„autyzm - objaw zaburzeń psychicznych, zamknięcie się w sobie i osłabienie kontaktu ze środowiskiem zewnętrznym; jeden z objawów schizofrenii; autyzm dziecięcy - choroba psychiczna ujawniająca się między 3. a 6. rokiem życia, charakteryzująca się ograniczeniem lub brakiem kontaktu ze środowiskiem, dziwacznością zachowań i zainteresowań; przebieg przewlekły.” (Encyklopedia PWN)

• - wycofywanie się lub brak prawidłowego rozwoju funkcji interpersonalnych,

• - nieprawidłowa reakcja na jeden lub kilka typów bodźców, występujących ajko jedna lub wiele stymulacji sensorycznych,

• - występownie nietypowej organizacjiruchowej – od bezruchu do nadpobudliwości psychoruchowej

• - ograniczona uwag I PRZETWARZANIE napływających bodźców,

• - zaburzenie kontaktu dotykowego i wzrokowego

Pomimo podobieństwa objawów, każde

dziecko funkcjonuje inaczej. Uwarunkowane

jest to występowaniem w różnym nasileniu

objawów dotyczących:

- zaburzeń sensorycznych,

- zachowania,

- komunikowania się,

- rozwoju intelektualnego.

• Osoby pełne rezerwy, powściągliwe – stanowią najsilniejszą grupę osób z zaburzeniami autystycznymi. Są powściągliwe i obojętne, w większości sytuacji mają problem z komunikacją interpersonalną.

• Osoby pasywne – nie nawiązują kontaktów z innymi ludźmi, ale akceptują próby interakcji ze strony innych, zachowują zdolność do werbalnego i niewerbalnego komunikowania się

• Osoby aktywne – specyficzne w kontakcie, potrafią spontanicznie nawiązywać kontakty społeczne, z tym że mają one charakter często nieświadomy lub świadomy w ograniczonym stopniu. Kontaktom tym towarzyszy ciągłe powtarzanie pytań, opowiadań i inne formy porozumiewania się które nie służą do podtrzymania kontaktu (zachowania schematyczne).

Na czym najogólniej polegają trudności w porozumiewaniu się z dziećmi autystycznymi?

• Proces porozumiewania się dzieci z autyzmem kryje w sobie wciąż wiele kontrowersyjnych, trudnych do rozstrzygnięcia kwestii, spowodowane jest to:

• - różnorodnością form w jakich przejawiają się opóźnienia i zaburzenia mowy

• - z niemożnością dotarcia w diagnozie do tych mechanizmów, które kształtują reakcje i zachowania jednostki autystycznych.

• U osób z autyzmem bardzo często obserwuje się sytuacje, w których oczekuje się od nich wypowiedzi i ma to istotne znaczenie dla nadawania normalnych kontaktów i podtrzymywania interakcji społecznych, z reguły obserwuje się u nich tendencje do wycofywania się. Z kolei w sytuacjach kiedy nie występuje ku temu uzasadniona przesłanka zupełnie niespodziewanie stajemy się mimowolnymi odbiorcami rozmaitych, nawet dość złożonych i poprawnych pod względem leksykalnym i składniowym wypowiedzi.

• Istnieją pewne głęboko tkwiące w programie genetycznym cechy rozwojowe, które mają istotne znaczenie dla przyswajania sobie przez dziecko zdolności komunikacyjnych. Należą do nich przede wszystkim skłonność do tworzenia więzi emocjonalnej z osobami z najbliższego otoczenia i dokonywania poprzez najwcześniejsze interakcje swoistej wymiany informacji. Badania mówią nam i kilku podstawowych elementach, które warunkują prawidłowy przebieg rozwoju komunikatywności są to :

• dostosowanie do możliwości poznawczych i psychoruchowych dziecka kierowanych do niego sygnałów

• niepozostawienie bez odpowiedzi tych relacji(pozajęzykowy dialog)

• naprzemienność reakcji zachodzących między dzieckiem a osobą dorosłą

• akceptowanie przez osobę dorosłą wszystkich przejawionych przez dziecko reakcji, a nagradzanie tych, które tworzą zespół sygnałów informacji

• zabawowy charakter interakcji dostarczających pozytywnych emocji.

