ประวตเวชกรรมแผนไทย            การศกษา การแพทยสมยกอน เปนการเรยนร และการถายทอด ภานในตระกล  โดยการถายทอดขนอยกบลกษณะ ความสมพนธ ระหวางผถายทอด กบผทไดรบ  เชน  ปา  นา อา  หรอ  ผใกลชดทสด  ในสมยรตนโกสนทร ตอนตน จะพบวา  การถายทอด วชาในลกษณะดงกลาว ชดเจนมาก  เปนการ สบทอดวชา   กรมหลวงวงษาธราชสนท  เปนแพทยหลวง และทรงกำากบ กรมหมอ  ผสบทอด กรมหลวงวงษาธราชสนท คอ  พระวรวงศเธอพระองคเจาสายสนทวงศ  ตอมาไดรบตำาแหนง เปนผบญชาการ กรมหมอ  และเปนแพทย ประจำาพระองค ของรชกาลท 5 ดวย  ผทไดรบการถายทอดโดยการบอกเลา ถง สรรพคณ และตำานาน ของพช สมนไพร บางชนด ในเวลาตอมา คอ ทานเจาคณ สหศกดสนทวงศ  ผเปนหลานตา  นอกจากน กรมขนวรจกร ธรานภาพ เปนพระราชโอรส ในรชกาลท 2 ทรงเปนแพทยหลวงในราชสำานก  และทรง  เปนตนตระกลปราโมช  ผทไดรบการสบทอดวชาแพทยแผนไทยตอมา คอ  หมอมเจากำามสทธ  แตหมอมเจา กำามสทธ ไมไดรบราชการเปนหมอหลวง  จงทรงเปนแพทยเชลยศกดเทานน  สวนพระยา อมรศาสตรประสทธ  แพทยหลวงใน สมย รชกาลท 5 ไดสบทอดวชา ใหแก    หลวง กมารประเสรฐ  ตอมาไดเปนแพทยหลวง ในสมยรชกาล ท 6

               การถายทอดวชาความร ระหวางครกบลกศษย  โดยครจะชวยแนะนำาสงสอน และฝกฝน จนชำานาญ  ซงศษย จะตอง หมนสงเกต และจดจำา ตวยา วธการรกษาไว ใหแมนยำา   กรมหลวงชมพรเขตอดมศกด  พระราชโอรสในรชกาลท 5  ทรงศกษา แพทยแผนไทย  กบพระยา พศนประสาทเวช  ตอมาเปนหวหนาหมอหลวง

1

รชกาลท 6 พระองค  และยงไดศกษาแพทยแผนไทย กบพระสงฆ ทมชอเสยงสมยนน นนคอ หลวงปศข วดมะขาม และ พระสงฆ อนๆอกมากมาย เปนหมอท มความ เชยวชาญมาก  ชาวบานรจกในนามของ หมอพร  พระองคมชอเสยง เปนทรจกด ในวงการแพทยแผนไทย  เพราะไมเพยง แต  พระองค จะ รกษาโรคใหหายไดอยางชะงดแลว     พระองคยงเปนแพทยแผนไทย ทมความครเรม และทนสมย  เชน รจก วเคราะห ตวยา ทปรากฎในตำารา  จนมความเชยวชาญ  และสามารถ  ใชรกษาผปวย ไดผล เปนทนาพอใจ  ยงไปกวานน พระองค ยงมความ ชำานาญ มาก จน ทรงชำาระคมภรอตสาระวรรค  ( วาดวยโรคลำาไส) ได   

                การศกษาวชาแพทย จะถายทอดภายในตระกล  จะสอนแตเฉพาะ ลกหลาน เปนสวนใหญ  มสวนนอยทเปนคนอน  เนองจาก การรบใคร เปนศษย ไมใชเรองงายๆ  เพราะครตองใชความสงเกตพจารณา ในเรองของนสยใจคอ  และ ความ  อดทน  หากพบวา ลกหลาน หรอศษยคนใด สมควรจะรบ สบทอดวชาความร ไดมากนอย แตไหน  จงเปนทรกนวา  ในสมยกอนศษย จะม ความปรชาสามารถ สบเนองมาจากคร

        วธการถายทอดความรทางการแพทยแผนไทย    

                วธการถายทอดความร ทางการแพทยแผนไทย  เปนลกษณะ ปากตอปาก  แลวทองจำา  และ ตองอาศย ประสบการณ  ทใช การสงเกต จดจำาใหขนใจ  การศกษา วชาแพทยจงไมใชของงาย  ตองอาศยความมะนะ บากบน พากเพยร และอดทน เปน  เวลาแรมป  เพอจะได จดจำา คำาสงสอน ไดแมนยำา  โดยครจะสอนวธการตรวจรกษาคนไข          สอนวธปรงยา  โดยเรมจาก สอน  ใหรจกสงตางๆ ทใชเปนสวนประกอบของยา ทงทเปนพชวตถ และธาตวตถ  ศษยจะตองทำาตว ใกลชด คอยสนใจ ปรนนบต และ  ตดตาม ถามไถ เวลาท

2

คร ออกไปรกษาคนไข นอกสถานท  ตองคอยตดตาม เพอจะไดเรยนร  และหาความชำานาญ  จากการ สงเกต อาการของคนไข  โดยครจะอธบาย ใหรถง ทตงแรกเกดของโรค  ชอของโรค  และยาสำาหรบ บำาบดโรค  ตองให แมนยำา

                จวบจนสมยทมตวอกษรใช  จงมการจดจารรก ความร ไวในทตางๆ  เชน แกะไวในแผนหน  ไม หรอโลหะ  โดยหวง  ใหวชาแพทย คงอยไมเสอมสญ  สบทอดมาจนมการจารก หรอเขยน ลงในใบลาน และสมดขอย  เรยกวา " พระคมภร หรอพระ  ตำารา " ซงมการคดลอกตอๆ กนมา  ขอความในพระคมภร หรอ ตำาราแพทย นน จะกลาว และจำาแนก ไวตามความร  ความเชยว ชาญ ของคร  ไดแก   อาการของโรค  วธรกษา  อกทงสรรพคณยา สมนไพร  ไวอยางพรอมมล

                การแพทยแผนไทย  ผเปนแพทยสมยกอน จะตอง มความร  ความสามารถ  ในการปรง ยาเอง  เพราะฉะนน จง ตอง  เรยนร เกยวกบ พนธ สมนไพร ตามแตคร จะเหนสมควร  โดยในชนแรก  จะตอง เรยนร  ชนดของสมนไพร  และคณสมบต ตลอด  จนถงการเกบรกษา  สวนพกดยา แตละชนด นนศษย จะตองอาศยการสงเกต และจดจำาเอาเอง  ชนทสอง คอ  การศกษา จากตำารา  แพทย จะตองศกษา จากคมภร  ท บอก ลกษณะ อาการของโรค  และตำารา คมภรสรรพคณ ท บอกรสยาทงปวง  คมภร ทตอง  ศกษา ในเบองตน  คอ  สมฎฐานวนจฉย  ธาตวนจฉย  โรคนทาน  ปฐมจนดา  มหาโชตรต  ตกกศลา  สาโรช  รตนมาลา  ชวตาร  ตจรณสงคหะ  มจฉาปกขนธกา  เปนลำาดบ  ขนสดทาย  คอ การทำานายโรค  ศกษา โดยตามคร ไปเยยมผปวย  เรยกวา ถอลวมยา  ตอมาจะมความชำานาญ ขนเปนลำาดบ  จนรกษาเองได จงถอวา เรยนจบหลกสตร  และเปนหมอทมครแลว

3

                หลกสตร  ของครบางคน  จะสอนวชาไสยศาสตร ใหดวย  เรยกวา  ไสยรกษ คอการรกษาโรคภยไขเจบดวยคาถา อาคม  และนบวา เปนวชาแพทยแผนไทยแขนงหนง  ดงความตอนหนงใน คมภร ฉนทศาสตร วา

               ผใดจะเรยนร      พเคราะหดผอาจารย              เทยงแทวาพสดาร     ทงคณไสยจงควรเรยน  

         สกแตเปนแพทยได      คมภรไสยไมจำาเนยร           ครนนไมควรเรยน      จำานำาตนใหหลงทาง 

        ยคกอนกรงสโขทย 

                สมยเชยงแสนตอนตน หรอสมยโยนกนาคพนธ  ประมาณ พ.ศ. 1300  ในรชสมย  พระเจาสงหนวต ซงเปน พระราช  บตรของพระเจากลาหงส  แหงอาณาจกรนานเจา  ( มณฑลยนานประเทศจน)  การแพทยของไทย นอกจากจะมตำารา เดมแบบ ไทย  แท  ซงประกอบดวยความเชอถอ ดงเดม ของชนทองถน รวมทงสมนไพร และไสยศาสตร แลว  ยงได ความร ผสมผสาน มา  จากการแพทย อายรเวท ของอนเดย  ซงขยาย เขามา สมยอาณาจกรลาว  ประมาณ  พ.ศ.600  โดยเขามาพรอม กบ พระพทธศาสนา  หลกฐานททำาให เชอวา การแพทยแผนไทย  มรากฐานมาจาก การแพทยของอนเดย  ไดแก  คมภรแพทย  ของไทย มกจะมคำากลาว สรรเสรญ ทาน ชวกโกมารภจจ  ในฐานะ ครแพทย และในตำาราแพทย สวนใหญ  จะอางชอ  ทาน  ชวกโมารภจจ เปนผเรยบเรยง  นอกจากน  คำาศพท  ในคมภรแพทย ยงปรากฎภาษาบาล  ซงเปนภาษาหลกใน พระไตรปฎก  และม บทสวด ทางศาสนา  เปนจำานวนมากดวย  และยงไดรบอทธพลทางการแพทยจากจนดวย   เชนตำารบยา บำารงหวใจ  และยา อายวฒนะ  ทแพทยไทย นำามาผสม ดวยโกฐตางๆ  ไดแก กฤษณา  กะลำาพก  อบเชย  ชะเอมเทศ  เกสรทงเจด  อำาพนทอง  เหลา น  เปนตน  นอกจากน ยงไดมการใชแรธาตรกษาโรค  เชน

4

ปรอท  สารหน  และเหลก  สวนทไดมาจากสตววตถ  เชนเขากวาง  เลอดแรด  กระดก  ถงนำาด  พรอมทงพฤกษชาต ทมคณคาทางยา   การแพทยแผนไทยไดรบ  การผสมผสาน กบแพทยแผนจน  นอยมาก  โดยพจารณา  จากวธการ วนจฉยโรคทแตกตางกน คอ ในการตรวจคนไขแพทย จน สมยกอน ใหความสำาคญ กบ การ จบ  ชพจร  ในขณะทไทยใหความสำาคญกบอาการปวยทปรากฎมากทสด   การเตนของชพจร เปนเพยงสวนประกอบ ทจะนำามา วนจฉยเทานน  การตรวจโรคของแพทยแผนไทย  ยงมการซกประวตโรคทเคยเปนมากอน  อายของคนไข  เวลาทเรมปวย  ตรวจ  ความรอน โดยแตะตวคนไข  หรอองวดความรอน ทหนา ผาก  ตรวจลน  ตรรวเปลอกตา ดานใน  และดผวพรรณ แลว  จงทำานายโรค

        สมยพระนางจามเทว ( พ.ศ.1204 - 1211 ) จากตำานานพระธาตลำาปางหลวง  กลาววา  ฤาษวาสเทพ กบสกกทนฤาษ  ได  สราง นครหรภญชยขน  แลว เหนพรองตองกนวา  ผชาย จะครองนคร หรภญชยไดไมนาน  ควรใหผหญงมาครอง  จงไดพรอม ใจกนอาญเชญ พระนางจามเทว  ( พระธดาของเจาผครองนคร ละโวประ หรอเมองลพบร ในปจจบน)  จากเมอง ละโว ใหมา   ครองนครหรภญชย ในราว  พ.ศ. 1204  พระนางจามเทว  ไดขอพระราชทาน สงท  เปนมงคล จากพระราชบดาไปดวย  เพอ นำา   ไป ประกอบ กจใหเปนประโยชน  ทงภายในและภายนอก ดงน

        1.พระมหาเถร ททรงปฎก ประมาณ 5 องค           

2. หมปะขาวทงหลายทตงอยในเบญจศล 500 คน       3. บณฑต  500 คน                              

4.  หมชางสลก  500 คน    5.  ชางแกวแหวน     500    คน            

5

6.    พอเลยง    500    คน        7.    แมเลยง    500    คน                              

  8.   หมหมอโหรา    500    คน        9.    หมอยา    500    คน                          

10.   ชางเงน    500    คน       11.  ชางทอง    500    คน                                             12.  ชางเหลก    500    คน      13.  ชางเขยน    500    คน                            

14.   หมชางทงหลายตางๆ    500    คน     15.  หมพอเวยกทงหลาย 500    คน ( คนงานฝายกอสราง)

    แสดงวา หมอยา เปนกลม บคคล ทมความสำาคญ มากกลมหนง ในสงคม   

        สมยพระเจาชยวรมนท 7 ( พ.ศ. 1724-1762) เปนกษตรยของขอม  ทไดปราบดาภเศก เปน พระเจาแผนดน เมอ พ.ศ. 1724  ภายหลงจากปราบขบถ ในนครธมและกอบกบานเมองไดสำาเรจ  พระองค ตองใชเวลาถง 10 ป  ในการปฎสงขรณ ซอม  แซมบานเมอง  และสรางถาวรวตถ ขนใหม  ตามจารกหลกพระขรรคไชยศร บทท 123 ระบไววา  ไดโปรดใหสรางถนน 17 สาย  บานซงมไฟ  ( ซงนาจะหมายถงทพกสำาหรบคนเดนทาง ) จำานวน 121 แหง และโรงพยาบาล  หรอทปรากฎในจารรก วา อโรคยศาล  จำานวน 102 แหง  กระจายอย ทวราชอาณาจร ในราว พทธศตวรรษ ท 18 หรอประมาณ 800 กวาป มาแลว  อโรคยาศาลน สนนษฐานวา สรางดวยไม สวนใหญ  จงหกพงสญหายไป  คงเหลอแตวหาร หรอ ศาสนสถาน ของโรงพยาบาล  และศลาจารก ทสรางดวยอฐหน  หรอศลาแลง ไวเปนหลกฐานเทานน ศลาจารก ทพบบรเวณโรงพยาบาล 

6

เรยกวา  ศลาจารก  โรงพยาบาล  ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ของประเทศไทย  มทงหมด 5 แหงคอ

            1.    จารกจากประสาทตาเมยนโตจ            2.    จารกปราสาท  อำาเภอปราสาท  จงหวดสรนทร            3.    จารกจากดานประคำา  อำาเภอนางรอง  จงหวดบรรมย            4.    จารกพมาย  จงหวดนครราชสมา            5.    จารกวดก  บานหนองบว  อำาเภอเมอง  จงหวดสรนทร            6.    จารกจากกแกว  อำาเภอเมอง จงหวดขอนแกน  ซงเปนจารก เกยวกบพระเจา ชยวรมนท 7                     พบลาสด เมอป  พ.ศ.  2529                                                      

            ศลาจารกดงกลาวมขอความเหมอนกนเกอบทงหมด คอ  กลาวสรรเสรญ พระพทธเจา  กษตรย และการจดระเบยบ แบบ  แผน ของสถานพยาบาล  นอกจากน ยงไดกลาวถงการเบก จายอาหาร และยา จากทองพระคลงหลวง  รวมทงไดระบชอยา  ชอ  สมนไพร  ตลอดจนจำานวน ของแตละสง ไวในจารก  ซงอาจสรป สาระสำาคญ  ของขอมลเกยวกบ คตความเชอและ การจด แบบ  แผนของอโรคยศาล ได 4 ประการคอ

            1.    การบชาพระโพธสตว ในพทธศาสนา ลทธมหายาน  รวมทง พระไภษยชยครไวฑรยประภา            2.    ความสนพระทย ของพระเจาชยวรมนท 7 ในความทกข อนเกดจาก โรคภยของ ประชาชน  จงทรงใหสราง       อโรคยศาล  เพอใชเปนทรกษาพยาบาลตามทองถน            3.    จำานวนเจาหนาท และวสด สงของทตองใชในแตละวน ในอโรคยศาล

7

            4.    กำาหนดให อโรคยศาล เปนทประกอบกจ พธทางศาสนา

            จากแนวความคดและการศกษาของศาสตราจารย ยอรช เซเดส ทำาใหทราบวา คนไขทเขารบการรกษาตว ทอโรคยาศาล  จะเขาพกในสถานพยาบาล ซงเปนอาคาร ทสรางดวย ไม แตปจจบน ไดผพงไปหมดแลว  ผปวยจะไมพกอาศยอยในอาคาร  ทสราง  ดวยหน หรอศลาแลง  เนองจากอาคารทสรางดวยหน หรอศลาแลงนน จะสงวนไวสำาหรบพระผเปนเจา  ( เปนทประดษฐาน รปเคารพ ) เทานน  แมแตพระมหากษตรย ซงเปนบคคลสำาคญสงสด กยงทรงประทบอยในพระราชมณเฑยร ททำาดวยไม  หลกศ  ลาจารก สรางโรงพยาบาล ทพบ ณ ประสาทตาเมยนโตจ จงหวดสรนทร  ซงพบทเมองชยภม ทเมองคนบร  นมหวาน  และท ดานประคำา จงหวดนครราชสมา ( ดงปรากฎอยในหอวชรญาณ)  ขอความในจารก  ไดกลาวสรรเสรญ พระ เกยรตยศ ของพระบาท  ชยวรมน ทได จดสราง โรงพยาลาลรกษาคนไข  รวมถงสมนไพร ทใชในการรกษาโรค  นอกจากน  ยงไดกลาวถงการบรหารงาน ในโรงพยาบาล จำานวน 102 โรง  และในพระแทนของโรงพยาบาลตางๆ  มพระพทธรปประดษฐานอย 798 องค  จำานวนขาวสาร  ทเอามาเลยงคนไข ในโรงพยาบาล มจำานวน ปละ 117,200 ชารกา ( ชารกา เปนมาตรา สวนทใชกนในพทธศกราช 1724 ณ บรเวณแหลมทอง ซงมอตราดงน 

            2     ปะณะ     เปน     มาษ            4     ปะณะ     เปน     กฑวะ            4     กฑวะ     เปน     ปรสถะ            16   ปรสถะ   เปน     โทรณะ            4    โทรณะ    เปน    ชารกา            11  ปะสะ      เปน    ตลา ( คอตลกฎฎ เหนจะเปนชง )

8

            จำานวนชาวนาททำานา  เพอสงขาวใหโรงพยาบาล ทงหญงและชาย มอย 81,640  คน  และจำานวน หมบานของชาวนา  838 หมบาน

