การเกดระบบทนนยมในภาคใตกบการสญสลายระบบเศรษฐกจชมชน

ระบบเกลอและผอนย

ชสทธ ชชาต

เกลอ หมายถง เพศชาย หรอ หญงกไดในวยเดยวกน ซงมไดเปนเครอญาต และตง

ถนฐานในระบบนเวศทแตกตางกนมารวมกน เปนเพอนรก โดยมพอแมของทงสองฝายยอมรบ

เปน “บตร” เหมอน “บตร” ของตนเอง

การผกเกลอ เกดจากพอแมทงสองฝายเปนคนจดการตงแตวยเดก หรอทงคสมครใจ

“เกลอ” ตางจากเพอน เพราะเกลอ “ยงกวาเพอน”

เกลอ เปนวฒนธรรมชมชนทพบเหนทวไปในภาคใต ตงแตชมพร ถงสงขลา หรอบางครง

ชาวไทยพทธ กเปนเกลอกบไทยมสลมในจงหวดปตตาน ยะลา และนราธวาส

ปจจบนกลางพทธศตวรรษท 26 เกลอแทบจะหมดสนแลว เกลอ เกา ๆ อาจยงมชวตอย

แตกไมไดตดตอซงกนและกน

ดงนน เกลอ จงเปนวฒนธรรมชมชนทสญสลายไปตามกาลเวลา

ทาไม เกลอ จงสญสลาย พทธศตวรรษท 26 จงเปนเรองทนาศกษาอยางยง ดวย

เหตผลดงกลาวแลว จงไดศกษาวฒนธรรมชมชน เกยวกบเรองเกลอ

เกลอ

วตถประสงค

1. เพอศกษาบรบทของชมชนททาใหเกดเกลอ

2. เพอศกษาสถานภาพ และบทบาทของเกลอ

3. เพอวเคราะหวา ทาไม เกลอ จงสญสลายในตนพทธศตวรรษท 26

ขอบขายของเนอหา

1. ขอบ ขายของ พ น ท เจ าะ ล ก เก บ ต วอ ย าง เฉพ าะใน พ น ท จ งห วด

นครศรธรรมราช แตกโยงใยไปยงจงหวดอน ๆ ในภาคใต ทเกยวของกบเกลอ ระยะเวลาตงแต

พ.ศ. 2398 – พ.ศ. 2520 อยางไรกตามเกยวกบเรองวฒนธรรม การสะสมของกาลเวลาจนตก

ผลก เปนสงสาคญ

2  

วธการศกษา

ศกษาขอมลจากการอานเอกสาร การสมภาษณโดยตรง จากตวผศกษา การ

สงเกต และจากประสบการณตรง

โดยท ผ ศกษาเปนผให ขอมลสาคญ (Key Informant) รวมกบบคลอน ๆ แลว

ตรวจสอบขอมลเชงคณภาพแบบสามเสา ตอจากนนกวเคราะห และสงเคราะห เพอเสนอขอมล

ในเชงพรรณนาวเคราะห

จากขอบขายของเนอหาดงกลาวแลว การคนพบลกษณะของวฒนธรรมชมชนใน

อดตทเพงจางหายไป อาจพฒนา ปรบเปลยน เพอรอฟน ผลตซา วฒนธรรมชมชนขนมาใหม

ในการสรางชมชนใหเขมแขง ภายใตบรบทของสงแวดลอม และระบบนเวศบนพนฐานทเหมาะสม

กบชมชน เพอปองกน “วฒนธรรมแบบนาเขา” อนจะนาใหชมชนเปลยนแปลงไปอยางเลอนลอย

ชมชนควรเปลยนแปลงบนพนฐานประวตศาสตร และวฒนธรรมของชมชน โดยการผสมผสาน

อยางกลมกลนกบนวตกรรม หรอเทคโนโลยใหมจากภายนอก เพอใหสงคมใหมกาวหนาไปอยาง

มนคง ยงยน และเทาทน

แนวคด (Thought) ทเกยวของ

แนวคดทเกยวของในการศกษา ประกอบดวยหวขอตอไปน

1. แนวคดเกยวกบวฒนธรรม

2. แนวคดเกยวกบเศรษฐกจชมชน หรอวฒนธรรมชมชน

3. ภมสงคมของนครศรธรรมราช

วฒนธรรมหลวงและวฒนธรรมราษฎร

นยามศพทของวฒนธรรมในทางวชาการใหความหมายคลายคลงกน แตนยาม

ศพทวฒนธรรมในทางการเมองอาจแตกตางกน จากนยามศพททางวชาการบาง เชน พ.ร.บ.

วฒนธรรมแหงชาต พ.ศ. 2485 ไดใหความหมายวา วฒนธรรม หมายถง ลกษณะทแสดงความ

เจรญงอกงาม ความเปนระเบยบ ความกลมเกลยวกาวหนาของชาต และศลธรรมอนดงามของ

ประชาชน

3  

Encyclopedia of Social Science ไดนยามวา วฒนธรรม คอ มรดกของสงคม

เปนลกษณะเฉพาะในการดารงชวตของกลมคนทมาอยรวมกน และไดมการเปลยนแปลงใหเจรญ

ตามยคสมย

เอดเวรด บ ไทเลอร (Edward B. Tylor) ไดนยามวา วฒนธรรม คอสงทงหมดทม

ลกษณะซบซอน ซงรวมทงความร ความเชอ ศลปะ จรยธรรม ศลธรรม กฎหมาย ประเพณ

และความสามารถอน ๆ รวมทงอปนสยตาง ๆ ทมนษยไดมาโดยการเรยนร จากสมาชกของสงคม

(http://kb.psu.ac.th/psukb/bitstream/2010/6194/15/chapter2pdf)

วฒนธรรมหรอวธการดาเนนชวต (The Way of Life) ของมนษยในสงคม จดแบง

ออกเปน 2 ประเภท คอ วฒนธรรมทางวตถ (Material Culture) และวฒนธรรมทางจตใจ (Non-

Material Culture) หรอวฒนธรรมทางรปธรรม และวฒนธรรมนามธรรม วฒนธรรมทงสอง

ประการผสมผสานกลมกลนซงกนและกน ดวยความงาม คณคา ศกดศร ความเชอ หรอสงอน

ๆ ในดานจตใจ ผสมผสานในดานวตถ ซงมรปทรง แตมความศกดสทธ ความงาม และคณคา

UNESCO ไดแบง “มรดกวฒนธรรม” ออกเปน 2 สวนคอ มรดกวฒนธรรมท

จบตองได (Tangible Culture Heritage) เชน โบราณสถาน ศลปวตถ ฯลฯ และมรดกวฒนธรรมท

จบตองไมได (Intangible Culture Heritage) เชน ภมปญญา ทรพยสนทางปญญา ระบบคณคา

ค ว า ม เ ช อ พ ฤ ต ก ร ร ม แ ล ะ ว ถ ช ว ต (อ ม ร ร ต น เ ท พ ก า ป น า ท ใ น

http://www.culture.go.th/study.php?yyy=2548MM=5dd=16)

โรเบรด เรดฟลด(Robert Redfield) นกมานษยวทยา สงคมวทยา ไดจดแบง

วฒนธรรมออกเปน 2 ระดบ คอ วฒนธรรมหลวง (Great Tradition) และ วฒนธรรมราษฎร

(Little Tradition) (http://www.academia.edul. . . Great_Tradition_and_Little_Tradition_Reconsid.)

วฒนธรรมหลวง เปนวฒนธรรมกระแสหลกของชาต เปนเอกลกษณ คนสวนใหญยอมรบและ

ปฏบตทงในดานนามธรรม และรปธรรม แตวฒนธรรมราษฎร เปนวฒนธรรมเฉพาะทองถน

หรอเฉพาะหมชน เชน ชนกลมนอยของชาต

อยางไรกตาม คนในชาตยอมมวฒนธรรมทงสองอยางควบคกนเสมอ แตเวลาใน

การใชวฒนธรรมในวถชวตอาจแตกตางกน

วฒนธรรมราษฎร หรอวฒนธรรมทองถน บางครงถกมองวาดอยกวาวฒนธรรม

หลวง จนถกเรยกวา วฒนธรรมของคนชายขอบ หรอคนหางไกลจากศนยกลางของความเจรญ

4  

ในบทความเรองน ยอมรบวา วฒนธรรมคอวถชวตทเปนมรดกของสงคม ทง

นามธรรม และรปธรรม วฒนธรรมเปนสรรพสงทไมหยดนง ยอมปรบปรง เปลยนแปลง เกด

ใหม หรอสญสนตามบรบทของสงแวดลอมทางธรรมชาต และทางสงคม วฒนธรรมมทงการ

นาเขาจากสงคมภายนอก หรอเกดจากสงคมภายใน แลวมการผสมผสาน ยอมรบหรอปฏเสธ

คอมทงความกลมกลน และความขดแยงในสงคมหนง ๆ ยอมมทงวฒนธรรมหลวง และ

วฒนธรรมราษฎร หรอวฒนธรรมชาวบาน

แนวคดเกยวกบเศรษฐกจชมชน หรอวฒนธรรมชมชน

ในระหวาง พ.ศ. 2520-พ.ศ. 2550 มนกวชาการหลายคนทคนควาวจยเกยวกบ

เศรษฐกจและวฒนธรรมชมชน หรอวฒนธรรมชาวบานและมผลงานตอเนองอยางสมาเสมอ ใน

การนาทฤษฎประสานกบสภาพความเปนจรงในสงคมชาวนาไทย มใชเปนงานวชาการเชงทฤษฎ

อยางเดยว นกวชาการกลมน ไดแก (บางทานมตาแหนงทางวชาการ แตผเขยนไมไดเขยน

นาหนาชอหมดทกคน)

ดร.กาญจนา แกวเทพ

ดร.กนกศกด แกวเทพ

ศ. (เกยรตคณ) ดร.ฉตรทพย นาถสภา

ดร.ชยนต วรรธนะภต

บาทหลวงนพจน เทยนวหาร

นายแพทยประเวศ วะส

ศ.ดร.ยศ สนตสมบต

พรพไล เลศวชา

ศรศกร วลลโภดม

ดร.สนท สมครการ

ดร.สเทพ สนทรเภสช

ศ.สวทย ธรศาสวต

5  

ศ.สธวงค พงคไพบลย

ดร.เสร พงคพศ

ดร.อคน ระพพฒน

ศ.ดร.อานนท กาญจนพนธ

นอกจากน ยงมนกวชาการในรปแบบของนกพฒนาชมชน หรอนกวชาการทให

“ศาสตรบรสทธ” แตไมประยกตกบสงคมไทย ในเชงเศรษฐกจ วฒนธรรมชมชน

ในสวนของนกวชาการ นกพฒนา หรอผใชทฤษฎประสานกบภาคปฏบต และ

คดคนวธการใหม ซงเหมาะสมกบเศรษฐกจชมชน หรอชมชนชาวบาน มหลายทานทประสบ

ผลสาเรจ เชน บาทหลวงนพจน เทยนวหาร

ประยงค รณรงค

บารง บญปญญา

วนวร จะน (ดรายละเอยดใน ฉตรทพย นาถสภา และวนวร จะน, บก.2555)

ในจานวนนกวชาการเชงเศรษฐกจ และวฒนธรรมชมชนดงกลาวแลว ขอ

ยกตวอยางแนวคดของ ศ.(เกยรตคณ) ดร.ฉตรทพย นาถสภา ซงเปนอาจารยของผเขยน และ

ใกลชดมากทสด

งานวชาการยคเรมตน (พ.ศ. 2511- พ.ศ. 2520) ของ ดร.ฉตรทพย นาถสภา เปน

งานวชาการดานรฐศาสตร และแนวคดทางเศรษฐกจ การเมอง เชงวเคราะหทฤษฎตะวนตก

มากกวาแสดงขอเทจจรงในสงคมไทย งานสวนมากจดพมพโดย สานกพมพไทยวฒนาพาณชย

ซงเปนสานกพมพงานวชาการทโดงดงในยคนน

ระยะลงสประวตศาสตรเศรษฐกจไทย และววฒนาการเศรษฐกจหมบานไทย

(พ.ศ. 2521 – พ.ศ. 2530) ความผนแปรทางวชาการนเกดขน เมอ ดร.ฉตรทพย นาถสภา ได

เปนอาจารยพเศษสอนวชาประวตศาสตรเศรษฐกจในระดบปรญญาโททจฬาลงกรณมหาวทยาลย

และไดศกษาเอกสารชนตนจากหอจดหมายเหตแหงชาต ในระยะนทาให ดร.ฉตรทพย นาถสภา

ตองเดนทางเขาสหมบานในประเทศไทยหลาย ๆ ครง เพอเขยนงานวจย

6  

ในระยะเวลาดงกลาวแลว ไดผลตงานซงเปนรากฐานของเศรษฐศาสตรการ

เมองไทยทสาคญทสด รวมกบนกวชาการคนอน ๆ 2 เลม คอ “The Political Economy of Siam

1851 – 1910” (ค .ศ . 19 78 ) แล ะ The Political Economy of Siam 1910-1932 (ค .ศ . 19 8 1 )

นอกจากนกยงมงานวชาการอกหลายเลมเกยวกบเศรษฐศาสตรกบประวตศาสตรไทย โดยเนน

เศรษฐกจหมบาน

หลงจากป พ.ศ. 2528 – 2534 ไดศกษาประวตศาสตรชมชนหมบานเปรยบเทยบ

ตอจากนนกไดเนนความสาคญของวฒนธรรมชมชนเชงประวตศาสตรมากยงขน จากป พ.ศ. 2540

ถงปจจบน ไดศกษาทฤษฎทสนบสนนเสนทางเศรษฐกจชมชน และรวมวจยเศรษฐกจ วฒนธรรม

ชมชนเปรยบเทยบทงในประเทศไทย และกลม “ไท” นอกราชอาณาจกรไทย

กอนอธบายถงแนวคดเกยวกบเศรษฐกจชมชนของ ศ.(เกยรตคณ) ดร.ฉตรทพย

นาถสภา ขอยกตวอยางแนวคดของนกวชาการไทย 2 ทาน ทมอทธพลตอแนวความคดของ ดร.

ฉตรทพย นาถสภา พอสมควร คอ อาจารยสภา ศรมานนท และบาทหลวงนพจน เทยนวหาร

ดร.ฉตรทพย นาถสภา ไดสรปแนวคดหลกของ อาจารยสภา ศรมานนท วา

“วพากษรฐศกดนา และทนขณะเดยวกนศกษาทาความเขาใจชวตทถกเอารดเอา

เปรยบของผคนสามญ หาทางเชดช พลกฟนชวตของผคนสามญ สรางใหเกดสงคมใหมทม

พนฐานบนความเปนจรงของชวต และความใฝฝนของคนจานวนมากน คอเปนระบบเศรษฐกจและ

วฒนธรรมของสามญชน เปนระบบทสมาชกรกใคร ชวยเหลอซงกนและกน รวมมอกนแทนการ

แขงขนและเอารดเอาเปรยบ” (ฉตรทพย นาถสภา, 2544 : 17)

ดร.ฉตรทพย นาถสภา ไดกลาวแนวคดของอาจารยสภา ศรมานนท ตอไปอกวา

“แนวคดหลกของทานอาจารยสภาคอทาความเขาใจระบบเศรษฐกจและวฒนธรรมของชาวบาน

ธรรมดา สภาวะอดตและปจจบนทระบบนถกเอารดเอาเปรยบจากรฐและทน และพยายามสราง

สงคมไทยใหมทพลกฟนระบบของชาวบานกลบเปนระบบหลก ยดโยงระบบเศรษฐกจใหมดวย

วฒนธรรม พงพาอาศยกนเองและนาใจของชาวบานแทนปจจยอานาจและเงน เปนระบบทรฐและ

ทนตองเคารพและฟงเสยงชาวบานสามญ เปนแนวคดเศรษฐศาสตรทผกพน มพนธะและอยฝาย

สามญชน นคอแนวคดทพวกเราชาวเศรษฐศาสตรการเมองเรยนรและสบทอดจากทานอาจารย

สภา ปวารณาตวทจะขอเปนทายาทางความคดกลมหนงของทาน” (ฉตรทพย นาถสภา, 2554 :

18)

7  

แนวคดของบาทหลวง นพจน เทยนวหาร ผใกลชดสงคมชาวนา ชาวเขา

ในภาคเหนอ สรปได 2 ประการ คอ

ความคดของบาทหลวงนพจนอาจสรปได 2 ประการ คอ (1) ชมชนมวฒนธรรม

ของตนอยแลว วฒนธรรมนใหคณคาแกความเปนคนและแกชมชนทมความผสมกลมกลน

(Harmony) (2) วฒนธรรมชมชนเปนพลงผลกดนการพฒนาชมชนทสาคญทสด จะใชเปนประโยชน

ไดเมอมการปลกใหสมาชกแหงชมชนมจตสานกรบรในวฒนธรรมของตนนน

ชมชนมวฒนธรรมของตนอยแลว คอมระบบคณคาทรวบรวมมาไดจาก

ประวตศาสตร เปนบทสรปของความคดและการปฏบตของชมชนนน ๆ เปนวถชวตและทศทางของ

การพฒนาของชมชนทชาวบานสรปขนมา แกนกลางของวฒนธรรมชมชนคอการใหความสาคญ

แกความเปนคน และแกความผลมกลมกลน (Harmony) กนในชมชน การทชมชนหรอหมบานอย

มาไดเปนเวลาชานาน เพราะวามความผสมกลมกลนกนในชมชน

บาทหลวงนพจนเชอวา วฒนธรรมชมชนยงคงอยเพราะชมชนมกลไกการผลตซา

(Reproduction) ทางวฒนธรรม ซงแมวาจะมปจจยใหมเขามา สงเดมกยงอย และเมอปฏบตไป

นานเขากกลายเปนพธกรรม คงอยคกบชมชนตลอดเวลา ยาวนาน บาทหลวงนพจนยนยนวา

“เราจะตองยนบนฐานของการวเคราะหสงคมทเปน Harmony ใครกตามททาใหสงคมหมบานเปน

Disharmony เปนคนบาป และเขามกระบวนการททาให Disharmony นนตองมการกลบคนดกน

ตองมการทาพธทจะตองแกไขใหได การใหอภยคนดกน...ใหมความเปนหนง ชวยเหลอซงกนและ

กน... จดตรงนเรมเปนฐานใหม ซงเราตองปรบฐานของการวเคราะหสงคมของเรา และมนจะ

เปลยนเคาโครงของการทากจกรรมมากมาย” (ฉตรทพย นาถสภา, 2534 : 207-208)