• Ta bezsłowna wymiana zakłada, że dziecko znajduje satysfakcję i dąży do tego, by nadal wchodzono z nim w kontakt. Dziecko odnajduje sens i wprowadza coraz częściej w tej początkowej fazie wymiany informacji wskazywanie za pomocą wzroku, a potem ruchu ręki, co mu ułatwia określenie o jaki przedmiot chodzi podczas zabawowych pierwszych interakcji z osobą dorosłą. Wszystko to ma miejsce w przypadku normalnie przebiegającej stymulacji. U niektórych dzieci występują wrodzone lub bardzo wcześnie nabyte ograniczenia w percepcji lub przetwarzaniu bodźców. Ma to wpływ na rozwój zdolności porozumiewania się co może spowodować całkowite zablokowanie komunikacji. W autyzmie występuje mniej lub bardziej wyraźne unikanie interakcji społecznych i obojętność wobec bodźców wyzwalających normalnie chęć nawiązania kontaktu. Już w najwcześniejszym okresie życia obserwuje się u niemowląt dotkniętych autyzmem brak skłonności do nawiązywania więzi emocjonalnych. Przyczyną takiego zachowania jest brak zdolności językowych oraz rozmaite aspekty przetwarzania bodźców słuchowych.

• Paul i Cohen porównali oceniane u osób z autyzmem zdolności dotyczące percepcji mowy z wynikami osób dotkniętych afazją lub upośledzeniem umysłowym, o zbliżonym poziomie intelektualnym i osoby z autyzmem wykazały dość wyraźne opóźnienie.

• -braki w funkcjonowaniu społecznym• - z trudnościami w dostosowaniu się do intencji

rozmówcy • - ze słabiej rozwiniętej zdolności uogólniania

dotychczasowych doświadczeń

• dotyczy zdolności wczuwania się w stan emocjonalny oraz intencje innych osób. Badania eksperymentalne wykazały, że w porównaniu ze zdrowymi rówieśnikami dzieci z autyzmem wykazują wyraźnie obniżoną zdolność odczytywania nastrojów i stanów umysłu innych osób. Charakteryzują się pod tym względem specyficzną cechą, którą Baron-Cohen nazywa ślepotą umysłową. Bardzo istotną funkcją poznawczą, rozwijającą się już w niemowlęctwie i mającą duże znaczenie dla przyswajania sobie przez dziecko zdolności porozumiewania się, jest zdolność dzielenia z kimś drugim wspólnego pola uwagi.

• Echololia- spowolnienie tempa mowy, monotonna barwa głosu, charakterystyczne nieliczenie się z tym, w jaki sposób są one odbierane przez inne osoby.(nie cechuje wszystkich dzieci z autyzmem)

• - upodobnienie do rzadziej występujących, obco brzmiących słów.(których znaczenia osoba z autyzmem nie rozumie)

• - neologizmy • - pomijanie zaimka osobowego „ja” lub

zastępowanie go zaimkiem użytym w drugiej lub trzeciej osobie.

• Dzieci dotknięte autyzmem lepiej funkcjonują w zakresie wykorzystywania informacji pochodzących z tzw. Zmysłów proksymalnych(węch, smak, dotyk) niż dystalnych.

• Echolalia • Funkcja ekspresyjna mowy jest u autystów

upośledzona. Intonacja jest płaska („robotomowa”). Wynika to z braku sprzężenia mówienia z emocjami.

• Mutyzm – wielu autystów nie mówi w ogóle lub utraciło mowę w momencie pojawienia się autyzmu. Przyczyną tego jest towarzyszące autyzmowi głębokie upośledzenie lub bardzo silne zahamowanie eksansji życiowej. Są podstawy, aby przypuszczać, że w niektórych przypadkach mowa jest uniemożliwiona przez samą budowę narządów artykulacyjnych i są dzieci, które dokonują spontanicznie ogromnych wysiłków by mówić, ale nie mogą wydobyć dźwięków artykułowanych

• Zastepcze sposoby porozumiewania się - autyści mogą porozumiewać się językiem migowym oraz jego uproszczoną formą. Mogę być też piktogramy i język obrazkowy Blissa.

• Pismo- niektóre dzieci autystyczne można nauczyć czytania i pisania podobnymi metodami jak uczy się dzieci zdrowe.

• Pisanie ze wspomaganiem bywa stosowane, gdy autysta nie może mówić. Pisze on na komputerze – czasami ręcznie- ale wymaga pomocy „facylitatora” – osoby, która lekko dotyka ręki piszącego lub tylko jego ramienia. W ten sposób powstają teksty z poprawną gramatyką i składnią.

- Złożony wzorzec zachowania ma zapewne równie złożone i być może różne w przypadku różnych osób przyczyny.

- Jak dotąd nie udało się wskazać pojedynczego czynnika, który by mógł być odpowidzialny za wystąpienie autyzmu.

- Genetyczne uwarunkowanie należy rozumieć jako genetycznie determinowaną predyspozycję do powstania symptomów autyzmu.

- Istnieje duża zgodność co do heterogeniczności przyczyn autyzmu (w różnych rodzinach – różne geny).

- W obliczu dowodów o roli czynników genetycznych, czynniki środowiskowe mają istotne znaczenie w etiologii autyzmu.

