ANGELINA MARKUS RISTO POPOVSKI Majka, gospodarkata na zemjata, na ku}ata, familii-te, toa e Golemata Majka – zbor so isto zna~ewe na site jazici. Makedo-nija kako Majka, kako Zemja,

ANGELINA MARKUS – RISTO POPOVSKI

FILIP VTORI – MAKEDONECOT

Skopje, Makedonija, 2008

E D I C I J AK L E A

Knigata ja sponzorira:

@an MITREVso KARDIOHIRURGIJA FILIP VTORI

Fotografii i korica:

Risto POPOVSKI

Likovno-grafi~ka obrabotka

Bojan SIMOVSKI

Kompjuterska obrabotka i podgotovka za pe~at:

“MAKFORM” - Skopje

Pe~at:

MAKSTEN GRAFIKA - Skopje

Tira`:

1000 primeroci

ANGELINA MARKUS – RISTO POPOVSKI

FILIP VTORIMAKEDONECOT

@an Mitrev go vrati imeto na Filip Vtori vo {iroka institucionalna upotreba vo Makedonija isvetot so logoto na Kardiohirurgijata „Filip Vtori“.Iljadnici lu|e sekoj den go izgovaraat, go ~itaat i go pi{uvaat toa ime, imeto na svojot najslaven car.

Pove}e gradona~alnici planiraat da podignatspomenici na Filip Vtori vo svoite op{tini, sli~ni

na spomenicite na Aleksandar Makedonski vo Prilep i vo [tip.

Makedonija, Majka, gospodarkata na zemjata, na ku}ata, familii-te, toa e Golemata Majka – zbor so isto zna~ewe na site jazici. Makedo-nija kako Majka, kako Zemja, kako Golemata Majka od terakota, boìca,rodilka, ~uvar na ku}ata i ozarenik od sonce. Prirodata Majka i nej-zinoto dionizisko obnovuvawe. Artemida – sestra na son~eviot Apolon.Olimpija – majkata na Aleksandar. Marija – majkata na Isus. Majkata naKonstantin – caricata Elena, Teodora, Ana Komnen, Sirma Vojvoda,Zlata Meglenska i site majki koi rodile sinovi Makedonci. Ma~e-nici. Prerodbenici. Braniteli. Angeli i Apostoli. Site ~uvari nasvetata zemja Makedonija. Za niv da pi{uvame, za pokolenijata.

Za Filip Vtori – Makedonecot, koj {to bil i ostanal vo fokusotna svetskata istorija, vo sredina na vladeteli od makedonskata dinas-tija i car na site Makedonci. Carot koj ìvotot go pominal so falan-gata, nosej}i gi luznite od site bitki za Makedonija, toa e toj, FilipVtori – Makedonecot, {to so ìvot ja plati slavata na Makedoncitei ja napravi gorda Makedonija – za navek. Za toj na{ Filip, ima u{tenenapi{ani knigi, ima u{te nerazjasneti vistini, ima u{te Makedon-ci èlni za istraùvawe, za niv, }e pi{uvame ako treba i do neutrin-sko kristalizirawe za da zasveti misla svetitelka za Makedonija,

Golemata majka i Adam od Govrlevo, Makedonija

kakva {to bila vo Filipovoto vreme. Nastanite, delata, lu|eto, falan-gata, generalite, drugarite, narodot go odbeleàa vekot. Pra{aweto zaMakedonija e kompleksno kakov {to e i nejziniot car Filip Vtori –Makedonecot.

Za Filip Vtori vo nikoj slu~aj ne smee da se raskaùva i pi{uvaizolirano, odvoeno od kontinuitetot na makedonskiot narod i dràva,kako {to se pravat obidi, da se pi{uva za negovata li~nost a da ne se spom-nuvaat pretcite i naslednicite na carskite semejstva i Makedoncite{to gi predvodele niz najslavnata istorija na narodot od Makedonija.

Za Filip Vtori - Makedonecot treba da se drìme do validniteizvori i do imeto i prezimeto na site kralevi i carevi {to se vikalemakedonski kako {to Vasil Iqov go otkri imeto na zetot TirMakedonski od pred 5000 g. pr. Hr. Isto taka poznati se imiwata nacarevite od mitolo{kiot period.

Angelina Markus • Risto Popovski6

MITOLO[KITE KORENI NA MAKEDONSKIOT NAROD

Mitologijata e eden prefinet na~in niz koj memorijata se pre-nesuva pove}e mileniumi od koleno na koleno kaj narodite, zaradi sta-rosta, kako na~in da go sfatat svetot i ìvotot. Identifikacijata soprirodata i boèstvata im dava sila da preìveat. Podvigot na nekojheroj e toj pottik na motivirana dviè~ka sila za navra}awe i objas-nuvawe na nepoznatoto i opasnoto. Za{titata od bogovite e garancijaza uspehot, nade`ta i sovladuvaweto na sili od neboto, zemjata ili oddrugi lu|e. Narod bogat so mitologija ima u{te pobogata istorija. Toj{to ja nema, ja krade od drugite. Ne smee ni{to da se zanemari: ni Bo-got, ni boèstvata, ni bogo~ovekot, ni ulogata na samiot ~ovek. I nese znae {to inspirira pove}e, dali herojstvata vo ìvotot ili heroj-skata smrt. Sekoj spoznaen nastan ispra}a poraki. Vnimatelno so son-ceto, so lovot, so hranata. Neprijatelot demne. Da go prepoznaeme, da gopobarame vo temninata, vo zloto, vo vojnata. Pokolenijata u~at poded-nakvo i od uspehot i od neuspehot. Makedonskiot narod pominal niz si-te fazi na sozdavawe i ìveewe i ostavil tragi za ~ove{tvoto. Vo neo-litot najmnogu, a tie sèu{te ne se ograbeni. Zatoa vo Makedonija imataka golema koncentracija na karpesta umetnost, najgolem centar vosvetot. Toa se simboli, znaci, crteì, poraki pismo od lu|eto za yve-zdite i nastanite. Tie prastari makedonski lu|e umeele da se orien-tiraat vo prostorot, da ja koristat energijata i da beleàt porakikoi{to duri sega pristignuvaat do nas. Neolitskite ku}i, Golemata maj-ka i Adamot ili Makedon od Govrlevo, ukrasite na terakotnite sadovi,slaveweto na plodnosta i sre}ata, idolite i veruvawata, sè toa ni uka-ùva na identi~niot na~in na ìveewe so dene{nite ruralni naselbiniz Makedonija. Toa se povtoruva i so opservatoriite, podatok dekaMakedoncite gi poznavale kosmi~kite tela i znaele za nivnoto vlijanievrz ìvotot na planetata Zemja. Kontinuitet e vkorenet vo mitolo-gijata koja {to trae kako nasledstvo. Makedonskata civilizacija im

dala po ne{to na ostanatite narodi, a tie nikako da i se oddolàt ka-ko {to dolikuva. Gi koristat tie sloevi od mitologija, sloevi i arte-fakti od predistorijata, sloevi od carskite makedonski dinastii,sloevi od pravoslavieto, kirilicata, istorijata, voenite li~nosti inarodot na Makedonecot. Seto toa treba da se znae koga se zboruva i pi-{uva za Makedoncite – Feniks. Dveipol iljadi godini ne prisvojuva-at, ne pqa~kosuvaat, uni{tuvaat, i pak, od pepel se vozobnovuvame.Svet narod. Son~eva dinastija. Si go barame: Sonceto. Svetlinata.Dobrinata. Tvore{tvoto. Umot i razumot. Verbata vo tragite na pret-cite i bogovite. Si go barame Makedonecot kako ~ovek i Bog, kako nau~-nik i filozof, kako graditel i umetnik, kako obi~en ~ovek – Makedo-nec, koj {to }e objasni deka Makedonija poteknuva od mitologijata iod realnosta. Toa e Filip Vtori - Makedonecot.

Koga Leta gi rodila bliznacite Apolon i Artemida, bo`ji ~eda,bile posveteni na Sonceto, svetlinata, medicinata i pismoto. Site sve-tili{ta okolu Egejot i dlaboko vo makedonskite zemji im bile pos-veteni nim.


Kokino, neolitskata opservatorija

Artemida za{titni~kata na plodorodieto i lovot, vo pridru`bana svetiot elen, lakot i strelata, bogato gi ukrasuva svetili{tata sostatui i carskite baziliki so mozaici. Svetili{ta nasekade: Delfi,Dodona, Dion, Stobi, Stibera, Herakleja, Epidaur. Na Apolon mu biloposveteno svetili{teto vo Delfi so Pitijskoto proro{tvo. Kadmo,baraj}i ja sestrata Evropa, grabnata od vrhovniot bog Zevs, imal vide-nie da go sovlada pitonot, da go oslobodi izvorot i da go izgradi hram.Tuka Semela go rodila Dionis. Potoa tie neizmeni~no upravuvale, aPitija pretskaùvala, lakonski i dvosmisleno: „Ako zapo~ne{ vojna,}e propadne golema dràva i kral“ - ne mu kaàla deka toj kral }e za-gine i negovata dràva }e propadne. Taka i bilo. I Aleksandar baralpretskaùvawe. Ja vle~el Pitija kon Delfi vo vreme koga nemala vi-denie. Na pol pat Pitija izvikala: „Ti si nesovladliv“. Aleksandarja oslobodil zadovolen so kaànoto pretskaùvawe, a na Delfiskatasve{teni~ka i porasnal ugledot poradi pretskaùvaweto za nesovlad-

FILIP VTORI – MAKEDONECOT 9

Rotonda vo Delfi

Terakotni ikoni od lokalitetot

Vini~ko kale


Portret na Filip Vtori - Makedonecot

livosta na Aleksandar Makedonski pred negovoto trgawe vo osvojuva-we na svetot za da ja pokaè i potvrdi svojata nesovladlivost. „Nesov-ladliv“ e zborot {to mu prilega i na Filip Vtori. Toj Makedonec neizgubil nitu edna bitka i site vojuvawa se krunisani vo Korint so pobe-da na Makedoncite. Tamu e sozdadena Liga na narodite pod Filipovahegemonija, so naslednost, da vaì i za Aleksandar i drugite makedon-ski carevi. Taa nesovladlivost na carot i falangata dovela do toa ne-vozmo`noto da stane realnost. Kako {to Filip Vtori gi obedinilplemiwata, taka Aleksandar go obedinil svetot bez da zagubi nitu ednabitka, kako {to toa go pravel i negoviot tatko Filip Vtori so pomo{na falangata, narodot i pretcite i potomcite Ptolomei, Antigoni, Se-leukidi i site Makedonci, najslavnite stratezi vo svetskata imperija.

Makedonskata istorija tesno e povrzana so mnogu mitolo{ki nas-tani. Od Makedonija trgnale Argonautite na istok do Kolhida po Zlat-noto runo. I Dionis niz Azija ja ostavil vinovata loza i bahanaliite.Herakle na istite prostori gi izvr{il site 12 herojstva i go spasilokovaniot Prometej, kaznet od bogovite za oganot i svetlinata – nauka.Za seto toa mitolo{ko vreme Atlant na svoite ple}i ja drèl zemjata,a bogovite gi pridruùvale lu|eto vo pohodite. Posejdon go skrotuvalEgejot. Toa e patot na Argonautite, Herakle, Dionis, Prometej, Atlant,Posejdon, Trojanskite vojni, Aleksandrovite pohodi, patot na Apostoli-te niz Makedonija i Samoilovata vojska, toa e istiot pat na Krstonosni-te vojni. Toa e patot na sonceto po koj krstosuvaat Makedoncite, istokako i mitolo{kite pretci. Makedonskata dràva gi crtala granicitena legendarnite prethodnici, podednakvo va`ni i kaj carskite dinas-tii i kaj mitolo{kite slu~uvawa. Paralelen svet na bogovi i lu|e.Paralelni sudbini na boèstva i herojstva. Nemi svedoci za toa seistite lica na bogovi i lu|e na mermernite statui i freskite po make-donskite drevni gradovi. Isti se gradbite i na palatite i na hramovite.

Makedonskite carevi se Heraklidi. Heraklo so lavjata koà pre-ku ramo go nosi i stapot tirs. Tirsot stanal carski èzol i heraklid-ski potpis na parite kaj makedonskite carevi do srednovekovieto. Podnego stoi tekstot „MAKEDON“. Lavjata koà vrz glavata na Aleksan-dar. Glava na lav ili {epi na carskite kov~eìwa, obetkite od Dion,


Stobi, Solun, Ohrid, Tre-beni{te, ne se nikakov im-port, kako {to objasnuva-at na{ive arheolozi. Toase heraklidski simbolivkoreneti kaj Makedon-cite. Prisutni se i u{temnogubrojni drugi simbo-li. Sonceto, lavot, zlatni-te maski, orelot, dabot, ne-venot, {titot kako son~evdisk, falangata, crveno-zlatnata boja i hlamidatase potvrda na identitetotna sè {to e makedonsko ianti~ko. Posveteni na mi-steriite, na svetili{tata,na tradiciite, makedonski-te kralevi, gi izvr{uvaleobredite na posvetenost igo odrùvale duhot na make-


Herakloviot Jazol {iroko primenuvan od makedonskite dinastii

Heraklo go ubiva Kentaurot


Mozaik vo Pela, makedonskata prestolnina

Mozaik vo Stobi

donskite voini i makedonskiot narod. Taa e su{tinata, bitot, karak-terot na Makedoncite, da ja neguvaat mitologijata, dodeka ne ja pretvo-rat vo stvarnost, kako {to toa go postignale vo IV vek pred Hrista. He-rakloviot zlaten jazol vo grobot na Filip Vtori ni simbolizirailjadnici zavrzani kraevi. Toa ne e Gordieviot jazol {to so me~ot gopresekol Aleksandar. Makedonskiot jazol treba da se razvrzuva so lo-gi~ki argumenti. Toa treba da se pravi i tie tro{ki niz istorijata,da se povrzat vo eden golem mozaik, vo vistinska slika za site postig-nuvawa na Makedonecot. Makedonskata mitologija se preto~uva vomitologiite na mnogu drugi narodi. Materijalnite dokazi niz istori-jata i arheologijata se isprepletuvaat so nastanite koga i kade {tovladeele Makedoncite so svoite carevi. Iluzorno e da se pi{uva za Fi-lip Vtori odvoeno od negoviot makedonski narod. Filip Vtori gi zas-tapuval site idei, èlbi i simboli na Makedoncite pa zatoa negoviotìvot pretstavuva najdobro zacrtana istorija na makedonskiot narod.

Mitologijata, neolitot, carstvoto, Filip Vtori i istorijatana Makedoncite do denes, toa e redosledot na nastanite.


Kleopatra Sedma - Makedonkata Aleksandar Treti - Makedonski

MAKEDONSKA CARSKA DINASTIJA

Makedonci po~nale da ja pi{uvaat svojata istorija so edno svoe vis-tinsko viduvawe. Vo svetot dosega svesno, nesvesno ili neuko se objasnuva-{e Makedonstvoto. So prepravawe i uni{tuvawe na dokazite na makedon-skoto veli~ie, sosedite, neprijatelite i svetot {to ne saka da ne priznae,ne moàt da ni go odzemat najsilnoto oru`je - logikata. Aristotelovatalogika e oru`je ili „orudie na umot“, kako {to veli samiot toj za nauka-ta, za zakonite na vistinitoto mislewe kaj lu|eto, sega i kaj kompjuterite.

- Aristotel e Grk, mi velat, ako bil Makedonec ne moèl da odivo Atina, }e go ubiele.

- Ako Aristotel bil „Grk“ ne moèl da ìvee vo Pela, im velam,Makedoncite }e go ubiele od istite pri~ini. Filip Vtori na Aristo-tela mu go doveril sinot, so site drugi princovi, na vospituvawe vo vre-me koga vodel ̀ estoki bitki so diplomatija i oru`je protiv Atina se doHeroneja. Vospituvaweto na sinot naslednik, Filip Vtori sigurnone bi mu go doveril na krvaviot neprijatel, tuku na Aristotela - Make-donecot. Aristotelovata filozofija e idninata na Filipovata ideo-logija i pobedi. Duri potoa Aristotel vlegol vo Atina, so okupator-skata makedonska falanga. Zarem zatoa go pravat „Grk“. Zarem Demostenne bil vo Pela so se Filipiki za da moli mir za Atina? Nikoj Demos-tena zaradi toa ne go pravi Makedonec, a moèbi treba.

Morame sogleduvawata da gi filtrirame i „falcot“ da go otfrla-me. Postojat razni verzii za toa dali postoime ili ne, dali imame carili ne, kaj sme i kakvi sme, od kade sme? Tie sme! Vo eden prekrasen den,vo grobot na eden Makedonec vo Egipet (Egejot) pronajden e „Ustavot nagradovite“ od Aristotel. Eden nepobiten fakt deka Aristotel nepi{uval za Atina, tuku gi prou~val ustavite na 130 gradovi - dràvi~-ki za da znaat makedonskite carevi kako da gi osvojuvaat i kako so nivda makedonstvuvaat, pove}e od trista godini. I u{te eden fakt. Predtriesetina godini, slu~ajno vo iskr{eni grnci pronajdeni se Kum-ranskite rakopisi i vo niv kompletniot popis na makedonskata dinas-

tija na carevi vo kontinuitet, od Karan 825 g., IX vek pr. Hr. do Persej.Vo Vavilon e najdena plo~ka na koja se zapi{ani makedonski kralevi naSeleukidite, Antiohite i Ptolomeite, se do Kleopatra Sedma. (Vidi Ro-doslovija na krajot od knigata). Tie hronologii ne se negiraat. Tie poma-


M A45 VEKOVEN CARSKI KONTINUITET

I M E G O D I N A TATKO/NUNKO PALATA

1. MINO Okolu 1.500 g. p. n. e. Ser A. EVANS Kiosos2. MAKE I DONE Okolu 1.400 g. p. n. e. Pela3. MIHO 10. PAN Gortiana4. NIKO 11. PETAR Atlanta5. RISTO 12. MATE Vardarski rid6. TANE 13. JOVAN Od niv se prezemeni imiwata7. GONE 14. NUFRE na mnogu prprpci i apostoli8. ILO 15. GORG9. PELAG 16. MARKO

KUMRANSKI RAKOPISI

17. KARAN 825-77818. KOIN 778-77419. TIRIMA 774-72920. PERDIKA PRVI 729-67821. ARGEJ PRVI 678-640 PERDIKA PRVI22. FILIP PRVI 640-602 ARGEJ PRVI23. AEROP PRVI 602-576 FILIP PRVI24. ALKET PRVI 576-547 AEROP PRVI25. AMINTA PRVI 547-498 ALKET PRVI26. ALEKSANDAR PRVI 498-454 AMINTA PRVI27. ALKET VTORI 454-448 ALEKSANDAR PRVI28. PERDIKA VTORI 454-413 ALEKSANDAR PRVI29. ARHELAJ PRVI 413-399 PERDIKA PRVI30. OREST 399-396 ARHELAJ PRVI31. AEROP VTORI 399-393 PERDIKA VTORI32. PAVZANIJA 399-393 AEROP VTORI33. AMINTA VTORI(TRETI) 393-369 ARHELAJ PRVI34. ARGEJ VTORI 365-363 ARHELAJ PRVI35. ALEKSANDAR VTORI 370-368 AMINTA TRETI36. PTOLOMEJ ALOR 368-365 AMINTA TRETI37. PERDIKA TRETI 365-356 AMINTA TRETI38. AMINTA ÊTVRTI 359-359 PERDIKA TRETI39. FILIP VTORI 359-336 AMINTA TRETI40. ALEKSANDAR TRETI 336-323 FILIP VTORI41. FILIP TRETI ARIDEJ 323-317 FILIP VTORI42. ALEKSANDAR ÊTVRTI 323-309 ALEKSANDAR TRETI43. ANTIPATAR 323-319 ALEKSANDAR TRETI44. KASANDAR 315-297 ANTIPATAR45. FILIP ÊTVRTI 297-297 KASANDAR46. ALEKSANDAR PETTI 297-294 KASANDAR47. ANTIPATAR VTORI 297-294 FILIP ÊTVRTI48. DIMITRIJA PRVI 294-288 ANTIPATAR VTORI49. PIR EPIRSKI 288-284 DIMITRIJA PRVI50. LIZMAH 288-281 DIMITRIJA PRVI51. PTOLOMEJ SILNI 281-279 LIZIMAH52. MELEGAR 279-279 PTOLOMEJ SILNI53. ANTIPATAR VTORI 279-274 MELEGAR54. SOSTEN 279-277 ANTIPATAR VTORI55. DONE (ANTIGON) VTORI 277-239 DIMITRIJA PRVI56. DIMITRIJA VTORI 239-229 DONE (ANTIGON) VTORI57. DONE (ANTIGON) TRETI 229-221 DIMITRIJA VTORI58. FILIP PETTI 221-179 DONE (ANTIGON) TRETI59. PERSEJ 179-168 FILIP PETTI60. FILIP [ESTI 168-148 PERSEJ61. ALEKSANDAR [ESTI 148-142 FILIP [ESTI

Rodoslovie na makedonskite kralevi spored Kumranskite rakopisi

gaat da se identifikuva sèdrugo {to go sozdavale Makedoncite na iku-menskite prostori. Vo eden papirus vo Egipet sve{tenicite napi{alekako Aleksandar e proglasen za faraon. Mnogu zapisi, dogovori, steli,patokazi, bisti, moneti ni soop{tuvaat po ne{to. Da ja pogledame ta-belata na makedonskite carevi. Spored Kumranskite rakopisi FilipVtori e na 23-to mesto po tatko mu Aminta Treti. Vo centarot na tabe-lata Filip Vtori - Makedonecot kako da e vo centarot na svetskite zbid-nuvawa od toga{ do deneska.

Mnogu podatoci za Makedonskata dinastija se osiroma{eni. Seznae za sli~noto ureduvawe na toa {to go opi{uva Homer vo Ilijadata iOdisejata. Vo Makedonija nemalo ropstvo, tuku rodovsko ureduvawe soplemenski voda~i. Narodnoto sobranie go so~inuvale site Makedonci,sposobni da nosat oru`je i obu~eni vo voeni ve{tini. Plemstvoto, vojska-ta, slobodnite selani i narodot se upravuvale spored makedonskite zako-ni. Koga Engels go pi{uval deloto „Poteklo na privatnata sopstvenost,familijata, dràvata“, kako vo predvid da go imal tokmu makedonskotoop{testvo. Toj proces se odvival so pogolemi familii zdruèni vobratstva, nekolku bratstva bile rodovi i nekolku rodovi go so~inuva-le plemeto i narodot na ~elo so plemstvoto i plemenskata aristokrati-ja. Site pomali ili pogolemi grupi bile krvno povrzani so zaedni~kiArgeadov gen (star, arhai~en, arheolo{ki, aro ili Arhelo). Toj procesna sozdavaweto golema dràva na makedonskite kralevi go zavr{ilFilip Vtori so obedinuvawe na site plemiwa na teritorijata na Make-donija. Gi udrile temelite na silnata makedonska dràva i go trasiralepatot kon slavata na Aleksandar Makedonski. Vo svetskite istorii isovremenite filmovi gi pretstavuvaat Makedoncite kako varvarskopleme na ov~ari i kozari od koi Filip Vtori napravil falanga. Nasekoe vakvo tvrdewe treba da upatime pofalba za Filipa, i da se pra{a-me kako uspeal od „divite i prosti“ Makedonci da sostavi takvi timo-vi koi uspeale da napravat kopja dolgi {est metri, timovi {to izgradi-le pati{ta, gradovi, teatri i {to sozdale nebroeni umetni~ki delanasekade do kade {to stignale vo svetot. Tolku „divi i prosti“ gi pret-stavuvaat, a tie, Makedoncite, bile i ostanale naju~eni i najnadarenilu|e otsekoga{, kakvi {to nemalo drugi takvi vo svetot.


Pred toa, isto takva politika, sproveduvale site prethodnikralstva so zaedni~ki interes na site Makedonci. Site sklu~uvalesojuzi, dogovori, trgovski vrski so Argejskiot rod na Heraklidite -Makedonci. Site koristele uslugi i se obiduvale da gibnat vo Make-donskata nezavisnost. Toa e pri~inata za golemata voinstvenost naMakedoncite. Poznato e deka u{te Aminta Prvi im daval „zemja i vo-da“ na Persijcite, odnosno pat za napad na Atina i drugite grad - drà-vi~ki do Peloponez. Kaj Polibie vo Vtorata kniga opi{an e slu~ajkako Sparta postapila kon persiskite pratenici koga od niv pobara-le „voda i zemja“. Pratenicite bile frleni vo bunar i zatrupani sozemja, so {to im go „ispolnile“ baraweto - im dale i voda i zemja. Vo Per-sija bil praten odgovor deka go zadovolile nivnoto barawe. Tie vojnitraele 150 godini i ne bile samo persisko - atinski, tuku bile vovleku-vani u{te Teba, Arg i Sparta i site edni kon drugi. Za toa vreme, ma-kedonskata dràva, monarhija, so nasleden kralski rod jaknela i sepodgotvuvala za svojot najgolem nastap na politi~kata scena, za obedi-nuvawe na narodite od celiot svet so kosmoplitska filozofija.

Za Aleksandar Prvi se znaevo svetot po negovite zlatni mo-neti so vrven kvalitet, izgravi-ran kowanik so kopje. Od toga{,po tradicija, site Makedonci navladetelskiot tron, monetokova-weto go dovele do nenadminato so-vr{enstvo so svoj lik na parata idràvni belezi na opa~inata. Votoa vreme Atina ne bila monarhi-ja i nemala pravo da kova pari. Po-docna se pojavila „utkata“ kakopredvestie za kobnite porazi i is-~eznuvaweto na taa dràva. Alek-sandar Prvi poznat e spored He-rodot, po toa {to na Persija nesamo {to i dal „voda i zemja“, tu-


ALEKSANDAR PRVI 498 - 454 g. pr. Hr.

Moneta od vremeto na Aleksandar Prvi

ku i li~no u~estvuval protiv Atina vo prvite borbeni redovi. Go na-rekuvaat „filhelen“, demek prijatel na Helenite, zatoa {to no}e, gonapu{til logorot (taborot) i oti{ol da gi predade persiskite i ma-kedonskite vojski na atiwanite. Ova e klasi~no laìrawe na isto-rijata, bez poznavawe na moralot na carevite. Spored Plutarh i So-lonovite zakoni se „mreà za sitnite komarci“ - krupnite yverkite{ko se fa}aat i toa ne so zakoni i pajaìna. Od drugi izvori se znaedeka carskite dinastii imale sorabotka i razbirawe i krvni vrskivo monarhiite od Persija do Makedonija. Aleksandar Prvi ja omaìlsestra si Gigea za Bubel, persiski blagorodnik i ne bil „filhelen“.

