โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคต

บทท 8การพฒนาหองสมดในอนาคต

เทคโนโลย Web 2.0 ตงแตระบบอนเทอรเนตเรมแพรหลย วธกรเรยนรของคนจำนว

นมกไดเปลยนแปลงไป กลวคอ ผคนนยมคนหขอมลผนระบบอนเทอรเนตมกขน อนเทอรเนตคอแหลงขอมลทผใชในปจจบนใหควมสนใจ และใชเปนแหลงในกรสบคนขอมล เนองจกควมสะดวกในกรใชงน และขอมลทมในอนเทอรเนตมอยมกมยและหลกหลย โดยเฉพะอยงยงยคหลงป ค.ศ.2003 เปนตนมทเทคโนโลย Web 2.0 เรมแพรหลย กรเรยนรของผใชอนเทอรเนตกเรมเปลยนแปลงรปแบบกรเรยนรอกครงหนง จกกรเรยนรแบบรบเปนแบบรก จกกรเรยนรแบบแยกสวนเปนรวมมอกนเรยนร จกกรรบขอมลจกศนยกลง เปนรบขอมลจกหลกหลยแหลงจกกรจำกดบทบทตนเปนผรบควมร มเปนกรเปนทงผรบและผใหในเวลเดยวกน ซงตอบสนองแนวควมคดทจะใหสงคมโลกเปนสงคมแหงกรเรยนร (Knowledge Based Society) มกขน

Web 2.0 คออะไรWeb 2.0 ถกกลวถงอยงจรงจงเปนครงแรกในกรประชม

web development ในเดอนตลคม ค.ศ. 2004 ซงนำโดย O'Reilly Media และ MediaLive International มกรตควมหมยของWeb 2.0 หลกหลยดวยกน ซงอจสรปไดว Web 2.0 เปนระยะทสองของสถปตยกรรมและกรพฒนเวบแอพพลเคชน หรออจกลวไดว เปนยคทสองของใหบรกรบนอนเทอรเนต หลงจกWeb 1.0 เรมเสอมควมนยมลง แอพพลเคชนทประกอบดวยคณลกษณะแบบ Web 2.0 มกถกออกแบบขนจกเทคนคตง ๆ ทพฒนขนในยค 90 อทเชน public web service APIs Ajax(Asynchronous JavaScript And XML) และ web syndication (Web feeds เชน RSS feeds เปนตน) บงครงคำว Web 2.0 กรวมไปถงรปแบบใหม ๆทเกดขนในบนอนเทอรเนต เชน blogs,wikis, tags, podcasts เปนตน

จกกรประชมของผเชยวชญดนเวรลด ไวด เวบ (www.) หรอผเชยวชญดนเทคโนโลยอนเตอรเนตจกทวโลก ไดเขรวมประชม www2006 ทประเทศองกฤษ ภยใตหวขอคลนลกใหมของเวบ

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

1

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคตไดมกรวด Meme Map ขนมซงแสดงใหเหนถงกรเปลยนแปลงจก Webไปส Web 2.0 ไดอยงชดเจน

ภาพท 1 แสดงการเปลยนแปลงจาก Web 1.0 ไปส Web 2.0

ภาพท 2 แสดงองคประกอบของ Web 2.0

นยามของเวบ 2.01

รศ. ยน ภวรวรรณ ไดใหคำนยมของ เวบ 2.0 ไวว เปน platform ทอศยอปกรณทอยในเครอ

1 ดดแปลงจก:Tim O'Reilly, “Web 2.0: Compact Definition?”

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

2

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคตขยเปนตวชวยทำงนใหกรใชงนและกรประยกตตงๆ กรอศยอปกรณทำงนรวมกนในเครอขยทเปนเนอเดยวกน ทำใหกรทำงนตงๆ ไมขนกบคอมพวเตอรหรออปกรณคอมพวเตอรของผใช ขอมล โปรแกรมไดรบกรจดวงไวในเครอขย ผใชเรยกเขหหรอใชงนไดทกสถนท ไมจำกด ขอใหเขถงและเชอมตอกบเครอขยเทนน ขอมลขวสรทเรยกใช มกรผสมผสนของขอมลหลยรปแบบได จงทำใหเครอขยเหมอนเปแฟลตฟอมผใชใชงน

Tim O'Reilly และคณะไดเสนอคดคนทเกยวกบตวอยงงเวบไซตและกรใหบรกรบนอนเทอรเนต เพอแสดงใหเหนถงควมแตกคองระหวง Web 1.0 และ Web 2.0 ดงน

