คู่มือการดูแลผู้สูงวัย: ช่องปากสุขีresource.thaihealth.or.th/system/files/documents/khuumuuekaarduuaelphuusuungwaychud...ทพญ

คมอการดแลผสงวย: ชองปากสข

พมพครงท 1กรกฎาคม 2559

จำานวนพมพ 1,000 เลม•

ผเขยนทพญ. จนทนา องชศกดทพญ. ชนตา วชชาวธ

ทพญ. ฉววรรณ ภกดธนากลทพญ. อญชล เนาวรตนโสภณ

ทพญ. วรางคณา เวชวธผศ. ดร. ศภลกษณ เขมทองทพญ. สณ วงศคงคาเทพ

ทพญ. สรตน มงคลชยอรญญารชน ลมสวสด

บรรณาธการจดการณฏฐพรรณ เรองศรนสรณ

บรรณาธการณฏฐพรรณ เรองศรนสรณ

ผชวยบรรณาธการบญชย แซเงยว

อภญญา สตยานนทสรกานต กตตพรกร

ทปรกษานพ. บรรล ศรพานชพญ. วชรา รวไพบลย

พญ. ลดดา ดำารการเลศดร. ทพญ. มทนา เกษตระทต

นพ. เอกชย เพยรศรวชรา

ผจดการการสอสารสาธารณะเนาวรตน ชมยวง

ประสานงานวชาการอปสร จนดาพงษแพรว เอยมนอย

บศรนทร นนทานรกษสกลบงกช จฑะเตมยจฑารตน แสงทอง

•

ออกแบบปกw r o n gdes i gn

ภาพปกกฤตน ธรวทยาอาจ

ภาพประกอบทพญ. อญชล เนาวรตนโสภณ

พรชนตว วศษฐชยชาญ

ศลปกรรมพรชนตว วศษฐชยชาญ

ดาวนโหลดหนงสอเลมนและงานวจยอนๆ ของ สวรส. และเครอขายไดท

คลงขอมลและความรระบบสขภาพของ สวรส. และองคกรเครอขาย

http://kb.hsri.or.th

ขอมลทางบรรณานกรมของสำานกหอสมดแหงชาต

สถาบนวจยระบบสาธารณสข

88/39 อาคารสขภาพแหงชาต ชน 4 กระทรวงสาธารณสข

ซ.6 ถ.ตวานนท 14 ต.ตลาดขวญ อ.เมอง จ.นนทบร 11000

โทรศพท/โทรสาร 02-832-9200, 02-832-9201http://www.hsri.or.th, http://www.healthyability.com,

http://www.bluerollingdot.org

ดำาเนนการโดย สถาบนวจยระบบสาธารณสข (สวรส.)

รวมกบ มลนธสถาบนวจยและพฒนา

ผสงอายไทย (มส.ผส.)

สนบสนนโดย สำานกงานกองทนสนบสนน

การสรางเสรมสขภาพ (สสส.)

จดพมพโดย บรษท โอเพนเวลดส พบลชชง เฮาส จำากด

คมอการดแลผสงวย: ชองปากสข.-- นนทบร : สถาบนวจยระบบสาธารณสข (สวรส.), 2559.

72 หนา. -- (คมอการดแลผสงวย).

1. ผสงอาย--การดแลและสขวทยา. 2. ผสงอาย--การดแลทนตสขภาพ. I. จนทนา องชศกด.

II. อญชล เนาวรตนโสภณ, ผวาดภาพประกอบ. III. ชอเรอง.

618.9776

ISBN 978-974-299-240-8

สารบญ

สารบญ

81220

425258

6466

บทน�ำ

ปญหำในชองปำกทพบบอยในผสงอำย

อปกรณกำรดแลปำกและฟน

กำรดแลและ ท�ำควำมสะอำดฟนเทยม

ค�ำขอบคณ

เอกสำรอำงอง

หลกกำรดแลชองปำกตำมเงอนไขของผสงอำยกำรแปรงฟนและ ท�ำควำมสะอำดชองปำก

ชองปากสขคมอกำรดแลผสงวย

บทน�า

99ชองปำกสข

การดแลสขภาพชองปากของผสงอายเปนเรอง

สำาคญ เพราะปากและฟนทสะอาดจะชวยใหผ สงอาย

รสกสบาย ไมเจบปวด ไมมกลนปาก กนอาหารไดตาม

ปกต ลดความเสยงทจะตดเชอ โดยเฉพาะปญหาปอด

ตดเชอจากการสำาลก (aspiration pneumonia) ซงอาจ

เปนสาเหตใหเสยชวตได มผลสรปจากงานวจยทพบวา

หากทำาความสะอาดชองปากดขน อาจลดอตราการ

เสยชวตจากภาวะปอดอกเสบของผ สงอายในบานพก

คนชราได 1 ใน 10 ดงนนการดแลชองปากอยางด

จะชวยใหผ สงอายใชชวตประจำาวนไดอยางมความสข

และสงผลดตอสขภาพโดยรวมอกดวย

ผสงอายตดเตยงทชวยเหลอตวเองไมไดอาจม

อาการกลนลำาบากหรอสำาลกงาย จงตองใหอาหารทาง

สายยางหรอใสทอชวยหายใจ ผสงอายอาจปากแหงหรอม

1 0 คมอกำรดแลผสงวย

แผลในปาก การทำาความสะอาดปากและฟนจงตองอาศย

เทคนค การจดทาทาง หรออปกรณบางอยางเปนพเศษ

ผดแลควรทำาความสะอาดปากและฟนของผสงอายทกวน

อยางนอยวนละ 1 ครง

ผสงอายทชวยเหลอตนเองไมไดมกเผชญอาการ

เจบปวยหลายอยางพรอมกน ดงนนการดแลสขอนามย

ในชองปากจงถอเปนองคประกอบหนงทตองบรณาการ

ควบคไปกบการดแลทางการแพทยอนๆ ซงตองอาศยความ

รวมมอและการวางแผนรวมกนจากหลายฝาย ทงจาก

ทมบคลากรสาธารณสขและจากคนในครอบครวหรอ

อาสาสมครซงคอยดแลผสงอายเปนประจำา

การดแลสขภาพชองปากและฟนของผสงอายทม

ภาวะพงพงหรอผสงอายกลมตดบานและตดเตยง ถอเปน

สวนหนงของกจกรรมในระบบการดแลระยะยาว (long-

term care) ซงเปนบรการสาธารณสขและบรการทางสงคม

ทจดขนเพอตอบสนองความตองการของผ ทประสบ

ภาวะยากลำาบากเพราะไมสามารถชวยเหลอตวเองไดใน

ชวตประจำาวน โดยแบงเปนรปแบบทางการ คอดแลโดย

บคลากรดานสาธารณสขและสงคม กบรปแบบไมเปน

ทางการ คอดแลโดยครอบครว อาสาสมคร เพอน และ

เพอนบาน

1 11 1ชองปำกสข

คมอนจดทำาขนสำาหรบผจดการการดแลผสงอาย

(care manager) ระดบโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำาบล

(รพ.สต.)1 และผททำาหนาทดแลผสงอายทบาน เพอให

ทราบถงวธการดแลชองปากของผสงอายกลมตดบาน

กบกลมตดเตยงซงตางมเงอนไขเฉพาะตว และสามารถ

เลอกใชวธการทเหมาะสมในการดแลผสงอายแตละกลมได

1 ผจดการการดแลผสงอายหรอ care manager ในทนหมายถง

บคลากรสาธารณสขททำางานในระดบ รพ.สต. โดยอาจเปนพยาบาล

เจาหนาทสาธารณสข หรอทนตาภบาล

หลกการดแลชองปาก ตามเงอนไขของผสงอาย

1


เนองจากผ สงอายกล มตดบานและตดเตยง

มลกษณะและเงอนไขของปญหาชองปากทแตกตางกน

อยบาง จงควรจดทำาแผนการดแลสขอนามยชองปาก

เฉพาะบคคล (individualized oral hygiene care plan)