Pred krajot na V v. pr. Hr. so persiska pomo{ zavr{eni se Pelo-poneskite vojni me|u Sparta i Atina. Vo toa vreme vo Makedonija vla-deel Arhelaj Prvi. Toj so svoite reformi postignal uspeh {to ne mo-èle da go postignat nitu 8 carevi pred nego i 10 drugi po nego, sè dovladeeweto na Filip Vtori.

Arhejlaj Prvi vo svoetovladeewe so Makedonija poznat epo gradeweto kako i pove}eto ma-kedonski monarsi niz svetot dokrajot na toj milenium i podolgovreme. Arhelaj izgradil mnogugradovi, pati{ta, svetili{ta iteatri kako tie vo Dion, Ege, Pe-la. Ja izgradil Pela i ja premes-til carskata prestolnina od Ege.Vo toa vreme zapo~nal da gi gradimakedonskite gradovi ponasever,podaleku od krajbre`noto pirat-sko ograbuvawe i koloniziraweod strana na atiwanite. Taka nik-nuvaat makedonski gradovi okoluStobi, Ber, Voden, Krenida, Pid-na, Olimp, Larisa i onie gradovi{to sega se iskopuvaat okolu Var-


ARHELAJ PRVI 413 - 399 g. pr. Hr.

Moneta od vremeto na Arhelaj Prvi

darski rid i vo Pelagonija, Valandovo, po dolìna na carskiot pat {togi povrzuval makedonskite plemiwa vo edna makedonska dràva. Ne-koi sèu{te ne se otkrieni. Toj pat odel od Apolonija na Jadran do Crnomore i do Persepol i Suza na persiska strana. Po toj pat Arhelaj i Kirrazmenuvale stoki, delegacii, pohodi. Po toj ist pat Persija ja napa|a-la Atina. Po toj carski pat Filip ja {irel Makedonija a po nego pomi-nala i falangata na Aleksandar odej}i kon istok kade {to izgradil car-ski pati{ta do Indija. Site znaat deka toa se makedonskite pati{ta{to gi gradela falangata za da go povrzat celiot svet vo edna dràva.Ostatocite od carskiot pat niz Makedonija se zabele`livi i do denesso adaptivno ime „Via ignacija“ kako da se rimski pati{ta. Po toj patod dvete strani niz Makedonija se zbieni Apolonovite svetili{ta itipi~nite makedonski gradovi so ulici pod prav agol, {to kako modelprodolùva vo Aleksandriite, makedonskite gradovi po svetot {to dodenes go nosat i se gordeat so imeto na nivniot graditel.

Makedonskite carski gradovi imaat ne{to zaedni~ko. Site se gra-deni na pregledna viso~inka. Tip na palata so kolonadi, statui, mozaici.Me|u palatite - sredi{te plo{tad. Vo blizina Liceum – carska {kolaza blagorodnici, Muzeum, Stadium – za ve`bi na regrutite, pa sveti-li{te na Apolon, Artemida ili Asklepio so izvor vo sredi{teto – Ro-tonda. Potoa, na istoto mesto, za isti nameni, niknuvaat bazilikite –carskite krstilnici i le~ili{ta. Najvaèn od se bil teatarot, sozda-den za slava na pobedi, pretstavi, svadbi, za celiot javen ìvot, {tose odvival pred carot, falangata i narodot. Takov bil rasko{ot pomakedonskite gradovi kade {to ìveelo plemstvoto. Toa ni go poka-ùvaat site iskopini kade {to postoela neolitska gradba, potoa kral-ski ku}i, srednovekovni tvrdini i sovremeni gradovi. Pod sovremeni-te gradbi vo Ohrid se otkopa teatarot a pod ku}ite leì makedonskataLihnida so zlatnite maski, so parite na koi se gleda izgraviran ~un voezeroto i najubavite mozaici vo svetot. Pod ku}ite vo Skopje leìJustinijana a se gleda samo mostot, tvrdinata i vodovodot {to gi ko-ristele i Samoil i Volka{in so sinovite. Sè toa postoelo od 9 do 5v. pr. Hr. kako {to se gleda od iskopinite vo Trebeni{te, Lihnida, He-raklea, Stibera, Stobi, Nerezi, Marvinci, Dion, Ege, Kabul...


Dokazite za makedonskata kultura zastapeni se vo site periodi predi po Filip Vtori i Aleksandar Treti Makedonski i tie se tvorbi,zamisli i ostvaruvawa na Makedonecot. Takvi gradovi sozdavala mo}-nata makedonska dràva a ne grad - dràvi~ki {to ìveele od pirat-stvo i grabeì.

Arhelaj Prvi so pravo se narekuva mecena. Vo svoite carski pa-lati, teatri, biblioteki imalo mesto za li~ni carski lekari, arhitek-ti, filozofi, glumci, poeti, slikari, istori~ari i razni sovetniciod site oblasti. Carskoto bogatstvo moèlo toa da si go dozvoli, a ne grad– dràvi~kite, Arhelaj gi sobral vo svojot dvor najvidnite lu|e od toavreme i im ovozmoìl mirni uslovi za rabota. Toa se Evripid, Tuki-did, Agaton, Herim, Timotej, \or|ija, Hipokrat, Zeskid... Samo Alek-sandar okolu sebe imal mnogu pogolem broj na nau~nici i umetnici. Za-edno so kralskite drugari i falangata toa bila najgolemata patuva~kaìva laboratorija vo svetot {to go ostavila makedonskiot duh da zra~i.Vo svetskata literatura pohodot na Aleksandar go narekuvaat ekspedi-cija. So pravo toa i bil, nau~na ekspedicija, {to ja promenila slika-ta za svetot i narodite, so novi znaewa i otkritija, {to na toj svet mu gidaruvale Makedoncite.

Tvore~kiot duh na site pridru`nici Aleksandar bogato go nag-raduva. Toa go pravel i Arhelaj.

Arhelaj Prvi vo svoeto dvaesetgodi{no vladeewe gi pro{irilgranicite na Makedonija do Pidna i Larisa vo Tesalija. Ja zacvrstilcentralnata vlast. Ja zajaknal vojskata i vooruùvaweto. Na Atina iprodaval hrana, gradeèn materijal, drvo za brodovi, vesla, katran,

Koga Evripid i Agaton pobegnale od Atina po ubistvoto na Fidie,Sokrat, Protagora... Arhelaj gi primil vo Pela i im ovozmoìl us-lovi za rabota. Za po~etok im daval po dva talanta, a toa iznesuva-lo 60 kilogrami zlato. Umetnicite uìvale vo rasko{ot na car-skiot dvor isto kako i samoto carsko semejstvo i ostanatotoplemstvo, narodot i falangata. Site umetnici, lekari, filozofi,imale carsko poteklo pa zatoa ìveele, se {koluvale i rabotele vocarskite palati.


smola i sè drugo {to go nemalo vo Atina. Makedonija izobiluvala vobogatstva od {umite, dolinite, lovi{tata, rudite... Za toa ni svedo~ivisokiot stepen na izgradba i izrabotka na orudija, sadovi, nakit. Ape-titot na Atina po makedonskite surovini rastel, isto kako {to i de-nes, {to ni go pusto{i stopanstvoto (mermerite, rudite, tutunot,zemjodelieto).

Toa doveduvalo do postojani sudiri so posegawe po makedonsko-to krabre`je na Egejot i ostrovite. Toa go doznavame i od borbata nadrugite makedonski monarsi.

Po smrtta na Arhelaj Prvi, za deset godini vo Makedonija, sesmenile trojca vladeteli. Arhelaj Vtori, Aminta Vtori i Pausanie.Vo toa vreme nekoi plemenski voda~i vo Makedonija se obiduvale dase otcepat od centralnata vlast na makedonskata dràva.

Sepak, ulogata na carot kako prvosve{tenik na misteriite iobredite vo Apolonovite svetili{ta, Dionisiskite proslavi i Olim-piskite igri ne go dozvoluvale toa. Mitologijata stanala potkrepaza obedinuvawe i cvrsto vladeewe so plemenskite sojuzi vo dràvata.I pokraj neredite, od Arhelaj Prvi do Aminta Treti site makedonskipokraini na Ilirite, Tesalcite, Halkidicite, Trakite, Lihnidite,Peoncite, Argejcite i Pelagoncite si ostanale makedonski. Vo po~e-tokot na IV vek pred Hr. Makedonija beleì razvoj i rasko{na grad-ba na gradovi. Atina edvaj preìvuvala. Atinskata dràvi~ka bilate{ko raneta i krajno iscrpena po triesetgodi{nite Peloponeskivojni i persiskite osvojuvawa, bila vazalna, protektorat na tie {toja pobedile, Sparta i Persija. Izlezot go barala kon Makedonskatadràva {to sè pove}e zajaknuvala. Za~estile piratskite ograbuva~kinapadi a Atina vodela o~ajna borba za odrùvawe na pomorskiot patna ìto, patot od Atina do Crnomorieto. Povremenata agresija vrzmakedonskoto krajbre`je }e ja razre{uva i Filip Vtori. Mnogutesudiri, sojuzi, dogovori i diplomatski pregovori i pokraj toa {to id-ninata i progresot na svetot se nayiraat vo makedonskata monarhija ane vo grad - dràvi~kite. Filip Vtori moral postojano da gi razre{u-va, pove}e od dvaeset godini, site nasledeni problemi so koi se sudru-val i negoviot tatko Aminta Treti.


Aminta Treti so doa|awetona vlast gi smiril vnatre{nitenemiri. Zel nevesta od Linkesti-da, princezata Evridika. Taa murodila tri sina: Aleksandar Vto-ri, Perdika Treti i Filip Vtorii }erka Rina. Zel i druga èna Gi-geja i taa mu rodila tri sina: Arhe-laj, Aridej, Menelaj. Taka FilipVtori bil opkruèn so golem brojbra}a, princovi, bratu~edi, vnu-ci, bil vujko i ~i~ko i gi povrzalokolu sebe rodninite i generacii-te od makedonskite carski fami-lii. Na golema dràva so golema te-ritorija i trebala golema carskafamilija za da se bori i da vladee

vo site gradovi. Aminta Treti imal buren ìvot i postojana borba votekot na celoto svoe vladeewe. Takva bila sudbinata na site makedonskicarevi. Borbata koja ja vodel Arhelaj Prvi za zacvrstuvawe na central-nata vlast na makedonskata monarhija mu se replicirala i na Aminta.Istorijata se povtoruvala. Ilirskoto pleme se obidelo da se osamo-stoi i ja napadnalo Linkestida. Ne e jasno zo{to vo Pelagonija se smes-tuvaat: Peonci, Iliri, Linkestidi i dr. plemiwa koga se znae deka tiene se dràva, tuku oblasti, sostaven del od edinstvenata makedonska dr-àva. Aminta ne moèl da se otkaè od Linkestida, dobil pomo{ odTesalija i Halkidik, gi ograni~il Ilirite, gi odbranil roditelite,bra}ata, narodot na caricata Evridika. Linkestida, Pelagonija, Ores-tija, ... bile centarot na Makedonija. Ilirite, Dardancite, Trakite,Tesalcite kako periferni plemiwa se vklopuvale vo Makedonija iako povremeno pod tu|o vlijanie sakale da se osamostojat. Makedonski-te kralevi go odrùvale edinstvoto ponekoga{ so sojuzi, dogovori iliodrùvawe na nekoi lokalni prava. Site plemiwa davale vojska (kakoTesalskata kowica), gi po~ituvale son~evite simboli i gi poddrù-


AMINTA TRETI 393 - 369 g. pr. Hr.

Tatkoto na FILIP VTORI

Moneta od vremeto na Aminta Treti

vale reformite. Duri na Av-doleon, od Peonija, mu bilodozvoleno da kova moneti so sim-boli i pismo kako makedonsko-to. Za da ja isprobaat silatana sekoj vostoli~en vladetelnekoi plemiwa se buntuvale izatoa makedonskite kralevipostapuvale na ist na~in: ne-kade so borba, nekade so dogo-vori, nekade so pogolemi pra-va. Taka i Aminta napravilvoen sojuz so Halkidik vo trae-we od 50 godini. Gradot Olintpobaral toj sojuz da se pro{i-ri na celoto krajbre`je na ma-kedonskite gradovi. Toa bi zna-~elo pogolemo vlijanie na Atinapreku halkidi~kite gradovi.Aminta se sprotivstavil na toai ja povikal Sparta na pomo{.Vo 382 g. p Hr. Sparta go zazelaOlint so svoja vojska i po~na-la brzo da napreduva kon make-donskite krajbre`ni gradovi.Toga{ Atina po povik na Amin-ta, do{la da se bori protivSparta, neprijatelkata u{teod Peloponeskite vojni. Dva-ta polisa kako da ja prodolì-le Peloponeskata vojna, sega,na makedonska teritorija.


Evridika, majkata na Filip Vtori

Olimpija, majkata na Aleksandar

Aleksandar Vtori prodol-ìl so istata politika – da se odr-ì pro{iruvaweto na Makedo-nija. Se upatil vo Tesalija da go

protera Aleksandar Ferski od Larisa. Tesalcite ja povikale Teba sovojskata na Pelopida za da gi proteraat Makedoncite. Vo 368 g.pr. Hr.Aleksandar Vtori bil ubien po {to e sklu~en dogovor i mir na {te-ta na Makedonija. Filip Vtori e odveden vo zalo`ni{tvo vo Teba.Mladiot 12 godi{en princ od blizu i od vnatre gi doìvuval opasni-te demokratii na grad - dràvi~kite, ja prou~il „Svetata ~eta“ od Del-fi. Li~nosta na Filip Vtori se gradela vrz soznanieto za nepravditenad Makedonija. Re{en seto toa da go ispravi i da go kazni, dolgo raz-misluval i ja planiral idninata na Makedonija i svetot.

Perdika Treti se pokaàlkako dalekuviden i sposoben vla-detel nalik na negovite pretci.Borbata na Atina so Halkidik, ko-ja ja iniciral u{te Aminta, Perdi-ka ja poddràl, sakaj}i da go osla-bi Olint. Koga Atina se zasililai posakala da go osvoi Amfipol,Perdika se premislil i javno is-kaàl neprijatelstvo kon Atina,ispratil voena pomo{ i go za{-titil Amfipol i celoto make-donsko krajbre`je. Konfliktiteza Olint, Larisa, Amfipol i Apo-lonovite svetili{ta dolgo traelei se povtoruvale i se prenesuvale

se do Filip Vtori. Perdika gi smiruval obidite za nemiri, gi obedi-nuval plemiwata, ja zasiluval nadvore{nata politika i mu gi prenelna Filip site nere{eni problemi kako zapletkan jazol okolu Makedo-nija. Otkako go vratil Filipa od zalo`ni{tvoto vo Teba, Perdikamu ja dal Pelagonija so Linkestida na upravuvawe. Pet godini podoc-


PERDIKA TRETI 365 - 356 g. pr. Hr.

Moneta od vremeto na Perdika Treti

ALEKSANDAR VTORI370 - 368 g. pr. Hr.

na Filip Vtori stanal car na Makedonija, priznat od site drugi krale-vi i dràvi. Od makedonskite carski familii zapo~nuva rodoslovietona site evropski carski ku}i sèdo denes. Toa se ubavi, sposobni i hrab-ri lu|e kako {to gi gledame na statuite, bistite od mermer, mozaicite imalite remek dela - likovite (profilite) na site makedonski moneti.Toa se pretstavnicite na belata rasa koja postignala uspesi na sitepodra~ja, kako i na nau~noto i umetni~koto pole. Toa se Makedoncite{to prvi vospostavile dràva kako svetska imperija, so site ustanovii so diplomatija. Toa se tie Makedonci vidni na globusot na zemjinatatopka opfateni vo site meridijani, pretstaveni vo evropskite encik-lopedii.


Moneta so natpis Herakleja

Moneta so likot na Filip Petti Moneta so likot na Persej

FILIP VTORI – MAKEDONECOT

Vo godinite na celiot IV vek pr. Hr. vo Makedonija prodolùvanevideniot npredok i razvoj bidej}i vo nea ìveele, rabotele i tvo-rele najmo}nite lu|e. Vo vremeto na Filip Vtori rodeni se Aristo-tel i Demosten. @iveel i Platon koj{to ne napi{al nitu eden redni za Filip Vtori nitu za Makedoncite. Ne moème ni da gi nabroi-me site {to go odbeleàle vekot so nastani od Makedonija, so borba,gradbi, umetnost i pi{uvawe. Vo Pela ìveel i pi{uval carskiot is-tori~ar Teopomp. Kade se tie 40 knigi za Filip Vtori? I 40 - te knigiod Polibie za makedonskata istorija. Od Tukidid, od Biblijata i evan-gelijata, od Ruf, od Diodar, od Plutarh, od Justin, od Arijan, od Laerciei od samiot Aristotel?

Kaj site niv, koga se zboruva za Makedonecot, odedna{ spisiteis~eznuvaat ili se prerabotuvaat. Za Demosten sè{to rekol i napi{alprotiv Filip Vtori i Makedonija se ~uva, se preveduva i se pokaù-va. Kako da ne znaat deka negacijata e mnogu dobra afirmacija. I de-neska mnogu u~eni lu|e go umnoùvaat plagijatot. So koj um i so kojrazum? Ni da vidat ni da sfatat so logikata koja im ja dal Aristotel nalu|eto kako osnova i za informatikata preku zakonite na logikata.Nikako da go sfatat Filip Vtori – Makedonecot, nitu negovite dela.U{te vo negovo vreme Teopomp }e re~e: „Filip Vtori e najsilniot ma`vo Evropa“.

Eve sme vo dilema so {to da otpo~neme da pi{uvame za Filip Vto-ri. Dali za Filip kako ~ovek, Filip - carot i voinot, Filip i falan-gata. Filip i gradbite, teatrite, gradovite? Filip vo mirovnite do-govori i sojuzi. Filip vo Olint, Fokida, Lokrida, Amfiktionite iliHeroneja? Sè mora da se opfati kako sistem, kako nauka, tvore{tvo.So {to i da go dopreme Filip, go gledame vo sprega na vrvna filozo-fija i vrvna organizirana dràva na Makedoncite so podloga na nauki-te i filozofijata na Aristotel.


Ima samo tri krvni grupi i tri rasi: Makedonidi, Mongoloidi iNegridi. Site drugi se mulati.

Koga Filip Vtori se rodilkako tret sin na Aminta i Evridi-ka imal sè{to moè da imaat car-skite sinovi vo Pela, od rasko{

do obrazovanie. Filip Vtori u{te kako dete go nasledil pravoto naprvosve{tenstvoto. So voveduvaweto vo makedonskite misterii, raste-l kako div, nadmen, umen, presretliv na sudbinata na posvetenite car-ski sinovi. Rano gi isprobal blagodetite na Dionosiskite ~estvuvawa.Na vinoto mu ostanal veren kako i site Makedonci. Vinovata loza se


Filip Vtori - kako Apolon na zlaten stater.

FILIP VTORIOD PRINC DO VOIN

{irela po makedonskite teritorii niz svetot. Kakov pronajdok za naz-dravuvawe! Da ne bil toa ambrozium na Bogovite i Dionis? Ako ne e,zo{to toga{ pretstavuva pri~est vo hristijanstvoto? Vino ne pijat nimuslimanite, ni Evreite, ni budistite. Kolku samo pehari, grnci, zlat-ni ~a{i, napravile Makedoncite! Kolku grozdovi i vinova loza gleda-me izvajani vo na{ite statui na Dionis! Aj na zdravje, Makedonci.

Mladiot Filip Vtori bil posveten i na Samotra~kite misterii,bahanalite i Apolonovite svetili{ta. So niv rakovodele sve{teni-ci od carska loza. Tamu se sretnuvale carskite naslednici. Tamu FilipVtori ja zapoznal Olimpija i se oènil so nea. Na Samotri~kite mis-terii im bil posveten Herodot, Orfej, Pitagora, a posebno ènite odMakedonija, ~ii sve~enosti se odrùvale vo ~est na Artemida. Duri Fi-lip Vtori bil vo zalo`ni{tvo vo Teba ne mu bile skrateni amfikti-onite vo Apolonovoto svetili{te vo Delfi. Seto toa vlijaelo vrz for-miraweto na cvrstiot karakter na Filip i negovata re{enost kako dago osvoi rakovodeweto i za{titata na svetili{tata pa gi osvoil sitepati{ta i po zemja i po voda od Heroneja do Peloponez. Potoa, otkakobrat mu Perdika go vratil od zalo`ni{tvo, dobil uprava vrz Pelago-nija i Linkestida na 17 godi{na vozrast. Na taa vozrast gi zamislili potoa gi izgradil pelagoniskite gradovi: Herakleja, Stibera, Alko-mena, Pelagonija, Lihnida i drugi. Go ostvaril toa {to go namislil.Go razvrzuval makedonskiot jazol i ja turkal Atina me|u spilite i mo-reto, tamu kade {to pripa|a.

Pove}e od sto godini, za da gi ostvari svoite interesi i nameri,Atina gi vovlekuvala i drugite gradovi vo pomorski sojuzi, Filipikii sveti vojni. Pove}e od sto godini Atina pravela primirja so sekojMakedonski kral od Arhelaj do Aleksandar Makedonski. Pove}e od stogodini Atina gi napa|ala makedonskite gradovi. Filip Vtori toa znaeli go sfatil ne kako ogor~enost, ne kako odmazda, tuku kako potreba da sestavi kraj na tie povtorni ograbuvawa. Sfatil deka presmetkata soAtina treba da bide temelna i kone~na, ja sfatil svojata uloga vo toai po~nal da se podgotvuva. êkal, planiral, prou~uval i podgotvuvaledna izvonredno dobro smislena taktika: postepeno da napreduva i dapridobiva grad po grad.


I pokraj sè Filip Vtori - ~ovekot sedum pati se ènel, se vese-lel, go nazdravuval ra|aweto na svoite deca i ja {irel makedonskatakrvna vrska za pocvrsto obedinuvawe so srodnite rodovi. Vo seto toabil sli~en na tatko mu Aminta Treti i na site makedonski familiiod plemstvoto i obi~niot narod. Se oènil so Tesalka, so Molo{ka,Makedonka, samo ne so atinska hetera. Vnimaval. Makedonskata famili-ja i makedonskata èna, kako Golemata Majka, da go ~uva ~isto ogni{te-to, ku}ata, potomstvoto. Na site poliwa trebalo da se afirmira Make-donija so otstranuvawe na pri~inite a ne posledicite na sostojbite{to gi zateknal i gi nasledil Filip Vtori.

Kako {to Aminta so èneweto so Evridika gi povrzal pelagonis-kite kneèvstva, istoto toa go postignal Filip Vtori ènej}i se soOlimpija od Epir. I so drugite brakovi Filip go postignuval istiotefekt. So rodninskite vrski i kowicata od Tesalija zasekoga{ osta-nale vo sostav na falangata. Brakovite, dogovorite i diplomatijatana Filip Vtori mu go olesnile sproveduvaweto na site zamisli i refor-mi za makedonskata dràva koi dovele do eden eksploziven napredokna istata.

Makedonija po Arhelaj Prvi,Aminta Treti i Perdika Treti sena{la vo ista politi~ka sostojbakako pred 50 godini. Zna~i na Fi-lipa mu pretstoelo istoto pre-

ureduvawe, jaknewe i pro{iruvawe na Makedonija. Filip Vtori znaeldeka toa mora da go napravi sam, so svojot narod, za svojata Makedonija.Prvo {to prezel mladiot 22 godi{en car pobaral priznavawe od sitekralevi i plemenski voda~i na svojata teritorija. Vo Pela go dovelceloto plemstvo od site provincii. Im ovozmoìl carski ìvot vo pa-latite. Site plemenski voda~i gi vovel vo armijata i dvorskite cere-monii. So toa gi oslabnal nivnite plemenski pozicii za eventualniseparatisti~ki idei. Gi pridobil Molosite od Epir so ènewe na}erkata Olimpija od Neoptolomej. Podocna toj go postavil za kral naEpir, bratot na Olimpija, Aleksandar Molos. So toa na Filip Vtorimu bila obezbedena poddr{ka, pa duri edno vreme Makedonija dobi-


FILIP VTORI 359 - 336 g. pr. Hr.

CAR NA MAKEDONIJA

la Molo{ki car - Pir. Toj ja branel Makedonija od Rimjanite. Poz-nata e „Pirovata pobeda“ i zborovite: „So u{te edna vakva pobeda }ene snema“. Filipovata taktika vo borbite bila da ima {to pomalku`rtvi na falangata. Koga toa bilo potrebno èstokiot car u{te po-èstoko udiral.

Filip Vtori so darbata za komunikacija sozdal cvrsti vrski sorodninite, narodot i carskite drugari u{te od detstvoto. Toa bilofundament za ponatamo{no edinstvo i mo} na falangata.

Sekoj makedonski vladetel posvetuval golemo vnimanie na obra-zovanieto na svoeto potomstvo i generaciite. Za toa ni zboruvaat grad-bite na palatite, svetili{tata, liceumite, gimnaziumite, asklepija-dite i drugi {koli. Pela u{te od vremeto na Arhelaj bila najgolemobrazoven centar. Aminta u{te pove}e ja ukrasil Pela kako novaprestolnina na Makedonija. Aminta po rodninska linija gi donel rod-ninite od Pelagonija i Linkestida kako carski drugari na svoitesinovi. Site tie princovi stanale Filipovi generali. Pogolem brojod niv bile i generali na Aleksandar Makedonski i idni carevi vomakedonskata dràva.

Filip se druèl so Aristotel, Teopomp, generalite princovi,rodnini i site koi {to ne{to zna~ele vo toa vreme. Toa bile Eshin,Hipokrat, slikarot Apel so tajfata, skulptorite Lisip, Skopas, Leo-har, Praksitel... Tie rabotele niz Makedonija so svoi rodnini i nas-lednici, inèneri, graditeli, nau~nici. Bile Filipovi prijateli isovetnici, Zad sebe ostavile {koli, teatri, palati i mnogubrojnivrvni umetni~ki dela.

Carskite drugari od detstvoto i {koluvaweto na Filip Vtorise najslavnite li~nosti od toa vreme.

