn ve hayvanlarla birlikte yaplr. uken-ler'de erkek sefere kmas durumunda kansn baka bir erke-e emanet eder. Cahiliye dnemi Arablan'nda da bu tr gele-

nekler srdrlmtr. Moollar'da, Kamatka yarmada-s'nda, Kore ve Japonya'da, Amerika Kzlderilileri'nde,Avustralya yerlilerinde, Angola kabilelerinde gnmz ahla-kna ters den yaant biimleri geleneksel biimde srdrl-mtr (25).

Eski dnyada ve Ortaasya topluluklannda yaanlan bugelenekler bir cinsel zgrln gerei ve sonucu deildir.Topluluklar kutsallk tayan bir dinsel gelenein yerine geti-rildii anlayndadrlar. Geleneksel toplumlarda konukta (mi-safir) kutsallk grlr. Bu durum Trkler'in kltrne veinancna da girmitir. Kag>,1 Mahmut'un "Divan-l Lgat-it Trk"nde "Uma gelse kut gelir" (konuk gelirse kut ge-lir) trnde bir deyim vardr. Konukla Tann arasnda iliki g-rlr. "Tanr misafiri" sz bu adan anlamldr. Konukla-nn memnun edilmesiyle Tann'nn honut edileceine inanlr.Genel ve Ortaasya topluluklan zerinde alan aratrmas ya-

pan sosyolog ve etnologla r gelenein zndeki bu etkeni gre-bil mi ve saptamla rd r.

Fuhu olarak grlen ve nitelenen bu anaerkil dnem ka-lntlannn bir bakas da "dl alma" geleneidir. Belli bir il-keden domu ve ama tar. Ama; soyu, yeni kuaklan iyi-

(25) Turgut Akpnar, Say: 54, s: 34.

103


15/104

letimedir. stn ve soylu kesimlerden "dl alarak" ve "ev-latlk" edinerek topluluun dzeyini ykseltmektir. Bu gele-nek Romallar'da ve Araplar'da vardr. Ortaasya zerine uz-manlyla bilinen Abdlkadir nan'n eski avc ve gebe Or-taasya topluluklarnn "kimi aa zmrelerinde bu dl almageleneinin bulunduunu", bu geleneklerin XIX. y. yln orta-larna kadar Kara-Krgzlar'ca srdrldn belirtir. Yakut-lar'da, karsnn baka birinden dourduu ocuu evlat edirul-dii, evinden uzun zaman aynlan erkeklerin karlarnn edin-dikleri gayri meru ocuklan evlatlar olarak saydklarn, "dl

alma" geleneinin "meru" sayldm yazar ve bunlarn ana-erkil dnemin kalntlar olan gelenekler olduunu belirtir(26).

Dede Korkut toplumu da "dl alma" geleneine yabancdeildir. Dede Korkut yklerinde bu anlay grlr. SalurKazan'la Abhazlara tutsak den Ouz oban yle seslenir."Mere kafir, kazann anas yalanmtr. Oul vermez. Dl al-mak istersen karagzl kzn varsa gtr Kazan'a ver". Ouzozan "dl alma" geleneini bilmekte, ama ahlak d olan bugelenei Abhazalar'a yklemektedir (27).

"Dl alma" gelenei bir anaerkil dnem kalntsdr.Dorudan bir fuhu anlaynn rn deildir. stn kuak vetoplum yaratmay amalar. Tarihte Byk skender ve Hitlergibi bu anlay bir devlet politikasna dntrenler de k-mtr.

Bu tr rneklere baklp ta Ortaasya Trkl ierisindefuhuun "dl alma", "cinsel konukseverlik" gibi anaerkil gele-neklerin yaygn olduu sanlmasn. Bunlar olduka mnferit

(26) Abdlkader nan - "Gebe Trk Boylarnda Evlatlk Messesele-riyle lgili Gelenekler", Makaleler ve ncelemeler, TTK yay. Ank. 1968,c: I, s: 314 v.d.

(27) Orhan aik Gkyay - Dedem Korkut Kitab, ist. 1973, s: 27.

100 30

olaylardr. Henz ilkellikten kurtulamam boylar ierisindebir sre yaatlmt r. Trk boyl an namus anla yna ok erkendnemlerinde ulam, kadn yceltilmi, toplumsal deerineulam ve bir iffet abidesi olarak grlmtr. Dnyaya eri-at bir gzlkle bakan Arap gezginleri ve yazarlar bile henzamanist dnemdeki kadnlarn drstlklerini ve namuslu-luklann dile getirememezlik edememilerdir. VI. y. yl Gk-trkleri'nden szeden bir in kayna Gktrkler'de; "birisininkarsyla gayri meru ilikide bulunanlar idam olunurdu" de-mektedir. XI. y. yl Arap yazar Gardizi "Trk kadnlar pek

pak ize dir ler (temiz)" diye yaz mak tad r. Pl ano Karpini, MarcoPolo ve Klaviyo gibi Avrupal yazarlar gzlemlerini buna ben-zer szlerle dile getirirler. Henz slamlamam X. y. ylOuz toplumunu gezen Arap gezgini bn Fazlan, bir eriatyaolduka ters gelen drstlk ve kadnn namusluluuyla ilgiliartc rneklere rastlar. bni Fazlan'n gzlemlerine gre;

"...Kadnlar yerli ve yabanc erkeklerden kamazlar.Ayn biimde, kadn vcudunun hibir yerini insanlardan giz-lemez. (...) (Kadnn kadnlk organlarn akta tutmas), onurtp te bakalarna izin vermesinden daha iyidir. (...) Zinadiye birey bilmezler. Byle bir su ileyen birini ortaya ka-rrlarsa onu iki paraya blerler. (...) Olanclk onlar ara-

snda ok byk sutur" (28).

Durumun byle olmasna karn, tarihin derinliklerindenkalm bu geleneklere bakpta, bunlann Alevilerce srdrl-dn savunmak, salt kin kusmaktan baka bir ey deildir.

Tpk cinsel zgrl kapitalist ve burjuva evrelerin kendi-lerinin yaayp, sosyalist ve komnist dzenlerde bu tr yaa-mn olduunu savunmalar gibi. Aym mantn farkl alanlar-da yrtlmesidir bu. Arap ve ran yrelerindeki Mazdekilikve Karmatilik iin sylenen kadn ortakl, heterodoks hare-

(28) bni Fazlan Seyahatnamesi - Haz. Ramazan een, Bedir yay.st. 1975, s: 31, 34.


16/104

ket olmas nedeniyle Alevilik-Bektailikle paralellik kurula-rak, ayn uygulama Alevilere de ykletilmeye allr. Ne varki yalnzca Alevilere, Snnilere deil. Oysa Aleviler de Snni-ler de ayn Ortaasyal Trk toplumlanndan gelmektedirler. Bugelenek yayorsa her iki kesimde de yayordur. Bu gelenek-ler yznden sulanacaklarsa, her iki kesim de sulanmaldr.Gemilerine baklarak sulanyorlarsa, Ortaasyal Trk boyve toplumlar her iki kesimin de atalardr. Her iki kesim de butoplumlarn devamlardrlar. Snni kesimleri gzard ederekbu tr kal nt la rn tm yle Alev iler ce ya ald n , Alevi ev-relerin bu tr kalntlann tayclar ve srdrcleri olduu-nu savunmak, sosyolojiyle nasd badar bilemem. Olan u ki,eri evreler teden beri devlettir. Devletin olanaklann kulla-narak kar kesim olan Alevilii her ynden kskaca alarak,bas trm aya ve ze rinde egemen olmaya al ml ard r. Bu triftiralarn yalnzca Alevilere yaktnlmasnn nedeni budur,yoksa Alevilerin "mum sndrme!"lerinden deil.

XIII. - XIV. YZYIL TRKYE'SNDEALEVL KARALAYAN K KAYNAK:

Bu dnemle ilgili iki temel kaynak vardr. Biri 1280-90'l yllarda Seluklu Trkiye'sinde Aksaray'da yazlmtr.Kitabn ad "Fustat ul-adale fi Kav'id is-saltana"dr. Yaza-n Muhammed bin Muhammed bin Mahmud el-Htib'dir.Eski Mazdek, Babek, Hurremi ve Batni topluluklar ve akm-laryla yola kar. Zamannda "Cavlakiler" olarak adlandrd-

Alevi heterodoks kesimleri bu tr topluluk ve akmlarn de-vamc& olarak sular. "Zndk", "bahi", "Rafizi" olarak de-erlendirir. Namaz, oru, hac gibi slamn kurallarn yerinegetirmediklerini belirtir. Yalnz kadn ortakl, cinsel konuk-severlik, yaknlanyla evlilik ve cinsel iliki gibi yaantlarlasulamaz. Bu topluluklarda, bu tr durumlann olduuna de-inmez. Umarm Alevi-heterodoks topluluklarn bylesi bir

100 32

yaantlar olsayd, yazar bu yanlann belirtmekten kanmaz-d. Dahas aklamaktan zevk alrd. Dnemin gzlemcisi olanbu yaza r, bu tr bilgil er ver mez (29) .

kinci kaynaksa Osmanllar'n kurulu yllarna rastlar.1340'l yllarda Nide'de yazlmtr. Yazar eriat ve ulemakesiminden Nide'li Kad Ahmet'tir. Kitabn ad "El-Vele-d ' efik"tir. Kaynak Nide-Aksaray dolaylanndaki Taptuk-lu, Gkbrioullan, Turgutoullan, lminoullan, eyh bra-him Hac yanllar, Luluva gebe Trkmenleri'nden ve ma-dencilii, odunculuu, kmrcl meslek edinen topluluk-

lardan sz eder. Ona gre "Cihan" bu gibilerle doludur." Os-manl eriats bu boylarn "bahiye" mezhebinden oldukla-rn, "konuklarna kadnlarn sunduklarn" ve "am aa-cna taptklarm" yazar.

