Autyzm

Uwarunkowania psychofizyczne

funkcjonowania ucznia z autyzmem

Słowo autyzm wywodzi się z języka greckiego:

autos – znaczy „sam”.

Autyzm to złożone zaburzenie związane

z upośledzeniem zdolności odczytywania motywów

innych ludzi, posługiwania się językiem i uczestniczenia

w interakcjach społecznych. Autyzm jako jednostka

nozologiczna należy do całościowych zaburzeń

rozwojowych.

Leo Kanner – psychiatra; pierwszy lekarz, który w 1943

roku wyodrębnił autyzm jako samodzielną jednostkę

chorobową i nadał jej nazwę - do tego czasu objawy

autystyczne zaliczano do objawów innych zaburzeń

psychicznych. Stworzył on cztery pierwsze i podstawowe

kryteria autyzmu:

brak uczuciowego kontaktu z ludźmi,

silna, wręcz obsesyjna potrzeba utrzymania

identyczności w otoczeniu,

mutyzm, czyli milczenie

zachowania sugerujące, że dziecko ma potencjał

intelektualny

Wg DSM V Klasyfikacji chorób Amerykańskiego Towarzystwa

Psychiatrycznego) - Zaburzenia ze spektrum autyzmu (spektrum

zaburzeń autystycznych) ASD, obejmują dwa obszary:

a) deficyty społeczno - komunikacyjne

b) uporczywe zainteresowania i

powtarzalne zachowania

Klasyfikacja Całościowych Zaburzeń Rozwoju (F84) wg. ICD-10

(Międzynarodowej klasyfikacji chorób)

• F84.0 - Autyzm dziecięcy (wczesnodziecięcy, głęboki, zespół

Kannera)

• F84.1 - Autyzm atypowy

• F84.5 - Zespół Aspergera

• F84.9 - PDD-NOS Całościowe zaburzenie rozwojowe nie

zdiagnozowane inaczej (tu autyzm wysokofunkcjonujący HFA i

zaburzenia semantyczno-pragmatyczne SPD)

• F84.2 - Zespół Retta

• F84.3 - Inne dziecięce zaburzenia dezintegracyjne (Zespół Hellera)

• F84.4 - Zaburzenie hiperkinetyczne z towarzyszącym

upośledzeniem umysłowym i ruchami stereotypowymi

Autyzm dziecięcy

inaczej autyzm głęboki albo zespół Kannera. Występuje 4 razy częściej

u chłopców niż dziewczynek, ujawnia się prze ukończeniem 36 mż.

Typowe objawy:

– trudności w zakresie komunikowania swoich stanów uczuciowych

i emocjonalnych,

– problemy w kontaktach społecznych, kłopoty z integracją wrażeń

zmysłowych,

– przymus stałości otoczenia,

– społeczna samoizolacja,

– stereotypowe czynności,

– opóźniony rozwój mowy, regres mowy, zaburzenia mowy, echolalie,

zazwyczaj nie wymawianie ani jednego słowa w wieku 16 miesięcy

– wybitna pamięć mechaniczna,

– brak reakcji na własne imię,

– unikanie kontaktu wzrokowego z rozmówcą, brak wspólnego pola uwagi.

Autyzm atypowy

Objawy są bardzo podobne do autyzmu dziecięcego, ale pojawiają się

zazwyczaj po 3. roku życia. Często obserwuje się regres np. mowy,

sprawności manualnej i in.

W przypadku autyzmu atypowego nie występują też wszystkie czynniki

pozwalające zdiagnozować autyzm dziecięcy.

Autyzm atypowy różni się też w zależności od przypadku – zarówno

rodzajem objawów, jak i ich nasileniem, często towarzyszą mu także

poważne wady genetyczne.

Błędem jest przekonanie, że autyzm atypowy to łagodniejsza

forma autyzmu dlatego jest łatwiejszy do leczenia.

Zespół Aspergera

Zespół Aspergera ma podobne objawy do autyzmu, jednak nie

występuje w nim opóźnienie rozwoju mowy czy zdolności intelektualnych.

Niektóre dzieci przejawiają ponadprzeciętne umiejętności w

określonych dziedzinach – potrafią na przykład same nauczyć czytać,

bywają bardzo dobrymi szachistami, rozumieją nauki przyrodnicze,

sprawnie posługują się komputerem, mają fotograficzną pamięć lub pięknie

malują.