จากการทผเขยนไดทางานพฒนาสงคมในภาคเหนอ รวมกบบาทหลวงนพจน

เทยนวหาร ในระหวางพ.ศ. 2535 – 2536 และหลกจากนนกไดประสานงานวชาการกบกลมของ

ทานอยางสมาเสมอ บาทหลวงไดใหแนวคดและใชหลกการพฒนาวา

“การพฒนาตองยนอยบนรากฐานของประวตศาสตร และวฒนธรรม” ดงนน

หากพฒนาตองศกษาประวตศาสตร และวถชวตของชาวบานในแตละชมชนทแตกตางกน

นกพฒนาตองรวมกนวเคราะห และทาใหชาวบานมจตสานกทแจมชดในวฒนธรรมของเขา เพราะ

สงทชาวบานปฏบตมาชานานนน นานเขากลายเปนเรองของจตใตสานก คอลมไปวาทาอยางนน

เพราะอะไร (บทสรป แนวทางพฒนาสงคมของบาทหลวงนพจน เทยนวหาร, ป 2535, 2536)

8  

บารง บญปญญา (ฉตรทพย นาถสภา, 2534 : 210-212) นกวชาการอสระและ

นกพฒนาชมชน ไดยอมรบในเรองวฒนธรรม 2 กระแส กระแสหนงเรยกวา วฒนธรรมชาวบาน

อกกระแสหนงคอ วฒนธรรมทนนยม

วฒนธรรมชาวบานมความเปนอสระจากวฒนธรรมของคนชนกลางและของคน

ชนสง สมพนธกบวถชวตทผกพนอยกบธรรมชาต อยกบการใชแรงงานและชมชนเครอญาต

ชมชนหมบาน “เปนรปแบบของสงคมทมอายยนนานมากกวาเพอน ไมวาธรรมชาตขางนอกจะ

เปนอยางไร จะเปลยนแปลงไปเชนไร ความเปนหมบานหรอเปนชมชนคงทนมาเปนเวลาหลาย ๆ

รอยป สหารอยป มความเปนผทสบชวงกนมาเปนเวลาอนยาวนาน ลกษณะเชนนคอ ลกษณะท

เรยกวามนเปนสงคมในตวของมนเอง ฉะนนเมอเราคดถงจดนทสงคมเปนตวของตวเองมานาน

เชนน กแสดงวาตองเปนสงคมทมเศรษฐกจ สงคมวฒนธรรมทเปนอสระ”

บารงจงเสนอใหเปลยนแนวทางพฒนาใหม ใหชาวบานกลบไปพงตวเอง

เลยนแบบทเคยทามาในอดต เรมจากเปนตวของตวเองในทางความคด มองเหนเอกลกษณแหง

ตนเอง

สวนทสอง วฒนธรรมทนนยม ชอนเรยกตามระบบเศรษฐกจทนนยม ซงเขาส

สยามประเทศครงแรกในกลางครสตศตวรรษท 19 เรมตนในป พ.ศ. 2398 (ค.ศ. 1855) ระบบ

เศรษฐกจทนนยม จงเปนสวนของสวนเมอง คอ เศรษฐกจของรฐ ของนายทน ระบบการคลง

ของรฐ เปนระบบการผลตเพอผลกาไร ใชเทคโนโลยหรอระบบการผลตแบบกาวหนา สงคม

ชาวนาหรอผยากไรในเมอง กลบกลายเปนแรงงานรบจาง ทางานตามระบบของเวลา จงตอง

สญเสยสงคมเครอญาต แบบพงพงองกนดวยไมตรจต วฒนธรรมทนนยม นอกจากแตกตางจาก

วฒนธรรมชาวบานแลว ยงเปนตวกดกรอนวฒนธรรมชาวบาน

ในทรรศนะของผเขยน

“วฒนธรรมทนนยม จงเปรยบเหมอนสนมโลหะทคอยกดกรอนโลหะใหผพง ถา

โลหะไมมสงปองกน”

แนวคดในเรองชมชนชาวบานเปนอสระ พงตนเองได เปนแนวคดทตรงกบ

นกพฒนาอกหลายคน เชน งานเขยนของ บญเพรง บานบางพน กลาววา

9  

กจกรรมทเราทาอยนหลกใหญกเพอผลประโยชนของคนอนเทานน อนเปนการ

ยอมรบเปาหมายเศรษฐกจแหงชาตมาทาลายเศรษฐกจชมชน ชาวบานควร “ทาแตพอกน” เปน

หลก ทาการผลตในขนาดทเหมาะสม ใชแรงงานในครอบครวเปนหลก “สลดพนธนาการแหงการ

พงพา พนธนาการแหงระบบตลาด กลบไปสการพงตวเองใหได” แม ณ ระดบประเทศกควรม

นโยบายพงตวเองภายในประเทศดวยเหมอนกน คอเปลยนวตถประสงคจากการผลตเพอสงออก

เปน “การผลตใหทกคนไดมกนมใช...แลวคอยเอาสวนทเหลอสงออก” (บญเพรง บานบางพน.

2527 : 70-74)

จากอาจารยสอนเศรษฐกจการเมอง สประวตศาสตรเศรษฐกจ แตเมอไดออก

สมผสหมบาน พบประสบการณจรงทกภมภาคของประเทศไทย ไดแลกเปลยนความคดเหนกบ

นกวชาการ นกพฒนาในพนท จงมสวนอยางยงในการเปลยนแนวคด มมมอง และวธการศกษา

ของ ดร.ฉตรทพย นาถสภา จากนกวชาการซงแนน แนวคดตะวนตกสแนวคดไทย บนพนฐาน

ของทฤษฎผสมผสานกบประสบการณตรง

แนวคดเรองวฒนธรรมชมชนของ ดร.ฉตรทพย นาถสภา

ฉตรทพย นาถสภา กลาววา ในหวของการศกษาดานประวตศาสตรวฒนธรรม

วา วฒนธรรม ม 2 สวน คอ สวนของรฐ และสวนของหมบาน

วฒนธรรมม 2 สวน คอ สวนของรฐและสวนของหมบาน วฒนธรรมซงเปน

โครงสรางสวนบนเปนสงกาหนดเศรษฐกจและการเมอง เศรษฐกจและการเมองกเปนตวกาหนด

วฒนธรรม คอ มนตางกาหนดซงกนและกน ตวอยางเชน ฐานทแขงแกรงของระบบราชการ คอ

ความเชอเรองเจาคนนายคน หรอฐานทแขงแกรงของรฐแบบเอเชย คอ ศาสนาแบบพธกรรม ซง

จรรโลงใหรฐแบบเอเชยคงอยได แตในสงคมหมบานอยไดเพราะระบบเศรษฐกจทเลยงตวเองและ

เพราะเชอในความเปนญาตพนอง เชอในผปยาตายายเดยวกน เชอความเปนอนหนงอนเดยวกน

ของหมบาน ซงอยไดเพราะวาจตทถอวาชมชนมเอกลกษณทผกพนอยดวยกน ดงนน สงคมทอย

กนไดไมเฉพาะการจดตงองคกรทางสงคมเทานน แตเปนเรองของอดมการณและคณคาดวย และ

นนกคอวฒนธรรม (ฉตรทพย นาถสภา, 2548 : 53)

ในเรองความหลากหลายทางวฒนธรรมของสงคมชาวบาน ไดใหแนวคดใน

การศกษาไววา

10  

การศกษาสงคมจะตองศกษาวฒนธรรมควบคกนไปดวย เชน เรองการกนอย

การแตงกาย การละเลน การรนเรง ความเชอตาง ๆ สงเหลานมอทธพลตอการศกษาสงคมมาก

สงคมเปนเรองของการจดองคกร วฒนธรรมเปนเรองอดมการณทมอยในองคกรนน ๆ ดงนน

สงคมจะรวมเขาดวยกนไดจะตองมคณคาของวฒนธรรมเหลานนทไดรวบรวมเขาไวดวยกน โดยให

คาอธบายวา ทาไมถงชอบทจะทาอยางนนอยางน

ในสงคมของชาวบาน ทมหลายสวนหลายวฒนธรรม เชน บางแหงเปนพวกลาว

โซง บางแหงเปนพวกลาวพวน บางแหงเปนพวกมอญ ความแตกตางทางดานวฒนธรรมทาให

ระบบคดไมเหมอนกน พธกรรมไมเหมอนกน ระบบความเชอไมเหมอนกน การดาเนนกจกรรม

ของสงคมกไมเหมอนกน แตถามองดในภาพกวาง มองจากขางนอกกจะเหนวาเปนหมบาน

เหมอน ๆ กน แตถาไดเขาไปสมผสถงหมบานแลวกจะรวา แตละหมบานมวฒนธรรมทแตกตาง

กน เชน เรองของความเชอ ถาพดวาสงคมพทธเปนการมองขางบนในระดบรฐ ถาในระดบ

ชาวบานเราจะเหนการประสานความเชอพนบาน เชอเรองผ เรองบรรพบรษ โดยผสานความเชอ

เหลานกบศาสนาพทธ (ฉตรทพย นาถสภา, 2548 : 54-55)

สงคมไทยมสองสวน มสองระบบทซอนทบกนอย คอสวนบนเปนระบบทนและรฐ

และสวนลางเปนระบบชมชน มความสาคญมาก เพราะเปนพนฐานทางทฤษฎของการใหคณคา

และความสาคญของระบบชมชน เปนการปฏวตทางวชาการของการศกษาสงคมศาสตรและ

มนษยศาสตรในเมองไทยเลยทเดยว เปนการเรมยอมรบความเปนจรงทวาสวนชมชนทองถนม

ตวตนดารงอย เปนอกวงเขตเศรษฐกจและวฒนธรรม ซงตางจากทนและรฐเปนการเรมยอมรบ

สถาบนหลกของประชาชนธรรมดา คอชมชนหมบานและเครอขาย อนประกอบเปนเขตทองถนซง

อาจมวถวชวต และเสนทางชวตของตนเองระดบหนง อกทงเปนการวพากษรฐและระบบทนใน

ประวตศาสตรไทย วาหางเหนและเอารดเอาเปรยบสวนชมชน ไมไดสรางขนจากพฒนาการของ

ชมชน ยงไมเปนตวแทนแทของประชาชน (ฉตรทพย นาถสภา, 2544 : 128)

การมองเศรษฐกจชมชน ตองมองตางมมจากเศรษฐกจทนนยม หรอมองตางมม

จากแนวคดของมารซส เศรษฐกจชมชนไมมวนลมสลาย แตอาจปรบเปลยน พลงในการผลต

และความสมพนธทางการผลตใหม เพอความอยรอด ในการตอสกบภยคกคามของระบบทนนยม

เกยวกบเรองน ดร.ฉตรทพย นาถสภา ไดใหเหตผลทางวชาการเพมเตมวา

ตามแนวคดของเศรษฐกจชมชน ชมชนเปนตวของตวเอง และมพลวตของตวเอง

มความสามารถทจะอยรอดดวยตวเองได พฒนาได มเสนทางชวตของตวเอง การมองแบบนตาง

11  

จากการมองแบบทนนยม และแตกตางจากการมองแบบมารกซส ทงแนวคดทนนยมและแนวคด

มารกซสมองวา เศรษฐกจชมชนเปนเศรษฐกจรอวนตาย ไมชาไมนานจะถกผนวกรวมเปนสวน

หนงของระบบทน ระบบชมชนจะสญสลาย แตละสวนของชมชนจะกลายเปนสวนเสยวของระบบ

ทน แรงงานครอบครวกลายเปนแรงงานรบจาง ครอบครวและเครอขายครอบครวจะสญสลายสน

มนษยแตละคนกลายเปนแรงงาน เปนเพยงปจจยการผลตหนงของระบบทน แตผทเชอใน

เศรษฐกจชมชนไมเหนอยางนน พวกเขาเชอวาครอบครวและชมชนมพลงและจะสามารถรกษา

ระบบของตวเองไวได เพมผลตภาพการผลตไดและพฒนาได ระบบทนนยมพฒนามานานแลว

แตระบบชาวนาและหตถกรกยงคงดารงอยอยางกวางขวาง โดยเฉพาะในประเทศกาลงพฒนา

ไมไดกลายเปนฟารมขนาดใหญ และในประเทศทพฒนาแลวเอง (ฉตรทพย นาถสภา, 2544 :

100-101)

จากแนวความคดเรอง วฒนธรรม สรปสาระสาคญไดวา วฒนธรรม คอ วถ

ชวตของบคคลทเปนมรดกของสงคมทไดรบการถายทอดกนมา วฒนธรรม แบงออกเปน 2

ประเภท คอ วฒนธรรมทเปนรปธรรม กบวฒนธรรมทเปนนามธรรม ทงสองอยางผสมกลมกลน

กน ภายใต ความเชอ คณคา ศกดศร ความงามและลกษณะของนามธรรมอน ๆ ทเกดจาก

จตใจของมนษย

วฒนธรรม แบงออกเปน 2 ระดบ คอ วฒนธรรมกระแสหลก อาจเรยกวา

วฒนธรรมหลวง วฒนธรรมของประเทศ หรอวฒนธรรมทนนยม สวนวฒนธรรมกระแสรอง คอ

วฒนธรรมชาวบาน วฒนธรรมราษฎร หรอวฒนธรรมชมชน

สาหรบแนวคดในการศกษาเรองน ไดยอมรบนยามศพทของวฒนธรรม และ

ยอมรบระดบของวฒนธรรม 2 ประเภท คอ วฒนธรรมทนนยม ซงเปนวฒนธรรมกระแสหลก

กบวฒนธรรมชมชน ซงอยรวมกนในสงคมหรอรฐแตอยกนคนละสวน สวนหนงอยในเมองหรอ

ศนยกลางของรฐ แตอกสวนหนงอยนอกเมอง หรอชนบท ซงเปนชมชนหางไกลจากกลไกของรฐ

อยางไรกตาม แนวการศกษาเรองน ยอมรบในปรากฏการณการเปลยนแปลง

ของวฒนธรรม อนเนองมากจากผลกระทบของบรบทสงแวดลอมทมาจากภายนอก บางครงทาให

วฒนธรรมในชมชนตองสญสน ปรบเปลยน ตอส เพอความคงอย แตรปแบบภายนอกอาจ

เปลยนแปลงไป ดงนนรปแบบทเกดใหม ยอมมพนฐานเดมของบรบทของสงแวดลอมเกา

12  

วรรณกรรมทเกยวของ

อาคม เดชทองคา (2544) ไดวจย เรอง ผกโยด (วถและพลงของการผกเกลอ

ผกดอง และขนบนยมอปถมป) โดยการสนบสนนของสานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.)

วตถประสงคของการวจย เรองน ตองการทราบเรองราวตอไปน 1) เพราะเหตใดทคนชายขอบ

รอบทะเลสาบสงขลาจงตองผกเกลอ และผกดอง 2) วธการในการผกเกลอ ผกดองเปนอยางไร

3) พลงและอานาจของการผกโยดโดยการผกเกลอ ผกดองเปนเชนไร และไดนาไปใชเพอสงใด

ในทางกลบกนถาไมมการผกเกลอ ผกดองกนไวจะเกดสงใดขนในสงคมแบบ “อโคจร” ของผคน

ชายขอบรอบทะเลสาบสงขลาในขณะนน (รชสมยของร.4-ร.5) 4) มเหตปจจยใดทาใหคนชายขอบ

รอบทะเลสาบสาบสงขลาตองลดราการผกโยดโดยการเปนเกลอ เปนดองและอปถมภกนจนสญ

ยานเสยโยดในเวลาตอมา (2544) และ 5) ทามกลางความเปนจรงทมอยในปจจบน (2544) คอ

การดารงอยแบบแยกสวนทมหวโยด ยานและใยอยเบองหลง ภาครฐ หรอทกสวนทเกยวของจะ

ดาเนนนโยบายเพอการพฒนาอยางไร

พนทในการศกษา คอ 3 จงหวดชายขอบรอบทะเลสาบสงขลา ประกอบดวย

จงหวดนครศรธรรมราช พทลง และสงขลา ในดานเนอหา ประกอบดวย เปดตาราหาหวโยด

กลาวถงทฤษฎและแนวคดในการพงพง พงพา ระบบอปถมภ และบรบทของพนท สาวผานหา

โยด คอการสบเสาะแสวงหาการผกมตรผกโยด พลงและอานาจของยานและโยด บทสดทายวา

ดวยการสญเสยยาน สญเสยโยด

ผลการวจยพบวา ภายใตเงอนไขทางเศรษฐกจ สงคม และการเมองการ

ปกครองในสมยรชกาลท 4-6 แหงกรงรตนโกสนทร ปลายพทธศตวรรษท 24- กลางพทธ

ศตวรรษท 25 (กลางศตวรรษท 19- ตนครสตศตวรรษท 20) ประเทศไทยไดปรบเปลยนทง

ระบบเศรษฐกจ การเมอง การปกครอง และสงคมวฒนธรรม กระแสวฒนธรรมหลวง หลงไหล

เขาสวฒนธรรมราษฎร หรอวฒนธรรมชมชน ทาใหชมชนปรบตวไมได เกดปญหาทงทางดาน

เศรษฐกจ การเมอง และวฒนธรรม เพราะบางครงระบบนเวศทางธรรมชาตทตางกน ทาใหเกด

การแลกเปลยน หรอการคาทางเรอ บรเวณรอบทะเลสาบสงขลา และเกดวฒนธรรมเกยวกบ

“ยานและโยด” ขน เพอพงพงองกนในเรองผลผลต ในบางกรณกผกยาน ผกโยดดวย ขาวกน

บาตร คอสงบตรหลานมาเปนเดกวด เพอใหเลาเรยนหนงสอ หรอกรณการผกโยด ผกเกลอ

ของเจาของชางรายใหญ ใน 3 พนท คอ ตระกลภรภกด แหงบานโรงชาง จงหวดพทลง หน

ศรแกว แหงบานรองชาง สราษฎรธาน กบ ขนพบน แหงนครศรธรรมราช

13  

การผกเกลอ ผกดอง เปนกลยทธอยางหนงในการสรางบารม และความยงใหญ

กอใหเกดความยาว (ยาน) และความใหญ (ปกแผน มนคง)