Kad Ahmet'e gre; "blisin kznn retmesiyle, ka-dnlarn kadnlarla iftlemesi, ev sahibinin kzn, karsnve kzkardeini konuuna-komusuna ve temiz kiilere ba-lamas tresi bu toplumdan kalmtr. Bunlardan ncehi kimse byle bir ey bilmezdi. Anadolu'da her eyi m-bah bilenlerden ve Trk eyhlerinden bir toplum vardr.Onlara (Taptuklular) derler. Onlar da bu treye uyarlar.Konuklar hakknda bunu adamlk bilirler. Efendimiz (Nu-reddin el Mekki) onlarla bulunmu birok alacak eygrmt r. Kullarna da bunlar anlatmtr" "Salih Pey-gamber zamanndaki ktlkler bu Taptuklular arasndayrrllktedir". "brahim Hac hile, zndklk ve sihirfenniyle uramakta, Mslmanlarn kar ve ocuklarnaegemen olmaktadr. Zamann emiri ve hakiminin hk-myle Nide kad ve naibleri tarafndan ldrlrse fitneevre yrelerden ve lkelerden kalkacaktr". "bahiye

(29) Bu eser, ierdii bilgiler ve gzlemler iin bkz: Prof. Osman Turan- "Seluk Trkiyesi Din Tarihine Dair Bir Kaynak", Fuat Kprl Arma-an, st. 1953, s: 531-552.


17/104

topluluunun en by Nide'de oturan, kendisine Kera-meti adn veren Erelili birisidir" (30).

Kaynaklann bildirdii bu topluluklarn ou hakkndabir bilgim iz yok. Bu topluluk ve boy larn zel olarak arat rl-mas gerekir. Gkbrioullan acaba banda nl Muzaffered-din Gkbri'nin olduu Erbil Hkmdarl m? Onlarn biruzants m? imdilik bilemiyoruz. Fakat bunlarn birer Alevi-Trkmen boylan, beylikleri olduu muhakkak. Yalnz kayna-n olduka karalamakta amalad Taptuklular ok iyi bilini-yor. nl mutasavvf ozanmz Yunus Emre'nin baland bir

akm ve iinde yerald bir Alevi-heterodoks topluluk. Hibirkaynak da bu sekin topluluk hakknda byle bir savda bulun-mamaktadr. Kapld kat siyasal eriat akm Kad Ah-met'in gzlerini kr etmi olmal.

Kad Ahmet'in yazdklan ve savlan bir yerde belge ola-maz. Kuru bir iddiadan teye geemez. Yazdklarnn tandeildir. ddialann bizzat grmemi, gzlemlememitir. Nu-reddin el Mekki'den duyduklann aktanyor. Bunu kendisi dedile getiriyor. Bu iddiay belge olarak alsak bile tektir. Bu id-diay destekleyen baka bir belge, kaynak yoktur (31). Mah-mut el-Hatibi'nin kayna "Cavlakiler" olarak niteledii Ka-landeri-Haydari topluluklarna kar olduunu syler, bunlanslami kurallar yerine getirmemekle sular ama, namus konu-lanna deinmez. "Kadnlann-kzlarn ortak kullanyorlar" gi-bi bir deerl end im ede bulun maz . Eer bu top lul ukl ann bu tr

(30) Bu blmler iin bkz: Osman Turan, a.g.m. s: 544, T. Akpnar,a.g.m. say: 54, s: 30, 31; Abdlbaki Glpnarl - Alevi-Bektai Nefesle-ri, st. 1963, s: 272 v.d.; Prof. Fuat Kprl - Osmanl imparatorluu-nun Kuruluu, Ank. 1972, s: 169 .d.; Doan Avcolu - Trklerin Tarihi,Tekin yay. c: IV/1751; V/2222; Do, Mikail Bayram - Ahi Evren ve AhiTekilatnn Kuruluu, Konya, 1991, s: 126; Do. Mikail Bayram - Bac-yan- Rum, Konya, 1987, s: 53, Turgut Akpnar - Trk Tarihinde islami-yet, letiim yay. st. 1994, s: 92 v.d.; Nejat Birdoan - Anadolu Alevili-inde Yol Ayrm, Mozaik yay. st. 1995, s: 598 v.d.

(31) Turgut Akpnar, Say: 54, s: 30, 31.

100 34

bir ya ant lan ve gel ene kle ri ols ayd , onlara kar ola n, on lan"bahilik"le sulayan Mahmut el-Hatib bu yanlann daha daabartarak yazmaktan ekinmezdi (32).

Siyasallam eriatln gremedii, sezemedii, anla-yamad gerekler vardr. O kesim tarih boyu Alevi gerei-ne erememi, anlayamamtr. Olaylara dardan bakm, iyzne girememi, o nedenle de kendisine ancak iftira etmekdmtr. Yapt da budur. slamlk kadn erkein mal ola-rak grr. Alevilikte kadn erkein mal deildir. Erkek, kad-nn sahibi deildir ve sahibi olmad bireyi de bakasna su-

namaz. Kat slami evreler bu incelii bir trl anlayamam,bu ned enl e ift ira bat a na sap lanm kalmla rdr .

Alevi-Bektai hareketlerle Snni nitelikli Mevlevi tari-kat Seluklu ve Osmanl dneminde hem iiedirler, hem debir bi rle rin e rakipt irle r. Toplum un ba ka ba ka saf lar nd a ye-ralmlardr. Gerek kuramsal, gerekse eylemsel atmalanvardr. Doal olarak Alevi-Bektai hareketini okiyi tanyanMevlevi kaynaklar bu tr anlatmlarda bulunur, Alevi-Bektaihareketine bu adan saldnrlard. Ahmet Eflaki'den tutun hi-bir Mevlevi yazan Alevi-Bek tai ler in bu yanna dein mez, buadan girerek sulamaz ve bilgi vermez.

Alevi-Bektailik ve Alevi-Bektai derviler salt Alevi-Bektailerce sevilip, saylmaz. Alevi-Bektai dervilere Snnihalk da inanr ve sayg duyar. Horasan erenlerinin yatrlarSnnilerce de ziyaret edilir, adaklar sunulur. Anadolu'da Ale-vi-Snni halkn birlikte sahiplendii ve ziyaret ettii birokevliya mezar vardr. Bunlar ounluk Alevi inancnn ve kl-trnn birer paralardr. Babai eyleminin bastrlmasndaSeluklu ynetimi Alevi-Babai kitleleri zerine Snni insanla-n grderememitir. Snni evreler de bunlann maneviyat kar-snda tedirgindir. Korku, huu ve sayg duymaktadr. Bunuyerinden gren Seluklu yneticileri taktik deitirerek, bu ey-

(32) Bkz: Osman Turan, a.g.m. s: 546.


18/104

lemi F rank askerleriyle bastrmak zorunda kalmlardr (33).