Też mają problemy w sytuacjach społecznych (i są świadome tych

problemów), potrafią komunikować się z otoczeniem, ale wypowiedzi są

formalne i pedantyczne, narzucają temat rozmowy, w mowie zaburzona

intonacja i melodia.

Nie rozumieją ironii czy przenośni.

Nie jest prawdą, że osoby z zespołem Aspergera w większości mają

niezwykłe zdolności intelektualne – jest to rzadkość.

Całościowe zaburzenie rozwoju nie

zdiagnozowane inaczej PDD-NOS- Zaburzenia semantyczno-pragmatyczne.

Przede wszystkim objawy cechują się trudnościami

w zakresie rozumienia i produkcji mowy

oraz w opóźnieniu w rozwoju mowy. Osoba nie jest

w stanie, np. uchwycić aluzji, żartów słownych, metafor,

analogii czy ukrytych sugestii, dwuznacznych sytuacji.

- Autyzm wysokofunkcjonujący.

Nie jest jednostką chorobową, ale określenie to stosuje

się wobec osób chorych na autyzm, które w miarę dobrze

radzą sobie w społeczeństwie.

Objawy autyzmu

W literaturze przedmiotu często używa się sformułowania

tr iada zaburzeń autystycznych

(wg. DSM-IV) . Są to:

I. Nieprawidłowości w przebiegu interakcji społecznych.

II. Zaburzona zdolność komunikowania się.

POŁĄCZONE W KLASYFIKACJI DSM V W JEDNĄ GRUPĘ: DEFICYTY

SPOŁECZNO-KOMUNIKACYJNE

III. Ograniczony, sztywny repertuar aktywności, zachowań i zainteresowań.

U każdego dziecka z autyzmem występują zaburzenia

spostrzegania zmysłowego (cechy nadwrażliwości lub

niedowrażliwości sensorycznej).

N i e p r a w i d ł o w o ś c i w p r z e b i e g u i n t e r a k c j i s p o ł e c z n y c h

Brak kontaktu wzrokowego (prawie zawsze)

Brak kontaktu fizycznego (nie zawsze)

Skłonność do izolowania się.

Nie potrafią współpracować i bawić się z innymi dziećmi i z dorosłymi.

Nie reagują na polecenia i prośby.

Brak spontanicznego szukania innych, aby dzielić z nimi radosne momenty, zainteresowania oraz osiągnięcia (np. brak pokazywania, przynoszenia oraz wskazywania przedmiotów zainteresowania)

Często brak różnicowania zachowania wobec rodziców i osób obcych,

Ponadto dzieci z autyzmem nie umieją odczytywać i interpretować znaczenia zachowań innych ludzi, a co za tym idzie cechują je nieadekwatne zachowania społeczne i reakcje emocjonalne.

Brak wspólnego pola uwagi i widzenia

Brak umiejętności naśladowania i wskazywania

3 grupy dzieci autystycznych

Ze względu na poziom i jakość kontaktów

społecznych Lorna Wing i Judith Gould

wyodrębniły trzy grupy dzieci

autystycznych:

1. Na uboczu grupy

2. Dzieci pasywne

3. Aktywne ale dziwne

1. Na uboczu grupy

The Aloof Group

czyli dzieci zamknięte w sobie, wycofane, powściągliwe, trzymające się na uboczu, aktywnie unikające kontaktów z innymi.

Często nie okazują żadnych potrzeb o charakterze społecznym, sprawiają wrażenie nieobecnych.

Mają duże kłopoty w porozumiewaniu się, często nie mówią, nie nawiązują kontaktu wzrokowego.

Nie poszukują wsparcia i pocieszenia, wydają się nie rozpoznawać „osób znaczących”, nie reagują na zniknięcie rodzica czy opiekuna.

Ich aktywność jest bardzo ograniczona, zwykle sprowadza się do stereotypowej, schematycznej, prostej zabawy.

2. The Passive Group

To dzieci bierne, pasywne w kontaktach społecznych.

Nie inicjują kontaktów społecznych, akceptują je, ale nie poszukują ich i nie nawiązują kontaktów z innymi spontanicznie.

Kontakt z dorosłymi i rówieśnikami ma charakter rutynowy, wyuczony.

Zwykle posługują się mową, wykonują polecenia, odpowiadają na pytania.

Zdarza im się uczestniczyć w różnych aktywnościach wspólnie z grupą, ale przyjmują bierną postawę.

3. Aktywne ale dziwneThe Active-but-Odd Group

To dzieci, które aktywnie

i spontanicznie próbują nawiązać

kontakt z rówieśnikami lub

dorosłymi, ale robią to w sposób

specyficzny i zwykle mało

skuteczny.

