มวลอากาศ (Air mass)มวลอากาศ (Air-mass) 137 1) มวลอากาศท เคล อนท เขามาม อ ณหภ ม ส งกว าอากาศพ

บทท 7 มวลอากาศ (Air-mass)

7.1 ความหมาย หมายถง อากาศหรอกลมอากาศขนาดใหญกอตวขนเหนอพนโลกปกคลมพนทเปนบรเวณกวาง มคณสมบตทางกายภาพตาง ๆ ไดแก อณหภมและความชนเดยวกนหรอใกลเคยงกน ณ ระดบสงทกาหนด ทงนมวลอากาศตองสมผสกบพนผวโลก อาจเปนพนดนหรอพนน ากได มวลอากาศอาจมพนทกวางถง 1,000 กโลเมตร และหนาหลายกโลเมตร การเปลยนแปลงของอณหภมภายในมวลอากาศเกดในลกษณะทชามาก มวลอากาศจะคอย ๆ สรางคณสมบตของกอนอากาศและอยนงเหนอพนทหนง (Particular region) เปนเวลานานเพอทาใหการกระจายของอณหภมและความชนในแนวดงถงจดสมดลกบพนผวเบองลาง อยางไรกตามแมวามวลอากาศพยายามทจะอยนงในพนทใดพนทหนง แตกตองมการเคลอนทอนเนองมาจากความแตกตางของอณหภม ความชนและความกดอากาศ และในขณะทอากาศเคลอนทไปนนมวลอากาศจะปะทะกบมวลอากาศอน ทาใหไดรบความรอนหรอสญเสยความรอนใหแกมวลอากาศรอบขางและพนผวโลกทเคลอนทผานซงเปนการรบหรอสญเสยไอนาดวย 7.2 แหลงกาเนดของมวลอากาศ แหลงการกอเกดของมวลอากาศ การเกดมวลอากาศและปกคลมพนทหนง ๆ มปจจยทสาคญ ไดแก ลกษณะของพนผว (Surface) ทมความแตกตางกนตาแหนงละตจดทแตกตางกน (Latitude effect) และความผนแปรของอากาศตามฤดกาล (Seasonal effect) ทาใหพนทแตละพนทสะสมลกษณะทางกายภาพของลมฟาอากาศไว เมอพนททตอเนองกนมคณสมบตกายภาพของลมฟาอากาศเหมอนกนหรอไมคอยแตกตางกนมากกจะรวมเปนมวลอากาศขน หรอบรเวณทเปนแหลงกาเนดอากาศ หมายถง บรเวณพนทขนาดใหญ สภาพพนทและลกษณะทางกายภาพใกลเคยงกน มลมเคลอนทนอย แหลงการกอเกดของมวลอากาศจาแนกไดดงน 7.2.1 แหลงการเกดของมวลอากาศ จาแนกตามเขตละตจด พบบรเวณทเปนแหลงกาเนดของมวลอากาศสาคญ 4 แหลงใหญ ดงน 1) มวลอากาศอารกตกหรอมวลอากาศแอนตารกตก (Arctic or Antractic air-mass) เปน

บรเวณตงแตละตจด 661/2 องศาถงขวโลกเหนอและใต มน าแขงและหมะปกคลมตลอดทงป อณหภมอากาศหนาวจด ในแผนทอากาศใชแสดงดวยตวอกษร "A"

ผศ.วฒพงษ แสงมณ 2/2556



มวลอากาศ ผศ.วฒพงษ แสงมณ 2/2556 รายวชาภมอากาศวทยา 426-207

โครงการตำราคณะมนษยศาสตรและสงคมศาตร

มวลอากาศ (Air-mass) 135

2) มวลอากาศแถบขวโลก (Polar air-mass) เปนบรเวณทอยระหวางละตจด 50-65 องศาเหนอและใตถดลงมาจากอารตกและแอนตารกตก พนททเปนแหลงทสาคญไดแก บรเวณไซบเรย อาวอลาสกา ตอนเหนอของแคนาดา และดานตะวนออกเฉยงเหนอของแอตแลนตก เปนตน ในแผนทอากาศใชแสดงดวยตวอกษร "P" 3) มวลอากาศเขตรอน (Tropical air-mass) เปนบรเวณทอยระหวางละตจด 20-35 องศาเหนอและใต ซงมบรเวณพนดนทเปนทะเลทราย บรเวณทสาคญ ไดแก บรเวณตอนใตของมหาสมทรแปซฟกเหนอ ตอนเหนอของเมกซโก ดานตะวนตกเฉยงใตของสหรฐอเมรกา ตอนเหนอของทวปแอฟรกา เปนตน ในแผนทอากาศใชแสดงดวยตวอกษร "T" 4) มวลอากาศเขตศนยสตร (Equatorial air-mass) บรเวณนสวนใหญเกดในมหาสมทรแถบศนยสตร ทมลมฝายตะวนออก (สมสนคา) ของทงสองซกโลกพดเขาสแนวรองมรสม ในแผนทอากาศใชแสดงดวยตวอกษร "E"

ภาพ 7.1 แหลงกาเนดมวลอากาศทสาคญของโลก

ทมา: http://www.bahrainweather.com/images/edu/airmass.jpg

จากแหลงกาเนดทง 4 เขต ไดขอสงเกต คอ มวลอากาศอารกตก หรอมวลอากาศแอนตารก-ตกหรอมวลอากาศแถบขวโลกนาจะเปนมวลอากาศเยน สวนมวลอากาศเขตรอนและมวลอากาศเขตศนยสตรนาจะเปนมวลอากาศรอน อยางไรกตามการจาแนกในลกษณะนพจารณาเพยงองคประกอบดานอณหภมของมวลอากาศเทานน จงยากทจะกาหนดแบงเขตทเดนชดระหวางเขตมวลอากาศศนยสตรกบมวลอากาศเขตรอน หรอระหวางมวลอากาศแถบขวโลกกบมวลอากาศแบบอารกตก นกอตนยมหลายทานจงเสนอใหแบงเขตเพยง 2 เขต คอ มวลอากาศเขตรอนและมวลอากาศขวโลก







7.2.2 แหลงกาเนดมวลอากาศ จาแนกตามภาคพนกาเนด มวลอากาศจะมลกษณะอณหภมสงหรอตา มความชนมากหรอแหงแลงขนอยกบวามวลอากาศนนมแหลงกาเนดอยทภาคพนใด ซงจาแนกเปน 2 แหลงใหญ คอ 1) ภาคพนดน เรยกวา มวลอากาศภาคพนทวป (Continental air-mass) เปนมวลอากาศทมความชนนอย จงมกมความแหงแลง ในแผนทอากาศใชตวอกษร c เชน cT หมายถง มวลอากาศเขตรอนทมแหงกาเนดอยบนภาคพนทวป แหลงกาเนดมวลอากาศรอนภาคพนทวปทสาคญ คอ พนทแถบทะเลทรายสะฮารา ตอนเหนอของเมกซโกตดตอกบดานตะวนตกเฉยงใตของสหรฐอเมรกา ในตอนเหนอและตะวนออกของอหรานแถบตะวนตกของจน และประเทศบอสวานา ตอนเหนอของประเทศแอฟรกาใต เปนตน 2) ภาคพนมหาสมทร เรยกวา มวลอากาศแบบพนสมทรหรอมวลอากาศแบบนานน า (Maritime air-mass) เปนมวลอากาศทมความชนมากเพราะมแหลงกาเนดบนพนทะเล ในแผนทอากาศใชตวอกษร m เขยนไวดานหนาเขตมวลอากาศ เชน mT หมายถง มวลอากาศเขตทมแหงกาเนดอยบนภาคพนมหาสมทร แหลงกาเนดมวลอากาศรอนภาคพนมหาสมทรทสาคญ คอ ดานตะวนตกเฉยงเหนอของมหาสมทรแปซฟก (ใกลกบประเทศญปน) ทะเลจนใต (สงผลตอประเทศไทยและประเทศในแถบอนโดจน) อาวเมกซโก พนทแถบหมเกาะอะซอรส (Azores) และคานาร (Canary) ในมหาสมทรแอตแลนตก สวนแหลงกาเนดมวลอากาศแถบขวโลกภาคพนสมทรทสาคญ ไดแก พนทดานตะวนออกเฉยงเหนอมหาสมทรแปซฟก (ใกลอาว อลาสกา) อาลวเชยน (Aleutian) และทะเลดานตะวนออกเฉยงใตของเกาะกรนแลนด 7.2.3 อทธพลของพนผวททาใหอากาศมวลอากาศเปลยนแปลง อณหภมของพนผวเบองลางและอณหภมของมวลอากาศทปกคลมมผลตอการเปลยนแปลงคณสมบตทางกายภาพของมวลอากาศ แบงออก เปน 2 ลกษณะ ไดแก 1) ผวพนขางลางเยน (Warm air-mass over cold surface) ลกษณะนทาใหอากาศมสภาวะทรงตวมากขน อณหภมทผวพนเยนกวาระดบบน (แสดงลกษณะ Inversion) ซงการเยนตวลงเนองมาจากการแผรงสออกของพนผวโลก 2) ผวพนขางลางรอน (Cold air-mass over warm surface) ลกษณะนสภาวะการทรงตวของมวลอากาศลดลง (พนผวไดรบความรอนจากดวงอาทตยมาก) จะมการกอตวของเมฆในทางตง และเกดฝนตกตามมา 7.2.4 การบอกลกษณะของมวลอากาศยงบอกถงคณสมบตของมวลอากาศทเคลอนทเขาไปปกคลมดวยเนองจากมวลอากาศไมไดอยทแหลงเดมตลอด แตจะมการเคลอนทอยางชา ๆ ซงการเคลอนทนม 2 ลกษณะ ดงน