Kad Ahmet'in belirttii bu Alevi-heterodoks topluluklarbir yer de sla m nc esi din leri nde geti rdikler i inan e leri nisrdrmektedirler. "am aacna tapyorlard" gzlemi onla-rn bu yann ortaya kor. Mahmut el-Hatib'in kaynanda da

buna ben zer gzlem ler var. Aya, gn ee, yld zla ra "tapld"anlatlmaktadr. Bu dnem Anadolu'sunda "doa klt"ne ina-nld ortadadr. Bu inanlar Snni-Alevi demeden Anadoluinsan ierisinde yaygndr. Demek ki bu topluluklarn tamolarak Mslmanlat, dahas Alevi ve Snni olarak biim-

lendii bile kukuludur. slam ncesi inanlardan slamiyetegei aamasn yaamaktadrlar, bu topluluklar. eri evrelerkendi ahlaksal anlaylarna ters den topluluklarn bu tr ya-am ve geleneklerini hemen Alevilie mal etmi ve sulamanedeni yakalam olurlar. Bu tr topluluklann slaml henzyeterince benimsememeleri hele Snnilemeyip heterodoksizgide taklp kalmalar Mahmut el-Hatib ve Kad Ahmet gibieri evreler iin yeterli sutur ve topun nne alnmaldr.yle de olmutur. Bu tr topluluklann eri evrelerce karalan-malannn nedeni, onlarn inanlann, yani Snnilii benimse-memelerindendir. Yeni Anadolulu olan bu Asyal toplulukla-rn Alevi izgide kalmalan eri evreleri komplekse srkle-mi, devlet ve evresinin boy hedefi olmalanna neden olmu-lardr. O gnlerden balayan bu olgu ve politika bugnlere deksrmtr. Gerek Mahmut el-Hatib, gerekse Kad Ahmet butr topluluklann tmyle ortadan kaldrlmalann, yok edilme-

lerini, yani ldrlmelerini nereceklerdir (34). te dmanl-n ve kinin boyutu. Bu neriye baknca yaplan iftiralarn ne-deni kendiliinden anlalm oluyor.

(33) Osman Turan, a.g.m. s: 545 v.d.; Reha amurolu - Tarih Hete-rodoksi ve Babailer, Der yay. ist. 1990, s: 188.

(34) Bkz: Osman Turan, a.g.m. s: 541, 542, 550; Turgut Akpnar,a.g.m. Say: 54, s:

100

Tarihsel olgunun byle gelimesine karn gnmzdebir tak m ev rel er gya bil ims ell ik adna eski Ana dol u Alevi-heterodoks kesimleri cinsel konukseverliin thmeti altndatutarlar. Alevi topluluklann tarihinde bu tr yaantlar olduuizlenimini verir ve bu balamda bir kan yaratrlar. Turgut Ak-

pna r bunun rneklerindendir . unu sy lyor:

"Cinsel konukseverlik, yeryznde birok yerde grlenbir adettir. Bu adetin baz Ortaasya Trk kavimlerinde de bu-lunduuna dair tarihi kaytlar mevcuttur. Seluklular dnemi

Anadolu'sunda da bu adetin varl bir eserde rivayet edilmi-

tir. Bu rivayetin doru olabileceini, Ortaasya'daki tatbikatgstermektedir. Bizim Toroslar'da gebe Trkmenler arasn-da yaanm gerek bir olay, Ali Rza Yalgnn eserinden -karmamzla, bu adetin vaktiyle gerekten varolduu kesinle-mi saylabilir. Cinsel konukseverlik kalnts olduu akabelli olan bu adetin, konu ile ilgisini ortaya koymak, varsa buaratrmann ilmi yararn oluturmaktadr" (35).

Turgut Akpnar 1988'lerde bir tebliinde yeralan bu ka-nsn 1994'lerde bir kitabnda yineler. "lmi buluu"nu yledile getiriyor.

"...Bu akl almaz gibi grnen adetin, Ali Rza YalgnnCenubta Trkmen Oymaklar eserinde anlatlan bir olaylailikisine dikkat ekerek, bu rivayetin bir esas olduunun he-men hemen kesinlemi saylabileceini Tarih ve Toplum

Dergisinde yaynlanan bir aratrmamzda belirtmitik" (36)

Oysa "Cenupta Trkmen Oymaklar"nda anlatlanTrkmen boyl-nndaki incelik ok baka sonulara aratnna-cy gtrecek niteliktedir. Burada ahlakszlk deil, oldukaince bir ahivkblk, drstlk, itenlik rnei sergileniyor. Ak-

p na rl an n aida -amad bu dr st lk ve ite nlikteki inc elik,Kad Ahmet'lerin mant, insanlk anlay doallkla bu man-

(35) Turgut Akpnar, a.g.m. Say: 54, s: 34.(36) Bkz: Akpnar (1994), s: 93.

37


19/104

tktan kurtulamam gnmz insann da yanltacaktr. Sra-dan bir insann yanlmas ne l ama, bir aratrcnn yanlma-s, "bilimsellik" adna bilim dla kmas olduka toplulu-muz adna zararl sonular douracaktr. Toroslar'daki Trk-men boylan iin sz edilen yaant u. Buradaki ahlakllninceliine ve itenliine dikkat edelim.

"Airetler arasnda misafire gsterilen hrmet ve feda-karlk hakknda ne kadar deerli vgler yazlsa azdr. Bumisafirseverlik hazan ar denecek derecelere kadar kar.

Baknz Gkdere'de bir gece misafir olduum brahimAann adrnda grdm bir misafir adetini anlataym:

ibrahim Aann obasndaydm; uykumuz geldi, yataklarserildi. adrn sa kesinde ve giriin bandaki yatan ba-na ait olduu besbelliydi. adrn sol kesi ibrahim Aayaveriliyordu, ibrahim Aa derhal yatana yatt. adr aydn-latan ufak bir ate aleviydi. brahim Aa ile benim aramdakadnlar, ocuklar yatyorlard. Hepsi yatnca ben de uzan-dm. Ortada yalnz brahim Aann 17-18 yalarndaki kzkalmt. Bu, obann en yetikin kz ve ibrahim Aann en b-

yk ocuu idi. ilerini tamamlayarak hepimizden sonra yata-cakt. Benim yanmda bo kalan yatakta bu giizel kz yatacak-t! Benim yatam ile kzn yata arasnda ancak on santimlikbir boluk vard.

Aradan be on dakika getikten sonra tahmin ettiim gi-bi kz geldi, soyundu ve yatana girdi, uyumaya balad.

imdiye kadar grmediim bir adet ve bu ar misafir-perverlie hayran olarak bir sre dndkten sonra ben deuyudum.

Ertesi gn uygun bir dille bu adeti brahim Aaya sor-dum. Aa bana dedi ki: 'Biz yrkler bize yakn byklerebyle ederiz. Bu adetimiz ata, dede adetidir, nidek (ne yapa-lm) adet bulunmu...'

100 38

Ben hemen 'brahim Aa dedim, bu adetten ya bir kaza

karsa?' Aa hemen cevap verdi:

- Bizim kzlar nefislerine hakimdir. Ama biz misafiri degznden biliriz. Eer bir misafir hainlik eder ve yan gzlebakarsa zorlu dmanlmz stne gelir. Biz ylesi adam

yaatmayz. Buralarda ard hakim, am kad.

te yle bir adet ki, en medeni ve en ada memleket-lerde bile benzerine rastlanmaz, ibrahim aa biraz dndve szlerine ekledi:

Tahan'da misafir bir adam, bir dul gelinin adrna in-

mi. Kalbini bozmu. Kadn bu herife:

- Ulan rahat dur. Ulan fikrini bozma, demi. Herif al-drmam. Sonunda gelin misafiri dana kazna skca bala-m ve iyice slatm. Bizim airet kadnlarnda ve kzlarnda

senin bildiin iler yoktur efendi, yoktur dedi ve kollarn ka-bartarak iftiharla dehetli bir ksrd..." (37).

Umanm brahim Aann Ali Rza Yalgn'a verdii yant-ta Turgut Akpnar'da kendine deni almtr. Konukla bir ara-da yatmak oba ve adr yaantsnn bir gereidir. Olanaklar okadardr. Burada bir ahlakszlk deil, geleneksel toplumunkendine zg yaps ierisinde oluturduu zveri, sevecenlik,itenlik ve drstlk temelinde olumu bir ahlakllk vardr.Kimsenin bu gzelim duygularda yanl sonular ve kt anla-ylar karmaya hakk yoktur. eri evrelerin ulaamad bu

gzelim duygulan karalamas, onun aalk kompleksinin so-nucudur. nsan/toplum ancak olgunlamayla bu tr duygulara,anlaya ve yapya ular. Alevi toplumunun tarihsel sreci bu-dur.

Batni, Alevi ve heterodoks topluluklara ve akmlara ah-lak d sulamalar yneltmek ortodoks slamn teden beri

(37) Ali Rza Yalman (Yalkn) - Cenupta Trkmen Oymaklar (Haz. S.Emir), Kltr Bak. yay. Ank. 1977, c: II, s: 112-114.


20/104

srdrd bir geleneidir. slamdan nceki dnemlerde ana-s, kz, kzkardei ile ilikiye girdikleri iddia edilen ve krmzgiysiler giyindikleri iin 'Muhammere" (Kzllar) ad verilenHurremiler iin bu niteleme kullanlmtr. Bu yaktrma dahasonralan Safeviler'den ah Haydar'n ve ardllarnn kullandoniki dilimli kzl renkli "Haydan tac"a, Safevi ordulannntaktklan krmz balklara ve Anadolu Alevilerinin Safevidergahna ballklanna dayanarak Snni kesimlerce Alevileriin kullanlan szcyle "Muhammere" hakkndaki dnceve anmlar Alevilere yneltilmitir. Binlerce kez gndeme

getirilen bu tr iftiralar ite bu kr banazln, Snni egemen-liine yaltaklanmann ve geleneksellimi Alevi dmanl-nn rndr (38).