Web 1.0 Web 2.0Double-Click --> Goggle Ad Sense

Foot --> FlickerAramaic --> Bit Torrentmp3.com --> Napster

Britannica Online --> Wikipediapersonal websites --> blogging

evite --> upcoming.org and EVDBdomain name speculation --> search engine optimization

page views --> cost per clickscreen scraping --> web services

publishing --> participationcontent management systems --> wikis

directories (taxonomy) --> tagging ("folksonomy")stickiness --> syndication

โดยแนวทงของ Web 2.0 สมรถสรปไดดงน• เวบมหนทเปน computing platform ทใหบรกรเวบแอพพลเคชน แกผใชบรกรทงอนเทอรเนต• มขอมลเปนองคประกอบสำคญ• มเนตเวรคทเกดจกกรเขมมสวนรวมของผใชอนเทอรเนต มกรสอสรระหวงผใชอนเทอรเนตทเปดกวง• มกรจดหมวดหมเนอหและกรจดระเบยบภยในเวบทมประสทธภพมกขน และสถปตยกรรมบนเวบมกรพฒนมกขน

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

3

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคต• Web 2.0 เปนคำทใชในแงกรตลด เพอแบงแยกธรกจบนเวบยคใหมออกจกยคเรมตน(ยค 90)• มกรตอบรบอยงตนตวตอนวตกรรมใหม ในแวดวงเวบแอพพลเคชน และบรกรทงอนเทอรเนต ซงไดรบแรงผลกดนอยงมกในชวงกลงป 2548• เปลยนจกเวบไซตแบบ static กรคนหจก search engines และ กรทองอนเทอรเนตจกเวบไซตหนงไปยงอกเวบไซตหนง กลยเปนเวบไซตแบบ dynamic ทมกรโตตอบและมกรถยทอดขอมลระหวงเวบไซต โดยผใชไมจำเปนตองทำกรคนหดวยตนเอง

อทธพลของ Web 2.0 ทมตอพฤตกรรมการใชอนเทอรเนตในปจจบน

Web 2.0 ไดกอใหเกดเครอขยชมชนออนไลนแบบใหมระหวงผใชอนเทอรเนตทวไป เวบไซตบงเวบไซตใหบรกร social software หรอกรตดตอสอสรโดยมคอมพวเตอรเปนสอกลงเพอสรงชมชนออนไลนขน ซงเปนทรจกกนอยงแพรหลยในชอ blogs และ wikis นอกจกนบงเวบไซตไดมกรใหบรกร RSS feeds เปนจำนวนมกภยในหนเวบของตน ในขณะทบงเวบไซตไดสรงลงคทลงคไปยงเวบไซตอน ๆ ชนดเจะลกเขถงขอมล ควมสมรถในกรเชอมโยงขอมลทงเวบ กรตดตอสอสร รวมไปถงกรสงขอควม ตง ๆ ผนทงอนเทอรเนต ท Web 2.0 พฒนขน ไดกอใหเกดกรโยงใยทงสงคมทแนนแฟน ระหวงผใชอนเทอรเนต ซงอจเปนเรองทเปนไปไมไดในยคกอนหนน

Library 2.0แนวคด Library 2.0 เกดจกควมแพรหลยของเทคโนโลย Web

2.0 เชนเดยวกบแนวคด Business 2.0 ซงปรบเปลยนรปแบบกรเขถงสรสนเทศของผใชจกเดม ทผใชเขถงสรสนเทศจก OPAC(Online Public Access Catalog) แตปรบรปแบบใหสรสนเทศไปถงผใช โดยผใชสรสนเทศกำหนดรปแบบสรสนเทศทตองกรเองโดยไมตองรองขอ โดยใชโปรแกรม Blog, RSS feed, My Space, google และอนๆ ซงจะทำให

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

4

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคตกรเขใชสรสนเทศหองสมดใน OPAC(Online Public Access Catalog หรอ iPAC แพรหลยและถงผใชตมควมสนใจไดรวดเรวยงขน กลวไดวกรใชแนวคด Library 2.0 จงเปนกรปรบเปลยนรปแบบเวบไซตหองสมด ซงเปนรปแบบกรนำเสนอเวบไซตแบบเดมในกรใชอนเทอรเนตยคท 1 หรอ Web 1.0

ควมหมยของ หองสมด 2.0 คอโปรแกรมของเทคโนโลยเวบทเปนกรสอสรสองทง เปนมลตมเดยและเปนควมรวมมอกนระหวงผใชงนกบบรกรและทรพยกรหองสมดผนเทคโนโลยเวบ เปนชมชนใหมของผใชหองสมด