• Głęboki brak kontaktu afektywnego z innymi ludzmi, wycofanie się z kontaktów połecznych lub niezolność do ich tworzenia

• Obsesyjna potrzeba zachowania identyczności otoczenia

• Fascynacja obiektami• Mutyzm, lub taki rodzaj języka który nie służy do

komunikacji interpersonalnej• Zachowania inteligentne, które wskazują na

potencjalne możliości intelektualne dziecka.

Autyzm wczesnodziecięcy jest jednym z

najpoważniejszych zaburzeń rozwoju dziecka.

Badacze i terapeuci są zgodni: im wcześniej

zostanie postawiona diagnoza, tym szybciej można

podjąć terapię i tym bardziej będzie ona skuteczna.

Tymczasem zarówno w Polsce jak i na świecie

autyzm najczęściej diagnozowany jest dopiero u

cztero-, pięciolatków.

Część pierwsza – zawiera skierowane do rodzica pytania zamknięte, dotyczące funkcjonowania dziecka w dziewięciu obszarach. Są to: 1) zabawy w bliskim kontakcie fizycznym z opiekunem, np. huśtanie, podrzucanie na kolanach, 2) zainteresowania społeczne, 3) rozwój motoryczny, 4) zabawy społeczne, 5) zabawy „na niby”,6) wskazywanie przedmiotu, który dziecko chce otrzymać,7) wskazywanie obiektu, aby zainteresować nim inną osobę, 8) zabawy funkcjonalne, 9) współdzielenie uwagi.

Część druga - składa się z 5 punktów, ma charakter

eksperymentalny i polega na ocenie przez osobę

prowadzącą badanie sposobu wykonania przez dziecko

kilku prostych zadań wymagających od dziecka

zaprezentowania zdolności do: współdzielenia uwagi,

wskazywania obiektu, aby zainteresować nią inną osobę

oraz zabawy „na niby”. Część ta umożliwia porównanie

informacji uzyskanych od rodziców z faktycznymi

umiejętnościami dziecka.

- występowanie u dziecka (u danej osoby) nieprawidłowych więzi społecznych, a także niski na ogół poziom rozwoju umiejętności w zakresie jego funkcjonowania społecznego- trudności, a często nawet niemożność rozwinięcia u niego prawidłowej komunikacji z otoczeniem, i to nawet wówczas, gdy ono samo zdolne jest opanować czynności mówienia (potrafi poprawnie budować słowno-językowe komunikaty, które jednak najrawdopodobniej nie mają charakteru komunikacyjnego)- zainteresowania i podejmowane przez dziecko czynności zazwyczaj noszą wyraźne znamiona stereotypii, np. ruchowych bądź wokalnych, a czasmi jednych i drugich jednocześnie.

- alergologów,

- gastroenterologów,

- neurologów,

- psychiatrów.

- powinny być rozpoczęte jak najwcześniej

(bardzo ważna wczesna diagnoza),

- należy unikać jednego programu

terapeutycznego,

- bardzo ważne jest podejście

interdyscyplinarne.

- pomoc rodzinie – zwiększanie poczucia kompetencji, terapia rodzinna, pomoc rodzeństwu,

- oddziaływania środowiskowe – dostosowanie otoczenia do potrzeb dziecka (dom, przedszkole, szkoła),

- oddziaływania stymulacyjne – usprawnianie funkcji, relaksacja (zaburzenia sensoryczne),

- oddziaływania edukacyjne – wyrównywanie deficytów poznawczych,

- oddziaływania behawioralne – uczenie pożądanych zachowań społecznych, komunikacji, elminowanie zachowań nieżądanych,

- rozwijanie komunikacji werbalnej, lub alternatywnych form komunikacji,

- oddziaływania medyczne (np. opieka alergologiczna, gastroenterologiczna, neurlogiczna, terapia współistniejących zaburzeń).

Terapia pedaogiczna – jest działaniem na

pograniczu socjoterapii i psychoterapii o

jednoznacznym celu wychowawczym,

ograniczającym si ę okresem działania oraz formą

interwencji (w zakresie edukacji).