Ciddi aratrmaclar, yansz bilim adamlan. Alevi toplu-munu tanyan, yllarca onlarla har-neir olmu brokratlar butr iddialar ciddiye almaz, dahas bunlarla savarlar. Alevitoplumunun ahlaklln, drstln ve itenliklerini hervesileyle ortaya korlar. Prof. Kprl bu savlan "Kzlba ke-simler aleyhinde Snnilerce srekli ileri srlen sulama-lar" olarak deerlendirir (39). 1930'lann Erzincan'n ok iyi

bil en Erz inc an eski vali si Ali Kem ali (Akst ) Bey ; "Seyyidirmum sndrmesi, kadn ve erkeklerin birbirine karmas gibiahlak d eylemler geree uygun deildir. Kaymakamlm-dan beri Krtlerle ve Kzlbalarla meskun ok yerlerde ince-lemeler yaptm. Bu isnad dorulayan bir belirti elde edeme-dim, edene de rastlamadm" demektedir (40). Yine Cumhuri-

yetin ilk dnemlerinde Plmr, Tunceli, Elaz ve Konya'dakaymakamlk ve valilikler yapan, yre halkyla yakndan ilgi-

(38) Abidin zgnay - "Alevinin Namusu lkenin Namusudur", CemDergisi, Say: 45, ubat 1995, s: 3.

(39) Kprl (1972), s: 170.

(40) Bkz: Ali Kemali - Erzincan, Kaynak yay. ist. 1992, 2. basm, s:154 (dipno t 11).

4(>

lenen Cemal (Bardak) Bey, "Topluluk halinde fuhuunkesinlikle yaplmadn", "kimsenin de byle bir iddiada"

bulun mad ve bulun ama yac a n gz lemleri ve sap tam ala n-na dayanarak syler (41).

Nidel i Kad Ahmet 'in sav tekdir . Ba ka bir kay nakadesteklenmemektedir. Aynca duyduklarna, yani ikinci eldensylenenlere dayanr, Bu tr iddialan tarih bilimi yntem ba-kmndan doru kabul etmez. Bu savlann tarih bilimince birdeeri ve geerlilii yoktur. Ne var ki banaz kesimler kendirettikleri bu yarglara doruymu gibi sanlr ve yzyllarca

temcit pilav gibi piirir piirir insanln nne srerler. Ne-deni kar grlen Alevilii yoketmektir. Gnmzde atk bu-nu anlamam aktan gelmek , Kad Ahmet'lerin banazl ndadirenmek olur. Bu davranta da ne bilimsellik vardr, ne dedrstlk.

Oysa gnmzde fuhu ve konuklara kadn sunma din-sel amal deil, toplumsal, ticari ve siyasal amaldr. Bu iartk bireysellikten kp kurumsallamtr. Bu amala kulla-nlan kadn ve kzlar da bu kurumlarca bulunmakta ve sunul-maktadr. Bunu belli dinlere, mezheplere, kesimlere maletme-ye gerek yok. Konukseverliin bu rneini slam, Hristiyan

btn lk ele rde grmek olas . evrel erin de bunun rn ei neska rastlamak mmkn. Yazar Ltfi Kaleli'nin dedii gibi"Bu ileri dzenleyen sektr dahi olumutur. Bu tr ilikiler

sonucu yaplan i balantlar doruk noktasndadr. Ve artkbu uygulama, uygarln gerei olarak i dnyasnda 'mbah'

saylmaktadr. Ama. bunu yapan 'muteber' i sahiplerinin ka-rlar ve kzlar evlerinde hanm hanmck oturmaktadrlar. Otr 'konukseverlii' ise, bu iler iin yetitirilmi kadn ve kz-lar yerine getirmektedirler..." (42)

(41) Cemal Bardak - Milli, Dini, itimai, Siyasi, iktisadi ve idari Ba-kmlardan Alevilik, Ahilik, Bektailik, Ank. 1950, 2. basm, s: 105.

(42) Ltfi Kaleli - Alevi-Snni inancnda Mevlana-Yunus ve Hac Bek-ta Gerei, Alev yay. st. 1993, s: 212.

41


21/104

Ne var ki bur juvazi g l.

Kim ahlakl, kim ahlaksz...

Alevilere ykletilen cinsel serbestlik ve cinsel konukse-verliin iyz bu.

Osmanl Tarih ve Hukuk Adam Cevdet PaaAlevilii Karalama Yarnda:

Cevdet Paa (1822-1895), brokratik aristokrasi denecekbir kat ego riy e gir en, Osm anl 'n n tutucu Tanz imat adamd r.st dzeyli kurulularda ve bakanlk gibi nemli grevlerde

bul unmutur. Osmanl tarihi ve hukuku sud ur. Bu hukuk vetarih adam "Komnizm" , "Sosyalizm" ve "Nihilizm"in rankkenli, "Mazdekilik"ten ktn, sonralanysa Trkiye'de"Alevilik" adyla srdn yazar. eriat mantnn her tr-l suunu Alevilie ykler ve sapla saman kantrr. unu ya-zyor bu Osmanl devlet, bilim ve hukuk adam:

"Mazdekiler Islamn arasna kartlar. Arasra bir yo-lunu bulup din hkmlerini bozmaya kalktlar. ou kez debatl ayinlerini Alevilik perdesi arkasnda yrttlar. Kzl-balar Mazdekiler'in kalntlardr. Batnilik mezhebi de on-larla dalbudak salm, batl bir doktrindir ki, bunlara

bhiyyun ad da verilmektedir. Azgn ii takmndan olanSuriye'deki Nusayriler yani Nusay'n tarikatndan olanlar gi-bi batl mezheplere saplananlar hep Batnilik'tendir. Bunlar

Kurandaki ayetleri olmadk yanl anlamlarla yorumlarlar.Yeryzndeki tiim eylerin btn insanlar iin olduu anla-

mna geler ayeti, yanl yorumlayarak herkes hereye ortak-tr, derler. Yoksa her kiinin her eyde ortakl gerekmez. (...)

Daha sonralar meydana kan komnist, sosyalist ve nihilistmezhepleri hep Mazdeki ayinidir. Bunlar arasnda ayrntdaayrlk varsa da, hepsi mal kullanma yasalarn ve kadndaevlenme usuln kaldrdklarndan, temelde birleirler. (...)

Mazdekilik, iran'da km; islam lkelerinde Batnilie d-nm ve Alevilie brnmtr. Daha sora, Avrupa'ya ge-100

ip Frenk giysisini kuanarak Komnizm, Sosyalizm ve Nihi-lizm gibi adlar taknmtr" (43).

Grld gibi paa sapla saman kartrr. Buna nedende olaya eriat gzlyle ve Osmanl tutuculuuyla bakmas-dr. zellikle zehrini kusacaktr. Alevilikte kadn ortakl ol-duunu syleyecektir. Bu nedenle de kendisine dayanak ge-rekmektedir. Alevilii sylencelere brnm, henz bu kim-liinde de kurtarlamam ran Mazdekiliinin devam olarakgstermesi bundandr. Ayn mantk onu Alevilikle Kom-nizm, Sosyalizm ve Nihilizmi bir ve ayn grmeye kadar gt-recektir. znde kendisi, Alevilik bir yana, komnist dn-celeri yeterince tanmamaktadr.

Cumhuriyet Dneminde de AlevilerKaralanmaktan Kurtulamazlar:

Cumhuriyet ynetimiyle Aleviler rahat bir nefes alrlar.Ulusal birlik ve btnlk din ve mezhep ayrmlarnn nnegeer. Osmanl mmetiliinin Cumhuriyet ulusuluuna ye-rini brakmasyla birlikte mezhepilik bir dnem iin belli l-lerde geriler. Alevilik-Bektailik aratnna ve inceleme ko-nusu olur. Bu alanda Cumhuriyetin ilk dnemlerinde oldukaciddi aratrmalar yaplr ve yaynlanr. Besim Atalay, FuatKprl ve Sadettin Nzhet Ergun'un almalar bu dnemyaynlanr. Alevi-Bektailik ykselen bir deerdir. Aleviliinzerindeki devlet basksnn kalkyla birlikte aalayc tr-den karalamalar da zayflar. CHP'yle zdeleen Aleviler Ata-

trk'ten sonra yeniden hedeflenmeye balanrlar. CHP'nin kar-snda yuvalanan dinci-eriat kesimler CHP'ye, CHP'nin"alt ok"una, smet Paa'ya ve Atatrk'e ak tavr alr veCumhuriyetin laiklik gibi temel tayla oynamaya balarlar.Bylece Cumhuriyeti, Atatrk ve laik olan Aleviler de ye-niden anti-laik, dinci, gerici ve tutucu evrelerin hedefi olur.