คนทเรยกขน หองสมด “ 2.0” เปนคนแรก กคอ Michael Casey ซงเขยนไวบน blog ของเค Library Crunch เมอเดอนกนยยน 2005 และแนวคดดงกลวกถกนำมเผยแพร อยงตอเนองโดยบรษท ทปรกษดนหองสมดขององกฤษ ทชอ Talis โดยม Paul Miller เปนตวตงตวต และในชวงหลงกมนกวชกรหองสมดกเรมใหควมสนใจ อยงไรกตมกรใชคำว หองสมด 2.0 หรอ library 2.0 กยงเปนทถกเถยงกนถงควมเหมะสม ไมวจะเปนเรองมนไมใชแนวคดใหมอะไรในวงวชกร หรอแมกระทงวไมสมรถใหคำนยมทชดเจนได โดยเฉพะนกวชกรบงคน กไมใครสนใจกบแนวคดเลยดวยซำ เนองจกเหนวจะเปนแนวคดฉบฉวย แฟชน ไมยงยน อยงไรกตมสงทผทสนใจในแนวคดน เหนพองตองกน คอ แนวคดหองสมด 2.0 เปนกรผนวกปรชญกรบรหรหองสมดเขกบกรจดกรเทคโนโลย web 2.0 ดงนนคำสำคญของแนวคดน คอ คำว “mashup” ทกรใหบรกรหองสมดออนไลนกลย เปนกรบรณกรแหลงสรสนเทศจกหลยแหลงเขดวยกน (แหลงในทน รวมไปถงแหลงสรสนเทศทเปนตวบคคลดวย ผน social networking)

องคประกอบทสำคญของแนวคดหองสมด 2.0 กคอ กลมเทคโนโลย web 2.0 กคอแนวคดกรใหบรกรทสำคญ ๆ ซงกไดแก User-Generated Content , Bookmarking and Recommendation System ทสมรถแบงปนขอมลรวมกนได, Social Networking ทมทงเปนอยในรป instant messenger และ profile based application ทเรมมตงแต profile ของตวเอง วประวตของเรเปนอยงไร มควมสมพนธกบใคร ไปจนถง Profile ของสตวเลยง (อยงหม แมว) ขวของ (เชน ตกตบรบ) ทเรสมรถแบงปนขอมลกนได เพอห แนวรวม หรอ“ ”คนทมควมสนใจรวมกน

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

5

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคต

นอกจกนเทคโนโลย web 2.0 ยงรวมไปถงควมสำคญของ folksonomy ทผใชสมรถกำหนดคำสำคญ (tag) ของ object ตง ๆ ไดดวยตนเอง โดยกรแสดงผลในภพรวมมกจะแสดงผลในรปของ Tag Cloud

กรนำแนวคดเหลนมใช หลก ๆ กทำได 2 รปแบบ ไดแก1. กรนำแนวคดไปใชโดยตรง เชน กรพฒน extension เพอใหผ

ใช tag หนงสอไดโดยตรงจก Library Catalog (ตวอยง: PennTags) 2. กรใชเทคโนโลย web 2.0 ทใหบรกรอยในอนเตอรเนตมใช เชน

กรใช Flickr โดยเปด account ของหองสมด กรสรง group ใน Flickr เพอสรง digital collection ทเกยวกบมหวทยลย/องคกร หรอกร link authority record ของ Library Catalog กบ Wikipedia เปนตน (ตวอยง: Picture Australia, Biz Wiki ของหองสมด Ohio University)

นอกจกนกไดเนนในเรองกรใช Blog เพอใชในหองสมด โดยอง guideline จก Fichter (2003) ทเฉพะเจะจงกบกรไปใชเพอกรตลด ซงประกอบไปดวย

Promote Library Events Support Your Dedicated Users Engage Your Community Support Your Community Building New Ties นอกจกนแนวคดหองสมด 2.0 กสมรถเอมผนวกกบแนวโนมของ

กรปรบปรงระบบสบคนทรพยกรสรสนเทศยคใหม ซงมตนแบบมจก Library Catalog ของ NC State University ทพฒนรวมกบ Endeca ซงเปนบรษทพฒนเวบไซตชนนำ function และกำลงเปนทจบตมอง และเปนตนแบบใหกบหองสมดหลยแหง และเชอไดวผแทนจำหนย กจะหนมพฒน library catalog ในรปแบบนมกขน หลก ๆ ของกรพฒนทถอวเปนนวตกรรมของกรพฒน library catalog กไดแก

1. กรใชประโยชนของหมวดหมมใชใหเปนประโยชน (สมรถ Browse หนงสอ ตมหมวดหมตง ๆ ไดบนเวบ)

2. กรใชประโยชนของ Subject Heading ในกร Refine ผลกรคน (สมรถบงจำนวนหนงสอในหมวดหมทเกยวของได, แตก LCSH เพอสมรถใชประโยชนของ subfield ไดอยงเตมประสทธภพ)