1) มวลอากาศทเคลอนทเขามามอณหภมสงกวาอากาศพนผว กจะเปนมวลอากาศอน (Warm air-mass) ในแผนทอากาศใชแสดงดวยตวอกษร "w" ตอทาย (w ยอมาจากคาวา warm ในภาษาองกฤษ) เชน mPw หมายความวา มวลอากาศจากแถบขวโลกภาคพนสมทรมอณหภมสงกวาบรเวณทมวลอากาศเคลอนทเขาปกคลม แนวการเคลอนทสวนใหญมวลอากาศรอนมกเคลอนจากเขตละตจดตาไปยงเขตละตจดกลางหรอละตจดทสงกวา 2) มวลอากาศทเคลอนทเขามามอณหภมตากวาอากาศทพนผว กจะเปนมวลอากาศเยน (Kalt air-mass) ในแผนทอากาศใชแสดงดวยตวอกษร "k" ตอทาย (k ยอมาจากคาวา kalt ในภาษาเยอรมนแปลวาเยน)เชน mTk หมายความวา มวลอากาศเขตรอนภาคพนสมทรมอณหภมตากวาบรเวณทมวลอากาศเคลอนทเขาปกคลม ถามวลอากาศ mPk เคลอนตวลงมาสบรเวณละตจดกลาง มวลอากาศกจะคอย ๆ รอนขน เนองจากเคลอนทผานมวลอากาศทมอณหภมสงกวา จงเกดเบาตวและลอยตวขนสเบองบนในแนวตง จงทาใหมเมฆเกดขน ไดแก เมฆควมลส (Cu) อยางไรกตามหาก mPk เคลอนทผานพนดนซงไมมความชนมากนก จะทาใหมลกษณะอากาศปรอดโปรง มกอนเมฆเลก ๆ เปนแผนบาง ๆ แตถาเกดตามแนวชายฝงหรอบนผวน าทมความชนมาก จะทาใหเกดการกอตวเปนเมฆควมลส ถามปรมาณมากเมฆควมลสกจะกอตวเปนเมฆควมโลนมบส (Cb) และจะมฝนหรอพายฝนฟาคะนองเกดขนได 7.2.5 สญลกษณมวลอากาศ จากลกษณะมวลอากาศทกลาวมาขางตน เขยนเปนสญลกษณแสดงลกษณะมวลอากาศไดดงน ตาราง 7.1 ลกษณะมวลอากาศจาแนกตามละตจดกาเนด ภาคพนกาเนดและอณหภม

แหลงกาเนด ภาคพนกาเนด อณหภมมวลอากาศ ภาคพนกาเนด อณหภมมวลอากาศ mAk cAk

A mA mAw

cA cAw

mPk cPk P mP

mPw cP

cPw mTk cTk

T mT mTw

cT cTw

mEk cEk E mE

mEw cE

cEw

จากทกลาวมาลกษณะธรรมชาตของอากาศทปกคลมบรเวณขวโลกนานเปนมวลอากาศทเยนจด แตถาปกคลมในเขตรอนโดยเฉพาะแถบศนยสตรเปนมวลอากาศรอน ถาปกคลมนานน าอากาศจะชน ถาปกคลม







พนดนกจะมลกษณะแหงแลง เชน สญลกษณ cP แสดงมวลอากาศมลกษณะเยนและแหง จงอาจสรปไดวามวลอากาศแบงได 4 ชนด ไดแก มวลอากาศเยนและชน มวลอากาศอนและชน มวลอากาศเยนและแหง มวลอากาศอนและแหง นอกจากนยงมการแสดงสภาวะการทรงตวของอากาศ (Stability air) ขณะนนอกดวย เชน ถาเปนมวลอากาศทไมมเสถยรภาพจะใชสญลกษณอกษร “u” ถาอากาศมสภาวะการทรงตวทมเสถยรภาพจะใชสญลกษณตวอกษร “s” ดงน mTku หมายถง มวลอากาศเยนภาคพนมหาสมทรเขตรอนอากาศไมมเสถยรภาพ (ความกดอากาศตา) cPws หมายถง มวลอากาศอนพนทวปแถบขวโลกอากาศเสถยรภาพ (ความกดอากาศสง)

7.4 แนวปะทะอากาศ 7.4.1 ลกษณะทวไปของแนวปะทะอากาศ แนวปะทะอากาศ (Front) หมายถง แนวทแบงเขตระหวางมวลอากาศอนกบมวลอากาศเยน เมอมวลอากาศ 2 มวลทมความหนาแนนและคณสมบตทางกายภาพตางกนเคลอนตวมาพบกน แนวดานหนาของอากาศของมวลทงสองจะไมปนกนทนท แตจะกอใหเกดแนวหรอขอบเขตระหวางมวลอากาศทงสอง มวลอากาศเยนซงมความแนนมากกวาและหนกมากกวามวลอากาศรอนจะผลกดนอากาศรอนใหลอยขน ทาใหเกดเปนเมฆ ตาง ๆ เกดพายฝนฟาคะนองตามทแนวหรอขอบเขตทมวลอากาศทงสองมาพบกน ซงเรยกแนวนวา “แนวปะทะอากาศ” โดยลกษณะลมฟาอากาศทอย 2 ขางของแนวปะทะ มคณสมบตตางกนคอนขางชดเจน แนวปะทะอาจมขอบเขตกวาง 20-40 กโลเมตร แนวปะทะเปนมลเหตหลกอยางหนงททาใหเกดปรากฏการณความแปรปรวนของอากาศ เชน เมฆ ฝน หมะ (กรณนเกดในเขตละตจดกลางและแถบขวโลก) และพาย ทงนสวนใหญกอใหเกดฝนตกหนก ตามปกตเมอแนวปะทะอากาศหนงเคลอนทเขาปกคลมอกบรเวณใด สภาพโดยทวไปของบรเวณนนจะมลกษณะอากาศไมดหรออากาศเลว ทองฟาจะมเมฆมากและมฝนเกดขนตามกระจายตามแนวปะทะ โดยลกษณะเมฆและฝนทเกดขนในแนวปะทะอากาศจะมความสมพนธกบสภาพอากาศ ถาอากาศมเสถยรภาพเมฆทเกดขนจะมลกษณะเปนเมฆแผน มฝนตกเปนบรเวณกวาง แตไมรนแรง ถาอากาศไมมเสถยรภาพเมฆทเกดขนจะมลกษณะเปนกอน อากาศปนปวนอยางรนแรง ทาใหเกดฝนซ (Showers) หรอฝนฟาคะนอง (Thundershowers) ลกษณะลมฟาอากาศขณะทแนวปะทะอากาศเคลอนทผานบรเวณใด ๆ จะมการเปลยนแปลงทสาคญประกอบดวย 1) อณหภมของอากาศ คาความแตกตางของอณหภมของแนวปะทะอากาศเปนตวชอยางหนงทบอกไดวาอากาศนนจะมความรนแรงมากนอยเพยงใด ถาอณหภมเปลยนแปลงมากแสดงวาแนวปะทะ