(43) A. Cevdet Paa'nn yazs iin bkz: A. Cerraholu - Trkiye'deSosyalizm Tarihine Katk, May yay. ist. 1975, s: 487-499.

4 3


22/104

Alevilerin, "Kzlbalndan", "namussuzluundan","kadnlar ortak kullandklarndan" ve "dinsizliklerinden ye-niden sz edilmeye balanr. Bu tr atlak seslere zellikle1945'lerden sonra CHP'nin zellikle gzden dt, dinci-e-riat ve anti-laik evrelerin Demokrat Parti ierisinde gle-nerek iktidara trmandklan dnemlerden itibaren rastlanr. Butrman ve atlak sesler gnmze kadar srmtr. te budneme ait atlak seslerden birka:

Cumhuriyetin ilk dnem aydnlarndan biri de NaitHakk (Ulu)dur. Gazeteci olan bu aydn (!) Dersim'e gider ve

Dersim'in "uygarla aln", "uyann" izler. Ama ne varki Osmanl kafasndan kurtulamayan bu gazeteci, zehirini birtakm kart-Dersimli halkn azndan kusar ve halktan birile-rinin unlan sylediini yazar.

"Kag yok... Snnete bir ustura dokundurup biraz kankarmakla insan Mslman olur mu? Aile hayatlar bizim-kinden bambaka... Bir kardein ald karya dieri pervasz-ca tasarruftan ekinmez; namus telakkileri bize uymaz" (44)

Dnemin bir baka yazan Eref Edip'se Alevilerle ilgiliutan verici yazsnda unlan sylyor (45).

"Din zerindeki basky devam ettirmek iin imdi bir deAlevi sorunu ortaya kardlar. Okullarda din ersi okutulur-ken Ehl-i Snnet mezhebinden olan milletimizin ocuklar al-dklar din duygusu ile lkede bir yekn oluturan Alevilere,

Rafzilere dman oluyorlarm. Ehl-i Snnet'in bu dmanl-

blcle neden oluyormu. lkede din dersleri genellik-le kaldrlp eitim-retim laikletirilince, Trk milletinin

Alevilere, Rafzilere kar bir dmanl kalmayacakm. Bu

(44) Nait Hakk - Derebeyi ve Dersim, Ank. 1931, s: 51.

(45) Eref Edib - Trk-islam Ansiklopedisi Mecmuas (Muhit-l Maa-rif), c: II, No: 89, s: 5, Aralk 1947. Ayrca bu yaznn metni u kaynaktabulunmaktadr. M. Yaman - Alevilik,s: 60-64 aras.

100 44

sayede ulusal birlik salanacakm. te bu birlii salamakiin din adna hibir ey okutulmamak, retilmemeli! (...)

Nasl? Tam Komnizm ilkesi deil mi? Komisler de bylediyor. (...) Alevilerin, Rafizilerin, Kzlbalarm gnl olsundiye Mslman Trk ocuklarna din dersi, din eitimi verme-mek ok garip bir iddiadr. (...) Mslman Trk milleti ocuk-larna Kzlbalarm iine dtkleri hurafat gayyasna (ce-hennem ukuru) dmemek iin, din-i miibinimizin yksekesaslarn okutmalar, retmeleri en byk farizadr. Arada-ki birlii salamak iin bizi onlarn derecesine indirmek de-

il, onlar bizim derecemize ykseltmek daha akll bir i ol-maz m? Falih Rfk Bey bunu biliyorlar nu? Alevilerin iy-zn Byk Millet Meclisi Bakan Vekili iistad emseddinGiinaltay'dan dinleyelim:

'Dnyada, tarihi kendi keyiflerine gre bozmak konu-sunda en ok maharet gsteren bir blk varsa o da Aleviler-dir. Gya Kuran' Hz. Ebubekir ve mer deitirmilerdir.Hz. Osman da bu deimi Kuran' yakarak, kendisi bir kitapyapm ve herkese Kuran diye tantm imi. Aleviler, aldatcdzmecelerle halk ayarttktan sonra nerede bir Kuran bulur-larsa yakmlardr. Amalar Kuran' ortadan kaldrp, eski

geleneklere dnlmesine gvenilir bir zemin hazrlamakt.'

Alevi mezhebi, nce Ehl-i beyt'e sevgi perdesi altndagizlenerek sonralar Hz. Ali'nin Tanrln da savunmak gibigln bir ekilde sonuland. Hz. Ali'yi tanr edinenler,O'nun resmine tapmay ve secde etmeyi de caiz gryorlar.

Anadolu'da bilgisizlik ve sama inanlar altnda inleyen Rafi-zilerin kendi millettalarna kar beslemi olduklar kin venefret, hep bu yoldaki iren telkinlerin uursuz sonulardr.

Rafizilerin Snniler hakkndaki kzgnlk ve nefretlerihkmetin gznden kaacana inandklar takdirde, kyle-rine den biareleri dini diri atete kzartmak gibi ac olayla-ra yol aacak kadar kkl ve haincedir. Bir Aleviye gre Sn-


23/104

nitin mal-can-rz kendisi iin helaldir. Frsat bulduka,Snninin varln ortadan kaldrmaya almak kendisinindinsel bir grevidir.

Anadolu'nun en cahil, en uydurmaclara inanan toplulu-u bu biarelerdir. Akla, irfana hatta insana yakmayacakinanlar bu bedbahtlar hayvan seviyesine indirmitir. Ali'yetapnmayan, Ali'nin hakkn yiyen Halifelere svp saymayanSnnileri, Kzlbalar kafirden daha kt sayarlar. Kzlbakarsn Snni Trk'ten smsk karr, fakat bir Hristiyandankarma gereini duymaz. Arif Bey'in 'Bamza Gelenler' ki-

tabnda dedii gibi, bu adamlar Snnileri Yezit olarak tanr-lar, her vakit sver ve lanet ederler. Askerlik hizmetini bir an-

garya gibi grrler. (...) Aleviye gre bir Moskof askeri, din-dar ve yurdunu ulusunu seven bir Snni'den bin kat daha ha-

yrldr.

(...) Dedelerin elinde ser deste denilen alaca bir denekbulunur. Bu sopa, yeil bir torba iinde sakldr. Kadn erkekbtn halk, gece dedenin konuk olduu eve toplanrlar. Dede-nin huzurunda ayin-i cem yaparlar. Kadnlar, kzlar, erkeklerdedenin dua edip kutsad ikilerden ierler. arkclar sazalar ve koma sylerler. Herkes bu odun parasn pmeecan atar ve niyazlarn yaparlar. Dedenin nefesi, dourmayankadnlara ruh iifler.

Bunlarn inanlarnn z uydurma masallara-hurafele-re inanmak ve mutlak bir cehaletten ibarettir. nanlar ara-

snda akl ve mantk namna bir ey aramak abestir, inan di-ye o kadar khne o kadar kokmu samalklara inanrlar kibunlara inananlarn insan cinsinden olduklarna insann ku-ku duyaca geliyor. (...) Kzlbalardan Vazalak adyla an-lan kiitle ise daa, kaa, aaca, diree tapmaktadrlar.

(...) 1853'de Krm Sava gnlerinde (...) Ali Bey adn-da bir Kzlba isyan etmi, yrede bulunan Tercan ilesinin

Kzlba olmayan kylerini yakm, ykm ve birok mal ve

100 46

hayvan gasbetmitir.

Bu hastala kar ciddi nlemler almak gerektir. IslamiEvkaf tan yararlanarak bir yandan yer yer yatl ve uygula-mal okullar amak, dier yandan vaizler, mridler yetitir-mek, muhtelif illerde bunlar yetitirecek vaaz ve ir ad (aydn-latma) kurumlar amak gereklidir.

(...) Halk Partisi (...) Alevilik sorununa (...) 'onlar dakendi ocuklarna kendi dinlerini retmek isteyeceklerdir'demektedir. Eer Aleviler bamsz bir din ve inan sahibiiseler istedikleri gibi dinlerini, inanlarn ocuklarna ret-

sinler. Fakat bunlarda ne din var ne mezhep!.."

Eref Edib'in kaleminde aka Alevilik dmanl ku-suluyor. i kan ve hnla dolu bir insann zehiri bunlar. nsan-l yaralayacak ne kadar ktlkler varsa Alevilere ykleme-den ekinmemi. Diniyle, inancyla alay etmi, aalam. l-kel olarak nitelemi. Alevileri nceki dinlerini srdrmeklesulam. Oysa, nein Sabilik gibi nceki dinlerin inan e-leri Snni slamca da srdrl r. Adak, mezar ziyaretleri,Kbe saygs gibi Sabilikten kalan trl inanlar zellikle Sn-ni slamlkta vardr. Bu sosyolojik bir olaydr.