อยางไรกตาม ชมชนใดทปรบตวไมได เพราะสภาพเศรษฐกจและปจจยการผลต

ไมเพยงพอ หรอปฏเสธอานาจใหมของรฐ กกลบกลายเปนโจร เชน กรณของดา หวแพร และ

รง ดอนทราย

เมอบรบทของสงคมเปลยนแปลงไป ความจาเปนของยานและโยดลดนอยลง

ตามการปรบตวของชมชน ในทสดบางกรณกเกดการ “สญยาน เสยโยด” เชน กรณความ

ขดแยงระหวางคเกลอรนลก ซงสบตอการเปนเกลอจากรนพอ จนเกดความหวาดระแวง

บาดหมาง กลายเปนคพยาบาทของเกลอรนลก จนฆาฟนกนจนเสยชวต

คตชาวบานทกลาววา

“เพอนเปนทรพย แตดองยงกวาเพอน” (ดอง = เกลอ) กหมดคณคา เมอ

บรบทของสงคมในชมชนเปลยนแปลงไป

ขอเสนอแนะในการวจย ใหขอเสนอทนาไปตอยอดเพอการพฒนาดงน

1. พดจากกบคนใตแบบตรงไปตรงมา

2. หลกเลยงการใชอานาจ การกดขขมเหง

3. ตองแสดงใหเหนถงภมปญญาทเหนอกวา

4. คนใตชอบสงสย ไมไวใจใครงาย ๆ รกใครรกจรง

5. ตองอดทนตอการคดคาน

6. หยงทะนงสง

7. รกพวกพอง

นอกจากงานวจยเรองนแลว เรองของเกลออาจแทรกอยบทความ สารคด หรอ

วรรณกรรมมขปาฐะ สาหรบงานศกษาเรอง “เกลอ วฒนธรรมชมชนในภาคใตทเลอนหายในตน

พทธศตวรรษท 26” ในดานพนทมงเนนทจงหวดนครศรธรรมราช ในดานความสมพนธระหวาง

คนในพนทระบบนเวศแตกตางกน เชน ในเมอง ทราบ ภเขา ชายทะเล และโยงใยถงจงหวด

อน ๆ ทพาดพงถง ตองการศกษาวา ทาไมจงเกดระบบเกลอ สามเหตสาคญทสดเกดจากอะไร

14  

มลกษณะความสมพนธอยางไร และทาไมระบบนจงสญสนไป เกลอ เกยวของกบ “ผอนย”

อยางไร กอใหเกดระบบเครอขายอยางไร

พนฐานประวตศาสตรสงคมนครศรธรรมราช

ดนแดนจงหวดนครศรธรรมราช ตงอยบนคาบสมทรมลาย มมนษยอาศยอย

ตงแตสมยหนกลาง และสมยหนใหม (ประมาณ 8,350 – 11,000 ปลวงมาแลว) ไดคนพบขวาน

หน หรอระนาดหน ทอาเภอทาศาลา และในยคโลหะ ไดคนพบกลองมะโหระทกสารด 2 ใบท

บ า น เก ต ก าย ต าบ ล ท า เร อ อ า เภ อ เม อ ง แ ล ะ ท ค ล อ ด ค ด ด วน อ า เภ อ ฉ ว า ง

(http://www.nakonsithamrat.go.th/web52/histiry.php.)

นครศรธรรมราช เปนคาใหม เรยกขานตามพระนามของพระเจาศรธรรมโศกราช

ชอเกาของนครศรธรรมราช ตามหลกฐานของอนเดย จน และชาวโปรตเกส เรยกชอตาง ๆ กน

เชน ตามพรลงค โบลง เชยะโทวโลเคก สรธรรมนคร สวรรณประ ปาฏลบตร ละคร และล

กอร

อาณาจกรตามพรลงค ศนยกลางอยทนครศรธรรมราช เปนอาณาจกรเกาแก

เรมปรากฏหลกฐานตงแตพทธศตวรรษท 7-8 อาณาเขตตงแตเมองไชยา สราษฎรธาน ตดตอ

กบเขตอาณาจกรลงกาสกะ แหงเมองยะรง ปตตาน

ตามพรลงค อาจแบงเปน 2 สมย กลาวคอ สมยตามพรลงคตอนตน (ราวพทธ

ศตวรรษท 11-16) และตามพรลงคตอนปลาย หรอสมยนครศรธรรมราช (พทธศตวรรษท 17-

19) (วณณสาสน นนสข, 2559 : 38-39)

ตามพรลงคตอนตน จากการคนพบทางโบราณสถาน โบราณวตถ และศลา

จารก (ปรชา นนสข, 2544 : อางใน วณณสาสน นนสข, 2559 : 43) สรปวา ประชาชนนบถอ

ศาสนาฮนด ไดพบโบราณสถาน และเทวรป ในดนแดนชายทะเล แถบอาเภอสชล ตอมา

ประมาณตนพทธศตวรรษท 14 ถงพทธศตวรรษท 16 ศาสนาพทธมหายาน ไดเขามาในดนแดน

อาณาจกรตามพรลงค สาเหตจากถกอาณาจกรศรวไชย ขยายอานาจ หรอเกดจากรฐพนธมตร

จงไดรบพทธศาสนามหายาน และไดพบโบราณสถานและโบราณวตถ ตงแตชายทะเลอาเภอไชยา

สราษฎรธาน ถงจงหวดนครศรธรรมราช

15  

ทาเลทตงตามพรลงค หรอนครศรธรรมราช ตงอยในเขตการคาทางทะเลระหวาง

ประเทศ คอ จน อนเดย เปอรเชย อาหรบ และยโรป พอคาเรออาจเดนทางผานชองแคบ

มะละกา หรอขนบกทแมนาตรง หรอแมนาตะกวปา เดนทางเรอจนสดสายนาแมนาตรงแลว

เดนทางบกไปยงเมองไชยา พนพน หรอนครศรธรรมราช เพอลงเรอยงฝงอาวไทย แลวเดนทาง

ตอไปยงเมองอน ๆ ในอาณาจกรเจนละ จมปา เวยต และจน

นครศรธรรมราชรงเรองอกครงในพทธศตวรรษท 17-19 เมอราชวงศศรธรรม

โศก ราช ได ก าว ข น ส ศ น ย อ าน าจ ในก ารป กครอ งระบบ “ เม อ ง ส บ สอ งน ก ษ ต ร ”

(http://nakonsithamrat.go.th/web52/history.php.)

สมยพระเจาจนทรภาน อาณาจกรนครศรธรรมราชไดยกกองทพไปโจมตเพอยด

ครองเกาะลงกา การโจมตไดเกดขนสองครง พระเจาจนทรภานสวรรคตในสงคราม การโจมต

ครงนไดแสดงพลานภาพทางทหารของนครศรธรรมราช (วณณสาสน นนสข, 2559 : 48)

ในสมยสโขทย นครศรธรรมราช นาจะเปนรฐพนธมตรกบสโขทย มใชประเทศ

ราชตามตาราประวตศาสตรกระแสหลก นครศรธรรมราชรวมอยในดนแดนสยาม ตงแตสมยกรง

ศรอยธยา

จากสมยกรงศรอยธยา ถงสมยรตนโกสนทร กอนเปลยนระบบการผกขาดสนคา

ของหลวง (Royal Monopoly) เปนระบบการคาเสร ในปพ.ศ. 2398 นครศรธรรมราช กเปน

ศนยกลางการคาในฐานะหวเมองเอกในการสงสวยใหแกกรมพระคลงหลวงเพอแปรสภาพเปน

สนคาสงออกขายตางประเทศ หลงจากการเปดประเทศคาขายอยางเสร นครศรธรรมราช และ

เมองอน ๆ ในภาคใต กเปนแหลงผลตดบก เพอการสงออก ควบคกบยางพารา ขาวเปลอก

และผลตผลจากปาอน ๆ

ทงหมดทกลาวมาน เปนมมมองทมาจากภายนอกระดบประเทศ แตไมไดเจาะลก

เพอแสดงภาพการผลตในชมชน เปนการมองจากวฒนธรรมหลวง แตกเกยวของกบวฒนธรรม

ราษฎร หรอการผลตในชมชนอยบาง ในดานการดดกลน ผลผลตสวนเกน และมลคาสวนเกน

ออกจากชมชน พรอมกบทาใหการผลตในชมชนสกกรอน สญเสย หรอตองปรบตวในเรอง

เศรษฐกจชมชน จากรายงานตรวจราชการ มณฑลนครศรธรรมราชเมอวนท 19 ธนวาคม รศ.

117 กลาววา

16  

“ราษฎรในเมองนครศรธรรมราช มากกวาเมองอน ๆ แตไมใครทามาหาเลยงชพ

สกเทาใด ททากพอรบประทาน ไมคดถงกบจะไดคาขายใหเปนอาณาประโยชนตอไป จงเปนคนท

ยากจนโดยมาก การแตงตวนงหมกเลวทราม...”

(www.sac.or.th/databases/siamrarebooks/main/index.php.history/2012)

จากรายงานฉบบน และหลกฐานจากเอกสารอน ๆ และประสบการณแหงความ

เปนจรง แสดงวา หลงพ.ศ. 2398 เมอมการเปดประเทศคาขายอยางเสร ชาวบานหรอราษฎร

(ไพร) ยงคงยดระบบการผลตเพอยงชพ แลวคอยปรบตวอยางชา ประมาณ พ .ศ. 2500

เศรษฐกจชมชนแบบยงชพ ยงคงมอยในหมบานชนบท แลวคอยปรบตวเขาสระบบทนนยมอยางชา

ๆ เมอมการพฒนาการคมนาคมเขาถงหมบาน ประมาณหลง พ.ศ. 2525 เปนตนมา

ในดานสงคมวฒนธรรม

นครศรธรรมราช และเมองอน ๆ ในภาคใตของประเทศไทย มนษยนบถอผ

(Animism) เปนลทธความเชอแรก ตอมาในกอนพทธกาลในสมยสวรรณภม นบถอศาสนา

พราหมณ เมอศาสนาพราหมณปรบเปลยนเปนศาสนาฮนด ประมาณพทธศตวรรษท 5-6

ดนแดนภาคใตกนบถอศาสนาฮนด จนกระทงอาณาจกศรวชยเรองอานาจ ประชาชนบางกลมก

หนมานบถอศาสนาพทธมหายาน ประมาณพทธศตวรรษท 14-16 หลงจากนน เมอ

นครศรธรรมราชรงเรอง กลายเปนศนยกลาง “สบสองนกษตร” ในศตวรรษท 17-18-19 กนบ

ถอศาสนาพทธหนยาน หรอเถรวาทแบบลงกาหรอลทธลงกาวงศ จนถงปจจบนน สาหรบศาสนา

อสลาม เขามาประมาณพทธศตวรรษท 20 และศาสนาครสตประมาณพทธศตวรรษท 21

ในดานภาคประชาชนในปจจบน ถงแมนบถอพทธเถรวาทลงกาวงศ ตามแบบ

วฒนธรรมหลวง แตจตวญญาณของชาวบาน ยงเปนศาสนาและลทธความเชอทผสมผสาน

กลมกลน

ชาวบานนบถอผแบบดงเดม นบถอเทวดา ตามศาสนาฮนด เชอคาสอนของ

ศาสนาพทธ แบบ “ทาบญ กลวบาป” เชอโชคชะตา ไสยศาสตร “บญทา กรรมแตง”

มากกวาความคดแบบวทยาศาสตร

17  

สภาพภมศาสตรและการคมนาคม

เทอกเขานครศรธรรมราช ทอดยาวจากเหนอลงใต ตงแตจงหวดสราษฎรธาน

ผานนครศรธรรมราช เขาสพทลง ตรง และชายแดนสงขลา ยอดเขาทสงทสดของเทอกเขา

นครศรธรรมราชคอ เขาหลวงสง 1,835 เมตร เหนอระดบนาทะเลปานกลาง ยอดเขาลกนทาให

เกดลานาและแมนาสาคญทไหลไปทางทศตะวนออก เชน คลองทาด คลองเสาธง คลองหวตรด

คลองบานตาน (คลองทาแพ) คลองทาพด คลอดกลาย คลองทาลาด เปนตน แมนาหรอคลอง

ทไหลขนทศเหนอ แลวออกอาวไทย เชนแมนาตาป สวนทไหลไปออกทะเลอนดามน คอ แมนา

ตรง ตนนาเกดในเขตอาเภอทงสง กลาวกนวาเสนทางระหวางแมนาตรง กบแมนาตาป ซงม

ภเขาเปนตวเชอมเปนเสนทาง การคาเสนทางหนงตงแตสมยโบราณกอนสโขทยเปนราชธาน

สภาพทางภมศาสตร ทเมองนครศรธรรมราชอยตดชายฝงทะเล จงทาใหเกดการ

ตดตอทางเรอกบชาวตางชาต ทเขามาซอชายแลกเปลยนสนคา สาหรบแมนาลาคลอง และทาง

เทา กเปนเสนทางการคมนาคมทสาคญกอนการพฒนาทางบก ประมาณกลางพทธศตวรรษท

25

ทางรถไฟสายใต ไดเปดเดนรถครงแรกถงเพชรบร ในวนท 1 เมษายน พ.ศ.

2446 ตอจากนนจงเรมกอสรางทางรถไฟสายเพชรบร-สงขลา ตงแตพ.ศ. 2452-2459 และ

สงขลา-ระแงะ พ .ศ . 2459-2462 แลวสรางตอถงสถานสไหงโกลก ในปพ .ศ . 2464

(http://www.chula.ac.th/triwesearch/south.html.ทางรถไฟสายใต)

การตดตอกบกรงเทพฯ โดยทางรถไฟของจงหวดนครศรธรรมราช จงเรมตน

ตงแตพ.ศ. 2459 แตการตดตอทางรถยนตดวยถนนลกรงบางตอน โดยใชถนนเพชรเกษม เรมตน

ใน พ.ศ. 2493

อยางไรกตาม การสรางถนนในตวเมองนครศรธรรมราช ไดเรมตนตงแตสมย

จดตงมณฑลนครศรธรรมราช และจดใหมขาหลวงเทศาภบาล ในพ.ศ. 2442 พระยาสขมนยวชต

ขาหลวงเทศาภบาลไดสรางถนนราชดาเนน ในเขตอาเภอเมอง จากทาแพถงประตชย แลวตอมา

ขยายถงหวถนน สรางถนนรอบกาแพงเมอง ถนนจากทาแพไปปากนาพยน ขดคลอดสขมจาก

บางจากไปเชอมกบแมนาปากพนง (ณรงค นนทอง, 2526 : 424)

การสรางถนนดงกลาวแลว เปนเพยงการสรางถนนภายในตวเมองเทานน สาหรบ

การสรางถนน จากตวเมองไปสอาเภอปากพนง สรางโดยกองทพญปน ในพ.ศ. 2485

18  

กอนพ.ศ. 2500 เสนทางรถยนต ของเมองนครศรธรรมราช มเพยงเสนทางถนน

ราชดาเนนเปนถนนสายหลก จากทาแพถงหวถนน แลวตอไปยงอาเภอปากพนง และรอนพบลย

การตดตอกบอาเภออน ๆ ตองใชทางเรอ เดนเทา หรอทางรถไฟ

ในดานการปกครอง

เนองจากการศกษาเรองน เนนกาลเวลาตงแต พ.ศ. 2398 ผานยคขาหลวง

เทศาภบาล พ.ศ. 2442 จนถงยกเลกมณฑลในพ.ศ. 2476 และเกยวเนองถงการเกอบสญสลาย

ของระบบเกลอ ประมาณ พ.ศ. 2530

จงขออธบายขอบเขตพนทของมณฑลนครศรธรรมราช พ.ศ. 2436 ประกอบดวย

เมองนครศรธรรมราช พทลง สงขลา และหวเมองทง 7 คอ ปตตาน ยะลา หนองจก ยะหรง

สายบร ระแงะ และรามญ ตอมา พ.ศ. 2449 ยกฐานะหวเมองทง 7 เปนมณฑลปตตาน

อนงเมองนครศรธรรมราช พ.ศ. 2440 ม 9 อาเภอ คอ 1. อาเภอกลางเมอง

2. อาเภอเบยซด (ปากพนง) 3. อาเภอรอนพบลย 4. อาเภอกลาย 5. อาเภอสชล 6. อาเภอ

ลาพน 7. อาเภอฉาง 8. อาเภอทงสง 9. อาเภอเขาพงไกร แตในปจจบน (พ.ศ. 2559) ม 23

อาเภอ

สาหรบการศกษาเรองน ขอยดอาเภอเกา ๆ ทตงขนกอนพ.ศ. 2500 จานวน 11

อาเภอ คอ กลมชาวเมอง คอ อาเภอเมอง (1 อาเภอ)

กลมชาวนอก คอ อาเภอปากพนง เชยงใหญ หวไทร ชะอาด (4 อาเภอ)

กลมชาวเหนอ คอ อาเภอลานสกา พรหมคร (2 อาเภอ)

กลมนอกเขา คอ อาเภอฉวาง และรวมถงอาเภอลาพน (สมยเปนมณฑล)