Taki kontakt ma zwykle charakter

jednostronny i jest w pełni zdominowany i

narzucony przez osobę autystyczną.

II. Zaburzona zdolność do komunikowania się

W mowie biernej: brak rozumienia i wykonywania

poleceń (spowodowany nadwrażliwością lub

niedowrażliwością słuchową i zaburzeniami

lewopółkulowymi)

W mowie czynnej wyodrębnia się deficyty

ilościowe, jakościowe i deficyty w pragmatycznym

użyciu języka (Konstantares M.M., Blackstock E.B.,

Webster C.W., 1992, s. 73).

Deficyty ilościowe:

w mowie werbalnej to np.: całkowity brak mowy (mutyzm), opóźnienie w rozwoju mowy, regres mowy, mowa wyraźnie ograniczona działająca na zasadzie łańcucha: bodziec – reakcja;

w komunikacji pozawerbalnej to np.: uboga gestykulacja, ograniczona i często nieadekwatna ekspresja mimiczna, niezdarny język ciała.

Deficyty jakościowe:

Echolalie:

bezpośrednie (natychmiast po usłyszeniu następuje

powtórzenie),

pośrednie (po pewnym czasie, zostaje powtórzona cała

zasłyszana treść, np. reklamy, wypowiedzi rodzica, czy

melodii),

łagodne lub funkcjonalne (w mowie dziecka

występuje dużo oddzielnych wyrazów lub zdań, które są

związane z poszczególnymi sytuacjami,

zainteresowaniami dziecka; bywa tak, że dziecko

autystyczne, u którego występuje ten rodzaj echolalii

jest w stanie używać jej w sposób adekwatny do

sytuacji, prowadząc nawet prosty dialog);

Deficyty jakościowe:

nieprawidłowe użycie zaimków:

dzieci autystyczne bardzo często mówiąc

o sobie zamiast pierwszej osoby liczby

pojedynczej używają trzeciej osoby liczby

pojedynczej – „on” lub drugiej osoby

liczby pojedynczej – „ty”, np.: zamiast „ja

chcę ciastko”, mówią „Łukasz chce

ciastko”, albo „chcesz ciastko”;

Deficyty jakościowe:

dziwaczne neologizmy;

dosłowne rozumienie języka: dzieci autystyczne nie umieją odczytywać figuratywnych, ukrytych czy wielorakich znaczeń, nie radzą sobie z rozumieniem metafor, idiomów, żartów, przysłów, powiedzeń takich jak: „staję na głowie”, „rzucić okiem”, „mieć na końcu języka”, „głos ci się łamie”, „on ma muchy w nosie” itp.;

Deficyty jakościowe:

nieodpowiednie, nietaktowne uwagi: dzieci autystyczne dzielą się często swoimi

spostrzeżeniami nie rozumiejąc, że niektóre

uwagi mogą być przykre dla innych, np.: w

autobusie dziecko zauważa i głośno komentuje,

że pani stojąca obok jest gruba, albo że ktoś

brzydko pachnie, czy ma oczko w rajstopach

itp.;

nieprawidłowa mowa.

Deficyty w pragmatycznym użyciu

języka:

niezdolność do naprzemiennego

wysławiania się;

brak potrzeby komunikowania się

w stosunku do dorosłych i rówieśników;

słabe używanie prozodii dla wyrażenia

zamiaru; mowa dzieci z autyzmem jest

często monotonna, płaska, brak w niej

zróżnicowania tonu głosu, rytmu, melodii.

III. Ograniczony, sztywny repertuar

aktywności, zachowań i zainteresowań

W tej sferze objawami autyzmu mogą być takie zachowania jak np.: układanie przedmiotów w szeregi, kolekcjonowanie rzeczy o określonym kształcie, nie rozstawanie się z określonymi przedmiotami, konieczność trzymania czegoś w dłoni itp.

W literaturze przedmiotu ten objaw nazywany jest zachowaniami rytualistycznymi, które definiowane są jako bardzo często powtarzające się schematy zabaw, aktywności.

Ograniczony, sztywny repertuar

aktywności, zachowań i zainteresowań

Nierzadko przeciwstawiają się one

jakimkolwiek zmianom w otoczeniu.

(krzykiem, wybuchami złości).