อากาศมพนทแคบและมความรนแรง (ฝนตกหนก) แตถาอณหภมอากาศเปลยนแปลงนอยและอตราการเปลยนแปลงนอยแนวปะทะอากาศจะออนหรอมพนทกวาง (ฝนเบา ฝนกระจาย) 2) ความกดอากาศ แนวปะทะอากาศจะเกดขนในบรเวณรองความกดอากาศตา บรเวณรอบขางทงสองขางของแนวปะทะอากาศจะมความกดอากาศสงกวาในบรเวณทเปนแนวปะทะอากาศ เมอแนวปะทะอากาศเคลอนทผานบรเวณใดจะทาใหบรเวณนนมความกดอากาศลดลง ถาแนวปะทะอากาศมความชนของความกดอากาศนอยจะเคลอนทชา มเมฆมากและฝนตกแผกระจายแตไมรนแรง ถาแนวปะทะอากาศมความชนของความกดอากาศมากแนวปะทะอากาศจะเคลอนทเรวมเมฆและฝนในบรเวณแคบ ๆ ลมแรงและเรว มฝนตกหนก จนอาจกอใหเกดอทกภยได 3) ลม ลมพนผวทพดขามแนวปะทะอากาศจะมทศทางเปลยนแปลงไป ลมในแนวปะทะอากาศอาจมลมแรงและลมกระโชกเปนบางครง 7.4.2 ประเภทของแนวปะทะอากาศ (Front type) การกาหนดประเภทแนวปะทะอากาศนนใชหลกเรยกตามการเคลอนทของมวลอากาศทเคลอนท เขาไปปะทะ และเรยกชอแนวปะทะอากาศตามมวลอากาศทมอทธพลมากกวา ประเภทแนวปะทะอากาศทสาคญมดงน 1) แนวปะทะอากาศเยน (Cold front) หมายถง มวลอากาศเยนเคลอนทเขาไปแทนทมวลอากาศรอนและเกดแนวปะทะอากาศเยนขน มวลอากาศเยนทหนกกวาจะชอนดนมวลอากาศทรอนกวาลอยตวสงขนตามแนวปะทะอากาศเยน ลกษณะเชนนมวลอากาศรอนจะอยดานหนาเหนอมวลอากาศเยน และมวลอากาศเยนจะอยดานหลงของแนวปะทะอากาศ ความชนของแนวปะทะจะเพมขนตามระยะเวลาทเกดการปะทะของมวลอากาศ ซงความชนของแนวปะทะอากาศเยนจะมมากกวาแนวปะทะอากาศรอน โดยมคาประมาณ 1:40 - 1:80 หมายความวา ทกระยะทางทมวลอากาศเยนเคลอนทไป 40 กโลเมตร ความชนของแนวปะทะจะเพมสงขน 1 กโลเมตร เมอแนวปะทะอากาศเยนเรมเคลอนทเขามาความรนแรงของลมจะเพมขนและมความกดอากาศเพมขน ครนเมอแนวปะทะอากาศเยนเคลอนทผานไปอณหภมจะลดลงอยางรวดเรวจนระดบอณหภมใกลเคยงกบระดบอณหภมของมวลอากาศเยนพรอมกบมอากาศแจมใสขน ภายในเวลา 12-24 ชวโมง ทศทางการพดของลม กรณลมมวลอากาศเยนจากประเทศจนเคลอนทเขามาในประเทศไทย ลมจะพดเขามาทางทศตะวนออกเฉยงเหนอ ซงการพดของลมจะมทศทางการพดตรงขามจากทศทางเดม







ภาพ 7.2 แนวปะทะอากาศเยน

ทมา : http://earth.usc.edu/geol150/weather/massesfronts.html

สภาพโดยทวไปของแนวปะทะอากาศเยน ความกวางของแนวจะแคบกวาแนวปะทะอากาศรอนและมกระบวนการพาความรอนทชดเจนกวาแนวปะทะอากาศรอน เมฆทเกดขนเปนเมฆกอนและกอตวเปนพายฝนฟาคะนอง ความรนแรงขนอยกบอตราการเปลยนแปลงของอณหภมของกอนอากาศและความมเสถยรภาพของอากาศ ถาอากาศไมเสถยรภาพจะเกดการเปลยนแปลงทรวดเรว รนแรง และฉบพลน ตวอยางภาพแสดงการเคลอนทเขามาของมวลอากาศเยน ภาพนบนทกใน พ.ศ. 2540 แสดงการเคลอนทเขามา

ของมวลอากาศเยน ซงทาใหพนทมลมพดแรงขน ดวยความเรวประมาณ 15-40 นอตอณหภมลดลงราว 5 องศาเซลเซยสเมฆกอตวจากควมลส (Cu) เปนเมฆควมโลนมบส (Cb) และมฝนฟาคะนองเกดขน

ภาพ 7.3 มวลอากาศเยนเคลอนทเขามาปะทะกบมวลอากาศอน

ทมา : http://www.windows.ucar.edu/tour/link=/earth/Atmosphere/images/frontpic1_image.html

2) แนวปะทะอากาศรอน (Warm front) หมายถง แนวหรอเขตระหวางมวลอากาศรอน ทเคลอนทเขาสบรเวณทมมวลอากาศเยนอยกอน มวลอากาศรอนจะดนมวลอากาศเยนใหถอยไป และเมอปะทะกน







มวลอากาศรอนจะถกยกตวใหลอยสงขนเหนอมวลอากาศเยน มวลอากาศเยนจะอยดานหนาและมวลอากาศรอนจะอยดานหลงของแนวปะทะอากาศรอน (ดภาพประกอบ7.4 )

ภาพ 7.4 แนวปะทะอากาศรอน จากภาพมวลอากาศรอนดานซายเคลอนทเขามาปะทะมวลอากาศเยนทอยดานขวาแลวถกยกตวขน (ซาย) และสญลกษณทปรากฏบนแผนทอากาศกบภาพตดขวางของแนวปะทะอากาศ

ทมา : http://earth.usc.edu/geol150/weather/massesfronts.html และ http://www.weatherquestions.com/ What_causes_ice_ pellets.htm

ในซกโลกเหนอมวลอากาศรอนมกจะแผกวางออกจากศนยกลางของบรเวณทมลมพดเขาหาในทศทางตะวนออกและตะวนออกเฉยงใต แตบางครงอาจมลมเปลยนทศและมลมกระโชกแรง ความชนของแนวปะทะอากาศจะคอย ๆ ลดลงตามระยะเวลาทเกดขน เมอเคลอนทเขามาปกคลมอณหภมของแนวปะทะอากาศจะมคาเพมขน ความกดอากาศจะคอย ๆ ลดลงจนกระทงต าสดเมอแนวปะทะเคลอนทผานไป และแนวปะทะจะมมวลอากาศรอนลอยอยเหนอมวลอากาศเยน แนวปะทะอากาศรอนมความชน ประมาณ 1:80 - 1:200 หมายถง มวลอากาศรอนจะถกยกตวสงขน 1 หนวยตอระยะทาง 80 - 200 หนวย มวลอากาศรอนเคลอนทชา ประมาณ 20-25 กโลเมตรตอชวโมง สภาพโดยทวไปถามความชนมากและอากาศมเสถยรภาพ เมฆทเกดจะมลกษณะแผนกวาง มฝนตกเปนบรเวณกวาง ถาเปนมวลอากาศทรอนชนและอากาศไมเสถยรภาพ เมฆทเกดจะมทงลกษณะเมฆกอนและเมฆแผนรวมกน มฝนตกหนกแตเปนบรเวณแคบ ๆ และมฟาคะนองเกดขนพรอม ๆ กน เมอฝนหยดตกจะมเมฆแผนและมหมอกเกดขน เนองจากฝนทตกเกดจากมวลอากาศรอนผสมเขาไปหามวลอากาศเยนทาใหมวลอากาศเยนมความชนเพมสงขน และเกดการกอตวของเมฆใกลระดบพนดนหรอมฐานของเมฆตา ทาใหมทศนวสยเลวเปนบรเวณกวาง อาจมากหลายรอยหลายพนตารางกโลเมตร ถามวลอากาศเยนมากอณหภม ตากวา 0 0C หยาดนาฟาทเกดอาจเปนฝนนาแขง หรอหมะ







ภาพ 7.5 สญลกษณในแผนทอากาศแสดงแนวปะทะของมวลอากาศเยนและรอน และบรเวณทมฝนตกตามแนวปะทะอากาศ