กลมชาวเล คอ อาเภอสชล ทาศาลา ขนอม (3 อาเภอ) เกลอ ชาวเล รวม

อาเภอปากพนงดวย สวนอาเภออน ๆ ในปจจบน เปนเพยงตาบลทขนกบ 11 อาเภอดงกลาวแลว

บางอาเภอ เชน อาเภอลาพน เขตบาน นาเดม บานนาสาร บานสอง ในปจจบนสงกดจงหวด

สราษฎรธาน

19  

ผอนย ในเขตอาเภอลาพน และอาเภอฉวาง

ผอนย คอผบรรพบรษฝายแม เปนผทดงบคคลในเครอญาตมาเกยวดองกน

การนบถอผอนยตามทคนพบ มเฉพาะในเขตอาเภอลาพน (บานนาสาร บานนาเดม บานสอง

ปจจบนขนกบจงหวดสราษฎรธาน) และอาเภอฉวาง หรอประชาชนกลมนอกเขา

สาเหตของการนบถอผอนย

ประชาชนในเขตอาเภอลาพน อาเภอฉวางหรอ “พวกนอกเขา” หางไกลจากตว

เมองนครศรธรรมราช ขาดการคมนาคม กอนสรางทางรถไฟ พ.ศ. 2458 และขาดถนนรถยนต

กอน พ.ศ. 2510 ประกอบกบภมประเทศเปนปาไม ภเขา จงตดตอกบตวเมองลาบาก สงผลให

ขาดแคลนอาหารบางประเภท เชน อาหารจากทะเล

ชาวนอกเขาคอนขางอดอยาก ขาดแคลนอาหารทะเลดงกลาวแลว จงมคาพด

เยาะเยยจากคนในเมองวา “ชาวนอกเขาเกบหวปลาทกง” ไวรบประทานเปนเวลานาน ๆ (ดเรก

พรตตะเสน, 2528 : 242)

จากเหตผลในเรองการขาดแคลนอาหาร จงทาใหเกดขอหามวา เมอทานอาหาร

หามพดวา “อาหารอรอยหรอไมอรอย” ใหรบประทานโดยไมตองเอยปากชมหรอตาหน มฉะนน

“ผอนย” จะลงโทษ ใหปวดทอง หรอเจบปวย

ผอนยจงเปนความผกพนทางเครอญาต แตเกลอเปนความผกพนนอกเครอญาต

แตทงสองอยางคอความโยงใยทางสงคมและวฒนธรรม

สาเหตของการเกดเกลอ

การเกดเกลอในมตทางดานวรรณกรรมมขปาฐะและคตพนบาน

เรองของเกลอ เปนวรรณกรรมพนบานแบบมขปาฐะทเลาตดตอกนมาแบบไมม

การบนทก ตวละครอาจแตกตางออกไปบางตามพนท แตเนอหาเนนสรปเรองของเกลอ หรอ

เพอน ในเรองความรวมมอ ความรก ความสามคค นาไปสความสาเรจ เปนวรรณกรรมท

ผใหญเลาใหเดก ๆ ฟง เพอปลกฝงเดกในวตถประสงคทกลาวมาแลว

สมยผเขยนเปนเดก ประมาณกอน พ.ศ. 2500 แมเคยเลานทานเรอง 5 เกลอ

ใหฟงบอย ๆ ดงน แมเลาวาในกาลครงหนงมผชาย 5 คนเปนเกลอ คอนายกอบใหญ นายกอบ

20  

เลก (กอบ หมายถงการนาฝามอสองขางชอนตกสงของ) นายหใหญ นายกนแหลม และ

นายขมกมาก วนหนงสหายทง 5 รวมเดนทางไปหากง ไดกงมาเตมลาเรอ ขณะแลนเรอกลบม

ชายคนหนงขอกง นายกอบเลกเอามอชอนกงใหทละตว ๆ เพราะมอเลก จงทาใหเสยเวลาชกชา

นายกอบใหญจงเอามอชอนกงใหจนเกอบหมด นายกนแหลมโกรธมาก จงเอากนกระแทกเรอทะล

นาเขาเรอใกลจม นายกอบใหญจงวดนาออกจากเรอจนแหง แลวนายขมกมากสงขมกใสรรวของ

เรอจนหายรว นายใบหใหญจงกางใบหทาเปนใบเรอ นาเรอกลบบาน เกลอทง 5 กปลอดภย

บางพนทเปนเรองนทาน 4 เกลอ คอนายกอบใหญ นายจมกโตขมกมาก นาย

กนแหลม และนายใบหใหญ ไดเดนทางออกทะเลไปหากงจนไดมาเตมลาเรอ มาถงทาเรอมชาย

แกขอกง นายกอบใหญตกกงใหเกอบหมดลาเรอ นายกนแหลมโมโหจงเอากนกระแทกลาเรอทะล

ในทสดนายจมกใหญขมกมาก กชวยอดรรวของเรอได นายใบหใหญจงกางใบหทาใบเรอ แลนใบ

ตอไป (http://thaiarc.tu.ac.th/Solktales/.southern/#story2.)

เร อ งไอ

ปดโปงกบเพอนเกลอ มเกลอ 5 คน คอ ไอปดโปง (ผายลมดง) ไอวานเลยม (กนแหลม) ไอข

หมกมาก ไอหกาง และไอ X ยาว อยมาวนหนงทง 5 คน จดหาเรอไปขโมยไก หลวงเทงในเวลา

พลบคา ไอปดโปงรบอาสาไปจบไก ไอวานเลยมขนไปดตนทาง เมอไอปนโปงเขาไปจบไกใน

เลา บงเอญไอปนโปงผายลมเสยงดง จนหลวงเทงไดยน และตะโกนออกมาวา “ใครลกไกก”

“จบไดฉดใหตาย” เกลอทงสองคนตกใจมาก วงหนเอาตวรอดสดชวต ไอวานเลยมมาถงเรอ

กอน กระโดดลงเรอ กนกระแทกเรอรว ไอปดโปงตามาตด ๆ เมอเหนเรอรว ไอขมกมาก จงสงข

มกใสรรว สามารถอดเรอได ไอหกางใชใบหทาใบเรอ พอลมพดเรอกหมนเพราะขาดหางเสอ ไอ

X ยาวเหนทาไมด เลยถอดผานงเอาX คดทายเรอ เรอกแลน พาเกลอทง 5 หลบหนรอดพนมา

ได (http://share.psu.ac.th/blog/tamastory/5662)

นทานสามเกลอ มคน 3 คน คนหนงหนาแขงเดาะนด ๆ คนทสองหวลานโลงโจง

คนทสามเปนกลากคนไปทงตว วนหนงคนทงสามนดกนไปวดปลาในหนองนากลางทงนา กอนวด

ปลาสญญากนวาใครหยดจะลดสวนแบง

ทงสามคนเรมตนวดปลา แดดกรอน เหนอยกเหนอย แตไมกลาหยดพก ไอ

หวลานกรอนจนแสบหนงศรษะ ไอหนงแขงเดาะกโดนปลงกดเจบ ๆ คน ๆ ไอขกลากกคนไปหมด

ทงตว เมอสดจะอดทนตอไป ไอหนาแขงเดาะวางอบายหลอกวา ปลาชอนตวใหญมาชนหนาแขง

หยดงมปลาชอนแลวเอามอปลดปลงออก แลวบอกวาจบปลาชอนไมได ไอหวลานพดวา “กเหน

21  

ปลาแลว” จงดานาจบปลา แลวบอกวาตวใหญมากจบไมได ไอขกลางคนมากแกลงโมโห (โกรธ)

เอามอเกาขกลากจนหายคน ตอจากนนทงสามคนกวดนาตอไป แลวจบปลาแบงเทา ๆ กน

(http://thaiarc.tu.ac.th/folltales/southern/#story2.)

นอกจากนยงมนทานพนบาน เรอง เกลอเขา เกลอเล (เกลอภเขา เกลอทะเล)

ของคนเมองตรง เนอหายอ ๆ เลากนวา เมอไอเกลอไปวงเกลอ หรอเยยมเยอนไอเกลอเขา กได

ของฝากเปน มสงหรอชะมด ตดมอกลบบานไปหนงตว โดยไอเกลอเขาบอกไอเกลอเลเชงหยอก

กนตามประสาเกลอวา มสง เปนสตวเลยงงาย มนกนเพยงขไกกอยไดแลว ดวยวถชวตคนอย

ทะเลทไมเคยรจกมสง จงนาไปขงไวคอกไกตามคาของไอเกลอ แตแลวกตองสญเสยไกไปทงเลา

เพราะมกมะสงกน ตอมาเมอไอเกลอเขามาวงเกลอบาง ควายเล หรอปทะเลขนาดใหญกเปนของ

แปลกใหมทไอเกลอเลฝากใหเพอนหอบหวกลบบาน พรอมทงคาแนะเชงหยอกอกเชนกนวา เจา

ความเลตวนกนนาเยยวเปนอาหาร และถาถกมนฟน (ปหนบ) กใหรบกดเขา (กาม) อกขางของมน

ทนท เมอกลบถงบาน ไอเกลอเขากจบเจาควายเลใสกะละมงเอาไว บอกใหภรรยาไปเยยวใส

กะละมง เพอเลยงเจาควายเลตามคาของไอเกลอเล ครนเวลาคานางกไปใหอาหารสตวเลยง

ตามทสามบอก ปหรอควายเลของไอเกลอ เมอมอะไรเขาใกลตวมนกจะหนบเอาโดยสญชาต

ญาณปองกนตว นางจงตองเรยกสามใหมาชวย ไอเกลอเขากรบกมหนาลง เพอจะกดเขาอกขาง

ของมนทนท ตามคาแนะนาของไอเกลอ กเลยถกกามอกขางหนงของควายเลหนบแกมเขาให

ในขณะทกามอกขางหนงกยงไมปลอย สดทายของเรองเมอไอเกลอทงสองมาพบกนอกประโยคท

สพยอกกนวา มงเสยไกแคสองตวจะเปนไรไป..กทงเจบทงเหมน ในบางแหงจงใหชอนทานเรองน

วา ทงเจบทงเหมน”(http://www.iamtrang.com/detail_page.php?sub_id=605)

ขอยกตวอยางเรองเกลอ ในอกเหตการณหนงในจงหวดพทลง แหงบานเขาโพลก

เพลง ชอนายอา และนายชวน ทงสองเปนเกลอสนทสนมกนมาตงแตเดก ๆ ระยะทคอมมวนสต

ระบาดเขามาในหมบาน (พ.ศ.2512-2520) ทงสองคนไดรบปนบราวนงของทางราชการไวปองกน

หมบานคนละกระบอก แตไมเคยลนไกเลย ตกเยนวนหนงทงสองหยอกลอกนในทานองวาปนนยง

ไดหรอไม เกลอชวนเปดผาถง โกงโคงแลวพดวา “ยงรวานกแล” อาสองปลายปนจอ “รวาน”

แลวกดไกปน ชวนขาดใจตายทนท

ความผกพนของการผกดองและเปนเกลอ ทาใหครอบครวของชวน ไมถอโทษ

และแจงทางราชการวา “ลนไกปน ใสตนเอง” ครอบครวของอานอกจากไปชวยงานศพแลว ยง

ชวยครอบครวของชวนทาไร ทานา ลก ๆ ของชวนกเรยกอาวา พอ อยางเคารพ

22  

ภาพสะทอนเรองเลาของเกลอ จากวรรณกรรมมขปาฐะหรอคาบอกเลาจากเรอง

จรงบาง นทานพนบานบาง สะทอนใหเหนวา สาเหตของการเกดเกลอ

1. สภาพระบบนเวศธรรมชาตทแตกตางกน ทาใหผลผลตแตละระบบนเวศ

แตกตางกน ถงแมเปนระบบการผลตเพอยงชพในสงคมชาวบาน แตความจาเปนพงพาในเชง

เศรษฐกจ วฒนธรรมยงคงมอยบาง แตไมใชเพอการคา การคาเปนเรองของภาคสวน เมอง

หรอรฐ

2. วรรณกรรมมขปาฐะ เปนการสอนชาวบานใหรจกมความรก สามคค พงพา

อาศยกน ความสามคค การใหอภยซงกนและกน ยอมนาไปสความสาเรจตามเปาหมาย คนเรา

มบคลกภาพตางกน แตเปนเกลอกนกชวยเหลอกนได

3. เกลอมความสาคญพอ ๆ กบญาต หรอมากกวาญาต บางครงเกลอตายแทน

กนได นายหนงตะลง พรอม บญฤทธ กลาววา “เกลอเปนมากกวาบารม และพรรคพวกเพอ

ก า ร พ ง พ า อ า ศ ย ” ( ส ว ท ย ม า ป ร ะ ส ง ค ใ น

http://oknation.nationtv.tv/blog/STCC/210/09/04/entry_1)

เกลอพวง หรอเกลอยาน

ในบางทองท เชน ตวอยางจงหวดพทลง นอกจากผกเกลอระหวางคนสองคน

แลว ยงมการผกเกลอพวง หรอเกลอยาน คอ การวมเกลอของเกลอตอ ๆ กนไป เปนยาน เปน

โยด เมอมงานสาคญ หรออยางนอยปละครงกมานดรวมกน เชน ตวอยางของนายหนงตะลง

พรอมนอย จงหวดพทลง ซงเปน ส.ส. จงหวดพทลง สงกดพรรคประชาธปปตต ถง 3 สมย

ใน พ.ศ. 2522 – พ.ศ. 2526 และพ.ศ. 2529 สาเหตการไดรบเลอกตงมหลายประการ แตการ

เปนหนงตะลงทมชอเสยง และการผกยาน ผกโยด โดยผานระบบเกลอพวง และเกลอยาน ก

เปนสาเหตสาคญของการชนะเลอกตง

การเกดเกลอเนองจากปจจยทางภมศาสตร และการคมนาคม

สภาพทางภมศาสตรภาคใต มเทอกเขาเปนแนวเหนอใต บรเวณตรงกลาง

คาบสมทร แลวลาดเอยงลงชายฝงทะเลทงสองดาน ทาใหเกดทราบแคบ ๆ ชายฝงทะเล หรอท

ราบแคบ ๆ ระหวางภเขา ภเขาในภาคใตเรมตงแตเทอกเขาภเกตจากจงหวดระนอง เลยบชายฝง

23  

ทะเลอนดามน เทอกเขานครศรธรรมราช จากสราษฎรธาน ลงไปถงพทลง ตรง สงขลา แลว

ตอดวยเทอกเขาสนการาคร แนวทศตะวนออก-ตะวนตก กนพรมแดนไทย-มาเลเซย

สภาพภมศาสตรดงกลาวแลว ทาใหทรพยากรธรรมชาต ซงเปนบอเกดของปจจย

ในการยงชพ แตกตางกน จงตองพงพงกน ในสงของทหมบานผลตไมได

ประกอบกบกอนพ.ศ. 2552 ไมมทางรถไฟ และถนนเชอมระหวางเมองตอเมอง

ทางรถไฟสายเพชรบร-สงขลา สรางระหวาง พ.ศ. 2452-2459 และสงขลา-ระแงะ พ.ศ. 2459-

2462 และสรางตอถงสไหงโกลก พ.ศ. 2464 ถนนเพชรเกษม จากกรงเทพฯ สรางถงสะเดา พ.ศ.

2493

การเดนทางจงใชทางเทา และทางเรอ ทงในแมนาและทะเลเปนสาคญ การ

พฒนาถนนเชอมระหวางจงหวดตอจงหวดในภาคใต และระหวางอาเภอตออาเภอ เรมขนเมอ

ประมาณหลงสงครามโลกครงท 2 (พ.ศ. 2482-2488) แลวขยายตอในแผนพฒนาเศรษฐกจ

ฉบบท 1 (พ.ศ. 2503-2509) และตดตอถงแผนพฒนาเศรษฐกจ และสงคมแหงชาต ฉบบท 2

และท 3 (พ.ศ. 2510-2519)

กอนการพฒนาทางหลวงแผนดนในภาคใต สงคมภาคใตเกดกระจกวฒนธรรม

ตามแนวสภาพภมศาสตร และการปกครอง เชน มณฑลนครศรธรรมราช กมการตดตอกน

ระหวางเมองไชยา สราษฎรธาน นครศรธรรมราช พทลง สงขลา สวนปตตาน 7 หวเมอง

แยกออกมาเปนมณฑลตางหาก ในพ.ศ. 2449 หวเมองชายฝงทะเลมหาสมทรอนเดย ถกกน

กลางดวยเทอกเขาภเกต เชนเขานางหงส กทาใหขาดการตดตอกบฝงนครศรธรรมราชและสงขลา

กระทาไดอยางเดยวคอ โดยสารทางเรอจากเกาะภเกต แลวขนรถไฟทกนตงไปยงสงขลา

นครศรธรรมราช หรอกรงเทพฯ แตกหลงจาก พ.ศ. 2459 เมอทางรถไฟถงสงขลา

การผกเกลอ จงทากนเปนเขตพนทของระบบนเวศทแตกตางกน เชน มณฑล

นครศรธรรมราช ผกเกลอในกลมอาเภอเขตภเขา ชายทะเล เขตอาเภอพนราบ และเขตอาเภอ

เมอง สวนเขตเมองสงขลา กใชทะเลสาบเปนศนยกลาง ผกเกลอในเขตจงหวดพทลง สงขลา

รอบ ๆ ทะเลสาบ ระหวางเกลอเขา เกลอเล และพนราบ เกลอในเมอง

ปจจยทางภมศาสตรทแตกตางกนในภมภาคชายฝงทะเลภาคตะวนออกของภาคใต

จงเกดคากลอนชาวบานทวา “พทลงมดอน นครมทา ตรงมนา สงขลามบอ” (วเชยร ณ นคร,

2528 : 230)

24  

การผกเกลอระหวางมณฑล เชน มณฑลนครศรธรรมราชกบมณฑลปตตาน

หรอมณฑลภเกต อาจมบางแตนอย หรอแทบไมมเลย ทงนเพราะระบบนเวศแตละเขตมผลผลต

ทแตกตางกนพอเพยงใหพงพงอยแลว จงไมจาเปนตองแสวงหาผลผลตจากแดนไกล ในสมยทขาด

การคมนาคม อกอยางหนง วฒนธรรมของมณฑลภเกตประกอบดวยคนจนและคนไทยชาวบานท

หางไกล และวฒนธรรมของมณฑลปตตาน กเปนกลมไทยมสลมมากกวาไทยพทธ การผกเกลอ

จงมนอย

จากสภาพภมศาสตร หรอระบบนเวศทางธรรมชาตทแตกตางกน กอใหเกด

ผลผลตและปจจย 4 แตกตางกน ประกอบกบการขาดแคลนการคมนาคม จงเปนสาเหตสาคญ

อยางหนงในการผกเกลอ ในระหวางพ.ศ. 2442-2520 หรอระหวางสมยการปกครองแบบมณฑล

เทศาภบาล ถงยคตนของแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ซงเปนจดเรมตนของการสราง