ARISTOTEL, sinot na Nikomah, vrsnik na Filipa i pret-stavnik na nau~nata i medicinskata {kola po tradicija bil kralskilekar i filozof. Go podu~uval Filipa vo govorni{tvo na {to FilipVtori bil gord i se falel deka bil najdobriot govornik, {to mu po-mognalo da go predvodi makedonskiot narod i falangata so tolkavuspeh. Se {to Filip Vtori nau~il od Aristotela pobaral od nego na


istoto da gi nau~i i Aleksandar i negovata generacija carski drugarina koi im bil glaven u~itel i sorabotnik.

HIPOKRAT, so sinovite Tesal i Drakon, zetot na Polib i dru-gite od tajfata na lekari bile sovremenici na Filip Vtori. Tie vo Pe-la za Aminta i Perdika ja napi{ale Hipokratovata zakletva i go vos-postavile farmacevtskiot znak na zmija obvitkana okolu stap i zmijavo racete na Asklepio, kako i okoluAkesa, Lako, Panikeja, Agleja i Hi-gieja, Mahaon, Telefor i Polidajron }erkite i sinovite Asklepio.

Vo arheolo{kite nao|ali{ta niz Makedonija, vo bolnicite As-klepijadi se nao|aat nivnite skulpturi zaedno so mnogubrojni medi-cinski instrumenti.

TEOPOMP, ìveel vo Pela so Filipa i gi prou~uval istoris-kite nastani. Napi{al „Istorija za Filip Vtori“ vo ~etiriest knigi.Filip ne se lutel koga Teopomp go opi{uval kako ènkar i pijanicazatoa {to Filipovite doblesti bile nenadminlivi.

PARMENION, so svoite tri sinovi u~estvuval vo site bitkii na Filip Vtori i na Aleksandar Makedonski. Bil izvidnica so delod falangata i go predvodel levoto krilo na carskata kowanica. Bilglaven sovetnik i eden od komandantite vo site bitki i opsadi {to givodel Filip Vtori. Golemata uloga na Parmenion kako strateg na Alek-sandar Makedonski e op{irno opi{ana vo literaturata. Negoviot sinFilota bil raven na Aleksandar i sekoga{ javal do kowot na carot a nasve~enostite sekoga{ sedel do nego. Parmenion komanduval so levotokrilo na falangata i se grièl da ne bide zagrozena komorata i hranata.

KRATER, Filipoviot drugar i general uìval golema doverbame|u carevite, borcite i narodot. Krater e edinstveniot general {tovo Hidasp go nagovoril Aleksandra da ja vrati falangata doma. Nemumu bile dovereni veteranite bezbedno da gi vrati vo Makedonija. Kra-ter bil imenuvan za edinstven upravnik na site delovi na makedonska-ta dràva so carski ovlastuvawa. Krater bil naslikan od Apel vo bli-zina na Aleksandar i vo mozaikot koga Aleksandar se bori so lav, Kraterotstrana so me~ot v raka ja sledi borbata podgotven da pomogne ako


ima potreba za pomo{. Krater od Linkestida bil rodnina na FilipVtori i Aleksandar Makedonski preku Evridika i bil sovetnik i te-lohranitel na carot i carskoto semejstvo. Ako Antipatar bil upravi-tel na Makedonija vo Pela vo odsustvo na Aleksandar, Krater bil nazna-~en za upravitel na celata makedonska imperija.

ANTIPATAR, bil namesnik i zamenik na carot vo Pela. FilipVtori nikoga{ ne oti{ol vo Atina, a namesto nego Antipatar so Alek-sandar i carskite drugari im gi pro~itale na atiwanite uslovite, poHeroneja, za da znaat kako treba da se odnesuvaat pod makedonskatavlast. Antipatar ja kontroliral pobedenata Atina i ne dozvoluval ni-kakvi pobuni. Pobedil vo Lamiskata vojna po {to bil bogato nagradenod Aleksandar. Sinot na Antipatar, Kasandar, se oènil so }erkata naFilip Vtori i go prodolìl makdonskiot carski rod.

ATAL, general od carsko poteklo, bil vujko na poslednata Fili-pova èna, princezata Kleopatra i dolgo sorabotuval so Parmenion idrugite Filipovi borci. Kleopatra mu rodila na Filip Vtori dve deca.

EVMEN, carskiot drugar na Filip Vtori, stanal sekretar nacarot {to gi beleèl site nastani, go izvestuval Filipa za sèi ja pod-gotvuval negovata korespondencija, dekreti i dogovori. Evmen bilsekretar i na Aleksandar i vodel dnevnik za site nastani.

Vernite lu|e na Filip Vtori od detstvoto ostanale so nego i ima-le va`ni funkcii vo dràvata, jaknej}i ja negovata mo} i slava. FilipVtori kako mlad princ si gi izbral od Pelagonija, linkestidskite prin-covi i prvi bratu~edi za svoi pridru`nici i generali kako {to seParmenion, Krater, Pejton, Ptolomej i dr. Site tie mu bile generalii sovetnici i na Aleksandar i go imale istite znaewa steknati vo ma-kedonskite {koli me|u plemstvoto, podgotveni za vladeewe so svetot.Me|u niv vo se dominiral Filip Vtori, otkako na 22 godi{na vozraststanal car na Makedonija. Prethodno pet godini upravuval so Pelago-nija za vreme na caruvaweto na Perdika Treti. Filip Vtori vo Pelago sobral celoto plemstvo od Pelagonija, si gi izbral carskite drugarii generali od site kneèstva vo edna edinstvena makedonska dràva.


Najgolemata slava na Make-donija Filip Vtori i ja donel somakedonskata falanga. Falangatapoznata u{te od Homer, Filip

Vtori ja prou~il kaj Pelopida i Leonid vo Teba, koga bil zalo`nik.So organizacija na svojata falanga Filip Vtori se nadminal samiotsebe. Prvo ja sozdal armijata na slobodni selani. Makedonija nemalarobovi da se vklu~at vo vojni. Toa go iskaàl i Demosten deka od Make-donija ne moèlo da se kupi nitu rob. Na Filip Vtori mu trebale slo-bodni lu|e, kakvi {to bile Makedoncite, posveteni i na ìvotot i naborbite. Filip Vtori najgolemo vnimanie posvetil na kowicata nakralskite drugari, regrutirani od plemstvoto vo Pela so poteklo odArg, Tesalija, Epir, Pelagonija... Toa se Filipovite rodnini i gene-rali: Parmenion, Perdika, Aleksandar Link, Ptolomej Lag, Antipa-tar, Aleksandar Molos. Nekoi od niv rakovodele i so Aleksandrovatafalanga. Mnogu od niv stanale kralevi i faraoni vo novite makedon-ski dràvi na tri kontinenti. Go prodolìle vladeeweto so makedon-skata imperija nasledena od Aleksandar.

Falangata so dolgi kopja, gusto zbiena kako yid bila za davawe ot-por protiv napad. Kowicata napa|ala, a levoto krilo zaobikoluvalo ise pojavuvalo zad grbot na neprijatelot. Kopjanicite i {titonoscitebile alkata me|u kowicata i drugite rodovi vo falangata. Frla~itena kopja zbunuvale so svojata preciznost i seele smrt kaj neprijatelot,koj nemal kade da bega.

Ponekoga{ Filip Vtori vnesuval i platenici koi bile pla}aniso zlatnite stateri. Site razni rodovi se koordinirale so ve`bi imar{evi, zime i lete, podgotveni za sekoe vreme i za sekoj teren. Na~elo na kowicata odel Filip Vtori, komanduval i go {tedel sekojborec. Ja usovr{uval falangata i oru`jeto za opsada na gradovi so ka-tapulti, ovnovi, kuli, |uliwa. Site tie orudija gi izmislil, gi izra-botil i gi upotrebil Filip Vtori. Sepak najgolemoto oru`je bilataktikata. So vakva vojska na site Makedonci im bila obezbedena pobe-data, falangata, moèla da se nafrli vrz gradovite i brzo da osvoi sepred sebe. Taktikata bila da se izbegnuvaat gradovite i {to pomalku


FILIP VTORI I FALANGATA


Makedonskata falanga vo bitka

Organizacijata na Makedonskata falanga (prezemeno od knigata Voena istorija na Makedonija od Van~e Stoj~ev)

da se razurnuva i ubiva. Vo gradovite trebalo i ponatamu da se ìvee.I Filip Vtori i Aleksandar moèle, no ne gi razurnuvale i gorele za-zemenite gradovi. Odnapred sakale sè da se za~uva za da se prifati ma-kedonskata kultura i filozofija vo svetot so miroqubiva politika.Zatoa i Atina bila po{tedena po bitkata kaj Heroneja. Vo osvoenitegradovi trebalo da ìveat Makedoncite. Borbite se vodele na izbranteren vo pole. Makedonskite carevi prvo nudele mir i ~ekale do tridena. Nudele uslovi, davale procenka i potoa sledel stra{en sudir ipobeda. Koga Filip Vtori procenil rizik kaj Termopilite, prviotpat, ja povlekol falangata, a koga se sozdale uslovi, bez borba, slobodnoi niv gi osvoil. So taa taktika lesno gi prisoedinil Trakija i Tesalijai gi smiril Ilirite i Tribalite. Prisoedinuvaweto bilo olesneto isli~nosta na tie plemiwa so Makedoncite. Samo tri grada se sprotiv-stavile na falangata i propadnale. Toa se Olint, Teba i Tir.

So Atina, Filip Vtori taktiziral za da pomislat deka porobu-vaweto zna~i sojuz i sloboda. Kruna na toa ubeduvawe bila bitkata kajHeroneja. Vo taa smisla Diodor }e napi{e: „So takva falanga na Alek-sandar ne mu trebaat nikakvi sojuzi“. Toa bila falangata {to ja soz-dal Filip Vtori a ja nasledil Aleksandar Makedonski. La`nite sojuzina Filip so Atina mu sluèle da zajakne falangata i da se pro{iruvaMakedonija. Kolku e spomenot i silata na makedonskata falanga so~u-van imame dokaz kaj Polibie II kn. str. 406 vo vrska so bitkite na Persejso rimskata vojska kaj Pidna vo prvata polovina na II vek pr. Hr. Imeno,konzulot Lucie dotoga{ ne videl falanga, tuku prv pat so nea se sret-nal vo bitkata so Persej. Potoa ~esto im raskaùval na prijatelitevo Rim deka ne videl „ni{to postra{no i pouàsno od makedonskatafalanga“, iako prisustvuval i komanduval pred toa so tolku bitki.

Za Filip falangata e samo edno obele`je na makedonskata drà-va. So kolku u{te takvi odliki }e se sretne Makedonecot, za da ne nèzaboravaat, zavisi od nas, od Makedoncite. Na{ite pi{uvawa i objas-nuvawa na ulogata na Makedonija vo svetskata istorija pretstavuvatkaewe jazli, na fenomenot i likot na Filip Vtori i Makedonija. Tojne ostavil nitu edno }o{e neprou~eno, nerasvetleno, nepodignato napovisoko nivo. Dobro podgotven od naukata na Pitagora, Demokrit i


Aristotel, Filip vo matemati~ki dostreli go planira{e organizi-raweto na falangata, gradeweto na gradovite i teatrite i primenata nametod i sistem vo site svoi aktivnosti. Ne trpel zagubi i nikoga{ ne za-gubil nitu edna bitka. So akumulirana energija go sledele narodi i voj-ski, prijateli i nau~nici vo pobeda i uspeh. Filip bil nasekade vo prid-ru`ba so najvernite borci od falangata. Gordo gi nosel site luzni odranuvawa po teloto, so primer za Makedoncite, kako da se sozdava dr-àva i kako da se brani narodot vo Makedonija. „[to ako se ubie Filip,


Aleksandar Makdonski izlean vo bronza


[ireweto na makedonskata dràva vo vremeto na Filip Vtori

zboruvaa vo Atina, toa e samo eden ~ovek pomalku a vedna{ po nego }edojde nekoj drug Makedonec kako nego“?! Sekako, po Filip Vtori do-{ol eden drug Makedonec - Aleksandar Makedonski i ja odnel falanga-ta i slavata u{te podaleku po svetot.

Falangata bila organiizirana po nau~ni i matemati~ki pres-metki. Taa bila kvadrat so triagolen klin napred za napad i krug {togo pravelo levoto i desnoto krilo na kowanicata navleguvaj}i im zadgrbot na neprijatelite. Reformi, ve`bi i sovr{enoto oru`je ja prave-le falangata nepobedliva. Lesno i brzo go pominuvale prostorot zada stignat do celta. Site rodovi na vojskata bile obu~eni ne samo zavojuvawe i preìvuvawe tuku i za gradewe gradovi i pati{ta, praveweoru`je i ishrana na 40 000 vojnici vo dvièwe. Silen duh i verba jakrasela makedonskata vojska pod rakovodstvo na tim od izbranotoplemstvo na ~elo so carot, so Filip Vtori, univerzalniot strateg inegovite carski drugari - generalite.

Otkako za kratko vreme, vovojna, na Filip Vtori mu zagina-le i dvajcata bra}a, Aleksandar iPerdika, vojskata so tropawe po

{titot, na makedonski na~in, go proglasila Filip Vtori za car.Najborbeniot car vo na{ata dolga istorija na dràvnost, so mileniu-mi istoto ime i narod - Makedonija. Mnogu voini potoa se borat, soista taktika i na istite mesta za slobodata na makedonskiot narod. OdKonstatin Prvi do Konstatin êtirinaesetti, iljada godini, site Kon-stantini, vojuvale i gradele tvrdini od Jadran do Azija i od Dunav doEgipet (Egejot). Niz urnatinite na tie tvrdini yirka istorijata nasrednovekovnata makedonska dinastija. Isto taka, iljada godini, nizteatrite i pati{tata vo Antikata se beleàt granicite na Makedoni-ja. Vo istite tie makedonski zemji Justinijan i Samoil, Krale Marko,\or|ija Kastriot-Iskender, Karpo{, Kiril i Metodij, Kliment iNaum, Prerodbenicite, Ilindencite, Partizanite, Branitelite vonajnovata na{a istorija - Makedoncite, site go nosat genot na Filipa.Genot ne is~eznuva. Taa struktura na DNK od Filipovite koski denes-ka go trese svetot. Go barame Makedonecot. Gi barame koskite na


FILIP VTORI I VOJUVAWATA

Filipovite generali, gi barame koskite na Persej i negovite deca,Sv. Petar i Pavle, Sv. Kiril i drugite svetii, site pogrebani vo Rim,vo Vatikan, vo Erusalim, vo Aleksandriite. Taa loza od DNK e neuni-{tiva. Toa e kodot i vistinata za Makedonija. Taa e Filipovoto nas-ledstvo, Filipovoto vojuvawe, Filipoviot nov po~etok za Makedoni-ja. Sega treba i gluvite da slu{nat i slepite da progledaat i da gi ostavatMakedoncite da si ̀ iveat i da rabotat za dobroto na site lu|e vo svetot,kako {to bilo otsekoga{.

Vo 359 g. pr. Hr. Filip Vtori na 22 godini stanal car na Makedo-nija. Ne zdivnal, vedna{ se vturnal vo vitelot na site zbidnuvawa vo


Makedonski {lem i {titnici za racete

Makedonija i mnogu po{iroko. Preostanatite dvaeset i ~etiri godi-ni od svojot ìvot gi upotrebil site znaewa i iskustva za sreduvawe naMakedonija. U{te od prvite dve godini na vlast ja zajaknal falnagatai gi napravi prvite diplomatski ~ekori. Si gi pribral teritoriite {toim pripa|ale na Makedoncite u{te od vremeto na Aleksandar Prvi,Arhelaj Prvi i Aminta Vtori. Tamu kade {to tie se borele i ginele, Fi-lip Vtori primenil druga taktika. Trakijcite gi podmitil, gi zadovo-lil i gi usre}i, {to gi proglasil zasekoga{ Makedonci. So Epircitese posvatil i tie dobile povisok rang vo carskoto semejstvo. Peoncitegi pretopil kako legura. Dardancite gi potpla{il i tie sami se smi-rile ili se pokorile. Najmnogu, kako site Makedonci i Peoncite bilegordi {to od pleme stanale del od dràva, duri i so pravo da kovaat pa-ri. Stanaa vistinski Makedonci. Ilirite, isto kako i vo vremeto naAminta, sakale da si ja isprobaat silata i se upatile kon Lihnida. FilipVtori gi presretnal, im ponudil sojuz so Makedonija vo 358 g. pr. Hr.i potoa gi porazil. Va po~etokot, vo prvite dve godini od vladeeweto Ma-kedonija se pro{irila so Trakija, Peonija, Epir i Ilirija. Ostanalau{te presmetkata so jugot kon Tesalija i krajbre`jeto, no toa toa }e seslu~i duri po dolgoto taktizirawe so Atina.

So site uspesi vo prvite godini na vojuvawe i so silata na make-donskata falanga, Filip Vtori moèl vedna{ da ja pokori i Atina,kako {to toa go storil kaj Heroneja dvaeset godini podocna, no FilipVtori gledal podaleku, smetal na posledicite, sakal vistinska ideo-lo{ka hegemonija. Napreduval na site strani i ja ostaval Atina za de-sert. Nejzinite kamewa i gi udiral po glava. Sozdaval sojuzi so sitegradovi - dràvi. I ponudil sojuz i na Atina, da go osvoi Amfipol i dai go predade na Atina kako trampa za Pidna. So toj dogovor go zazelAmfipol i go zadràl za sebe. Demosten se lutel na Atina zo{to ne impratila pomo{ na ìtelite na Amfipol, tuku im veruvale na mo`nitevetuvawa na varvarite, na Makedoncite, na Filipa.

Spored Istorijata na Kalisten (Moskva 1956 g. str. 478) citirane opis na taa slu~ka, deka Filip so gra|anite postapil ~ovekoqubivo,a carskite neprijateli bile proterani. Amfipol, so bogatata okolina,Pangajskite zlatni rudnici i strate{ko mesto za celoto makedonsko


krajbre`je ja zgolemil mo}ta na Makedonija. Mnogupati i atiwanitei spartancite se sopnuvale okolu Amfipol, a kolku gradot bil makedon-ski ni zboruva edna plo~a so natpis od 357 g. pr. Hr. otkopana vo 18 vek.Na nea bila zapi{ana odluka na sobranieto na Amfipol so koja naro-dot zasekoga{ go proteral Stratoklo vo Atina i nekoj si Filon so niv-nite deca. Imotot im bil konfiskuvan. Ovoj mal dokaz zboruva so kolkumalku lu|e Atina gi prisvojuvala makedonskite drevni gradovi so og-romno kulturno i materijalno bogatstvo. Ovoj dokaz ni zboruva zo{toFilip tolku lesno ja konsolidiral Makedonija. So Amfipol zasekoga{e re{en problemot. Na Amfipol na isto~en Halkidik, kako i vo Dionvo Tesaliskiot zaliv, makedonskite carevi go proslavuvale prazni-kot Ksantika, kako praznik na duhovno pro~istuvawe, kako praznik naproletta i po~etok na proletnite vojuvawa. Praznik na falangata i na-rodot. Od Amfipol trgnale Argonautite, od Amfipol trgnal i Alek-sandar Treti Makedonski vo svetski najpoznatiot pohod, po golemataproslava na makedonski na~in. Ksantika povtorno ja slavime.

Filip i so Olint postapil itro kako so Atina. Na Olint mu go ve-til gradot Potideja. Proteral nekoj atiwani, go ispraznil gradot i mugo predal na Olint. Previrawata na Halkidi~kite gradovi, dva podva, gi sredil mirno i trgnal kon Krenida. Tie samite go povikale Fi-lipa da gi za{titi. Na toa mesto toj go izgradil gradot Filipi so ne-dostapna tvrdina i preglednost na cela Trakija. Vo Krenida kako i voTeba postoele stari svetili{ta na Zevs pa zatoa Filip ostaval gar-nizoni za da gi za{titi makedonskite gradovi i pristani{ta od pirat-skata naezda na grad - dràvi~kite vrz makedonskata dràva. Gradotgo naselil so Makedonci, go zacvrstil so bedemi za da go obezbedi zlato-to od Pangaj. Nekoga{ tie bile sopstvenost na Tukidid, a toj bil pro-teran od Atina na 20 godini, zatoa {to ne se borel za Amfipol, tukuse priklu~il so sè posedite, kon Arhelaj. Vo Pela, Tukidid ja pi{u-val makedonskata istorija {to sega ja pravat gr~ka. Pangajskite rudni-ci na Filip Vtori mu obezbeduvale pove}e od 1000 talanti ili okolu40 tona ~isto zlato. Filip Vtori gi koval poznatite zlatni stateriso {to Makedonija napravila ekonomski udar vo celoto sredozemje.Go istisnal i persiskiot zlaten darik. Persiskite carevi zlatoto go


~uvale vo svoite riznici za ponatamo{no ìveewe, za nakit i luksuz-no ìveewe. Filip Vtori, zlatnite stateri, gi pu{til vo optek. Sèpla}al so zlato. Gradel brodovi, vrbuval naemnici, potplatuval, trgu-val, gradel gradovi, teatri, pati{ta, ja zacvrstuval ekonomijata kakoosnova za site uspesi na dràvata, narodot i falangata. Koga stoelafalangata pred portite na opsednat grad go pra{uvale Filipa {to dapravat, a toj se {eguval pra{uvaj}i gi, dali u{te ne go pu{tile magare-to tovareno so zlato. Zlatoto na Filip Vtori gi otvoralo site porti.Diodor zabeleàl i àlel za zagubeniot patriotizam kaj mnogu lakomipredavnici me|u Helenite. I @ebeqev pi{uva vo toj smislol: Sovet-nicite mu kaùvale na Filipa za Demosten kako go napa|a - „Ostave-te go, rekol, Demostena. Toj ima pravo da zboruva {to saka. Poglednetevo mojata kniga za zadolèni, samo negovoto ime go nema“. Sepak, Demos-ten si ja ogre{il du{ata so makedonsko zlato. Harpal go potkupil soedna zlatna ~a{a od Aleksandrovata riznica. Potoa Antipatar giispratil Makedoncite po negovata glava. Na vakov na~in Demosten sosmrt gi platil site nedela protiv Makedonija i za svoite „Filipiki“.

Atina so strav go sledela jakneweto na Makedonija i barala od so-sedite na Makedonija zaedni~ki da se sprotivstavat. Taka vo juli 356g. pr. Hr. atinskoto sobranie potpi{alo dogovor so Ilirite, Peon-cite i Trakite za borba protiv Makedonija. Toa Filip Vtori go spre-~il nabrzina. Vo istata godina Filip Vtori potpi{al dogovor {tosvedo~i za toa kako Makedonija prodrela vo Delfiskoto svetili{te.Se zanemaruva toa {to vo Delfi postojat pi{uvani dokazi i po~it{to go odbeleùvaat rakovodeweto na Filip Vtori na ~elo na Amfik-tionite i {to ja utvrdilo upravata na Makedoncite nad svetili{tetoza podolg period. Pobedite se {irele vo site sferi za da se istisne Ati-na otsekade. So promakedonskata politika vo Delfi, Filip direkt-no gi zasegnuval atinskite interesi i ja dobival upravata na Amfik-tionite. Atina gi gubela halkidi~kite i tra~kite gradovi, a postoelaopasnost za prezemawe na Helespont (Pont), {to i }e se slu~i. Vo sama-ta Atina postoela Makedonskata partija. Isokrat, Evbul, Eshin, Filo-krat i drugi privrzanici na Filipovata politika, se sprotivstavuva-le na Demostenovite govori - „Filipiki“. Mu pomagale na Filip Vtori


vo osvojuvaweto nagradovite i na samataAtina.

Odamna Isokratgo povikuval Filipai so govori i so pisma.Ja ubeduval Atina de-ka samo Filip Vtorie ~ovekot {to }e giobedini site grad - dr-àvi~ki. Koga toa Fi-lip Vtori go postignal,stogodi{niot oratoriznenaden vo o~ekuva-wata, vedna{ po Hero-neja po~inal. Sfatil


Filip Vtori

Eshin Isokrat

deka Filip Vtori ja obedinil Makedonija za sebe. Atina se voznemi-rila, a Demosten ne sfatil deka ulogata na Makedonija e progresivnakako monarhija so silna centralna vlast, nasproti grad - dràvi~ki-te so prenesuvawe na prevlast od edni na drugi. Filip gi obedinuvalplemiwata ekonomski, teritorijalno, kulturno i religiski. FilipVtori so netrpenie ~ekal da gi re{ava nivnite konflikti, se razbira,vo prilog na makedonskite interesi.

Teba protiv Fokida vodela desetgodi{na sveta vojna za Delfis-koto svetili{te. Fokida bespravno koristela vakavsko zemji{te. Fi-lip Vtori odvnatre i odnadvor gi znael pri~inite i kolkavo zna~eweima seto toa za Makedonija. Na Teba (kade {to bil zalo`nik kako de-te) i objasnil deka }e se bori protiv „ograbuva~i na hramovi“ i slobod-no si vlegol vo Tesalija za da go {titi hramot na Apolon vo 353 g. pr. Hr.Nikoj ne o~ekuval da se slu~i takvo ne{to. Filip Vtori ja rasturalFokida. Go ubil Onomarha „za primer“ i potsmev. Vo site gradovi voTesalija Filip Vtori ostavil makedonski garnizoni i vlast na Make-doncite. I Aleksandar Makedonski isto taka ostaval makedonski gar-nizoni vo Aleksandriite {to gi gradel.

Vo 352 g. pr. Hr. Filip Vtori se upatil kon Termopilite i otka-ko go videl atinskiot raspored bez borba se povlekol. Demosten gi po-vikuval site neprijateli protiv Makedonija.

Vo 351 g. pr. Hr. Filip Vtori gi zazel Termopilite, si otvorilpat kon Peloponez, Korint i Atina.

Vo 349 g. pr. Hr. Filip Vtori go ubedil Olint vo prijatelstvo, agi osvojuval site okolni gradovi i tvrdini. Odrùval formalen mir isklu~uval sojuzi so site osvoeni teritorii. Istoto go pravel i so Atinakade {to i pokraj predupreduvawata na Demosten, nikoj ne ja ~ustvuvalopasnosta {to doa|ala od strana na Makedoncite i Filip Vtori.