ทมา : http://earthsci.org/processes/weather/weaimages/weaimages.html

3) แนวปะทะปด (Occluded front) หมายถง แนวหรอเขตทเกดขนเมอแนวปะทะของมวลอากาศเยนตามทนแนวปะทะอากาศรอนและยกมวลอากาศรอนลอยตวสงขน หากคงอยเปนเวลานานจะเกดคลนในลกษณะคลนไซโคลน (Cyclone wave) ใหญขน ทาใหเกดการหมนเวยนในลกษณะทวนเขมนาฬกา โดยดานหนงของแนวปะทะอากาศจะเรมเคลอนตวเปนแนวปะทะอากาศรอนความกดอากาศจะเรมลดลงจนกลายเปนความกดอากาศตา ลมผวพนจะพดแรงและดนแนวปะทะอากาศเยนใหเคลอนทเรวกวาแนวปะทะอากาศรอน บางครงจะม Frontal wave กอตวขนแบบตอเนอง ตามแนวยาวของแนวปะทะอากาศเยน ซงจะทาใหมแนวปะทะอากาศเกดขนตอเนองกนไปเรอย และอาจกลายเปนศนยกลางความกดอากาศต าไดหลายจด ถาแนวปะทะอากาศแบบปดนไมเคลอนทกอาจสลายตวไป แนวปะทะอากาศปดไมคอยปรากฏในแผนทอากาศมากนก แนวปะทะอากาศปดนม 2 แบบ คอ 3.1) แนวปะทะปดแบบเยน หมายถง อากาศทอยขางหลงแนวอากาศเยนมอากาศเยนกวาอากาศทอยภายใตแนวปะทะอากาศอน ซงจะมลกษณะคลาย ๆ กบแนวปะทะอากาศเยน คอมฝนตก

ภาพ 7.6 แนวปะทะปดแบบเยน ทมา : http://earth.usc.edu/geol150/weather/massesfronts.html และ http://earthsci.org/Flooding/unit1/u1-08-04.html







3.2) แนวปะทะปดแบบอน หมายถง อากาศทอยขางหลงแนวปะทะอากาศเยนมอากาศอนกวาอากาศทอยภายใตแนวอากาศอน

ตาราง 7.2 ลกษณะเงอนไขของอากาศเมอเกดภาวะมวลอากาศปด : กรณเกดในอเมรกาเหนอ

ลมฟาอากาศ กอนเขามา ชวงทมวลอากาศปะทะกน หลงผานไป ลม พดในทศตะวนออก,ตะวนออกเฉยงใต,

ใต แปรปรวน พดในทศตะวนตกหรอ

ตะวนตกเฉยงเหนอ อณหภม มวลอากาศเยน มวลอากาศอน

หนาว หรอเยน เยน

มวลอากาศเคลอนทลง มวลอากาศยกตวขน

หนาว อากาศเยน

ความกดอากาศ ลดตาลง ความกดอากาศตา ความกดอากาศเพมสงขน เมฆ มเมฆประเภท Ci, Cs, As, Ns Ns และอาจกอเปนเมฆ Cb Ns, As หรอ กระจายเปน Cu หยาดนาฟา มฝนตกขนาดเบา ปานกลาง หรอหนก มฝนตกขนาดเบา ปานกลาง

หรอหนกอยางตอเนองหรอม ลกเหบ หมะตก

มฝนตกขนาดเบา ปานกลาง กอนทองฟาโปรง หรอมเมฆกระจาย

ทศนวสย ไมดมองเหนในระยะสน เนองจากอาจมหมอก ฝน

ไมดมองเหนในระยะสน เนองจากฝน

ระยะการมองเหนดขน

อณหภมจดนาคาง คงท ลดตาลงเลกนอย ลดตาลง ถาเปนแนวปะทะปดแบบอบอน อาจจะเพมขนได

4) แนวปะทะคงท (Stationary front) หมายถง แนวหรอเขตของมวลอากาศ 2 ลก ซงไมมการเคลอนตว เปนเวลาหลายชวโมง หรอหลายวนกอนการสลายตวหรอเคลอนทเขามาใหม อาจกลาวไดวาแนวปะทะอากาศนอยในภาวะสมดลระหวางแนวปะทะอากาศเยนกบแนวปะทะอากาศรอน

ภาพ 7.7 แนวปะทะคงท และสญลกษณแนวปะทะอากาศในแผนทอากาศ

ทมา : http://www.windows.ucar.edu/cgi-bin/tour_def/earth/Atmosphere/tstorm/stat_front.html







7.5 ไซโคลนและแอนตไซโคลน ทงไซโคลนและแอนตไซโคลน เปนลกษณะของบรเวณศนยกลางความกดอากาศ หรอลกษณะการพดของลมเขาหาศนยกลาง ซงอาจเปนลมทพดประจาหรอไมประจากได แตสวนใหญมกเกดขนเปนครงคราว นานราวหนงสปดาหถง 2 สปดาห นกอตนยมวทยาจงจดอยในกลมลมทมลกษณะลมจร การแสดงลมไซโคลนและแอนตไซโคลนนนอาศยเสนความกดอากาศเทาลากเปนวงลอมปดรอบ โดยลมไซโคลนลกษณะของเสนความกดอากาศเทาจะมศนยกลางความกดอากาศต า (ตากวา 1000 มลลบาร) อยภายใน ขณะทแอนตไซโคลนลกษณะของเสนความกดอากาศเทาจะมศนยกลางความกดอากาศสงอยภายใน การจาแนกศนยกลางความกดอากาศ นกอตนยมวทยาใชการพจารณาลกษณะทศทางลมทพดเขาหาศนยกลางของความกดอากาศ ซงจาแนกออกเปน 2 ประเภท ดงน 7.5.1 ไซโคลน (Cyclone) นกอตนยมวทยาเรยกลมทพดเขาหาศนยกลางความกดอากาศต าวา “ไซโคลน” ในซกโลกเหนอลมไซโคลนจะพดหมนทวนเขมนาฬกา (Counterclockwise) สวนในซกโลกใตจะพดตามเขมนาฬกา (Clock wise) ลกษณะของลมจะพดขดเปนเกลยวเขาหาศนยกลางแลวลอยตวขนเบองบน เนองจากบรเวณความกดอากาศตาอากาศจะบบตวเขาหากน (Convergence) และยกตวสงขนน ทาใหเกดการ กอตวของเมฆและหยาดนาฟา 7.5.2 แอนตไซโคลน (AntiCyclone) ในทางอตนยมวทยาใชเรยกลมทพดออกจากศนยกลางความกดอากาศสงวา “แอนตไซโคลน” ในซกโลกเหนอลมแอนตไซโคลนจะพดหมนตามเขมนาฬกา สวนในซกโลกใตจะพดทวนเขมนาฬกา ลกษณะของลมจะพดขดเปนเกลยวออกจากศนยกลางในขณะทลมเบองบนจะจมตวลงมาแทนทอากาศทหมนออกไป

1 2

ภาพ 7.8 ทศทางลม Cyclone (L) and AntiCyclone (H) ในซกโลกเหนอ (1) ในซกโลกใต (2)







ภาพ 7.9 Cyclone ในซกโลกเหนอ (ไตฝ นรามสร) ภาพ 7.10 Cyclone ในซกโลกใต (ไซโคลนแซม)

ทมา : http://www1.ncdc.noaa.gov/pub/data/images/typhoon-rammusun-20020702-n17rgb.jpg และ http://www1.ncdc.noaa. gov/pub/data/images/cyclone-sam-20001208-n14rgb.jpg

7.6 มรสมและรองมรสม มรสม เปนลกษณะการหมนเวยนของลมทพดตามฤดกาล อาจเรยก ลมประจาฤด มลกษณะเปนลมทมทศการพดสมาเสมอ คาวา “มรสม” มความตรงกบคาในภาษาองกฤษวา Monsoon ซงมรากศพทมาจากคา Mausim ในภาษาอาหรบ แปลวา “ฤดกาล” (Season) ครงแรกนาคานมาใชเรยกลมทเกดในทะเลอาหรบกอน (เปนลมทพดมาจากภาคพนทวปแถบประเทศอฟกานสถาน ปากสถานและตอนเหนอของประเทศอนเดย ในทศตะวนออกเฉยงเหนอเขาสทะเลอาหรบ เปนระยะเวลา 6 เดอน แลวเปลยนกลบไปในทศทางตรงขาม คอ จากทะเลอาหรบเขาสภาคพนทวปทางทศตะวนตกเฉยงใตเปนระยะเวลา 6 เดอน เชนกน) ตอมาไดนาคานไปใชเรยกลมทมลกษณะอยางเดยวกนแตเกดขนในสวนอนของโลกดวย 7.6.1 การเกดมรสม มรสมเกดขนเนองจากความแตกตางระหวางอณหภมของพนดนและพนน า ทานองเดยวกบลมบกลมทะเล ในฤดหนาวอณหภมของภาคพนทวปเยนกวาอณหภมของพนน าในมหาสมทรทอยใกลเคยง อากาศเหนอพนนาจงมอณหภมสงกวาและลอยตวขนสเบองบน อากาศเหนอทวปซงเยนกวาไหลเขาไปแทนท ทาใหเกดเปนลมพดออกจากทวป พอถงฤดรอนอณหภมของภาคพนทวปรอนกวาน าในมหาสมทร เปนเหตใหเกดลมพดไปจากพนน าในมหาสมทรเขาสภาคพนทวปในทศทางตรงกนขาม มรสมหรอลมประจาฤดทมกาลงแรงจดทสด เชน มรสมทเกดในบรเวณภาคใตและภาคตะวนออกเฉยงใตของทวปเอเชย ประเทศทอยในเขตอทธพลของมรสม ไดแก ประเทศเวยดนาม กมพชา ลาว มาเลเซย พมา บงคลาเทศ อนเดย ปากสถาน และประเทศไทย