โดยประกอบดวยขนตอนการตรวจประเมน การทำาแผน

ดแลประจำาวน การฝกทกษะผดแลหรอผสงอาย และการ

จดสภาพแวดลอม ขนตอนทงหมดนควรเกดจากความ

รวมมอกนระหวางทนตบคลากร ผจดการการดแลผสงอาย

และผดแลผสงอาย

เมอทมเยยมบานมาเยยมผ สงอายและมทนต-

บคลากรมาดวย ทนตบคลากรจะเปนผ ตรวจประเมน

ในขนตน โดยอาจใชแบบฟอรมทกำาหนดมาจากกระทรวง

สาธารณสข หรอแบบฟอรมทกำาหนดเองตามความ

เหมาะสม หากไมมทนตบคลากรอยในทมเยยมบาน


ผจดการการดแลผสงอายจะเปนผตรวจประเมน โดยเรม

จากสอบถามประวตโรคประจำาตวหรอประวตการรกษา

ทผานมาซงอาจสงผลกระทบตอสขภาพชองปาก จากนนจง

ฝกทกษะใหกบผดแลหรอผสงอาย และจดสภาพแวดลอม

ในบานใหพรอมสำาหรบการดแลชองปากในชวตประจำาวน

หากผสงอายจำาเปนตองไดรบบรการทางทนตกรรม หนวย

เคลอนทในทมเยยมบานอาจเปนผใหบรการโดยตรง หรอ

สงตอมายงสถานพยาบาล

ผสงอายกลมตดบาน ตดเตยง หรอมภาวะพงพง

สามารถแบงตามเงอนไขได 4 แบบ ดงน

1. ผ สงอายกล มชวยเหลอตวเองได อาจมขอจำากด

ในการเคลอนไหวอยบาง เชน มอและแขนขาออนแรง

จากปญหาอมพฤกษอมพาต แตยงแปรงฟนเองได

และใหความรวมมออยางด ควรสนบสนนใหผสงอาย

กลมนแปรงฟนดวยตวเอง โดยผดแลชวยจดเตรยม

อปกรณใหพรอม และชวยพยงใหนงหรออยในทาท

สะดวกปลอดภย วธทำาความสะอาดปากและฟนของ

ผสงอายกลมนไมไดแตกตางจากกลมวยอนๆ


มอแขนออนแรง


2. ผสงอายทชวยเหลอตวเองไดบาง แตอาจมอาการ

หลงลม ซมเศรา หรอกาวราว ผ สงอายกลมนมก

ไมยอมอาปาก อาจกดแปรง กดหรอทบตผดแล ผดแล

จำาเปนตองมเทคนคดานการสอสารและการจดการ

พฤตกรรม เพอใหผสงอายวางใจและใหความรวมมอ

หากผสงอายแปรงฟนเองไดควรสนบสนนใหแปรงฟน

ดวยตวเอง หากทำาไมไดผดแลจงคอยแปรงให


3. ผสงอายทชวยเหลอตวเองไมได ผดแลควรคำานงเรอง

การจดทาทางเพอความปลอดภย และวธทำาความ

สะอาดชองปากและฟนทเหมาะสม ผสงอายอาจม

อาการกลนลำาบาก สำาลกงาย หรอมปญหาสขภาพ

ดานอนๆ รวมดวย การทำาความสะอาดชองปากและ

ฟนเปนอกชองทางหนงทจะชวยกระต นและฟนฟ

ใหผสงอายรบประทานอาหารไดดขน


4. ผสงอายอยในระยะเจบปวยรนแรง ควรทำาความสะอาด

ชองปากและฟนตามความจำาเปน เมอผานพนอาการ

ขนวกฤตไปแลวจงทำาความสะอาดตามปกต สวน

ผสงอายทอยในระยะสดทายของชวต ควรดแลแบบ

ประคบประคองเพอใหรสกสบาย ไมเจบปวด และม

คณภาพชวตทด

การแปรงฟนและ ทำาความสะอาดชองปาก

2


การแปรงฟนและทำาความสะอาดชองปากประกอบ

ไปดวยการทำาความสะอาดฟน ลน กระพ งแกม และ

ฟนเทยม รวมทงตองสงเกตความผดปกตทอาจเกดขนใน

ชองปากและฟน โดยแบงตามเงอนไขของผสงอายดงน

1. ผสงอายทแปรงฟนไดดวยตวเอง

ควรสนบสนนใหแปรงฟนและทำาความสะอาด

ชองปากเอง โดยมผดแลคอยใหกำาลงใจและชวยเหลอ ดงน

(1) จดเตรยมอปกรณใหพรอม โดยจดรวมกนไวใน

ทเดยว เพอใหหยบใชไดสะดวก อปกรณทจำาเปนประกอบ

ไปดวยแปรงสฟนขนออนนม ยาสฟนทผสมฟลออไรด

มฟองนอย และรสไมเผดมาก (อาจใชแปรงสฟนและ

ยาสฟนสำาหรบเดกทมฟลออไรดไมนอยกวา 1000 ppm

กได) ผาสะอาดสำาหรบเชดปาก และอาจมนำายาบวนปาก


สตรผสมฟลออไรด ทไม มส วนผสมของแอลกอฮอล

หากผสงอายใสฟนเทยมควรมกลองหรอถวยสำาหรบแช

ฟนเทยมดวย

หากผสงอายควบคมมอไมถนดแตยงแปรงฟน

เองได ผดแลอาจเขาไปชวยเหลอได เชน ถาผสงอายกางนว

ไมได ใหผดแลชวยสอดดามแปรงเขาไปในฝามอทกำาแนน

ถาผสงอายกำามอแนนๆ ไมได ควรปรบดามแปรงสฟนใหจบ

ไดเหมาะมอ เชน ใชแปรงเดกทมดามใหญ ใชแฮนดจกรยาน

หรอปลอกโฟมสวมทบดามแปรง โดยยดดวยกาวหรอ

ดนนำามน หรอเพมสายรดเพอยดดามแปรงตดกบมอ หรอ

อาจใชแปรงสฟนไฟฟาเพอผอนแรง


(2) การจดทาทางและตำาแหนง การจดทาทางและ

ตำาแหนงทเหมาะสมจะชวยปองกนการสำาลกและทำาให

แปรงฟนสะดวกยงขน ในกรณทผสงอายแปรงฟนเองได