            การบรหารงานในโรงพยาบาล ประกอบดวย ฝายตางๆ ดงน

            ผดแล    4    คน ( เปนแพทย 2 คน โดยมบรษ  1 คน และสตร 1 คน เปนผใหสถต )            ผดแลทรพย  จายยา  รบขาวเปลอก  และฟน ใชบรษ 2 คน            ผหงตม  ทำาความสะอาด  จายนำา  หาดอกไม และหญา บชายญ ใชบรษ 2 คน            ผจดพลทาน  ทำาบตร  จายบตร สลาก และ หาฟน เพอตมยา ใชบรษ 2 คน             ผดแลโรงพยาบาล และสงยา ใหแกบรษแพทย เปนบรษ 14 คน            ผโม หรอ บดยาทสนดาบ ดวยนำา เปนสตร 6 คน            ผทำาหนาทตำาขาวเปลอก 2 คน            ผปฎบตงานในโรงพยาบาล ในจารกสรนทร 2 ระบ จำานวนรวม 98 คน

            สวนการจดระบบดานการรกษา พยาบาล ในโรงพยาบาล และการจดหายา มาบรการยงไมเพยงพอ  อำานาจเหนอธรรม  ชาต เวทมนตร และความเชอ ความศรทธาทางศาสนา จงเขามา มบทบาทสำาคญ ในการรกษาพยาบาลดวย  ซงจะเหนไดจาก  การสราง พระไภษชยครไวฑรยประภา ( พระโพธสตว ไภษชครไวฑรยประภา)  ซงแปลวา เปนครแหงโอสถทงหลาย    มรศม  ประดจดงไพฑรย  เปนทเคารพแหงมนษย ทงหลายในสมยนน  มอานภาพ  ในการรกษาโรคภย  ไขเจบ มกทำาเปนรปพระพทธ รป ทรงเครองปางนาคปรก  แมวาบางรปจะไมปรากฎพงพานนาค แตยงคงมขนดหางนาค  แตกตาง

9

จากพระพทธรปทรงเครอง   นาคปรก   กคอ  ภายในพระหตถ ทประสานกนเหนอเพลา มวตถ รปกรวย อยภายใน วตถน สนนษฐาน ไวตางๆ กนเ เชน

            *    อาจเปนยา หรอดอกไม หรอวชระ            *    นาจะเปนผลไมประเภทสมนไพร  เชนผลสมอ            *    นาจะเปนผลสมอ  ซงเปนสมนไพร ทใชทำายารกษาโรคภยตางๆ  และหากคดวา เปนหมอนำามนตร  กนาจะหมายถง  ภาชนะ  หรอ ผอบใสโอสถ  ไวสำาหรบ รกษาผเจบปวยนนเอง เชอกนวา การสราง พระไภสชยครไวฑรยประภา  ไวประจำาโรงพยา บาล กเพอให บารมของพระองค แผเมตตา ตอคนไข ในอโรคยศาล  จนไมอาจ กลาวไดวา ระหวางการรกษา พยาบาล และ ศรทธา นน สวนใหน จะสำาคญ มากกวากน แตสง ทนาสนใจ คอ ครผรกษา จะตองมคณธรรม ซง ในปจจบน แนวความคด  นยงคงมอย  อาจสรปไดวา  องคประกอบในการรกษา จะประกอบดวยยา  หรอสมนไพร  ดวยศรทธา และความเคารพ  นบถอใน คณธรรมของ  คร และดวย บารม ของพระไภสชยครไวฑรยประภา

            อยางไรกตามในศลาจารก ไมไดกลาววา ในโรงพยาบาล 102 โรงนน ไดรบยา รกษา โรคและสงของตางๆ  มาจากไหน  กลาวแตเพยง บญชเครองยา และสงของในปหนงๆ เทานน  แตเขาใจวา ไดมาจากการชำาระภาษของประชาชน  สวนสงของทหา  ยากไมมในทองท จะจดสง มาจากทองพระคลงในเมองหลวง โดยตรง  ดงจารกของพระเจาชยวรมน ท 7 หลายแหง ได กลาว  ถงการแตงตง ผปกครองและการจดเกบภาษในแตละทองท  โดยภาษทตองลำาระในสมยกอน สวนใหญ จะชำาระ เปนสงของ ประ  เภท ทรพยากรตามธรรมชาต  และผลตผลตามธรรมชาต  ทไดจากปา อโรคยศาล ในแตละวน เฉพาะ ทไดรบจาก ทองพระคลง ของพระ มหากษตรย โดย จะสงมาปละ 3 ครง คอ วนเพญเดอน 5 วนสารท  และวนท

10

พระอาทตยเบนไปทางทศใต  ม หลายชนด  เชน  สมอ 50 ผล  ขมน 2 หว  นำาผง 3 กฑวะ  นำาออยเหลว 3 กฑวะ  นำาสม  พทรา 1 ปรสถะ  รกฟาขาว  1 ปะละ 1/4 กนทง  หวหลาย  ชนสยง  เปลอกเทพธาโร  ของ ทงสสงๆละ 1 ปะละครง  เปนตน   นอกจากนนจารกในโรงพยาบาลไดกลาวถงชอพช  และ ผลตผลของพชหลายชนด  ซงอาจใชในการรกษา  ไดแก  ผลตำาลง  กฤษณา  ขาวบารเลย  ดปล  บนนาค  ผลจนทนเทศ  ผลกระวานเลก  ขงแหง  พรกไทย  ผกทอดยอด  อบเชย  หญากระดาง  กระเทยม  พรกขหน  พทรา  ขาวสาร  ถว  การบร  เมลด  ธาน  ถวฝกยาว  ยางสน  มตรเทวะ  ทารวเฉท  ดอกไม เปนตน  สมนไพรเหลาน นำามาเพอบชายญ และสวนทเหลอจะ บรจาคให  คนไข  ชอสมนไพรทปรากฎในจารก คงไมใชสมนไพรทงหมดทใชใน อโรคยศาล  สวนหนง ของสมนไพร คงไดจากการเกบหา  ดงปรากฎในจารกทวา .. " ผมอบ .... บรษคนหนง  เปน  ผดแลทรพย ... เปนผหาขาวเปลอกยาและฟน .. "  แสดงใหเหนวา นอก  จากเบกจากทองพระคลง  แลวยา สวนหนง ยงตองเกบหามาใช  จงไมสามารถ บอกไดวา  อโรคยศาล ในอดต ใชสมนไพรใด  รกษาโรคใหคนไข  เนองจากขอมลทกลาวไวในจารรก  จะเปนเครองบชา และเรองของกษตรย เปนสวนใหญ  รายชอสมนไพร  ทปรากฎอย เปนสมนไพร เฉพาะทกษตรย  พระราชทาน ให ประชาชน

            สบเนองมาจากการเขามาของวฒนธรรมอนเดยโบราณ  ภายใตอทธพล ศาสนา พราหมณ  กไดนำาเอาความรวชาแพทย  แบบอายรเวท มาดวย  เปนการแพทย แบบทฤษฎธาต เปนสวนหนง ในอาถรรพเวท ของคมภรพระเวท การแพทย แบบอายรเวท  จงไดรบการอปถมภ จากราชสำานก  มาโดยตลอด  แมวา  พระเจา ชยวรมน ท  7 ซงทรงสราง อโรคยศาล จะนบถอ พระพทธศาสนา  นกายมหายาน แตระบบการแพทย ทสบทอดกนมายงคงเปนแบบเดม  คอ  ยดถอ ทฤษฎ ธาต ซงอธบา ภาวะ  การเจบปวยของมนษยวา  เกดจาก ความไมสมดลของธาตในรางกาย  ไดแก ธาตดน  ธาตนำา  ธาต

11

ลม  และธาตไฟ  สมนไพรท   ปรากฎอยในจารรก  สวนใหญ จงเปนสมนไพร ทใชปรบ ธาต  เพอใหเกดความสมดลในรางกาย  ดงปรากฎในจารก ปราสาทท กลาววา  เภษย ททำาใหรอน ดวยพรกผง และบนนาค กเทากน

            สาเหตทกษตรย พระราชทาน เฉพาะสมนไพร ดงกลาวไวในจารก  อาจสนนษฐานไดวา  เปนเพราะกษตรย ตองทรง  อปถมภการแพทยแบบอายรเวท  ดงนน สมนไพรใดทหายาก ตองสงมาจากตางประเทศ  หรอเปนสมนไพร ทมเฉพาะฤดกาล จงตองเกบไวในทองพระคลง เมอจำาเปน ตองใช สมนไพร ทไมอาจเกบหาไดงาย  จะเบกจากทองพระคลง  ซงจะเหนไดวา สมนไพร ทปรากฎอยในจารกเปนสมนไพร ทนยม ใชกนทวโลก ในสมยนน  และบางชนด เปนของตางประเทศ  เชน จนทนเทศ  ( Nutmeg) ซงเปนพชพนเมอง แถบเกาะโมลคคะ ใชเปนยากระตน หรอยาขบลม  สมนไพร บางชนด เปนเครองเทศ ทใช ประกอบ  อาหาร  หาไดทวไปไม  ตองเกบไวในทองพระคลง  จงไมมชอระบ ไวในจารก ทำาใหไมสามารถ รวา สมนไพรทกชนด  ทใชใน อโรคยศาล มอะไรบาง  แตจากศลาจารก ทปราสาทพระขรรคไชยศร บทท 1 2 3 ทำาให เขาใจนาจะมการผสมผสาน ใน  เรองการใชสมนไพร จากประสบการณ ของบรรพบรษ  ในแตละทองถน  และ ลกษณะ  การแพทย แบบน  จะไมถายทอดกนอยาง  เปดเผย เปนลายลกษณอกษร  เนองจากตำารายา มกเปนทหวงแหน ไมถายทอด ไมถายทอด กนงาย  หากไมได ทำาพธ เรยนตอคร  ยอมถอวา ผดคร

            ถงแมพระเจาชยวรมนท 7 จะไดทรงลงทายคำาขวญ ในการสรางโรงพยาบาล เมอ พทธศกราช 1729 มวา "  โอ ทานทง  หลายซงจะเปนตวแทนขาพเจา ในวนหนา  ขอใหจารกไว ในใจวา การทำาบญกศลทงสน  ซงขาพเจา ไดอตสาห ทำามาจนบดน  ขอทานอยาไดละทง เฉยเสยเปนอนขาด  จงตงใจอตสาห ดแลปกปกรกษา ไวใหด  ดวย

12

วาการกศลตางๆ เหลานนกจะไดแกตว ทานเหมอนก  ดงมทานนกปราชญ ทไดกลาวไววา ผใดกด ทอตสาห ดแล รกษาการบญกศลเหลาน  กจะไดรบกศลสวนใหญ  สวนหนง จากผซงได ทำาไว แตแรกมา "  แตเมอพระองค สนพระชนมแลว ( พ.ศ.1762 พระชนมายได 94 พรรษา) อาณาจกร ขอมกเรมเสอม ลงไป พรอมกบท  ไทย เรองอำานาจขน  กษตรย องคตอมา นบถอศาสนาพราหมณ  มความ เหนไมลงรอยกบ กบพระเจาชยวรมนท 7  อโรคยศาล จงขาดคน ทำานบำารง  คอยๆ ทรดโทรม ลง และ ลมเลกไป อาคาร สวนทเปนไม กพพง เหลอ เพยง ศลปกรรม  และสถาปตยกรรม ทเปนหน หรอ ศลาแลง  ปรากฎ ใหเหนอยางเชน ทกวนน

            การท อโรคยศาล หรอ โรงพยาลาล ทพระเจาชยวรมน ท 7 ไดทรงสรางไวถง 102 แหง ไมปรากฎหรอม ผสบสานตอให เหนหลงเหลอ  เปนโรงพยาบาล  สนนษฐานวา เปนผลเนองมาจากอทธพลทางศาสนา  เพราะในครงนนนอกเหนอจาก พระเจา ชยวรมนท 7 ทเสอมใส ในพระพทธศาสนา นกายมหายาน  กษตรยพระองคอน ทปกครองอาณาจกรขอมเทาทปรากฎ ลวนแต นบถอศาสนาพราหมณ  เมอพระเจาชยวรมนท 7 สนอำานาจลง  จงมผพยายามทจะลมลาง ทำาลาย หรอไมสนบสนน  สงท พระเจา ชยวรมน ท 7 ไดทรงสรางขน  เปนเหต ใหผทนบถอศาสนาพทธนกายมหายาน ตองหลบหา สถานท ปฎบตกจทางศาสนาใหม   เชนออกไป บำาเพญ เพยรตามปาเขา เปนฤาษชไพร  หรอบวช เปนพระธดงค ไปยงทตางๆ  พรอมกบนำาความรทาง การแพทย  ตดตวไปใช รกษา กนเอง ในรปแบบ ทไมเปนทางการอกครง  ในขณะเดยวกน อโรคยศาล เมอขาดคนทำานบำารง จงตอง ลม เลกไปในทสด

 สมยกรงสโขทย ( พ.ศ. 1763-1920)  

            จากหลกฐานทางประวตศาสตร ไมพบขอมลเกยวกบ ระบบการแพทย ในสมยนเลย  แตเชอวา  ตองมระบบการแพทย ทมการใช

13

ยาจากสมนไพร  โดยนำามาตม กรอ พอก หรอบด ให ละเอยด รบประทาน  เพราะมการคนพบ หนบดยา สมยทาราวด  ซงเปนยคกอนสโขทย  ดงนน ในสมยสโขทย กคงมการบดยา ใชเชนเดยวกน  และไดพบศลาจารก ของพอขนรามคำาแหง ทวด ปามะมวง  จงหวดสโขทย  ซงเขยนขน ประมาณ พ.ศ. 1800 บนทกไววา ทรงสรางสวนสมนไพร ขนาดใหญ ไวบนเขาหลวง  หรอเขาสรรพยา  ใหราษฎร ไดเกบสมนไพร ไปใชรกษาโรค ยามเจบปวย  รวมถงรปจารก ทเกยวกบการนวด  ซงพบอยในเขต อำาเภอครมาศ จงหวดสโขทย

            ในสมยนนมความเชอกนวา ความเจบปวย เกดจากการกระทำาของภตผปศาจ  จงมพธแสดงความ นบนอบ  ดงขอความ  ตอนหนงในหนงสอไตรภมพระรวงวา  " ผแลวา ผใดไปไหวนบคำารพบชาแกกงจกแกว นนดวยขาวตอกดอกไม แลกงจกรนน เพยร ยอมบำาบดเสย ซงความเจบไข " นอกจากน ในบรเวณเมองเกาสโขทย และทเตาเผา ชามพบตกตาเสยกบาล เปนจำานวนมาก  เปนตกตาแบบแมอมลก  พออมลก  ซงแสดงใหเหนวา ในสมยสโขทย คงจะม ปญหาเรองโรคเดก และการคลอดบตร  แลวลก  ตายหรอ หรอตายทงแมและลก  เพราะพธเสยกบาล เปนพธททำาขนเมอเดกแรกเกด ไมสบาย โดยเชอวา เปนการกระทำาของผ  นอกจากการรกษาโดยใชยาสมนไพร และไสยศาสตรแลว ยงมรปจารกเกยวกบการนวด  ซงไดรบความนยมมาก  และมความ  สำาคญถงขน มกรมหมอนวด  และ เจากรมหมอนวด ซาย - ขวา  ดงบนทกตอนหนง ของ ม.ร. ลาลแบร  ในสมยกรงศรอยธยาท  กลาวไววา " ในกรงสยามนน ถาใครปวยไขลง กจะเรมใหยดเสน ยดสาย  โดยใหผมความชำานาญ ในทางน  ขนไปแลวใชเทา  เหยยบ "  แสดงใหเหนวาการแพทยแผนไทย  โดยเฉพาะในสวนของการใชสมนไพร และการนวด  ไมไดมใชแต ราชสำานกเทา  นน  ราษฎรโดยทวไป ตางกมความร ทางการแพทย  ไวใชรกษากนเอง ในระดบพนบาน ยามเจบปวย  ความรทางการแพทย ของ  ราษฎร  สวนใหญเชอวา เกดจากการสงเกต และจาก

14

ประสบการณ  ในการทดลองใชพชตางๆ  เปนยาอยางลองผดลองถก  หลายๆ ครง  ทงดวยตนเอง  คนรอบขาง  และสงเกตจากสตวตางๆ  ทรกษา ตวเอง ยามเมอเจบปวย  แลวบอกเลาถายทอด สงสอน ความร ทางการแพทยนนๆ เชน การใชสมนไพร ชอนน ชอน ในการรกษา  โรคหรอ อาการ นนๆ ตอกนมา  แกบตรหลาน หรอคนในครว  เรอน  รวมไปถงผทมาฝากตวเปนศษย  ซงผมความร ดงกลาว ภายหลงเรยกอยางเปนทางการวา  หมอเชลยศกด  สวนใน ราชสำานก  ความรทางการแพทย นอกจากจะสบทอดเฉพาะ ภายในตระกล แพทย แลวยงไดรบ ความรจากตำารบตางๆ  ททางพระ มหากษตรย โปรดเกลาๆ แตงตงใหผทเกยวของ ทำาการรวบรวม  ตำารายาดๆ  ทไดรบการพสจน ผลการรกษา แลววา หายจรง  จากทวราชอาณาจกร มาตงเปน ตำารบ เกบไวใน โรงพระโอสถ  ซงเทากบจำากด ใชเฉพาะ ในตระกลแพทย เทานนไมได เผยแพร  สสาธารณชน  เรยกผม ความรประเภทน วา " หมอหลวง "  

 

สมยกรงศรอยธยา ( พ.ศ. 1893-2310 )

            การแพทยแผนไทย เทาทมเอกสารพอจะคนควาได  กมแตเพยงในสมยกรงศรอยธยา เทานน  สวนในสมยกรงสโขทย  หรอกอนหนานน ไมมหลกฐานทแนนอน  มแตเพยงขอ สนนษฐานจากหลกฐาน แวดลอมทางประวตศาสตร  รวมไปถง หลกฐาน ทเปน บนทก โดยชาวตางประเทศ  ทเปนเพยงมมมอง ของการรกษา ความเจบปวย ในสายตาของชาวตางประเทศ  เทานน  ซง แมจะคอนขางเกนความจรงไปบาง  แตกตองยอมรบวา มคณคาไมนอยตอวงการแพทยแผนไทย  ทคนไทยเองไมไดบนทก เรองราวในสวนนไว  เพราะอยางนอยกชวยใหพอมองเหนรปแบบของการรกษา พยาบาลในสมยนน  การแพทยแผนไทย ในสมย  กรงศรอยธยา คาดวามลกษณะไมแตกตางจากสมยสโขทยเทาใดนก  เพราะมประวตบนทกพอสรปได