Metody terapii niedyrektywnej w pracy z dzieckiem

autystycznym :

podejście psychofizjologiczne- pozwala ono nie tylko rozwijać już ukształtowane umiejętności i sprawności, ale również dzięki zastosowaniu różnorodnych bodźców przejść przez kolejne etapy rozwoju; wykorzystanie naturalnej ekspresji ruchowej w procesie rozwoju poznawczego, umożliwia wchodzenie w interakcje; osobiste doświadczenie różnorodnych aspektów ruchu ludzkiego ułatwia uświadomienie sobie przez ćwczących posiadania poszczególnych części ciała, oraz możliwości ich użycia (kierunku, sposobu, siły); gry i zabawy jako formy prymarne w kształtowaniu kontaktów z dzieckiem; głównym założeniem terapii jest: zdobycie przez dziecko świadomości własnego ciała, rozwijanej równolegle z usprawnieniem ruchowym, świadomości przestrzeni i działania w niej, umiejętność dzielenia przestzreni z inymi ludźmi oraz nawiązywania z nimi bliskiego kontaktu

• ukierunkowana na indywidualne predyspozycje, Do głownych założeń terapii można zaliczyć: a) postawę akceptacji i aprobaty, b) stałe motywowanie moałego pacjenta, c) wzbogacanie indywidualnego programu terapeutycnego; Do najaważ nieszych elementów programu terapeutycznego Opcji, można zaliczyć: - podążanie i włączanie się terpautów do rytualistycznych zachowań osób z autyzmów jako podstawy empatycznego rozumienia zachowania; - bazowanie na motywacji własnej osoby z autyzmem; - odejście od segregayjnego, weryfikującego systemu terapii na rzecz pełnej akceptacji i stymulowania rozwoju; - bazowanie na pozytywnych interakcjach; - zaangażowanie w proces terapetyczny środowiska rodzinnego ; - stworzenie odpowiedzniego środowiska pracy

• znalazła zastosowanie w profilaktyce i rehabilitacji dzieci w przedszkolu i szkole podstawowej. Wyodrębnia się 3 grupy ćwiczeń: 1)ćwiczenia ruchowe, 2) ćwiczenia ruchowo – słuchowe, 3) ćwiczenia ruchowo – słuchowo - wzrokowe

• oparte na percepcji bodźców dotykowych, na jakie jesteśmy uwrażliwiani już w okresie prenatalnym. Program ma za zadanie: - zwiększenie świadomości proprioceptywnej dziecka, - obdarzenie „ciepłem” – wsparciem, - umożliwienie dziecku poznania siebie i własnych możliwości fizycznych w czsie relacji z innymi osobami , - wspieranie poprzez uświadamianie, iż jest się pełnowartościowym partnerem do dialogu i wspólnego działania, - pomoc w kreowaniu obrazu siebie jako osoby aktywnej, samodzielnej i przejmującej inicjatywę

• – nakierunkowana jest na zdobywanie wiedzy i umiejętności, stanowi środek do poprawienia stanu psychofizycznego pacjenta, poprzez aktywizowanie i reaktywizowanie psychiczne. Dzieki wykorzystaniu muzyki możliwa jest autorefleksja, relaks, wchodzenie z grupą w swoisty dialog. Muzykoterapia wszechstronnie stymuluje rozwój osób z autyzmem, jako środek porządkujący, regulator emocji i energii, łagodzący lęki i poprawiający stan psychiczny, zapewnieający poczucie bezpiczeństwa, umożliwiający relaksację, rozwijający odczucia estetyczne, pobudzający aktywność i samodzielność, ułatwiający nawiązywanie kontaktów

• Porozumiewanie się osób z autyzmem jest bardzo obszerną i złożoną dziedziną co utrudnia postępowanie diagnostyczne i rehabilitację.

• Bardzo istotnym elementem wspomagającym kompetencje językowe dziecka są:

• - mechanizmy, odnoszące się do wspólnego pola uwagi

• - kontakt wzrokowy• - dostosowanie się do poziomu oczekiwań i gotowości

komunikacyjnej przejawianych przez dziecko.• - wykorzystywanie pozajęzykowych form wymiany

informacji

• Warto u dzieci z autyzmem rozwijać zdolności, które odwołują się do symboli, odgrywania ról oraz metafory. Mogą one wchodzić do programów oddziaływań wychowawczych oraz logopedycznych w placówkach szkolnych i ośrodkach rehabilitacyjnych, zarówno w formie zajęć indywidualnych jak i grupowych.

- Sokrates- Wolfgang Amadeusz Mozart- Lewis Carroll (Alicja w krainie czrów)- Srinivasa Ramanujan – najwybitniejszy matematyk

hinduski- Karol Darwin- Ludwig Wittgenstein – jeden z najwybitniejszych

filozofów XX wieku- Glenn Gould – jeden z najwybitniejszych pianistów

XX w.- Andy Warhol – wybitny przedstawiciel pop-artu

• Mutyzm jest definiowany jako brak lub ograniczenie mówienia (ekspresji oralnej) przy zachowaniu rozumienia mowy i możliwości porozumiewania się za pomocą pisma. Mutyzm może występować bez stwierdzanych zaburzeń w budowie i funkcji narządów mowy utrudniających dziecku poprawne mówienie, tj. gdy nie ma zaburzeń artykulacyjnych. W przypadku trudności artykulacyjnych lub apraktycznych, niechęć, a nawet lęk dziecka przed mówieniem wynika z istniejących zaburzeń narządów mowy i negatywne nastawienie dziecka do mówienia może przemijać, gdy terapia logopedyczna daje dobre rezultaty.