ผดแลควรชวยพยงขนนง โดยอาจใหนงบนเกาอ เกาอ

รถเขน หรอนงบนเตยงแลวปรบระดบหวเตยงขน หรอ

ใชหมอนหนนรองหลงใหอยในทาเอนตวประมาณ 30-60

องศาจากพน

(3) การแปรงฟน ผดแลจดเตรยมแปรงสฟนและ

ยาสฟนให บบยาสฟนเลกนอยโดยไมตองเอาแปรงจมนำา

เพอลดปรมาณนำาและฟองในปาก


สำาหรบวธแปรง ควรเรมแปรงจากดานนอกใหครบ

ทกซกอน ขณะแปรงดานนอกหรอดานกระพงแกม ควรให

ผสงอายกดฟนไวแลวแปรงไลไปทละซ เพอจะไดไมลม

แปรงดานใดดานหนง ฟนลางซในสดควรแปรงเปนตำาแหนง

สดทายเพอปองกนการอาเจยน เวลาแปรงฟนใหขนแปรง

สมผสขอบเหงอกดวย

หลงแปรงฟนเสรจควรแปรงลนตอ อาจใชแปรงสฟน

ทวไปหรอแปรงสำาหรบแปรงลนโดยเฉพาะ ใหลากแปรง

จากโคนลนออกมายงปลายลนประมาณ 4-5 ครง

ใหขนแปรงสมผสขอบเหงอก


กรณผสงอายทไมมฟนทงปาก ใหใชแปรงขนนม

แปรงบรเวณสนเหงอก กระพงแกม และลนวนละ 2 ครง

เชา-เยน การแปรงลนจะชวยลดกลนปากได แมวาผสงอาย

จะไมมฟนธรรมชาตในปากแลว แตหากมคราบสกปรก

ตดลนอาจเพมความเสยงทจะเกดปอดอกเสบไดเชนกน

กรณผสงอายใสฟนเทยม ตองถอดฟนเทยมออก

กอนทำาความสะอาดปากและฟน และทำาความสะอาด

ฟนเทยมดวยทกครง


2. ผสงอายทมอาการหลงลม ซมเศรา หรอไมใหความ

รวมมอ

มกพบวาผสงอายทมภาวะสมองเสอม อลไซเมอร

มภาวะซมเศรา หรอมโรคพารกนสน อาจมปญหาไมให

ความรวมมอขณะแปรงฟน เชน ไมยอมอาปาก อาปาก

ไมขน ปากสน กลามเนอชองปากออนแรง มอาการสน เกรง

หรอหนศรษะไปมาตลอดเวลา ชอบกดแปรง กดผดแล

ตหรอเตะผดแลเมอแปรงฟนให และอาจมอาการกลน

ลำาบากหรอสำาลกงายรวมดวย

หลกการดแลผสงอายลกษณะนคอ เหนใจ ใสใจ

รใจ และเขาใจ เนนพดคยใหผสงอายผอนคลายดวยทาท

เปนมตร อธบายทละขนตอนอยางกระชบ ชดเจน ไมตำาหน

หรอโตเถยง และเตรยมอปกรณทำาความสะอาดชองปาก

และฟนใหพรอมกอนเสมอ วธดแลผสงอายมดงน

(1) ในขนตอนกอนทจะแปรงฟน ผดแลไมควรเขาหา

ผสงอายจากดานขาง เพราะอาจทำาใหตกใจ ควรเขาหา

ผสงอายทางดานหนา และบอกกอนวาจะทำาอะไร โดย

อธบายทละขนตอนอยางกระชบและชดเจน หากผสงอาย

แปรงเองได ควรสนบสนนใหทำาเอง ผดแลอาจคอยชวยเหลอ

เชน ใหยนอยขางๆ ผสงอายทหนากระจกขณะแปรงฟน

และใหเปนคนเรมตนแปรงกอน เพอกระตนใหผสงอายเหน


แลวเรมแปรงตามดวยตวเอง นอกจากนผดแลอาจชวย

จบมอผสงอายขณะแปรงโดยใหผสงอายเหนภาพสะทอน

จากกระจกวากำาลงทำาอะไร

(2) รกษาสภาพแวดลอมแบบเดมทผสงอายคนเคย

เชน สถานทแปรงฟน อปกรณ ชวงเวลาแปรงฟน เนน

สรางสมพนธกบผสงอายดวยใจเมตตากรณาและยมแยม

อยเสมอ อาจรองเพลง ชวนคย นวดไหลนวดเทาใหผสงอาย

หรอใหผสงอายถอหรอจบของทชอบไวเพอจะไดรสกอนใจ

ชวยจบมอแปรง


กรณผสงอายทมภาวะซมเศรา ควรลดสงเราทอาจ

กระทบความรสก (เชน คนหรอวตถสงของ) ชวนคยถง

เรองราวดๆ ทผานมาของผสงอาย คอยรบฟง ใหกำาลงใจ

และโนมนาวใหผสงอายภมใจในคณคาแหงชวตของตน

หากผสงอายยงไมใหความรวมมอ ควรเลอกชวงเวลาท

ผสงอายอารมณด พยายามเบยงเบนความสนใจโดยใหทำา

กจกรรมอนๆ ทผสงอายเคยชอบหรอถนด และกระตนให

รวมมอในลกษณะเหมอนเพอนชวยเพอน

เบนความสนใจ


กรณผสงอายไมยอมอาปาก มเทคนคดงน

ขนท 1: การนวดสมผส (desensitize) โดยใช

ปลายนวสมผสทรมฝปากของผสงอาย นวดเพยงเบาๆ

รอบๆ รมฝปากและแกม ดงรป

ขนท 2: สอดนวเขาไปตรงชองวางระหวางฟน

กบกระพงแกมจนถงตำาแหนงเลยทายฟนกรามลางไป

เลกนอย ใชปลายนวกดเบาๆ (สวมถงมอและตดเลบใหสน)

ตรงตำาแหนง K point (ดงรปในหนาถดไป) จะทำาใหผปวย

อาปากได


ขนท 3: เมอผสงอายอาปาก ใหผสงอายกดดาม

แปรงสฟนทพนผากอซ โดยใหใชฟนหลงกดเสมอ อยากด

ทฟนหนา ปรบความหนาของผากอซตามความเหมาะสม

เพอใหมทวางในชองปากพอเขาไปทำาความสะอาดฟนได

ปรบภาพจาก Kojima C, et al., Dysphagia 17(4):273-7. February 2002.