Vo 348 g. pr. Hr. Atina se odlu~ila da isprati pomo{ na Olint nozadocnila i po more i po kopno. Komandantite na Olintskata kowicamu predale na Filip Vtori 500 kowanici i Olint ne moèl da se bra-ni. Olint bil razurnat tolku mnogu {to pove}e ne moèl da se odbraniili da se obnovi celi dva i pol mileniumi. Ostanal urnatina. Vo Olintimalo atinski ostatoci {to morale da se uni{tat kako i vo Amfipol.


Naselenieto bilo rasprodadeno, plenot podelen a gradot bil iskopani prou~en duri vo1928 godina. Na red bila Evbeja, ostrovot {to Atinasakala i ne uspeala da go zadrì. Filip Vtori pak bil pobrz, a so toa,si obezbedil prevlast niz site pomorski pati{ta.

Vo 348 g. pr. Hr. Atina gi ispratila Eshin, Demosten i Filokratvo Pela da sklu~at dogovor za mir, poznat kako Filokratov mir. Dode-ka se vodele pregovorite za mir Filip Vtori se pro{iril prekuTrakija do Propontida. Toj mir bil zaguba za Atina. Na Filip Vtorimu bile priznati site osvoeni teritorii okolu Halkidik i Trakija ibila povratena makedonskata teritorija i gradovi. Mirot se odnesu-val na atinskiot pomorski sojuz. Dodeka Demosten go obvinuval dekago kr{i mirot, Filip Vtori baral: ve}e koga ima vojska vo sekoj grad,barem da stavi makedonski brod pokraj sekoj atinski, za da gi ~uva od pi-rati. Namerata mu bila na mudar na~in da ja kontrolira i koristi ce-lata atinska flota. Sojuzot pome|u Atina i Makedonija Filip go na-rekuval odbranben sojuz so neograni~eno traewe. Demosten na toaodgovoral deka takviot mir bil èlba za porobuvawe i na idnite poko-lenija. Sekako, Filip Vtori sakal da se podgotvi da ostane sam protivAtina, kako i Atina sama, bez porane{nite sojuzi. „Jas se boram so De-mosten, ne so Atina“ - ~esto izjavuval Filip Vtori.

Kakvi se pravata na Makedoncite se gleda so Fokida. Na povik naTeba, Filip Vtori stavil pod kontrola 22 grada. Im go odzel oru`jetoi kowite. Ja stavil Fokida pod Delfiska amfiktionija (uprava), a naFilip Vtori mu pripadnale nejzinite glasovi. Ja zadolìl Fokidada gi vrati parite vo Delfi. Spored Diodor (XVI), pla}aweto na Foki-da, po 60 talanti godi{no, potvrdeno e so edna mramorna plo~a. Na neabilo zapi{ano deka tie tolku pla}ale sè do 338 g. pr. Hr., koga FilipVtori im ja namalil na 10 talanti godi{no. Toa go pla}ale sè do 322g. pr. Hr. Verojatno carskiot glas i zakon se po~ituval za vreme na Fi-lip Vtori, sèdo smrtta na Aleksandar. Toa zboruva deka sè{to vospos-tavil Filip vaèlo i za pokolenijata. Deka toa bilo taka dokaz ni eTeba, koja koga ne ja po~ituvala Filipovata spogodba vo Korintska li-ga, Aleksandar ja razurnal do temel, kako primer za drugite. Aleksan-dar od Teba pobaral da prinese `rtva na Zevs vo svetili{teto {to go


~uval makedonski garnizon. Toa zna~elo mirno predavawe na gradot {toTebancite so svoeto protivewe pridonele da bide razurnat do temel,kako {to toa bilo napraveno i so Olint a podocna i so Tir. Sekoj {tose sprotivstavuval na Makedoncite bil uni{tuvan. Pou~eni od toaVavilon i Egipet gi otvorale {irum portite na gradovite slavej}igi Makedoncite kako nepobedlivi i osloboditeli.

Makedoncite se zdobile so golemi po~esti vo Delfi, a FilipVtori stanal gospodar na svetili{teto {to mu dolikuva kako na carvo ceremoniite. Vo Delfi mu bila postavena zlatna bista i zapisi, iprimil darovi {to mu sleduvale kako vrhoven upravitel i na religioz-nite ustanovi. Toj stanal arhont (voda~) na Tesaliskiot sojuz. Siteprava na Atina ili se odzemeni ili zagrozeni. Zatoa podigaat tu`baprotiv Eshin i Filokrat so obvinenie deka se potkupeni od Filipaboèm ne znaele deka tie se prethodnica i voda~i na Makedonskatapartija vo Atina. Tie od Filipa barale da go izmeni Dogovorot i da imdozvoli da vladeat so nekoi teritorii kako pred toa. Filip Vtorisite predlozi gi otfrlil i vo 343 g. pr. Hr. Eshin e osloboden od obvi-nenieto, odnosno Fokion i Evbej so potkup la`no svedo~ele. I tiebile zadolèni vo knigite na Filipa, kako i site ~lenovi na make-donskata partija vo Atina, {to toj gi finansiral.

Vo me|uvreme Makedonija beleì novi uspesi. U{te vo 344 g. pr.Hr. Filip Vtori na Peloponez gi pridobil Arg, Mesenija i Arkadija.Toj sloboden pat preku Termopilite i Korint mu ovozmoìl na FilipVtori da sozdade baza, za vrska so Egipet, za borba so Persija. Toga{e izgraden Epidaur so tipi~nite makedonski gradbi, teatarot i Askle-pievoto svetili{te i bolnica. Demosten li~no bil iznenaden od Ma-kedoncite i faten od Filip Vtori, kako gi razubeduva Peloponeziteda go raskinat sojuzot so Filip Vtori, no, tie bile zadovolni od Filipa,{to gi pritesnil Spartancite da vratat nekoi teritorii na Arkadija iMesenija. Mu ostanale verni i na Filip Vtori i na Aleksandar Make-donski. Spartancite nezadovolni so Filipovite re{enija ne se priklu-~ile na Korintskata liga po Heroneja. Nivnata razvrska so Makedon-cite ja zavr{il Antipatar so Lamijskata vojna. Sparta ja snemalo odpoliti~kata scena. Teba ja snemalo so Aleksandar i Atina so Heroneja.


Site golemi sili na grad - dràvi~kite {to si igraaa osvojuvawe namakedonski gradovi, gi snemalo vo isto vreme po naletot na Filip Vto-ri. Otpor daval samo Demosten, verbalno so „Filipikite“. „Itro{ti-nite“ na Filip Vtori dominirale nasekade.

Vo 343 g. pr. Hr. Filip Vtori prodolìl kon Trakija i Tesalijaa vo Pelagonija gradel gradovi: Herakleja, Stobi, Stibera, Alkomena,Sv. Vra~ i dr. Site tie gradovi dobile edinstveni akusti~ki Teatri iLiceumi, Stadioni, Gimnaziumi, Muzeumi za obrazovanie i ve`bawe


Gimnazionot vo Stibera

Makedoncite vo bitka

na falangata. Toa se u~enite generacii Makedonci koi }e rakovodatso mnogu narodi i }e ja ostavat makedonskata kultura i obi~ai po Ikume-not. Potomcite na Makedoncite sèu{te se tamu, ìvi i zdravi, po ra-bovite na Aleksandrovata imperija kade i den denes go ~uvaat spome-not za svojata pratatkovina.

Vo Epir go postavil za kral na Molosite bratot na Olimpija,Aleksandar. So toa ne samo {to ja pro{iril Makedonija, tuku i ja za-cvrstil. Vo Tesalija ja zasilil vojskata so izvonrednata Tesaliskakowica.

Vo 342 g. pr. Hr. Filip Vtori postavil Makedonci vo upravatana Trakija. Vo Pela go ovlastil 15 godi{niot Aleksandar da go zamenu-va i toj iako sèu{te tolku mlad - gi zabeleàl prvite uspesi i manifes-tiral carska darba za vladeewe.

Aleksandar, kako i tatko mu Filip, dobro znael deka ne zavr{u-va se so osvojuvaweto na nekoj grad ili narod. Znael deka treba da seraboti na toa, tie da se odràt, da se privrzat kon Makedoncite. Votaa rana mladost, mladiot princ, noviot gospodar na svetot, Aleksan-dar vo pridru`ba na kralskite drugari krstarel niz Makedonija, uì-vaj}i vo toa {to go postignal Filip. Toa bile princovi, blagorodni-ci od makedonski rod. Toa bila naju~enata generacija. Tie rastelezaedno, u~ele kaj najdobrite filozofi i vo ìvo go sledele primerotna Filip Vtori. Zaedno gi vodele najgolemite bitki i ja delele slava-ta na Makedonija. Toa bile Klito, Krater, Hefestion, Perdika, Pto-lomej, Filota, Aleksadar Link, Harpal, Parmenion, Lizimah, Kalis-ten i mnogu drugi Makedonci, okolu stotina, vo tesen krug okolu carot,povrzani so vernost i Makedonstvo. Filip Vtori ja podgotvuval elit-nata zamena, za koi, ne samo Makedonija, tuku i svetot stanal mal. Edengen, nadarenost na belata rasa, prodiral na site ~etiri strani od cen-tarot, od Makedonija, so sonceto na ~elo, so svetosta na prosvetuvawena narodite i silata na lavovi.

Vo 342 g. pr. Hr. Filip Vtori povtorno se upatil kon Trakija.Ovoj pat vo ime na sojuzot, da gi osloboduva gradovite od tu|i vlijanija.I odnovo, kako vo Amfipol, Olint i Krenida, Filip Vtori toa go pra-vel za sebe i za Makedonija, a ne za Atina.


Vo Trakija se nametnati mnogu danoci, sobrana e vojska od pokore-nite plemiwa, izgradeni se mnogu novi makedonski gradovi i naseleniso makedonski gra|ani i vojska. Atina se prelaàla i pomislila dekaako e vo sojuz so Filip Vtori }e gi kontrolira gradovite i ostrovite, koiporano bile vo sojuz so nea. Tie sega bile makedonski. Previduvaj}i gotoa Atina si dozvolila da napla}a carini od brodovite, koi pominuvalevo tesnecot kaj Hersones. Gi zaboravila pri~inite za Trojanskata vojna.

Toa bila taa pri~ina: koj na toj prostor i kolku treba da napla}acarina i danoci, toj vladee so svetot. Atina oti{la tolku daleku {tosi dozvolila da ograbuva makedonski gradovi. Kako da veruvala dekaFilip Vtori navistina se bori za nea. Vo 341 g. pr. Hr. so tretata Fi-lipika, Demosten bezobyirno, arogantno, sèpove}e gi napa|al i FilipVtori i Makedonija. Toj tolku veruval vo toa {to duri si dozvolilpat za podbucnuvawe niz Trakija, Tesalija, Ilirija i Peloponez. Gibaral ostrovite Hios, Rod i Sam, kako i Vizant. Vodel o~ajna borbaza obezbeduvawe na patot za ìto po more, no ne kako orator, tuku kakodràven pretstavnik, go baral toa {to Filip Vtori ne go dozvoluval.Posledniot o~ajni~ki ~ekor koj go prezel Demosten bilo barawetopomo{ protiv Makedonija od persiskiot car Artakserks.

Artakserks ne sakal da ja vooruùva Atina. Toj ispratil podaro-ci za nekoi Atiwani i go nagradil Demostena so 3.000 darici te{kipo osum i pol grama zlato. Dali toa bila li~na nagrada za pogrdnite„Filipiki“ ili vozdrànost, Persija da ne go predizvikuva Filipa?Negovata namera im bila poznata. Na ostrovot Evbeja, vo gradoviteso makedonska posada, Atina pokaàla sila i go prezela ostrovot soantimakedonski sojuzi, {to gi obnovuval Demosten. Go napa|al Filipadeka go prekr{uva sojuzot so Atina, a koga Atina barala sojuzi so ma-kedonskite neprijateli toa kako da bilo nejzino pravo. Se zanela bezda znae deka so toa samo go zabrzuva sopstvenoto raznebituvawe.

Filip Vtori prodolìl da napreduva kon Propontida vo 341 g.pr. Hr. Grbot vo Makedonija go {titele Aleksandar i Antipatar, gopoddrùvale i se voodu{evuvale od Filipovite dobro isplanirani ak-cii. Istite metodi }e prodolì da gi primenuva i samiot, ne samo voMakedonija, i ne samo toga{. Toa }e se primenuva vo idnite vremiwa


i na site prostori. Primerot na tatkoto i na sinot vo borbite }e os-tane kako primer steknat od Makedonecot. Toa {to Filip Vtori gonapravil za Makedonija, Aleksandar go napravil za svetot, sekoj so po-sebna teìna. Sega nasekade se zboruva za Aleksandar: filmovi, napisi,knigi, diskusii. Eve go pra{aweto na desetgodi{no dete: „Ako Aleksan-dar Makedonski im pripa|a na site narodi, dali site narodi se Make-donci?“ - Kako da ne, makedonskoto se izdvojuva kaj site narodi {toprifatile ne{to na{e i od Filipa i od Aleksandra. Samo svesta zaMakedonecot ostanuva kako nade` za narodite vo site civilizacii.

A Filip Vtori napreduval. Podu~eni od primerot na Olint ni-koj ne mu se sprotivstavuval. Istoto go primenil i Aleksandar so Tebai Tir, podu~en od primerot na tatka si Filip Vtori i ostanatite pret-ci vo istorijata na Makedonija, pa ponatamu i nemu nikoj pove}e ne muse sprotivstavuval. Modelot na prijatelstvo i sojuzi Filip Vtori goprimenuval i so Skitite. So nivniot kral Atej se dogovoril za pomo{vo poslednite crnomorski gradovi Perint i Vizant. Vo 340 g. pr. Hr.zapo~nal da go opsaduva Perint. Yidinite na toj grad zavr{uvale sodrveni {ilci. Filip Vtori se odlu~il za kula od 80 lakti visina, janadvi{il sekoja tvrdina i zapo~nal da ru{i. Ista takva kula so vna-tre{ni tuneli napravil Aleksandar za vleguvaweto vo Tir. Perintpobaral pomo{ od Vizant i od Persija. Za toa vreme, toa se vrvni pro-najdoci i prv pat se izvedeni i primeneti vo voenata tehnika od Make-doncite. Persijcite se pla{ele od pribliùvaweto na Filip Vtorikon nivnite gradovi. Tie ispratile vojska, oprema i pari, a Atinabrodovi, zaedni~ki koj znae po koj pat da se borat protiv Makedonija.Koj }e im poveruva na atiwanite deka Makedonija vo toa vreme i podtakvi uslovi }e se bori vo Persija za niv? Vo site borbi vo Persija,Makedoncite vojuvale so atinski platenici. Mnogu dolgo Filip Vto-ri gi opsednuval i Perint i Vizant. Pomo{ta po more, od atinskitei persiski zdruèni vojski ne se smaluvala. Filip Vtori po vtor patvo svojot ìvot se povlekol. Prviot pat toa bilo kaj Termopilite.Ovoj pat, za da ne rizikuva `rtvi vo falangata, se upatil na sever daproveri, da prou~i, zatoa {to Skitite ne mu priteknale na pomo{ priopsadata na gradovite. Lut na toa {to Atej ne gi ispolnil uslovite


od prethodno dogovorenoto, koga trebalo da pratat pomo{ za Vizant,Filip Vtori zavojuval protiv Skitite, pri {to zaginal i samiot skit-ski kral Atej. Luznite po celoto telo i osakatuvawe na okoto i kole-noto ne go spre~ile Filip Vtori vo bitkite za gradovite.

Na Filip Vtori mu pripadnal ogromen voen plen, duri 20 ilja-di kowi. Na vra}awe kon Makedonija, Tribalite vo Trakija go napadna-le, go ranile Filipa i mu odzele del od skitskiot plen. Koga strela-ta go pogodila Filipa vo nogata od silniot udar i kowot mu padnal.Dodeka Filip Vtori vikal od bolka sinot Aleksandar go te{el dekatoa ne bilo ni{to vo sporedba na toa {to Filip go postignuval sekoj-dnevno i kako `rtva ostaval del od svoeto telo. Luznite po celoto te-lo i osakatuvaweto na okoto i kolenoto ne go soprele Filipa. Toj iponatamu u~estvuval vo site bitki.

Site makedonski kralevi na kowi so isto oru`je, kopje, me~ i ma-kedonski {tit od sekoja bitka nosele po edna luzna i ja podzaskriva-le so hlamida zatoa {to ja predvodele falangata i sekoga{ prvi se iz-loùvale na udar kako primer za drugite. Taka Makedoncite se vratileso nedovr{ena rabota na severoistok, ne uspeale da go priklu~at Pe-rint i Vizant kon Makedonija. Za seto toa bila vinovna Atina kojapodmolno pravela intrigi i si ja predizvikuvala heronejskata sudbina.Ne ostanalo mnogu vreme do 338 g. pr. Hr. Samo edna godina trebalo dase pri~eka za dovr{uvawe na Filipovata zamisla. Filip vojuval, se do-govaral, is~ekuval a najmnogu gradel, nasekade, kako vo Pelagonija. Ja iz-gradil Herakleja i rasko{no ja ukrasil kako {to dolikuva na kral-ski, heraklidski grad.

[ansite za vojuvawe izlegle so vtorata „Sveta vojna“. Vo 340 g.pr. Hr. Atina za svoj pretstavnik na Amfiktionot vo Delfi go odre-dil Eshin, stariot dobar prijatel na Filip Vtori. Eshin predloìlda se objavi „Sveta vojna“ na Amfis vo Lokrida. Tie ja preorale Hri-sijskata zemja. Taa zemja pod za{tita na Hris, Apolonov sve{tenik,ne moèl nikoj da ja vrati, osven Filip Vtori kako vrhoven komandantna sojuzni~kite sili. Filip Vtori samo {to se vratil od pohodite na se-ver i odvaj ~ekal takvo ne{to. Edna{ so Fokida odli~no gi sredilsvetite raboti, zatoa lesno i brzo stignal vo Elateja. So toa se zagro-


zile i Teba i Atina. Makedoncite barale od Teba pat kon Atina, a taabarala sojuz so Teba da se za{titat od Makedoncite. So tie predlozidvete delegacii se sretnale vo Teba. Makedoncite barale samo preminkon Atina za nagrada od bogat plen. Atina barala sojuz od Teba za da gospre~i Filipa da upravuva vo Delfiskoto svetili{te. Atina ja vovlek-la Teba protiv Makedonija, kako i na vremeto protiv Aminta, koga Fi-lip Vtori bil zemen kako zalo`nik. Se „kr~ka{e“ Heroneja.

Filip Vtori ponudil mir, a Demosten agitiral vojna. So~uvanae besedata „Za venecot“ {to ja odràl Demosten pred ~lenovite na sena-tot: „Be{e ve~er, nekoj stigna so vest za zazemaweto na Elateja. Ednistanaa i gi zapalija drvenite du}ani so ogan da gi izvestat drugite delo-vi na gradot, a drugi gi povikaa stratezite i truba~ot, se sobraa site imnogu narod pred Sobranieto. Potoa glasnikot raskaàl sè. Pra{awe-to: koj saka da zboruva? bilo pove}e pati povtoreno. Se krenal samo De-mosten i predloìl sojuz so Teba za vojna. Filip Vtori ne sakal prv dapo~ne. Veren bil na zborot za sorabotkata so Atina. Sega bil prediz-vikan, napadnat i re{il da se brani. Sèu{te vaèlo praviloto deka zananesenata nepravda site }e go obvinat prviot {to posegna po oru`jei se zakanuva so sila. Sega toa ne bil Filip Vtori tuku Demosten. „Jasne vojuvam so Atina tuku so Demosten“ - velel Filip Vtori.

Datumot za bitkata e izbranna golemiot makedonski praznik.Na Ilinden, Ilion, Sonce, Make-donskata armija od 30.000 pe{adi-

ja i 2.000 kowica so vidni i iskusni Makedonci vo presudna i posled-na bitka, bitka za dràvata, za familiite, za domovite, za site slavniMakedonci. Na drugata strana Atina nabrzo sobrala vojska od logo-rite rodeni od neatinski gra|ani i robovi. Tebanskata „Sveta ~eta“e uni{tena do posleden vojnik. Atina imala 1000 zaginati i 2.000 zaro-beni. Ostanatite se razbegale. Filip Vtori se iska~il na edna viso-~inka i zaigral makedonsko oro, povtoruvaj}i vo takt: „Demosten ovago bara{e“. Na toa mesto se vrzal u{te eden jazol od Filipovoto vremena Heraklidite. Ostanal spomenikot na sednat lav, ist onakov kako ivo Amfipol za da potsetuva na makedonskite pobedi.


BITKATA KAJ HERONEJA1.8.338 g. pr. Hr.


Sednatiot lav vo spomen na pobedite {to go podigale Makedoncite

Kakva ironija! Makedonskiot lav {to e podignat vo ~est na he-ronejskata pobeda i sega Grcite go pokaùvaat kako atinsko obele`jena `rtvite i porazot po koj {to Atina, grad - dràvi~kata, be{e izbri-{ana zasekoga{ od istoriskata scena. Filip Vtori ne brzal za da moètemelno i trajno da si ja ispolni svojata zamisla, da ja onevozmoìAtina da se pletka vo makedonskite raboti.

Zadovolstvo go obzelo Filipa. Toa li e taa Teba {to go ~uvalaFilipa vo zalo`ni{tvo. Toa li e taa Teba na Leonid {to na Amintamu arbitrirala so poddr{kata na Atina i na Sparta. Taa Teba, taaamorfna masa, ne moèla pove}e da se ni{a te na edna, te na drugastrana. Im propadnale èlbite za hegemonija na grad - dràvi~kite,{to pominuvale preku makedonska zemja i gi ograbuvale, gi pusto{elemakedonskite gradovi. Od ovoj den, na Ilinden ima samo eden hegemon,- Makedonecot.

Ne e jasno zo{to Filip Vtori vo Heroneja ja uni{til „Svetata~eta“ do posleden ~ovek. Moèbi motivot go ~uval od detstvoto vo za-lo`ni{tvo. Vo sekoj slu~aj vo Kadmeja ostavil makedonski garnizon.Toa bila pri~inata Aleksandar da im prinese `rtva na pretcite naZevs. Toa Teba ne go dozvolila i zgasnala od istoriskata scena.

Za Atina mu bilo u{te pomilo. Sojuzot, iako bil formalen, tiego prekr{uvale, a go obvinuvale Filipa. Koga Filip Vtori se re{ilda gi sru{i vo Olint atinskite dogradbi okolu gradot, dotr~ala atin-skata flota. Zadocnila. Za toa vreme Filip Vtori go istrebil setoona zaostanato atinsko seme vo gradot za potoa nikoga{ pove}e da ner’ti. Zatoa gradot tolku nastradal i bil razrurnat do temeli. Toa bilopredupreduvawe do Atina.

Demosten bil zateknat na Peloponez kako se obiduva da gi svrtipeloponeànite protiv Makedonija. Pak zadocnil. Filip Vtori ve}eza Arkadija, Arg i Mesanija napravil tolku, kolku {to Atina i Spar-ta zaedno im na{tetile. Sparta luta poradi zagubenite pozicii ne mudo{la na Filipa vo Korint, kade {to bil proglasen za arhont so pravona naslednost i trajno vladeewe.

Za vreme na opsadata na Perint, Demosten od Artakserks vo Per-sija dobil pari za borba protiv Makedoncite. I vo Teba makedonska



Grafi~ki prikaz nastrategijata i taktikata na makedonskata falangavo bitkata kaj Heroneja

(Od Knigata Voena istorija na Makedonija od Van~e Stoj~ev)

1

2

delegacija go sretnala Demostena kako agitiral za vojna, koga FilipVtori nudel mir. Kade e sega Demosten? Prv ja napu{til Heroneja.Duri i {titot na koj biilo napi{ano „So sre}a“ go ostavil frlen nadrvo i pobegnal. Nema sre}a vrz tu|a nesre}a. Demosten go poznaval igo razbiral Filipa, ja znael negovata cel. Ne moèl ni{to da spre~i.Se razminuvle politikite na zastarenoto op{testvo i novoto, pro-gresivnoto, makedonskoto. Filip Vtori stapnuval na svetskata scenapodgotveno, organizirano, sigurno, a Atina mu pre~ela vo toa. Moral daja zbri{e.

Heroneja e bleskavata bitka za koja Filip Vtori se podgotvuvalceliot ìvot. Taa bitka go voodu{evila i go prepla{ila svetot. Make-doncite pokaàle deka se podgotveni da izgradat golema kosmopolit-ska dràva.

Tekot na bitkata kaj Heroneja e model za site drugi bitki na Ma-kedoncite. Seopfatnost, izdrànost, is~ekuvawe i slava.

So postavenosta na falangata i prviot sudir kowicata izvelaneviden manevar. Filip Vtori prvo simuliral begawe, za vojskata naAtina da zapo~ne da go goni. Potoa gi zaobikolile. Kako i tatkoto,taka i sinot Aleksandar u{te pouspe{no ja opkolile „Svetata ~eta“i ja uni{tile. Po taa bitka nikoj pove}e ne se obidel ne{to da bara,a da ne ja ima na um Heroneja. Posledicite, sepak ne bile tolku lo{i.Vo site gradovi se vovel makedonski poredok. Vo Teba, na Kadmeja, bilsmesten makedonski garnizon za kontrola na svetili{teto i celatateritorija. Vo ostrovot Evbeja, Korint i Atina vo upravata zavladea-le promakedonci. Na Atina i se ponudil mir ako gi oslobodi metocitei robovite, mobilizirani za Heroneja. Demada go napravil dogovorot.Atinskata zarobena vojska bila oslobodena bez otkup. Porano za sitezarobeni atinski vojnici kaj Olint, Pidna i Metona bil pla}an golemotkup. Atina sega stanala samostojna no pod makedonska uprava. Odze-meni i bile site gradovi na Halkidik, Trakija i Hersones kade flo-tata se ukotvuvala za prevoz na hrana vdol` makedonskite primorskigradovi. Bil raspu{ten Vtoriot pomorski sojuz. Site gradovi i Atina,od Makedonija dobivale hrana, politika i filozofija. Sega ja dobilei vlasta na makedonskata dràva.


Filip Vtori ne sakal so Atina da postapi kako so Olint. Toa }ezna~elo odmazda za site vojni {to gi vodel Filip Vtori kako da bile vo-deni samo so Atina, iako vsu{nost toa i bilo vistina.