• Mutyzm najczęściej przejawia się w schizofrenii, w histerii, po silnych wstrząsach uczuciowych, pojawia się również u osób nadwrażliwych i nieśmiałych. Z mutyzmem endogennym mamy do czynienia, gdy pacjent przekonany jest o niefunkcjonalności narządu głosowego. Występuje również jako „technika” stosowana w sytuacjach trudnych i kłopotliwych- wówczas mamy do czynienia z mutyzmem symulantów. W ciężkich przypadkach stanów depresyjnych jest oznaką otępienia.

• Zasadniczo wyróżnia się dwa rodzaje autyzmu: funkcjonalny i organiczny. Kryterium tego podziału stanowi etiologia. W przypadku mutyzmu organicznego przyczyną są czynniki endogenne a w mutyźmie funkcjonalym - egzogenne.

Mutyzm organiczny  Mutyzm funkcjonalny

- Organiczne uszkodzenie

obwodowych narządów mowy

- Dysfunkcje, nieprawidłowości w

budowie: krtani, jamy ustnej,

podniebienia, języka, szczęk

- Uszkodzenie mózgu: apraksja,

kineza, hiperkineza, afazja

ruchowa

- Silne przeżycia lękowe- Długotrwałe sytuacje stresowe- Długotrwałe, bolesne przeżycia

np. alkoholizm rodzica, konflikty domowe

- Sytuacje patogenne- Utrata bliskiej osoby- Upokorzenia, uderzenie w

godność dziecka- Nadmiar zakazów- Drastyczne poniżanie przez

rodziców- Etykietowanie- Zamykanie w pokoju na klucz- Deprywacja potrzeb

psychicznych- Nieprawidłowa struktura rodziny- Uczucie odrzucenia przez

rodziców

• Charakterystyczną cechą mutyzmu funkcjonalnego jest to, że powstaje on, gdy dziecko doświadcza oddziaływania zewnętrznych czynników powodujących patologię. Czynniki te mogą mieć różnorodny charakter, od błędów wychowawczych, poprzez niewłaściwą organizację środowiska rodzinnego, deprywację środowiskową, aż po ekspozycję na długotrwałe lub bardzo silne oddziaływanie stresorów i doświadczenie głębokiego szoku.

• wykluczona lub mało prawdopodobna dysfunkcja mózgowa;

• brak zaburzeń w budowie i funkcjonowaniu narządów mowy;

• obecność zewnętrznych czynników patogennych o różnym charakterze (np. deprywacja środowiskowa, nieprawidłowa struktura rodziny, błędy wychowawcze, silne przeżycia psychiczne typu szoków lub długotrwałe sytuacje stresowe).

Dziecko z mutyzmem funkcjonalnym przejawia uogólnioną i trwałą niechęć do mówienia, nie mówi lub mówi mało. Mutyzm funkcjonalny może przybierać postać selektywną, selektywną-sytuacyjną lub całkowitą. Mutyzm selektywny jest rodzajem fobii społecznej. Dotyka on częściej dziewczynki niż chłopców (ogółem 0,2% dzieci).

• jest to odmowa mówienia wynikająca z zaburzeń emocjonalnych, pomimo braku uszkodzenia narządu mowy i zachowanej zdolności do mówienia. Nazwa pochodzi od słowa mutus - milczący, niemy. Dziecko, u którego stwierdza się występowanie tego rodzaju mutyzmu, odzywa się tylko do wąskiego kręgu bardzo bliskich osób i w określonych okolicznościach. Dziecko takie rozmawia swobodnie z rodzicami i rodzeństwem w domu, natomiast nie odzywa się do nauczycieli i rówieśników w szkole lub przedszkolu. Taki mutyzm pojawia się zwykle pomiędzy 3 a 5 rokiem życia. Zgłoszenie się do specjalisty następuje na ogół później, już po rozpoczęciu nauki w szkole. W terapii mutyzmu selektywnego u dzieci stosowane są dwa sposoby oddziaływań: nastawiony na eliminację objawów; na eliminację niekorzystnych czynników środowiskowych.