K point


3. ผสงอายทชวยเหลอตวเองไมได

ในกรณผสงอายทชวยเหลอตวเองไมได สามารถ

ยดหยนเรองเวลาการแปรงฟน ไมจำาเปนตองแปรงตอน

เชาและตอนเยนเสมอไป โดยใหผดแลเลอกเวลาทผสงอาย

สะดวก แตควรแปรงฟนอยางนอยวนละ 1 ครง และ

ควรคำานงเรองการจดทาทางรวมถงวธทำาความสะอาดท

เหมาะสม วธดแลผสงอายมดงน

(1) จดเตรยมอปกรณทจำาเปนไวในทเดยวกน

ไดแก แปรงสฟนขนออนนม 1-2 ดาม ยาสฟนทผสม

ฟลออไรด มฟองนอย และรสไมเผด ผาสะอาดสำาหรบ

เชดปาก ชามรองรปไตหรอชามอนๆ สำาหรบรองบวนปาก

และถงมอ

(2) การจดทาทางและตำาแหนง ผดแลอยทางดาน

หลงหรอดานขางของผสงอาย ใชแขนขางหนงประคอง

ศรษะของผสงอายไว และใชมออกขางชวยแปรงฟนให


กรณผสงอายทนงบนเกาอเองไมได อาจตองใช

คน 2 คนชวยกน โดยคนหนงใชแขนกอดจากดานหลงของ

ผสงอายเพอกดไหลและแขนของผสงอายไวกบพนกเกาอ

สวนอกคนชวยแปรงฟนให

กรณผสงอายนอนอยบนเตยง ควรพยงผสงอาย

ขนนงเอนหลง ใหศรษะสงจากพนทำามมประมาณ 30-45

องศา อาจใชหมอนสามเหลยมชวยหนนดานหลง หากไมใช

วธนอาจใหผสงอายหนนตกในทาทถนด หรอใหนอนตะแคง

ขางใดขางหนงเพอปองกนไมใหสำาลก จากนนวางผาขนหน

รองบรเวณคอแลววางชามรปไตไวใตคางผสงอาย ถาวาง

ไมไดใหวางผาขนหนรองเพอซบนำาแทน


(3) การแปรงฟน ผดแลควรใสถงมอขณะทำาความ

สะอาดปากและฟนใหผสงอาย แลวแปรงตามลำาดบขนตอน

ดงน

ขนท 1 ก�าจดเศษอาหาร ใหผสงอายกดฟน สงเกตวา

มอาหารคางอยทกระพงแกมหรอไม โดยเฉพาะกระพงแกม

ขางทกลามเนอออนแรง หากมใหใชแปรงหรอนวพน

ผากอซชบนำาหมาดๆ กวาดเอาเศษอาหารและคราบตางๆ

ออกกอน จากนนใชแปรงสฟนหรอผาทชบนำาหรอนำาเกลอ

หมาดๆ เชดในชองปากเบาๆ ถบรเวณฟน กระพงแกม

และลน เพอกำาจดเสมหะหรอนำาลายเหนยวๆ ออกมาให

มากทสด

ขนท 2 แปรงฟน ใชแปรงสฟนขนออนนมและ

ยาสฟนทผสมฟลออไรด บบยาสฟนเลกนอย ไมตองเอา

แปรงจมนำาเพอจะไดลดปรมาณนำาและฟองในปาก อาจ

ใชแปรงสฟน 2 อน อนหนงใชแปรงฟน สวนดามแปรง

อกอนใชรงชองปาก หรออาจใชวธพนผากอซหนาๆ ท

ดามแปรงใหผสงอายกด เพอใหมพนทวางในชองปาก

พอทจะทำาความสะอาดฟนได


ใหผสงอายกดดามแปรงทพนดวยผาหนาๆ

ทงนควรเรมแปรงจากดานนอกใหครบทกซกอน

ขณะแปรงดานนอกหรอดานกระพงแกม ควรใหผสงอาย

กดฟนไวแลวแปรงไลไปทละซ จากนนจงแปรงฟนดานใน

แตสวนใหญผดแลมกประสบปญหาผสงอายไมยอมอาปาก

วธแกไขคอใหผดแลลบแกมทงสองขางของผสงอายแลวใช

นวลบรมฝปากใหกลามเนอผอนคลาย (ดเพมเตมในหวขอ

“กรณผสงอายไมยอมอาปาก” หนา 29-30) การแปรง

ดานในของฟนเรมจากแปรงฟนหนาบน ฟนหลงบน แลวจง

แปรงฟนหนาลาง สดทายคอฟนหลงลาง ขณะแปรงฟน

ใหขนแปรงสมผสขอบเหงอกดวย


หลงจากแปรงฟนเสรจควรแปรงลนตอ อาจใช

แปรงสฟนทวไปหรอแปรงสำาหรบแปรงลนโดยเฉพาะ

ลากแปรงจากโคนลนออกมายงปลายลนประมาณ 4-5 ครง

เมอแปรงฟนและลนเสรจแลวใหใชผาเชดฟองทเหลอ

หรอหากจำาเปนตองบวนนำา พยายามบวนนำาใหนอยทสด

การท�าความสะอาดฟนทหางมากๆ (เชน ฟนซใน

หรอฟนทอยเดยวๆ) ใหใชผากอซพบเปนแถบแบนยาว

ประมาณ 5-6 นว กวางประมาณความสงของตวฟน คลอง

ผาตรงตำาแหนงชองวางแลวถไปมา หรออาจพนผาไวกบ

นวมอแลวเชดทำาความสะอาดบรเวณฟน เหงอก ลน และ

ใชขดฟนโดยถไปมาตามแนวนอน 5-6 ครง


กรณผสงอายทไมมฟนทงปาก ใหใชแปรงขนนม

แปรงบรเวณสนเหงอก กระพงแกม และลนวนละ 2 ครง

เชา-เยน การแปรงลนจะชวยลดกลนปากได แมวาผสงอาย

จะไมมฟนแทในปากแลว แตหากมคราบสกปรกตดลน

อาจเพมความเสยงทจะเกดปอดอกเสบไดเชนกน

กรณผสงอายใสฟนเทยม ตองถอดฟนเทยมออก

กอนทำาความสะอาดปากและฟน และทำาความสะอาด

ฟนเทยมดวยทกครง

ขณะทำาความสะอาดชองปากของผสงอาย ผดแล

ควรสงเกตวามฝาขาว แผลเนองอกเปนกอนทผดปกต หรอ

มเชอราหรอไม กรณทผสงอายใสฟนเทยมควรตรวจสภาพ

ฟนเทยมวาอยในสภาพดหรอไม หลวมหลดงายหรอไม

ฟนเทยมบาดเนอเยอในชองปากเปนแผลหรอไม บรเวณ

ใตฐานฟนเทยมมรองรอยอกเสบหรอไม ถาพบความ

ผดปกตใหปรกษาพยาบาลเยยมบานหรอทนตบคลากร

เพอรกษาตอไป


4. ผสงอายทอยในระยะเจบปวยรนแรง หรออยใน

ระยะสดทายของชวต

ผสงอายทเจบปวยเรอรงหรอปวยหนกขนรายแรง

ผสงอายทเขาขายอยในกลมน เชน ผปวยมะเรง

หลงรกษาดวยเคมบำาบดหรอฉายแสง มกมปญหาใน

ชองปาก ไดแก มคราบจลนทรยมาก ปากแหง เจบเนองจาก

ในปากอกเสบหรอมแผล ฟนผงาย มนำาลายไหลยอย และม

กลนปาก ผดแลสามารถดแลชองปากแบบประคบประคอง

ทบานโดยทำาความสะอาดปากและฟนตามความจำาเปน

เมอผานชวงทอาการวกฤตไปแลวจงทำาความสะอาดตาม

ปกต เวลาแปรงฟนของผสงอายกลมนอาจยดหยนได

ไมจำาเปนตองแปรงตอนเชาและตอนเยนเสมอไป โดยเลอก

เวลาทผสงอายสะดวก แตควรแปรงฟนอยางนอยวนละ

1 ครง วธดแลผสงอายมดงน

(1) อปกรณทควรเตรยมใหพรอม ไดแก แปรงสฟน

หวเลกขนออนนม ยาสฟนทผสมฟลออไรด มฟองนอย และ

รสไมเผด (อาจใชแปรงสฟนและยาสฟนสำาหรบเดกทม

ฟลออไรดกได) ชามขนาดเลกสำาหรบบวนนำา ผาสะอาด

หากผสงอายมแผลอกเสบในปากหรอปากแหงมาก ควร

เตรยมคลอเฮกซดนชนดนำายาบวนปากและสารหลอลน

สตรนำาทไมมไขมนเปนสวนผสม เชน เควายเจล


(2) การดแลชองปากทวไป

กรณผสงอายยงมฟนธรรมชาตเหลออย ทำาได

โดยการแปรงฟนวนละ 1-2 ครง โดยจดใหผสงอายอยใน

ทากงนงแลวประคองศรษะของผสงอายไว หากผสงอาย

อยในทานอน ควรพยงผสงอายขนนงเอนหลง ใหศรษะสง

จากพนทำามมประมาณ 30-45 องศา แลวตะแคงหนามาทาง

ดานทถนด โดยวางผารองไวใตคางเพอชวยซบนำา จากนน

แปรงฟนดวยยาสฟนทผสมฟลออไรด ระหวางแปรงฟน

ใชผาสะอาดเชดนำาและนำาลายเปนระยะๆ หลงแปรงฟน

เสรจควรแปรงลนใหดวยเพอลดคราบสกปรกบนลนทเปน

สาเหตของกลนปากและการตดเชอ นอกจากนควรให

ผสงอายบวนปากดวยนำาเกลอทมระดบความเขมขน 0.9%

(เกลอครงชอนชา ผสมนำา 1 แกว)