Vo Atina ìveelo prastaro makedonsko, pelazgisko pleme so svoihramovi i Makedonskata partija po~nala da gi sproveduva i zastapuvamakedonskite interesi. Zaradi toa Atina ne bila razurnata. FilipVtori gi {tedel gradovite za{to mu bile potrebni za ìveewe ivospostavuvawe na makedonskiot poredok. Gradovite {to sami gopovikale Filip Vtori da gi osvoi se ~udele na negovata blaga postap-ka kon Atina. Na Filipa vo centarot na agorata mu podignale spomenbista od blagodarnost a mnogu podocna bista mu bila postavena i naDemosten so sledniov natpis: „Da be{e tvojata sila Demostene ednak-va na tvojot um, makedonskiot osvojuva~ nema{e da vladee so Elinite“.Sepak Makedon izvadil me~ kon site neprijateli.

Demosten so sekoj govor potsvesno gi naglasuval kvalitetite imo}ta na Filip Vtori, pa i od natpisot se gleda toa. Iako sporedni, tie iz-vori se isto taka va`ni. Od edna strana ukaùvaat na nepomirlivosta soMakedoncite, od druga strana ukaùvaat na potrebata da se prikaè kakoboèm Makedoncite se obedinuvale i vojuvale za Atina i za da ja {iratnejzinata kultura ili da gi {titat nejzinite interesi. Kako da ne, iluzi-ja. Ova e izmislica zaradi elinizacijata na sè{to e makedonsko.

Vo 337 g.pr. Hr. Filip go svikal Korintskiot kongres so pret-stavnicite na site polisi, se formiralo „zaedni~ko sobranie“ pod ma-kedonska vlast, za da se sozdade traen mir. Takov mir Aminta sklu~ilso Olint vo traewe od 50 godini. Atina go naru{ila. Porano FilipVtori i za Olint imal ist mir so nasledno pravo. Trajniot mir vo Ko-rint go garantiral Filip Vtori so seta svoja mo} i slava.

Deka navistina Korintskiot mir imal forma na nasledni pravago pokaàl Aleksandar so Teba, koga ja razurnal do temel za da dojde dogarnizonot ostaven od Filip Vtori.

Korintskiot kongres, kako makedonski model, pretstavuva pret-hodnik na site dene{ni me|unarodni institucii, kako Obedineti na-cii, Evropska unija, NATO. Celiot sovremen svet ja konceptuiralMakedonskata politika od IV v. pr. Hr. Makedonskata hegemonija so


Korint pravi otstapki i samostojno u~estvo vo sojuzen sovet so kojrakovodel Filip Vtori. Filip rakovodel so celokupnata nadvore{napolitika na site gradovi i plemiwa pod makedonska dominacija. Tojpredloìl vojna protiv Persija so makedonsko vodstvo na falangatai site se sloìle zatoa {to nemalo drug izbor.

U~estvoto na drugite vojski e selektivno, osobeno za Atina, dane se bori sama protiv sebe, zaradi golemiot broj na atinski plateni-ci vo persiskata vojska so koi se borel Aleksandar na Granik, Is i Gav-gamela. I pokraj toa Atina ispratila delegati so podaroci za Darie,~estitaj}i mu ja pobedata. Otkako Aleksandar gi zarobil razbrale zapobedata na Aleksandar kaj Granik. Ne moè da im se veruva ako go za-stapuvale persizmot, a sakale Makedoncite da se borat za niv. I Fi-lip Vtori i Aleksandar Makedonski ja {irele samo makedonskata kul-tura so koja ostavile trajni i originalni tragi vo osvoeniot svet.Nedoverbata na Aleksandar kon Atina bila opravdana. Izvori od Ari-jan i Ruf velat deka od Atina bile vklu~eni 1500 vojnici vo falangata.Niv Aleksandar ne gi vklu~il nitu vo bitkite nitu vo proslavite.Nikoj od Atina ne sedel do carot na proslavite nitu pak im bilo doz-voleno da se ènat so Persijki. Site Atiwani bile ubieni, zarobeniili vrateni kako robovi vo Makedonija zatoa {to bile persiski pla-tenici, bile naredeni do Darij vo sekoja bitka protiv makedonskatafalanga. Taka i zavr{ile, so nedoverba i od dvete strani. Tie sè pro-davale i sè predavale.

Filip ne napravil i ne zamislil da napravi ni{to, a da ne go vklo-pi vo makedonskata dràva.

Na povidok bila golema presmetka. Ne zatoa {to persiskite care-vi ~esto koristele makedonska „zemja i voda“, tuku za da se zavr{i sosatrapii okolu Makedonija. So Atina bilo gotovo. So Persija po~nu-valo. Vo proletta 336 g. pr. Hr. Filip Vtori pobaral Persija da gi os-lobodi site gradovi na Jonskoto krajbre`je. Po odbivaweto, Filip Vto-ri prefrlil vojska vo Mala Azija. Parmenion i Atal so 10.000 vojniciizviduvale, procenuvale i agitirale za idnata makedonsko - persiskavojna. Taa vojna Aleksandar ja dobil so tri bitki i stanal gospodar nasvetot.


Filip Vtori odamna imal predstraì vo As kaj Atarneja kade{to Aristotel otvoral makedonski {koli so makedonsko vlijanie, somakedonski filozofi da mu go olesnat i podgotvat nastapuvaweto naFilip Vtori vo krajbre`jeto i ostrovite. Filip Vtori imal privr-zanici nasekade. Takvi vrski imal i so Mavzol vo Halikarnas i drugimesta vo Karija, Likija... Toa e pri~inata {to mnogu gradovi i naro-di go pre~ekale Aleksandar Makedonski kako osloboditel i {irum giotvorale portite predavaj}i mu gi gradovite kako Vavilon, Memfis...Toa bilo pogotveno od Filip Vtori. Toa se idei i taktiki na sinot ina tatkoto.

Vo Kizik i Hij, Makedoncite bile pre~ekani kako osloboditeli.Taka gi do~ekuvale i na drugi mesta kade {to Filip Vtori imal svoiprivrzanici, promakedonci kako {to gi imal i vo Atina na vremetopred i po Heroneja.

Na Filip Vtori ne mu bilo sudeno da ja vodi taa vojna. Na Alek-sandar mu se ostvarilo predviduvaweto od tatko mu: „Makedonija e ma-la zemja za tvojata mo} Aleksandre“. Aleksandar Makedonski na Make-doncite im go dal celiot svet: „Makedonci moi za vas go osvoiv svetot“spored Arijan - vo toj svet Aleksandar vnel se {to nau~il od FilipVtori i Makedoncite. Politikata na Filip Vtori, prodolèna odAleksandar trae. Mnogu aspekti posle Heroneja i Gavgamela treba dase pojasnuvaat. Kako na primer: dali Aleksandar po èneweto na Fi-lip Vtori so Kleopatra oti{ol vo Ilirija i dali poradi toa toj dane se smeta za Makedonec.

Aleksandar Makedonski oti{ol kaj Aleksandar od Linkestidai Aleksandar od Pir. Site trojca Aleksandri bile bliski krvni rod-nini - bratu~edi. Site trojca so drugite carski drugari go pretstavu-vale makedonskiot duh i sekoga{ zaedno se {koluvale i borele, se {e-tale i ìveele po site prestolnini na Makedonija. So brakovite,makedonskite kralevi se povrzuvale so drugite plemiwa i taa tradi-cija od Makedonija e prenesena i e prisutna po dene{nite kralskiku}i vo Evropa.

Edinstveno makedonskata dràva se formirala kako dràva ivo nejziniot sostav vlegle Iliri, Tesalijci, Trakijci... Etimolo{-


koto zna~ewe na Ilir e ilion - sonce, Tesal e pak sonce, Solun i So-lin gradovi. Makedonskoto sonce e simbol na celiot narod. Vo Kut-le{, vo grobnicite na makedonskite carevi pronajdena e potvrda naunikatno makedonsko umetni~ko tvore{tvo. Toa dokaùva deka make-donskata civilizacija nitu e diva nitu pak e varvarska. Ako bilo taka,kako {to gi potcenuvaat Makedoncite, zarem }e postoelo takvo tvo-re{tvo? Pronajdeni se bezbroj zlatni, èlezni, bronzeni ukrasi...Pronajdeni se bezbroj {lemovi, bezbroj makedonski {titovi so sonca,bezbroj {titnici za noze i gradnici. Sekoj vojnik vo falangata noseloprema, me~evi i razni spravi za vojuvawe. Seto toa nekoj go izrabotu-val, a toa bil makedonskiot ~ovek, vo makedonskata dràva za makedon-skiot narod. Tolku pati{ta, tolku gradovi, tolku hramovi izgradileMakedoncite. Kako rezultat na toa, kakvi sposobni i nadareni lu|ebile tie {to go opkruùvale svojot car i ne samo Filip Vtori i Alek-sandar Makedonski. Kolku se postari makedonskite vladeteli tolkupodolgo bile na ~elo na svojot narod, ponekoga{ i po 40 - 50 godini.Site tie mnogu pove}e tvorele i sozdavale bogatstva i sre}a za svojotnarod i dràvata Makedonija.

Mnogu makedonski tradiciise proviraat niz vremeto i ja prene-suvaat makedonskata odlika. Tak-va edna makedonska tradicija e da-

vaweto imiwa na gradovite spored bogovite, a potoa i spored carevite.Gradovite na Apolon - Apolonija (tri vo Makedonija). Gradovite spo-red imiwata na Herakle - Heraklea, isto taka gi ima tri, od Sicilija,preku Linkestida do Trakija. Gradovite na Filip - Filipi. Gradovitena Aleksandar - Aleksandrii, gi ima najmnogu, okolu stotina, raspore-deni na tri kontinenti a gradeni se i po Aleksandar Makedonski. Gra-dovite na Antioh, na Seleuk, na Ptolomej ja prodolìle taa tradicija.Isto e i so Konstantinopol i Justinijana, Markovite gradovi.

Ruskite gradovi kako i makedonskite gi nosat imiwata na caro-vite i voda~ite. Toa se Petrovgrad, Leningrad, Stalingrad, Kirovsk,Sverdlovsk i drugi dol` Sibir i Kina. Do tamu stignala makedonska-ta kirilica, crkvi, freski, obi~aite so ista tradicija i korenite na


FILIP VTORI I GRADOVITE

pravoslavnite narodi, istoriski povrzani so slavnite Makedonci.Makedonstvoto viree pove}e na tie prostori otkolku {to Aleksan-dar go iniciral po rabovite na srednoaziskite granici. Nekoi od tienarodi u{te go koristat ruskiot jazik vo makedonsko kirili~no pis-mo. Drugo nemaat. Spomenot za Aleksandar, se ~uva, se po~ituva i seizu~uva vo u~ili{tata sè do Indija. Tie narodi sèu{te odat po istitepati{ta i ìveat vo istite gradovi {to Aleksandar im gi izgradil.Drugi nemaat. Tie gradovi na strategiski mesta si go ìveat mileni-umskiot ìvot vo vrvovite na Hinduku{ i Kavkaz. Vo tie gradovi ot-krivame i gledame isti planovi: carski palati i carski gradbi, muzei,liceumi, stadioni, svetili{ta so sveti vodi za obredite. Makedon-skite gradovi i reki se sveti mesta na koi se vr{elo o~istuvawe i kr{-tevawe. Takov grad e Skupi (zbir, ku}i) niz kogo te~at sedum reki irekata Aksion - ime na bog na rekite. Taa reka gi povrzuva gradoviteSkupi, Vilazora, Dober, Stobi, Pela, Solun. Bujnostrujniot Aksionte~e niz srceto na Makedonija i kako sekoj bog si gi ~uva svetite drev-ni gradovi. Vo Vardar se vlevaat rekite Treska, Lepenec, Markova Re-ka, P~iwa i drugi reki po te~enieto se do Egejot. Makedonskite reki igradovi po bregovite na Vardar i Crna Reka vo Pelagonija imaat ne{-to zaedni~ko vo izgledot i izborot na strate{kite mesta. Niv gi grade-le Filip Vtori i Justinijan. Site tie drevni gradovi pretstavuvaatmaterijalni dokazi za makedonskata nauka i umetnost, za bogatstvatai umeeweto na Makedoncite da gradat i da ostavat trajni vrednosti.Vo Jordan i Erusalim - da ne sme nie toa? Erigon e reka na „zvezdeni gra-dovi“, na Herakleja, Stibera, Alkomena, Stobi, Keramide, Pelagonija.Vo site tie gradovi ìveat istite lu|e {to ìveele otsekoga{, beli,sveti, nadareni – Makedonidi. Ne im pre~ime na tie {to sakaat da sepoistovetat so makedonskiot ~ovek. Nema ni da dozvolime da se razne-bituva Makedonija. Nekoi samo go rasipuvaat makedonskiot gen a toje neuni{tliv.

I Filip Vtori i Aleksandar Makedonski gi privlekuvaa lu|eto odrazli~ni rasi, i Negroidite i Mongoloidite, duri i mulatiziranite, dase dobliàt do slavata na Makedoncite. Kade se bogovite da ja so~uvaatMakedonija, Svetata zemja. Makedonija treba da se razbere kako zemja



Herakleja, Filipoviot grad vo Pelagonija izobiluva so statui, steli,mozaici, teatar, maski, grn~arija...


...predmeti za sekojdnevna upotreba... ukraseni so vrvni dostreli od makedonskoto umetni~ko tvore{tvo

za~etnik na civilizacija, mitologija, carstvo, tvore{tvo, pismo, Bib-lija, zemja na Evangelija i Hristijanstvo, seto toa sinhronizirano nizna{eto ìveewe. @ivotot na Filip Vtori i Aleksandar Makedonskie opi{an i vo Biblijata i Talmudot.

Ima ne{to zaedni~ko za site gradovi vo Makedonija. Naedna{site se razurnati, vo isto vreme i na ist na~in. @ivotot vo gradovite za-vr{il vo III vek. Spored poslanijata na Pavle se znae za poseta i sobi-ri na Hristijanite vo Makedonija. Toa bilo vo teatrite na tie grado-vi: Filipi, Lihnid, Herakleja, Stobi, Solun, Dion, Korint, Skupi.Vo site ovie gradovi {to gi gradele Filip i Arhelaj ima teatri. Hris-tijanstvoto se {irelo po istite pati{ta i se vgnezduvalo vo istitedrevni svetili{ta. Vedna{ do teatrite vo site ovie gradovi, se iskop-uvaat prekrasni baziliki so mozaici, so likovi od biblijata i sliki odprirodata. Vo site teatri bistite padnale na ist na~in, vo blizina nastoeweto. Arheologijata i po dva mileniuma ili mol~i za pri~initeili dezorientira.

Od site ovie gradovi najgolemo zna~ewe ima Stibera. Najgolemi najbogat carski grad. So svetili{te kako vo Herakleja i Epidaur.Statui na Asklepio, Dionis, Apolon, Artemida, Tiha... Gimnizium,Stadion, Muzeum... Stotina statui, plo~i so natpisi, steli. Isti pla-novi, gradbi, ukrasi, pismo. Vo site ovie plo~i pismoto e isto, nigr~ko ni rimsko. Da ne e toa makedonskoto pismo od IV vek pr. Hr. voMakedonija? Da ne se toa Filipovite gradovi niz makedonskite dr-àvi? Gradovite na strate{ki mesta kako bazi za falangata? Ni{tone e prou~eno za Alkomena, duri ne e ni iskopana. Toa se svetite make-donski gradovi.

Deneska kako nikoga{ dosega se iskopuvaat makedonskite drevnigradovi ne so cel da se prou~uvaat, tuku za da se ograbuvaat. Vesta za ed-na slu~ka ja citiram:

„Vo Marvinci kaj div kopa~ najdena e ‘arheologija’, nakit ipredmeti so neprocenliva umetni~ka vrednost za makedonskoto kul-turno nasledstvo od VIII do VI vek pr. Hr. Otkrieni se zlatni obetki{to zavr{uvaat so lavovski glavi, ukraseni so figuri od boèstva,zlatni moneti, bronzeni i srebreni, nekoi od rimsko vreme, prsteni



Skulptura na Atena od Herakleja

Maska od Herakleja

Glava od skulptura na Nemeza od Herakleja

Glava od skulptura na dostoinstvenik od Herakleja

od bronza, golem broj sadovi, lambi, kantariosi, ~inii, solznici, tera-koti so golema umetni~ka vrednost, kako i ubav staklen sad i rarite-ten fragment od t.n. fidonsko staklo“.

Nasekade niz Makedonija se iskopuvaat dokazi za vrednosta ipostignuvawata na makedonskite kralevi od IX vek pr. Hr. do deneska.Vo depoata od Vardarski rid zastapeni se moneti od VI vek pr. Hr., odAleksandar Prvi, do site vladeteli pove}e od {est veka. Zarem toane e dovolno da se vidi deka od toa ni{to ne e elinisti~ko, ni rim-sko, tuku na{e - makedonsko.

Ako ima tolku makedonska arheologija po svetot, moè li tamu ka-de {to stoi „gr~ko“ da se zameni so vistinskoto ime - makedonsko.

Vo posledno vreme gr~kite oboùva~i na sè makedonsko, stavi-ja tabli so „Dobrodojdovte vo Makedonija“. Priznaa, a na drugata tab-la „Najva`nite Makedonci od IV vek pr. Hr. se Filip Vtori, Alek-sandar Treti, Aristotel i Demokrit“. Povtorno priznaa. Sakaj}i dapostignat „gr~ki efekt“se izlaàa. Site znaat deka Filipovata poli-tika e osnova na sovremenite ekonomski i politi~ki institucii vosvetot. Znaat deka se makedonski. Site znaat deka Aleksandrovatapolitika e model za Amerika vo vojnite na Istok {to sega gi vodat.Site znaat deka logikata na Aristotel e osnova na informatika a goznaat i toa deka seopfatniot sistem vo filozofijata bila ideologi-ja na makedonskata dràva. Site znaat deka bez Demokrit ne }e moè-la da se razvie nuklearnata fizika i atomistikata. Site znaat zamitologija, boèstva, heroi, muzi, svetiteli, prosvetiteli. Takvipretstaviteli „Grci“ nema so mileniumi. Kako da e toa golema genet-ska razlika ili samo pakost i omraza na tie {to tolku mnogu prezelemakedonsko, i sakaat sè. Ako na Gorgona i ja prese~e{ ednata glava,vedna{ niknuvaat sto drugi. Feniks. Neuni{tivost. Makedonsko pos-toewe. Aristotelovata filozofija za seopfatnost na svetot ja prime-nija vo praktikata na dràvite i trgnaa da go obedinat celiot svet,da mu dadat kosmopolitski idei i visok stepen na nau~ni postignuva-wa {to gi imale Makedoncite vo site podra~ja.


Olint mnogu pati bil vo sre-di{teto na borbenite aktivnostii na Filip Vtori i na Aminta. Ati-na go merkala, go osvojuvala i pris-

vojuvala. Ne moèlo poinaku, moralo da bide uni{ten. Koga FilipVtori go napravil toa, efektot za Halikidik bil pogolem otkolku He-roneja za grad - dràvite. Po toj primer nitu eden drug grad od Herso-nes do Peloponez ne se sprotivi na priklu~uvaweto kon FilipovataMakedonija. Olint bil problemati~en u{te od vremeto na Arhelaj. Tojgrad bil kako porta za vlez vo Makedonija. Sekoj baral „zemja i voda“,a potoa zasednuval vo nea. Barale nekoi prava i svoi trgovski intere-si. Persija, Sparta i Atina sekoj za sebe si pravel maraton okoluOlint. Taka se ufrluvaa vojski kon Amfipol, Stagira, Potideja, Meto-na, Pidna, Dion so namera da gi osvojat makedonskite prestolnini voEge, Pela, Voden, Ber, so zagrozuvawe na celi oblasti kon Trakija, Ili-rija i Peonija. Strukturata na celata dràva zavisela od utvrduvawe-to na pati{tata okolu Olint. Toa bil Gordieviot jazol za Makedonija.Olint zavr{il kako {to im e poznato na site brzo i efikasno. Najmno-gu se potresol Demosten i odràl luti Filipiki. Potoa do{ol vo Pelazaedno so Eshin i Filokrat da go sklu~at poznatiot Filokratov mirso Atina. Eshin ne sakal ni da se vrati vo Atina. Mu se dopadnala He-rakleja vo Linkestida. Tamu Filip Vtori mu postavil statua za uspe-hot na makedonskata opozicija vo Atinskoto sobranie {to Eshin javodel duri podobro od Filokrat (pretsedatel na Atinskoto sobranie).

Pusto{eweto na Olint bilo stra{no. Urnatinite, kako visokbreg kaùvaat deka toa mesto pove}e nema da sluì za ni{to. Duri poceli 2276 godini, vo 1928 godina, vo Olint se po~nalo so otkopuvawekoe po~nalo da gi otkriva arheolo{kite tajni. Raskopaniot grad po-kaàl deka e od ist tip kako makedonskite gradovi, so ulici pod pravagol, so palati i visoki ku}i. Vo Olint e najdena ulica so ku}i tesnozbieni edna do druga, siroma{ni, mali. Toa se ku}ite {to gi dograduva-le atinskite kolonisti. Zaradi niv Filip Vtori go uni{til gradot. Gra-dot ja otkopal makedonskata istorija od Arhelaj ili moèbi od Alek-sanadar Prvi. Otkopani se ku}i na katovi so mnogu sobi. Luksuzot vo


OLINT- RAZURNATIOT GRAD


Mozaik od Olint

tie ku}i ni raskaùva za ìvo-tot na makedonskoto plemstvo.Mnogu ku}i imale kupatila sokadi od terakota, ~e{mi, bazenii odvodi. Zidovite bile oboeniso ìvi boi od bela, òlta dosina i crvena. Vo sve~enite salina carskite megaroni podot e uk-rasen so rasko{ni mozaici od ma-kedonskiot mitolo{ki period.

Taka vo edna ku}a mozaikotni gi pokaùva Dionis na dvo-kolka so Satir i 18 menadi vo igra.Na drug mozaik e pretstaven Ahil kako ja prima opremata od Tetida idve Nereidi - Visokiot kvalitet na tie mozaici e od krajot na V vekpr. Hr. do prvata polovina na IV vek pr. Hr. (vremeto od Arhelaj doAminta i Filip Vtori).

Dodeka traele Peloponeskite vojni, Atina osiroma{uvala, ne-mala sopstveno proizvodstvo i ìveela od grabeìte i piratstvoto.Vo toa vreme Makedonija sozdavala ekonomija i umetnost zasnovana vrzvisok stepen na razvienost na naukite. Toa se dokaùva so izgledot naOlint. Rasko{nite mozaici po palatite od V i VI vek ja pokaùvaat


Ra~ka za vrata so alka vo ustata na lavot

Vrv od kopje so natpis „Od Filip“

makedonskata darba za umetni~ko tvore{tvo. Istite mozaici se nase-kade niz Makedonija, vo Stobi, vo Herakleja, vo Lihnid... i sekoga{se prikaùvale kako „gr~ki“ i „rimski“.

Zanaetite bile razvieni i bile mnogu kvalitetni. Ubava kera-mika i izrabotki od bronza, èlezo i zlato. Pronajdeni se ra~ki za vra-ti so alki vo usta na lav, kakvi {to i deneska gi ima niz Makedonija.Luksuznite predmeti od makedonskoto plemstvo vo Olint, se isti kakovo Kutle{, vo Trebeni{te kraj Ohrid, vo Nerezi kraj Skopje. Toa e odisto vreme i od ist narod. Najdeni se moneti od site halkidi~ki gradoviod vremeto na Aleksandar Prvi do Filip Vtori. Celata trgovija namakedonskite carevi se odvivala preku Olint.

Interesno e i toa {to pri iskopuvaweto se pronajdeni olovni top-ki i vrvovi na kopja so natpis „Od Filip“.

Vo ~isteweto na ostatoci na atinsko vlijanie nastradala i Sta-gira. Filip brzo go obnovil rodniot grad na Aristotela i ja vratilod Pela celata nau~na elita za da istraùva. Tatkoto na Aristotel,Nikola kako li~en carski lekar imal imot po site makedonski gra-dovi, gradej}i gi Asklepijadite kako svetili{ta i bolnici za vojska-ta i narodot. Aristoel isto taka go pridruùval i Filipa. Ima poda-toci za istraùvawa vo Lokrida, Mieza, Pela. Ni{to ne e ~udno ednaod tie ku}i vo Olint, so 14 sobi na prviot kat da bila vo sopstvenostna medicinskata familija. Majkata na Aristotel od Olint bila pri-padnik na Olintskoto plemstvo za da go rodi Aristotel vo carski kru-govi, i da ìvee carski.

Aristotel, drugarot na Fi-lip Vtori se rodil vo ista godinaso Filipa (382 g. pr Hr.) a umrelvo vremeto na Aleksandar Make-donski vo 322 g. pr Hr. Povrzanos-

ta na Filip Vtori so plemstvoto, narodot i falangata se gleda nase-kade niz Makedonija.

Arheologijata ni ja pi{uva istorijata. Pred krajot na HH vekvo Kutle{ se otkopani carski grobnici na Makedonskata dinastijaod pred 2500 godini pr. Hr. Golema potvrda za Makedonskoto carstvo


FILIP VTORII CARSKATA GROBNICA

VO KUTLE[

i bogatstvo. Blesna son~evata svetlina od pod zemja. Carski grobovina carici i carski deca. Filip Vtori moèbi i Aridej. Se voznemiru-vaat koskite. Atina ostana neprijatel. Ja prodolùva borbata i somrtvite kako i so ìvite Makedonci. Skvernavi sveta zemja. Graba.

Se otvori kov~eèto na Filip Vtori. Rariteti dotoga{ nevi-deni. Blesna {esnaesetkrakoto sonce. Prastar simbol. Gi voodu{evisite Makedonci po svetot. Sonceto kako zname i denes magi~no privle-kuva, vo dene{nata dràva Republika Makedonija. Vo kov~eèto pos-mrtna kruna na piton kako carska lenta {to Makedoncite ja nosele zada go nazna~at carskiot gen. Od vnatre pi{uva „Od Heraklid“. Meda-qoni i moneti so likot na Herakle, ja simboliziraat mo}ta na FilipVtori kako i krst pred pojavata na Hristijanstvoto. Takov krst {togo napravila ~ove~ka raka i tolku star najden e za prvpat. Potoa He-rakloviot jazol simbol na cvrsta povrzanost na Makedoncite – Herak-lidite. Carstvoto na ~ekor od mitolo{kite heroi i bogovi. Se otko-puvaat zlatni kruni so dabovi lisja i èladi, simbol na drevnost isvatovskata vrska na Filip Vtori i Olimpija so Dodona vo Epir.Dabot za gradewe na brodot na Argonautite. Drvo na ìvotot i zdrav-jeto. Zlatni kruni. Site drugi nakiti so filigran i granulacija vozlato. Zlatoto na Filip Vtori od Koùv do Pangaj. Gradnik so zlatnilenti i kop~iwa vo vid na lavja glava. Potkolenici razli~ni po gole-mina, praveni po merka za obolenata od rani noga na carot. Razni sado-vi od terakota do zlato za potrebite pri pogrebuvaweto. Oru`jeto.Me~ot i {lemot. Rasko{na zlatna torba, izgravirana so motivi odìvotot i vojnite, vo koja se ~uvale streli. Ista takva Filip Vtori mupodaril na Atej vo Skitija, a sega se nao|a vo Kiev.