Wiele dzieci z autyzmem przejawia szczególne

zainteresowanie cyframi, literami, kształtami i

kolorami, komunikacją miejską. Zakres

zainteresowań jest bardzo wąski, ale niezwykle

intensywny i absorbujący.

Ograniczony, sztywny repertuar

aktywności, zachowań i zainteresowań

U wielu dzieci z autyzmem widoczne są z a c h o w a n i a

s t e r e o t y p o w e , czyli powtarzające się.

Stereotypowe ruchy najczęściej dotyczą ruchu rąk i

ramion (kręcenie, kiwanie, oglądanie), może też być

podskakiwanie, kiwanie się do przodu i tyłu i in.

Starsze dzieci wykonują bardziej złożone sekwencje

ruchowe np. ciągle rozrzucają i zbierają śrubki

Dążą do stałego planu dnia, sposobu wykonywania

czynności, sztywnych tras przemieszczania się

Akceptują tylko określone pokarmy

Często są zaabsorbowani jakimiś obiektami (zbieranie,

manipulowanie nimi, gromadzenie informacji na ich temat)

Ograniczony, sztywny repertuar

aktywności, zachowań i zainteresowań

Wśród osób autystycznych spotyka się

jednostki, które posiadają wybitne

zdolności w jakimś wąskim obszarze

swojego funkcjonowania.

Ze względu na swój charakter nazywane

są zdolnościami wysepkowymi.

Ograniczony, sztywny repertuar

aktywności, zachowań i zainteresowań

Wbrew potocznej opinii dotyczy to jednak

zaledwie około 5–15% populacji osób

autystycznych (O’Connor i Hermelin, 1988).

Procent ten jest wyższy w populacji dzieci

autystycznych niż w całej populacji.

Zaznaczyć należy, że dotyczy to osób

autystycznych o inteligencji mieszczącej

się w normie intelektualnej, rzadko u osób

autystycznych z upośledzeniem umysłowym.

Ograniczony, sztywny repertuar

aktywności, zachowań i zainteresowań

Autystyczni geniusze przejawiają zdolności w różnych dziedzinach: w muzyce, mechanice, sztukach pięknych, matematyce.

Są niezrównani jeśli chodzi o obliczenia pamięciowe i kalkulowanie.

Posiadają zadziwiającą zdolność do niezwykłej koncentracji swojej uwagi na przedmiocie zainteresowania oraz do percepcji szczegółów.

Niektóre przykłady tych

nadzwyczajnych zdolności:

muzyka – np.: wybitnie dobry słuch muzyczny, pamięć muzyczna; zdolności kompozytorskie;

pamięć – zwykle są to zdolności dotyczące pamięci mechanicznej lub tzw. pamięci fotograficznej, np.: zapamiętanie treści książki

telefonicznej, rozkładu jazdy pociągów, haseł z encyklopedii itp.

arytmetyka – bardzo szybkie wykonywanie w pamięci skomplikowanych działań, np.:

mnożenie dwóch wielocyfrowych liczb; wyciąganie pierwiastków z kilkucyfrowych liczb itp.

sztuka – najczęściej zdolności w tej sferze dotyczą sztuk plastycznych; w pracach plastycznych tych dzieci, zachwyca nadzwyczajna wierność szczegółów niezależnie czy malują czy rysują;

języki obce – np.: opanowanie kilku języków obcych przez dziecko uczące się samodzielnie, zwykle w sposób niezauważalny dla otoczenia, jakby mimochodem;

mechanika – np.: umiejętności techniczne czy konstruktorskie;

percepcja – np.: bardzo szybkie i sprawne układanie puzzli składających się z kilkuset, czy kilku tysięcy elementów;

koordynacja – niektóre dzieci wyróżniają się nadzwyczajną koordynacją ruchową, czy doskonałą równowagą.

Zaburzone zachowania

Deficyty społeczne i komunikacyjne,

uporczywe zainteresowania i powtarzalne

zachowania i zaburzenia spostrzegania

zmysłowego powodują wiele zaburzonych

zachowań i to, że społeczeństwo odbiera

te dzieci jako „dziwaczne” lub „źle

wychowane”

Cele edukacyjno-terapeutyczne w pracy

z dzieckiem autystycznym:

rozwój funkcji poznawczych;

zmniejszanie i redukowanie zachowań

utrudniających naukę;

generalizowanie i utrzymywanie efektów

uczenia się;

odkrycie i rozwijanie indywidualnych

możliwości i uzdolnień;

wypracowanie gotowości do nauki

szkolnej.

mgr Beata Szalonka

Dziękuję za uwagę