Eref Edib bilinen saldn ve sulama yntemlerini yine-ler. Alevilerin kendi inan sistemlerini renmeleri ve srdr-melerini "komnistliin hortlatlmas" korkutmacasyla baskaltna almaya alr. Alevi toplumunu Snni toplumu zerin-de bir "zulm makinas" olarak gstererek, bu yzyllardr bir-

likte yaayan Trkiye toplumunu kar karya getirmeye al-r. Alevilere ayn zihinler ve evreler tarafndan tarih boyu nekadar iftira edilmise, bunlann tmn yeniden kzartarak top-lumun nne snneye alr. Alevileri "dinsizlik ve mezhep-sizlik"le sular. stelik bu dmanca tavnn bakmadan Alevi-lik sorununa zm arar. Alevi toplumu iin kurtulu yollar,reeteleri nerir. Doallkla nerisi XVII. y. yldaki Aziz H-dai Efendi'nin nerisinden hi de farkl deildir. XVII. y. yln


24/104

Osmanl eriats XX. y. yln ortalannda ve Cumhuriyet Tr-kiye'sinde Eref Edip olarak seslenmektedir. nerisi Alevile-rin Snniletirilmesidir. Bunun iin devlet kurumlarn ap,

pla nl -pr ogram l ei tim al ma lar yap mal d r. Sonu ola raku amalanmaktadr. Alevilerin Alevi olarak yaamalar ola-nakszdr. Aleviler varlklann ancak Snnilemi olarak, Sn-ni slam olarak srdrebilirler.

" lmihal"lerin Teraneleri:

Alevilii hedefleyen yaynlardan biri de lmihallerdir. l-mihaller, Snni-slami evrelerin bir bavuru kaynadr. Bun-lar arasnda en yaygn ve tutunan Hseyin Hilmi Ik'n "Sa-adet -i Ebe diy e" sidir. "Tam lmihal" olarak adlandrd bueseri Aleviliin merkezinde yer alan Abdal Musa gibi kimse-leri "Cavidan okuyan kafirler" olarak sular. Bektailerin "s-lamiyeti ykmak iin altklari'n ve "hi namaz klmadkla-ri'n yazar. Alevi-Bektailie bak as budur. Alevi inancnyalnzca dedeye balanmak ve ona hizmet etmek dzeyine in-dirger. Ve "btn ibadetleri bundan ibarettir" der. Alevilie,en zen gsterdii namus noktasndan saldrarak, bu evrele-rin srekli yineledii "kadn ortakl" sulamasyla karalar.Sanki olay grm, gzlemlemi gibi inandnc bir biimdeanlatr. Utanmadan u yalanlan dizer.

"Evli olan kadnlarn, kzlarn da toplantya getirir,iirirler ve dans ederler. Birisi, birinin kadnn veya kznbeenirse, erkee gelip, sizin baheden bir gl koparacamder, izin ister. O da karsn arp, bu cann talebini hak etder. Sonra takbil ederdi (per). Bu istek karlkl olursa, ikiadam da babann nne gelip izin isterler. Baba izin verirse,mrleri boyunca birbirlerinin elerini istifra ederlerdi(odalk gibi kullanr ve cinsel ilikide bulunurlard)"

Hseyin Hilmi'nin bir baka iftiras da yle:

"Bir toplant gecesinde, Babann nne bir kadn gelip

48

ba edi. Baba bana buka z dedi. Baba, diledii birine,kalk u bacy tomrua vur dedi. Adam, kadnla bir odaya e-kildiler. Bir derdine derman arayan bir kadn, bir Bektai ka-dnna sorar. O da bizim baba iyi by yapar diyerek, tekkeyegtrr. Soyun! Baba geliyor derler. Kadn, olmaz der ise de,sakn ha. Buradan sr kmaz, cenazen kar diyerek korku-turlar. Kadn teslim olur. Sonra, getiren kadn buna. Babannii ktlk deildi. Hz. Ali'nin snnetini yapt der".

Hazretin iftiralan bununla bitmez. Bir de t-nasihatverir.

"arap ien, namaz klmaz. Anas ile, halas ile, teyzesiile zina eder. arap ien ile arkadalk etmeyiniz. Cenazesine

gitmeyiniz. Buna kz vermeyiniz. Onun kz ile evlenmeyin"(46).

nsanlar neyi dnr, neyi tasarlar ve evreye nasl ba-karlarsa bakalann ve evrelenni de yle grrler. nsann,acaba H. Hseyin Ik kendi beynindekilerini dile getiriyor de-mesi geliyor. Umarm bunlar Hazretin beyninin rnleri vekuruntulan olsa gerek.

Hseyin Hilmi'nin teraneleri bununla da bitmez. Alevili-in btn deerlerini aalarken, onlann kar olduu ve la-netledii btn eleri yceltir. Alevilere karn Muavye'yisahiplenir, onun slam iinde at yaralann savunucusu olur.Alevi dman H. Hilmi Ik aka Muhammed-Ali izgisikarsnda yer alan Muaviye'nin slam anlaynn ve yolann

iinde yeralr. Onu Ehlibeyt'ten gstererek aklamaya alrTavrn aka yle ortaya kor:

"Rafizi denen bozguncular, Mslmanlarn Alevileri oksevdiklerini grnce, Mslmanlar aldatmak iin kendilerineAlevi dediler. Bu zndk Aleviler, Hz. Muaviye'ye lanet ediyor-

(46) Hseyin Hilmi Ik - Saadet-i Ebediyye (Byk ilmihal), ist. 19/7s: 440 v.d.


25/104

lar. Muaviye Hz. Peygamber Efendimizin eshabndandr.Hem de kaynbiraderidir. Yani Peygamber Efendimizin Ehli-beyt'indendir. Hz. Hasan hilafeti kendi arzusu ile Muaviye'yebrakt. Layk olmasa brakr myd?

Peygamber Efendimiz, esbabm seviniz. Esbabma d-manlk eden, bana dmanlk etmi olur. te biz gerek Ms-lmanlar, Muaviye'yi bunun iin ok seviyoruz. Ehlibeyt to-runlarndan birkana saygszlk yapanlar, ktiilenemez. Ka-

fir denemez. Hi birine dil uzatanlayz. Kusurlarn konumakdoru deildir" (47).

Akl, mantk "siz Mslmanlar!"m Muaviye ve izdala-nnn Hz. Muhammed ve Ali soyuna, yoluna zarar verdii, ky-d iin "sevdiklerinizi" sylyor ki doru olan budur. "Si-zin", "sizlerin", "sevginizin" nedeni bu olsa gerek.

Cephe Hkmetleri Bu KervanaDers Kitaplaryla Katlyor:

MC Hkmetleri dneminde okullara el atlr. Amagen beyinleri kendi dorultulannda eitmek, yetitirmek. Satandansl bir toplum yetitirmek. Programlarnda Alevilik devardr. Demokratik, laik ve Atatrk dzenin bir gvenciolan Alevilii karlannda en byk engel gryorlard. O ne-denle bu inan karalayarak genliin ve gelecek toplumunbeni mseyem ece i , dah as savaaca bir ina n ko nu mu nasokmay tasarlyorlard. Bylece Alevilik Trkiye gndemin-den kacak, toplum sac ve Snni bir anlayta olacakt.

zellikle toplumsal bilimlerle ilgili ders kitaplar hazr-latld. Yazarlann hepsi MC kafal sac insanlard. Edebiyat-lar Mehmet Kaplan'a, tarihler Ylmaz ztuna'ya, felsefe Mu-baha t Kyel 'e yazdr ld . Dil, Tari h ve Cor afy a Fak lte si -retim yelerinden Prof. Mubahat Kyel'in lise son snflar iinhazrlad "Felsefeye Balang" adl ders kitab Milli Ei-

(47) Hseyin Hilmi Ik - slamn Dmanlar, ist. 1975, s: 56 v.d.

5 0

tim Bakanl Talim ve Terbiye Kurulu'nca da onaylanmtr."Doktor"lan "iiler"e gre daha saygn insanlar olarak gren

bu der s kitab Alev ili i ocuklanmza yle r etiy ordu:

,"Ehl-i Snnet, Kuran- Kerim'e olduu gibi inanp 'ah-kam'a uyanlardr. ia, din bakanl meselesinde Ali'yi tu-tanlardr. Bunlar Ali'yi Tanr mertebesine karanlar(Gliye)dir... Gliye'ye gre domuz eti ve arap, dince yasak(haram) deildir, helldir. Evli erkek ve kadnn evlilik dcinsel ilikiler kurmas (zina) da helldir. Din yasasnn buy-ruklarn dinlememek gerekir".

O dnemler kitaba tepkiler dodu. Birok retmen kita-b okutmad . r enc ile r okumayp , yr ttl ar. Dnemin , CH PErzincen Milletvekili Nurettin Karsu, konuyu parlamentoyagetirdi ve Kitab Meclis krssnde yrtt. Halkmz duyarllkgsterdi.