ถนน เชอมระหวางหมบานกบตวเมองมากยงขน

การเกดเกลอเนองจากปจจยทางเศรษฐกจ

ในระบบการผลตแบบยงชพ หรอการผลตแบบเลยงตวเอง (Self Sufficiency

Economy) ถงแมวาหมบานจะผลตสงของเองเพอบรโภค เชน ปลกขาวเพอกน ปลกฝายเพอทอ

ผาใชเอง สรางเครองมอ เครองใช บานเรอน จากวสดในทองถน แตภายใตระบบนเวศท

แตกตางกน ทาใหทรพยากรธรรมชาตแตกตางกน ผลผลตจงมมากนอยในบางพนท และขาด

แคลนบางพนท การแลกเปลยนผลผลตหายากจงตองมบาง ดงนน การแลกเปลยน การคาขาย

จงเกดขนอยางเบาบาง ในระบบการผลตเพอยงชพ หรอระบบการผลตแบบเลยงตวเอง

ของมคา สนคาฟมเฟอย จงเปนของจาเปนสาหรบชนชนศกดนา เพอสราง

คณคา ศกดศร และชนชนของตนเอง ในขณะเดยวกน เกลอ เครองใชททาดวยเหลก ภาชนะ

ดนเผาเปนความจาเปนสาหรบชนชนไพร สามญชน จงตองมการแลกเปลยน หรอพงพงองกน

ในการแลกเปลยนในรปแบบตาง ๆ กน เชน การคาขาย ระบบเครอญาต และการผกเกลอใน

กรณไมใชเครอญาต

ระบบการผลตเพอการคา หรอการคาขาย มมาตงแตสมยโบราณผานชองแคบ

มะละกา เปนเสนทางการคาสาคญของระหวางจนกบอนเดย ตงแตสมยอาณาจกรตามพรลงค

และเปนเสนทางการคาทางบก เพอเชอมทะเลอนดามนกบอาวไทย ในการเปนทางลดเพอเดนทาง

ไปสเจนละ (กมพชา) เวยดนาม จน โดยไมตองผานชองแคบมะละกา

25  

ระบบการคาจากอาณาจกตามพรลงค ผานสมย 12 นกษตร จนถง

นครศรธรรมราช ระดบหวเมองชนเอกของกรงศรอยธยา และมณฑลเทศาภบาลของกรงเทพฯ

เปนเพยงการคาระหวางประเทศของชนชนขนนาง นายทนตางชาต ทเกบสวย จงกอบ หรอภาษ

อน ๆ จากไพร เพอคาขายกบตางประเทศ ตงแตยคการคาระหวางจนกบอนเดย แลวตอมาเปน

อาหรบ เปอรเซย และชาตยโรปอน ๆ ในยคสมยการลาอาณานคม จนถงสมยการทาสนธสญญา

เบารง เพอยกเลกระบบผกขาดซอขายสนคาของหลวง เปลยนเปนระบบการคาเสรในพ.ศ. 2398

(คศ. 1855) (ChatthipNartsupha and SuthyPrasartset, 1981) แตระบบเสรกเออใหกบนายทน

ตางชาต เชน ชาวยโรป และชาวจนทใชขอไดเปรยบทางเศรษฐกจ การเมอง เขามาเปนชนชน

นายทน และพอคาในระบบเศรษฐกจใหมในขณะทคนไทยกยงเปนไพรทสงกดมลนาย หลงจาก

เลกระบบไพรในพ.ศ. 2448 แลว ไพรหรอชาวบานสวนหนงกอาจเปลยนเปนพอคาทองถนบาง

คาขายหลงฤดกาลเกบเกยว เชน พอคาววตางในภาคเหนอ (ชสทธ ชชาต, 2546) ในภาคใต

นครศรธรรมราช ระหวางพ.ศ. 2442-2505 กมพอคา แมคา ใชเกวยน หรอหาบคอนคาขาย

สนคาทะเล ระหวางชาวเล กบชาวเมอง และขาวเมองกบชาวเหนอ หรอใชเสนทางรถไฟ

คาขายแลกเปลยนสนคาทะเล เชน เกลอ ปลาแหง ปลาเคม กะป กบชาวนอกเขา หรอ

หมบานใกลเคยงสถานรถไฟ

หลงจากทางรถไฟสายใตสรางเสรจถงนครศรธรรมราช พ.ศ. 2458 และสงขลา

ในพ.ศ. 2459 สนคาจากรงเทพฯ และจากเมองอน ๆ กเขาสเมองทอยใกลสถานรถไฟ และไดม

การสรางทางเทา ทางเกวยน (ตอมาขยายเปนทางรถยนต) เชอมระหวางเมองกบหมบาน สนคา

จากเมองเขาสหมบานมากยงขน ในทสดกเกดตลาดนด หมนเวยนไปตามหมบานตาง ๆ เชน หลง

ปพ.ศ. 2488 เกดตลาดนดอาทตยละ 1 วนในหมบานหนอกนก บางจาก บางสระ แนวถนน

อาเภอเมอง-ปากพนง หรอมตลาดนดเสาธง ตลาดนดไมหลา ถนนอาเภอเมอง-รอนพบลย

การขาดแคลนพอคาในหมบาน คนไทยในระบบไพร ยงชพดวยการเกษตร ทาไร

ทานา เพอการยงชพ ชาวบานไมประกอบอาชพคาขาย การซอสนคาจาเปนบางอยางนาน ๆ ครง

กเดนทางดวยเทา ทางเรอ มาซอในเมอง หรอตลาดในตาบลใหญ ๆ ตลาดนดในหมบานเกดขน

หลงจากเกดการสรางถนนดนลกรง เชอมระหวางเมองกบหมบาน

เมอขาดแคลนพอคา ประกอบกบขาดแคลนเงนตราในระบบแบบยงชพ หรอ

ระบบแบบการผลตแบบเลยงตวเอง จงตองมเพอนตางแดน ตางเขตพนทซงมทรพยากรตางกน ไว

พงพาอาศยกน ในระบบการแลกเปลยนทไมผานตลาด ในรปแบบของ “การไปหาเพอน ไปหา

26  

เกลอ” (พนศกด ชานกรประดษฐ, 2537 : 39) เพอเยยมเยอน แลกเปลยนสงของตอบแทนซงกน

และกน โดยมพนฐานการแลกเปลยนอยทการพงพากน คอ “แลกเปลยนเพอพอกนพอใช ไมได

แลกใหรวย ใหเขาอยได เรากอยได” (พนศกด ชานกรประดษฐ, 2537 : 42)

ปจจยทางเศรษฐกจ คอ การขาดแคลนผลผลตซงเกดจากระบบนเวศธรรมชาตท

ตางกน ทาใหเกดวฒนธรรมชมชน คอ “เกลอ” ในการแลกเปลยน แตไมใชแลกเปลยนในดาน

การคา ตามระบบทนนยม

ปจจยดานสงคม วฒนธรรม

อารสโตเตล (พ.ศ. 160-222) กลาววา “มนษยเปนสตวสงคม” ตองอยรวมกน

ภ า ย ใน น ค ร ร ฐ (Polis) ส ง ท อ ย น อ ก Polis ไ ด ก ม แ ต พ ร ะ เ จ า แ ล ะ ส ต ว เ ท า น น

(www.goodreads.com/Aristolte/Quotes. andhttp://books.goolge.co.th/books?isbn=0271044055

จากแนวความคดของปราชญกรกโบราณ มาสโลว (Abraham Harold Maslow

พ.ศ. 2451-2513) ไดเขยนในเรอง “A Theory of Human Motivation” โดยจดลาดบขนความ

ตองการของมนษยไว 5 ระดบ ดงน

ระดบห น ง ความ ตองการทางกายภาพ หรอความ ตองการ พ นฐาน

(Physiological) ไดแก การมลมหายใจ อาหาร นา การนอนหลบ เพศ ฯลฯ ระดบสอง ความ

ตองการความปลอดภย (Safety) ในดานรางกาย ครอบครว สขภาพ การทางาน ทรพยากร

ศลธรรม ระดบสามความตองการความรก (Love/belonging) ความรกจากเพอน ครอบครว และ

ความรกระหวางเพศ ระดบสความภาคภมใจ (Esteem) เปนความตองการดานชอเสยง ความ

เคารพนบถอจากสงคม ระดบหาความสมบรณของชวต (Self-actualization) ซงถอเปนคณคา

ของชวต ทมนษยแตละคนปรารถนา ขนนถอวาเปนความตองการความสาเรจสงสดของบคคล

หรอความสมบรณของชวต (http://th.m.wikipedia.org/wiki/ลาดบขนความตองการของมาสโลว)

จากตวอยางทฤษฎความตองการของมนษยทจะตองอยรวมกนในสงคม จากสมย

โบราณถงปจจบนดงกลาวแลว รศ.ดร.อารย เพชรผด นกจตวทยาอตสาหกรรม จงไดให

สมภาษณกบผเขยนวา เหตผลหนงของการผกเกลอ นอกจากปจจยทางภมศาสตร เศรษฐกจ

แลว ปจจยทางดานจตวทยาสงคมกเปนเหตผลสาคญทาใหคนภาคใตตอง “เปนเกลอ” หรอผก

เกลอกน (สมภาษณ ดร.อารย เพชรผด, 18 ธนวาคม 2559)

27  

การเปนเกลอของคน เกดจากบคลกภาพภายนอกและบคลกภาพภายใน เชน

จตใจ ความรสก เจตนคตทสอดคลองกน จงเปนเกลอกน เพราะชอบพอกนในเรองอปนสย

และรปรางหนาตา เกลอแบบนคนเปนเกลอสมครใจเปนเกลอกนเอง ตางจากชนดทพอแมจดหา

ใหเปนเกลอ (สมภาษณ ดร.อารย เพชรผด, 18 ธนวาคม 2559)

การผกเกลอ หรอการเปนเกลอ จงม 2 ประเภท คอ

1. พอ แมจดการใหลก ๆ เปนเกลอ หรอผกเกลอ

2. เกลอ ผกเกลอกนเอง หรอเปนเกลอกนเอง

การเปนเกลอ มเงอนไขวา ตองเปนเพศเดยวกน เปนเกลอตางเพศไมได

ดร.อารย เพชรผด ยงไดยกตวอยางอกวา คณพอของเธอเคยเปนผใหญบานท

หมบานบางพทรา อาเภอเมอง นครศรธรรมราช สภาพหมบานตดถนนสายหวถนน-ปากพนง ม

ลาคลองผานบาน แตลกษณะหมบานกเปนหยอมบาน (Cluster) ซงตองพงพงกบหยอมบานอน

จงตองมเพอนหรอเกลอไวพงพาอาศยกน เชน กอนฤดฝน หรอตนฤดฝนกอนนาเจงนองทวมทง

นา เพอนบานในเขตอาเภอปากพนง กจงฝงววมาตามถนน แลวขอพกคางคนทบาน เพอรอน

แรมเดนทางตอไปยงบานเพอนเกลอ “ชาวเหนอ” ในพนทลาสกา และศรวงค เพอฝากววควาย

ในฤดฝน

บางครงการเปนเกลอ ยงมสวนเกอหนนในการประกอบอาชพ และการเมอง

การปกครอง เชน การผกเกลอระหวางกานนกบกานน หรอกานนกบผใหญบาน เพอชวยเหลอ

กนในเรองการปกครอง รวมทงการหาเสยงเลอกตงผแทนราษฎร (สมภาษณ ดร.อารย เพชรผด,

22 ธนวาคม 2559)

เก ยวกบการหาเสยงเลอกต ง ประสบการณ ของผ เขยนกพบ วา อดต

สมาชกสภาผแทนราษฎรนครศรรธรรมราชหลายสมยในอดต เชน นายนอม อปรมย

นายฉา จารสเนตร กใชระบบเกลอ ระบบเครอญาตในการหาเสยง แบบเขาหา “โยด” เขาหา

“เพอนเกลอ” แบบบอกตอ การใชวฒนธรรมชาวบานในการประสานตดตอเพอการหาเสยง

เลอกตง จงทาใหสมาชกสภาผแทนราษฎร เชน “ครฉา จารสเนตร” ประสบผลสาเรจมากทสด

ในการเลอกตง

28  

พระบรมธาต เจ ด ย วดพระมหาธาต วรมหาวหาร อาเภอเมองจงห วด

นครศรธรรมราช เปนศนยกลางทางดานสงคมวฒนธรรมทประชาชนในภาคใต ตลอดจนคนไทย

ในรฐกลนตน ตรงกาน และไทรบร ตองเดนทางมาสกการบชา โดยเฉพาะอยางยงในวนสาคญ

ทางพทธศาสนา เชน วนวสาขบชา วนมาฆบชา ประเพณสารทเดอนสบ ประชาชนทกสารทศจะ

เดนทางมาทาบญทวดพระมหาธาตวรมหาวหาร

การเดนทางมาทาบญพระบรมธาตเจดย กอน พ.ศ. 2500 มถนนรถยนตเชอม

ระหวางตวเมองกบอาเภอปากพนง และอาเภอรอนพบลย ทางรถไฟเชอมมาระหวางตวเมองกบ

อาเภอทงสง ฉวาง อาเภออน ๆ ตองเดนเทาและใชทางเรอ เพอเชอมตอกบถนน หรอเดน

ทางตรงเขาสตวเมอง

นอกจากน ในสมยดงกลาวแลว โรงแรมในตวเมองนครกม นอย และไม

สอดคลองกบวฒนธรรมของชาวบาน จงตองอาศยวด หรอบานญาต เกลอ เปนทพกแรมคาง

คน ในการเดนทางมาตวเมอง

กอนป พ.ศ. 2500 จากประสบการณของผเขยนไดพบการเดนทางของชาวบาน

มารวมทาบญงานสารทเดอนสบ และรวมพธกรรมขบวนแหผาหมพระบรมธาต ในวนมาฆบชา

ดงน

1. เดนทางโดยทางเรอ ชาวเหนอ หรอประชาชนในเขตตนนา อาเภอลานสกา

พรหมคร กใชพาหนะ “เรอเหนอ” ลองลงมาตามลาคลอง รอนแรมมาจนถงวดตาง ๆ ในเขตตว

เมองนครศรธรรมราช กจะอาศยพกในวดทใกลวดพระมหาธาตวรมหาวหารหรอถาบานเกลออย

รมคลอง กจะพกทบานเกลอ เชน การเดนทางตามคลองทาด กจะพกทวดโคกธาต วดทาว

โคตร (วดชายนา) วดสวนหลวง

สาหรบประชาชนในเขตอาเภอชายทะเล เชน ทาศาลา สชล ขนอม กเดนทาง

เรอ มายงคลองทาแพ แลวเดนทางบกเขาสตวเมอง

2. เดนทางโดยทางรถไฟ เมอทางรถไฟถงตวเมองนครศรธรรมราช ในพ.ศ.

2458 ประชาชนในเขตอาเภอทงสง อาเภอฉวาง และอาเภอลาพน กเดนทางเทาจากหมบาน

มายงสถานรถไฟ แลวโดยสารรถไฟมายงตวเมองนครศรธรรมราช

3. เด น ท างรถ ย น ต แล ะท าง เร อ ป ระชาชน ใน เขต อ า เภ อห ว ไท ร

อาเภอเชยรใหญ อาเภอปากพนง เดนทางเรอตามแมนาปากพนงแลวมาขนรถยนตทตวเมองปาก

พนง เดนทางตอมายงเมองนครศรธรรมราช

29  

การทาบญในวนสาคญทางศาสนาทวดพระมหาธาตวรมหาวหาร ถอเปนพธกรรม

สาคญของชาวพทธในจงหวดนครศรธรรมราช และจงหวดใกลเคยง ซงตองมารวมในงานบญ

จงมความจาเปนตองมเกลอ หรอบานเกลอในเมองไวพกอาศย หรอพกในวดตาง ๆ ในตวเมอง

ปจจยทางสงคม วฒนธรรมในเรอง “มนษยเปนสตวสงคม” ทฤษฎบคลกภาพท

คลายกนทาใหเกดการชอบพอกน พธการทาบญสารทเดอนสบ พธกรรมศาสนาทวดพระมหาธาต

วรมหาวหาร หรอ “วดพระธาตยอดทอง(คา)” จงเปนสาเหตสาคญอยางหนงของการเปนเกลอ

หรอการผกเกลอ

วฒนธรรมอกอยางหนงของชาวใตคอ “ยอมหกไมยอมงอ” หมายถง การไมยอม

จานนใหแกใครงาย ๆ โดยไมมเหตผล หรอถกบงคบ นอกจากนคนใตยงไมไวใจเจานาย “นายรก

เหมอนเสอกอด หนนายรอดเหมอนเสอหา” หรอ “เราเมานายถบเรา นายเมานายถบเรา”

(วเชยร ณ นคร, 2528 : 217)

เมอวฒนธรรมของคนใต ไมไวใจผบงคบบญชาในสมยการปกครองเทศาภบาล

หมายถง ขนนางจากกรงเทพ หรอขาหลวงประจาจงหวด รวมทงขาราชการทมาจากทองถนอน

คนใตจงตองมเกลอ มเพอน เพอสรางบารม และชวยเหลอซงกนและกน ดงสานวนทวา “เขา

ปาอยาไดขาดไฟ ไปไหนอยาไดขาดเพอน” แตการมเกลอ มเพอน กตองเลอกและคบกนอยาง

ซอสตย ไวใจได มใชเปนแตเพยง “ไอเกลอหนาเหลา ไอเฒาหนาหมอ” (วเชยร ณ นคร, 2528

: 227-228) หมายความวา เปนเกลอเพอหลอกเพอน เอาประโยชนจากเพอนฝายเดยว ดแตพด

แตไมปฏบต ไอเฒาหนาหมอ หมายถง ชายแกททาตวเจาชเมอพบสาว ๆ (หมอ หมายถง

อวยวะเพศหญง หรอผหญง)