15

วา  การแพทยในสมย  นมลกษณะผสมผสานปรบประยกต มาจากการแพทยของอนเดย ทเรยกวา " อายรเวท " และการแพทยของจน รวมทงความเชอ  ทางโหราศาสตร และไสยศาสตร  เชนการผกตะกรด  คาดผาประเจยด  ลงเลยยนต คาถาอาคม  วงดายสายสญน  เปนตน เพอใหสอดคลองกบสภาพชมชน  แนวความคดหลกการแพทย ไทยเปนแบบอายรเวท  ซงมเปาหมาย ทสภาวะ สมดล ของธาต  ทง 4  อนเปนองคประกอบชวต  ผทจะเปนแพทยได ตองมวตรปฎบต ทงดงามในทกดาน  โดยเฉพาะ ดานความกตญญ รคณ ตอ  ครบาอาจารย  นน  ถอวา คร ดงเดม คอ พระฤาษ  ซงมหลาย องค ทเปนผคนพบ คณคา ทางยา ของสมนไพร ตางๆ  และคนพบ วธกายภาพบำาบด บรหาร รางกาย ตามตำารบฤาษดดตน  ครผยงใหญทานหนง คอ ทานชวกโกมารภจจ  แพทย ประจำาราชสำานก  ของพระเจาพมพสาร  และแพทยประจำาพระองคของ พระพทธเจา  ซงเปนผรอบร ในเรองสมนไพรตางๆ  สามารถนำามาปรงยา  รกษาโรค ไดแทบทกชนด  และชำานาญในการผาตดดวย  เกยวกบเรองพระฤาษ กบสมนไพร  และทาดดตนนน  สนนษฐานวา  อาจสบเนองมาจากราชอาณาจกรขอม หลงสนรชสมย พระเจาชยวรมนท 7 ราษฎรผเลอมใสในพระพทธศาสนานกายมหายาน  ซงออกบวช หาสถานท วเวก บำาเพญเพยร  จนเรยกไดวา เปนพระฤาษ  เมอไปอยกลางปา  แตเพยงลำาพง  ตองพงตนเอง  และ  หาวธรกษาตน  เองยามเจบปวย  ทำาใหเกดการคนพบ พชสมนไพร ทสามารถใชรกษาความเจบปวย  ขน จงจดจำาไว  ในเวลา  เดยวกน  ขณะทนงบำาเพญ เพยร อาจเกด อาการเมอยขบ หรอคนพบวา  เมอลองยกแขนยกขา  หนหนาหนหลง  แลวอาการปวด  เมอยขอ ขดยอก   ทเกดหายไป  กจำาทาตางๆ  ๆไว  กลายเปนวธบรหารรางกาย ตำารบ ฤาษดดตน ในเวลาตอมา  ในสมยกรงศร  อยธยา  มหลกฐาน ทางประวตศาสตร  ทกลาวถงการแพทย  แผนไทย ไว ไมกรชกาล   ซงจะไดกลาวตามลำาดบดงตอไปน 

16

            สมยพระรามาธบดท 2     พ.ศ. 2016  ฝรงชาตแรก  คอ โปรตเกส เขามาตงถนฐาน เปนปกแผน ในกรงศรอยธยา  หลายรอยคน   เชอวาคงจะมแพทย มาดวย  กลาวกนวา  ตำารบยา ของแพทยโปรตเกส  ทตกทอดมาถงปจจบน  คอ ตำารบยาข  ผงใสบาดแผลบางชนด

            สมยพระชยราชาธราช     ทรงพระราชทาน ทดน เปนบำาเหนจ ความดความชอบ แกชาวโปรตเกส  จำานวน 120 คนทไดเขารวมรบ ในสงครามเมองเชยงกราน จนไดชยชนะ  จงให สรางนคมเฉพาะพรอมโบสถ  เชอวา คงจะตองม แพทย หรอ  หรอผมความร  ทางแพทยเขามาดวย  ดงนน  นาจะเปนความจรงวา  ชาวโปรตเกส  เปนพวกแรก ทนำาเอาการแพทย แบบตะวน ตก เขามาในไทย  ชาวโปรตเกส ไดนำา ศาสนา ครสต นกายโรมนคาธอลค เขามาเผยแพรแกชาวไทย  และเขาใจวา  ไดรบอนญาต ใหทำาการเผยแพร ไดโดยสะดวก  แตเนองจากความเขาใจในเรองภาษา  ยงมไมพอทำาใหการเผยแพรไมคอยไดผล

            สมยสมเดจพระนารายณมหาราช    ( พ.ศ. 2199-2231 ) เมอพ.ศ. 2047  พอคาชาวโปรตเกส  ไดนำาการแพทย  แบบตะวนตก  เขามาเผยแพรเปนครงแรก  และมการพฒนาอยางตอเนองง โดยใน พ.ศ. 2205  เรมมการตดตอ  กบฝรงเศส  สมยพระเจาหลยสท 14 โดยมองเชนเยอร ลงแบรต เดอ ลามอตต  พรอมดวย มชชนนาร  ผชวยสองคน  เขามาทางเมองตะนาว  ศร  ซงสมยนน เปนเขต  ขณฑสมาของไทย  ปรากฎหลกฐานวา  ฝรงเศส  ไดตงโรงพยาบาล ขนทกรงศรอยธยา  ( ยงสบไมไดวา  ตงอย ณ ทใด และไมสามารถ สนนษฐานไดวาเปน โรงพยาบาลเดยวกบ โรงพยาบาลพระนครศรอยธยา)  ตามทปรากฎในรายงาน  ของ มสซยอง ฟรงเซส  พ.ศ. 2222 วา  โรงพยาบาลอยธยา มคนไขประจำา  50-90 คน  และคนไขไปมาวนละ 200-300 คน

17

            โรงพยาบาลในขณะนน จงไดอาศยใชเปนท บำาบดทกขบำารงสข แกปวงชนชาวไทย ทงหลาย  การน อาจมผลผลกดน  ใหเกดความรสกวา  การแพทยแผนไทยกำาลงถกท าทาย  บรรดา หมอหลวง  จงไดรวมกนรวบรวม ตำารบยาตางๆ  ขนเปนครง  แรกในประวตการแพทยไทย  เรยกวา  " ตำาราโอสถพระนารายณ "  แพทยฝรงเศส ซงเขามารบใชในราชสำานก  และ เปนทไว  วางพระราชหฤทย  ไดประกอบ พระโอสถถวาย  สมเดจพระนารายณมหาราช  และไดม โอกาสบนทกตำารบยา  ทนำามาจากยโรป  ในตำาราพระโอสถพระนารายณ นดวย  ซงตำาราเหลาน  ยงตกทอดมาถงทกวนน  ตำาราพระโอสถพระนารายณ น  คนพบในสมยรตนโกสนทร  มตำารา พระโอสถหลายขนาน  ทปรากฎ ชอหมอหลวง  และวนคน ทตงพระโอสถ นนจดไวชดเจนวา อยระหวาง  พ.ศ.  2202-2204  ซงตรงกบรชกาลสมเดจพระนารายณมหาราช  แตไดรวบรวม เขาคมภร เมอเวลาลวงไปแลวถงสมย  พระเพทราชา  เนอความ ปรากฎในยาขนานหนง วา หมอ ฝรงไดประกอบ ถวายสมเดจพระพทธเจาหลวง นพพานทายสระ  คอ  สมเดจพระเพทราชา  ลกษณะ การแพทยแผนไทย ในสมยกรงศรอยธยา กคอ  การแพทย ทคนไทย  ไดใชมาในสมยสโขทย  แลวนนเอง  เพราะการแพทยเปนเรองของประเพณ  วฒณธรรม ซงมการถายทอด ตอเนองกนอยเสมอ  ความรในดานการรกษาพยาบาล ไดยดถอตามตำารา ทบรรพบรษ ไดสะสมและถายทอดมา  และถอวาคมภรแพทย เปนสงศกสทธ  จงไมคดดดแปลง แกไข  ดงนน  วธการปองกน  และบำาบดโรค จงคงเปนไปในรปเดม  ถงแมวา  จะมชาวตางประเทศ นำาวชาการแพทยตะวนตก  เขามาเผยแพรแตกไมมอทธพล ทำาใหเกดการเปลยนแปลง ในวธการรกษา ของไทย แตอยางใด  ทงนอาจเปนเพราะ ชาวตางประเทศ เขามาตดตอกบไทยไมนานพอ  ทจะวางรากฐานการแพทยแผนตะวนตก ในสมยนนได  และพระมหากษตรยไมสนบสนน เนองจากขดกบธรรมเนยมไทย  ตำาราพระโอสถพระนารายณ  ไดพมพ ครงแรก

18

เมอ พ.ศ. 2460  โดยสมเดจพระศรพชรน ทราบรมราชชนนาถ  ๆ ไดโปรดใหพมพ ในงาน พระราชทานเพลงศพ พระยาแพทยพงษา ( นาก โรจนแพทย )

            มร.ลาลแบร เอกอครราชฑตของพระเจาหลยส ท 14 แหงประเทศฝรงเศส  ไดเขยนจดหมายเหต พระราชพงศาวดาร สยาม ครงกรงศรรอยธยา แผนดนสมเดจ พระนารายณมหาราช ใหภาพของโรคภยไขเจบ  และวธการรกษาในสมยนนวาเรอง  โรคพาธของชาวสยาม ในกรงศรอยธยา มตงแต โรคปวง  โรคบด  ไขกำาเดา  ไขหวด  ไขจบสน  โรคพษบาดทะยก  โรคลมจบ  โรคอมพาต   โรคคดทะราด  เขาขอ  ฝตางๆ  เปน  ปรวดพษ  แผลเป อยพง  โรคโลหตไหลทางเหงอก ไมคอยพบ  โรคขเรอนกดถงยงไมคอยเหน  แตคนเสยจรตมชม  การถกกระทำายำายเชงกฤตคณ  ความประพฤตลามก พาใหเกดกามโรค ในกรงสยาม กตกไมหยอก อนงในกรงสยามกมโรคตดตอกน  แตหาใชทำากาฬโรคอยางทวปยโรปไม  ตวโรคหาของกรงสยาม กคอ  ไขทรพษ  อหวาตกโรค  อกตอนหนงวา ... หมอสยาม ไมเขาใจเครองในรางกาย  และไมรจกผาตด  ...และ .. หมอสยามมยาแตตามตำารา  .. หมอสยามไมพงพยายามทราบยาอยางในบำาบดโรค  อยางไหนไดหลบตาถอ แตตำารบทไดเรยนมาจาก   บดา มารดา และครบา อาจารย  และในตำารานน  หมอชนใหม กคงดอใชไมแกไขอยางใด  หมอสยาม ไมพยกพะวง ตรวจสมหฐานโรค  วาอะไรเปน ตวสำาคญ ทสอใหเกดโรค  วางยาไปตามตำาราตามบญตามกรรม  แมกระนน กยงไมวาย ทจะรกษา ใหหายไดมาก  หมอสยามไมเวน ทจะโทษวาเปนเพราะถกคณ กระทำา  ยำายหรอฤทธผสาง

            หมอนวด    ชอบขยำา บบไปทวตว  เมอใครปวยไขลงในกรงสยาม  บางทดขน เดนเอาเทาเหยยบบนกายคนไข  แมใน  สตรมครรภ กพอใจใหเดกเหยยบทหลง เพอใหคลอดบตรงาย

19

            อาหารของคนไข    คนไขสยามมกบำารงตว ชวขาวตมอยางเดยวเทานน  เนอสตว  แมแตซป ถอเปนของแสลง เมอ  คนไขทเลาพอจะกนอาหารแขงๆ ไดบาง กใหกนแต เนอหม  ถอวาไมสแสลงดกวาเนอสตวอยางอนหมด

            ประเภทหมอสยาม    เมอ มร. ลาลแบร ปวย  สมเดจพระมหากษตรยสยาม โปรดพระราชทาน ใหหมอหลวง  ทงกรม ตรวจรกษา  มหมอสยาม  หมอรามญ  และจนแส  ผลดกนทยอย มาตรวจชพจร อยชานาน  แลลงเนอวา เปนไขกำาเดาเลกนอย  และทองเสย ..

            ในสมยสมเดจพระนารายณมหาราชพบบนทกวา  มระบบการจดหายา ทชดเจน  สำาหรบราษฎร  โดยมแหลง จำาหนาย  และสมนไพรหลายแหง ทงในและนอกกำาแพงเมอง  ในสวนราชการ  และราชสำานกมโรงพระโอสถ  อยในพระราชวง

            แตเมอสนรชกาล สมเดจพระนารายณมหาราช ใน พ.ศ. 2231  เกดการผนผวนทางการเมอง  จากการกระทำาของขน หลวงสรศกด และสมเดจพระเพทราชา  ซงขนครองราชสมบตแทน  ชาวฝรงเศสถกขบไลออกจากกรงศรอยธยา  เนองจากไมวางใจพวกฝรงเศส  ทำาใหการแพทยแผนตะวนตกเสอมสญไปดวย

            ใน  ..คำาใหการขนหลวง วดประดทรงธรรม  กลาวไววา ปลายสมยอยธยา  บนตวเกาะกรงศรอยธยา มรานขายเครองสมน ไพรใหแกชาวบานทวไป  โดยระบวา  ... ทถนนปายา มรานขายเครองเทศ เครองไทย ครบสรรพคณยา ทกสง  ชอตลาดปายา 4  และยงไดกลาวถงโรงทำายาหลวง ซงเรยกวา " โรงพระโอสถ " ไมนอยกวา 2 โรงวา  ... นอกประตไพชยนตน  มโรงพระโอสถ 1  และมโรงพระโอสถ ตงอยหนาสวนองน  ( สวนองนตงอย ทายสระใหญ  อนเปนทตง ของพระทนง บรรยงครตนาศน )  โรงพระโอสถหลวงน นอกจาก

20

ปรงยาใชในพระราชวง  แลวยง เตรยมยา สำาหรบ ใชในกองทพ เมอออกไปทำาสงครามดวย

            จากหลกฐานดงกลาวขางตน  สามารถใหภาพระบบการแพทยในสมยกรงศรอยธยา  ไดเปนอยางดวา  สวนใหญคนไทย  นยมการรกษา แบบการแพทยแผนไทย  มรานขายเครองสมนไพร  ทงไทยและจน  ตงอยภายในและภายนอกกำาแพงพระนคร.

สมยกรงธนบร ( พ.ศ. 2311-2325)

            พ.ศ. 2312  เมอสมเดจพระเจากรงธนบร  ทรงสถาปนาเมองธนบร  เปนนครหลวง  ทรงกำาหนด เขตเมองหลวงทงสอง  ฝงใหแมนำาเจาพระยา อยในเขตกลางเมองหลวง  วดโพอาราม  ตงอยบนฝงตะวนออก ของแมนำาเจาพระยา จงอยในเขตพระมหา นคร และไดถกยกขนเปนพระอารามหลวง มพระราชาคณะ ครองตงแตนนมา  สนนษฐานวา  อาจเนองมาจากเปน ชวงทกำาลง  กอบกเอกราช  บนทกความรทางการแพทยจงถกละเลยไป  ไมปรากฎหลกฐานใหเหนชดเจน  การทกรงศรอยธยาถกพมาเผา เปนเหตใหตำารบตำาราตางๆ  โดยเฉพาะทางการแพทย ทเกบรกษา ไวถกทำาลายเสยหาย  เพราะถกไฟเผา หรอกระจดกระจายขาดหายไป  ประกอบกบในสงคราม ยอมมผคนลมตาย ซงเขาใจวา คงจะมแพทย ทงทเปนหมอหลวง  หมอราษฎร  รวมอยดวย  แตเชอวา ความรทางการแพทย ยงคงมใชกนอยโดยเฉพาะ ใชในการดแลผบาดเจบจากสงคราม

สมยกรงรตนโกสนทร ( พ.ศ. 2325- ปจจบน )

            การแพทยไทยในสมย รตนโกสนทร  มแบบแผนการรกษา ไดรบการถายทอดความร มาจากสมยอยธยา  โดยผานทาง ตำารายาและคมภรตางๆ  ซงสวนหนงไดรบการสบทอด มาจากแพทยรนกอน  และอกสวนหนงไดมการรวบรวม คดลอกขนมาใหม  ในสมย

21

รตนโกสนทร  โดยการเรยกประชม ใหแพทย และผมความรนำาตำารายา และคมภร แพทยทมอยตามวด  บานเรอนราษฎร  และทเปนสมบตของแพทยนำามาตรวจทาน  แกไข  เรยบเรยงขนใหม โดยเลอกเอาแตตำารายา ทเหนวา ด และเชอถอไดมาคด ลอกเกบไวใช เปนตำาราในกรมหมอหลวง  ซงตอมา ตำาราเหลาน กได เปนทแพรหลายโดยทวไป  ผทมสวนสำาคญ ในการน นอก จากเปนผมความรและแพทยทงหลายแลว  พระเจาแผนดนกทรงเปนผทมบทบาท สำาคญดวยเชนกน  ซง จะไดกลาวรายละเอยด  ในแตละรชกาลตามลำาดบ  

            ตำารายาและวชาการแพทยทได มการบนทกเปนวธหนง ซงแพทย ใชในการถายทอด ความรใหแกบตรหลาน ของตน และ คนทวๆไป และในการบนทกความรน มทงทแพทย เปนผบนทกรวบรวม ความรตางๆ  ขนไวใชสำาหรบ เปนบนทก  ชวยจำาสำาหรบ  ตนเอง  เพราะการศกษาวชาแพทยนนตองเรยนร ทงในเรอง สมำาฎฐานการเกดโรค  รวมทงคณสมบต ของสมนไพร  ทใชในการ  รกษาโรคแลว  ยงตองเรยนร การปรงยา  และการรกษาคนไข  มรายละเอยด มากเกนกวาทจะจดจำาไดทงหมด  จงตองมการบนทกความรตางๆ  ไวใชสำาหรบเปนคมอของแพทยเอง  เมอใชนานไปกกลายเปนตำารา  ซงแพทยรนหลงและคนทวไป นำามาคด  ลอกเกบไวใชสบ ตอกนมาเรองๆ  ทำาใหความร  ทางการแพทยไทย  สามารถ ถายทอดความร ไปยงคนรนตอๆไป ได

สมยรชกาลท 1 (พ.ศ. 2325-2352 )                   

-     สมยสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช ปฎสงขรณ "วดโพธ" เปนพระอารามหลวง ใหชอวา " วดพระเชตพน                       วมลมงคลาราม " -    รวบรวมและจารกตำารายา ฤาษดดตน ตำาราการนวดไวตามศาลาราย -    จดตงกรมหมอและโรงพระโอสถคลายในสมยอยธยา แพทยทรบ

22

ราชการเรยก หมอหลวง สวนหมอทรกษา  ราษฎรทวไป       เรยก" หมอราษฎร" หรอ  " หมอ เชลยศกด "    

            เมอพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก  ผทรงเปนพระปฐมบรมราชวงศจกร  ปราบดาภเษกขนเสวยราชสมบต  ยายพระมหานคร มาตง ณ ฝงตะวนออก ฝงเดยว  และสรางพระบรมมหาราชวงขนใหม  และไดทรงปฎสงขรณ วดโบราณ ชอ วดโพธาราม หรอ วดโพธ ขนเปนพระอารามหลวง  ใหชอวา  วดพระเชตพนวมลมงคลาราม  มผสนนษฐานวา วดโพธารามน  ได  สรางขนระหวาง พ.ศ. 2231-2246  ในสมยสมเดจพระเพทราชา  ไมปรากฎผสรางแนชด แตเปนวดทราษฎรสรางขน  อยทตำาบล  บางกอก  ปากแมนำาเจาพระยา  เมองธนบร  วดนผดไปจากวดอนๆ คอ แบงเปน 2 ภาค  เปนพทธาวาส หนง และสงฆาวาสอก  หนง  นบไดวา เปนจดเรมววฒนาการ ของการแพทยแผนไทย  เนองจากในรชสมยน ไดโปรดๆ ใหรวบรวม จารกตำารายา และ ฤาษดดตน ไวตามศาลาราย  สำาหรบการจดหายา ของ ราชการ มการจดตง กรมหมอโรงพระโอสถ คลายกบในสมยอยธยา ผท ไดรบราชการ เรยกวา  " หมอหลวง "  สวนหมอทรกษาราษฎร ทวไป เรยกวา " หมอราษฎร " หรอ " หมอเชลยศกด "

            รปแบบของการถายทอดความรในอดตนน  เนนความสมพนธ สวนตว ระหวาง ครกบลกศษฐ  จนกระทง รชสมยพระบาท สมเดจพระพทธยอดฟาจฬโลก  ทรงโปรดเกลาๆ ใหปฎสงขรณ วโพธ  เพอใหเปนสถานท เผยแพรความร และเปนประโยชน  แกไพรฟา ประชาชน  การถายทอดความร ทางการแพทย  จงเปลยนรปแบบไปสสาธารณชนมากขน  เพราะทวดโพธ ประกอบ  ไปดวยแผนศลา ทจารก สรรพศลปวทยาทงปวง  สามารถเรยนไดจาก ศลาจารก นน  เปนตนวา  โบราณคด  วรรณคด  กาพย  โคลง  ฉนท  ชางพระพทธรป  ชางป น  ชางแกะสลก  ชางเขยน  ชางกอสราง  มรปหมอนวด 

23

ตำาราแผนหมอนวด บอกทางทอย  ของเสนและภาพประกอบมากมาย  หมวดบรหาร กายจารก  คำาโคลง ฤาษดดตน มภาพ ป นประกอบ หรอหมอยา  ศลาจารก  บอก สมฎฐานของโรค  วธรกษาโรคยาเดก  และยาผใหญ  อยางพรอมมล  ตลอดจนใบไม  ยาสมนไพร ใชปรงยา  ทหายาก  ไมคอย ม ผรจก  กนำามาปลก ไวเปนอนมาก  ตำารายาม คำาอธบาย บอกวธรกษา ไวครบถวน

 สมยรชกาลท 2 ( พ.ศ. 2352-2367  )               

-      พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยมพระบรมราชโองการให เหลาผชำานาญโรคและสรรพคณยา รวมทงผม ตำารา        ยานำาเขามาถวาย และใหกรมหมอลวงคดเลอก ใหจดเปนเปนตำาราหลวง สำาหรบโรงพระโอสถ  -      พ.ศ.2359 มพระบรมราชโองการโปรดเกลาๆ ใหตรากฎหมายชอวา "  กฎหมายพนกงานพระโอสถถวาย "

            เปนรชสมยแหงการฟ นฟ เรองการแพทย  เพราะพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย ทรงเหนวา  คมภรแพทย  ณ โรงพระโอสถ สมยอยธยา หายไป จงทรงคนควาตำารายาจากทตางๆ  เพราะทรงวตกวา  ตำาราและคมภรแพทยตางๆ จะเสอมสญ ดงนนในปวอก จตวาศก  จลศกราช 1174 พ.ศ.2356  ทรงมพระบรมราชโองการ โปรดเกลาๆ ใหเหลาผเชยวชาญลกษณะโรค และสรรคณยา รวมทงผมตำารายาดๆ  นำาเขามาทลเกลาถวาย และทรงโปรดๆ ให พระพงศนรนทรราชนกล  พระโอรสในสมเดจ พระเจากรงธนบร  ซงเปนหมอหลวง สบถาม และเลอกสรร ตำารายาด  จดเปนตำาราหลวง  สำาหรบโรงพระโอสถ  ตำารานมชอวา  ตำาราพระโอสถครงรชกาลท 2  ตำารานพมพครงแรกตรงกบปมะโรง  พ.ศ. 2459 โดยสมเดจพระมหาสมณเจากรมพระยาวชร ญาณวโรรส  โปรดใหพมพ  สวนการพมพ ครงตอๆมา ไมปรกฎหลกฐานชดแจง

24

            นอกจากน  ในสมยรชกาลท 2 เมอพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว ขณะทรงพระอสรยศ เปน พระเจาลกยาเธอ กรม หมนเจษฎาบดนทร  ไดทรงปฎสงขรณ  วดจอมทอง  แลวถวายเปนพระอารามหลวง  ไดรบพระราชทานนามวา  วดราชโอรส  ในการปฎสงขรณน ทรงใหจารก  ตำารายา  ตำาราหมอนวด  รปป นฤาษดดตน  ไวในกำาแพงแกว ของพระวหารและพระอโบสถดวย  พ.ศ. 2359  มพระราชโองการโปรดเกลาๆ ใหตรากฎหมาย ชอวา  กฎหมายพนกงานพระโอสถถวาย  จากกฎหมายฉบบน  จะเหนไดวา รชกาลท 2 ทรงใหความสำาคญกบการปรงยามาก  โดยจดเปนศลปะ และศาสตร ชนสง  ผทไดรบความไววางพระ ราชหฤทย ในตำาแหนง เจาพนกงานพระโอสถ  ซงมหนาทปรงยา ตองมทงความซอสตย ความละเอยด  ถถวน  และตอง ปรงยา สมำาเสมอ เปนหนาท ตอง มความรบผดชอบสงมาก  ดงนนการศกษาเพอเขารบราชกาล เปนพนกงานพระโอสถ  จงนาทจำากด อยในวงศตระกลทสบเปนมรดกตกทอดกนมา เทานน  ในการดแลรกษาสขภาพ  สมยรชกาลท 2  ไดมการแยกแพทยไทย เปน 2 ประเภทคอ หลวง และหมอเชลยศกด  การถายทอดวชาแพทย กเชนเดยวกน ทตองศกษา กนในตระกล หรอ ในบางกรณการถาย ทอดความร ทางการแพทย  กเกดจาก เคยเปนลกมอ ( ศษย) ของหมออนมา  เปนเวลาหลายป  จนมความคนเคย เพราะเหนการ  รกษาพยาบาลมาก  สวนอกประเภทหนงจะ เรมศกษาจากตำาราแพทย ดวยตนเอง  ทำาความเขาใจ  และทดลองตามตำารา ใชรกษา ตนเองกอน  จงรบรกษาคนอนๆ ซงหมอประเภทน จะมความชำานาญ และไดรบความเชอถอมาก เชน  ระยะเสยกรงศรอยธยา ครง  ท 2 เกดภาวะขาดแคลนหมอ  บตรภรรยาของพระยาจนทบร ( กลอม) ปวยหาหมอ รกษาไมได ทานจงตองศกษาวชาแพทยดวย ตนเอง เปนตน

            วชาการถายทอดวชาแพทย เรมจาก ใหรจกตนไม ใบยา  และสรรพคณสมนไพร กอนแลว จงศกษาพระคมภรแพทย  หลงจาก

25

นน จงฝกหดดอาการไขกบคร เพอแนะนำา เทยบอาการ จนคนเคย  จงออกรกษาตามลำาพง  ในการเรยน ไมมกำาหนดเวลา ทแนนอน ไมมการวดผลทเปนมาตราฐาน  และไมมประกาศนยบตร หรอเครองหมายใดๆ  ทแสดงใหเหนวา สำาเรจ การศกษา  หรอรบรอง ความสามารถ  แตในกลมหมอหลวง สงทพอ จะใชวดความสามารถของหมอ คอ บรรดาศกด ทไดรบ พระราช ทาน   เชน พระยา  พระหลวง ขน  เปนตน

            หมอหลวงและหมอเชลยศกด มความแตกตางกนดงน           

            หมอหลวง    คอหมอทเชยวชาญ เปนพเศษ รบราชการสงกด อยในกรม ราชแพทย  จงเปนขาราชการทมศกดนา  ไดรบพระราชทาน เบยหวด  เงนป ทำาหนาทรกษา พระมหากษตรย  บคคลตางๆ ในราชสำานก  และรกษาตาม พระบรม ราชโองการ  ของกษตรย  การศกษา ของหมอหลวง  จะเปนระบบและนาเชอถอ  ใหคนเคย กบการรกษาพยาบาล  แลวจะไดเลอน  ขนเปนผชวยแพทย ตดตามหมอหลวง ไปทำาการรกษา จนมความชำานาญในการตรวจ  ผสมยา เมอโตขน กมความร พรอมทเขา  รบราชการได  เมอมตำาแหนงวาง ในกรมหมอหลวง  กจะ ไดรบการบรรจเขาทำางานทนท  หมอหลวง จะไดรบสทธพเศษ เหนอ  กวาหมอเชลยศกด หลายอยาง เชน  สามารถเกบสมนไพรตาม บานราษฎร หรอในทใดๆ กได  โดยม กระบองแดง  เปน สญลกษณแสดง  ถาสมนไพร ชนดใดขาดแคลน  และหมอหลวงไมสามารถ หาไดในบรเวณ เมองหลวง  กจะม สารตราในนาม  เจาพระยาจกร ออกไปยง หวเมอง ใหเกบสมนไพร ตางๆ มายง โรงพระโอสถ  ในดานรายไดของหมอหลวง  มกจะไดรบเงนเปน  จำานวนมาก จากการรกษา  เจานาย หรอขาราชการตาม พระบรมราชโองการ  ถงแมวา โดยธรรมเนยม ประเพณแลว  หมอ หลวง  ทพระมหากษตรย พระราชทานไปรกษานน  จะไมคดคารกษา

26

พยาบาล  แตคนไข กมกจะ จายใหหมอ เปนการแสดงความขอบคณ เสมอ

            หมอเชลยศกด ( หมอราษฎร)     คอหมอทไมไดรบราชการ  ประกอบอาชพ อสระ ฝกฝนเลาเรยน จาก บรรพบรษ ทเปนหมอ อยกอน  หรอศกษาจากตำาราแลวทดลองฝก หดจนมความชำานาญ  เชน หมอพนเมอง ทวไป  ซงสวนใหญ จะเปนหมอ  ทมชอเสยง และมลกศษย มาก ทงฆราวาส และพระสงฆ  โดยทวไป หมอเชลยศกด มกจะเปนผชาย  ( ยกเวนหมอตำาแย  ซงมก  จะเปนหญง สงอาย )  ทำาหนาททงหมอและ เภสชกร  กลาวคอ  เมอตรวจไขและ วนจฉยโรคแลว  หมอคนเดยวกนน จะทำาการ ปรงงยารกษาดวย  โดยหมอจะมลวมยา 1 ใบ  ภายใน บรรจซองยา สมนไพร ชนดตางๆ  เมอตกลงจะรกษาคนไขรายใด กใหเจา  ของไขตงขวญขาว ซงประกอบไปดวย ขาวสาร  กลวย  หมากพล  และเงนตดเทยน หกสลง   สงเหลานเรยกวา  คาขวญขาว  ใช  สำาหรบเปนคาบชาคร แพทย ( ชวกกมารภจจ)  หมออาจจะใหเจาของไข เกบ เครองยาสมนไพร สวนเครองเทศ หมอเรยกรองเงน  ซอบาง  ถาไขาไมสำาคญ คนไขหายเรว  เจาของไขกสง ขวญขาว ทงหมด ใหหมอ  และใหคายา อก 3 บาท  แตถาหมอรกษาไม  หาย  หมอจะไมไดอะไรเลย  ไมวาจะลงทนไปแลวเทาไรกตาม  ในรายทคนไขมฐานะด  ผเปนเจาของไขเกรงวา  หมอจะทำาการ  ตรวจและรกษาไมเตมท  กจะตงรางวลไวสง  หากหมอคนใด รกษาหาย ได กจะ ไดรบรางวล ทตงไว  นอกจากน  ในกรณ ทหมอ  มชอเสยง  บางครง อาจมการเรยกเกบเงนกอน  ทำาการรกษาพยาบาล  เรยกวา  คาเปดลวมยา  หมอเชลยศกด  มรายไดจากคา  ตอบแทนในการรรกษาพยาบาลเทานน  ซงแตกตางกนไป แลวแตละทองถน และไมแนเสมอไป วา จะไดเงน  ในกฎหมายสมย  กอน บญญตใหหมอ สามารถ เรยกสงอน เปนคารกษาไดนอกจากเงน  ในกรณ  ท คนไขไมมเงน  ดงนน  รายไดของหมอเชลย  ศกด  จงไมแนนอน  มกจะประกอบอาชพอนไปดวย

27

            หมอเชลยศกด นมโอกาส เลอนเปนหมอหลวง ได ในกรณทแสดงความสามารถ เปนทพอ พระราชหฤทย พระมหากษตรย  กจะโปรดๆ ใหเขารบราชการ ในกรมหมอหลวง หรอ มโอกาศ เขารบราชการ เปนหมอประจำาเมอง  ในกรมหมอหลวง  ของเมอง ใหญๆ เชนเมอง  นครศรธรรมราช  เปนตน  หมอเชลยศกด มทงทเปฆราวาส และพระสงฆ

            สวนแพทย ทไมไดรบการแยกประเภท อยางเปนทางการ  แตเปนทรจกแพรหลาย ในชนบท อก 2 ประเภท คอ หมอ กลางบาน และหมอพระ  โดย หมอกลางบาน  เปนหมอทมความร  และทางยา พอใชได  สามารถรกษาโรคภยไขเจบพนๆ ได  อยางด  ปจจบน อาจเทยบไดกบหมอประจำาตำาบล  สวนหมอพระ หรอหมอวด  ซงสงคมปจจะบน มองขามบทบาท  และความ  สำาตญ  หมอเปนพระ ทมความรทางแพทยแผนไทยย พอสมควร  มความเมตตา  และไมประสงค สนจาง ยาทใชมาก  เชน  ยาเขยว  ยาลม  ยาธาต  ๆ  เปนตน

 สมยรชกาลท 3   ( พ.ศ. 2367-2394)                   

  -    พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว ทรงปฎสงขรณวด พระเชตพนวมลมงคลาราม  อกครง  -    ทรงประกาศใหผมตำารบตำารายาโบราณ  ทงหลาย ทม สรรพคณด  และเชอถอได  นำามาจารกเปนหลกฐานบนหนออน        ประดบไวบนผนงพระอโบสถ ศาลาราย เสา  และกำาแพงวหารคต รอบ พระเจดยสองค  และตามศาลา   ตางๆของวดโพธ          การจารกนเปนตำารา บอกสมฎฐานของโรคและวธการรกษา  และยงได  จดหาสมนไพรทใชปรงยา และหายากมาปลกใน        วดโพธ   เปนจำานวนมาก             

  -   ทรงใหป นรปฤาษดดตน ในทาตางๆ เพอชวยใหผประสงคจะฝกตนเปนแพทย หรอ หาทางบำาบด ตน ไดศกษา  เปน 

28

      สาธารณะทาน   -   โปรดเกลาๆ ใหมการจดตง โรงเรยนแพทยแผนโบรารแหงแรก คอ " โรงเรยนแพทย แผนโบราณวดโพธ "    -   รชสมยน มการนำาเอาการแพทยแผนตะวนตกเขามาเผยแพร โดย คณะ มชชนนาร ชาว  อเมรกน ชอ หมอ บรดเลย      มการปลกฝปองกนไขทรพษ  การใชยาเมดควนน รกษาโรค ไขจบสน  เปนตน

            ในสมยของพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว  ไดมมชชนนาร โปรแตสแตนท  คณะแรกเขามาในกรงเทพ  โดย ทน สมาคมมชชนนาร ลอนดอน  ไดทำาการเผยแพรศาสนาและ แจกยารกษาโรคดวย

            การแพทยแผนตะวนตก ไดถกนำามาเผยแพรอกครง ใน พ.ศ. 2371 โดยรนแรกคงทำา แตเพยงแจกยา และ แจกหนง สอทางศาสนา ทแปลไวแลวเปนภาษาจน

            พ.ศ. 2374  มชชนนารอเมรกนมากรงเทพๆ ไดนำายาเขาดวยเปนจำานวนมาก แจกจายยา ใหคนไขทมารบการรกษา ทบานพก  พรอมกบเผยแพรศาสนาไปดวย

            ประมาณป พ.ศ. 2375 รฐบาลไทยมประกาศ หามราษฎรรบหนงสอแจก จาก มชชนนาร  ดวยเกรงวา คนไทยจะเขาไป รตกนหมด ( เปลยนไปนบถอครสตศาสนา)

            รชกาลท 3 ทรงใหปฎสงขรณวด พระเชตพน วมลมงคลาราม อกครง เมอวนพะ เดอน 10 แรม 10 คำา ปมะโรง พ.ศ.  2375 เพอเปนการสนองพระเดชพระคณ เชดชพระเกยรตสมเดจพระไอยกาธราช( รชกาลท 1 ) ใหยนยงคงอยชวกาลนาน  นอก จากน ยงมพระราชประสงค  ทรวมบคคลทมความร ความสามารถ ใน

29

ดานตางๆ  รารวมกน เพอถายทอดวชา ความไวใหอนชน  รนหลง  และทสำาคญ  คอ พระราชประสงค จะฟ นฟ ทางดานจรยธรรม ของ ประชาชน  และเปนแหลงรวบรวม ความรตางๆ ของ  ไทย  การบรณปฎสงขรณ ครงนหางจากครงแรกประมาณ 40 ป  ไดทรงพระกรณาโปรดเกลาๆ ใหรวบรวม เลอกสรรตำารบตำารา  ตางๆ  ซงสมควร จะเลาเรยน เปนชนวสามญ ศกษามาตรวจตราแกไข  ของเดมบาง หรอประชมผรหลกในวชานนๆ ใหแตงขน ใหมบาง แลวโปรดใหจารกแผนศลา  ประดบไวในบรเวณ วดพระเชตพนวมลมงคลาราม  มรปเขยนและรปป นประกอบกบตำารา นนๆ  เพอคนทงหลาย ไมเลอกวา ตระกลชนใดๆ  ใครมใจรกวชาอยางใด กสามารถ เลาเรยน ไดจากศลาจารกทวดพระเชตพน 