7.6.2 ประเภทของมรสมในภมภาคเอเชยและประเทศไทย ในรอบปมอทธพลจากมรสม 2 ลกษณะดงน 1) มรสมตะวนตกเฉยงใต (Northwest monsoon) พดเขาสภมภาคเอเชย ในชวงปลายเดอนเมษายนถงตลาคม เนองจากพดผานพนทมหาสมทรอนเดยจงมความชนสะสมอยมาก ทาใหมฝนตกกระจายในภมภาคเอเชย อทธพลทมตอประเทศไทยมรสมทาใหมฝนตกกระจายในทวทกภาคของประเทศ โดยพดเขาปกคลมพนทภาคใต ภาคตะวนตก และภาคกลางของประเทศประมาณกลางเดอนพฤษภาคมและครอบคลมทวทกภาคไปจนถงตนเดอนตลาคมซงเปนฤดฝนของไทย ความแรงของการพดนนอาจเขามาเปนระลอก ๆ ขนอยกบอทธพลของมวลอากาศในซกโลกใต มหาสมทรอนเดยและภาคพนทวปเอเชย หลงจากนนลมจะสงบราว 2-3 สปดาหและจะแปรปรวนอกแลวเ รมเปลยนทศทางการพดย อนกลบในทศทางตรงขามเปนลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอ 2) มรสมตะวนออกเฉยงเหนอ (Northeast monsoon) เรมตนประมาณปลายเดอนตลาคมถงปลายเดอนกมภาพนธ เปนอทธพลของมวลอากาศเยนทกอตวบนภาคพนทวป จงมอากาศหนาวเยน สวนใหญมศนยกลางมวลอากาศในตอนกลางของจน มองโกเลย และแถบไซบเรยของรสเซย อทธพลของมรสมทาใหภมภาคเอเชยมอากาศหนาวเยน จากนนจะออนกาลงลงและสลายไปในชวงปลายเดอนมนาคม สาหรบอทธพลตอประเทศไทยมรสมตะวนออกเฉยงเหนอนาความหนาวเยนเขามาปกคลมประเทศ โดยเฉพาะในพนทภาคเหนอ ภาคตะวนออก ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคตะวนตก และภาคกลาง แตในพนทภาคใตนนเนองจากมรสมเคลอนทผานอาวไทยจงมความชนสะสมมากขนและนาความชนเขามาดวยสงผลใหภาคใตโดยเฉพาะภาคใตฝงตะวนออกตงแตจงหวดชมพรลงไปถงนราธวาสมฝนตกชก

มรสมตะวนออกเฉยงเหนอ มรสมตะวนตกเฉยงใต

ภาพ 7.11 ทศทางการพดของลมมรสมในเอเชยใตและตะวนออกเฉยงใต







3) มรสมตะวนออกเฉยงใต ในชวงปลายเดอนกมภาพนธถงตนเดอนพฤษภาคม มกมศนยกลางความกดอากาศสงในพนทมหาสมทรแปซฟก ขณะทพนทภาคพนดนมความรอนมากกวา ทาใหมลมรอนและชนซงมทศทางการพดในแนวตะวนออกและตะวนออกเฉยงใต เขาสภมภาคเอเชยตะวนออกและตะวนออกเฉยงใต แตลมนพดเปนคราวหรอเคลอนทไมสมาเสมอ จงยงไมอาจสรปถงอทธพลทมตอภมภาคไดแนชดได ลกษณะทมผลตอประเทศไทยคอภาคใต ภาคตะวนออกและภาคกลางจะไดรบอทธพลจากลมฝายใต ซงมแหลงกาเนดในทะเลจนใตหรอเขตมหาสมทรแปซฟกฝงตะวนตก เมอพดเขามามกพดสอบเขากบลมจากอทธพลความกดอากาศตาในอนเดยและพมา โดยพนททไดรบอทธพล ไดแก ภาคใตฝงตะวนออก ภาคตะวนออก และตอนลางของภาคกลาง โดยเฉพาะภาคใตฝงตะวนออกมกมคลนลมแรง 7.6.3 รองมรสม (Trough) คาวา Trough ในภาษาองกฤษมความหมายทวไปคลายกบคาวา Valley แปลวา หบเขา Monsoon Trough จงแปลไดวา หบเขาของฤดกาล รองมรสมมคาเรยกอน ๆ ไดแก แนวปะทะอากาศเขตรอน (Intertropical convergence zone หรอ ITCZ) และ Trough of low pressure area หรอ แนวอากาศแถบศนยสตร ความหมายของรองมรสม นยามไวดงน เปนลกษณะของรองความกดอากาศตาทมอทธพลตอการเกดฝนและลมฟาอากาศ มกระแสอากาศไหลขนลงสลบกน รองมรสมพบในเขตรอน (เสนศนยสตร-30 องศาเหนอและใต) โดยมกระแสลมพดจากบรเวณความกดอากาศสงทอยทางซกโลกเหนอและซกโลกใตเขาสบรเวณความกดอากาศตา ทาใหมการยกตวของอากาศขนและกอตวเปนเมฆในบรเวณกวาง ITCZ เปนบรเวณทงหมดหรอเพยงบางสวนของแนวลมคาเขตรอน โดยแนวนแบงเขตระหวางลมคาตะวนออกเหนอ (ในซกโลกเหนอ) กบลมคาตะวนออกเฉยงใต (ในซกโลกใต) โดยแนวนจะเคลอนทลงในแนวเหนอใตสมพนธกบชวงฤดรอนในแตละซกโลกนน ๆ กลาวคอ เมอดวงอาทตยเคลอนทไปทางซกโลกเหนอรองมรสมกจะเคลอนทไปทางเหนอ และเมอดวงอาทตยเคลอนทมาทางซกโลกใตรองมรสมกจะเคลอนไปทางซกโลกใตดวย แตแนวการเคลอนทไมสงถงระดบละตจดทดวงอาทตยเคลอนทไปถง (อยในชวงแนวเสนทรอปกออฟแคนเซอรและทรอปกออฟแคปรคอรน) โดยรองนมการเคลอนขนลงตามแนวโคจรของดวงอาทตยความกวางประมาณ 6 – 8 องศาละตจด และเคลอนทลงชากวาแนวการโคจรของดวงอาทตยประมาณ 1 เดอนหรอชากวาเลกนอย การเคลอนทขนลงนทาใหแนวของรองเปลยนระบบการเคลอนทของลมดวย เชน เมอเคลอนทขนผานบรเวณทเคยรบลมฝายเหนอกจะเปลยนไปรบลมฝายใต ซงถอวาเปนการเปลยนมรสมเมอรองนเคลอนทผานไป แนวปะทะอากาศระหวางซกโลกเหนอและซกโลกใตเกดขนเนองจากการหมนของโลกจากตะวนออกไปทางตะวนตก และในเขต 0-30 องศาเหนอและใตนนโลกจะหมนเรวกวาอากาศทหอหม จงเกดลมฝายตะวนออกหรอเรยกวาลมสนคา (Trade wind) ถาอยในซกโลกเหนอเรยกวาลมสนคาตะวนออกเฉยงเหนอ







สวนในซกโลกใตเรยกลมสนคาตะวนออกเฉยงใต ลมทงสองเขตจะพดสอบเขาหากนในเขตศนยสตร อยางไรกตามแนวนมกเคลอนทไปตามแนวเคลอนของเดคลเนชนของดวงอาทตย โดยเคลอนขนลงชากวาประมาณ 2-3 สปดาห รองมรสมเปนบรเวณทมเมฆมาก และฝนตกหนาแนน สรปลกษณะของรองมรสมดงน 1) รองมรสมเปนบรเวณความกดอากาศตา อยระหวางกลางบรเวณความกดอากาศสง 2 แหงทางดานเหนอจะไดรบอทธพลจากความกดอากาศสงบรเวณแนวเสนทรอปกออฟแคนเซอร (Tropic of Cancer)และดานใตของรองมรสมจะไดรบอทธพลจากแนวความกดอากาศสงตามแนวทรอปกออฟแคปรคอน (Tropic of Capicon) ซงมลกษณะเปนแนวพาดขวางทางทศตะวนตก – ตะวนออก