ระบบเกลอในภาคใต คงเกดขนควบคกบระบบการผลตแบบยงชพ หรอระบบการ

ผลตแบบเลยงตนเอง ในสงคมชาวบานมาตงแตสมยโบราณ เพราะระบบการผลตดงกลาวแลว

ถงแมวาหมบานจะเลยงตนเองได แตกยงขาดแคลนผลผลตหายากบางอยาง ซงมเฉพาะเขตระบบ

นเวศทแตกตางกน จงตองมการแลกเปลยนในผลผลตซงหมบานไมมหรอผลตเองไมได การคา

ขายมบางแตเบาบางในสงคมหมบานหางไกลตวเมอง ปจจยทางสงคม วฒนธรรม กเปนสาเหต

หนงในการผกเกลอ เพอความอบอนใจ พงพาอาอาศยซงกนและกน รวมทงการสรางพรรคพวก

และบารม

เกลอ

30  

“เกลอ” เปนภาษาถนภาคใต ใชเรยกคนรนราวคราวเดยวกน ทอยหางไกลคน

ละพนท แตพอ แม ผกมตร หรอเกยวดองไว เปนเพอนกน เกลออาจมความสาคญกวาเพอน

จงมคตชาวบานกลาววา “เพอนเปนทรพย แตดองยงกวาเพอน”

การผกดอง หรอผกเกลอ มหลกการเลอกดงน

1. เดกชาย หรอเดกหญงทมอายรนราวคราวเดยวกน หนาตา นสย อาจ

คลายกน การเปนเกลอตางเพศ กระทาไมได

2. อยตางถน ตางแดนกน

3. พอ แม เปนคนเลอก หรอเกดจากสมครใจของผเลอก โดยความยนยอม

ของพอแม

4. การเปนเกลอ ตองไมใชญาต พนอง

เมอเกยวดองเปนเกลอกนแลว ตองยอมรบพอ แม ญาต พนองของทงสองฝาย

วาเหมอนพอ แม ของเราเอง ตองเรยกพอ แม ของเกลอวา พอ หรอ แม

ประเภทของเกลอ

ประเภทของเกลอ ขนอยกบพนท ภมประเทศ ทอยอาศยของเกลอของเรา

ดงนน เกลอจงแบงออกเปน

เกลอเหนอ หมายถง เกลอทอาศยในเขตภเขาทเปนตนนาลาธาร หรอ

ผอาศยเหนอนา มอาชพทาสวนผลไม

เกลอนา หมายถง เกลอทอาศยในเขตพนราบ มอาชพทานาเปนหลก

เกลอเล หมายถง เกลอทอาศยบรเวณชายทะเล

เกลอเมอง หมายถง เกลอทอาศยในเมอง

เกลอนอกเขา หมายถง เกลอในเขตอาเภอฉวาง อาเภอลาพน

ประวตศาสตร ภมสงคม นครศรธรรมราช

การแบงเกลอของนครศรธรรมราช โดยอาศยปจจยของสภาพภมศาสตร เปน

หลกสามารถแบงออกไดเปน 5 กลม โดยยดหลกของเมอง ซงตงอยในเขตภมประเทศทแตกตาง

กน ดงน

31  

1. ชาวเมอง ชาวเมอง หมายถง ประชากรในเขตในตวเมองนครศรธรรมราช ใน

อดตไดแก ตาบลในเมอง ตาบลนา ตาบลคลงหรอทาวง หรอพนทหมบานใกลเคยงถนนราช

ดาเนน จากทาแพบานหวถนน เรยกวา เขตในเมองหรอชาวเมอง ชาวเมองตองพงพาชาวเหนอ

ในเรองผลตผลจากปา และการใชไมเพอสรางบานเรอน จงตองมเกลอเหนอ และยอมให

เกลอเหนอพงพาอาศยเมอเกลอเหนอมาตดตอในเมอง

2. ชาวนอก ไดแก ประชาชนทอาศยอยในเขตอาเภอเมอง และตาบลทตงอย

นอกเมองออกไป หางไกลการคมนามคม ตองใชเรอ หรอเดนเทาในการตดตอกบตวเมอง

นอกจากนยงหมายถงประชาชนเขตอาเภอปากพนง เชยรใหญ หวไทร ชะอวด หรอเขตลมแมนา

ปากพนง พนทดงกลาวเปนทลม ทานา อดมสมบรณ บางพนท เชน อาเภอปากพนง หวไทร

ตดชายทะเล แตทมจดออนในการตองพงพงกบอาเภออน ๆ เพราะฤดฝนนาทวมเจงนองทงนาและ

ทราบ ตองนาววควายไปฝากเลยงในเขตพนทภเขา หรอกลมชาวเหนอ จงตองพงพาเกลอเหนอ

3. ชาวเหนอ ไดแก พนทในเขตอาเภอลานสกา พรหมครในปจจบน ลกษณะภม

ประเทศเปนภเขาและปาไม มเขาหลวงเปนยอดเขาสงสด ในเขตเทอกเขานครศรธรรมราช

เทอกเขาดงกลาวแลวกอใหเกดแมนาปากพนง แมนาตาป แมนาตรง ฯลฯ และบรเวณยอดเขา

หลวง กอใหเกดคลองทาดและสาขา คลองทาแพ คลองบานตาล คลองเสาธง ฯลฯ

พนทในเขตชาวเหนอในอดต เปนแหลงทรพยากรปาไมทอดมสมบรณ ชาวเมอง

ชาวนอก ชาวเล ตองการไมสรางบานเรอน หรอทาเรอ ตองพงพงชาวเหนอในการจดหาไม

นอกจากนพนทดงกลาวมผลตผลจากปา และผลไมอดมสมบรณ แตขาดแคลนขาวบรโภค

จงตองพงพงขาวจากชาวนอก และชาวเมองในฤดนาหลาก กยอมใหชาวนอกไดฝากเลยงวว

ควายไวชวคราว

กอนฤดฝน หรอกอนนาหลากทวมทง เขตอาเภอเมองปากพนง หรอเชยรใหญ

กลมชาวนา (ชาวนอก) กจะนาวว ควาย ไปตามแนวคลองมะมวงสองตน (คลองทาด) คลองเสาธง

หรอคลองอน ๆ เพอมงสตนนาในเขตภเขา เพอฝากวว ควายไวชวคราว เมอนาลดกนาวว ควาย

กลบบาน

หลงจากเกบเกยวผลไม และชาวนอกทานาเสรจแลว ชาวเหนอกจะลองเรอเหนอ

รอนแรมคางคนลงมาตามลานาสายตาง ๆ เพอนาผลตผลจากปา เชน ผลไม บรรทกเตมลาเรอ

มาให เพอนเกลอในเมอง และเพอนเกลอชาวนอก ผลตอบแทนคอไดรบขาวเปลอก ลองขน

เหนอนา สบานชาวเหนอ เตมลาเรอ สาหรบอตราแลกเปลยนไมแนนอน ขนอยกบการบรรจของ

เรอเหนอ และสภาพแมนา ลาคลอง

32  

กระบวนการดงกลาวแลว หมดสนเมอมการสรางถนนหลงพ.ศ. 2505

4. ชาวนอกเขา ชาวนอกเขา หมายถง เขตพนทเมองนอกเขตเขาหลวงดาน

ตะวนตกเฉยงเหนอ ไดแก เขตอาเภอฉวาง อาเภอลาพน (พนทของอาเภอบานสอง อาเภอ

นาสาร จงหวดสราษฎรธานในปจจบน) หรอเขตอาเภอพบน อาเภอนาบอน ในปจจบน กอน

สรางทางรถไฟถงนครศรธรรมราช (พ.ศ. 2458) หรอกอนสรางทางรถยนต (พ.ศ. 2500) ชาวนอก

เขาตองเดน หรอใชชางเปนพาหนะเขามาตดตอกบตวเมองในเรองราชการหรอคดความตาง ๆ

ดงนนตองมเพอนเกลอในเมองไวพงพาอาศย

5. ชาวเล หมายถง หมบานทอยในเขตอาเภอสชล ทาศาลา และขนอมใน

ปจจบน ชาวเลสมยกอนพ.ศ. 2500 ตดตอกบตวเมองโดยใชเรอเพยงอยางเดยว ความสมพนธ

ระหวางชาวเลกบชาวเมองจะเกยวของในเรองการศกษาของบตรหลาน ซงตองเขามาเลาเรยนทใน

ตวเมองในระดบมธยม การพงพงเรองการประมง ชาวเมองตองการอาหารทะเลจากชาวประมงใน

เขตอาเภอดงกลาวแลว จงมความจาเปนตองพงพาระหวางเกลอเลกบเกลอเมอง

คณคาของเกลอ

จากระบบการผลตเพอเลยงตวเอง หรอระบบการผลตเพอยงชพ จนกระทงเขาส

ระบบการผลตเพอขายในลทธเศรษฐกจทนนยมระยะเรมตน หรอกอน พ.ศ. 2398 ผานเขาสการ

ปกครองแบบเทศาภบาล (พ.ศ. 2442-2476) ถงระบอบประชาธปไตย แผนพฒนาเศรษฐกจ

แหงชาตฉบบท 1 (พ.ศ. 2506-2509) ระบบเกลอยงดารงสถานภาพและบทบาทอยในสงคมได

อยางมนคง แตคอย ๆ เสอมลงบาง หลงพ.ศ. 2500 ประโยชนและคณคาของเกลอ มดงน

1. ประโยชนในทางเศรษฐกจ ในระบบนเวศทแตกตางกน เชน เขตภเขาและปา

ไม เขตทราบ เขตชายทะเล เขตเมอง ผลผลตยอมแตกตางกน จงตองมการแลกเปลยนผลผลต

ทหายาก ขาดแคลน และจาเปนในระบบการผลตแบบเลยงตนเอง และเกดการคาขายโดยพอคา

เร หรอพอคาประจาหมบาน พอคาประจาตวเมองในระบบการผลตเพอขาย

เกลอ จงมบทบาทสาคญในการแลกเปลยนสงของ เชน กลมชาวเหนอกบกลม

ชาวเล กลมชาวเหนอขาดพนททานา จงขาดขาวเปลอก ตองมเกลอเปนชาวนอกหรอชาวเล เพอ

ชาวเหนอจะไดนาผลผลตจากสวน ไดแก ผลไม บรรทกเรอเหนอลองตามลานา ไปใหชาวนอก

หรอชาวเล แลวรบขาวเปลอก ปลาแหง ปลาเคม เกลอ กะป บรรทกเรอเหนอกลบบานของ

ตนเอง ในเขตขนนา ถงฤดนาหลาก นาทวมทงนา ชาวนอกกนาวว ควาย ไปฝากชาวเหนอเลยง

ไว

33  

นคอตวอยางการตอบแทนทางเศรษฐกจ

2. ประโยชนในทางจตวทยาสงคม และวฒนธรรม การเปนเกลอ เปนการ

ตอบสนองลาดบขนความตองการของมนษยตามทฤษฎของมาสโลว การเปนเกลอ กเพอ

ตอบสนองความตองการความรก (Love/belonging) จากเพอนเกลอ ครอบครวของเพอนเกลอ

และบคคลอน ๆ ในลกษณะของเครอขายเกลอ อกอยางหนงคอ ความภาคภมใจ (Esterm) ในดาน

ความเคารพนบถอจากสงคม ความมชอเสยง ประโยชนของเกลออกอยางหนงคอ สนองความ

ตองการดานความปลอดภย (Safety) ในดานรางกาย ครอบครว ทรพยากร

สงคมภาคใต หลงสนธสญญาบาวรง พ.ศ. 2398 ยคมณฑล (พ.ศ. 2436-2476)

กอน พ.ศ. 2458 ยงไมมทางรถไฟถงสงขลา และขาดทางหลวงแผนดนตดตอระหวางจงหวดตาง

ๆ ชาวบานในหมบานชนบทตดตอกบเมองยากลาบาก ตองใชเรอ เดนเทา เกวยน และชาง การ

ปรบเปลยนทางดานการเมองและเศรษฐกจเขาสระบบใหม ทาใหชาวบานผไรทรพยสมบต ตอง

ดารงชวตแบบยงชพในระบบทนนยม บางคนปรบตวเปนพอคาแมคาเร พอคาในทองถนควบคกบ

การเกษตรแบบเดม บางคนปรบตวเปนโจรผรายตอสกบอานาจรฐ มขนโจรสาคญหลายคนในเขต

พนทจงหวดพทลง ตดตอเขตแดนกบนครศรธรรมราชและสงขลา เชน “ขนพท” หรอ รง ดอน

ทราย (เสยชวต พ.ศ. 2462) ดา หวแพร เสอขอย ฯลฯ ขมโจร “ขนพท” และลกนองคนสนท

คอ ดา หวแพร เปนกลมโจรตอตานอานาจรฐ ปลนเงนคนรารวย ไมทารายเจาทรพยทยอมจานน

กฎโจรอกอยางหนงคอ “ไมปลน ทาราย และตองปกปองบานทมพระคณ”

ในสมยทรฐเปลยนระบบการเมอง เศรษฐกจ ประชาชนแรนแคน ขาดความ

อบอน มความกลวทงเจาหนาทรฐ และโจรผราย การแสวงหามตรหรอเกลอ กเปนปจจย

ทางดานจตวทยาสงคมในดานการแสวงหาความปลอดภย ความอบอนใจตามหลกการของมาส

โลว

พธกรรมในงานบญสารทเดอนสบ ในเมองนครศรธรรมราช นอกจากจดพธ

ทาบญตามวดตาง ๆ แลว ยงมการจดงานเดอน 10 รวม 10 วน 10 คน ถอเปนงานรนเรงท

ยงใหญ จนมคาพดวา “งานเดอนสบเมองคอน ลากพระบานดอน (สราษฎรธาน) ฉลอง

รฐธรรมนญเมองตรง”

ประเพณการแหผาขนธาต ในวนมาฆบชา และวนวสาขบชา ปละ 2 ครง ในวน

ดงกลาว ประชาชนในจงหวดนครศรธรรมราช และจงหวดใกลเคยง กจะเดนทางมารวมประเพณ

การแหผาขนธาต กลาวคอ รวมกนจดหาผายอมสเหลอง ตอเปนผนยาว แลวเขาขบวนแหเวยน

34  

รอบเจดยองคพระธาต ทวดพระมหาธาตวรมหาวหาร เมอแหเสรจแลว กนาผาไปหมองคพระ

ธาต (http://archive.clibpsu.ac.th)

งานดงกลาวแลว ในสมยทผเขยนยงเปนเดก กอนปพ.ศ. 2500 ชาวนอก ชาว

นอกเขา ชาวเล ไดเดนทางมาทาบญ และพกทวดหรอบานญาต บานเกลอ สวนชาวเหนอก

ลองเรอเหนอลงมาทาบญ แลวจอดเรอเหนอไวทวดชายนา วดโคกธาต วดทาวโคตร วดสวน

หลวง หรอวดอน ๆ ตามเสนทางแมนาลาคลอง นอกจากพกทวดแลวกยงพกบานญาต บาน

เกลอเขตรมแมนาลาคลอง

การเปนเกลอ ทาใหเกดความอบอน ปลอดภยในการเดนทางรอนแรมไปตางถน

เพอปฏบตภารกจตาง ๆ ดงนน จงมการผกเกลอ หรอเปนเกลอไว เพอความอบอน ปลอดภย

และเสรมสรางบารม

การสรางระบบเครอขายทางสงคม อาจใชระบบเครอญาต ผอนยในกรณเปน

ญาต แตชาวบานตองใชระบบเพอน ถาใหสนทมากกวาเพอน คอ “การเปนเกลอ” เพราะมพอ

แม และญาตของทงสองฝายเขามารบรและเกยวของดวย

3 ประโยชนของเกลอในตนการเมองการปกครอง

การตดตอในทางการเมอง การปกครอง ระหวางรฐกบชาวบาน เปนสงจาเปน

การเดนทางจากหมบานเขาสเมองบางครงตองการทพกอาศย จงจาเปนตองพกวด หรอบานของ

เกลอ กรณของขนพปน เปรมประดษฐ (พ.ศ. 2439-2475) (www.phipuncity.go.th<riyapan)

แขวงพปน อาเภอฉาง มาตดตอราชการทมณฑลนครศรธรรมราชดวยขบวนชาง แลวมาพกท

บานหมนเทพสร หนาวดทาวโคตร ไดผกชางไวทวดหวไตร (วดราง) เดก ๆ ใกลวดไปเลนกบชาง

โดนชางเตะเบา ๆ เดกไมตายแตขาพการ เราจงเรยกเดกคนนนวา “แสงชางเตะ” (นางบญชน ช

ชาต, เลาใหฟงเมอประมาณ พ.ศ. 2498)

ในการหาเสยงเลอกต งยคประชาธปไตย สมาชกสภาผแทนราษฎรของ

นครศรธรรมราชหลายคน แตตวอยางทเดนชดคอ นายฉา จารสเนตร ส.ส. หลายสมยระหวาง

พ .ศ . 2 4 8 0 -2 5 0 0 (http://th.m.wikipedia.org/wiki/ส ม า ช ก ส ภ า ผ แ ท น ร าษ ฎ ร จ ง ห ว ด

นครศรธรรมราช)ไดใชระบบเครอญาต เพอน และเกลอ ในการหาเสยงเลอกตง โดยใชเงนลงทน

นอยทสด นอกจากน “ครฉา” ยงใชวธการหาเสยงโดยใชฐานของเกลอชวยเหลอแบบงาย ๆ

เขาถงชาวบาน เชน ผสมครรบเลอกตงคนอน จดภาพยนตรใหชาวบานชมในสนามโรงเรยน หรอ

กลางทงนา ครฉาแจกใต (เชอเพลงจดไฟเพอใชแสงนาทาง) นอกจากนยงใชคาพดงาย ๆ ในการ

หาเสยงเลอกตงเปนกลอนหนงตะลงวา

35  

“ฉบพลงตง ๆ พอลงทาบาว ลกขนแตเชา กนขาวแลวไป ตงอกตงใจ ใส

บตรครฉา”