• pojawia się u dzieci normalnie mówiących, w sytuacjach nowych czy trudnych, i który wycofuje się wraz ze zmianą sytuacji. Ten rodzaj mutyzmu ma charakter przejściowy, co oznacza, że jego objawy pojawiają się w momencie zetknięcia się dziecka z nową sytuacją i ustępują po pewnym czasie, kiedy dziecko przyzwyczai się do nowej sytuacji. Objawy tego rodzaju mutyzmu pojawiają się najczęściej, kiedy dziecko rozpoczyna uczęszczanie do przedszkola lub szkoły i utrzymują się od kilku dni do kilku tygodni. Mutyzm selektywny-sytuacyjny przejawia się najczęściej tym, że dziecko nie mówi w czasie lekcji i przebywając w klasie. Może natomiast rozmawiać poza lekcjami ale tylko z częścią kolegów i niektórymi nauczycielami. Czasami dziecko rozmawia z nauczycielem, kiedy nie słyszą go koledzy. Zdarza się jednak, że w nowej sytuacji, w obecności obcych osób, dziecko przestaje rozmawiać z tymi, z którymi rozmawiało normalnie do tej pory. Może to dotyczyć nawet najbliższych, rodziców czy rodzeństwa.

• Częstym objawem towarzyszącym jest także zachowywanie przez dziecko fizycznego dystansu do osób obcych i nieznanych przedmiotów otaczających je w nowym miejscu. Dzieci z mutyzmem często czują się osamotnione, ponieważ ze względu na swoje zaburzenie nie mogą nawiązać kontaktu z rówieśnikami. Zdarza się również, że nauczyciele nieświadomi przyczyny ich milczenia traktują je z niechęcią i próbują wymusić reakcję werbalną. Z tego względu pierwsze doświadczenia w szkole mogą być dla dzieci z mutyzmem traumatyczne, często nie chce ono wracać do szkoły po pierwszym nieudanym dniu nauki. Warto, więc, by nauczyciele zetknąwszy się z tego typu zaburzeniami u swoich podopiecznych informowali natychmiast rodziców a także zachowali się odpowiednio i zadbali o właściwą reakcję innych uczniów. Gdy sytuacja pobytu w przedszkolu lub szkole przestaje być dla nich sytuacją nową, zazwyczaj zaczynają normalnie rozmawiać

• Bardzo ważną cechą mutyzmu jest zachowanie rozumienia mowy. W niektórych przypadkach dziecko może udzielać pisemnych odpowiedzi (często korzysta się z tej strategii w szkole) oraz wykorzystywać komunikację niewerbalną (np. gestykulacja, gest potakiwania lub zaprzeczenia, wyraz twarzy, oczu itp.). U niektórych dzieci z mutyzmem obserwuje się bardzo żywą gestykulację i mimikę twarzy, u innych jednak komunikacja niewerbalna jest także zredukowana, podobnie jak językowa (np.dziecko unika kontaktu wzrokowego z rozmówcą, opuszcza głowę, mimika twarzy mało wyrazista).

• jest określany jako „mutyzm histeryczny” i tym różni się od mutyzmu selektywnego, że dziecko nie mówi wcale, nie używa języka mówionego w żadnej sytuacji. Mogą pojawiać się natomiast nieartykułowane dźwięki, krzyk lub bezgłośny szept zastępujące wypowiedź językową. Dziecko może odpowiadać niewerbalnie (kiwanie głową zamiast odpowiedzi „tak”). Podobnie jak w przypadku mutyzmu selektywnego nie obserwuje się zaburzeń w budowie i funkcji narządów mowy, ani trudności motorycznych. U dzieci starszych zachowana jest możliwość pisemnego porozumiewania się.Mutyzm całkowity ma charakter psychogenny i może być reakcją dziecka na sytuacje trudne lub zagrożenia (może być efektem przeżyć szokowych). Nie zawsze można ustalić przyczynę zaburzeń zachowania dziecka (czasami jest to związane z jakąś przykrą tajemnicą rodzinną, której członkowie rodziny nie chcą ujawnić).

• W mutyzmie całkowitym mogą współwystępować dodatkowe objawy, takie jak:

• dysfagia (trudności w przetykaniu),• brak łaknienia (który w głębokiej formie może

przybrać postać anoreksji,• animia (zredukowana mimika twarzy, ograniczone

mimowolne ruchy oczu);• afonia (bezgłos - rzadko występuje).

• Drugim podstawowym rodzajem mutyzmu jest mutyzm organiczny. Jest to  częściowy zanik mówienia lub jego brak. Przyczyną mogą być organiczne uszkodzenia obwodowych narządów mowy (np. nieprawidłowa budowa krtani, jamy ustnej) czy uszkodzenia mózgu. Może występować w postaci częściowego zredukowania ekspresji oralnej lub jej braku. 