"Galiye", Ali'nin Tanrlna inanan ia mezhebidir. Bu-rada aslnda verilmek istenen Galiyecilik deil, Aleviliktir.Fakat aka Alevilii dile alamadndan Galiyecilik altndartleyerek; Alevilik yeterince sulanmaya, gelecek kuakla-rn rkecei duruma sokulmaya allmtr.

Burada bir takm sorular akla geliyor.

Prof. M. Kyel, bu tr yalan dolana ders kitabnda yerveriyor. Talim ve Terbiye Kurulu ortarenime uygun grponaylyor. Dnemin Milli Eitim Bakan Ali Naili Erdem'sedevlet hazinesinden halkn parasn kullanarak bu kitab ya-ynlyor ve tm okullara datyor. Prof. M. Kyel'in Alevi

dmanl ak. ftiralara ders kitabnda yer veriinden belli.

Bir felsefe ders kitabnda mezheplerden sz edilmesi-ne ne gerek var? Bu bir din dersi mi? Bir lise rencisine a-da felsefe akmlar byle mi okutulur, retilir?

Laik bir devlett e, devletin bastrd kitap slamnmezhebine nasl kfreder? Gericinin de gericisi kiilerin Ale-

5 1


26/104

vilerin yaay ve inanlarna dein uydurmalan, Trkiye hal-kn birbirine krdrmak iin mi okullarda ders niteliine geti-riliyor?

Talim ve Terbiye Kumlu byle bir ders kitabn nasl,hangi llerde Ortaretim iin uygun bulup onaylyor?

Bakan Erdem o kitab nasl bastn yor? O kitabn ba-slmas iin devlet hazinesinden harcanan paralar arasndaAlevi yurttalann dedii vergilerin bulunduunu bilmiyormu? Bu lkede yaayan milyonlarca Alevi yurtta; inanlarnasvlsn, kiiliklerine kfredilsin, kendilerine iftira edilsin di-

ye mi vergi dyorlar? Bu nasl bir sorumsuzluk?.. Bu nasldevlet ciddiyeti? Bu nasl vicdan?..

Bugn bir takm karanlk kafal insanlar ortaya kp,sokaklarda cinayet iliyorlarsa, Atatrk'n brakt laik devle-ti eriat devletine eviriyorlarsa neden ayoruz? O gnk tu-tumun bugnk sonucu byle olur doallkla.

Gnmz Cevdet Paalar:

Ahmet Cevdet Paa'y fazla sulamayalm. O. Osmanldneminin insan. Ksaca Ortaa rn. nn gremeyenOsmanl aydnlanndan. Gnmzde daha beterleri kabiliyor,daha irencini kusabiliyor, tm Alevi-Snni demokrat, insan-cl ve aydn kesimleri incitebiliyor ve yaralayabiliyor. lerin-de Gner mit gibi Ortaa'n rnnn rnleri olanlar dakabiliyor.

"Tarih Boyunca Alevilik" yazar Tark Mmtz S-

zengil, 12.5.1993 gn HBB TV kanalnn "Yksek Tansi-yon" programna kan vaiz Hasan Ali Buldan bunlardan biri-leri, gnmzdeki devamclar. Szengil, Karaca Ahmet veahkulu'nda ak olarak izleyip ekimler yapt \le viCemlerini gizli ekim olarak sunup giz (sr) yaratmaya, ku-kular ekmeye alyor. Bu tr dinsel trenleri, tap nlan "sa-

p k l k la su luy or. "bn-i Seba Masal"n yineleyip toplu-

100 52

mun nne sryor. Artk Trkiye Aleviliiyle yollan oktan-dr aynlm, ran iiliinde grdklerini Alevilie yklemeyealyor. Sylentinin her nekadar dorulanmadn belirti-yorsa da, "amur at izi kalsn" anlayyla "mumsnd" olay-na kukulu bir anlatmla deiniyor ve beyinleri bulandrmayaalyor. Anadolu insannn kltr zenginliklerini gremeye-rek yatr ve eren mezarlanna niyazn yalnzca Alevilie zgolduu kansyla, Alevilii "Batllk" ve "slam d"lkla su-luyor. Oysa bu tr kabirlere gitmek, niyaz etmek salt Aleviliezg deil, bir yerde Anadolulu'ya zg, Balkanl'ya zg.Snnilerde de var ayn inanlar. Ben Zile'de Snni olduu bi-linen "Horasan Erenleri"nden eltek Baba'nn mezann ziya-rete Alevilerle deil, Snni kylleriyle katldm. Onlar da tp-k Aleviler gibi yatra niyaz oluyor, sayg duyuyor ve kurbankesiyorlard. Szengil ve Szengiller'in bu Anadolu gereinigrmeleri gerekir (48).

Doallkla bunlar ve bunlar gibileri gerici bir tarikatnad temsilcileri olmallar.

Aydnlar Karalamalara Kar:

Hangi toplum olursa olsun; sulanmas, karalanmas, in-sanlk hak ve zgrlklerine saldnlmas, insanlk vicdannayakmaz. Bu davranlann karsnda ncelikle aydnlar var-dr. Bu bir aydn sorumluluudur. Aydnlar, tarih boyu bu zor-luklan gsleyerek; toplumlann gzndeki karaperdeyi ek-mi, nlerindeki ayakbalann alm ve toplumlar karanlk-tan-gerilikten aydnla ekmilerdir. Aydnlar, toplumlann

klavuzlardr. Aydn tavnn, aydn vicdann -yeterli olmasada- Alevilik olaynda da gryoruz. Alevi, Snni ve yabancaydnlar gerici ve banaz eriat evrelerin tarih boyu srdr-dkleri bu karalamalara en gzel yant olmular, kar km-lardr. Bakalm:

(48) Szengil'in grleri ve deerlendirmeleri iin bkz: Tark MmtazSzengil - Tarih Boyunca Alevilik, ist. 1991.


27/104

I. TBMM Aksaray milletvekili Snni kkenli BesimAtalay 1924'lerde "Bektailik ve Edebiyat" adl kitabndaunu diyor:

"Snnilerin sandklar gibi mum sndrme olay yoktur.Bu irkin bir iftiradr (...) Ayin-i cemlerde mum sndrme de-il, ufak bir hareket, kk bir grlt bile olmaz" (49)

"Alevilerde boanmak yok gibidir. Ky Bektailerindefuhu yoktur. Fuhu eden bir kadn -Hele Snnilerden biri-siyle olursa- hi affetmezler. Srasn bulurlarsa ldrrler.

Ky Alevilerinde zina ve zellikle livata hi duyulmam birolaydr. Abdallarda da fuhu bulunmaz" (50)

E. Behnan apolyo "Mezhepler ve Tarikatlar Tari-hi "nde unlan sylyor:

"Kzlbalkta mum sndrme ve kadn itiraki (ortakl-) kesinlikle yoktur" (51)

"Trk kzlbaiarnda bu lde aile ahlak var ikenbunlara (Mum snd!) isnat edilmektedir. Kzlbalkta mum

sndrerek birbirlerine girmeleri kesinlikle yoktur. Trk ulu-su tarih boyunca fuhuu kt grmtr. znde ahlak dbir topluluun yaamasna da olanak yoktur. Mum sndr-mek meselesi tmyle yanltr" (52).

Snni ve bir Diyanet yetkilisi olan yazar AbdlkadirSezgin Eline-Beline-Diline sahip olmann Alevi-Bektailerintemel eitimi olduunu vurgulayarak unu yazar:

"Beline sahip olmak: insann nefsine sahip olmas, ha-rama 'ukur' zmemesi, zina yapmamas ve bu yolda kendisi-ni denetlemesi demektir" (53).

(49) Besim Atalay - Bektailik ve Edebiyat, Ant yay. ist. 1991, s: 25.(50) Atalay, s: 25.(51) apolyo, s: 256.(52) apolyo, s: 267.(53) Abdulkadir Sezgin - "Hac Bekta Veli ve Bektailik", Alevilik s-

tne Ne Dediler, Ant yay. st. 1990, s: 176.

100 54

Snni kkenli ve bir toplumbilimci olan Prof. MehmetErz'n belirlemeleri u:

"Tahtaclar, zina edeni yakmak suretiyle cezalandrr-lard (...) Yrkler de, zina edeni, am aacna balayarak

yakarlard. Bunu yal yrklerden dinlemitik. Elli yl nceSke'nin Sofular Kynde (epni Ky) bir yolsuz kadn, ifteile vurularak cezalandrlm"t. (54).