            การศกษาวชาแพทยแผนไทยนน  ถาไมใชผทอยในตระกลแพทย หาก ตองการศกษา หาความร ทางดานน กจะตองเปน ผทมความมะนะ อดทนเปนอยางมาก  เนองจากคนไทยไมนยม ถายทอดความร ใหผอน ทไมใชลกหลานในตระกลของตน  ดง  นนการฝากตวเปนศษย  จงไมใชเรองงาย ตองผานขนตอนตางๆมากมาย  กวาทครแพทย จะยอมรบ เปน ศษย และถายทอดวขา ความรให  การศกษา วชาแพทยมใชของงาย  ตองอาศยความมะนะ บากบน  อดทน  และพากเพยร  เปนเวลาแรมป  เพอจะได จดจำาคำาสงสอน ของอาจารย ชนดตอปาก ตอคำา มาทองจำาใหขนใจ  ผททำาตวไกลชด กบบดาผเปนอาจารย หรอลกศษย ทมา สมคร เรน จะตองคองสนในปรนนบต และคอยตดตามถามไถ เวลาททานออกไปรกษาคนไขนอกสถานท  กตองคอยตดหนา  ตามหลง  อยเสมอ มไดขาด  เพอทจะไดเรยนร หาความชำานาญ ในการสงเกตอาการคนไข  ทานผเปนอาจารย กจะอธบาย ให  รถงตงแตแรกเกดโรค  รจกชอโรค ทเกดขน  รจกยาสำาหรบบำาบดโรค  รวายาใด ควรจะแกโรคอยางใด  อนน  เปนกจ ทจะตอง  เรยนร ใหแมนยำา

30

            ดงนนจะเหนไดวา นโยบาย การตงตำารบยา และฤาษดดตน ขนไวเปนทาน ของ พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก  และพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว นนเปนคณปการ อยางใหญหลวง ททำาใหการถายทอดความรทางดานการแพทยแผน ไทย มไดหยดยง เพยงในรชสมย ของทสองพระองคเทานน  หากยงสบสาน มาจนกระทงทกวนนกดวย วธการท พระองค ทาน โปรด ใหบนทกความร ตางๆ เหลานไวบนแผนศลา  เพราะไมเพยงแตจะทำาใหองค ความรตางๆ  ทถกบนทกลงไปไดเผยแพร แกประชาชนทวถงแลว  แผนศลาจารกเหลานน ยงเปรยบเสมอนเปนบนทกทางการแพทย  ซงไดรวบรวม องคความรตางๆ ไว  เพอถายทอดใหคนรนหลงสามารถมาใชเปน ท ศกษาหาความรได  ซงเทากบเปนการอนรกษ วชาความร ทาง ดานการแพทย แผนไทยไว  และในขณะเดยวกน กเปนแหลงการเผยแพรความรเหลานนออกไปดวย เนองจากศลาจารกเหลาน เปนวสด ทเสอม สลายไดยาก  ดงนน  องคความรสวนใหญ ทไดถกบนทกไวเปนเวลากวา 200 ป มาน  จงยงสามารถ ตกทอด มาถงในสมย  ปจจบน  แมวาในชวงทผานมา ความสนใจ ทจะศกษา วชาการดานการแพทยแผนไทย  จะไดชะงกไปชวงหนง กตาม

            ตำาราศลาจารกในวดพระเชตพนวมลมงคลาราม ( วดโพธ) ทรชกาลท 3 โปรดเกลาๆ ใหจารกไวเมอ พ.ศ. 2375 และ ในพ.ศ.2505 สมเดจพระวนรต ( ปน ปณณสร )  ไดขอใหโรงเรยนแพทยแผนโบราณวดพระเชตพน ๆ จดพมพ ไว เพอรกษาตน ฉบบเดมมใหสญหาย  เนอหาของตำารายา จะกลาวถงอาการของโรคกอน  มการแกดวยวธไสยศาสตร และมยาแก  ซงมกมหลาย ขนานสำาหรบใชเปนลำาดบรองลงมา เมอยาขนานแรกๆ ไมไดผล  ยา แตละขนาน ประกอบดวยยา สมนไพร มทงพชวตถ  สตว วตถ หลายชนด ตงแต 10 กวาชนดขนไปจนถง 50 ชนด  แตไมกลาวถงสรรพคณยาสมนไพร แตละชนดเดยวๆ 

31

            ความรในวดโพธ แบงได 3 หมวดใหญดงน คอ            1.    วชาหนงสอ อธบายลกษณะกาพย  กลอน  โคลง  ฉนท  กลอนกลบท  และ โคลงกลบทตางๆ  พรอมทงตวอยาง เนอเรองประกอบดวยสภาษตทงนน            2.    วชาแพทย  มตำารายาแกโรคตางๆ  ตำาราหมอนวด  มภาพ และรปประกอบ พนธไมสำาหรบ ใชทำายาตางๆ  กไดทรง โปรดใหนำามาปลกไวเปนตวอยาง            3.    วชาชาง  ไดแก ชางเขยน และลาย  ขางป น  ชางแกะสลก  ชางประดบ ซง เปนฝมอสำาหรบ ทจะนำาไปใชเปนแบบ อยางได

            แมกองในการปฎสงขรณวดพระเชตพนๆ คอ พระยาศรพพฒน กบพระยา เพชรพไชย  โดยม กรมหมนนชตชโนรส เปน ผควบคมในดานจารก  รายละเอยดเกยวกบผแตงจารก วดพระเชตพนๆ  ดานการแพทย เฉพาะท ระบ ไวในจารก จดหมายเหต  เรองการปฎสงขรณ วด พระเชตพนๆ  มผแตงทงหมด 37 ทาน ซงของกลาวถงเพยง 3 ทานคอ 

            1.    พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว  : โคลงฤาษดดตน 1  ดดตนแกขเกยจ     2.ดดตนเอวขดขดขา  3. ดดตนแกลมในอกในเอว    4. ดดตนแกขดเอว    5. ดดตนแกลมปวดศรษะ            2.    กรมหมนนชตชโนรส : โคลงฤาษดดตน    1. ดดตนแกซนเทา        2. ดดตนแกปวดทอง แกขอเทา              3. ดดตนแกเสมหะในลำาคอ  ดดตนแกลมในแขน    4. ดดตนแกลมในอก    5. ดดตนแกไหล แกทอง    6. ดดตนแกวงเวยนศรษะ            3.    กรมหมนไกรสรวชต : โคลงภาพฤาษดดตน    1. ดดตนดำารงกายอายยน    2. ดดตนแกขา

ความรทางดานการแพทยแผนไทย ทจารกไวในวดพระเชตพนๆ

32

          สาขาความร สอความร  แหลงความร

   ดานการแพทย   สาขาพลานามย กายภาพบำาบด   -   รปฤาษดดตน  82 รป

   รปหลอดวยสงกะสผสมดบก

   เฉลยงศาลารายทกแหง

   -   โคลงฤาษดดตน    ศลาจารก    ผนงศาลารายรอบวด   -   รปคนแสดงแผนนวด 60 รป

   ภาพเขยน   ศาลาหนามหาเจดยหลงเหนอ

      สาขาเภสชศาสตร   -   พนธไมและสรรพคณยาตางๆ

   พนธไมสมนไพร

   ปลกรายทวๆไป ตามประต และกำาแพง   วด

   - ตวยาและสวนผสมสำาหรบรกษาโรคตางๆ

   ศลาจารก   ศาลาหนามหาเจดยทงหลงเหนอและหลงใต

   สาขาการแพทย   -   อาการไขและตวยาในการรกษา

   ศลาจารก   ศาลาหนามหาเจดย ทงหลงเหนอและหลงใต

             การจารกตำารายา บนแผนศลาน  มใชมแตทวดพระเชตพนๆ เทานน  แตยงไดม การจารก ตำารายาไวในลกษณะเดยว กนน ทวดราชโอรส ดวย  แตมจำานวนนอยกวา  เพราะจารก ตำารายาวดราชโอรส นน ทำาขนตงแตสมยท พระบาทสมเดจพระนง เกลา ๆ ยงดำารงพระยศ เปนพระเจาลกยาเธอ  กรมหมนเจษฎาบดนทร ( พ.ศ. 2364 ) ซงแสดงใหเหนถงความสนพระทยใน  ดานการแพทย ของพระองค ททรงโปรดเกลาๆ ใหจารกตำารายาไทย บนแผนหนออน

33

รปสเหลยม  ผนผา กวางประมาร 30 ซม.  ในแผนศลาทมทงรปกลม และรปไขประดบ บนกำาแพง พระวหารพทธไสยาสน  และทศาลารายเลก ปลก ตกกบกำาแพงแกว หนา พระอโบสถ  มตำารายาตางๆ  รวมรอยขนาน  เพอเปนวทยาทาน แกพสกนกร ทจะไดนำาไปใช ประโยชน ในการ รกษา และเปน  การอนรกษ ตำารายาไทย  มใหสญสนไป

 

รชการท  4    ( พ.ศ. 2394- 2411 )              

-   พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ไดมการนำาการแพทยแผนตะวนตกมาใชมาก ขน แตพระองคกยง สนพระทยในวชาการ แพทยแผนโบราณ เพราะสมยน พระองค ตง ธรรมยตนกายขนมา พราะสวนใหญ จะถอธดงค เปนพระปา ไมอยในบานหรอเมอง ดงนนจง  จำาเปน ตอง รเร องสมนไพร   และหยกยาการรกษา   ครบาอาจารยสอนหนงสอ และ เปนพระปฎบตดวย     เพอ ชวยประชาชน เพราะสมย นน   พระกบประชาชนจะอยดวยกนแยกกนไมออก  

            ในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว  เปนยคทประเทศชาตได เรมเปลยนแปลง ปรบปรง เขาสยคใหม อยางกวางขวาง  โดยหนมามงพฒนาตามอยาง วฒนธรรมตะวนตก  เปนยคแหงการเปดประเทศ  เปดประตการคา ครงใหญ ซง มผลตอการพฒนาเศรษฐกจของประเทศ  คาดวา การแพทยตะวนตก ทเรมเขามาในปลายรชกาลท 3 ไดรบการสนบสนนใน  รช กาลท 4 น เชน ในดานการสตกรรม  แบบตะวนตก  แตไมสามารถชกจงใหราษฎรเปลยนความนยมได  เพราะการรกษาพยาบาล แผนไทย เปนจารตประเพณ และวฒนธรรม ทสบเนองกนมา จนกลายเปนสวนหนงของชวตคนไทย  แพทยตะวนตก ทรชกาลท 4  ทรงโปรดมาก คอ  นายแพทยแซมมวง  เรยโนลด  เฮาส  เรยกกนวา "หมอ เหา"

34

            ในรชสมยน  ถงแมวา พระมหากษตรย พระบรมวงศานวงศ และขนนางชนผใหญ จะนยมการแพทยแผนตะวนตก  แตสำา หรบราษฎร โดยทวไป แลว ยงนยมใชการแพทยแผนไทย ในการรกษา ความเจบไขไดปวยอย                                                                                                                           

สมยรชกาลท 5 ( พ.ศ. 2477- 2489 )                                                                                                                  

         -    พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ป พ.ศ.2431 จดตงศรราชพยาบาล  และมการเรยนการสอน  และใหการ               รกษา  ทงการแพทยแผนไทย  และแผนตะวนตก  รวมกน               -    มการพมพตำาราแพทยสำาหรบใชในโรงเรยนแพทย เปนครงแรก ในป พ.ศ. 2438  ชอตำารา  แพทยศาสตรสงเคราะห              เลม 1-4          -    ตอมาพระยาพษณประสาทเเวช เหนวาตำารานยากแกผศกษา จงพมพตำารา  ขนใหม  ไดแก ตำาราแพทยศาสตรสงเคราะห                 ฉบบหลวง 2 เลม และตำาราแพทยศาสตรสงเขป   (เวชศกษา)  3 เลม     

            พระองค สนพระทย ในตำารา และคมภร แพทย จงไดพระกรณาโปรดเกลาๆ ให พระบรมวงศเธอ กรมหมน       อกษรสาสนโสภณ   พระเจาบรมวงศเธอกรมหมนภบดราชหฤทย  พระยาอมรศาสตรประสทธศลป  หลวงกมารแพทย  หลวง กมารเพชร  ขนกมารประเสรฐ  และ ขนเทพกมาร  เปนคณะกรรมการตรวจสอบ ชำาระคมภร แพทยทงมวล

35

            อนง คำาวา " คำาภรแพทย พระตำารา  และ ตำารา " คอ ตำารายาเดมทไดจารก เปนอกขระ ในใบลาน เหมอนพระคมภร ธรรมะ ( คมภรเทศน)  เมอเปนเลมลาน ( ผก )  บรรจวชา แพทย จงเรยกวา  คมภรแพทย  คมภรเดม โดยมาก เปนภาษาขอม มคธ เมอทานอาจารย ผเชยวชาญ ไดแปล คดลอกใหม ลงในสมดขอย เรยกวา ตำารา  การทใช คำานำา พระ ลงไปขางหนา นน ก ดวยเหตมลกษณะ คลายพระคมภรธรรมะ  ทานอดตแพทย เหนความศกดสทธ ของตำารา จงเรยกนามยกยอง ดวยความเคารพ บชา  เกบไวในคลงพระตำารา ซงเรยกวา  คลงพระตำารา หลวงขางพระท  เมอไดประทานใหใครกเปนพระตำาราไปหมด  กรรมการ  คณะนไดจดการสอบชำาระพระคมภร แพทยทงมวลใหถกตอง  มหลกฐานจดบนทก ไวในหอสมดหลวง แตคง ใชกนในหมแพทย หลวงโดยมาก

            นบวา เปนสมยทมการอญเชญ ประวตคมภรแพทย  อนเปนตำาราไทยหลายสมยท ใชตอกนมา และอยกระจดกระจาย  ตาม ทตางๆ มารวมกน  มการตรวจสอบใหตรงกบของดงเดม และมหลกฐานจดบนทกไวในหอพระสมดหหลวงพระคมภรแพทย ของ อาจารยแตละทาน มกกลาวถง อาการของโรค  วธรกษา  ตำารายา  ทจะตองใชและสรรพคณยา  ไวพรอมมล  พระคมภร    ประถมจนดา  กลาวถงการปฎสนธของทารก  การเกดโลหตระดสตร  กำาเนดโรค กมารและยารกษา  พระคมภรตกกศลา กลาว ถงบรรดาไขพษ ทงปวง  พระคมภรกษย กลาวถงโรคภย 26 ประการ  เปนตน  นอกจากน พระองคเจาสายสนทวงศ ซงทรงเปน  หมอหลวงและยงทรงกำากบกรมหมอหลวง  ทรงเอาพระทยใส ในเรอง เสาะแสวงหาร ตำารายาด อยเสมอ ทงยาไทย และยาฝรง  ไดคดเลอก ตำารายา ทวาด รวมไว เรยกวา  " ตำารายาพระองคเจาสายสนทวงศ "

            ในรชสมยน วชาแพทยแผนไทย  ไดรบการฟ นฟ และสนบสนนอยางเตมท  มการ สอนและฝกหด วชาแพทยแผนไทย ใน

36

สำานกกรมแพทย พระราชวงบวร ( กรมพระราชวงบวรวชยชาญ )  ซงอาจกลาวไดวา เปนโรงเรยน แพทย ทเกดกอน โรงเรยน แพทยากร  ทศรราช เสยอก  ถงแมวา ในยคน จะไดรบอทธพล จากการแพทยตะวนตกมากขนทกท  แตคนไทยกยงนยม หมอ ไทยและกลวหมอฝรง  แมวา ในเวลาตอมา จะมการสราง โรงพยาบาลศรราช  ขนในป พ.ศ. 2430 สำาหรบรกษาประชาชนทวไป  แตกตองออกอบาย รวมทงแจกจายเงนทอง และสงของ เพอชกชวน ใหไปโรงพยาบาล  หลงจากโรงพยาบาลศรราช ไดจดตงขน มาเปนเวลา 2 ป  เกดปญหา เนองจาก ขาดแคลน ผทจะทำาหนาทแพทย  ดงนนในป พ.ศ. 2432 พระเจา บรมวงศเธอ กรมพระยา ดำารงราชานภาพ  จงทรงตงโรงเรยนฝกหดแพทยขน ( ตอมาในป พ.ศ. 2443  ไดยกขนเปนโรงเรยนแพทยาลย )  หลกสตรการ เรยน มกำาหนด 3 ป  ระยะแรก การเรยนและการบรการ มทงแพทยฝรง ซงใหการรกษา พยาบาลตามแบบอยางตะวนตก และ  แพทยไทย ทใชยาไทย รกษาโรค โดยใหการรกษา ควบคกนไปตามความสมครใจ ของผปวย  ทจะเลอกรบบรการไดตามใจชอบ  เหตผลทเอาการแพทยแผนไทย มารวมดวย กลาววา เปนเพราะแพทยตะวนตกหายาก  จงเอาแพทยไทยมาประจำาทโรงพยาบาล  ดวย เมอเปดโรงเรยนแพทยขน จงมการ เปดสอนการแพทยทง 2 แผนควบคกนไป

            กจการแพทยและสาธารณสข ทมชชนนาร มสวนชวยเหลอ

            ในรชสมย พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว  กจการแพทย และ สาธารณสข ทงแผนไทย และแผนตะวนตก ได  รบ ความชวยเหลอ หลายอยาง จาก คณะมชชนนาร ดงน

            1.    การศกษาแพทยศาสตร พ.ศ. 2432 รฐบาลเปดโรงเรยนแพทยากร            2.    การผดงครรภแผนปจจบน  หมดบรดเลย ใหเลกการ

37

อยไฟ  และ พ.ศ. 2439 ตง โรงเรยนผดงครรภขนทศรราช            3.    การศกษาวชาพยาบาล พ.ศ. 2439  ตงโรงเรยนพยาบาลผดงครรภ และอนามยทเชยงใหม  นบเปนโรงเรยนพยา บาลแหงแรกในสวนภมภาค            4.    การผลตยาตำาราหลวง พ.ศ. 2444 ไดมการผลตยาตำาราหลวง เปนครงแรก  8 ขนาน คอ ยาแกไข ( ควนน) ยาถาย  ยาแกลงทอง  ยาแกโรคไสเลอน  ยาแกโรคบด  ยาบำารงโลหต  ยาแกคดทะราดและเขาขอ  และยาแกจกเสยด ( โซดามนท)