กรณผสงอายไมมฟนธรรมชาตแลว ผดแลยงตอง

ทำาความสะอาดชองปากให โดยใชแปรงสฟนขนออนนม

หรอผาสะอาดเชดบรเวณเหงอก กระพงแกม และลน เพอ

ลดคราบสกปรก รวมถงใหผสงอายบวนปากดวยนำาเกลอ

และใหดมนำาบอยๆ

หากผสงอายมแผลหรอมอาการอกเสบในปาก

ควรดแลชองปากแบบประคบประคองเพอบรรเทาอาการ

ใหผ สงอายรสกสบายขนและลดความเจบปวด โดยใช

นำาเชดภายในชองปากและเชดตามรมฝปากใหช มชน

อย เสมอ หากผ สงอายมอาการเยอบชองปากอกเสบ

ใหคอยเชดหรอทาสารหลอลนสตรนำา เชน เควายเจล

ทก 1-2 ชวโมง และอาจเชดดวยนำาเกลอหรอคลอเฮกซดน

ชนดนำายาบวนปากซงมฤทธฆาเชอ รวมถงงดการแปรงฟน

หรอใสฟนเทยมจนกวาอาการอกเสบจะดขน หากมเลอด

ออกใหกลวปากดวยนำาใสนำาแขง คอยกดประคบตำาแหนง

ทมเลอดออกดวยถงชาแชแขงหรอผากอซเปยก และให

ผสงอายจบนำาบอยๆ

ผสงอายทอยในระยะสดทายของชวต

ผ สงอายกลมนมกมปญหาปากแหง เปนแผล

มอาการอกเสบ เจบปวด หรอมเลอดออก เปาหมายในการ

ดแลปากและฟนของผสงอายกลมนอาจไมใชการแกปญหา


เรองโรค แตเปนการบรบาลเพอบรรเทาอาการ ใหผสงอาย

รสกสบายขน ลดความเจบปวด และมคณภาพชวตทด

ผ ดแลตองใหความชวยเหลอโดยคำานงถงสภาวะของ

ผสงอายเปนสำาคญ ควรดแลดวยความนมนวล ระมดระวง

และใหเกยรต

วธดแลชองปากของผ สงอายกล มน คอ ดแล

ชองปากใหสะอาดและชมชนทกๆ 1-2 ชวโมง โดยใหใช

ผาซบนำาลายหรอเสมหะทขางรมฝปาก และทารมฝปาก

ดวยสารหลอลนสตรนำา เชน เควาย เจลล และอาจเชด

ดวยนำาเกลอ ไมตองแปรงฟนหรอใสฟนเทยม หากมเลอด

ออกใหกดประคบตำาแหนงทมเลอดออกดวยถงชาแชแขง

หรอผากอซเปยก หากมอาการเจบปวดใหรกษาตามอาการ

ปญหาในชองปาก ทพบบอยในผสงอาย

3


บทนจะพดถงปญหาชองปากทพบบอยในผสงอาย

และวธดแลรกษาทนำาไปปฏบตไดโดยงาย

ภาวะปากแหง

ผสงอายทมภาวะปากแหง คอแหง นำาลายนอย

นำาลายหนด และกลนลำาบาก ใหจบนำาบอยๆ อยางนอย

วนละ 8-12 แกว หรอ 2-3 ลตร (ยกเวนผสงอายทมโรค

ประจำาตวซงตองระมดระวงเรองปรมาณนำาดม เชนมโรคไต

ควรปรกษาแพทย) อาจใหดมนำาซป เครองดมทมนำาตาล

นอย หรอเครองดมทไมมนำาตาล ผดแลอาจตงขวดนำาไว

ใกลๆ ผสงอายเพอใหไมลมดมนำา ถานำาลายนอยหรอ

หนดมากอาจตองใชนำาลายเทยมชวย

ถาผสงอายรมฝปากแหง ใหใชลปมนหรอวาสลนได

(แตไมควรใชในกรณทผสงอายมภมคมกนตำาเพราะอาจ

ตดเชอ) นอกจากนสามารถใชผลตภณฑหลอลนสตรนำา


เชน เควายเจล หลกเลยงอาหารเผดจดหรอรอนจด หลกเลยง

ยาสบประเภทตางๆ หลกเลยงกาแฟและสราซงทำาให

ปากแหงมากขน ควรใชนำายาบวนปากทมสวนผสมของ

ฟลออไรด แตไมควรใชนำายาบวนปากทมสวนผสมของ

แอลกอฮอลหรอไฮโดรเจนเพอรออกไซด นอกจากนผดแล

สามารถทำานำายาบวนปากใหผสงอายเองได โดยผสมเกลอ

ครงชอนชาในนำาอน 1 แกว หรอผสมเกลอครงชอนชา

และโซดาทำาขนม (โซเดยมไบคารบอเนต) ครงชอนชา

ลงในนำา 1 แกว ใหผสงอายใชบวนปาก หรอผดแลอาจใช

ผาชบนำายานเชดชองปาก ฟน เหงอก เพดานปาก กระพงแกม

และลนใหผสงอาย

ผปวยทไดรบการฉายรงสหรอเคมบำาบด นอกจาก

จะปากแหงแลวยงมโอกาสตดเชอราในปาก อาการทปรากฏ

คอมฝาขาวหรอรอยแดงปนขาว โดยเฉพาะบรเวณใต

ฟนปลอมหรอมมปาก ถาพบอาการเชนนใหปรกษาบคลากร

สาธารณสขเพอพจารณาวาจะใชยาตานเชอราหรอไม

เยอบชองปากอกเสบ

ใหผดแลใชนำาเกลอทมความเขมขน 0.9% (เกลอ

ครงชอนชา ผสมนำา 1 แกว) หรอผสมโซดาทำาขนม

ประมาณ ¼ ชอนชากบเกลอ ¼ ชอนชาในนำา 1 แกว

ใหผสงอายอมวนละ 5-6 ครง ครงละ 1-2 นาท


แผลมมปาก

อาการทปรากฏคอ เนอเยอมมปากมสซด ยย เปน

แผลแตก ระคายเคอง เจบปวดขณะอาปาก สาเหตเกดจาก

มมปากแหง นำาลายเออมมปาก ขนาดของฟนปลอม

ไมถกตอง ทานยาปฏชวนะมานาน หรอขาดวตามนบ

นอกจากนอาจมการตดเชอรารวมดวย

การดแลเบองตนทำาไดโดยใชผาสะอาดเชดนำาลาย

ทมมปากใหแหงเสมอ ทาลปมนหรอวาสลนบรรเทาอาการ

ปากแหง และสงใหทนตแพทยรกษาและแกไขสาเหตตอไป

ภาพจาก Mol RP - Indian J Palliat Care (2010) https://openi.nlm.nih.gov

ภาพจาก https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Angular_cheilitis1.jpg