Snni kkenli ilahiyat bir bilim adam olan Do. YaarNuri zt rk 'n gz lemleri de yle:

"Sema, yani zikir kadn ve erkeklerin birbirlerinin elle-rini tutarak dnneleriyle olur. Kar cinsler birbirlerini ku-caklamazlar, sarlmazlar. Coku ve daln iinde bir sre se-ma edip dnen derviler, yine mridin iareti ile bir son dua

yaparak dalrlar, iin esas budur. Bunun aksine 'ayindekad-erkek sarma-dola olmakta, klar sndrerek adiilikilere girmekte' vs. biimindeki iddialar, Bektailer'inlanetle andklar ve bizim de hibir zaman gzlemleyemedii-miz eylerdir" (55).

Snni kkenli ve ilahiyat olan Prof. Ethem Ruhi Fla-n'nn saptamalan ve deerlendirmeleri de yle:

"Alevi ayin-i cemleri, en az ikibin yllk gemii olan veislansal renge brnm dinsel toplantlardr. Byk bir giz-lilik ve kapallk iinde olan bu toplantlar, kollektif bilin vemensubiyet duygusunun ok gl ve salam duruma geldiianlalmaktadr. Halk arasnda haksz yere 'mum snd' bii-minde aasama ve ahlak d elerin bulunduu bir gizlitoplant olarak grlen ayin-i cemler, tantld biimiyle,tam aksine, iffetli, saygl, dayanma ve kaynama tavr veruhu iinde gerekleen bir "Halk Meydan "dr. Grnd

(54) Prof. Mehmet Erz- Trkiye'de Alevilik ve Bektailik, Kltr Bak.yay. Ank. 1990, s: 289.(55) Do. Yaar Nuri ztrk - Tarihi Boyunca Bektailik, Yeni Boyut

yay. ist. 1990, s: 223.


28/104

ve sanld gibi bir iret meclisi, bir ahlakszlk toplants de-ildir. Tam tersine, ilahi hakikatin doduuna, katlanlarnmanevi adan yceldiine inanlan bidbadet ve zikir mecli-

sidir. Niyaz Meclisi'dir.

Tmyle treye bal olarak yrtlen bu toplantlarn,aslnda. Alevi-Bektai kesimlerinin dirlik ve dzenliliinin,birlik ve dayanmasnn temeli olduu; din ve dnya ilerininbu toplantlarnda zme kavuturulduu anlalmaktadr."(56)

Alevilik-Bektailik zerine aratrma yapanlardan . Me-sut Erien ve Kemal Somuncugil'in ortak kitaplarndaki gz-lemleri sonucu oluan kamlar u:

"Bektailer'de nikah Babalar kyarlar. (...) Ehl-i Sn-net imamna kesinlikle nikah kydrmazlar. (...) Bunlarda karboamak yoktur. Ky Bektaileri'nde fuhu, tmyle yasaklan-mtr. Yani, fuhu eden bir kadn kasinlikle affetmezler. HeleSnnilerle olursa; srasn bulunca fahieyi hemen ldrrler.

Ky Bektaileri'nde (Alevilerde) onun iin zina, livata hi ii-tilmez" (57)

mrn Alevi-Bektailii aratrmayla geirmi Rus k-kenli Fransz Prof. rene MelikofFun gzlemleri ve deer yar-gs nemlidir. Otuz yln bu alana ayran bu yabanc bilginunu yazyor:

"nl Bektai srr' zerine birka sz ile konuyu kapa-tacam. Bektailer, uydurma ve karalayc 'zan'lara hedef ol-dular. Gece alemleri ile sulandlar ve sulanmaktadrlar. Birmum snd'den sz edilir. Gerekte Bektai trenleri, Onikiimam temelli iiliin Oniki mam' iin, oniki mum yaklarakbalar. Alevilerde slk treni srasnda, kurban olarak bir

(56) Prof. Ethem Ruhi Flal - Trkiye'de Alevilik Bektailik, Selukyay. 1991, : 371.(57) Bkz: . M. Erien - Samancgil - Hac Bekta Veli Bektailik ve

Alevili k Tarihi , Ak yay, st. 1966, s: 82.

100 56

horoz trenle kesilir. Sulayclar, horoz tnce mumlarnsndn ve alemin baladn ileri sryorlar. Bu iftira-lar, yabanc inanlara kar -her zaman ve her yerde- syle-nenlere benzemektedir. Bektailer ve zellikle Aleviler, bu ne-denle, trenlerini geceleri ve gizlilikle yapma durumunda kal-mlardr; eza grerek ve koullarn zoru ile slk trenleriy-le birlikte, kapal cemiyetlere dnmlerdir. Bu da kendili-

inden bir gizlilik sylentisi (mythe) yaratmaya yeterli olmu-tur. 'Bektai srr'yoktur. Bu ancak, bir sylencedir, fakat b-tn bir topluluk, onunla, yzyllar boyu, nce yanl anlal-

m, sonra da eza ve iftiralara uramtr. Gerei syleme-nin artk zamandr" (57).

"Bu iftiralar, zamanyla Mani'cilere, Cathare'lara vebtn gnostik'lere kar ynetilenlerin ayndr ve cahil insan-larn kendi cemaatlerine yabanc bir eye eiliminde olduk-lar, gece alemleri ve cinsi serbestlik gibi sulamalardr. Bu

sulamalar, hi kukusuz eski dionizyak gizliliklerinin (myste-re dionisiapue), Roma Lupercale'lerinin, V/alpurgus Gece-

si'nin, Sait-Jean Atei'nin ve bizim Carnaval'imizin ardndagizlenen put-perest (painen) elerin bereket trenleriyle bir-likte yryen cinsi serbestliklerin belirsiz anlarna dayan-maktadr. Ve elbette, benzerleri gibi Anadolu'da da bu tren-lerin yapld bir zaman olmutur; fakat bu, uzak zamanlarnkaranlnda kalmtr ve gznne alnamaz. Ayrca, sula-malar hibir kesin olguya dayanmamaktadr. Buna karlk,

problemi yakndan inceleyenler, aratrmalarn bu zmreler-

le sk ilikilere ve uzun sre onlarn yannda kalmaya daya-nanlar, bu karalamalarn gerekliliini kabul etmemektedir-ler. Bu zmrelerin cemaat d (heterodexe) bir islam uygulu-

yor olsalar da, Mslman lkelerde yayor olduklarn veinanlarnn slarni bir cila ile kaplanm bulunduunu unut-mamak gerekir". (58)

(57) Melikoff, s: 26 v.d.(58) Melikoff, s: 118.


29/104

Alevi cemlerinin fuhu yata, cinsel ortakln rahatayapld, toplu sekslerin dzenlendii yerler olmadn zel-likle Snni kkenli aratrc, gzlemci ve bilim adamlarnnkalemleriyle kantlamaya altk. ou da tarihi Ahmet Ya-ar Ocak gibi bu yzyllarn masallann "kartlann dedikodu-lar", "aslsz rivayet" ve "klasik hikye" olarak grr ve ciddi-ye almazlar (59). nk bilim evreleri ok iyi bilmektedir kiAleviler Ayin-i Cem'i dinsel bir tren olarak yaatmaktadrlar.Bir dinsel-toplumsal kurumlandr Alevilerin. Alevilie dinolarak kar olan halkn, gzleri eriat gzlyle kapatlm -szm ona- okumulann Cem'i bir seks yeri olarak grmeleri,yle propaganda yapmalar ilerine gelmektedir. Hasan AliBuldan gibi kafalar doallkla Alevilerin dinsel-toplumsalduygularyla durulduklar, arndklar, kendi balamlarndatapnd klan (ibadet ettikleri), toplu niyazlann (-namaz) ye-rine getirdikleri bu trenlerine "mum sndryorlar masaln"uyduracak ve ykleyecektir. Aratrmaclann, bilim evreleri-nin Alevi-Bektailerin ahlakllna gvenleri vardr. Nedeniu: nk Alevi halkn biliyor ve tanyorlar. Salkl dn-dkleri iin de salkl gryorlar. eri-Snni evreler de Ale-vilii tanmaya alsa umanm kalplam dnceleri deie-cek, beyinlerindeki putlar yklacaktr. Trkiye toplumununsalkl, nyargsz ve hogryle dnmeye gereksinimivardr.

ALEVLKTE KADIN

Alevilikte Kadnn Yeri Ycedir:eri dnyann hi yapamayaca bir yaant vardr Ale-

vilerde. Kadnn ycelii, saygnl da bunlardan biri. Tari-hinden getirdii zellekleri korumu; Ortaasya Trk-Trkmen

boylar ndaki kad n n zg rl , serbestl i i, i ya amnd akiyeri, savunmadaki etkinlii, aile iindeki etkili konuma; genel,

(59) Bkz: Prof. Ahmet Yaar Ocak - Bektai Menkbnmelerinde s-lam ncesi nan Motifleri, Enderun Kitabevi, st. 1983, s: 128.

100

yerel ve dinsel toplantlara katlm Anadolu corafyasndaoluan Alevilikte aynen korunmu ve

Documents

baki öz - aleviliğe iftiralara cevaplar - 1997