Ima sè {to treba da ima vo edna takva grobnica. Na dnoto nakov~eèto nedostasuva zapis vo zlatna kniga spored makedonskiteobi~ai. Svojata istorija i istorijata na narodot nekoi vladeteli japi{uvale na pergament, nekoi na papirus, nekoi na glineni i zlatniplo~ki. Spored bogatstvoto, makedonskite carevi, svojata geneologi-ja i istorija ja zapi{uvale vo zlatni knigi. Kade se tie? Grobnicata,bistite, freskite ili akvarelite, palmetite, rabovite na prepletpokaùvaat u{te edna{ kolku bile bliski mitolo{kite temi vo ì-


votot na Makedoncite.Po yidovite na Grob-nicata naslikana e ~e-tirikolka na BogotSonce ili Sveti Ili-ja ili kako {to se sli-ka Arhangel po make-donskite hramovi, soboi na Sonceto. Tiekoli so ~etirikolka iMakedonecot tr~aatpo site palati niz ev-ropskite prestolninikako ukras od mermerna pokrivite, a sega sespomeni od makedon-skite temi. Vlijanievo kulturata na evrop-skite novi narodi.

Eden Makedonecme sovetuva: „Nemoj da


Vlezot vo carskata grobnica

Kov~eèto so {esnaesetkrakoto sonce vokoe se nao|aa neprocenlivite artefakti

(levo) i lanterna - svetilka (desno)


Likot na Filip Vtori dobien so kompjuterska simulacija

Grafi~ki prikaz so presek na grobnicata vo Kutle{

se pozdravuva{ so Grk, }e ostane{ bez prsti. Tie nerodeno dete od maj-kata }e ukradat, a ne zlato od carska grobnica“. Ne se raboti za bogat-stvoto. I se da ni odzemat, du{ata }e ni ostane, ubavite misli i qubov-ta za Makedoncite. Taka opstojuvame otsekoga{.


Freska so prikaz na Aleksandar so kopje (gore) i del od freska na trki sodvokolka i ~etirikolka (dole)


Atrefakti pronajdeni vo grobnicata na Filip Vtori vo Kutle{

Posmrtna kruna so piton kako carska lenta

Sè {to e najdeno vo carskata grobnica tolku e tipi~no za Make-doncite a tolku razli~no od bilo koj drugi. Toa e sosema dovolno, da japotvrdi na{ata ekskluzivnost i ìvotot na Filip Vtori. Se tvrde{edeka toa ne bil toj no, kompjuterskata simulacija na ~erepot go utvrdii potvrdi likot na Filip Vtori.

Vo Muzejot na Makedonija antropologot Fanija Veljanoska pri-redi izlo`ba na svojot trud. Toa se rekonstrukcii na 12 skeleti, stari6500 godini. Taa za 20 godini prou~ila 8500 skeleti, belki toa }e gonapravi u{te edna{. Potoa }e mol~ime site. Rekonstrukcija na ~erepi-te vo muzejot gi vidovme so istite likovi kako dene{nite Makedonci.

Mnogu pointeresno e soop{tenieto deka skeletite ni pokaù-vaat, i po nekolku mileniumi, deka se od ist narod. Zatoa ispituvawe-to na DNK od Filip Vtori treba da ja pravat makedonski ekipi a neangliski, za da ne ni go menuvaat identitetot kako {to toa se pravistotici godini do denes. ]e gi ostavime arheologijata i antropolo-gijata sami da zboruvaat i da go potvrduvaat na{iot identitet.

Makedonija, taa Golema Majka, ubavinata i bogatstvata, nikoj nemoè da ni gi ottrgne od du{ata. Filip Vtori - Makedonecot gi pos-tavi temelite na Makedonija so takva cvrstina {to i deneska traat.Sè {to sme postignale i {to sme, mu dolìme na Filipa. Makedonijaìva i zdrava vozobnovena vo spomen na Filip Vtori za navek ìveevo memorijata na Makedoncite.

Vo vrska so potrebata Makedonija po osamostojuvaweto da poka-ùva interes za makedonskite simboli i da usvoi zname, Spase [upli-novski napravi istraùvawe i go pokaà filmot „Simboli“. Fakto-grafijata ni pokaà so~uvana kolektivna memorija kaj makedonskiotnarod vo tvore{tvoto izrazeno po crkovnite gradbi , freski, rezbi iarheolo{ki nao|ali{ta i kolku vo niv se zastapeni makedonskite sim-boli. Vo site oblasti se pokaà deka sonceto e dominanten simbol vorazli~ni varijanti kako {estkrako, osumkrako i {esnanaesetkrako.Toga{ Sobranieto na RM go izbra dinasti~koto {esnaesetkrako sonceza zname na dràvata Republika Makedonija. Toa se razvea i se prifa-ti vo celiot svet kade {to ìveat Makedoncite i vo site ambasadi, abe{e postaveno i pred zgradata na OON. Toa e istorija. Site se ~udea


na ubavata aplikacija na sonceto od kov~eèto na Filip Vtori i se{to e makedonsko od drevnina. Toga{ pod pritisok na Grcija moravmeda go smenime i znameto i del od Ustavot a sega pravat napori da ni gosmenat i imeto samo zatoa {to edna{ Filip Vtori gi pokoril i sovekovi ostanale pod makedonska vlast. Ako pod drugo ime ne primatvo NATO nema da bideme nie tuku nekoi drugi {to ne se Makedonci.


Del od sodrìnata na kov~eèto

Nikoga{ pove}e grad - dràvi~kata Atina ne se pojavila pod toaime od pred pove}e od 2300 godini. Vo tolkav vremenski period Atinakako dràva ne se spomenuvala nitu vo eden istoriski izvor, nitu vonekoj pi{uvan dokument. Sekade taa dràvi~ka e pretstavuvana vo sos-tav na Makedonija. Pod toa ime e zastapena i vo najstarite karti nasvetot, se do XIX vek koga od strana na Evropa e formirana gr~katadràva na teritorijata na Makedonija i e pro{iruvana so cel da zagra-bi {to pove}e od makedonskoto kulturno nasledstvo. Tie pred svetotne pokaàle ni{to osven nasilie i genocid. To~no e deka eden golemdel od Makedonija sega e pod gr~ka vlast i nema dilemi deka FilipVtori e Makedonec. Se sramat da go priznaat porazot na Atina od Fi-lip Vtori kaj Heroneja. Nego, Filipa, go slavat Makedoncite so sitemakedonski simboli. Zatoa, {esnaesaetkrakoto sonce preìvealo iìvee vo srcata na site Makedonci a seto toa go skvernavat Grcite.

Aplikacijata na {esnaesetkrakoto sonce na makedonskite pari,na makedonskite {titovi, pafti, rezbi znamiwa... ima mnogu podlabo-ki koreni otkolku {to se misli i ni se pretstavuva poinaku. Toa ne esamo simbol tuku i kosmi~ki orientir.

[esnaesetkrakoto sonce e isto kako kompas {to gi pokaùvameridijanite na zemjinata topka.

Krugot na zemjata i krugot na sonceto gi sodràt 3600 agli pokoi precizno moè da se locira bilo koja teritorija. Znaej}i za toaMakedoncite se dvièle na istok, po patot na sonceto, vo prava lini-ja od 900 i drugite agli od 450,22,50. So {esnaesetkrakoto sonce astrono-mite i geometrite vo sostavot na falangata to~no ja odreduvale loka-cijata za logoruvawe na vojskata i pravecot na dvièweto. I FilipVtori i Aleksandar Makedonski ne samo {to znaele za kade kade dase dviàt tuku znaele i kade da gi izgradat gradovite i pati{tata, naednakvo rastojanie, za najbrzo dvièwe na falangata. Za Makedoncite,opsipani od son~evata energija, ne postoele nikakvi pre~ki. Ne slu-~ajno site makedonski dinastii vo palatite na samite dvorovi ìveeleso umetnici, nau~nici i filozofi {to gi sovetuvale kako na najdo-bar na~in da go organiziraat ìvotot na narodot vo dràvata. Nau~na-ta osnova Filip Vtori ja vgradil vo sè {to sozdal za pokolenijataveej}i go {esnaesetkrakoto sonce - zname i kompas na Makedoncite.


Najdobro i najverno za isto-rijata na eden narod i eden carzboruvaat i raskaùvaat moneti-te. Tie sekoga{ se original. Toa

par~e blagoroden metal od pred 2.600 godini go potvrduva makedonskiotgen. Zlatoto e neuni{tivo. Se topi, se pretopuva, se prerabotuva i paksjae. Porakata na monetite i od dvete strani, vtisnata e za ve~nost.Vo po~etokot na V vek pr. Hr., Aleksandar Prvi ja kova monetata sopro~ueniot kowanik so dve sarisi vo raka. Toa e Ares, bogot na vojna-ta, na voinstvenite Makedonci. Na opa~inata vtisnati se: jarecot,risot, orelot, tirsot, {lemot i imeto na carot. Tie simboli kaj sitemakedonski monarsi odat sè do Persej celi 400 godini. Taa simboli-ka kaj Filip Vtori go dostigna seto sovr{enstvo na mo}ta na Make-donskata dràva. Filipovite zlatni stateri i site drugi moneti gosimboliziraat Makedonskoto carstvo. Na tie moneti se gleda kakolikot na bogovite se zamenuva so likot na carot - bogotvorewe po zaslu-ga, u{te poizrazeno vo monetite na Aleksandar Makedonski.

Vo Filipovite moneti se sretnuva natpisot „Filipoj“, zbor istkako i na kopjeto od Olint. Dali toa zna~i „od Filip e“, ne e razjasneto.

Monetite na Filip Vtori i po ubavinata i po vrednosta domini-raat nasekade, bilo da se zlatni, srebreni ili bronzeni. Kaj site nivse zastapuva heraldika od ìvotot, bogovite, carot i dràvata. Vo 356g. pr. Hr. izdaden e poznatiot zlaten stater od 8,64 gr. vo ~est na ra|a-weto na Aleksandar Treti Makedonski, pobedata na Filipoviot kowna Olimpijadata i pobedata vo bitkata kaj Potideja. Tri pobedi voeden den.

Monetokovaweto vo Pela i Amfipol neprekinato gi zadovoluvu-valo potrebite na site vo prostorite i opkruùvaweto na Makedonija.

I posthumno izdavanite Filipovi moneti u{te dolgo cirkuli-rale preku Dunav i Egejot, dol` Peloponez i ostrovite. Vo site arheo-lo{ki iskopuvawa, od site makedonski prostori se vle~kaat grniwaso stari makedonski pari po muzeite na svetot. I pak gi imame, na{i se,tie raskaùvaat za nas, za Makedoncite i za site nastani od kulturatavo Makedonija.


FILIP VTORII MONETITE


Monetite se najvernata i najoriginalna istorija na Makedoncite. Gi sodràt site makedonski simboli, likovi na bogovite, vladetelite,

kako i imeto Makedonija iskovano na niv za da ostane vo ve~nosta

Pokraj Pela i Am-fipol ima i moneti odne tolku afirmirana ko-va~nica, beleàna kakoPelagonija. Po se izgle-da vo tajnite na Stibe-ra se krie najgolemotomonetokovawe vo Make-donija. Vo Bakarno gum-no, vo depo od 1917 g. voseloto Topol~ani otkri-eni se i pitamoneti, 200zlatni stateri od FilipVtori i Aleksandar Vto-ri. êtiri primerocise vo muzejot vo Sofija.Balkanskite i svetski-te vojni vo Makedonija se i arheolo{ki. Taka ni gi ograbija i zlatni-te maski i skulpturite. Vo niv e o~igledna makedonskata istorija.

Vo knigata na [aldarov i Lil~i} „Kralevite na anti~ka Make-donija i monetite“ se zboruva za u{te eden drug u{te pobogat naod od1968 g. prodaden vo Sotbi, London. Toj sodrèl zlatni i srebreni sta-teri, okolu 2.000 primeroci, na Filip Vtori, Aleksandar Vtori, Ari-dej, Likej, Patraj... Ilegalnoto iznesuvawe na monetite od Makedo-nija cveta. Ne e va`no, iako e àlno. Dovolen e samo eden, edinstvenprimerok na moneta od Filip Vtori. Taa ubavo i verno ja raskaùvaistorijata na Makedonija. Monetite kako pe~at na vremeto, monetitevo razmenata, kako ukras, kako zlatna rezerva i sekako kako merka,merilo. Toa e makedonskiot talant teòk 29,6 kilogrami vo zlato.Toa se Filipovite i site carski moneti od Makedonija. Najubavo inajverno raskaàna Makedonska istorija.

Filip Vtori kako car na Makedonija gi obedinil site nejziniprovincii so makedonski plemiwa i im dal golema ekonomska mo} pre-ku monetokova~kiot sistem so makedonskite pari. Toj stavil zabrana


Moneta so natpis Makedonija

za kovawe pari vo grad - dràvi~kite. Taka makedonskite pari stanaleedinstveni, se izbri{ale site simboli na Atina, utkata na primer,ostanale samo makedonskite pari so koi{to Filip Vtori ja opremilfalangata, gradel gradovi i svetili{ta, sozdaval umetni~ki dela, tr-guval i se pove}e pla}al so zlatni moneti {to so toni gi koval i pu{talvo optek vo Makedonija, krajbre`jeto i ostrovite na Egejot sozdavaj}imonetaren udar od svetski razmeri, uni{tuvaj}i go persiskiot darikduri i vo samata Persija.

Makedonskite pari se prvite moneti vo svetot {to funkcioni-rale so likot na carot namesto bogovite ili simbolite na gradovite.Filip Vtori vospostavil dràvna garancija na vrednosta na parite{to bile vo optek i koi sodrèle mnogu bogata makedonska simboli-ka. Takvite pari imaat besceneta numizmati~ka vrednost. Tie ne sefalsifikuvaat. Originalite verno ja ispi{uvaat makedonskata isto-rija. Filip Vtori go znael toa i obezbedil ve~nost za Makedonija sosvojot lik na parite i so aplikacii na sonceto i site simboli na rever-sot, kako bogovi, kowanici so kopja i makedonskiot {tit, lavot, ore-lot, zmijata, amblemi na vladeteli i nivnite imiwa, kova~nici i imetoMakedonija na drevnite pari, na drevnite moneti kako najverna origi-nalna istorija na Makedoncite.

Filip Vtori im zabranil na grdovite da kovat svoi pari. Nabrzona site pari se pojavile site obele`ja na makedonskata dràva so liko-vi na makedonskite vladeteli. So toa makedonskite pari stanale edins-tvena valuta vo toga{niot poznat svet. Toa mu ovozmoìlo na FilipVtori da sozdade mo}na ekonomija za da gi zadovoli potrebite za opre-ma i i hrana na vojskata, za gradba i proizvodstvo na luksuzni umet-ni~ki predmeti za {to svedo{tvo se predmetite pronajdeni vo Fili-povata grobnica.


REZIME

Soznanijata od prou~enata literatura za Filip Vtori ni ovoz-moìja novi sogleduvawa za Makedonija.

Celoto Egejsko krajbre`je i ostrovite bile naseleni so Make-donci i plemiwa od ist rod. So vreme me|u makedonskite naselbi sezabeleùvaat nekoi tu|i neprijatelski grupi na lu|e. Tie bile otpad-nici, lu|e bez koren i svoja kultura, odbegnati robovi, pirati i raznikriminalci. Napa|ale grabale i zasednuvale vo grad - dràvi~kite.Podocna tie im sluèle za me|usebni borbi i napadi vrz makedonskitegradovi. Atina predni~ela vo toa. Zboruvala za sloboda i demokrati-ja a od druga strana gi organizirala doselenicite vo logorite, vo pred-gradijata. Duri, Perikle, donel zakon so koj se zabranuva vleguvawevo Atina na lu|e {to ne se rodeni od dvajcata atinski gra|ani. I segaim vaì zakonot „grk po rod“ - so koj gi proteraa Makedoncite od rod-nite ogni{ta. Razmenata na naselenieto, vsu{nost e proteruvawe iograbuvawe na starosedelskoto naselenie, Atina toa sèu{te go prak-tikuva. Doselenicite od logorite po potreba gi pra}ala da se naselu-vaat i da se borat za kolonii {to }e go obezbeduvaat patot na ìtoto.Na toj na~in vo celoto krajbre`je i vo samata Atina se teroriziramakedonskoto naselenie. Toa se pri~inite za ~estite sudiri na grad -dràvi~kite i borbite na site Makedonski vladeteli do Filip Vtorii natamu. Na toa se dolàt ubistvata na celi semejstva vo makedon-skite carski dvorovi. Na toa se dolì skratuvawe na vladeeweto od40 na 20 godini na makedonskite carevi. Toa e zagovor za ograbuvawe iteror na Makedonskite bogati oblasti. Nekolku stotini godini sitemakedonski kralevi vodele borbi da ja za{titat Makedonskata dràvavo svoite granici. Ubistvata za~estuvaat. Arhelaj Prvi bil ubien odplatenicite na lov.

Site negovi naslednici se ubieni. Site sinovi na Aminta se ubie-ni. Zaverata trae, se odrùva i prodolùva. Se {iri mislewe deka vo

Makedonija voobi~aeno e da se ubivaat carevite me|u sebe vo borba zaprestolot - zo{to toga{ postarite kralevi vladeele po 40 - 50 godi-ni i umirale so prirodna smrt? Toa se istite carski semejstva. Ne seznae kako odedna{ dobile ubistven gen. Toa ne im e svojstveno na Make-doncite. Poprvo doselenicite gi vnele tie tu|i elementi. Borbata zaprevlast postoela me|u grad - dràvi~kite {to niknuvale niz makedon-skata zemja. Se napa|ale, se zdruùvale i se delele za plenot {to Make-doncite go gubele po sekoj sudir i odnovo gradele i proizveduvale dagi zadovolat piratite od logorite. Tie ne rabotele, bile neuki i samogo grabale tu|oto.

Edno vreme na Atina i zatrebale u~eni lu|e i taa po~nala da giuvezuva filozofite - Sofisti. Otkako }e zavr{ele so prosvetata giproglasuvale za metoci, stranci i robovi a za da ne im platat gi ubiva-le. Taka nastradale Sokrat, Fidie, Empedokle, Alkibijad, Temistok-le, Protagora, Anaksagora, Eshin, Pitagora, Aristotel so site nivniu~enici i sledbenici. Proteranite Tukidid, Agaton, Evripid, Kseno-fon se spasile vo Pela kaj Arhelaj i Filip Vtori. Mnogu, mnogu e dolgspisokot na `rtvite, ubienite, proteranite i ograbenite od krvaviotzagovor na problemati~nite doselenici {to gi liferuva{e Atina daubivaat, ne samo vo toj grad, tuku nasekade niz Makedonija.

Posegnale da ograbuvaat i po svetili{tata. Tamu makedonskotoplemstvo bogato daruvalo. Toa se pri~ini za vojuvawa na isti mesta ipati{ta niz makedonskata drevna dràva. Od isti pri~ini FilipVtori po Heroneja ne sakal i ne trebalo da ja razori Atina kako Olint.Taa treba{e samo da bide onesposobena i stavena pod makedonska kon-trola. Na Filip Vtori kako i na site prethodni makedonski vlade-teli, mu bilo potrebno da se presmeta so kolonistite od Atina {tosakale da se zacvrstat niz gradovite okolu Egejot.

So edna nesfatlivo golema energija Filip Vtori ne miruval.Celiot ìvot go upotrebil da gi kontrolira site makedonski oblasti,site plemiwa, site gradovi, da ja ve`ba falangata so neverojatna iz-dr`livost, da ja pro{iruva dràvata i neprekinato da gradi tipi~nocarski makedonski gradovi i tvrdini. Da ja {titi Makedonija. Zave-rite na otpadnicite, doselenicite, piratite od Atina ne sopirale.


Se obiduvale da mu go poremetat planot na Filipa no toj sekoga{ bilpobrz. Toj sè predviduval i gi spre~uval da se me{aat vo makedonskiteraboti. Iako atinskata politika bila markirana na Demostenovitedejstva vo toa u~estvuvale site neprijateli na Makedoncite. FilipVtori ìvi gi fa}al atinskite pratenici vo podbucnuva~ki akcii.Toa se slu~ilo vo Olint, kaj Termopilite, vo Peloponez, vo Perint,vo Teba... Atinskata vojska nabrzina sobrana od metoci i robovi se ras-padna po Heroneja. Vo prethodnite slu~ai Filip Vtori ne sakal da ja ri-zikuva falangata. Go {tedel sekoj makedonski ~ovek. Tie {to pravelezagovor navremeno bile otkrivani, proteruvani i kaznuvani.

Filip Vtori od Makedonija sozdal takva dràva {to bespreko-rno funkcionirala. Prvo ja zajaknal ekonomskata proizvodna funkci-ja kako baza na sè drugo. Ovozmoìl reprodukcija so rapiden rast.Vnatre{no gi zajaknal obrazovanieto, kulturata, sozdal kadri od siteprofili. Mnogu gradbi obnovil i go izgradil toa {to bilo opusto-{eno. Filip milozlivo postapuval so naselenieto. Im ja vra}al slo-bodata i sigurnosta. Mnogu gradovi vo Tesalija i Trakija sami gopovikale da gi prisoedini kon Makedonija zatoa {to bile Makedoncipo poteklo. Nadvore{nata funkcija ja manifestiral so falangata.Vojskata, granicite, diplomatijata, pretstavuvale vistinska afirma-cija na makedonskata dràva.

Filip Vtori vo toa ne bil sam. Cela plejada najslavni lu|e go op-kruùvale i go odbeleàle vekot na negovoto vreme. Aristotel na nau-~en plan go napravil toa {to Filip go storil na politi~ki plan. Taasistematizacija, temelnost, na poleto na naukata vrodila isti rezulta-ti vo carskata dràva. Toj tim odli~no sorabotuval i se nadopolnuval.

Aristotel vo site makedonski gradovi go organiziral obra-zovniot sistem vo Liceumite (Umot na liceto). Toj so svoite u~enicii filozofi gi izdvoil posebnite nauki i go zasluìl imeto „Tatkona naukite“. Ja oformil filozofijata, logikata, psihologijata, biolo-gijata, fizikata, etikata, estetikata, politi~kata ekonomija. Samomedicinata na ist na~in, za potrebite na carskite dvorovi vo Make-donija ja sistematiziral Hipokrat. Seta taa obemna nau~na rabotabila rezultat na carskite uslovi za rabota niz Makedonija. Site se


sluèle so ista metoda. Toa bile naju~enite lu|e vo Makedonija. Po-dednakvo se istaknuvale naukite, umetni~koto tvore{tvo, gradbite,politikata. Podemot podednakvo se ostvaruval na site poliwa. FilipVtori imal carski filozofi, carski lekari, carski arhitekti, cars-ki umetnici, carski sovetnici i carski istori~ar, Teopomt, koj setotoa dobro go zapi{uval. So site tie lu|e Filip Vtori go planiral novo-to ureduvawe na svetot po primerot od Makedonija.

Sepak, Filip Vtori bil ubien kako i site carski lu|e {to se ubi-vaa celi 100 godini vo zaverata na doselenicite. Koj go ubi Filipa? Ko-mu toj najmnogu mu pre~e{e? Koj od nego najmnogu se pla{e{e i go mraze-{e? Ima mnogu osomni~eni. Zaverata potajno se ostvaruvala. Atinau~estvuvala najaktivno. Trkalala otrovno i ladno oru`je kon teatarotvo Ege. Atina imala i motiv i iskustvo vo prolevaweto na krv. Teroriz-mot zapo~nuva so nezadovolstvoto i zagubata. Toa e odmazda. Seto toa bi-lo vgnezdeno vo Atina, so cel da se spre~i Filip Vtori da vojuva za Ma-kedonija. Daleku e od umot deka Makedoncite }e vojuvale za nekoja grad -dràvi~ka, za Atina, ili za elinisti~kata a ne za makedonskata kultura.

Po smrtta na Filip Vtori, Makedonija podnela golemi `rtvi,progoni, ubistva, teror... Od toga{ so Makedonija se pazarat tu|ite si-li. Razni dràvi, pod razni imiwa se identifikuvaat so Makedonijasamo zatoa {to niknale vrz makedonskata zemja i dràva. Od toga{ senametnuvaat anti~ki dràvi, rimski, vizantiski, turski, bugarski,srpski, gr~ki kako makedonski da se, kako da imaat pravo na makedon-skite riznici na duhovnoto nasledstvo. Makedonskiot narod opstoipod razni stegi, a duhot opstojuva i udira pe~at na Makedonstvoto.

Nasproti realnosta na Filip Vtori, Aleksandar Makedonski eduh, ideja, rasturena po svetot. Sekoj si ja razbira kako {to saka make-donskata dràva. Makedonskata silna dràva ja sozdal Filip Vtori itoa ne moè da se preina~uva. Filip Vtori e osnova i za postoewe nasega{na Makedonija kako dràva iako nekoga{nite makedonski plemi-wa stanaa dràvi i sega sèu{te si ja delat Makedonija i prezemaat odnejzinata svetost.

Makedonskata DNK, na Makedonidite, na belata rasa {to im da-la najslavni lu|e na ~ove{tvoto ja na{le vo koskite na Filip.


Nema potreba da ne kloniraat, i pod najgolem pritisok, od vremena vreme izbiva genot so celoto svoe sovr{enstvo na Makedonecot.

Justin ni go opi{uva likot i karakterot na Filip Vtori i seu{te ja istraùvame vistinata za toj umen, itar i sposoben Makedonec.