กลนปาก

ปญหากลนปากมกเปนเรองทผสงอายกงวลใจ

ซงแกไขไดโดยแปรงฟนใหสะอาดและแปรงลน เพราะ

การแปรงลนจะชวยกำาจดคราบทเกาะหนาบนลนอนเปน

สาเหตของกลนปาก ควรจบนำาบอยๆ เพอใหนำาลายไมหนด

ตรวจดวาผสงอายมอาการปากแหง เหงอกอกเสบ หรอม

เศษอาหารตดในชองปากหรอไม นอกจากนอาจใชนำายา

บวนปากชนดไมมแอลกอฮอลรวมดวย

ภาวะกลนลำาบาก

ภาวะกลนลำาบาก คอภาวะทผสงอายกลนอาหาร

ของเหลว หรอนำาลงสลำาคอไดยากกวาปกต อาการทแพทย

หรอนกกจกรรมบำาบดใชประเมนวาผสงอายมภาวะกลน

ลำาบาก ไดแก อาการกลามเนอรอบปากออนแรง รมฝปาก

ปดไมสนทจนนำาลายไหล ชอบเกบอาหารไวทกระพงแกม

กลามเนอรอบปากขยบไดชาขณะเคยว ภาวะกลนลำาบาก

อาจทำาใหเกดปญหาในชองปาก เชน มอาหารตกคางบรเวณ

กระพงแกม มแผนคราบจลนทรยสะสมในปรมาณมาก

ฟนผงายขน มโอกาสปากแหงไดมากขน และสำาลกไดงาย

การดแลสขอนามยชองปากสำาหรบผมภาวะกลน

ลำาบาก ทำาไดโดยแปรงฟนดวยยาสฟนทผสมฟลออไรด

เชนเดยวกบผสงอายตดเตยงทวไป แตตองระมดระวง


ทาทางเปนพเศษ ผดแลควรจดใหผสงอายอยในทานง

เอนหลง ใหศรษะสงจากพนโดยทำามมประมาณ 30-45 องศา

แลวชวยประคองบรเวณคอ จากนนสงเกตวามอาหารคาง

อยทกระพงแกมและลนหรอไม หากมใหใชผาชบนำาหมาดๆ

กวาดเศษอาหาร คราบตางๆ เสมหะ หรอนำาลายเหนยว

ออกใหมากทสด แลวแปรงฟนดวยแปรงสฟนขนออนนม

และยาสฟนทผสมฟลออไรด บบยาสฟนเพยงเลกนอย

โดยไมตองจมนำา คอยใชผาซบนำาและนำาลายเปนระยะ

เมอแปรงเสรจแลวใหใชผาชบนำาหมาดๆ เชดปากใหสะอาด

กรณผสงอายทไมมฟน ใหใชแปรงขนออนนมแปรง

หรอใชผาเชดบรเวณเหงอก เพดาน กระพงแกม และลน

ในกรณทแพทยหรอนกกจกรรมบำาบดตรวจ

ประเมนแลวพบวาผสงอายมภาวะกลนลำาบาก อาจแนะนำา

ใหออกกำาลงกลามเนอรอบปากเพอกระตนการกลน โดยจด

ใหผสงอายอยในทานงทมนคง อาจยกหวเตยงสงขนหรอใช

หมอนหนนใหอยในทากงนงกงนอน โดยหลงทำามมเกอบ

ตงฉากหรอทำามม 30-60 องศาจากพน หามใหผสงอาย

แหงนคอเพราะอาจสำาลกเงยบได อธบายใหผสงอายฟง

ดวยนำาเสยงทชดเจนเพอกระตนใหตนตวแตไมควรตะโกน

จากนนใหเรมบรหารกลามเนอรอบปากโดยใชนวโปงกดลง

ตรงกลางรมฝปากบนแลววนเปนวงกลม (ตามเขมนาฬกา)