• Stała odmowa mówienia w jednej lub więcej ważnych sytuacji społecznych

• Zachowanie jest zdolności mówienia• Dramatyczny krzyk ze sztywnieniem języka i warg• Bezgłośny szept• Reakcje werbalne• Kiwanie głową• Gesty dłoni• Grymasy, bunt, niezadowolenie• Kiwanie się• Wąchanie zabawek• Występowanie echolalii

• jaką jest mutyzm niesie ze sobą poważne skutki w rozwoju dziecka. L. Karmer opisywał skutki mutyzmu wśród, których wymieniał:

• Szczególna oporność dzieci autystycznych do zajęć logopedycznych;

• Stygmatyzacja dzieci autystycznych pogłębia psychotoksyczne postawy rodziców, wzmacnia ich dyrektywizm wobec dziecka;

• Zanik reakcji emocjonalnych oraz występowanie tzw. „błędnego koła”. Dezaprobata, odrzucanie dziecka i wyśmiewanie go, prowadzi do coraz większej jego izolacji, buntu, rezygnacji i ucieczki w skomplikowane i złożone stany psychotyczne czy depresyjne.

• W terapii dzieci cierpiących na mutyzm najważniejszy jest zwiększenie ich poczucia własnej wartości, dodanie im odwagi i śmiałości i pokonanie ich lęku przed kontaktem werbalnym. W trakcie procesu terapeutycznego zachęca się dzieci do coraz bardziej rozbudowanych wypowiedzi, poczynając najczęściej od liczenia. Porusza się także temat ich strachu, prosi o ocenę jego wielkości przez dzieci. Pozwala to na monitorowanie postępów w zmniejszaniu lęku. W tej kwestii dużą rolę odgrywa także praca z bliskimi dziecka, którzy muszą nauczyć się akceptacji zachowania dziecka i powstrzymywania krytyki i gniewu w stosunku do niego. Terapeuta chwali dzieci za każde wypowiadane przez nie słowo, co podnosi ich poczucie własnej wartości i zachęca do dalszego mówienia. Stopniowo, dziecko wykonuje zadania, w których odczuwa coraz większy lęk. Zadania te są ułożone naprzemiennie z ćwiczeniami relaksującymi. Dąży się do uzyskania spontanicznych wypowiedzi dziecka i podtrzymania mówienia, kiedy nie będzie już ono nagradzane. Osiągnięcie tego rezultatu wymaga jednak długiej terapii i cierpliwości ze strony terapeuty i rodziny dziecka.Zdaniem V. Axline terapia musi mieć charakter niedyrektywny. Podstawowymi zasadami terapii, jakie autorka przedstawia w swojej książce „Play Therapy” są:nie komentować, nie wartościować zachowań dziecka, budowanie samoakceptacji i samoświadomości, obdarzanie dziecka życzliwą uwagą, bezwzględna akceptacja dziecka przez terapeutę.

• Etap pierwszy.Terapeuta jest biernym obserwatorem kontaktu dziecka z osobą, z którą dziecko zwykle rozmawia (jest to najczęściej matka lub inny członek rodziny). Należy dokładnie obserwować, kiedy od dziecka można uzyskać odpowiedź werbalną i jaka jest to odpowiedź. Należy także zarejestrować, czy i w jaki sposób dziecko wypełnia instrukcje werbalne (np. „przynieś”, „podaj”, „weź”, „pokaż”, „narysuj” itp.), jakie są jego reakcje niewerbalne (np. ruchy głową wyrażające odpowiedź „tak/nie”; także inne gesty). Wskazany jest dystans fizyczny, tzn. terapeuta powinien prowadzić obserwacje z pewnej odległości, nie należy zbliżać się do dziecka, ponieważ może ono zareagować lękiem i nawet nie rozmawiać z matką.

• Etap drugi.Terapeuta skraca dystans fizyczny, zbliża się do dziecka, może zacząć rozmawiać z matką (w ten sposób oswaja dziecko ze swoją obecności ale jeszcze nie zwraca się bezpośrednio do dziecka.

• Etap trzeci.Terapeuta nawiązuje z dzieckiem bezpośredni kontakt niewerbalny (np. podaje mu zabawkę, pomaga mu układać klocki, itp.) oraz mówi do niego (np. pochwały: „dobrze narysowałeś” itp.) nie wymagając od dziecka żadnych odpowiedzi. Nadal matka pełni wiodącą rolę w rozmowie.

• Etap czwarty.Terapeuta prosi dziecko o niewerbalną odpowiedź (np. „podaj mi”, „połóż na stole”, itp.). Matka nadal jest blisko dziecka, rozmawia z nim, chociaż terapeuta coraz częściej zaczyna ją zastępować.

• Etap piąty.Terapeuta zwraca się bezpośrednio do dziecka z pytaniem wymagającym wykonania gestu potakującego lub zaprzeczającego bądź odpowiedzi „tak/nie” (np. „byłeś dzisiaj w szkole?”, „byłeś na spacerze?”). Matka jest jeszcze blisko dziecka ale już z nim nie rozmawia (chyba, że dziecko zwróci się bezpośrednio do niej).