การเลอกตงกานน ผใหญบาน ระบบเกลอ กมสวนสาคญในการสนบสนน เมอ

ดารงตาแหนงแลวกไดชวยกน และรวมมอกนทางาน เพราะภาระการปราบปรามโจรผราย ตอง

ใชการขามเขตแดนการปกครอง ดงนน ผใหญบาน กานน ตางพนทจงเปนเกลอกน เพอ

ชวยเหลอซงกนและกนทงในเรองสวนตว และราชการ

ในระบบการผลตแบบเลยงตวเอง การคาขายมนอยในหมบานชนบท ขาดระบบ

การขนสง และสงอานวยความสะดวกในการเดนทาง (Facilities) เชน โรงแรม รานอาหาร ฯลฯ

แตยงมการเดนทางระหวางหมบานกบเมอง ดงนน ระบบเกลอ เครอญาต และเครอขายเพอน

รปแบบอน ๆ จงมคณคาและประโยชนในทางดานเศรษฐกจ สงคมวฒนธรรม การเมอง และ

การปกครอง

เกลอ คอ สถานภาพอยางหนงของคนในสงคมทไมใชระบบเครอญาต แต

ตองการมสายสมพนธตอกน ผอนย คอความผกพนทางเครอญาตฝายหญง และมกฎขอหามให

สอดคลองกบระบบนเวศภเขาทหางไกลทะเล ขาดการคมนาคม สงคมชาวบานยงยดตดในระบบ

เศรษฐกจแบบยงชพ ผอนย จงมบทบาทสาคญในบางพนท เชน “ชาวนอกเขา”

การสนสดของการผกเกลอ

การสนสดของการผกเกลอ เกดจากปจจยสาคญ 3 ประการ ไดแก

การเปลยนแปลงของระบบเศรษฐกจ

การพฒนาการคมนาคม

การสรางสงอานวยความสะดวก (Amenities) ในการเดนทาง

การเปลยนแปลงทางดานสงคม วฒนธรรม

การเปลยนแปลงทางดานเศรษฐกจ

การทาสนธสญญาเบาวรง กบองกฤษในป พ.ศ. 2398 (ค.ศ. 1855) ทาใหรฐบาล

สยามตองเลกระบบผกขาดสนคาของหลวง (Royal Monopoly) ซงมมาตงแตสมยกรงศรอยธยา

ตองเปดประเทศคาขายอยางเสร รบระบบทนนยม (Capitalism) เขามาเปนนโยบายหลกทางดาน

เศรษฐกจของประเทศ ระบบทนนยมตองการระบบกรรมสทธ แรงงานเสร ราคาสนคาขนอยกบ

36  

กลไลของราคา และรฐบาลตองสรางปจจย พนฐานทางการผลต (Infrastructure) เชน

การคมนาคม ระบบสาธารณปโภค ระบบชลประทาน เพอตอบสนองการผลตในระบบทนนยม

ระบบทนนยม ในทางปฏบต และขาดคณธรรม ทาใหเกดการผกขาด การ

แสวงหากาไร การขดรดมลคาสวนเกน และแรงงานสวนเกน เกดชนชนนายทน และชนชนผใช

แรงงาน

ในประเทศไทย หลงจากการใชระบบทนนยม ใน พ.ศ. 2398 แลวกอใหเกดการ

เลกทาส เลกไพร เพอใหเกดแรงงานเสร มการสรางปจจยพนฐานในการผลต การปฏรปการเงน

การคลง การศกษาและรบวฒนธรรมตะวนตก การทาใหประเทศไทยเปนแบบวฒนธรรมตะวนตก

(Westernization) จงเกดขนทงระบบการเมอง เศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม และเทคโนโลย

ระบบการผลตไดเปลยนแปลงจากระบบการผลต เพอเลยงตวเอง หรอระบบการ

ผลตเพอยงชพ เปนระบบการผลตเพอขายอยางชา ๆ และแทรกซมจากเมองสหมบาน

ในกรณของนครศรธรรมราช และจงหวดใกลเคยง ระหวาง พ.ศ. 2442-พ.ศ.

2500 ไดเกดระบบตลาดขายสนคา โดยมคนจนเปนนายทน ตามตวอาเภอหรอตาบลทเปนชม

ทางการเดนทาง เกดอตสาหกรรมเพอขายวตถดบ หรออตสาหกรรมชนตน ดานเหมองแร โรงส

ขาว ยางพารา โดยนายทนสวนใหญเปนคนจน (พนศกด ชานกรประดษฐ, 2537 : 35-42 และ

ภวดล ทรงประเสรฐ, 2531 : 25-31)

สาหรบคนไทย บางคนกเรมเปลยนสถานภาพตนเองจากเกษตรกรระบบการผลต

เพอเลยงตวเอง เปนเกษตรกรในระบบการผลตเพอขาย เกดชนชนผขายแรงงาน หรอแรงงาน

รบจางผไรสมบต เกษตรกร หรอชาวนาบางคน เปลยนสภาพตวเองไปเปนพอคา แมคา การซอ

ขาย การจางแรงงานไดเกดขนในหมบานอยางชา ๆ (ศรนทร บญโสธรสถต, 2526 : 239-243

และชสทธ ชชาต, 2526 : 244-255)

หมบานคอย ๆ เรมเปลยนแปลงจากการผลตเพอใชเอง และรวมกนผลต เปนการ

ผลตเพอขาย และเกดแรงงานรบจางแทนการลงแขก เครองอปโภค บรโภคจากตลาด จาก

โรงงาน เขามาแทนทผลผลตเพอใชเอง เงนตราเปนปจจยสาคญในการแลกเปลยน คนจงตอง

ทางานเพอแสวงหาเงนตรามากขน ในการแสวงหาปจจย 4

37  

ปจจยทางเศรษฐกจ จงสงผลตอสงคม วฒนธรรมของคนใหมความคดและ

พฤตกรรมแตกตางไปจากเดม ความเปนเพอน ความเปนเกลอ ความขาดแคลน ความอดอยาก

อาหาร ลดนอยลงไป ปจจยทางเศรษฐกจ จงเปนเหตผลหนงทาใหเกลอ และผอนย ตองจาง

หาย เพราะหมดสนความสาคญลงอยางชา ๆ ในทามกลางการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ

การพฒนาการคมนาคม

เมอญปนเขาสสงครามโลกครงท 2 (พ.ศ. 2439-2488) ในวนท 8 ธนวาคม

พ.ศ. 2441 ประเทศไทยไดเปนพนธมตรกบญปน และยอมใหกองทพญปนเขามาอยในประเทศไทย

กองทพญปนไดสรางทางรถยนต และสนามบนหลายแหงเพอประโยชนในดานการทหาร เชน

สรางถนนจากบานหวถนนไปสปากพนง สรางสนามบนทาแพทจงหวดนครศรธรรมราช สราง

สนามบนทตาบลหวเตย อาเภอพนพน จงหวดสราษฎรธาน สรางทางรถไฟสายชมพร-กระบ-

คลองละอน (www.manager.co.th>south>viewnews)

สนามบนและเสนทางรถยนต หลงสงครามโลกครงท 2 รฐบาลไทยไดพฒนาเปน

ระบบการขนสงของประเทศ

โครงการสรางทางหลวง 4 ป (พ.ศ. 2495-2498) และโครงการสรางทางหลวง

5 ป (พ.ศ. 2499-2503) ไดเรมกอสรางถนนเชอมระหวางจงหวดตอจงหวด และระหวางจงหวด

กบอาเภอ (กองจดหมายเหตแหงชาต ค.ศ.6202/.8.7/45 เรองแถลงผลงานตามโครงสรางทาง

หลวง 8 ป)

ดงนนกอน พ.ศ. 2500 จงมเสนทางรถยนตเชอมระหวางจงหวดนครศรธรรมราช

กบจงหวดพทลง ตรง พงงา และภเกต ในจงหวดนครศรธรรมราชกได พฒนาถนนญปน บาน

หวถนน-ปากพนงใหดขนแลวสรางถนนไปถงอาเภอรอนพบลย และทงสง เรมขยายถนนจากบาน

หวถนนไปทางใต ผานบานชะเมา เขาสอาเภอเชยรใหญ อาเภอหวไทร เพอเชอตอกบจงหวด

สงขลาจนสาเรจในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 1 และท 2 (พ.ศ. 2504-2514)

และในระยะเวลาตามแผนพฒนาฯ ดงกลาวไดขยายถนนจากตวเมองนครศรธรรมราช ตอไปยง

อาเภอลานสกา อาเภอพรหมครสอาเภอฉวาง ตอมาแยกออกเปนอาเภอนาบอน และอาเภอ

พปน นอกจากนไดมถนนเลยบชายฝงทะเล จากตาบลทาแพผานอาเภอทาศาลา อาเภอสชล

และอาเภอขนอม เชอมตอไปยงจงหวดสราษฎรธาน และชมพร

38  

หลงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 3 (พ.ศ.2515-2519) จงหวด

นครศรธรรมราช และภาคใต จงหวดอน ๆ ไดมถนนเชอมระหวางจงหวดตอจงหวด และจงหวด

กบอาเภอ และตาบลตาง ๆ ทสาคญเกอบทวถง

การขนสงทางรถยนต หรอทางหลวงทาใหประชาชนเดนทางสะดวก รวดเรวกวา

ทางเรอ ทางรถไฟ และการเดนเทา จงทาใหการพกแรมทวด บานญาต หรอบานเกลอหมด

ความสาคญ และลดนอยลงไป

นอกจากน การขนสงทาใหเกดระบบการตลาด และการขนสงสนคาสตลาด

สะดวก รวดเรวขน การเดนทางมารวมพธงานบญในเทศกาลตาง ๆ กสามารถไปเชาเยนกลบ

การพงพาอาศยในระบบเครอญาต และระบบเกลอจงลดนอยลง และหมดความสาคญ

ดงนนระบบการขนสง ซงเปนองคประกอบพนฐานของระบบเศรษฐกจ จงมสวน

สาคญทาใหการเปนเกลอตองสญหายไป

การพฒนาสงอานวยความสะดวก (Facilities หรอ Amenities)

สงอานวยความสะดวกในการเดนทาง หมายถง ทพก (Accommodation) ประเภท

ตาง ๆ เชน โรงแรม โมเทล รสอรท เกสทเฮาท ฯลฯ รานอาหาร รานขายของทระลก

ปายบอกทาง หรอสถานบรการอน ๆ ในการเดนทาง

การเกดขนของโรงแรม ทพกในตวเมอง และตางอาเภอ เพอตอบรบกบการ

เดนทางเพอธรกจ และการทองเทยว ทาใหการพงพาบานเกลอ บานญาต และวดลดนอยลง

คนเดนทางสวนหนงจงพกในโรงแรมแทนสถานทดงกลาวแลว

การสรางสงอานวยความสะดวกในเรองทพกประเภทหอพก บานเชา เกดขนใน

ตวเมองและอาเภอตาง ๆ ดงนนบตรหลานทมาศกษาเลาเรยนในตวเมองหรอสถานศกษาทหางไกล

จากหมบาน กเชาบาน เชาหอพก ทาใหพกอาศยบานญาต บานเกลอ และวดลดนอยลง จง

สงผลใหความจาเปนการผกเกลอ ผกโยด ลดนอยลงดวย เพราะสงอานวยความสะดวกดงกลาว

แลว ทาใหวฒนธรรมคนเปลยนแปลง

การเปลยนแปลงดานวฒนธรรม

ระบบทนนยมภายใตสนธสญญาบาวรงท องกฤษทากบสยามในพ.ศ. 2398

นอกจากทาใหเกดระบบเศรษฐกจทนนยมแลว ยงกอใหเกดการเปลยนแปลงทางดานการเมอง

39  

การปกครอง และวฒนธรรมเปนกระบวนการตอเนองตดตอกนมาจนถงปจจบน การปฏรปการ

ปกครอง การปฏรปกฎหมาย การสรางปจจยพนฐานทางการผลต (Infrastructure) การเลกทาส

การเลกไพร การเปลยนแปลงการปกครอง พ .ศ . 2475 หรอแมแตยค “มาลานาชาต”

สมยจอมพลแปลก พบลสงคราม ครงท 1 (พ.ศ. 2482-2488) กเปนกระบวนการสราง

ชาตนยม แตกทาลายวฒนธรรมไทย เพอพฒนาวฒนธรรมไทยใหเปนแบบตะวนตก ทงรากฐาน

ของวฒนธรรมโบราณ

ดงนน โครงสรางของวฒนธรรมไทย จงมอย 3 ระบบ คอ ระบบสงสด

วฒนธรรมตะวนตก ระบบรองลงมา คอ วฒนธรรมหลวงของไทย และชนลางสด คอ

วฒนธรรมราษฎร หรอวฒนธรรมชาวบาน ถาหางไกลเมอง ความเจรญแบบตะวนตกมาก ๆ ก

เปนวฒนธรรมชายขอบ

เมอวฒนธรรมตะวนตกเหนอกวาวฒนธรรมหลวง และวฒนธรรมหลวงเหนอกวา

วฒนธรรมราษฎร กระบวนการยอมรบ ผสมผสาน จงเกดขนมากกวาการปฏเสธ วฒนธรรม

พนบานบางอยางทเปนอตลกษณของภาคใต เชน เพลงบอก หนงตะลง มะโนราห และเกลอ ก

ตองปรบตว โดยผสมผสมกบวฒนธรรมตะวนตก และวฒนธรรมหลวง บางอยางกมกาตอรองใน

เชงอานาจ เชน หนงตะลง ในยคขาหลวงเทศาภบาล ขอรองใหหนงตะลงพดภาษากลาง แตหลง

ตะลงตอรองวารปตวตลก ขอพดภาษาใต แตตวพระ ตวนางหรอตวอนๆ พดภาษากลางได

สาหรบเรองเกลอ ไมมหลกฐานการสงหาม แตเมอเกลอเปนเพยงวฒนธรรมราษฎร ซงออนแอ

กวาวฒนธรรมตะวนตก ซงครอบงาวฒนธรรมหลวงของไทย เกลอจงถกมองในมตใหมวาเปน

เพยงวฒนธรรมชายขอบ ทไมเหมาะสมในสงคมปจจบน

นคอการมองความเสอมของเกลอในดานวฒนธรรมทเกดจากเนอในของสงคม คอ

คนในสงคมเรมเบอเรองเกลอ และไมเหนความสาคญของเกลออกตอไป ในทามกลางการ

เปลยนแปลง วฒนธรรมใหมทสาคญกวานน และเปนสาเหตตน คอ การเปลยนแปลงระบบ

เศรษฐกจแบบเลยงตนเอง หรอการผลตในระบบยงชพ สระบบทนนยม หรอการผลตเพอขาย

ระบบทนนยม เปนตวกาหนดใหเกดการพฒนาปจจยพนฐานทางการผลต แรงงานเสร จงตอง

เลกทาส เลกไพร ประกอบกบชนชนผนา (Elite) ชนชมในวฒนธรรมตะวนตกอยางเปน

กระบวนการตอเนอง ตดตอกนมาจากพทธศตวรรษท 25 ถงพทธศตวรรษท 26 ในปจจบน

เปนเวลามากกวา 150 ป นกเปนเหตสาคญทาใหวฒนธรรมพนบานเสอมและสญสลาย หนงใน

วฒนธรรมทเสอมและสญสลายคอ เกลอ และผอนย

40  

41  

บทสรป

การศกษาเรอง เกลอวฒนธรรมชมชนภาคใต ทเลอนหายในตนพทธศตวรรษท

26 มวตถประสงคเพอศกษาสาเหตของการเกดเกลอ สถานภาพและบทบาทของเกลอ และการ

สญสลายของเกลอ การศกษาใชรปแบบการวจยเชงคณภาพ มวธการรวบรวมขอมลจากเอกสาร

การสงเกต การสมภาษณผใหขอมลสาคญ (Key Informant) และตวผศกษาในบางกรณกเปนผให

ขอมลสาคญ นาหลกฐานตาง ๆ มาตรวจสอบและแบบสามเสา โดยใชแนวคดหรอทฤษฎเปน

แนวทางในการวเคราะหเพอเสนอขอมลในเชงพรรณาวเคราะห ระยะเวลาในการศกษาตงแต

สนธสญญาบาวรง พ.ศ. 2398 จนถงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 3 (พ.ศ.