ภาพ 7.12 แนวปะทะอากาศเขตรอน (Intertropical convergence zone หรอ ITCZ) ในเดอนมกราคมและกรกฎาคม

ทมา: http://www.newmediastudio.org/DataDiscovery/Hurr_ED_Center/Stages_of_Hurricane_Dev/ITCZ/ ITCZ_fig02.jpg

2) กระแสลมทพดเขามาในรองมรสมเปนเขตทลมคาเบยดตวเขาหากน ทางดานเหนอของรองเปนลมฝายเหนอหรอเปนลมสนคาซกโลกเหนอ สวนทางดานใตของรองเปนลมฝายใตหรอเปนลมสนคาซกโลกใต เนองจากลกษณะของลมทพดเขามามทศทางตางกนทาใหเกดการเปลยนแปลงทสาคญ คอ รองมรสมจะเลอนขนและเลอนลงไปทางเหนอและใต ความวถการโคจรของดวงอาทตย 3) รองความกดอากาศตามอากาศไหลเขามาปะปนกนเนองจากมกระแสอากาศพดเขามาใน รองจากทางเหนอและใตโดยลมสนคาในซกโลกเหนอพดเขาในทศตะวนออกเฉยงเหนอและทศตะวนออก สวนลมสนคาในซกโลกใตจะพดเขามาปะทะในทศตะวนออกเฉยงใต อากาศทเขามาในรองเมอเกดการปะทะกนจะถกผลกใหลอยตวสงขน เนองจากอยในเขตรอนอากาศจงมการไหลขนสเบองบนอยางรนแรง สงผลใหเมอรองนพาดผานบรเวณใดกจะเกดเมฆและมฝนตกอยางหนาแนน

4) ในประเทศไทยมกปรากฏวาหลงจากทมพายดเปรสชนเขาสประเทศไทยแลว มกจะมแนวรองมรสมเกดขนตอจากดเปรสชนเสมอ ซงอาจเปนการเขาใจผดคดวาฝนทตกในระยะหลงเปนฝนทเกดจาก ดเปรสชน







ภาพ 7.13 แนวปะทะอากาศเขตรอน (ITCZ) และศนยกลางความกดอากาศในเดอนมกราคม(L = Low, H = High)

5) ลกษณะทศทางทลมพดจากสองทศทางพดเขาหาแลวมอทธพลรวมกน เรยกวาลกษณะลมพดสอบเขาหากน มกเกดตามแนวทเรยกวา แนวตบหรอแนวชนกนของกระแสลม (Convergence) กระแสลมทพดสอบเขาหากนนนเมอชนกนแลวสวนหนงจะรวมตวกนพดไปตามแนวนอน แตอกสวนจะยกตวสงขน ซงเกดขนคลายกบการกอตวทางแนวตงของมรสม จงทาใหเกดฝนตกไดตามแนวตบหรอแนวชนน ฝนทตกในแนวนสามารถเกดไดทกเวลาและจะมแนวพาดไปในทศทางใดกไดและไมมเวลาตกทแนนอน เพราะแนวตบหรอแนวชนนไมคงทแนนอนเนองจากลมทพดเขามาอาจพดมาจากทศทางใด ๆ กได ขนอยกบกาลงแรงของลมในแตละทศทาง

ภาพ 7.14 ลกษณะพดสอบของลม

อยางไรกตามปรมาณฝนทตกจะมากนอยเพยงใดยอมขนอยกบปจจยตาง ๆ ไดแก 5.1) ลมทพดเขาหากนนนพดผานภาคพนอะไร ซงจะมผลตอปรมาณไอนามากนอยตามไปดวย ถาพดผานพนนาลมกจะหอบเอาไอนาสะสมเขามามาดวย 5.2) ลมทพดสอบเขาหากนนนมปรมาณไอนาทจะถกยกตวสงขนมากนอยเพยงใด 5.3) แนวตบหรอแนวชนนนคงทอยไดนานเทาใด ถาอยนานฝนกมโอกาสตกมากและนาน







ภาพ 7.15 แนวรองความกดอากาศตาทพาดผานประเทศไทยในรอบป

ทมา : http://www.tmd.go.th

7.7 พาย พาย หมายถง สภาวะความผดปกตของบรรยากาศ ทมผลใหมลมพดอยางรนแรงและมฝนตกหนกอยางตอเนอง พายทเกดขนในบรรยากาศมหลายชนดขนอยกบขนาด ความรนแรง และลกษณะของพาย แบงได 2 ประเภทดงน 7.7.1 พายหมนเขตรอน (Tropical cyclones) หมายถง พายทเกดเหนอทะเลหรอมหาสมทรในเขตรอน เปนพายทมฝนตกหนกเปนบรเวณกวางตามแนวทางการเคลอนทของพาย ในซกโลกเหนอมระบบการหมนเวยนของลมเขาหาศนยกลางในลกษณะทวนเขมนาฬกา สวนในซกโลกใตหมนเวยนในลกษณะตามเขมนาฬกา บรเวณศนยกลางเปนความกดอากาศตามลกษณะเกอบเปนวงกลม มวลอากาศในเปนมวลอากาศอน และ







มความชนสง พายหมนเขตรอนจะออนกาลงลงอยางรวดเรวเมอเคลอนขนสแผนดน โดยออนกาลงลงกลายเปนพายโซนรอนและดเปรสชน บรเวณพายหมนเขตรอนทองฟาเตมไปดวยเมฆชนตาหนาแนน ขณะทเปนดเปรสชนจะมฝนตกปานกลางถงตกหนกปกคลมพนทไมกวางขวางนก แตเมอดเปรสชนทวกาลงขนกจะกลายเปนพายโซนรอน ซงมอนตรายรนแรงขน ถายงทวกาลงมากขนเรอย ๆ จนมความเรวลมใกลศนยกลาง 118 กโลเมตรตอชวโมงขนไป กกลายเปนพายไตฝ น ซงจะมฝนตกหนกมากและทาใหเกดนาทวมฉบพลน อนตรายทเกดจากคลนฝนรนแรงอยางมากเปนพายหมนทเกดในทะเลหรอมหาสมทรในเขตรอน โดยมชอเรยกตามแหลงทเกด เชน พายดเปรสชน พายโซนรอน และพายไตฝ นเปนชอพายทเกดในมหาสมทรแปซฟกหรอทะเลจนใต สวนพายเฮอรเคนเปนชอพายทเกดในมหาสมทรแอตแลนตก และพายไซโคลนเปนชอพายทเกดขนในมหาสมทรอนเดย พายหมนเหลานมความแรงมาก โดยมความเรวลมสงสดใกลศนยกลางตงแต 50 กม./ชม. ขนไป สาหรบพายไตฝ น พาย เฮอรเคน และพายไซโคลน อาจมความเรวลมใกลจดศนยกลางพายไดมากกวา 300 กม./ชม. 1) การเกดพายหมนในเขตรอน (Causes of tropical cyclones formation) องคประกอบท เปนสาเหตสาคญในการกอตวของพายหมนเขตรอนมดงน 1.1) เกดจากการกอตวเนองจากความรอนในชวงฤดรอน เมออากาศเหนอพนน ามอณหภมสงขนกวา 27 0C (ถาอณหภมเยนกวานจะไมเกดพาย) และมความรอนมากกวาอากาศบรเวณขางเคยง ทาใหอากาศไมเสถยร คาความกดอากาศลดลงเปนหยอมความกดอากาศต า การกอตวจะเรมกอตวในบรเวณรองความกดอากาศตาแถบศนยสตรในระหวางละตจด 8-15 องศาเหนอหรอใต และเปนพนทะเลหรอมหาสมทร เพราะการกอตวเปนพายตองการความชนมาก สวนในบรเวณเขตศนยสตรพายหมนเขตรอนจะไมกอตว เนองจากบรเวณศนยสตรไมมแรงคอรออลส 1.2) มลมออน ๆ จนถงลมสงบเปนเวลานาน ลมสงบทาใหไมมการถายเทความรอนและความชนของอากาศไปสบรเวณอน ไอน าในอากาศจงเกบสะสมพลงงานจลนจากรงสดวงอาทตยไวมาก ๆ (สงเกตจากเมฆซรรสเกดขนเปนแนวยาวตามทศทางทลมพด) 1.3) หลงจากทเมฆซรรสกอตวเปนแนวยาวแลวจะเรมเปลยนเปนวงกลม และมลกษณะ คลายวงแสง (Halo) ลมเรมมการพดหมนตวโดยมทศทางเขาหาศนยกลางความกดอากาศตาเรอย ๆ (ลมทพดเขาสศนยกลางจะถกบงคบใหพดเฉ ทงนเนองมากจากแรงคอรออลส) จากนนการกอตวของเมฆจะหนาขนเรอย ๆ จนทองฟามดครม เกดคลนขนาดใหญและทวความรนแรงมากขน สวนใหญแลวพายหมนเขตรอนมกพฒนามาจากสภาพลมฟาอากาศทแปรปรวนอยกอนแลว โดยความแปรปรวนดงกลาวสนนษฐานวานาจะมสาเหตมาจากอทธพลของลม 2 ชนด ไดแก