Filip Makedonski stanal kral na 22-23 godi{na vozrast, apo~inal vo 47-ta godina od ìvotot. Vladeel od 359 g. pr. Hr. do avgust336 g. pr. Hr. So tan~erkata Larosaja imal sin Aridaj, koj po smrttana Aleksandar vladeel izvesno vreme. Imal i mnogu drugi deca od se-dum razni, glavno dinasti~ki, brakovi, koi delumno zaginale od sudbi-nata, delumno od me~. Kako {to raskaùva Justin, toj bil kral koj po-ve}e go sakal rasko{ot na oru`jeto, odo{to gozbite. Negovo najgolemobogatstvo bile orudijata za vojuvawe. Poopiten bil vo steknuvawe bo-gatstvo, odo{to vo negovoto so~uvuvawe. Poradi toa, pokraj sekojdnev-nite grabeì, bil siromav. Toj podednakvo bil milosrden i lukav. Zanego nieden na~in na pobeda ne bil sramen. Bil podednakvo umilen ipodlec vo zboruvaweto. Pove}e vetuval, odo{to ispolnuval; bil umet-nik i za seriozni raboti i za {egi; prijatelstvoto go neguval od inte-res, a ne od qubov i doverba. Vo omrazata se prepraval deka ~uvstvuvanaklonost, a vo naklonosta simuliral navreda; me|u onie {to bileslo`ni predizvikuval omraza, a baral naklonost i kaj ednite i kaj dru-gite; imal obi~aj da pravi proslavi a za vreme na proslavite se odli-kuval so re~itost; govorot mu bil ispolnet so ostroumnost i itrina,taka {to poseduval lesnotija vo ukrasuvaweto na govorot, ume{nostvo taa lesnotija i ubavina vo taa ume{nost onaka kako {to vo govor-ni{tvo go u~ele Aristotel i Eshin. Nego go nasledil sin mu Aleksan-dar Makedonski, koj go nadminal tatka si i vo hrabrosta i vo maanite.Tatkoto go prikrival gnevot, a naj~esto i go sovladuval i bil poumenvo donesuvaweto odluki, a sinot bil poveli~estven i posvoeglav. Obaj-cata premnogu go sakale vinoto. Tatkoto od gozba juri{al protiv nep-rijatelot, vleguval vo bitka gradi v gradi, pa ~esto od bitkite se vra}alranet. Tatkoto Filip Vtori pove}e sakal da bide quben i bil poitar.Na zbor i govor Filip bil poumen i bil pove}e oddaden na {tedlivost.So svoite ve{tini Filip Vtori gi postavil temelite na carstvoto nasvetot, a sinot Aleksandar Makedonski ja sobral slavata na celoto


delo, zaklu~uva Justin pred okolu 2.000 godini. Vo svoe vreme FilipVtori bil najumniot ma` vo Evropa. Negovata diplomatija i denes seizu~uva vo diplomatskite {koli vo svetot. Toj so porobenite ili dob-rovolno sojuzenite sklu~uval mir od nasledno zna~ewe. Spored mostra-ta od Korintskiot mir, potpisnicite ja priznavale vrhovnata vlastna kralot i negovata komandantska funkcija. Sojuznicite pla}aledanok kolku prethodno; bile obvrzani da dadat kvota vojnici i da jasnosat za niv izdr{kata i vooruùvaweto; zemal zalo`nici od najvid-nite li~nosti, obi~no nivnite sinovi, so izgovor da se obu~uvaat zakralski i komandantski dol`nosti. Sekoj potpisnik bil dolèn da sebori protiv tie {to eventualno }e se odmetnat i }e krenat oru`je pro-tiv kralot, {to bilo najstrogo kaznivo (nemilosrdni ubistva, proda`-ba vo ropstvo, sramnuvawe na ìveali{tata do temel i podelba na zem-jata i imotot me|u vernite sojuznici). Toa bilo primeneto kaj Heroneja(nekolku iljadi ubieni) vo 338 g. pr. Hr., kaj Teba (6.000 ubieni, 30.000vo ropstvo) vo 335 g. pr. Hr. i kaj Megalopol na Peloponez (5.300 ubie-ni) vo 331 g. pr. Hr. So takvoto zastra{uvawe Filip Vtori, Aleksan-dar Makedonski i makedonskite kralevi {to sledele po niv gi drèleuslovno kaàno helenite vo ropstvo 190 godini, do doa|aweto na Rimja-nite po tri, odnosno ~etiri makedonsko - rimski vojni. I site drugi voj-ni ne vra}aat vo spomenite na Filip Vtori carot na Slavnite Makedonci.

Atina ne moèla javno da iskaùva nezadovolstvo od makedon-skoto ropstvo iako Makedoncite gi narekuvale okupatori {to na nekojna~in bilo vistina. Blagodarenie na Filip Vtori, Atina dobila car-skite gradbi, teatri i svetili{ta {to makedonskata „okupatorska“vojska gi sozdavala nasekade pa i vo Atina. I Aristotela go nareku-vaat „okupatorski“ filozof iako toj im izgradil {koli i nauki.

Filip Vtori gi postavil temelite i ja vozdignal rasko{natamakedonska civilizacija i kultura, koja Aleksandar Treti Makedon-ski ja pro{iril so svoite pohodi po toga{ poznatiot svet i koja prediz-vikuva voshit i po~it se do dene{novo vreme.


Filip Vtori bil silen i ubavma`. Mo}en kako Heraklo a i nali-kuval na nego. Silniot karakter ienergija go pravele kako bog me|uMakedoncite, ubedliv vo govorite,duhovit i vlijatele, umen, presmet-liv. Uìval vo pobedite i slavata,ne se {tedel vo bitkite i koga bilte{ko ranuvan i osakaten sekoga{bil prv za primer vo falangata.Imal celosna kontrola nad sè. Gonaso~uval obrazovanieto so Aris-totel, gradbite i umetni~koto tvo-re{tvo. Beskrajno go sakal Alek-sandar i go vospital kako negovdostoen naslednik.

Aleksandar, najslavniot ~o-vek na svetot, bil sre}en i omilen.Svesen za svojata mo}, dominiralme|u carskite drugari kako naj-u~en i najumen Makedonec. Ubavkako Apolon, ~esto bil umetni~kioblikuvan vo bronza i mermer odLisip i Skopas, vo sliki od Apel imnogubrojni mozaici. Monetite solikot na Aleksandar se nenadmi-nati do denes. Makedonskiot voda~na narodite pominuva vo legendi-te. Aleksandar, 2300 godini opi{u-van od stotina narodi, kako pe~atna vremiwata, vo postoeweto naMakedoncite.


Filip Vtori Makedonski

Aleksandar Treti Makedonski

Aristotel, najumniot ~ovek,logi~ar, filozof, tatko na naukite,sovetnik na makedonskite carevi vookruùvawe na carskite drugari,u~itel na generacii, pretstavuvaavtoritetna figura. Negovoto spo-kojno lice, kako {to se gleda od ne-govite bisti, so blag izraz kako dae prototip za likot na Makedon-cite i likovite na apostolite. Tojgi pretvoril ideite vo realen na-u~en svet so dlaboka filozofskamislovnost i kosmopolitizam. Fi-lip Vtori ja realiziral naukata naAristotel a Aleksandar ja ra{i-ril niz celiot svet.


Aristotel Makedonecot

Makedonskiotsimbol

{esnaesetkrakoto sonce

FILIP VTORI - MAKEDONECOT(Dopolnenie na vtoroto izdanie)

Vo pi{uvanite izvori za Makedoncite Filip Vtori i AleksandarTreti - Makedonski, izvornite knigi na Arijan, Diodor, Ruf Kurtie,Justin i Plutarh postojat najdobri podatoci za na{ite makedonski ko-reni i na{ite najslavni carevi od vremeto na Filip i Aleksandar.Tie izvori se zasnovani vrz drugi makedonski izvori na nau~nici, gene-rali, filizofi i sovremenici na carevite drugari od pridru`bata,okolu stotina naju~eni i sposobni lu|e od carskoto okruùvawe.

Koga se ~ita Arijan ili Plutarh se gleda deka tie gi imale na ko-ristewe na raka originalnite makedonski tekstovi pi{uvani od 28lica. Se veli deka sèbilo zagubeno a se gledaat poedinosti vo opisi nasite slu~uvawa kako negovite avtori po 200 godini da bile o~evidci.

@ivotot na makedonskite dinastii mnogu e sli~en i genetski i tra-dicionalno. Site tie u~ele eden od drug kako najdobro da rakovodat sonarodot i dràvata po utvrdeni propisi, zakoni i obi~ai. @ivototna Filip Vtori i Aleksandar Makedonski mnogukratno se obuslovenine samo kako tatko i sin, tuku i kako institucionalna obvrska na make-donskata naslednost.

Filip Vtori gi sozdade, zacvrsti dràvata i falangata a Aleksan-dar gi dovede do sovr{enstvo so istite lu|e – Makedoncite. Filip Vto-ri pretstavuva{e nadgledno sredstvo od kade {to generaciite steknuvaaznaewa za vojuvawe bez da se izgubi nitu edna bitka. Nivnite sovreme-nici beleèle sè verojatno za da dopre do nas.

Najdobri izvori za Filip Vtori se samite negovi dela, bitki, ì-votot me|u Makedoncite i falangata, raskaàni od negovite sovremeni-ci, generali, nau~nici, posebno od Aristotel, Arijan, Ruf, Borza, Elis...

Teopomp ìveel na dvorot vo Pela i pi{uval „Istorija za Fi-lip Vtori“ vo 40 knigi. Nego go spomnuva Polibie kako najdobar dru-gar na Filipa i ni soop{tuva deka Teotomp ne pi{uval samo za bit-

kite na carot i pova`nite istoriski nastani tuku odli~no go opi{alli~niot ìvot i karakterot na Filipa so site slabosti kon vinoto iènite, neskrotena energija, èstoki reakcii, duhovitost i kako {togo narekuva: „Filip e najsilniot ma` vo cela Evropa“. I dvata najumniso Aristotel.

Filipikite na Demosten prestavuvaat indirekten dokaz kade{to od pogrdnite kritiki gi soznavame pozitivnite osobini na kraloti Makedonija „otkade {to ne moèlo ni rob da se kupi“. Spored Demos-ten Filip Vtori bil tolku itar {to koga im nudel mir i dogovoriprikrieno gi porobuval, a toa vo Atina ne moèle da go vidat. Ne mo-èle da sfatat kako edna po edna gi goltal site naselbi i flotata vo si-te pristani{ta. Nesakaj}i Demosten ni gi ovekove~il retki osobinii za Filip Vtori i za Makedoncite so toa {to gi kudel.

„[to ako e ubien Filip toa e amo eden Makedonec pomalku imnogu pove}e }e se pojavat takvi“ - velel. Toa bilo to~no.

I koga go videl Aleksandar kako bleska vo pobedenata Atina soAntipatar i pridru`bata, se podzasolnil, prestra{en u{te od bitka-ta vo Heroneja i rekol: - Videte, kakov taktko takov sin, prav Link(volk od Pelagonija).

Izvor prestavuva i Diogen. So~uvani se iskazi i za Filip Vto-ri i za Aleksandar. Koga cela Atina se na{la razdvièna pred pro-pasta i Diogen zel da go trkala bureto za da se priklu~i kon iluzor-nosta na Atina da se sprotivstavi na Filipa, koj se pribliùval daja sotre.

Koga Filip Vtori se sretnal so Diogena pra{al „koj e onoj sme-{en ~ovek“? Na {to Diogen odgovoril: „Jas sum tvojot posmatra~Filipe, {to ja sledi tvojata nezasitnost za pobedi“. Na toa FilipVtori rekol deka treba da go pu{tat da go sledi slobodno, zatoa {toimalo u{te mnogu da vidi. Za toa ne izvestuva Laercie vo svojata knigaza filozofite.

Poznata e i frazata pri sredbata so Aleksandar, koga Diogen murekol: „Trgni mi se od sonceto, ne moè{ da mi go dade{ toa {to gonema{„. I odgovorot: „Lesno mu e na Diogen, toj ne e Aleksandar“. Car-skite drugari prsnale vo smea.


Izvori za Makedoncite i nivnite carevi se pismata, naredbite, ar-heolo{kite naodi, depoata na pari so likovi na carot i drugi materi-jalni dokazi {to svedo~at za site periodi na Makedonskata imperija.

Grobnicata vo Kutle{ ja pokaà celata mo} i rasko{ na Filipai carskata familija. Tamu se gleda makedonskoto pogrebuvawe so polo-ùvawe, oru`je, nakit, zlatni kruni, umetni~ki tvorbi, sadovi, bisti,freski i carski koski za DNK i mo`nost da se utvrduva makedonskiotgen do den - dene{en.

Filipovata grobnica go pokaà bogatstvoto na carot i carskitesemejstva kako {to e bogatstvoto na Tutankamon. [to li sè ima da vi-dime po otkrivaweto na grobot na Aleksandar po koj se traga.

Za Aleksandar Makedonski postojat najmnogu zapisi od Makedon-cite sovremenici zadolèni da pi{uvaat sè za carot od privatniotìvot do krajot na ìveeweto kako i mnogu vreme potoa so mileniumi.

Na Internet ima 3 125 000 edinici (zapisi po „sajtovite“) – Alek-sandar. Za Aleksandar Makedonski samo vo sredniot vek se napi{ani iispeani Aleksandridi kaj 142 narodi i plemiwa {to go oboùvaleAleksandar so najgolema popularnost na ìv istoriski ~ovek i toaMakedonec. Ja ja imam i najnovata kniga vo stihovi „Aleksandrida“ odPetre Ba{e izdadena vo Prilep 2005 godina.

Makedonija imala pet carevi so ime Aleksandar. Toa ime e raspro-straneto po svetot i ima razni varijanti kaj mnogu narodi vo izgovorot.

Za muslimanite Aleksandar e Iskender.Za Evreite – Mundon.Za Indijcite – Sikinder.Za Ungarcite – [andor.Vo Avganistan go vikaat Wuksandar.Za Hanzite – Jaksula

Vo Uzbekistan imeto zna~i ni dojde carot gospodar i zastana ovde.Grcite nikoga{ ne go vikaat „Grk“. Go prisvojuvaat so rezerva,

izgleda pomnat deka Aleksandar vodel 12 bitki protiv Atinskite pla-tenici vo Persiskata vojska, od Heroneja do Baktrija, vo Teba, Tir,


Granik, Is, Gavgamela, i t.n. Vo falangata imalo simboli~en broj Gr-ci, pove}e kako zalo`nici, spored odredbite od Korintskata Liga kongradovite pod makedonska hegemonija.

U{te prvite zarobeni platenici od Atina, Aleksandar gi is-pratil kako robovi da rabotat vo Makedonija. Vo nieden izvor ne sespomenuvat natamu vo bitkite kaj Granik, deka Atina imala pretstav-nici vo Falangata za da se smeta deka Aleksandar se borel „za Grcija“ iseel elinizacija. Nitu eden „Grk“ ne e spomnat vo blizina na carot naproslavite {to gi organizirale Makedoncite. Sovetnici od Atina imalDarie, kako Memnon, Patron, pa duri i Demosten, site rabotele protivMakedoncite.

Aleksandar go opkruùvale vrvni sovetnici kako i Filipa, Arhe-laja i site drugi Makedonski vladeteli. Pet sovetnici filozofi goopkruùvale carot i falangata: Aristotel, Kalisten, Onesikrit,Anarsarh, Kalin i dr. U{te tolku lekari predvodeni li~no od Tesalsinot na Hipokrat, bile so Aleksandar vo bitkite do Indija i sedele donego na proslavite.

Site generali carski drugari, generacija na carot, ostavile dnev-nici, pisma, izve{tai. Toa se vistinskite izvori za Makedonskata isto-rija so podatoci od Ptolomej, Lag, Evmen, Nearh, Perdika, Lizimah idrugi. Tie sekoj den izdavale bilten za nastanite {to se slu~uvale vofalangata i celata teritorija na Makedonskata dràva. Toj biltenpretstavuva prv dneven vesnik vo svetot. Tuka se izvorite za Makedo-nija {to stignale do denes, vo tie sekojdnevni beleèwa.

Golemo zna~ewe ima biltenot {to se izdaval za vreme na boles-ta na Aleksandar i podgotovkite za pogrebot so najgolem obem opfate-ni podatoci. Sekoj den se daval izve{taj od konziliumot na lekari,generali, sovetnici.

Oàlostenite Makedonci so denovi vo povorka se pro{tevaleod svojot car. Toj obi~aj i deneska se praktikuva vo svetot za vidnili~nosti.

Morame da nabroime pove}e avtori {to ostavile gradivo za poz-natite pet avtori {to gi iskoristile izvornite tekstovi, so mnogu pre-pravki, posebno so prevodite kaj Arijan, Ruf, Plutah, Diodor i drugi.


Na prvo mesto }e gi spomenemedelata na Aristotel i drugite filo-zofi i govornici. Delata vo oblasta namedicinata so carskite lekari i mnogu-brojni nau~nici i umetnici {to zad se-be ostavile brojni dela so trajna vred-nost vo gradbite, bistite i skulpturite,mozaicite i stra{niot arsenal na ma-kedonskata bronza do zlatniot nakit ioru`jeto na Makedoncite po muzeite,prestavuvaat vistinski izvor i dokaz.


Lisip, Skopas, Praksitel, Leo-har i mnogu drugi umetnici so nivni-te tajfi gi rabotele skulpturitena Filip Vtori i Aleksandar Make-donski vo mermer, bronza i zlato.

Lisip izrabotil pove}e od 1500dela.

Apel, najtalentiraniot slikar,bil povikan od Filip Vtori, zaednoso Efor i Pamfil vo Pela da go sli-ka carskoto semejstvo i drugite vi-sokodostojnici vo makedonskiotcarski dvor. Gi ovekove~il i sitecarski drugari na Aleksandar Make-donski.

Leohar gi izrabotuval statui-te od bronza, zlato i slonova koska.

Filip Vtori i Arhelaj bile go-lemi meceni na umetnicite {to giukrasuvale palatite so skulpturii freski nasekade niz gradovite voMakedonija.

Skulptura na Afrodita izrabotena od Praksitel

Lisip carskiot skulptor go pretstavuval Aleksandar kako bel,zacrvenet vo liceto i gradite, so lesno zavrtena glava na levo i sre-dena frizura na krupni plavi kadri na kosa.

Skopas so sinovite i drugi skulptori angaìrani od Filip Vto-ri vo Pela izrabotil golem broj likovi i vo bronza.

Apel izrabotil najskapa slika na Aleksandar so molwa v rakakako {to se pretstavuval Zevs. Vo Pela, Dion, Stobi, Stibera, Hera-klea... se iskopuvaat statui kako da bile rudnici makedonskite gradoviukrasuvani so niv.

Pismata od Filip kon Aristotel, Leonid, Lizimah i drugite u~enii pismata na Aleksandar kon Aristotel, Olimpija, Antipatar i drugise isto taka zna~ajni izvori. I pismata i na Darie kon Aleksandar.

Natprevarite vo izvedba na tragedii, svirewe kitara, recitira-we, lov, trki po stadionite, proslavi vo teatrite i drugite gradbi seizvor i dokaz za golemite dostreli na makedonskite nauki i umetnost{to beleèle vidni rezultati.

Mnogu vidni li~nosti od falangata, od Pela, od ostrovite i odAleksandrija ostavile beleàni podatoci.

Dioskurid go izrabotil poznatiot mozaik vo Pompeja so likotna Aleksandar Makedonski vo bitkata so persiskata vojska predvode-na od Darie.

Eratosten pi{uva za vlijanieto na Olimpija vrz AleksandarMakedonski preku vospituvawe da se sozdade vladetel na svetot izdig-nat do boèstvo. Olimpija go vovela sinot vo misteriite i pravotoda se prinese `rtva vo svetili{tata vo gradovite na Makedoncite.

Hegesija od Magnezija go opi{uva ra|aweto na Aleksandar vodenood astrolozite i magite vo Pela, goreweto na hramot na Artemida voEfes, trojnata pobeda na Filip i objavuvaweto na boèstvenite znacina svetlina pri ra|aweto na bo`jiot sin, prednazna~en da bide gospo-dar na svetot.

Onesikrit filozof i pridru`nik na Aleksandar ne izvestuvakako Aleksandar spiel so „Ilijada“ vo izdanie na Aristotel, kako sepoistovetuval so Ahil i razmenuval repliki so generalite od delata naEvripid i Homer. Klito go predizvikuvala Aleksandar so replikata


„obi~aj e site da se borat eden da ja prisvoi slavata“. Onesikrit bilzadolèn za istorijata na Aleksandrovite vojni.

Haret i Kalisten bile istori~ari. Za Kalisten se znae dekapi{uval mnogu slikovito, osobeno kako go opi{al patot vo Siva iliTeba, kako gavranite im go pokaàle patot do svetili{teto i kako gopro~itale kamenot so tekstot deka nivniot faraon }e se vrati kakomlad da go oslobodi Egipet. Taka Aleksandar bil proglasen za faraonna Dolen i Goren Egipet i stanal bog na sonceto Amon Ra. Toa naslede-no pravo trista godini go koristele Ptolomeite i nosele dve kobri na~elo kako kruna, kako site faraoni {to upravuvale so celiot Egipet.

Dinokrat, carski arhitekt, mu go ponudil na Aleksandar Make-donski planot za izgradba na Aleksandrija kako tipi~en carski make-donski grad. So~uvan e, i vidliv planot vo vid na hlamida i site opisikako se gradela Aleksandrija, kako primer za site drevni gradovi {togi izgradile Makedoncite pod isto ime vo svetot.

Anaksarh sedel na gozbite do Aleksandar i koga toj go pra{uvalkakva e gozbata, Anaksarh odgovoril deka fali satrapska glava. Za tiezborovi izgovoreni vo {ega, Anaksarh, carskiot sovetnik i filozofbil yverski ubien od eden biv{ persiski satrap.


Mozaikot vo Pompeja izraboten od Dioskurid

Ptolomej se zanimaval so geografija, topografija i etnografi-ja po {to prestavata za svetot se izmenila. Poznata e najstarata kartana svetot so Makedonija vo centarot.

Sonceto, ne kako simbol, tuku kako kompas im bil orientir naMakedoncite vo site istraùva~ki ekspedicii na {irokite prostoriza gradewe pati{ta, kanali, mostovi. Na taa makedonska ekspedicijapadnale idei za Korintskiot i Suecskiot kanal, bile otkrieni pri-~inite za izlevaweto na Nil i mnogu drugi.

Haret go spomnavme kako istori~ar vo Mitilena {to go pi{uvalprivatniot ìvot na Aleksandar, negovite razgovori so generalite,sproveduvaweto na sopstvenite odluki otkako baral predlozi za sè iod site. Parmenion go sovetuval da go prifati predlogot na Darie ida gi zadrì osvoenite teritorii. - Jas ne sum Parmenion i ne mislamtaka. Pobednikot gi postavuva uslovite, ne pobedeniot, odgovorilAleksandar. Od takvite zapisi ja sogleduvame isklu~ivata li~nost isposobnost na carot koj {to imal najdobri sogleduvawa za re{enie nabilo koja situacija. Za Haret u{te treba da se kaè deka bil komornikna falangata. Se grièl za celata falanga, kako da bide nahraneta,kolku rezerva so kolite da se dviì so vojskata i na kolku oddale~enostda se postavat bazite so rezervata vo hrana i vino. Menito za cela voj-ska go sostavuval i go kontroliral li~no Aleksandar Makedonski.Toa go nau~il od Aristotel, koj {to li~no go odobruval jadeweto zau~enicite vo Liceumite i Gimnaziumite sekoj den, ponekoga{ za 2000obroci. Filip Vtori isto taka i na carskite trpezi i so falanata sehranel zaedno so site. Zatoa komornikot kako Haret moralo da bide do-verliva i bliska li~nost do carot kaj Makedoncite. Istaknat Make-donec visoko obrazovan i sposoben.

Harpal bil carski drugar od najbliskite krugovi vo {koluvawe-to na Aleksandar. Bil postaven za blagajnik na dràvnata kasa vo Vavi-lon i persiskoto azno od Susa. So dràvnoto makedonsko bogatstvo seodnesuval kako so svoe, napravil golema pronevera i pobegnal vo Ati-na razdavaj}i zlato za mito. Taka i Demosten stanal ~ovek so zlatenpehar i zaedno so Harpal si ja na{ol smrtta od rakata na vojnicite naAleksandar Makedonski. Ova slu~ka kako izvor za avtoritetot na ma-


kedonskata dràva ni zboruva kako bila organizirana carskata vlasti kako se izvr{uvala vo za{tita na visokiot moral na Makedoncite.Ovaa slu~ka ja prepla{ila Atina i ne go primila Harpal nitu vo gra-dot nitu do pristani{teto znaej}i {to moè da ja snajde od Makedon-cite za mito.

Ksenokrat, Aristobul, Poliklet i Ptolomej Lag od Eordijapi{uvale istoriski spisi za vojni~kite slu~uvawa na Aristotel.

Klito telohranitelot na Aleksandar u{te od u~eni~kite deno-vi kaj Aristotel bil nerazdelen drugar i toj pi{uval istorija za pro-tokolot na Makedonskiot carski dvor. Toj bil kako moderen port-parol i li~no go izvestuval Filipa za site èlbi i kontakti {to giimal Aleksandar. Klito mu bil kako brat u{te od detstvoto koga ses-tra mu bila doilka na najslavniot car na svetot.

Nearh, admiral, rakovodel so Makedonskata pomorska flota.Ostavil izve{taj za opasnata plovidba po Ind i pokraj okeanskiotbreg i uspe{no ja dovel flotata so falangata do Vavilon kade se sret-nale so drugarite Makedonci {to po kopno gi vodel AleksandarMakedonski. Golema bila radosta koga Aleksandar ja pre~ekal ìvai zdrava vojskata {to ja komanduval admiralot Nearh. Se znae za nared-bata {to ja izdal Aleksandar za izgradba na novi 1000 korabi so koiNearh trebalo da trgne na istok. Makedonskata flota ostavila legen-di za sonceto i kowicata kaj narodi od Japonija, na ostrovot Fixi, voMalezija i na Veligdenskite ostrovi.

Misterija e kako se na{lo makedonskoto {esnaesetkrako sonceizdlabeano vo kamen na Veligdenskite ostrovi i kako se na{le crte-ì na beli lu|e na freskite kaj indijanskite plemiwa. Ne znaeme dalise toa nekoi od Nearhovite vojnici {to so flotata gi preplovileokeanite.