ลงมายงรมฝปากลาง กอนจะกลบมาบรรจบทจดตงตน


เออเฟอภาพจาก คมอหมอครอบครว

ทำาทงหมด 5 ครง จากนนใชนวชแตะในทศทางตางๆ

ดงภาพดานบน

นอกจากนการทำาความสะอาดภายในชองปากยงม

สวนชวยแกปญหากลนลำาบาก วธปฏบตคอ ใหผดแลยน

ตรงหนาผสงอายและชวยเปดปาก จากนนใชแปรงสฟน

ขนออนนมกระตนบรเวณลนตามภาพ โดยคอยๆ ลาก

แปรงไปชาๆ บรเวณดานขางลน (ขางทถนดหรอขางท

ออนแรงกได) ลากจากตอนกลางมายงปลายลน แลวทำา

เชนเดยวกนกบอกขาง จากนนตวดแปรงจากตรงกลางลน

ไปทางดานขางลน โดยเรมจากโคนลนแลวคอยๆ ขยบ

ออกมายงปลายลน ทำาเชนเดยวกนทงสองขาง

เออเฟอภาพจาก คมอหมอครอบครว


ผสงอายทตองใหอาหารทางสายยาง

ผ สงอายทใหอาหารทางสายยางกจำาเปนตอง

ทำาความสะอาดชองปากเชนกน ผมหนาทดแลผสงอาย

ทบานควรสงเกตวาในชองปากของผ สงอายมแผล ม

เลอดออก รอยบวม หรอมอาการปากแหงหรอไม ถาม

ควรปรกษาบคลากรสาธารณสข ถาไมมควรตรวจสอบวา

ทอสงอาหารอยในตำาแหนงปลอดภยกอนทำาความสะอาด

ปากและฟน

การจดทาทางขณะทำาความสะอาดปากและฟน

ควรใหผสงอายอยในทายกศรษะสงหรอตะแคงขาง หาก

ผสงอายยงมฟนธรรมชาต ใหผดแลใชแปรงสฟนแหงขนาด


เลกและยาสฟนทมฟองนอยแปรงฟนและเหงอกเบาๆ

หากผสงอายไมมฟน ใหใชแปรงสฟนแปรงเพดานปาก

เหงอก เนอเยอออน และลน เมอแปรงเสรจควรเชดปาก

ใหสะอาดดวยผาชบนำาหมาดๆ

อปกรณการดแล ปากและฟน

4


ผ ดแลควรจดเตรยมอปกรณพนฐานทจำาเปน

ในการทำาความสะอาดปากและฟนของผสงอาย โดยจดรวม

ไวดวยกนในตะกราโปรง เพอใหของใชเหลานแหง สะอาด

และพรอมใชงาน

อปกรณทจำาเปนประกอบดวยแปรงสฟน ยาสฟน

ผาสะอาดสำาหรบเชดปาก นอกจากนอาจมนำายาบวนปาก

สตรฟลออไรดทไมมสวนผสมของแอลกอฮอล แปรง

ซอกฟน ไหมขดฟน ชามรปไต และหากผสงอายใสฟนเทยม

ควรมกลองหรอถวยสำาหรบแชฟนเทยมดวย


1. แปรงสฟน

ควรเลอกแปรงสฟนแบบขนนม หวเลก มดามจบ

ขนาดใหญเพอใหจบไดแนน อาจใชแปรงสำาหรบเดกทม

ดามจบขนาดใหญ หรอปรบดามแปรงโดยเสยบกบลก

เทนนส ทอยาง หรอหลอดโฟม นอกจากนอาจใชผากอซพน

ดามแปรงใหหนาๆ เพอใหผสงอายจบไดถนดมอมากขน

ผ ดแลอาจงอดามแปรงดวยการใชนำารอนหรอ

เครองเปาผมเพอใหดามแปรงรอนกอนจะดดงอ แปรงท

ดดใหมควรทำามมพอเหมาะกบปากของผสงอาย

กรณทมแปรงสฟนไฟฟาจะชวยใหผ ดแลแปรง

ฟนไดสะดวกขน วธใชคอ วางแปรงใหขนแปรงสมผส

ผวเคลอบฟนและเหงอก จากนนจงเปดเครองใหขนแปรง

ทำางานเพอทำาความสะอาดทละจด แลวยายตำาแหนงไป

เรอยๆ จนแปรงครบทวทงปาก

2. ยาสฟน

เลอกใชยาสฟนทผสมฟลออไรด มฟองนอย [ไมควร

มสวนผสมของสารโซเดยมลอรลซลเฟต (SLS) ททำาให

เกดฟอง] มรสออน ไมเผด อาจใชยาสฟนสำาหรบเดก

(มฟลออไรด 1000 ppm) และในกรณทมโอกาสเสยงวา

จะเกดฟนผสง อาจใชยาสฟนทมปรมาณฟลออไรดมากถง

5000 ppm ซงสงจายโดยทนตแพทย


3. นำายาบวนปาก

เลอกใชนำายาบวนปากทมคณสมบตสอดคลอง

กบปญหาชองปากของผ สงอาย เชน ใหความสดชน

ปองกนหนปน มยาฆาเชอ ลดการอกเสบ ฯลฯ อยางไร

กตาม ควรใชนำายาบวนปากทไมมแอลกอฮอลและไมใช

สตรฟอกสฟน รวมทงไมผสมนำามนหอมระเหยเพราะอาจ

ทำาใหระคายเคองได ทงนขนกบปรมาณความเขมขนและ

ปฏกรยาของผสงอายแตละคน

หากใชนำายาบวนปากคลอเฮกซดน ควรเวน

ระยะหางจากการใชฟลออไรดราว 30 นาทถง 2 ชวโมง

4. แปรงซอกฟน

ใชแปรงซอกฟนในกรณทมชองหางระหวางฟน

หรอรากฟน วธใชคอ สอดแปรงเขาไปในชองระหวางฟน

แลวถไปมาเบาๆ ในทศทางแบบดนเขา-ดงออก โดยให

แปรงแนบกบดานขางของฟนแตละซ ทำาเชนนซละ 3-4 ครง

ใหครบทกซทใสแปรงซอกฟนได นอกจากนอาจใชแปรง

ซอกฟนรวมกบยาสฟนไดเชนกน


5. ไหมขดฟน

ใชทำาความสะอาดระหวางซฟนหรอซอกฟน ไมควร

ใชแบบใชแลวทง แตควรใชแบบมดามจบและเปลยน

เสนไหมได เพอใหเสนไหมหยอนพอทจะโอบฟนได

แปรงซอกฟน

ไหมขดฟนแบบมดาม

6. อปกรณอนๆ

อปกรณดแลชองปากอนๆ เชน แปรงสำาหรบ

แปรงลน แกวนำา ถงมอ ชามรปไต ผาผนเลกๆ ไวใชเชดปาก

หลงแปรงฟน แปรงสำาหรบฟนเทยม ถวยหรอกลองสำาหรบ


แปรงสำาหรบฟนเทยม

แปรงสำาหรบแปรงลนขวดสเปรยฉดนำา

เจลใหความชมชน

แชฟนเทยม ขวดสเปรยฉดนำา เจลใหความชมชนทไมม

สวนผสมของไขมน เปนตน

การดแลและทำาความสะอาด ฟนเทยม

5


การดแลฟนเทยมเปนเรองสำาคญมาก เพราะหาก

ฟนเทยมไมสะอาดจะทำาใหเกดเชอราหรอตดเชอแบคทเรย

ในชองปาก มกลนปาก เจบคอ เปนแผล และเจบใตฐาน

ฟนเทยม

ฟนเทยมแบบถอดได

เออเฟอภาพจาก dcdentalclinic.com


การดแลฟนเทยมแบบถอดได ใหถอดทำาความ

สะอาดทกครงหลงรบประทานอาหาร และถอดฟนเทยม

กอนนอนเสมอไมวาชวงกลางวนหรอกลางคนเพอใหเหงอก

ไดพกผอน การศกษาในประเทศญปนรายงานวาหาก

ผสงอายใสฟนเทยมขณะนอนหลบ อาจเพมความเสยง

ทจะตดเชอในปอดมากขนถง 2 เทา

วธทำาความสะอาดฟนเทยมแบบถอดได

ใชแปรงสฟนทมขนออนนมขดทำาความสะอาด

ดวยยาสฟนชนดครม หรออาจใชนำายาลางจานแทนกได

นอกจากนขณะทำาความสะอาดควรมภาชนะรองรบดานลาง

เพอปองกนฟนเทยมตกแตก

มภาชนะรองรบขณะทำาความสะอาดฟนเทยม


กรณมคราบหนปนหรอคราบบหรเกาะฟนเทยม

สามารถใชยาเมดสำาหรบแชทำาความสะอาดฟนเทยมได

แตตองเลอกชนดและศกษาวธใชงานอยางละเอยด หรอ

อาจแชฟนเทยมในนำาสมสายชทผสมนำาในอตราสวน

1 ตอ 1 โดยแชเปนเวลา 8 ชวโมงจนกระทงหนปนนม

แลวใชแปรงสฟนแปรงคราบออก แตหากเปนฟนเทยมทม

โครงหรอตะขอโลหะ หามแชในนำาสมสายช

กรณฟนเทยมสกปรกมากและตองการแชนำายา

ฆาเชอ ใหใชนำายาฟอกขาว (sodium hypochlorite) ผสม

นำาโดยใสนำายา 1 สวนตอนำา 80 สวน (นำายา 1 ชอนโตะ

ตอนำา 1 แกว) แชเปนเวลา 3 นาท แลวลางทำาความสะอาด

ดวยนำาและสบ สำาหรบฟนเทยมทมโครงหรอตะขอโลหะ

ใหแชไดไมเกน 1 นาท

กลองใสฟนเทยมแชนำาแบบมฝาปด


หลงจากทำาความสะอาดแลว ใหแชฟนเทยมใน

นำาสะอาดและเปลยนนำาทกวน สาเหตทตองแชนำากเพอ

ปองกนฐานพลาสตกแหงจนแตกชำารด นอกจากนควร

รกษาความสะอาดของภาชนะทเกบหรอแชฟนเทยมดวย

หากผ สงอายมแผลใตฟนเทยม ควรหยดใส

ฟนเทยมจนกวาแผลจะหาย ระหวางรกษาแผลใหอม

นำาเกลอ หากแผลไมหายในเวลาประมาณ 10-14 วน

ควรปรกษาทนตบคลากร

ฟนเทยมแบบตดแนน

สอดไหมขดฟนทำาความสะอาดใตครอบฟน เออเฟอภาพจากกองทนตสาธารณสข กรงเทพมหานคร


วธการทำาความสะอาดฟนเทยมแบบตดแนน

ทำาความสะอาดโดยแปรงฟนใหทวถง และอาจใช

แปรงซอกฟนหรอไหมขดฟนชนดซเปอรฟลอส (superfloss)

โดยสอดไหมเขาไปทำาความสะอาดบรเวณใตฟนเทยมและ

ขอบเหงอก สำาหรบคนทใสสะพานฟนแบบทมหลายซ

ตดกน ตองใชเขมรอยไหมชวยสอดไหมขดฟนเขาไป

ขางใตฟนครอบ เพอทำาความสะอาดบรเวณฐานฟนครอบ

ซนนๆ เพราะบรเวณนเปนทสะสมของคราบจลนทรย


การจดทำาค มอการดแลเหงอกและฟนฉบบน คณะทำางานไดรวบรวมและทบทวนคมอการดแลผสงอายซงหนวยงานราชการทรบผดชอบจดทำาไวเมอป พ.ศ. 2547-2558 โดยลงพนทเพอสงเกตการปฏบตจรง สนทนากบ ผปฏบตงานดานสาธารณสขและผดแลผสงอาย พรอมกบทบทวนแนวทางปฏบตของตางประเทศ โดยมผเชยวชาญเปนผใหคำาปรกษาและตรวจสอบความถกตองดานวชาการ หลงจากรางคมอฉบบนแลว คณะทำางานไดลองนำาไปใช เพอประเมนความเปนไปไดในการปฏบตจรง และนำาขอมลทไดกลบมาปรบปรงอกครงหนง