(1) คลนลมฝายตะวนออกเขตรอน (Tropical easterly wave) ซงเปนคลนของลมฝายตะวนออกเขตรอน (Tropical easterlies) ระหวางละตจด 5 – 30 องศาเหนอและใต คลนนเปนผลจากลมฝายตะวนออกเคลอนทไปทางทศตะวนตกในระดบความสงจากพนดนประมาณ 1,500 เมตร ดวยความเรวลมประมาณ 325-500 ไมลตอชวโมง ผลจากการเคลอนตวของอากาศทาใหมลกษณะอากาศปนปวน (ในแผนทอากาศใหสงเกตรอยยกของเสนความกดอากาศเทาและมลกศรลมเคลอนทไปทางตะวนตก) ซงเปนสาเหตหนงททาใหเกดฝนตกซและพายฟาคะนอง ทงนเชอวาพายทเกดขนในมหาสมทรแอตแลนตกนนสวนมากพฒนามาจากคลนลมฝายตะวนออกทพดอยทางใตของแอนตไซโคลนกงรอน เพราะมผลศกษาวา 3 ใน 4 ของพายหมนเขตรอนทเกดขนมความสมพนธกบการเคลอนตวของลมฝายตะวนออก

ภาพ 7.17 ทศทางการเคลอนตวของลมฝายตะวนออกเขตรอน (ลกศรขนาดเลกสเหลอง)

(2) แนวปะทะอากาศเขตรอน (ITCZ) (ดรายละเอยดจากหวขอรองมรสม)

2) ลาดบการกอตวจนถงการสลายตวของพายหมนเขตรอน 2.1) ภาวะการกอตว (Formation) พายในเขตรอนเรมกอตวในทะเลหรอมหาสมทรทม อณหภมไมนอยกวา 27 0C และไมอยใกลเขตศนยสตรนก ความกดอากาศจะลดลงใกลเคยง 1,000 มลลบาร มเมฆมากและฝนตกทวไป 2.2) ภาวะทกาลงทวความรนแรง ระยะนพายกอตวรนแรงขน ความกดอากาศบรเวณศนยกลางลดลงตากวา 1,000 มลลบาร (ประมาณ 998 – 992 มลลบาร) เมฆและฝนตกหนกแผนเปนบรเวณกวาง แตยงมพนทปกคลมเพยงไมเกน 200 กโลเมตร 2.3) ภาวะทรนแรงทสด (Mature stage) ในภาวะนลมสงสดและความกดอากาศใกลศนยกลางมกไมเปลยนแปลงไปจากภาวะทวกาลงแรงนก แตลมมความเรวและแรงจนปรากฏเหนศนยกลางของพายเปนชองวางหรอทเรยกวา "ตาพาย" (Eye) เปนบรเวณเลก ๆ เสนผาศนยกลางของตาพายอาจกวางประมาณ 15-60 กโลเมตร ภายในตาพายนเปนบรเวณทมอากาศแจมใส มเมฆบางเลกนอยและมลมพดออน บรเวณทไดรบ







อทธพลจากพายอาจมฝนตกหนกแผกวางออกประมาณ 200-500 กโลเมตร และพายบางลกอาจครอบคลมบรเวณกวางถง 1,000 กโลเมตร ทาใหเกดภาวะน าทวมฉบพลน และความสงของคลนอาจสงถง 5 เมตร ซงกอใหเกดความเสยหายของพนทเมองบรเวณชายฝงได

ภาพ 7.16 ภาพถายดาวเทยมพายหมนเขตรอนในภาวะทวกาลงจนมความเรวและแรงจนปรากฏเปนตาพาย (ซาย)

และภาพตดขวาง (ขวา) ทมา: http://meted.ucar.edu/hurrican/strike/text/htc_t3.htm#eye_ret และ http://www.bom.gov.au/info/cyclone/#danger

2.4) ภาวะสลายตว (Decaying stage) เมอพายเคลอนทขนสภาคพนทวป ความรนแรงของพายจะลดลง โดยมความขรขระของพนดน เทอกเขา ปาไม เปนตวฉดใหความเรวลดลง เนองจากไหลเวยนไมสะดวกและความชนมนอยหรอไดรบอทธพลของมวลอากาศเยนและแหงในภาคพนทวป พายจงเรมออนกาลงลง ทองฟาเรมแจมใสขน เมฆลดจานวนลง จากนนพายจงคอยหมดกาลงและสลายตวไป การสลายตวของพายจะลดลงตามลาดบจากไตฝ นเปนพายโซนรอน และดเปรสชน แลวสลายตวไปในทสด 3) การเรยกชอตามขนาดของความเรวลมใกลศนยกลางพาย พายหมนเขตรอนเรยกชอแตกตางกนไปตามขนาดความรนแรงของพายดงน 3.1) ดเปรสชน (Tropical Depression) เปนพายทมกาลงออน มฝนตกปานกลางถงตกหนก มความเรวของลมใกลศนยกลาง ไมเกน 33 นอต (61 กม./ชม.) ใชสญลกษณในแผนทอากาศ คอ D 3.2) พายหมนเขตรอนหรอพายโซนรอน (Tropical Storm) เปนพายทมกาลงลมแรง มฝนตกหนก มความเรวของลมใกลศนยกลาง 34-63 นอต (62-117 กม./ชม.) ใชสญลกษณในแผนทลมฟาอากาศ

คอ จากขอมลการเกดพายในมหาสมทรแปซฟก พบวา มากกวารอยละ 50 ของพายหมนเขตรอนพฒนาเปน

พายไตฝ น 3.3) พายไตฝ น (Typhoon) หรอพายเฮอรเคน (Herricane) หรอไซโคลน (Cyclone) เปน







พายทมกาลงแรงจด และมอานาจการทาลายสง มฝนตกหนกมาก ความเรวของลมใกลศนยกลาง 64 นอตขนไป (118 กม./ชม.ขนไป) ใชสญลกษณในแผนทอากาศ คอ

ภาพ 7.18 ลกษณะพายขนาดตาง ๆ จากขอมลภาพถายดาวเทยม บนพายเฮอรเคนเอดด พายโซนรอนฟาน และดเปรสชน #7 ทมา: http://meted.ucar.edu/hurrican/strike/text/ htc_t3.htm

พายทเกดในมหาสมทรอนเดยจาแนกไวและต งชอจากระดบความเรวลมใกลศนยกลางเพยง 2 ระดบ คอ พายดเปรสชนและพายไซโคลนเทานน 4) มาตราระดบความแรงของพายหมนเขตรอน นยมใชมาตราของเซฟเฟอร ซมสน (The Saffir-Simson scale) แบงเปน 5 ระดบ ดงรายละเอยดในตาราง 7.3 ดงน ตาราง 7.3 ระดบความรนแรงของพายหมนเขตรอนตามมาตรา Saffir-Simson

ความเรวลม (Wind speed) Type

ขนาด Category

ความกดอากาศ Pressure (mb) (knots) (mph) km/h

คลนสง Surge (ft)

สของเสน Line Color

Depression TD < 34 < 39 < 61 Green Tropical Storm TS 34-63 39-73 62 - 117 Yellow

Hurricane/Typhoon 1 > 980 64-82 74-95 119 - 153 4-5 Red Hurricane/Typhoon 2 965-980 83-95 96-110 154 – 177 6-8 Light Red Hurricane/Typhoon 3 945-965 96-113 111-130 178 – 209 9-12 Magenta Hurricane/Typhoon 4* 920-945 114-135 131-155 210 – 249 13-18 Light Magenta Hurricane/Typhoon 5** < 920 >135 >155 มากกวา 249 >18 White

* , ** จาแนกเปนพายระดบ Super typhoon ทมา : http://weather.unisys.com/hurricane/index.html