• Etap szósty.Tylko terapeuta rozmawia z dzieckiem, matka staje się biernym obserwatorem siadając nieco dalej od dziecka. Zajęcia te nie powinny wymagać od dziecka ciągle odpowiedzi werbalnych. Należy zaczynać od zabaw czy zajęć nie wymagających wypowiedzi (np. rysowanie). Podczas wykonywania (np. rysunku) terapeuta może zadawać dziecku pytania lub komentować czynności dziecka (np. „jakim kolorem pomalujesz dom?”, „gdzie narysujesz okno?” - dziecko może odpowiadać werbalnie albo pokazywać). Starsze dzieci mogą głośno czytać (ale raczej krótkie teksty np. podpisy pod obrazkami). Możemy także poprosić dziecko aby podpisało obrazek, a potem głośno przeczytało ten podpis.

• Etap siódmy.Matka znajduje się w dalszym dystansie od dziecka. Terapeuta może stosować metody rozhamowujące mówienie (np. wyliczanki, piosenki, liczenie przedmiotów itp.). Razem z dzieckiem można omawiać obrazek (np. „co robi dziewczynka?”. Na tym etapie dziecko powinno już odpowiadać werbalnie na pytania i prośby skierowane do niego przez terapeutę.

• Etap ósmy.W pomieszczeniu zostaje tylko terapeuta i dziecko, matka znajduje się winnym pokoju. Kontynuujemy zajęcia typu: odpowiedzi na pytania, omawianie obrazków, komentarze do czynności wykonywanych przez dziecko (np. „a co zrobisz teraz?”, „ile klocków weźmiesz?” itp.).

• Etap dziewiąty.W pomieszczeniu znajduje się inna osoba (oprócz terapeuty i dziecka), z którą dziecko nie rozmawia (np. wychowawczyni z przedszkola lub nauczyciel). Terapeuta jest w roli matki, a więc osoby, z którą dziecko już rozmawia. Kolejno krok po kroku stosowane są takie same etapy jak poprzednio.

• Dzieci z mutyzmem selektywnym często mówią bardzo cicho, czasami szeptem. Ćwiczenia siły głosu (ćwiczenia w głośniejszym mówieniu) można stosować tylko wtedy, gdy dziecko już rozmawia z terapeutą (najlepszym materiałem są piosenki, wyliczanki, rysowane wierszyki, liczenie przedmiotów).

• Jeżeli osoby z rodziny nie współpracują z terapeutą, przebieg terapii jest podobny, z tym że terapeuta musi poświęcić więcej czasu na wstępne etapy nawiązywania z dzieckiem kontaktu niewerbalnego. Dziecko z mutyzmem trudno nawiązuje kontakt niejęzykowy z osobami obcymi, dlatego mogą pojawić się na pierwszych spotkaniach objawy lęku i wycofywania się z komunikacji. Można je przezwyciężyć stwarzając warunki zabawy (dziecko może wykonywać czynności, które lubi lub które nie sprawiają mu trudności, np. zabawy manualne. Można stopniowo oswoić dziecko ze swoją obecnością przebywając np. w grupie rówieśniczej, w klasie lub pomieszczeniu, gdzie dziecko zwykle przebywa (np. sala zabaw).

•  

• Tadeusz Gałkowski, Grażyna Jastrzębowska, Logopedia. Pytania i odpowiedzi. Tom 2 Zaburzenia komunikacji językowej u dzieci i osób dorosłych, Opole 2003.

• - „Autyzm. Na granicy zrozumienia”, Barbara Winczura (red.), Kraków 2009, wyd. Impuls.

• - „Autyzm wyzwaniem zaszych czasów” Tadeusz Gałkowski, Joanna Kossewska (red.), Kraków 2000, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej.

• - „Rodzina jako środowisko osób z autyzmem. Aspekt Wychowawczo terapeutyczny”, Jacek Jarosław Błeszyński, Toruń 2004, UMK.

• Encyklopedyczny Słownik Psychiatrii• Godman R., Scott S.: Psychiatria dzieci i młodzieży. Wrocław:

Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, 2000.• Herzyk A.: Afazja i mutyzm dziecięcy. Wybrane zagadnienia diagnozy i

terapii. Lublin: Wydawnictwo PZM, 1992.• Psychiatria wieku rozwojowego. Pod red. A. Popielarskiej. Warszawa:

Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1989.• Mutyzm selektywny - Stefania Kulij [opracowanie na podstawie filmu

telewizji BBC emitowanego w TVP 2 17 maja 2003 r.]