Kako Nearh i drugite generali ostavile dnevnici, izve{tai,pisma. Toa se sekretarot Evmej, Perdika, Lizimah a poznato e dekanaslednicite na Aleksandar Makedonski gi prodolìle site makedon-ski tradicii i nau~ni postignuvawa vo novite dràvi. Site se pridr-ùvale kon izvorite {to gi zateknale i zakonite {to se primenuvalekaj Makedoncite vo avtenti~no prodolènie.


Antiklid ostavil golem broj spisi za gradovite, obi~aite, mi-tovite so koi {to se sluèle Aleksandrovite vojnici vo garnizonite.Toa kulturno vlijanie séu{te se ~uvstvuva ne samo kaj Hunzite i Ka-la{ite tuku i kaj mnogu drugi kavkaski i arapski narodi.

Potamon pi{uval pesni i poemi za Aleksandar pa ne e ni{to~udno {to se pojavile tolku Aleksandridi za na{iot Aleksandar Ma-kedonski. I jas objaviv poema za Aleksandar vo knigata „Poemi zamakedonskite carevi“.

Se podzaskriva mnogu va`niot izvor deka Filip Vtori vo Pelagi sobral site umetnici od toa vreme da rabotat kako carski slikarii skulptori. Toa go potvrduvaat Plutarh, Ciceron i mnogu drugi nave-duvaj}i i brojki i opisi na delata.

Site izvori kaàni, zapi{ani, pe~ateni vo knigi, papirusi, kamen,glina go potvrduvaat makedonskiot identitet i svedo~at za postoewe naMakedoncite, makedonskite carevi, nau~nici, poznati svetski li~nosti.

Nitu moàt da se obezli~at, nitu moàt da se prisvojat, nitu zna-at kolku moème da izdrìme kako potomci na Filip Vtori i Alek-sandar Makedonski. Makedoncite edna{ vladeele so svetot i sèu{teja poseduvaat taa sila vo opstanokot da generiraat pravda, radost i~ovekoqubie, kako {to toa go pravele drevnite Makedonci so kosmo-politskata filozofija kako osnoven nau~en pogled na ureduvawetona svetot.

Filip Vtori, Aristotel i Aleksandar Treti - Makedonski senajslavnite Makedonci. So svojot um doprele i do kosmosot i do kraj-ot na ikumenot, kade {to zaedno so u~enite Makedonci, vladeele vosklad so naukite, makedonskite zakoni i moral ostavaj}i gi vo nasled-stvo site doblesti na makedonskiot narod nasekade po svetot.

Realnite materijalni dokazi gi nao|ame vo arheolo{kite nao|a-li{ta na gradovite {to Filip Vtori gi gradel so ubavi palati, sveti-li{ta, {koli, teatri, vo parite, vo umetni~koto tvore{tvo {to gopraktikuvale i drugite makedonski vladeteli. Toa e najsilniot izvorna osoznavawe na makedonskoto postoewe so prepoznatliv identiteti so mnogu unikatni primeroci od makedonskoto nau~no i umetni~kotvore{tvo.



Spomenicite na Aleksandar Treti Makedonski

vo [tip i Prilep

HRONOLOGIJA NA NASTANI OD ARHELAJ PRVI DO ALEKSANDAR TRETI MAKEDONSKI

419-399 g. pr. Hr. Arhelaj Prvija izgradil Pela, novata prestolnina na idnite makedonski vladeteli. Gi povikal proteranite Makedonci od Atina: Evripid, Tukidid, Agaton, \or|ija...

399-390 g. pr. Hr. Vladeat Arhelaj Vtori, Aminta Vtori, i Pausanie

390-369 g. pr. Hr. Aminta Treti. Aminta se oènil so Evridika od Linkestida

382 g. pr. Hr. Se rodile Filip Vtori, Aristotel i Demosten380 g. pr. Hr. Oratorot Isokrat drì promakedonski govori368 g. pr. Hr. Ubien e Aleksandar Vtori365-360 g. pr. Hr. Perdika doa|a na vlast365 g. pr. Hr. Filip Vtori osloboden od zalo`ni{tvo

vo Teba i ja dobil na upravuvawe Pelagonija360 g. pr. Hr. Filip Vtori vo Linkestida kaj vujkovcite359 g. pr. Hr. Filip Vtori stanuva car na Makedonija359 g. pr. Hr. Sreduvawe na dràvata i falangata.

Borba za makedonskite teritorii. Ubien Kotie vo Trakija

358 g. pr. Hr. Uspe{ni napadi vo Ilirija i Peonija358 g. pr. Hr. Pohod vo Tesalija.

[irewe na makedonskata dràva357 g. pr. Hr. Sojuz na Filip Vtori protiv Atina. Go vetuva

Amfipol za Pidna. Gi osvoi i dvata grada za sebe.357 g. pr. Hr. Filip Vtori se èni so Olimpija

po zaedni~ko u~estvo vo samotra~kite misterii na posvetenite carski semejstva.

356 g. pr. Hr. Filip Vtori gi prisoedinuva Potideja, Krenida, Pangaj...


356 g. pr. Hr. Go gradi Filipi kako strate{ki grad po carskite pati{ta

356 g. pr. Hr. Se ra|a Aleksandar. Pobeda nad Ilirite i pobeda na Olimpijada (tri sre}i)

355 g. pr. Hr. Po~etok na svetite vojni i sloboden pat kon Amfiktionite Uprava so Delfi.

354 g. pr. Hr. Prisoedinuvawe na MetonaPoseta na Tesalija i Trakija.

353 g. pr. Hr. Filip Vtori povikan vo Tesalija.352 g. pr. Hr. Vojna i pobeda nad Onomarh. Ja prezema upravata

so Delfi, se vra}a od Termopilite bez borba, Sojuz na Atina so Olint protiv Makedonija.

351 g. pr. Hr. Filip na Halkidik gi pribira krajbre`nite makedonski gradovi. Gi zazema Termopilite

350 g. pr. Hr. Filip Vtori - Poseta i potkrepa od Epir.Aleksandar Pir nazna~en za vladetel na Epir.

349 g. pr. Hr. Filip Vtori na Halkidik, poblisku do Olint.348 g. pr. Hr. Atina go zazela ostrovot Evbeja, Olint

razurnat i uni{ten zasekoga{Pohod i pobeda na Evbija i nad atinskite sojuznici

347 g. pr. Hr. Pregovori so Atina za mir346 g. pr. Hr. Filokratov mir (Filokrat, Eshin

i Demosten vo Pela), kraj na Svetite vojni345 g. pr. Hr. Filip vo poseta na Ilirite344 g. pr. Hr. Filip na Peloponez - Sojuz so Arg, Mesenija i

Arkadija. Go gradi Epidaur za potrebite na falangata. Izgradeni kompleks gradovi vo Pelagonija i Trakija. Teatri vo sekoj grad niz Makedonija. Demosten go osuduva gradeweto na grad-tvrdinite

343 g. pr. Hr. Primirje na Atina pod nepovolni uslovi - „fr~at“ Filipiki

342 g. pr. Hr. Filip Vtori vo Epir go proglasi Aleksandar Molos za kral na Epir.Filip bara kontrola nad atinskata flota


342 g. pr. Hr. Aristotel u~itel na Aleksandar i kralskite drugari. Obnoveni Stagira i Mieza.

342 g. pr. Hr. Filip vo pohod kon Trakija i HersonesAtina sobira danoci i ograbuva gradovi.

341 g. pr. Hr. Demosten od Darie bara pari za borba protiv Makedonija. Dobiva li~na nagrada za Filipikite

341 g. pr. Hr. Filip Vtori vo Trakija i sojuz so Skitite za pomo{ i opsednuvawe na Perint

340 g. pr. Hr. Filip Vtori gi opsednuva Perint i Vizant, Atina i Persija vo borba so Filip Vtori

339 g. pr. Hr. Filip Vtori gi napa|a Skitite, ubien Atej.Plenot ograben od plemeto Gegi. Filip ranet od Tribalite. Se vra}a vo Pela.

338 g. pr. Hr. Filip Vtori povikan od Amfiktionite gi prisoedinuva Amfis i Elateja.

338 g. pr. Hr. Bitkata kaj Heroneja337 g. pr. Hr. Filip na Peloponez.

Ja sozdade Korintskata liga.337 g. pr. Hr. Parmeninon i Atal vo izviduvawe

za vojna vo Persija.337 g. pr. Hr. Filip se èni, po sedmi pat, so Kleopatra.

Filip Vtori ubien na svadba vo teatarot vo Ege.336 g. pr. Hr. Aleksandar car na Makedonija

Pohod na sever do Dunav, Ja razoruva Teba do temeli, Sobir vo Korint za nasledni prava na steknato vladeewe

334 g. pr. Hr. Aleksandar na pohod vo Persija ja osvojuva celata ikumena.

323/322 g. pr. Hr. Smrt na Aleksandar, Aristotel, Diogen i Demosten.

322 - 164 g. pr. Hr. Makedonski carstva na Dijadohite.30 g. pr. Hr. Smrt na Kleopatra Sedma poslednata

makedonska carica vo srodstvo so Filip Vtori i Aleksandar Makedonski


RODOSLOVIE NA PTOLEMEITE

MAKEDONSKA CARSKA DINASTIJA VO MISIR (EGIPET)

PTOLOMEJ PRVI SOTER (304 - 285 g. pr. Hr.) PTOLOMEJ VTORI FILADELF (285 - 246 g. pr. Hr.)PTOLOMEJ TRETI ENERGET (246 - 221 g. pr. Hr.) PTOLOMEJ ÊTVRTI FILOPATOR (222 - 204 g. pr. Hr.) PTOLOMEJ PETTI EPIFAN (204 - 180 g. pr. Hr.) PTOLOMEJ [ESTI FILOMETOR (181-145 g. pr. Hr.) PTOLOMEJ SEDMI NEO FILOPATOR (145-144 g. pr. Hr.)PTOLOMEJ OSMI I ENERGET VTORI

so KLEOPATRA VTORA 163 - 145 g. pr. Hr.) PTOLOMEJ OSMI i ENERGET VTORI (pak izbrani 164-116 g. pr. Hr.)KLEOPATRA VTORA (131 - 127 g. pr. Hr.)KLEOPATRA TRETA (116 - 101 g. pr. Hr.) PTOLOMEJ DEVETTI SOTER VTORI (116 - 107 g. pr. Hr.)PTOLOMEJ DESETTI i ALEKSANDAR PRVI

i KLEOPATRA BERENIKA (101-88 g. pr. Hr.)PTOLOMEJ DEVETTI SOTER VTORI (pak izbrani 88 - 81 g. pr. Hr.)PTOLOMEJ EDINAESETTI i ALEKSANDAR VTORI

i KLEOPATRA BERENIKA (80 g. pred Rista.) PTOLOMEJ DVANAESETTI NOV DIONIS AULET (80 - 58 g. pr. Hr.)KLEOPATRA PETTA zaedno so BERENIKA ÊTVRTA (58 g. pr. Hr.) KLEOPATRA SEDMA (51 - 30 g. pred Rista) vladeela zaedno so:

PTOLOMEJ TRINAESETTI (51 - 47 g. pr. Hr.), PTOLOMEJ ÊTIRINAESETTI (47 - 44 g. pr. Hr.) i PTOLOMEJ PETNAESETTI CEZARION (44 - 30 g. pr. Hr.)

OSTANATI ^LENOVI NA PTOLOMEJSKATA DINASTIJA

PTOLOMEJ KERAUN (umrel 279 g. pr. Hr.) - najstariot sin na PTOLEMEJ PRVI SOTER.

PTOLOMEJ APION (umrel 96 g. pr. Hr.) - sin na PTOLOMEJ SEDMI. Stanal kral na Kirenaika (den. Libija).

PTOLOMEJ FILADELF (roden 36. g. pr. Hr.) - sin na MARKO ANTONIE i KLEOPATRA SEDMA

PTOLOMEJ MAVRITANSKI (umrel vo 40 g. pr. Hr..) - vnuk na KLEOPATRA SEDMA. Kral na Mavritanija.


RODOSLOVIE NA SELEUKIDITE

MAKEDONSKA CARSKA DINASTIJA

SELEUK PRVI NIKATOR (305 - 281 g. pr. Hr.)ANTIOH PRVI SOTER SPASITEL (281 - 261 g. pr. Hr.) ANTIOH VTORI TEO (261 - 246 g. pr. Hr.) SELEUK VTORI POBEDNIK (246 - 225 g. pr. Hr.) SELEUK TRETI SPASITEL (225 - 223 g. pr. Hr.) ANTIOH TRETI VELIKI (223 - 187 g. pr. Hr.) SELEUK ÊTVRTI FILOPATOR (187 - 175 g. pr. Hr.) ANTIOH ÊTVRTI EPIFAN (175 - 164 g. pr. Hr.) ANTIOH PETTI EUPATOR (164 - 162 g. pr. Hr.) DIMITRIJA PRVI SOTER SPASITEL (161 - 150 g. pr. Hr.) ALEKSANDAR BALA (150 - 145 g. pr. Hr.) DIMITRIJA VTORI NIKATOR (prvo vladeewe, 145 - 139 g. pr. Hr.)ANTIOH [ESTI EPIFAN DIONIS (145 - 139 g. pr. Hr.) DIODOT TRIFON (140 ? -138 g. pr. Hr.) ANTIOH SEDMI EURGET (138 - 129 g. pr. Hr.) DIMITRIJA VTORI NIKATOR (povtorno izbran, 129 - 126 g. pr. Hr.)KLEOPATRA TIA (126 - 123 g. pr. Hr.) SELEUK PETTI FILOMETOR (126 / 125 g. pr. Hr.) ANTIOH OSMI KRUP (126 - 96 g. pr. Hr.) ANTIOH DEVETTI FILOPATOR (113 - 96 g. pr. Hr.) SELEUK [ESTI EPIFAN (96 - 95 g. pr. Hr.) ANTIOH DESETTI (95 - 92 g. pred Rista ili 83 g. pr. Hr.) DEMETRIJE TRETI TEO FILOPATOR (95 - 88 g. pr. Hr.) ANTIOH EDINAESETTI FILADELF (95 - 92 g. pr. Hr.) FILIP PRVI FILIDELF (92 - 83 g. pr. Hr.) ANTIOH DVANAESETTI DIONIS (87 - 84 g. pr. Hr.) FILIP VTORI FILORIMSKI (84 - 83 g. pr. Hr.) (TIGRAN PRVI) (83 - 69 g. pr. Hr.)SELEUK SEDMI (?)ANTIOH TRINAESETTI (69 - 64 g. pr. Hr.)


RECENZIJA

Avtorite Angelina Markus i Risto Popovski-Kec o~igledno pra-vat samo prikaz na isklu~itelnoto makedonsko dinasti~ko nasledstvo.Dobrite poznava~i na predmetnata problematika, a takvi verojatno imasamo nekolkumina, moàt da stavat zabele{ki za nepreciznosti, nedo-re~enosti i beglo minuvawe preku suptilnostite. Prikazot e namenetna opredelena kategorija ~itateli, ~ie interesirawe za drevnoto mi-nato e pottiknato ne samo od qubopitstvo. Primenetata populisti~kanaracija ima za cel da go pottikne ~itatelot vo eden zdiv da se zdobie sosoznanie za koli~estvoto istoriski vrednosti za koi nema mo`nostda dojde do niv na drug na~in. Ona {to e kaj nas dosega objaveno za Make-donija vo anti~ko vreme, {to e vredno, se trite knigi: Arijan, KvintKurtij Ruf i Justin, a za àl Plutarh i Diodor sèu{te ~ekaat izda-va~. Ovie pet knigi, pi{uvani pred okolu 2.000 godini, se dragocenpridones vo makedonskata nauka zatoa {to moàt da se smetaat vero-dostojni. Bitno e {to se prevedeni na makedonski od Makedonci i {toprevodot od originali e od pe~ateni knigi pred sozdavaweto na prva-ta gr~ka dràva vo 1832 godina, t. e. vo vremeto koga sèu{te nemalotendencija na falsifikuvawe, bidej}i Grcite se smetaa sebe si za slav-ni potomci na Leonida i Temistokle. Niv gi prevede Institutot zaklasi~ni studii na Filozofskiot fakultet. Tie }e ovozmoàt make-donski pogled vrz Filip Vtori i Aleksandar Makedonski, ako nekojsaka da se zanimava so nau~na metodologija. Me|utoa, pette knigi e te{-ko odedna{ da se razberat, bidej}i ne se za ~itawe, tuku za sistematskokomparativno studirawe.

Deùrnite kriti~ari, optovareni so edukativni nevistini odobrazovnite ednonaso~enosti od minatite decenii, bi bilo dobro dase pozanimavaat so onie desetina iljadi interpretacii napi{ani vrzosnova na pette spomenati avtori od pred dva mileniuma. Ako sakaatu{te pove}e da se prodlabo~at vo baraweto la`ni vistini, moàt da

poglednat na Internet. Na Internet do skoro ima{e 23.983 fajloviza Aleksandar Makedonski, a vo negova senka i za tatko mu Filip Vto-ri. Ako gi ignorirame interpretaciite na Vasil Tupurkovski, bidej}ise pi{uvani vrz osnova na popularni izdanija na prevodi i na inter-pretacii pred da se pojavat prevodite od makedonskite eksperti odInstitutot za klasi~ni studii, se ~uvstvuva nedostig od literaturaza Makedonija i Makedoncite vo anti~ko vreme. Taa i natamu }e se~uvstvuva zatoa {to Makedonija e okean od istoriski bogatstva: poprostor i dlabo~ina. Sostavka na istorijata na Makedonija se istorii-te na site narodi od preku Dunav na sever, do izvorite na Nil na jug iod Italija na zapad do Kina na istok. Preku Dunav, na sever, Aleksandargi pobedil Gotite i Keltite i so niv sklu~il miroven dogovor vo koj evgradena obvrskata za ~uvawe na granicata na imperijata. Vo Italijase borel Aleksandar Epirski. Arijan izvestuva deka makedonskitevojnici se iska~ile na Himalaite na viso~ini na koi ne bilo mo`noda se di{e. I vo istoriite na tie narodi i dràvi {to so sila ili dob-rovolno vlegle vo makedonskata svetska imperija na Aleksandar e ne-izbe`na Makedonija kako sostavka. Irak, Iran, Avganistan, Pakistani Indija mo{ne korektno go priznavaat toa. Aleksandar bil i niven car,{ah, maharaxa i {to li ne. Vpro~em, nelogi~no e, na primer, balkanski-te narodi da ja bri{at od svojata istorija Romeija (Vizantija) ili Oto-manskata imperija.

Problemot {to go imaat Grcite so imeto Makedonija e ottamu{to veruvaat vo skore{ni prevodi na drevni izvori i na interpreta-cii so namenska umisla. I tie gi ~itaat istite knigi, no vo niv ne pi-{uva isto. Izvornite poimi za tatkovinski obi~ai na Makedoncitese prevedeni kako gr~ki obi~ai, svoite ili makedonski bogovi kakogr~ki, a sledstveno na anti~kite filozofi, lekari, slikari, skulpto-ri, dramski pisateli i umetnici itn., spored inercija, im se stava pre-fiks gr~ki, iako vo izvornata varijanta nema takva odrednica. Vo popu-larnoto izdanie na Plutarh, na primer, neto~no stoi dodavka „zemete go“na izjava na Aleksandar za ostrovot Samos po „jas ne bi vi go dal…“D-r Margarita Buzalkovska - Aleksova vo Aleksandrovata anabaza odArijan poso~uva vo fusnota skore{en falsifikat pri prevodot na ori-


ginalot „ne ~ekaa da im se pribliì vojskata na Aleksandar“ (kn.1, 6,str. 8). „Vojskata na Aleksandar“ e prevedeno so „The Greeks“. Prevo-dot e na E. Iliff Robson, B. D. , Loeb, London & Harvard 1961. Vo makedonsko-to izdanie na Biblijata (Prva kniga Makabejci) neto~no stoi: „Alek-sandar Makedonski, sinot na Filipa, izleze od zemjata Hetejska i gopobedi Darija, persiskiot i indiskiot car i se zacari mesto nego vo Ela-da“ (1 Mak. 1). Istoto na hrvatski glasi: „Aleksandar Makedonac, sin Fili-pov - tada ve} gospodar Gr~ke - provali iz zemlje Kitima i potu~e Darija, kralja per-sijskog i medijskog, i zakralji se namjesto njega“ (1 Mak.1, Kr{}anska sada{njost,1976). Vo makedonskoto izdanie na Biblijata u{te druga neto~nostglasi: „… Aleksandar, sinot na Filipa, makedonskiot car, koj prv sezacari nad Egipet“ (1 Mak. 6,2). Vo hrvatskoto izdanie istiot del e:„… Filipov sin Aleksandar, koji je prvi vladao nad Grcima“. Makedonskoto iz-danie e prevod od Britanskoto i inostrano biblisko dru{tvo - Svin-don, a kopiring pravata se na United Bible Societies - Reading, 1990.

Knigata {to ja imate nema za cel da isprava vakvi grubi gre{ki,vo seriozni univerzitetski ili crkovni izdanija, tuku da pobudi zgole-meno interesirawe za zapostavuvanata drevnina za eden den da imameidni kadri {to }e se zafatat vo kostec so nepravdite {to ni se prave-le i(li) pravat so tu|o prisvojuvawe na na{eto.

Spase [uplinovski


BELE[KI ZA AVTORITE

Angelina Markus, profesor po filozofija vo penzija, rodena e vo s. Topol~ani kraj Prilep. Poznata e po prou~uvaweto na razni kulturni nastani svrzani so Makedonija.

Toa go opi{uva vo knigite:

• Po tragite na Slavnite Makedonci - 1998 g.; • Makedonski drevni vrednosti - 2001 g.;• Poemi za Makedonskite carevi - 2003 g.;• Makedonija na Makedoncite - 2004 g.;• Filip Vtori - Makedonecot - 2004 g.• Makedonskata drevna medicina - 2004• Makedonskite drevni teatri - 2004• Prikazni za Makedon i Makedoncite - 2006• Aristotel - Makedonecot - 2007• Alkomena-dreven grad vo Pelagonija - 2008• Ishranata na drevnite Makedonci - 2008• Topol~ani vo srceto na Pelagonija - 2008

Risto Popovski, ìvee i raboti vo stranstvo. Poseduva najgolemaarhiva za Makedonija i biblioteka so pove}e od 10 000 knigi, dostapnido sekoj Makedonec {to se zanimava so istraùvawe na sevkupnotoistorisko i kulturno nasledstvo od Makedonija. Mnogu dragocena e pomo{ta {to toj im ja pruà na golem broj avtori vo pi{uvaweto na knigite. Taka nastana i ovaa kniga za Filip Vtori - Makedonecot.

Vo 2000 godina otpe~atena e knigata • „Aleksandar Makedonski - Makedonizam“od Risto Popovski i Pandil Kosturski

Vo 2008 godina otpe~atena e knigata• „Kleopatra Sedma - Makedonkata“ od Risto Popovski

So sre}a i neka se mnoàt knigite posveteni na Makedoncite.

LITERATURA

1. Aleksandar Makedonski - P. Kosturski. J. Popovski2. Makedonski drevni vrednosti 3. Istorija II - Polibie4. Stara Grcija - Institut po istorija

na Akademijata na SSSR 1956 g. 5. Demosten - @ebeqev6. Atinski ustav - Aristotel7. Politika - Aristotel8. Slavni anti~ki likovi - Plutarh9. Gr~ka i rimska mitologija - S. Osvald

10. Ilijada - Homer11. Istorija na Stariot svet - A. Mi{ulin12. Istorija na elinskata umetnost - M. \uri}13. Istorija na elinskata etika - M. \uri}14. Filipova istorija - Justin15. Istorija na Aleksandar

(so prilozi od Diodor i Justin) - Kvintus K. Ruf16. Filip Vtori - J. Korvisie

SODR@INA

Mitolo{ki koreni kaj makedonskiot narod...........................................................................7

Makedonska carska dinastija......................................................................................................................15

Aleksandar Prvi 498-454 g. pr. Hr. .......................................................................................18

Arhelaj Prvi 413-399 g. pr. Hr. ..................................................................................................19

Aminta Treti 393 - 369 g.pr. Hr. Tatkoto na Filip Vtori...................23

Aleksandar Vtori 370 - 368 g. pr. Hr. ................................................................................24

Perdika Treti 365 - 356 g. pr. Hr. ...........................................................................................24

Filip Vtori - Makedonecot........................................................................................................................27

Filip Vtori od princ do voin....................................................................................................29

Filip Vtori 359 - 336 g. pr. Hr. Car Makedonija...............................................31

Filip Vtori i falangata...................................................................................................................35

Filip Vtori i vojuvawata.................................................................................................................40

Bitkata kaj Heroneja 1. 8. 338 g. pr. Hr. ...........................................................................54

Filip Vtori i gradovite....................................................................................................................62

Olint - razurnatiot grad.....................................................................................................................69

Filip Vtori i Carskata grobnica vo Kutle{.....................................................72

Filip Vtori i monetite......................................................................................................................81

Rezime..........................................................................................................................................................................................85

Filip Vtori - Makedonecot (dopolnenie na vtoroto izdanie)..................93

Hronologija na nastani od Arhelaj Prvido Aleksandar Treti Makedonski....................................................................................................104

Rodoslovie na Ptolomeite.........................................................................................................................107

Rodoslovie na Seleukidite.......................................................................................................................108

Recenzija (Spase [uplinovski)..........................................................................................................109

Bele{ki za avtorite...........................................................................................................................................112

Literatura........................................................................................................................................................................114

CIP - Katalogizacija vo publikacijaNarodna i univerzitetska biblioteka “Sv Kliment Ohridski” - Skopje

32-05 Filip Vtori Makedonski94(381”-0382/-0336”

MARKUS, AngelinaFilip Vtori-Makedonecot / Angelina Markus, Risto Popovski;

- 2., dopolneto izdanie - Skopje: Markus A., 2008. - 116 str. : ilustr. vo boja ; 23 sm.

Bele{ka za avtorite: str. 113 - Bibliografija: 114

ISBN 978-9989-2461-7-31. Popovski, Risto [avtor] [fotografii]a) Filip Vtori kral na anti~ka Makedonija (382-336 g.p.n.e)b) Makedonija, anti~ka - Istorija - 382-336 g.p.n.e

COBISS.MK-ID 73755914

Documents

ANGELINA MARKUS RISTO POPOVSKI Majka, gospodarkata na zemjata, na ku}ata, familii-te, toa e Golemata Majka – zbor so isto zna~ewe na site jazici. Makedo-nija kako Majka, kako Zemja,