            มการพมพตำาราแพทย สำาหรบใชในโรงเรยนเลมแรก ชอ " แพทยศาสตรสงเคราะห " ขนในป พ.ศ. 2432  พมพเปน ตอนๆ แบงออกเปนภาคเนอหา  มทงการแพทยแผนไทย และตะวนตก  ตำาราชดน พมพออกมาไดเพยง 3 เลมเทานน                       ปพ.ศ. 2444  เจาพนกงานกรมการพยาบาล ของกระทรวงธรรมการ ดำารวา โรงเรยนราชแพทยาลย ตงมาได 12 ปแลว  แตยงไมมหลกตำาราสาธารณประโยชน แกแพทย และ มหาชน ทงหลาย  ทจะระวงรกษารางกาย  เพราะฉะนน จงไดรวบรวม พระ คมภร แพทยไทยทงปวง ขน และตำาราแพทยฝรง บรรดาทสอนอยในโรงเรยน  เปนตนวา พระตำารา หลวง ทตรวจสอบแลวเชนท กลาวถงพระคมภร ประถมจนดา  ธาตอภญญาณ  ธาตบรรจบ  ๆลๆ  กบทงตำาราตรวจโรคและรกษาไขตางๆ  ทแพทยโรงพยาบาล ไดเรยบเรยง ขนใหม  โดยไดพบปะและตรวจรกษาา พยาบาลมาแลว  หรอทกำาลงทำาการรกษาอยรวมขอความโดยละเอยด ออก พมพ ใหชอวา " ตำาราแพทยศาสตร " พมพเปนเลมตางๆ  ตอจากตำาราแพทยศาสตรสงเคราะห ทเลกลมไป

            หลงจากมการจดตง เวชศาสตรสโมสร  ขน  กระทรวงศกษาธการ ไดรวมกนจดพมพตำารา แพทยขนอก ใน พ.ศ. 2447 

38

ใหชอวา " ตำาราแพทยศาสตรสงเคราะห ตามฉบบ แรก แตเนอหา กลาวถงวธและตำารรบยา ของแพทยตะวนตก เกอบทงหมด มยาไทยแทรกอยบาง  กเพราะ หายาฝรงแทนไมไดเทานน  ผจดการพมพ คอ ร.อ. ดำารงแพทยคณ ออกเปนรายเดอน ปละ 12 เลม พมพออกมาไดเพยง 4 เลม กลมเลกไป เพราะทนหมด  และยกไปพมพ รวม อยในจดหมายเหต ของ หนงสอพมพ วทยา วจารณ  เปนอนวา พระคมภรแพทยและตำารายาไทย ในนาม ของแพทศาสตร  ตองลมลกคลกคลาน มาจนตงตวไมตด ในทสด กสลายตวไป แมวาตำาราเรยนทพมพขนใหม กเปนตำารายาเทศไปหมด รวมทงวชาเภสชพชสมนไพร ของ นกเรยนแพทยแผน ปจจบน กไมเหนมตำาราสมนไพรไทย ดวย  จะเหนวา สมนไพรในเมอง ไทยไมมมาตราฐาน หรอหลกฐาน อนแนนอน อยางไร ยงไมทราบสาเหต

            1 มนาคม 2450 มการพมพตำาราออกมา 2 เลม  คอ ตำาราเวชศาสตรวรรณา  ซงกลาวถง คมภรแพทยไทยตางๆ และ  ตำาราแพทยศาสตรสงเคราะห ฉบบหลวง  2 เลม  ประกอบดวยคมภร แพทยไทยแท 10 คมภร คอเปนตำารายาแหงชาตฉบบแรก

            เลม 1 กลาวถง พระคมภร ตางๆ เชน พระคมภรฉนทศาสตร  พระคมภรประถมจนดา  พระคมภรธาตวภงค  ซงตำาราน  ระบถงสาเหต แหงการเกดโรค  อาการของโรค การรกษา และสมนไพรทใช  เชน ถาหญงคลอดบตร และรกขาดอยในครรภ ให เอายอดฝายแดง 7 ยอด  พรกไทย 7 เมด ขง 7 ชน  กระเทยม 7 กลบ  บดดวยสรา กนเปนยาสะเดาะรก ในตอนทาย เลม ม  คมภร สรรพคณ  กลาวถงพฤกษชาต และวานยา อนมประโยชน แตละชนด ไป และสวนตางๆ ของพช ใชประโยชนอะไรบาง  เชน พรกไทยใชใบ  เมลด ดอก และเครอ  ม สรรพคณตางกนไป  นอกจากน ยงกลาวถงพกดยา ไดแก  เบญจกล  ตรผลา  ตรกฎก  ตรสาร ๆลๆ  วาประกอบดวยตวยาอะไรบาง  ตลอดจนสรรพคณ กลาวถงสรรพคณ ของโกฐ

39

ทงหลาย  เทยนทงหลาย  ๆลๆ  คลายตำาราสรรพคณยา ของ กรมหลวงวงษาธราช

            เลม 2 มพระคมภร สมฎฐาน วนจฉยและมยาเปนหมๆ มชอตางๆ ซงประกอบดวยตวยาหลายชนด  และสรรพคณของยา  หมนนๆ  เชน ยาปารสกาทคณะ  มตวยาซงเอาแตผล 8 สง สงใชแกลม ใหชนใจ ใหเจรญอาหาร  แกกระหายนำา  แกโทษปสสาวะ  มพระคมภรมหาโชตรต  กลาวถงยาชอตางๆ  และยาแกอาหารตางๆ  เชน ยากำาลงราชสห  มคมภรชวตาร กลาวถงยา ชอตางๆ  เชน ยาชอเขยวประทานพษ  มตวยา ถง 80 สง ใชแกลม ตางๆ  นอกจากน ยงมคมภร อนๆ อกหลายคมภร  บางคมภร กลาววา  เปนของพระอาจารย โกมารภจจ  ลกษณะของคมภร เหลาน กเหมอนๆ กบคมภรทกลาวไป แลว คอ  มลกษณะโรค  และบอกยา  ทใชรกษา หลายขนาน

            ตำาราเวชศาสตรวรรณา     นเรยบเรยง  โดย  ทานเจาคณประเสรฐศาสตรธำารง ( คณหมอหน)  เพอใชสอนแกนกเรยน  แพทย  ตำาราเลมน  กลาวถงพระคมภรฉนทศาสตร  ตกกศลา  ธาตวภงค  ธาตววรณ  สมฎฐานวนจฉย  จรณสงคะหะ  ชวตาร  ทลาวสา  ปฐมจนดา  มหาโชตรต  กระษย  อภยสนตา  อตสาร  มญชสารวเชยร  มรณะญานสตร  มขโรค ๆ  พระตำาราเวชศาสตร  วรรณา นตอมา คณ สม  วรกจพศาล  ผเปนบตร ไดนำาออกพมพ จำาหนาย เมอวนท 1 มถนายน  2450  สวนตำาราของหมออนๆ  อกหลายทาย  ไดเรยบเรยงไวใชเปนตำาราสอนไมได พมพออกจำาหนาย แพรหลาย จงเปนการยากทจะคนหา

            ตอมาป พ.ศ. 2451  พระยาพษณประสาทเวช ( หมอคง )  เหนวาตำาราเหลาน ยากแกผศกษา จงพมพขนใหม โดยคดท  จำาเปนและเขยนใหเขาใจงายขน ชอวา " ตำาราแพทยศาสตรสงเขป หรอเวชศกษา "  ม 3 เลม  กลาวถงตำารบยาทมชอหลายขนาน  เชน

40

ยากำาลงราชสห  ยาจนทลลา  ยาหอมอนทรจกร  ยาธาตบรรจบ  ยาหอมนวโกฐ ๆลๆ  ทง 5 ตำารบน เปนยาไทย ทโอสถศาลา  รฐบาล (  กอนสงครามโลกครงท 2) ไดผลตจำาหนาย  10 ขนาน ยาทมชอ ขนานอนๆ  ในตำาราแพทยศาสตรสงเขปทง 3 เลมน  ซงในปจจบน ยงเปนทนยม ใชบอยๆ  ไดแก  ยาประสานกานพล  ยาเขยวหอม  เขยวเบญจขนธ  ยาอำามฤตวาท  ยามหานลแทง  ทอง  ตำาราแพทยศาสตรสงเขป น  ประกาศ ใชเปนตำาราหลวง  จงนบรวมตำาราหลวง ทงหมด ม  5 เลม  ไดแก  ตำาราแพทยศาสตรสงเคราะห ฉบบหลวง 2 เลม  และตำาราแพทยศาสตร สงเขป 3 เลม  ซงแพทย  เภสชกร แผนโบราณ  มสทธ  ใชตำารบยา ในตำาราเลมเหลาน  ปรงยาไดโดยไมตอง ไปจดทะเบยน ตำารายาไทยอก  และกระทรวงสาธารณสข  ไดประกาศ ใช  เปนหลกสตร สำาหรบผท จะสอบเอาใบประกอบโรคศลป  ซง โรงเรยนแพทยแผนโบราณวดพระเชตพนๆ  ทกอตงขน เมอ พ.ศ. 2500  ไดใชเปนหลกในการสอน  ใน ตำาราแพทยศาสตรสงเคราะห  ( ฉบบหลวง )  และตำาราเวชศกษา  ของพระยาพษณประสาทเวช  แทบจะไมไดกลาวถงระบบกลไก  ของรางกายมนษยเลย  ยกเวนเรอง ของธาต ทง 4 เทานน  ซงกลาวๆไวในคมภรสมฎฐานวนจฉย  โดยอธบายวา  มนษย เราประกอบดวยธาต ทง 4 ไดแก

            1.    ธาตดน ( ปถวธาต )        20    ประการ            2.    ธาตนำา ( อาโปธาต)        12    ประการ            3.    ธาตลม ( วาโยธาต )        6     ประการ            4.    ธาตไฟ ( เตโชธาต )        4     ประากร

            ในคมภรสมฎฐานวนจฉย ไดกลาวถง สมฎฐาน ของโรค  และมลเหต ของโรคไววา  หากธาตทง 4 ของรางกาย  อยใน  สภาพสมดล  รางกาย กจะอยในสภาพปกตสข  ถาหากธาต หนงธาตใดหยอน  กำาเรบ หรอพการ กจะทำาให เสยสภาพสมดล ไป ไมวา จะเกด

41

จากปจจยภายใน ( ธาตสมฎฐาน)  หรอปจจยภายนอก  เชน ฤดแปรปรวน (  อตสมฎฐาน)  อาย (  อายสมฎฐาน)    เวลา ( กาลสมฎฐาน)  สถานท  (  ประเทศสมฎฐาน )  กทำาใหเกดโรคนขนได  ในการตรวจวนจฉยโรค  อาศยประวต จากการ บอกเลาของคนไขา  ลกษณะอาการ ทสงเกตไดดวย ตาเปลา  และการตรวจดวยมอเปลาเปนหลก  สวนการรกษานน กใชตวยา  ประจำาธาต นนเพม หรอลดสวน ทหยอนกำาเรบ  หรอพการ  อาจเปนยาสมนไพร เดยว หรอยาตำารบ อนมฤทธ หรอ สรรพคณ ตางๆ  โดยเฉพาะรสยาแกตามธาต  คอธาตอยางนนพการ  ใหใชยารสนนๆ  แกตลอดจนการนวด ประคบ หรอแมแตการใช  พธกรรม  ตางๆ  ประกอบ กนเขาเพอกอนใหเกด ศรทธา และเพอใหเกดผลทางจตใจ  กบผปวย  อนจะเปน ผลด ตอการรกษาโรด    

            สำาหรบระบบการบรหารจดการ  ซงมกรมพระโอสถ เปนหนวยงานรบผดชอบ  เร มมาแต รชกาลท 1  ไดมการเปลยน  แปลงโดยจดตง กรมพยาบาล สงกด กระทรวงธรรมการ  ขนเมอ พ.ศ. 2431  มหนาทรกษาพยาบาลผปวย ปลกฝ ปองกนไข ทรพษ  จดตงดแลโรงพยาบาล  ซงรวมทงโรงพยาบาลศรราชดวย  และจดการฝกหดนกเรยนแพทย  ในโรงเรยนแพทยากร

            พ.ศ. 2534  ไดมการเปดรารขายยา ในสงกดกรมพยาบาล ขน เรยกวา " โอสถศาลา "  ซงมอย 2 แหว  โอสถศาลา  แหงแรก ไดซอกจการจากหมอมชชนนาร  จำาหนาเฉพาะยา ฝรง  แหงท 2  จำาหนายเฉพาะยาไทย  นอกจากน ยงทำาหนาท คลงยาของราชการดวย  ตอมาไดขยายโอสถศาลา ไปยงหวเมองตางๆ  ซงเปนทงจำาหนายยา  และททำาการของแพทยดวย

            พ.ศ. 2445  ไดเรมดำาเนนการโอสถศาลาใหมอกแหงหนง  เรยกวา "  โอสถศาลาของรฐบาล "  โดยจางเภสชกร ขาวเยอรมน  เปนผดำาเนนการ ผลต  และจำาหนายแกหนวยงานราชการ

42

ตางๆ  และในปเดยวกน ไดจดตง  " โอสถสภา "  ทำา หนาทผลตยา เพอจำาหนายแกราษฎร  โดยเฉพาะอยางยงตามชนบท ทอยหางไกล  ใหมยาราคาถก ใช จนกระทง พ.ศ. 2449  จงยบกจการโอสถสภา  ไปรวมกบ โอสถศาลาของรฐบาล  ในระยะแรก ของโอสถสภา ซงเปนยาฝรง  ไมเปนทนยมของราษฎร จงมการผลตยาไทยดวย เปนจำานวน 10 ขนาน ไดแก

            1.    ยาหอมอนทรจกร                                                2.    ยาหอมนวโกฐ            3.    ยาหอมจตรารมย                                                4.    ยานารายณถอนจกร            5.    ยากำาลงราชสห                                                    6.    ยาอทย            7.    ยาสขไสยาสน                                                     8.    ยาปถวธาตพการ            9.    ยาจนทลลา                                                        10.   ยาธาตบรรจบ

            ในดานการรกษาพยาบาล  และปองกนโรคระบาด ในรชกาลท 5  นไดมการ  ปรบปรง และประกาศ เปนนโยบายหลก ตงแต พ.ศ. 2449  เปนตนมา  เมอครงทเรมมการกอตงโรงพยาบาล นน ไดอนญาต ใหคนไขเลอกวธ รกษาพยาบาล ไดตาม ชอบใจ  วาจะใชแผนไทย หรอตะวนตก  ดงนนยา ทใชในโรงพยาบาล จงมทงยาไทย และยาฝรง  ยาไทยทใช มยาผง ซงจะซอ  เปนเครองยา มาประกอบเอง ทโรงพยาบาลศรราช  แลวแจกจาย ไปตามโรงพยาบาลอนๆ  ของกรมพยาบาล  ถาเปนยา ตม ก  ใหแกโรงพยาบาลแตละแหง ทำาขนใชเอง  ยาตม ทใช  เปนหลกม  9 หมอ คอ

            1.    หมอท    1    แกไขตางๆ            2.    หมอท    2    ยาหมอหอม สำาหรบแกลม ตางๆ 

43

เจรญอาหาร บำารงโลหต            3.    หมอท    3    แกกระษย  แกกลอนลงฝก            4.    หมอท    4    แกบด  อจจาระ กระปรดกระปรอย มกลนเนา            5.    หมอท    5    แกทองขน ทองเฟอ ปวดทอง  เปนยาธาต และเจรญอาหาร            6.    หมอท    6    ยาวณโรคแกตวรอน  ไอ  เหนอยหอบ  แกออนเพลย            7.    หมอท    7.    แกเขาขอ  แกเขาขอหนองใน  แกบวมโป  แผลเปนฝา และนำาเหลอง            8.    หมอท    8.    แกรดสดวง            9.    หมอท    9.    แกไขตาเหลอง  แกไขเพอเสมหะ  แกไขเหนอยหอบ  เจรญอาหาร  และบำารงธาต

            ยาทง 9 หมอ นไมอาจสบหาตวยา วาประกอบดวยอะไรบาง

 

            โรงพยาบาลตางๆ  นอกเหนอจากโรงพยาบาลศรราช  และโรงพยาลาลบางรก  จะ ใชวธการรกษาแบบแผนไทย แต  อยางเดยว

            พ.ศ. 2451  ไดมการปรบปรง ระบบการปองกน และรกษาโรค ใหกรมลำาภงค ( กรมการปกครองในปจจบน)  กระทรวง  มหาดไทย เปนผรบผดชอบ โอสถศาลารฐบาล  และ การทำาฝหนอง  กรมพยาบาล ถกโอนไปสงกด กระทรวงธรรมการ  ทำาหนา  ท ดานการศกษา  ตอ มาไดมการตง กรมพยาบาล ในกระทรวงมหาดไทยดวย

            ในสมยรชกาลท 5  มตำานานเกยวกบการนำาพชสมนไพร บางชนดจากตางประเทศ เขามาเมองไทยเปนครงแรก  เชน  ตนยคาลปตส  กลาวคอ  เมอครงสมเดจพระพทธเจาหลวงทรงพระกรณา

44

โปรดเกลาๆ  ใหสรางทางรถไฟ สายนครราชสม  ตอง  ตดผานดงพญาไฟ  คนงานเกดไขปาลมตายมาก  แพทยฝรงกราบทล แนะนำา วธปองกน ใหแก พระวรวงศเธอพระองคเจา  สายสนทวงศ วา  ใหปลกตนยคาลปตส  2 ขางทางรถไฟ  ลกเขาไปในปา ตลอดแนว ทางรถไฟ ในบรเวณดงพญาไฟ  กลนใบ ยคาลปตส จะไดระเหย เขาไปในดงทอบชน  อาจระงบ เชอโรคมาเลเรยได เปนตน

            สวนในเรองพระราชบญญต เกยวกบการรกษาพยาบาล นน ยงไมมการประกาศ ใชโดยตรง เปนเพยงการผอนปรน ไป  ตามความพอใจของประชาชนเทานน  เพราะประชาชน ยงกลว และไมยอมรบการแพทยแผนตะวนตก  แตกำนบไดวา ในรชกาล นเปนจดเรมตน ในการเปลยนแปลง ดานการแพทยแผนไทย  ทใชกนมาชานาน  มาเปนการแพทยแผนตะวนตก

 

 สมยรชกาลท 6     ( พ.ศ. 2453-248)              

 -    พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ป พ.ศ. 2456 มการสงยกเลกวชาการแพทย แผนไทย -    ป พ.ศ. 2466 มประกาศใหใชพระราชบญญตการแพทย เพอเปนการควมคมการประกอบโรคศลป

            ในสมยรชกาลท 6 ปรากฎวา  ทงนกเรยนแพทยและประชาชน เลอมใสในการแพทยตะวนตก มากขนเปนลำาดบ  การ  สอนการแพทยไทย จงถกลดทอน บทบาท และหมดโอกาสถายทอด ความรในโรงเรยนแพทยไปในทสด  ประมาณป 2466  ไดมการยกเลกทงการบรการ การแพทยแผนไทย  ในโรงพยาบาล  และการสอนวชาแพทยแผนไทย  ในโรงเรยนแพทย  โดยสมเดจพระเจาบรมวงศเธอกรมพระชยนาทนเรนทร  ผบญชาการโรงเรยน ใหเหตผล วา  การสอนวชาแพทยทง 2 ระบบ  จะทำาใหนกเรยนสบสน  และแพทยแผน

45

ไทย สวนใหญไมคอยเปดเผยตำารา  ศษย ตองหาประสบการณ  และใชเวลา ในการเรยน  รทยาวนาน  จงจะเกดความร ความชำานาญ