2510-2515) พนทในการศกษาเนนเมองนครศรธรรมราช แตกอางองถงเมองหรอจงหวดอน ๆ ท

เกยวของในภาคใต

ผลการศกษาพบวา เกลอ คอเพอนรกทไมไดเปนญาต อายรนราวคราวเดยวกน

บคลกภาพคลายกน การผกเกลอ ตองเปนเพศเดยวกน อาจเกดขนจากพอ แมจดหาให หรอ

สมครใจเอง การเปนเกลอตองยอมรบพอ แม ญาตพนองของฝายเกลอ วาเหมอนพอ แม ญาตพ

นองของเรา

สาเหตของการเกดเกลอ ในดานวรรณกรรมมขปาฐะ ไดสะทอนเรองของการเกด

เกลอวา มนษยตองพงพาอาศยซงกนและกน เพราะในระบบนเวศทตางกน ผลผลตจงแตกตาง

กน การอยรวมกนตองชวยเหลอเกอกลและมความรกสามคคตอกน

เมอวเคราะหขอมลนอกเหนอจากวรรณกรรมมขปาฐะ พบวา การเกดเกลอมา

จากปจจยทางภมศาสตรและการคมนาคม ปจจยทางเศรษฐกจ และปจจยดานสงคมวฒนธรรม

ปจจยทางภมศาสตร และเศรษฐกจ ทาใหเกดผลผลตในระบบการผลตเพอเลยงตวเองทแตกตาง

กน แตตองพงพาอาศยกน ในเรองผลผลตทหายาก ผลผลตทผลตในหมบานไมได หรอการพง

อาศยซงกนและกนเนองจากสภาพภมศาสตรทแตกตางระหวางพลเมองทอาศยบรเวณชายทะเล

ภเขา ทราบ และในตวเมอง การขาดการคมนาคม ทางรถไฟและรถยนต กอน พ.ศ. 2458 ทา

ใหการเดนทางตองใชการเดนเทา เกวยน ชาง และเรอเปนพาหนะสาคญ ทางรถยนตระหวาง

จงหวดเพงเรมพฒนาหลง พ.ศ. 2490 และตดตอมาจนถงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต

ปจจยทางจตวทยาสงคมตามทฤษฎของมาสโลว ในเรองความตองการอาหาร ความตองการ

ความปลอดภย ความตองการความรก และความมชอเสยง ประกอบกบวฒนธรรมชาวใต

42  

ประเภท “ไมยอมนาย” “ยอมหกไมยอมงอ” เปนคนมเหตผล จงทาใหเกดวฒนธรรม “พงนาย

ไมได ตองพงเพอน หรอเกลอ” เพอแกปญหาในดานเศรษฐกจ การเมอง ในระยะของปรบตว

เขาสระบบใหม คอ ระบบทนนยม และระบบเทศาภบาล จนกระทงหลงเปลยนแปลง

การปกครอง พ.ศ. 2475-พ.ศ. 2500

กลมเกลอ โดยเฉพาะทนครศรธรรมราช แบงออกเปน 5 ประเภท ตามเขต

ทอยอาศย คอ เกลอเมอง เกลอเขา (เกลอเหนอ) เกลอเล เกลอนา และเกลอนอกเขา

คณคาของเกลอ มประโยชนทงในดานเศรษฐกจ ไดพงพาอาศยผลผลตซงเกด

จากระบบนเวศทแตกตางกน ในระบบการผลตแบบเลยงตวเอง ในดานสงคม กอใหเกดความ

ปลอดภย การยอมรบ ความมชอเสยง ความรกสามคค ชวยเหลอซงกนและกน นอกจากน

เกลอยงมคณคาในดานการเมอง และการปกครอง ในดานพฒนาหมบาน การปราบปรามโจร

ผราย การหาเสยงเลอกตง

ถงแมวาระบบเกลอ มประโยชนและมคณคา แตระบบเกลอกสญสลายลงอยาง

ชา ๆ เพราะการเปลยนแปลงระบบเศรษฐกจจากระบบผลตเพอเลยงตวเอง เขาสระบบทนนยม

ทาใหเกดการผลตเพอการคา แทนการแลกเปลยน เกดเมอง เกดชนชนพอคา ทเขาสเมองและ

หมบานพรอมกบการพฒนาการขนสง สรางสงอานวยความสะดวก เชน ทพกแรมประเภทตาง ๆ

ตงแตโรงแรม หอพก บานเชา จงทาใหการพงพงบานเกลอคอย ๆ ลดนอยลง พรอม ๆ กบการ

เปลยนแปลงวฒนธรรมเขาสระบบทนนยม ทาใหเงนตรา การซอขาย กาไร และการลงทน

มความสาคญมากกวาการแลกเปลยน เกลอ และระบบเครอญาต

ในทสดทงเกลอ และผอนย กสญสลายลงอยางชาง ๆ ในปจจบน พ.ศ. 2560

เกลอ อาจมชวตอยบาง แตขาดการตดตอ หรอตดตอกนนอยทสด เพราะระบบเศรษฐกจ

การคมนาคม สงคมและวฒนธรรมเปลยนแปลงจากเดม

การอภปรายผล

ในระบบการผลตแบบเลยงตนเอง หรอระบบการผลตแบบยงชพ ตอเนองมา

จนถงสมยการแตกหนอของระบบทนนยมหลง พ.ศ. 2398 เขาสระบบเทศาภบาล (พ.ศ. 2442-

2476) และระบอบการปกครองแบบประชาธปไตย (พ.ศ. 2475-2500) ถงแผนพฒนาเศรษฐกจ

แหงชาต ฉบบท 1 (พ .ศ . 2504-2509) ระบบเกลอยงคงมความสาคญ ระบบเกลอท

นครศรธรรมราช ขนอยกบระบบนเวศทแตกตางกน ทาใหผลผลตแตกตางกน จงเกดเกลอเมอง

43  

เกลอนา เกลอเล เกลอเหนอ ลกษณะเชนนเหมอนกบระบบเกลอ เขตทะเลสาบสงขลา ซงตอ

แดนกบจงหวดพทลง และนครศรธรรมราช กเกดการพงพงของเกลอเชนเดยวกน นอกจากน

ปญหาเรองโจรผรายหรอความปลอดภยในชวต การมพรรคพวก กทาใหเกดระบบการผกเกลอ

ผกโยด ดงงานวจยของอาคม เดชทองคา (อาคม เดชทองคา, 2544) ปจจยสาคญทาง

เศรษฐกจกเปนสาเหตหลกของการเปนเกลอ (พนศกด ชานกรประดษฐ, 2537)

ระบบทนนยม มบทบาทสาคญตอสงคมและวฒนธรรมทาใหเกดการสญเสยความ

เขาใจในวฒนธรรมทองถนชนบท เกดความเสอมโทรมของสงแวดลอมอยางรนแรง เกดชองวาง

ของบคคล เนองจากการเปลยนแปลงของระบบเศรษฐกจและสงคม ความสมพนธ ความอบอน

และความเปนปกแผนของสมาชกในครอบครวและสงคมเสอมลง ระบบทนนยมสรางปญหาความ

ยากจน และทาลายวฒนธรรม (http://oknation.nationtv./blog/banyon/2009/07/29/entry_1)

ในสวนของวฒนธรรมเกลอ ซงใชระบบการพงพงองกนในทางการผลต โดยไม

หวงผลกาไร และเงนตรา มพนธกจในการชวยเหลอเกอกล โดยไมมเวลา และขอจากดในการ

ทางาน ระบบทนนยมทาใหเกดการผลตเฉพาะอยาง การผลตเพอขาย และแลกเปลยน ระบบ

การขนสงและเทคโนโลยทกาวหนา ทาใหระบบการตลาดพฒนาจากการผลตเพอบรโภค สการ

ผลตเพอขาย สถานภาพและบทบาทของเกลอจงหมดความสาคญ

แนวคดในเรองเศรษฐกจชมชน ของนกวชาการหลายคน เชน กาญจนา

แกวเทพ ฉตรทพย นาถสภา บาทหลวงนพจน เทยรวหาร บารง บญรกษา ประยงค รณรงค

และวนวร จะน (ฉตรทพย นาถสภา และวนวร จะน, บก. 2555) หรอนกวชาการทเชยวชาญ

เรองหมบาน เชน นายแพทยประเวศ วะส สเทพ สนทรเภสธ เสร พงคพศ ตางกยอมรบใน

เรองวฒนธรรมชมชน ความสามารถในการบรหารจดการของชาวบาน และภมปญญาชาวบานใน

การปรบปรงพฒนาเพอแกปญหาตาง ๆ

การรวมพลงของชาวบาน ถงแมวาชาวบานมวฒนธรรมชมชนทเขมแขงเปน

อตลกษณของตนเอง แตเปนการรวมตวทางดานเศรษฐกจ หรอระบบการผลตของหมบาน เพอ

ตอสกบระบบทนนยม มใหทนนยมเอารดเอาเปรยบมากวาการอนรกษปกปองวฒนธรรมชาวบาน

การตอสของชาวบานตามแนวคดเศรษฐกจชมชน ไดเกดขนหลายหมบานใน

ภาคใต และประเทศไทย ซงสอดคลองกบแนวคดเรองทฤษฎหมบานโลก (Global Village) ท

ยอมรบความสมพนธแบบหมบานวา สามารถพงพงตนเองไดของหนวยยอย อยรอดไดโดยไมพง

44  

สวนอน ๆ ทงนเพราะแตละหนวยตาง ๆ มการผลตทครบวงจรภายในตวเอง แตในดานจตใจ ดาน

ความปลอดภย ตองพงพงครอบครว หรอหมบานทอยนอกออกไปจากพนท พฤตกรรมดงกลาว

แลวกอใหเกดประเพณคานยมอนเปนเอกลกษณ (http://art.kmutt.ac.th/ssc260/doc/global_2doc.)

หรอวฒนธรรมของหมบานทแตกตางจากวฒนธรรมหลวง

ระบบทนนยม จงเปนสาเหตสาคญทาใหระบบเกลอตองสญสลายลงอยางชา ๆ

การรอฟน การผลตใหม อาจแตกตางไปจากเดมบางตามบรบทของสงคมทเปลยนแปลง แตตอง

เกดขนภายในหมบานเอง หรอเนอในของสงคม นกวชาการดานเศรษฐกจ วฒนธรรมชมชน

บคคลในชมชน หนวยงานของรฐในชมชน หรอภาคสวนของวฒนธรรมราษฎร ตองลกขนมารอ

ฟน ปกปอง ระบบเกลอ เพราะระบบเกลอ ถงแมไมมประโยชนหรอคณคาทางเศรษฐกจ ในการ

พงพงผลผลตทผลตเองไมได หรอชวยเหลอกนตามระบบนเวศของภมประเทศ แตระบบเกลอยงม

คณคาในทางสงคม วฒนธรรม จตวทยา การเมอง และเกอกลตอระบบเศรษฐกจชมชน เพราะ

ระบบเกลอสรางเพอน สรางความรก สรางเครอขายของเพอน สรางระบบจตใจทเอออาทร เปน

มตร คอยชวยเหลอซงกนและกน ระบบเกลอเปนวธการหนงทนาไปสหลกการของชมชนเขมแขง

และความมนคง ยงยน ยกระดบเศรษฐกจชมชนใหเกดความเทาเทยม ภายใตหลกแหงความ

พอเพยง ในระบบเศรษฐกจทนนยมของกระแสโลก และยดหลกเศรษฐกจชมชนในระดบหมบาน

ซงผกพนเกยวโยงระหวางหมบานดวยระบบเกลอ

45  

บรรณานกรม

กองจดหมายเหตแหงชาต. คศ.0202/.8.7/145 เรอง แถลงผลงานตามโครงการ

สรางทางหลวง 8 ป

ฉตรทพย นาถสภา. จากประวตศาสตรหมบานสทฤษฎสองระบบ. พมพครงท 2

สถาบนราชภฏสรนทร, 2548

_______________ . แนวทางและวธวจยสงคมไทย. กรงเทพฯ : สานกพมพสรางสรรค, 2547

ฉตรทพย นาถสภา และ พรพไล เลศวชา. วฒนธรรมหมบานไทย. กรงเทพฯ :

สานกพมพสรางสรรค, 2537.

ฉตรทพย นาถสภา และ วนวร จะน, บก. แนวคดวฒนธรรมชมชนในสงคมไทย. กรงเทพฯ :

สานกพมพสรางสรรค, 2555.

ชสทธ ชชาต. ขอสงเกตเบองตนในการศกษาประวตศาสตรเศรษฐกจ หมบานของ

ชาวนครฯ และลานนาไทย. ในรายงานการสมมนาประวตศาสตร

นครศรธรรมราช ครงท 2 ประวตศาสตรเศรษฐกจ และสงคมของ

นครศรธรรมราช. วทยาลยครนครศรธรรมราช. 2526.

_______________ . พอคาววตาง ผบกเบกการคาขายในหมบานภาคเหนอของประเทศไทย

พ.ศ. 2398-2503. ทนอดหนนการวจย กรมการฝกหดคร กระทรงศกษาธการ

เชยงใหม : โรงพมพแสงศลป, 2546.

ณรงค นนทอง. นครศรธรรมราช ในสมยการจดการปกครองแบบมณฑลเทศาภบาล.

ในรายงานสมมนาประวตศาสตรนครศรธรรมราช ครงท 2.

ประวตศาสตรเศรษฐกจและสงคมของนครศรธรรมราช.

วทยาลยครนครศรธรรมราช, 2526.

46  

ดเรก พรตตะเสน. ประวตศาสตรจากวรรณกรรมมขปาฐะ. ในรายงานการสมมนา

ประวตศาสตรนครศรธรรมราช ครงท 3. ประวตศาสตรนครศรธรรมราช

จากภาษาและวรรณกรรม. วทยาลยครนครศรธรรมราช, 2528

บญเพรง บานบางพน. ศรทธาพลงชมชน. กรงเทพฯ : สภาคาทอลกแหงประเทศไทย

เพอการพฒนา, 2527

พนศกด ชานกรประดษฐ. ประวตศาสตรเศรษฐกจชมชนบานภาคใตฝงตะวนออกของไทย

(นครศรธรรมราช) พ.ศ. 2535-2504. ทนอดหนนการวจยจาก

สานกงานคณะกรรมการการวฒนธรรมแหงชาต, กระทรวงศกษาธการ, 2537.

ภวดล ทรงประเสรฐ. ววฒนาการของนายทนจนในนครศรธรรมราช. ในรายงานการสมมนา

ประวตศาสตรนครศรธรรมราช ครงท 4. ศลปวฒนธรรมนครศรธรรมราชกบ

การเปลยนแปลงทางเศรษฐกจและสงคมของนครศรธรรมราช.

วทยาลยครนครศรธรรมราช, 2531.

วณณสาสน นนสข. พฒนาการของบานเมองบนหาดทรายแกว นครศรธรรมราช จาก

หลกฐานทางโบราณคด. นครศรธรรมราช : มหาวทยาลยราชภฏ

นครศรธรรมราช, 2559.

วเชยร ณ นคร. ประวตศาสตรนครศรธรรมราชจากวรรณกรรมมขปาฐะ. ในรายงาน

การสมมนาประวตศาสตรนครศรธรรมราช ครงท 3.

ประวตศาสตรนครศรธรรมชาตจากภาษและวรรณกรรม.

วทยาลยครนครศรธรรมราช, 2528.

47  

ศรนทร บญโสธรสถตย. ประวตศาสตรเศรษฐกจชนบทภาคใตฝงตะวนออกภายหลง

สนธสญญาบาวรง พ.ศ. 2398. ในรายงานการสมมนาประวตศาสตร

นครศรธรรมราช ครงท 2 ประวตศาสตรเศรษฐกจและสงคมของ

นครศรธรรมราช. วทยาลยครนครศรธรรมราช, 2526

อาคม เดชทองคา. ผกโยด (วถและพลงของการผกเกลอ ผกดองและขนบธรรมเนยม

อปถมป). โครงการ “โครงสรางและพลงวฒนธรรมภาคใตกบการพฒนา”

ของ เมธวจยอาวโส ศาสตราจารยสธวงคพงคไพบลย โดยการสนบสนนของ

สานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) เมษายน 2544

ChatthipNartsupha and SuthyPrasartset. The Political Economy of Siam 1851-1910.

The Social Science Association of Thailand, 1981.

Ingram, James C. Economic Chang in Thailand Since 1850-1970. Standford University,

Press, 1971.

Krader, Lawrence. The Asiatic Mode of Production. Assem, The Netherlands,

Van Gorcum and Comp. B.V., 1975.

arts.kmutt.ac.th/scc260/doc/global_2doc, (10 ธนวาคม พ.ศ. 2559)

oknation.nationtv.>Sp_Report>entry_1 (5 ธนวาคม พ.ศ. 2559)

http://archiv.clib.psc.ac.th>page (4 ธนวาคม พ.ศ. 2559)

http://share.psu.ac.th/blog/thamstory/5662. (8 ธนวาคม พ.ศ. 2559)

http://jamtrang.com/detail_page.php?sub_id=605(10 ธนวาคม พ.ศ. 2559)

http://www.tatc.ac.th/files/110528099292991_1301090110327.pdf (12 ธนวาคม พ.ศ. 2559)

48  

http://lotusob2.wordpress.com/2010/08/15 ทฤษฎบคลกภาพของคาร_8/

(14 ธนวาคม พ.ศ. 2559)

http://thaiarc.tu.ac.th/folktales/southen/story2. (8 ธนวาคม พ.ศ. 2559)

http://books google.co.th/books?isbn=0271044055. (6 ธนวาคม พ.ศ. 2559)

http://th.m.wikipedia.org.wiki/ลาดบขนความตองการของมาสโลว. (20 ธนวาคม พ.ศ. 2559)

http://th.m.wikepedia.org/wiki/สมาชกสภาผแทนราษฎรจงหวดนครศรธรรมราช.

(20 ธนวาคม พ.ศ. 2559)

www.nakonsithamarat.go.th/web52/history.php. (5 ธนวาคม พ.ศ. 2559)

www.phipuncity.go.tah/riyapan. (10 ธนวาคม พ.ศ. 2559)

www.manager.cot.h>south>viewnews. (10 ธนวาคม พ.ศ. 2559)

www.sca.ro.th/databases/siamrarebooks/main/index.php./history/2012.

(10 ธนวาคม พ.ศ. 2559)

www.tri.chula.ac.th/triresearch/south.html.ทางรถไฟสายใต. (5 ธนวาคม พ.ศ. 2559)

mkpayap.payap.ac.th/course/mk210/f4.1htm. (15 ธนวาคม พ.ศ. 2559)

www.goodreads.com>Aristotle>Qoutes. (7 ธนวาคม พ.ศ. 2559)

สมภาษณ

จรญ เงนแกว. ตาบลหนาเมอง อาเภอเมอง จงหวดฉะเชงเทรา.

(บานเดม อาเภอปากพนง อาเภอนครศรธรรมราช).

นาฏชนก จรกจ. บานขนทะเล อาเภอเมอง จงหวดสราษฎรธาน

ประคอง แปนรอด. บานหวยพรก อาเภอฉวาง จงหวดนครศรธรรมราช

มาล ชชาต. บานนาฉา อาเภอนาสาร จงหวดสราษฎรธาน

49  

วรรณเพญ ชชาต. 199/228 บานหนองจอม ตาบลหนองจอม อาเภอสนทราย

จงหวดเชยงใหม (ภมลาเนาเดมจงหวดสราษฎรธาน)

วระ ขนธจรวฒน. ตลาดสไหปาด อาเภอสไหปลาด จงหวดนราธวาส

สนท แปนรอด. บานทงเตา อาเภอบานนา จงหวดสราษฎรธาน

เสาวคนธ โสพรรณรตน. บานหนาเมอง ตาบลในเมอง อาเภอเมอง จงหวดนครศรธรรมราช

โสพ เมฆมสก. ตลาดลาง บานดอน อาเภอเมอง จงหวดสราษฎรธาน

อารย เพชรยด. ขาราชการบานาญ มหาวทยาลยเกษตรศาสตรกรงเทพฯ

(ภมลาเนาเดมจงหวดนครศรธรรมราช)