5) ภมภาคทมกเกดเปนแหลงกาเนดพายหมนเขตรอน ไดแก 5.1) หมเกาะอนดสตะวนตก ทะเลคารบเบยน และอาวเมกซโก 5.2) ดานตะวนตกของมหาสมทรแปซฟกเหนอ ทะเลจนใต หมเกาะฟลปปนส







5.3) ดานตะวนตกของมหาสมทรแปซฟกใตรวมหมเกาะฟจ และชายฝงดานตะวนออกของ ทวปออสเตรเลย

5.4) มหาสมทรอนเดยบรเวณหมเกาะมาดากสการ 5.5) ทะเลอาหรบและอาวเบงกอล 5.6) ชายฝงดานตะวนออกของมหาสมทรแปซฟกบรเวณอเมรกากลาง

ภาพ 7.19 ภมภาคทมกเกดพายหมนเขตรอนและรปแบบลกษณะเสนทางการเคลอนทของพายหมนเขตรอนและพายนอกเขตรอน

6) ทศทางการเคลอนทของพายหมนเขตรอน ทศทางการเคลอนทของพายหมนเขตรอนนนในมหาสมทรตาง ๆ มกมทศทางทคลาย ๆ กนคอ การเคลอนทจะคอย ๆ เคลอนไปทางทศตะวนตกเฉยงเหนอและทศเหนอจากแหลงกาเนด ซงมกอยในแนวของลมสนคา ทงนแนวการเคลอนทนนอาจเคลอนทไปในทศตะวนตกเฉยงเหนอแลวสลายตวไปหรอเคลอนทไปทางทศตะวนตกเฉยงเหนอแลวเบนเฉไปทางทศเหนอจากนนคอยสลายตวไปในแถบละตจดกลาง แตมขอนาสงเกตวาพายหมนเขตรอนทเกดในมหาสมทรอนเดยในชวงปลายเดอนพฤษภาคมถงมถนายนนนมทศทางการเคลอนทตางจากพายหมนเขตรอนอน ๆ คอ มทศทางการเคลอนทไปทางทศตะวนออกเฉยงเหนอ ซงทศทางการเคลอนทนนาจะไดรบอทธพลจากลมสนคาทพดมาจากซกโลกใตตามอทธพลของลมมรสมตะวนตกเฉยงใต

ในบางครงพายหมนเขตรอนอาจพดเขาไปสแนวลมตะวนตกในเขตละตจดกลางและทวกาลงเปนพายหมนนอกเขตรอน(ในเขตละตจดกลาง)ได ซงกาลงการพดของพายดงกลาวอาจมความเรวมากขนกวาอตราทพดในเขตรอน 7) รายชอหมนพายเขตรอน คาทว ๆ ไปทใชเรยกชอพายหมนหรอพายไซโคลนทมถนกาเนดเหนอมหาสมทรในเขตรอนแถบละตจดตา ถามแหลงกาเนดในบรเวณตะวนตกเฉยงเหนอของมหาสมทร แปซฟกและในทะเลจนใต เรยกชอวา “พายไตฝ น" (Typhoon) ถาเกดในบรเวณมหาสมทรแอตแลนตกเหนอ ทะเลคารบเบยนและในอาวเมกซโก เรยกชอวา “พายเฮอรเคน" (Hurricane) ถาเกดในอาวเบงกอลและทะเล







ภาพ 7.20 ทศทางการเคลอนทของพาย

ภาพ 7.21 เสนทางการเคลอนทของพายไตฝ นลนดา

ทมา : http://www.marine.tmd.go.th/wavelinda/wavelinda.htm

อาราเบยนในมหาสมทรอนเดย เรยกชอวา “พายไซโคลน" (Cyclone) ถาเกดในทวปออสเตรเลย เรยกชอวา “วลล-วลล" (Willy-Willy) หรอมชอเรยกไปตาง ๆ กนตามบรเวณทเกด เชน ในฟลปปนสมชอเรยกเฉพาะวา "บาเกยว" (Baquio) และชายฝงตะวนตกของอเมรกาเรยกวา "คอรโดนาโซ" (Cordonazos) การกาหนดรายชอพายในอดตนนมกอางองชอพายโดยใชนามของนกบญตาง ๆ ประจาวนทพายลกนนเกด และเคยตงชอโดยใชตาแหนงการเกดทงนไดนาระบบพกดมาใชเรยกชอพายโดยการแทนคา







ละตจดและลองจจดแตตอมาไดยกเลก นอกจากนนยงมการตงชอโดยกาหนดตวอกษรพรอมปทเกดพายกากบเชน A-1922 (ปจจบนแบบนญปนยงคงใช แตใชลาดบทแทนอกษร เชน Number 10-1990) มาในชวงสงครามโลกครงท 2 จงมขอตกลงรวมในการกาหนดชอพายในลกษณะตาง ๆ ดงน (1) กาหนดตามระบบการออกเสยงขององคการการบนพลเรอนระหวางประเทศ (2) ตงชอตามอกษรพยญชนะของกรก (3) ตงชอโดยใชชอสตว เชน Antelope, Bear, Coyete เปนตน (4) ตงชอตามชอเรยกสตร (แบบนนยมมากทสดและใชกนแพรหลายมากทสดในชวง พ.ศ.2522-2538) ตอมาภายหลงมคาประทวงเกยวกบการตงชอสตร จงมการปรบใหมโดยเพมชอบรษเขามาดวย ทาใหมชอทงบรษและสตรเขามา โดยเรมใชตงแต 1 มกราคม 2522 โดยใชอกษร A ถง Z ยกเวน Q, U และ X แบง Column ออกเปน 4 Column ตอมาไดเปลยนชอใหมอกครงและกาหนดใชระหวางวนท 1 มกราคม 2539 เรอยมาจนถง 31 ธนวาคม 2542 รายชอปรากฏในตาราง 7.4 (5) ปจจบนไดกาหนดใชชอพายในภมภาคเอเชยตะวนออกและเอเชยตะวนออกเฉยง-ใต ซงเรมใชตงแต 1 มกราคม 2543 โดยประเทศตาง ๆ ทไดรบอทธพลจากพายหมนเขตรอนทมแหลงกาเนดในซกโลกเหนอบรเวณมหาสมทรแปซฟกดานตะวนตกและทะเลจนใต ประกอบดวยประเทศในทวปเอเชยและแถบหมเกาะบรเวณมหาสมทรแปซฟกทเปนสมาชกของคณะกรรมการไตฝ น รวมทงหมด 12 ประเทศ 2 เขตการปกครอง ไดแก กมพชา เกาหลใต เกาหลเหนอ จน ลาว เวยดนาม มาเลเซย ไมโครนเซย ญปน ฟลปปนส สหรฐอเมรกา และไทย เขตการปกครอง ไดแก ฮองกง และมาเกา การระบชอพายหมนเขตรอนในปจจบน เรมตงชอเมอเปนพายระดบพายโซนรอน โดยเรยงลาดบตามตวอกษรของชอประเทศสมาชกทเสนอ สาเหตทตองตงชอพายหมนเขตรอนนนเพอใหงายตอการสอสารและกลาวถงพายลกนนระหวางนกอตนยมวทยาและการพยากรณอากาศ เชน ในกรณทตองตดตามการเคลอนตวของพายหมนเขตรอน หรอการออกคาเตอนเกยวกบพายหมนเขตรอน และเพอลดความสบสนในกรณทมพายหมนเขตรอนเกดขนหลายลกในชวงเวลาและบรเวณใกลเคยงกน ทงนในกรณทหยอมความกดอากาศทวกาลงเปนดเปรสชนนนการตงชอจะใชคาพกดทกอตวเปนชอตอทาย เชน การเรยกชอพายใหเรยกหมนเวยนตามลาดบสดมภ (อานลงตามสดมภจนครบ แลวจงอานชอในสดมภถดไปทางขวา เมอครบแลวจะกลบมาเรมสดมภท 1 ใหม) รายชอพายหมนเขตรอนทใชเรยกในชวง 1 มกราคม 2539 – 31 ธนวาคม 2542 ปรากฏในตาราง 7.4 สวนรายชอพายทกาหนดใชในปจจบนระบไวในตาราง 7.5 ความหมายและประเทศทตงชอในแตละสดมภมรายละเอยดดงปรากฏในตาราง 7.6 ถง 7.10 ดงน






Documents

มวลอากาศ (Air mass)มวลอากาศ (Air-mass) 137 1) มวลอากาศท เคล อนท เขามาม อ ณหภ ม ส งกว าอากาศพ