ขอขอบคณ อ. ดร. ทพญ. มทนา เกษตระทต

ผเชยวชาญดานการดแลสขภาพชองปากผสงอาย คณะ

ทนตแพทยศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร ผคอยให

คำาปรกษาและตรวจสอบความถกตองดานวชาการ,

นพ. เอกชย เพยรศรวชรา ผอำานวยการศนยอนามยท 9

ค�าขอบคณ

4


กรมอนามย ผใหคำาปรกษาดานระบบการดแลผสงอายของ

ประเทศไทย, รพ.สต. บางงา อำาเภอทาวง จงหวดลพบร,

รพ.สต. บางสทอง กบ รพ. บางกรวย จงหวดนนทบร และ

ศนยสาธารณสขท 16 ลมพน กรงเทพมหานคร ทเออเฟอ

ใหคณะทำางานเขาไปเรยนรการปฏบตงานจรงในพนท

ขอขอบคณมลนธสถาบนวจยและพฒนาผสงอาย

ไทย (มส.ผส.) ทสนบสนนใหจดทำาคมอฉบบน อนจะกอให

เกดประโยชนอยางเปนรปธรรมแกผ ดแลและผสงอาย

รวมทงเปนจดเรมตนทจะพฒนางานดานการดแลสขภาพ

ชองปากของผสงอายประเภทตดบานหรอตดเตยงใหม

คณภาพยงๆ ขนตอไป


กระทรวงสาธารณสข, กรมการแพทย, สถาบนทนตกรรม. คณภาพ

ชองปากของผสงอาย. องคการคาของครสภา (ลาดพราว);

2547.

กระทรวงสาธารณสข, กรมสนบสนนบรการสขภาพ. คมอการ

คดกรอง/ประเมนผสงอาย; 2557.

กระทรวงสาธารณสข, กรมอนามย, สำานกทนตสาธารณสข. การ

สรางเสรมสขภาพชองปากผสงอายทชวยเหลอตนเองไมได

[วดทศน]; 2558.

กระทรวงสาธารณสข, กรมอนามย, สำานกทนตสาธารณสข. รายงาน

ผลการสำารวจสภาวะสขภาพชองปากระดบประเทศครงท 7

ประเทศไทย พ.ศ. 2555. สำานกทนตสาธารณสข กรมอนามย

กระทรวงสาธารณสข; 2556.

กระทรวงสาธารณสข, กรมอนามย, สำานกสงเสรมสขภาพ. คมอ

แนวทางการอบรมผดแลผสงอายระยะยาว. สำานกงานกจการ

โรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก; 2556.

กระทรวงสาธารณสข, กรมอนามย, สำานกสงเสรมสขภาพ. รายงาน

เอกสารอางอง

4


การสำารวจสขภาวะผสงอายไทยป 2556 ภายใตแผนงาน

สงเสรมสขภาพผสงอายและผพการ. โรงพมพวชรนทร พ.พ.;

2556.

กรงเทพมหานคร, สำานกอนามย, กองทนตสาธารณสข. การดแล

สขภาพชองปากผสงอาย. อดสำาเนา; 2558.

กรงเทพมหานคร, สำานกอนามย. คมอผดแลผสงอาย (Caregiver).

อดสำาเนา.

คณะทำางานพฒนาหลกสตรการฝกอบรมผดแลผสงอาย. คมอ

แนวทางการฝกอบรมผดแลผสงอาย หลกสตร 70 ชวโมง.

สำานกสงเสรมสขภาพ กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข;

2556.

มลนธสถาบนวจยและพฒนาผสงอายไทย. สถานการณผสงอาย

ไทย; 2556.

วนด โภคะกล, จตนภา วาณชวโรตม, บรรณาธการ. การดแล

ผปวยภาวะสมองเสอมสำาหรบประชาชน. สถาบนเวชศาสตร

ผสงอาย กรมการแพทย.

สำานกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต. คมอระบบการดแลระยะ

ยาวดานสาธารณสขสำาหรบผสงอายทมภาวะพงพงในพนท

(Long term care) ในระบบหลกประกนสขภาพแหงชาต; 2559.

สรนทร ฉนศรกาญจน. คมอหมอครอบครว. คณะแพทยศาสตร

ศรราชพยาบาล กรงเทพฯ: อมรนทร; 2558.

Abe S, Ishihara K, Adachi M, Okuda K. Tongue-coating as

risk indicator for aspiration pneumonia in edentate elderly.

Arch Gerontol Geriatr. 2008; 47:267-275.


All Wales Special Interest Group. Advice to support mouth care

for adults with swallowing problems. Oral Health Care, All

Wales Special Interest Group in Oral Health Care (SIG).

2014 Mar. Available from: http://www.sigwales.org/wp-

content/uploads/dysphagia-adultmouthcare-booklet3.pdf.

All Wales Special Interest Group. Dysphagia and oral health.

2014 Sept. Available from: http://www.sigwales.org/wp-

content/uploads/sig-dysphagia-guidelines1.pdf. Appendix

10: Mouth care for intubated/ventilated patients.

BDA. Dental problems and their management in patients

with dementia. 2013 Dec. Available from: https://www.

bda.org/dentists/education/sgh/Documents/Dental%20

problems%20and%20their%20management%20in%20

patients%20with%20dementia.pdf.

Ebihara S, Kohzuki M, Sumi Y, Ebihara T. Sensory stimulation

to improve swallowing reflex and prevent aspiration

pneumonia in elderly dysphagic people. J Pharmacol Sci.

2011; 115(2):99-104.

NHS Health Scotland. Caring for Smiles: guide for care homes

better. 2013. Available from: http://www.nes.scot.nhs.

uk/media/2603965/caring_for_smiles_guide_for_care_

homes.pdf.

Chalmers J, Pearson A. Oral hygiene care for residents with

dementia: a literature review. J Adv Nurs. 2005 Nov;

52(4):410-9.


Giffiths J, Lewis D. Guideline for the oral care of patients

who are dependent, dysphagia or critically ill. Journal of

Disability and Oral Health. 2002; 3(1):30-33.

Linuma T, Arai Y, Abe Y, Takayama M, Fukumoto M, Fukui Y,

et al. Denture wearing during sleep doubles the risk of

pneumonia in the very elderly. J Dent Res. 2014.

New Zealand Carers Alliance. Oral care for someone who

is dying. Available from: http://www.hospice.org.nz/

cms_show_download.php?id=796.

Parkinson’s UK. Dental and oral health in Parkinson’s.

[updated 2014 Feb]. Available from: http://www.

parkinsons.org.uk/sites/default/files/publications/download/

english/fs98_dentalandoralhealth.pdf.

Rural and Regional Health and Aged Care Services Division,

Victorian Government. Oral health for older people:

a practical guide for aged care services, Department

of Human Services. 2002 Aug [cited 2015 Nov 15].

Available from: https://www.dhsv.org.au/__data/assets/

pdf_file/0020/3269/oral-health-for-older-people.pdf.

Sjogren P, Nilsson E, Forsell M, Johansson O, Hoogstraate J.

A systematic review of the preventive effect of oral hygiene

on pneumonia and respiratory tract infection in elderly

people in hospitals and nursing homes: effect estimates

and methodological quality of randomized controlled trials.

J Am Geriatr Soc. 2008. 56:2124-2130.


UK Oral Mucositis in Cancer Group. Mouth care guidance

and support in cancer and palliative care. 2nd ed; 2015.

Yasunori S. Oral care for the dependent elderly. National

Center for Geriatrics and Gerontology, Japan. [cited 2015

Nov 15]. Available from: http://www.ncgg.go.jp/hospital/

english/clinics/documents/oralcavitycare_en1.pdf.