            ศาสตราจารย นายแพทย สด แสงวเชยร  ไดวเคราะห ถงสาเหต ของจดจบการแพทยแผนไทยไววา  เปนเพราะแพทย  ไทยตางเกยงกน ไมยอมมาทำางานในโรงพยาบาล เนองจาก การใชยา ไมเหมอนกน  และการปฎบตไมลงรอยเดยวกน  ไมม  หลกสตร  และวธการ ปฎบต รกษาแนนอน จรงจง  การเรยนตองทองจำา อยางตายตว  ขาดความประทบใจ  และนาเบอ ตำาราก  มจำากด อยเฉพาะตำาราหลวง  การสอนปฎบต มบนทก แตเพยงอยางเดยว  คอ วธใหยา โดยไมปรากฎมวธปฎบต  ซงผดกบการ  แพทยแผนตะวนตก  ทถอการตรวจ และการวนจฉย เปนสำาคญกอน

            พ.ศ. 2455  กระทรวงมหาดไทย  แยกงานสาธารณสข ออกจาก กรม ลำาภงค มา อยกบกรมพยาบาลใหม ซงตงขนมาใหม

            พ.ศ. 2459 ไดมการปรบปรง และขยายงานกรมพยาบาล  กระทรวงมหาดไทย  เปนกรมประชาภบาล  งานของโอสถศาลา รฐบาลขนอยกบกองเวชวตถ  ในกรมน  พ.ศ. 2461  ไดรวบรวมงานสาธารณสขทงหมด ไวดวยกน แลวเปลยนชอ กรมประชาบาล เปน กรมสาธารณสข กระทรวงมหาดไทย  โอสถศาลารฐบาล ไดรบการยกฐานะ เปน กองโอสถศาลารฐบาล

            นอกจากนยงได ยกเลก การสอนวชายาไทย  ในหลกสตร แพทยปรงยา  ในป  พ.ศ. 2461  หลงจากทมการสอนไดเพยง 5 ป นบแตเรมการสอนหลกสตรแพทยปรงยา  นบแต นนมาการแพทยแผนไทย กถกทอดทง จากนกวชาการสมยใหม  ซงใหความ  สนใจตอการแพทยแผนตะวนตก  อนสอดคลองกบ หลการวทยาศาสตร  ประกอบกบถกปดกน ดวยพระ ราชบญญต การประกอบ  โรคศลปะ  ทออกในป  พ.ศ. 2466

46

            พระราชบญญตน  มวตถประสงค  เพอไมใหเกดอนตราย แกประชาชน จากการประกอบการ ของผทไมมความรและ  ไมไดฝกหด  ซงไดใหคำาจำากดความเกยวกบการแพทยแผนไทยไววา  แพทยแผนโบราณ  หมายถง  ผประกอบโรคศลปะ  โดย  อาศยความสงเกต  ความชำานาญ  อนไดบอกเลาสบตอกนมา  เปนทตง  หรออาศยตำารา อนมมา แตโบราณ  โดยมไดดำาเนนการ  ไปในทางวทยาศาสตร  คำาจำากดความดงกลาว  เทากบปลอยใหแพทยแผนไทย หยด นงอยกบท  และไมอาจ จะอาศยความร  และเทคโนโลยใหม  เขามาพฒนา ใหมความเจรญกาว หนาตอไปได

 

สมยรชกาลท 7   ( พ.ศ. 2468-2477)                

 -    พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว  ไดตรากฎหมายเสนาบด  แบงการประกอบโรค ศลปะ ออกเปน แผนปจจบน       และแผนโบราณ

            สมยรชกาลท 7 หลงจากไดมการยกเลก การสอนวชาแพทยแผนไทย ในโรงเรยน แพทยาลย  และมการออกพระราช บญญต ควบคมการประกอบโรคศลปะ พ.ศ. 2466  เปนเหตใหการแพทยแผนไทยตกตำา และเสอมโทรมลง  ทงยงมผลตอการ  พฒนาการใชสมนไพร ในรปแบบยาไทย  ทำาใหไมไดรบความนยม แพรหลาย เหมอนแตกอน  รวมทงมการออกพระราชบญญต  การแพทย ซงกำาหนด ลำาดบชนตางๆ  ของผประกอบโรคศลปะ  ประกอบกบ อก 6 ปตอมา   คอ ใน พ.ศ. 242  จงไดออกกฎเสนา บดแบงการประกอบโรคศลปะ  เปนแผน ปจจบน และแผนโบราณ ซงกำาหนดวา

            ก.    ประเภทแผนปจจบน    คอ ผประกอบโรคศลปะ โดยความร จากตำารา อนเปนหลกวชา โดยสากลนยม  ซงดำาเนนและ 

47

จำาเรญขน  โดยอาศยการศกษา ตรวจคน และทดลอง ของผร ในทางวทยาศาสตร  ทวโลก

            ข.    ประเภทโบาณ    คอผประกอบโรคศลปะ  โดยอาศยความสงเกต ความชำานาญ  อนไดบอกเลา สบตอกนมา เปนท  ตงหรออาศยตำารา อนมมาแตโบราณ  มไดดำาเนนไปในทางวทยาศาสตร

            การแบงเชนน  เปนการปดกน การพฒนา ของแพทยแผนไทยมาโดยตลอด  แต อยางไรกตาม ยงคง มการผลตยาแผน ไทย โดยกองโอสถศาลารฐบาล 10 ขนานอยางตอเนอง  จนถง พ.ศ. 2484  จงเลกผลต  นบเปนการยตบทบาท การแพทยแผน  ไทย  ซงใหบรการโดยรฐ อยางสนเชง

            การพฒนาสมนไพร ทเหลอ อย และสบเนองจนถงปจจบน จงเปนการพฒนา ในเชง เปนยา ทใช กบการแพทย แผน  ตะวนตก  ซงมการศกษา และการใช นบแตเรมตงโรงเรยนแพทยากร  และโรงพยาบาลศรราช  จวบจนแยก เปน โรงเรยน แพทยปรงยา และคณะเภสชศาสตร  การพฒนาสมนไพร  เพอใชเปนยา สำาหรบการแพทยตะวนตกน  มการดำาเนนงานอยาง  จรงจง ในป พ.ศ. 2483  อกครงโดยตง เปนโรงงานเภสชกรรมขน  ซงกได เขาสสมย รชกาลท 8 แลว

 

สมยรชกาลท 8 ( พ.ศ. 2477- 2489)

            มการตงกระทรวงสาธารณสข ขนในป  พ.ศ.2485  ซงเปนนโยบายเกยวกบสมนไพรวา  จะจดใหมการตรวจคนหา  ความร ในเรองสรรพคณยาสมนไพร  และยาอนๆ  ในประเทศ เพอนำามาดดแปลง เปนยา แผนตะวนตก  และขยายการทำายาให มากชนด   และมปรมาณมากขน

48

            ในระหวางป พ.ศ. 2485-2486  สงครามโลกครงท 2 ลกลามเขามาในเขตเอเซยตะวนออกเฉยงใต  ทำาใหเกดภาวะ  ขาดแคลนยา  ขณะนน ศาสตราจารย นายแพทย อวย  เกตสงห  ไดทำาการวจยสมนไพร  ทใชรกษา บด และไขมาลาเรย  ท  โรงพยาบาลสตหบ  หลงจากสงครามโลกสงบลง  ยงคงมปญหา ขาดแคลนยาตะวนตก  รฐบาลจงมนโยบายใหโรงงานเภสชกรรม  นำาสมนไพรมาผลตเปนยารกษาโรค  ซงถอเปนความพยายาม ทจะทำาการผลตยาแผนตะวนตกจากสมนไพร  โดยม ศาสตราจารย  ชาวเยอรมน ชอ ดร.ชารเลอร  ผเชยวชาญ  สมนไพรของบรษท เบอเยอร  ประเทศเยอรมนน  เขามาทำาการวจยสมนไพรไทย เพอ ผลตเปนยารกษาโรค และสรางสวนสมนไพร ทตำาบล บานอาง  อำาเภอมะขาม  จงหวดจนทบร  รวมทงไดรวบรวม สรรพคณของยา  ไทย ซงไดจดทำาการวจยแลว เกอบ 400 ชนดจดพมพ เปน 2 ภาษา อยางสมบรณ

            พ.ศ. 2481  มโครงการทดลองปลกตน ซนโคนา  เพอสกด ควนน ทจงหวดเชยงใหม  นบเปนความพยายาม ทจำาทำาการ  ผลตยาแผนตะวนตก จากสมนไพร  แตกตองลมเลกไป ในภายหลง  เพราะถกประเมณวา  ไมคมคาการลงทน

            เมอภาวะขาดแคลน ยาแผนปจจบน ลดลง  ความสนใจในการศกษา วจยสมนไพร กลดลงไปดวย  มการศกษา วจยกน  บางในหนวยงาน  และมชาวตางชาต โดยเฉพาะ ยโรป และอเมรกา  ไดสนใจเขามาศกษา  เกบตวอยางสมนไพร และกวานซอ  คมภรใบลาน  ตำารบตำาราตางๆ  นำากลบไปทำาวจยเปนจำานวนมาก

 

สมยรชกาลท 9     ( พ.ศ. 2489- ปจจบน )              

 -    พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ภมพลอดลยเดช ไดมการจดตง สมาคมของโรงเรยน แพทยแผนโบราณ ทวดโพธ   

49

 -   ป พ.ศ. 2525  ไดกอตง โรงเรยน อายรเวชวทยาลย ๆ โดยศาสตราจารย พเศษ นายแพทย อวย  เกตสงห

            สมยรชกาลท 9 หลงสงครามโลกครงท 2 ไดมการขยายงาน การรกษาพยาบาล ในสวนภมภาค อยางเตมท  เมอแรก  ตงกระทรวงสาธารณสข มโรงพยาบาล เพยง 14 จงหวด ( พ.ศ. 2485) จาก พ.ศ. 2492-2499 ระยะเวลาเพยง 7 ป  ไดมโรง  พยาบาลครบทง 71 จงหวด โรคตดตอ  โรคตดตอ ทสำาคญ ไดรบการควบคมกและปองกน อยางรดกม  เพมขน จนโรคคดทะราด  หมดไปในทสด  ไขมาลาเรย  ลดความรนแรงลง  และไมมผปวย ดวยกาฬโรค  และไขทรพษ อก เลย

            ในสมยน  มตำารายาไทย ทไดจดพมพ ขนตงแตสมยรชกาลท 5 เปนตนมา อยมาก แตสวน ใหญ ไดคดลอกมาจากตำารา  เกาๆ  ซงรวบรวมคมภรแพทย ไวเกอบสมบรณ  เมอมผเหน คณประโยชน จงนยมพมพ แจก เปนทระลก ในบางโอกาส เชน

            ตำารายาพเศษ    ของพระเจาบรมวงศเธอ  กรมสมเดจพระปวเรศวรยาลงกรณ  ทรงรวบรวมและ นพนธ  ไว  ซงเคย มผนำามา พมพ แลว เมอป พ.ศ. 2435 ( ร.ศ. 129) กลาวถง ยาทวๆไป และยาอายวฒนะ

            หนงสอวชาแพทยแผนยาไทย     เรยบเรยงโดย  พนโท หมอมเจา กำามสทธ  ผชวยกรมแพทย ในป พ.ศ. 2450 ร.ศ. 126)   ซงอธบายอาการโรค โดยยอ และรส ของยาทเหมาะสมกบโรค  และกลาวถงนำากระสายยา

            ตำาราโรคนทานคำาฉนท     พระยาวชายาบด ( กลอม)  เรยบเรยง และนายพนโท หมอมเจา กำามสทธ  ทรงรวบรวม ขนเปนฉบบใบลาน  ไวไดโดยสมบรณ  ทรงตรวจแกและ นพนธ แตงเตม

50

เนอความ แลวพมพ  ไวเมอป พ.ศ. 2456  แมจะ อานงาย แตเขาใจยาก  ลกษณะ ตำารากคลายกบทกลาวมาขางตน  คอ มลกษณะโรคและยา ทใชเชน เดยว กน 

            ตำาราแพทยสำาหรบบาน    พ.ศ. 2464  โดยนาย รอด บตร  ไดคดเลอกจาก คมภรแพทย แตไมบอกวา จากทใด มาพมพ แจกในงานทำาศพทานขนสพรรณรศม  การคดเลอก กมกคดทวา ด เชน ยาขางแทงทอง  ยาหอม ๆลๆ 

            ตำาราายาพฤฒาแถลง    ของพระยาเกษตร หรญรกษ  พ.ศ. 2464  เปนตำาราสนๆ  แตวามสงทนาสนใจ ประการหนงก คอ  มตำารา ยาแกโรคภาค และสนขบากด  ซงไดอธบายอาการโรคภาค ไววา  เปนโรครายแรง  ตายไดภายใน 12 ชม. ถง 7 วน ยาแก  โรคภาค ใช เปลอกตนสมอพเภกตวเมย ชนดทถกสรา ไมดำา เอามา ตากแหง ทำาผงรบประทาน หรอทา  สวน ยาแกสนขบากด ใช ทองคำาเปลว และ นำามะนาว  ทวานาสนใจ นน เพราะ ในทางตะวนตก  ทานทมความรควรพจารณา วา การรกษา ตามแบบ แผนไทย นน จะเปนไปไดหรอไม เพยงใด  ซงถาเปนไปไมได อยางแนนอน  ตองเตอน ชาวบาน ใหร ไว เพอไมใหเสยงตอชวต

            หนงสอตำารายาไทย    พมพ พ.ศ. 32473  ไดคดเลอกตำารบยา ตางๆ รวม 53 ขนาน มาลงไว  เชนยากำาลงราชสห  ยาธาตบรรจบ  และอนๆ

            ยาตำารบทชอเดยวกน  เชน ยากำาลงราชสห ทปรากฎในตำารา เลมตางๆ  เมอ เปรยบเทยบ ดวยยา ในตำารบ พบวาม แตกตางกนบาง  จะเปนเพราะมการปรบปรงตำารบยาดดย ตดทอนตวยาทไมจำาเปนหรอตวยาทหายากออก  หรอจะเปนเพราะ การคดลอก ตอๆ กน มา อาจคลาเดลอน

51

            หนงสอสภาษตวจตรยง  และตำารายาประจำาบาน     ทพระอตตมมงคล ชยมงคลโล พมพ เปนทระลก ในการเลอน สมณศกด  พ.ศ. 2474  กนำา ตำารายา อายวฒนะ ของ สมเดจ พระบรมวงศ เธอ พระยาปวเรศ วรยาลงกรณ  พระมหาสมณเจา  ซงไดนนำามาฉนเอง  แลวไดผลด  จงนำามาพมพไว

            ตำานานและสรรพคณ ของพชบางชนด    ผเรยบเรยง คอทานเจาคณ สหศกดสนทวงษ พ.ศ. 2481  เปนตำาราทรวบรวม ยาเกรด ทนาสนใจ  โดยพลกแพลงใชเอง แลวไดผล  อาศยทเปนหลานตา ของพระเจาบรมวงศ เธอกรมหลวง วงษาธราชสนท  และ พระวรวงศ เธอพระองคเจาสายสนทวงศ  จงไดรบการถายทอด โดยการบอกเลา ใหทราบถงสรรพคณและตำานานของพช บางชนด เชน  เรองท กรมหลวงวงษาธราชสนท ซงเปนแพทยประจำาพระองค ในรชกาลท 4 เปนผใชเปลอก ซนโคนา กอนผอน ในสยาม ในสมยนน มยาฝรง  คอ  ควนน  ใชอย แตคนไทยไมนยมยาฝรง  แพทยชาวตางประเทศ จงทลแนะนำาใหสงเปลอก     ซนโคนา มาบดเปนผงแลวกใชเหมอนยาไทย  จงนบวาเปลอก ซนโคนา เขามาสประเทศสยาม เปน ครงแรก เมอปลายรชกาล ท 4 และมตำานาน วา ตนยคาลปตส  และนำามนระกำา  เขามาแพรหลาย  ในประเทศสยาม เมอ สมยรชกาลท 5 การใชผกโหมจน  รกษาโรคเบาหวาน  ของพระวรวงศเธอ พระองคเจาสานสนทวงศ  ตามคำาแนะนำา ของจนผหนง  โดยปรงเปนอาหารรบประทาน  กไดผลด  สวน สรรพคณ ของพชบางชนด  เชน  การใชเนอในของวานหางจรเข  ตมนำาตาลกรวดกน  แทนรงนก  ทำาใหชมชน  และมกำาลงดกวารงนก  ใชถวลสง เปนยาแกไอ  จากหวดธรรมดา  และ แกพษกลอย เปนตน

               ตำารายาไทย    เปนอกเลมหนงทพมพอทศ ในงาน ฌาปนกจศพ หมนชำานาญแพทยา ( พลอย  แพทยานนท)  ในป

52

พ.ศ. 2482  ไดคดเลอก ตำารายา เปนจำานวนมากมาลงไว  เชน ยาเขยวหอม  ยาอนทรจกร  ( บางเลมเขยน อนทจกร)  บางเลม  เขยนอนทจกร)  ยาสขไสยาศน  ยาแกไข  ยาแกมกเลอด  ยาดอง  และอนๆ 

            ในป พ.ศ. 2492  ศาสตราจารย นายแพทยสำาราญ  วงศพาห  ไดรวบรวม คดลอกตำารายา จากจารก บนแผนหนออน  ตาม  ผนง ศาลาราย  ของวดราชโอรส  เวนบางแผนท ชำารด หรอ เลอะเลอน จนไมสามารถจะอานได  รวมคดลอกไวจำานวน 55 แผน   เรยกวา " ตำารายาจารกวดราชโอรส "  เนอหาในเลมกลาวถง ลกษณะ โรคและ บอกยาแกซงมหลายขนาน  ใหเลอกใช บางขนาน  มชอตำารบ  เชนยา สงขรศม  ยาสมทรเกลอน ๆลๆ  ยาแตละขนาน มตวยา ตงแต 4 อยาง ถง กวา 40 อยาง  บางขนาน บอก  ปรมาณไวดวย และ บอกวธปรง  วธใช ไวทกขนาน

            หนงสอบทความบางเรองเกยวกบสมนไพร     ของทานศาสตราจารย นายแพทย อวย  เกตสงห  เปนเรองเกยวกบ  ยา กลางบาน ททานเคยใชเอง  และใชไดผลด  โดยแบงตามอาการของโรค  ม  47 ขอ รวมมยา 118 ขนาน  มบางขนาน ทผ  อนบอกให ซงชอถอได  เกอบทกขนาน  เปนยาตวเดยวๆ ไดแก  ยาแกเจบคอ ใหใชหญางวงชาง หรอไพล  หรอเกลอ หรอกำายาน  นอกจากความนำา ทนาสนใจ แลว ยงม คำาเตอน เรองอนตราย  จากการใชยาไทย ไว  ดวย  โดยนายแพทย กรงไกร  เจนพาณชย  ไดคดเลอกหรอเพมเตม  รวมเปน เปน 49  ขนาน  พมพ เมอ พ.ศ. 2522

            ตำารายากลางบาน     รวบรวมโดยพระเทพวมลโมล  ทานไดเชญชวนให พระสงฆ และประชาชนบรจาค  ตำารายา  กลางบาน  ทมสรรพคณชงด  ซงทกขนาน มนามเจาของ ยากำากบไว และรบรองสรรพคณ  ดวยความมนใจ  เพราะเคยใชกบ  ตนเอง หรอใชรกษา ไดผลด มาแลว  พรอมทง บอกขอแนะนำา  ในการใช  ( ลกษณะากา

53

รวบรวม เชนน เหมอนเมอครงรรชกาล  ท 3  และรชกาลท 5 ทโปรดๆ ใหรวบรวม พระคมภร) ตำารายากลางบานน  พมพครงแรก เมอป พ.ศ. 2524 ม 244 ขนาน  พมพ ครงท 2 ม  299 ขนาน  โดยไดรวบรวมยา หลายๆขนาน  ทบำาบดโรคเดยวกนไวดวยกน  เชน ยาแกโรคบด ม  8 ขนาน  ยาแกไข  ทบระด ม 1 ขนาน  ยาแกไขมาลาเรย  ม 1 ขนาน  ๆลๆ  การทมหลายขนาน เพอใหเลอกใช ไดเหมาะสม  กบทองถน  ใน ตอน  ทายเลม ม นามานกรมสมนไพร  ( ตำารายากลางบาน)  โดยบอกชอ พช ทเรยกกนทง 4 ภาคของไทย 

       

สมยรชกาลท 7   ( พ.ศ. 2468-2477)                

 -    พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว  ไดตรากฎหมายเสนาบด  แบงการประกอบโรค ศลปะ ออกเปน แผนปจจบน       และแผนโบราณ

            สมยรชกาลท 7 หลงจากไดมการยกเลก การสอนวชาแพทยแผนไทย ในโรงเรยน แพทยาลย  และมการออกพระราช บญญต ควบคมการประกอบโรคศลปะ พ.ศ. 2466  เปนเหตใหการแพทยแผนไทยตกตำา และเสอมโทรมลง  ทงยงมผลตอการ  พฒนาการใชสมนไพร ในรปแบบยาไทย  ทำาใหไมไดรบความนยม แพรหลาย เหมอนแตกอน  รวมทงมการออกพระราชบญญต  การแพทย ซงกำาหนด ลำาดบชนตางๆ  ของผประกอบโรคศลปะ  ประกอบกบ อก 6 ปตอมา   คอ ใน พ.ศ. 242  จงไดออกกฎเสนา บดแบงการประกอบโรคศลปะ  เปนแผน ปจจบน และแผนโบราณ ซงกำาหนดวา

            ก.    ประเภทแผนปจจบน    คอ ผประกอบโรคศลปะ โดยความร จากตำารา อนเปนหลกวชา โดยสากลนยม  ซงดำาเนนและ 

54

จำาเรญขน  โดยอาศยการศกษา ตรวจคน และทดลอง ของผร ในทางวทยาศาสตร  ทวโลก

            ข.    ประเภทโบาณ    คอผประกอบโรคศลปะ  โดยอาศยความสงเกต ความชำานาญ  อนไดบอกเลา สบตอกนมา เปนท  ตงหรออาศยตำารา อนมมาแตโบราณ  มไดดำาเนนไปในทางวทยาศาสตร

            การแบงเชนน  เปนการปดกน การพฒนา ของแพทยแผนไทยมาโดยตลอด  แต อยางไรกตาม ยงคง มการผลตยาแผน ไทย โดยกองโอสถศาลารฐบาล 10 ขนานอยางตอเนอง  จนถง พ.ศ. 2484  จงเลกผลต  นบเปนการยตบทบาท การแพทยแผน  ไทย  ซงใหบรการโดยรฐ อยางสนเชง

            การพฒนาสมนไพร ทเหลอ อย และสบเนองจนถงปจจบน จงเปนการพฒนา ในเชง เปนยา ทใช กบการแพทย แผน  ตะวนตก  ซงมการศกษา และการใช นบแตเรมตงโรงเรยนแพทยากร  และโรงพยาบาลศรราช  จวบจนแยก เปน โรงเรยน แพทยปรงยา และคณะเภสชศาสตร  การพฒนาสมนไพร  เพอใชเปนยา สำาหรบการแพทยตะวนตกน  มการดำาเนนงานอยาง  จรงจง ในป พ.ศ. 2483  อกครงโดยตง เปนโรงงานเภสชกรรมขน  ซงกได เขาสสมย รชกาลท 8 แลว

 

สมยรชกาลท 8 ( พ.ศ. 2477- 2489)

            มการตงกระทรวงสาธารณสข ขนในป  พ.ศ.2485  ซงเปนนโยบายเกยวกบสมนไพรวา  จะจดใหมการตรวจคนหา  ความร ในเรองสรรพคณยาสมนไพร  และยาอนๆ  ในประเทศ เพอนำามาดดแปลง เปนยา แผนตะวนตก  และขยายการทำายาให มากชนด   และมปรมาณมากขน

55

            ในระหวางป พ.ศ. 2485-2486  สงครามโลกครงท 2 ลกลามเขามาในเขตเอเซยตะวนออกเฉยงใต  ทำาใหเกดภาวะ  ขาดแคลนยา  ขณะนน ศาสตราจารย นายแพทย อวย  เกตสงห  ไดทำาการวจยสมนไพร  ทใชรกษา บด และไขมาลาเรย  ท  โรงพยาบาลสตหบ  หลงจากสงครามโลกสงบลง  ยงคงมปญหา ขาดแคลนยาตะวนตก  รฐบาลจงมนโยบายใหโรงงานเภสชกรรม  นำาสมนไพรมาผลตเปนยารกษาโรค  ซงถอเปนความพยายาม ทจะทำาการผลตยาแผนตะวนตกจากสมนไพร  โดยม ศาสตราจารย  ชาวเยอรมน ชอ ดร.ชารเลอร  ผเชยวชาญ  สมนไพรของบรษท เบอเยอร  ประเทศเยอรมนน  เขามาทำาการวจยสมนไพรไทย เพอ ผลตเปนยารกษาโรค และสรางสวนสมนไพร ทตำาบล บานอาง  อำาเภอมะขาม  จงหวดจนทบร  รวมทงไดรวบรวม สรรพคณของยา  ไทย ซงไดจดทำาการวจยแลว เกอบ 400 ชนดจดพมพ เปน 2 ภาษา อยางสมบรณ

            พ.ศ. 2481  มโครงการทดลองปลกตน ซนโคนา  เพอสกด ควนน ทจงหวดเชยงใหม  นบเปนความพยายาม ทจำาทำาการ  ผลตยาแผนตะวนตก จากสมนไพร  แตกตองลมเลกไป ในภายหลง  เพราะถกประเมณวา  ไมคมคาการลงทน

            เมอภาวะขาดแคลน ยาแผนปจจบน ลดลง  ความสนใจในการศกษา วจยสมนไพร กลดลงไปดวย  มการศกษา วจยกน  บางในหนวยงาน  และมชาวตางชาต โดยเฉพาะ ยโรป และอเมรกา  ไดสนใจเขามาศกษา  เกบตวอยางสมนไพร และกวานซอ  คมภรใบลาน  ตำารบตำาราตางๆ  นำากลบไปทำาวจยเปนจำานวนมาก

 

สมยรชกาลท 9     ( พ.ศ. 2489- ปจจบน )              

 -    พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ภมพลอดลยเดช ไดมการจดตง สมาคมของโรงเรยน แพทยแผนโบราณ ทวดโพธ   

56

 -   ป พ.ศ. 2525  ไดกอตง โรงเรยน อายรเวชวทยาลย ๆ โดยศาสตราจารย พเศษ นายแพทย อวย  เกตสงห

            สมยรชกาลท 9 หลงสงครามโลกครงท 2 ไดมการขยายงาน การรกษาพยาบาล ในสวนภมภาค อยางเตมท  เมอแรก  ตงกระทรวงสาธารณสข มโรงพยาบาล เพยง 14 จงหวด ( พ.ศ. 2485) จาก พ.ศ. 2492-2499 ระยะเวลาเพยง 7 ป  ไดมโรง  พยาบาลครบทง 71 จงหวด โรคตดตอ  โรคตดตอ ทสำาคญ ไดรบการควบคมกและปองกน อยางรดกม  เพมขน จนโรคคดทะราด  หมดไปในทสด  ไขมาลาเรย  ลดความรนแรงลง  และไมมผปวย ดวยกาฬโรค  และไขทรพษ อก เลย

            ในสมยน  มตำารายาไทย ทไดจดพมพ ขนตงแตสมยรชกาลท 5 เปนตนมา อยมาก แตสวน ใหญ ไดคดลอกมาจากตำารา  เกาๆ  ซงรวบรวมคมภรแพทย ไวเกอบสมบรณ  เมอมผเหน คณประโยชน จงนยมพมพ แจก เปนทระลก ในบางโอกาส เชน

            ตำารายาพเศษ    ของพระเจาบรมวงศเธอ  กรมสมเดจพระปวเรศวรยาลงกรณ  ทรงรวบรวมและ นพนธ  ไว  ซงเคย มผนำามา พมพ แลว เมอป พ.ศ. 2435 ( ร.ศ. 129) กลาวถง ยาทวๆไป และยาอายวฒนะ

            หนงสอวชาแพทยแผนยาไทย     เรยบเรยงโดย  พนโท หมอมเจา กำามสทธ  ผชวยกรมแพทย ในป พ.ศ. 2450 ร.ศ. 126)   ซงอธบายอาการโรค โดยยอ และรส ของยาทเหมาะสมกบโรค  และกลาวถงนำากระสายยา

            ตำาราโรคนทานคำาฉนท     พระยาวชายาบด ( กลอม)  เรยบเรยง และนายพนโท หมอมเจา กำามสทธ  ทรงรวบรวม ขนเปนฉบบใบลาน  ไวไดโดยสมบรณ  ทรงตรวจแกและ นพนธ แตงเตม

57

เนอความ แลวพมพ  ไวเมอป พ.ศ. 2456  แมจะ อานงาย แตเขาใจยาก  ลกษณะ ตำารากคลายกบทกลาวมาขางตน  คอ มลกษณะโรคและยา ทใชเชน เดยว กน 

            ตำาราแพทยสำาหรบบาน    พ.ศ. 2464  โดยนาย รอด บตร  ไดคดเลอกจาก คมภรแพทย แตไมบอกวา จากทใด มาพมพ แจกในงานทำาศพทานขนสพรรณรศม  การคดเลอก กมกคดทวา ด เชน ยาขางแทงทอง  ยาหอม ๆลๆ 

            ตำาราายาพฤฒาแถลง    ของพระยาเกษตร หรญรกษ  พ.ศ. 2464  เปนตำาราสนๆ  แตวามสงทนาสนใจ ประการหนงก คอ  มตำารา ยาแกโรคภาค และสนขบากด  ซงไดอธบายอาการโรคภาค ไววา  เปนโรครายแรง  ตายไดภายใน 12 ชม. ถง 7 วน ยาแก  โรคภาค ใช เปลอกตนสมอพเภกตวเมย ชนดทถกสรา ไมดำา เอามา ตากแหง ทำาผงรบประทาน หรอทา  สวน ยาแกสนขบากด ใช ทองคำาเปลว และ นำามะนาว  ทวานาสนใจ นน เพราะ ในทางตะวนตก  ทานทมความรควรพจารณา วา การรกษา ตามแบบ แผนไทย นน จะเปนไปไดหรอไม เพยงใด  ซงถาเปนไปไมได อยางแนนอน  ตองเตอน ชาวบาน ใหร ไว เพอไมใหเสยงตอชวต

            หนงสอตำารายาไทย    พมพ พ.ศ. 32473  ไดคดเลอกตำารบยา ตางๆ รวม 53 ขนาน มาลงไว  เชนยากำาลงราชสห  ยาธาตบรรจบ  และอนๆ

            ยาตำารบทชอเดยวกน  เชน ยากำาลงราชสห ทปรากฎในตำารา เลมตางๆ  เมอ เปรยบเทยบ ดวยยา ในตำารบ พบวาม แตกตางกนบาง  จะเปนเพราะมการปรบปรงตำารบยาดดย ตดทอนตวยาทไมจำาเปนหรอตวยาทหายากออก  หรอจะเปนเพราะ การคดลอก ตอๆ กน มา อาจคลาเดลอน

58

            หนงสอสภาษตวจตรยง  และตำารายาประจำาบาน     ทพระอตตมมงคล ชยมงคลโล พมพ เปนทระลก ในการเลอน สมณศกด  พ.ศ. 2474  กนำา ตำารายา อายวฒนะ ของ สมเดจ พระบรมวงศ เธอ พระยาปวเรศ วรยาลงกรณ  พระมหาสมณเจา  ซงไดนนำามาฉนเอง  แลวไดผลด  จงนำามาพมพไว

            ตำานานและสรรพคณ ของพชบางชนด    ผเรยบเรยง คอทานเจาคณ สหศกดสนทวงษ พ.ศ. 2481  เปนตำาราทรวบรวม ยาเกรด ทนาสนใจ  โดยพลกแพลงใชเอง แลวไดผล  อาศยทเปนหลานตา ของพระเจาบรมวงศ เธอกรมหลวง วงษาธราชสนท  และ พระวรวงศ เธอพระองคเจาสายสนทวงศ  จงไดรบการถายทอด โดยการบอกเลา ใหทราบถงสรรพคณและตำานานของพช บางชนด เชน  เรองท กรมหลวงวงษาธราชสนท ซงเปนแพทยประจำาพระองค ในรชกาลท 4 เปนผใชเปลอก ซนโคนา กอนผอน ในสยาม ในสมยนน มยาฝรง  คอ  ควนน  ใชอย แตคนไทยไมนยมยาฝรง  แพทยชาวตางประเทศ จงทลแนะนำาใหสงเปลอก     ซนโคนา มาบดเปนผงแลวกใชเหมอนยาไทย  จงนบวาเปลอก ซนโคนา เขามาสประเทศสยาม เปน ครงแรก เมอปลายรชกาล ท 4 และมตำานาน วา ตนยคาลปตส  และนำามนระกำา  เขามาแพรหลาย  ในประเทศสยาม เมอ สมยรชกาลท 5 การใชผกโหมจน  รกษาโรคเบาหวาน  ของพระวรวงศเธอ พระองคเจาสานสนทวงศ  ตามคำาแนะนำา ของจนผหนง  โดยปรงเปนอาหารรบประทาน  กไดผลด  สวน สรรพคณ ของพชบางชนด  เชน  การใชเนอในของวานหางจรเข  ตมนำาตาลกรวดกน  แทนรงนก  ทำาใหชมชน  และมกำาลงดกวารงนก  ใชถวลสง เปนยาแกไอ  จากหวดธรรมดา  และ แกพษกลอย เปนตน

               ตำารายาไทย    เปนอกเลมหนงทพมพอทศ ในงาน ฌาปนกจศพ หมนชำานาญแพทยา ( พลอย  แพทยานนท)  ในป

59

พ.ศ. 2482  ไดคดเลอก ตำารายา เปนจำานวนมากมาลงไว  เชน ยาเขยวหอม  ยาอนทรจกร  ( บางเลมเขยน อนทจกร)  บางเลม  เขยนอนทจกร)  ยาสขไสยาศน  ยาแกไข  ยาแกมกเลอด  ยาดอง  และอนๆ 

            ในป พ.ศ. 2492  ศาสตราจารย นายแพทยสำาราญ  วงศพาห  ไดรวบรวม คดลอกตำารายา จากจารก บนแผนหนออน  ตาม  ผนง ศาลาราย  ของวดราชโอรส  เวนบางแผนท ชำารด หรอ เลอะเลอน จนไมสามารถจะอานได  รวมคดลอกไวจำานวน 55 แผน   เรยกวา " ตำารายาจารกวดราชโอรส "  เนอหาในเลมกลาวถง ลกษณะ โรคและ บอกยาแกซงมหลายขนาน  ใหเลอกใช บางขนาน  มชอตำารบ  เชนยา สงขรศม  ยาสมทรเกลอน ๆลๆ  ยาแตละขนาน มตวยา ตงแต 4 อยาง ถง กวา 40 อยาง  บางขนาน บอก  ปรมาณไวดวย และ บอกวธปรง  วธใช ไวทกขนาน

            หนงสอบทความบางเรองเกยวกบสมนไพร     ของทานศาสตราจารย นายแพทย อวย  เกตสงห  เปนเรองเกยวกบ  ยา กลางบาน ททานเคยใชเอง  และใชไดผลด  โดยแบงตามอาการของโรค  ม  47 ขอ รวมมยา 118 ขนาน  มบางขนาน ทผ  อนบอกให ซงชอถอได  เกอบทกขนาน  เปนยาตวเดยวๆ ไดแก  ยาแกเจบคอ ใหใชหญางวงชาง หรอไพล  หรอเกลอ หรอกำายาน  นอกจากความนำา ทนาสนใจ แลว ยงม คำาเตอน เรองอนตราย  จากการใชยาไทย ไว  ดวย  โดยนายแพทย กรงไกร  เจนพาณชย  ไดคดเลอกหรอเพมเตม  รวมเปน เปน 49  ขนาน  พมพ เมอ พ.ศ. 2522

            ตำารายากลางบาน     รวบรวมโดยพระเทพวมลโมล  ทานไดเชญชวนให พระสงฆ และประชาชนบรจาค  ตำารายา  กลางบาน  ทมสรรพคณชงด  ซงทกขนาน มนามเจาของ ยากำากบไว และรบรองสรรพคณ  ดวยความมนใจ  เพราะเคยใชกบ  ตนเอง หรอใชรกษา ไดผลด มาแลว  พรอมทง บอกขอแนะนำา  ในการใช  ( ลกษณะกา

60

รวบรวม เชนน เหมอนเมอครงรชกาล  ท 3  และรชกาลท 5 ทโปรดๆ ใหรวบรวม พระคมภร) ตำารายากลางบานน  พมพครงแรก เมอป พ.ศ. 2524 ม 244 ขนาน  พมพ ครงท 2 ม  299 ขนาน  โดยไดรวบรวมยา หลายๆขนาน  ทบำาบดโรคเดยวกนไวดวยกน  เชน ยาแกโรคบด ม  8 ขนาน  ยาแกไข  ทบระด ม 1 ขนาน  ยาแกไขมาลาเรย  ม 1 ขนาน  ๆลๆ  การทมหลายขนาน เพอใหเลอกใช ไดเหมาะสม  กบทองถน  ใน ตอน  ทายเลม ม นามานกรมสมนไพร  ( ตำารายากลางบาน)  โดยบอกชอ พช ทเรยกกนทง 4 ภาคของไทย 

61