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

6

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคต

3. กรจำนวนผลกรคนใหแสดงผลเฉพะ หนงสอท Available ในหองสมด (ไมไดถกยมออก) เทนน

4. ใช Dictionary เพอชวยเหลอในกรปอนคำคน เวลพมพผด หรอไมคนพบผลกรคน

5. กรแปลงผลกรคนใหอยในรป RSS เพอทผใชสมรถเกบผลกรคนแลวตดตมรยกรใหม ๆ ทจะเกดขนมได

6. กรเพมระบบ Recommendation ในหน item (”more titles like this”) (ทรงพนธ เจมประยงค, 2007)

ตวอยาง Library 2.0 1. North Carolina State University2. TCDC

การประยกตใชแนวคด Web 2.0 กบระบบหองสมดอตโนมตในปจจบนผผลต และจำหนยโปรแกรมระบบหองสมดอตโนมตไดมกร

พฒนระบบหองสมดอตโนมตใหสมรถรองรบกบเทคโนโลย web 2.0 ใหมกขนทงนเพออำนวยควมสะดวกใหกบผใชหองสมด สำหรบกรพฒนนนไดมกรพฒนในระบบงนตงๆ ทสำคญ เชน

กรพฒน OPAC 2.0 กรพฒนระบบ RSS Service กรพฒนระบบกรยม – คน ผนโทรศพทมอถอ

หองสมดดจตอล (Digital Library)จกกรศกษควมหมยของหองสมดดจตอลมผใหควมหมยไว

หลยควมหมย ดงนหองสมดดจตอล หมยถง หองสมดทมกรจดกรทรพยกรจก

หลยสอใหอยในรปดจตอล มกรออกแบบกรเขถงเนอหสรสนเทศใหเปนประโยชนแกผใช และมเครองมอหรอวธกรชวยคนหสรสนเทศในระบบเครอขยทเชอมโยงกนไวทวโลก (Electronic Library Research, 2000 p. 1-3)

หองสมดดจตอล เปนหองสมดทไมไดเกดขนอยงโดดเดยว และตองอศยเทคโนโลยในกรเชอมโยงทรพยกรสรสนเทศจกสอตง ๆ ซงกรเชอมโยงระหวงหองสมดดจตอลตง ๆ และกรใหบรกรสรสนเทศเปนสงท

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

7

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคตผใชมองเหนไดชดเจน ทรพยกรสรสนเทศของหองสมดดจตอลไมใชมเฉพะรยกรบรรณนกรมหรอตวแทนเอกสรเทนน แตยงขยยไปถงกรไดรบสรสนเทศเตมฉบบ ซงโดยปกตแลวไมมกรแจกจยในรปแบบสรสนเทศสงพมพ (Association of Research Libraries, 1995 p. 1-3)

หองสมดดจตอล (Digital Library) คอ แหลงจดเกบขอมลมลตมเดยขนดใหญ โดยทขอมลทจดเกบจะอยใน Digital Format (บงอร กลบบนเกระ และเออน ปนแกว, 2542 หน 69)

หองสมดดจตอล หมยถง หองสมดทมกรจดกรทรพยกรสรสนเทศจกหลยสอใหอยในรปดจตอล ทรพยกรสรสนเทศดจตอลประกอบดวย หนงสออเลกทรอนกส วรสรอเลกทรอนกส สรสนเทศเตมรป สอประสม เชน รปภพ ภพเคลอนไหว พรอมทงมกรจดกรในเรองของกรออกแบบ กรเขถงเนอหสรสนเทศดจตอล และมเครองมอคนหสรสนเทศดจตอลในระบบเครอขยทเชอมโยงกนไวทวโลก เชน อนเตอรเนต

หองสมดดจตอลเปนหองสมดทมกรจดกรและใหบรกรเนอหของขอมลอยในรปแบบดจตอลทมผใชเขถงเนอหเอกสรเตมรป(Full-text) ไดโดยตรงมกรสรงหรอจดหขอมลดจตอลมจดเกบอยงเปนระบบเพอควมสะดวกในกรสบคนและใหบรกรผนเครอขยอนเตอรเนต มเปหมย เพอใหบรกรขอมลเชนเดยวกบหองสมดแบบดงเดม ซงขอมลทอยในรปดจตอลมหลยรปแบบ ไดแก ขอมลทแปลงมจกขอมลในสงพมพ ขอมลทสรงขนใหมใหอยในรปแบบดจตอล ขอมลจกซดรอม ขอมลวรสรอเลกทรอนกส หนงสออเลกทรอนกส และจกฐนขอมลออนไลน (นำทพย วภวน, 2545, หน 93)

ควมหมยในทงเทคโนโลยของทรพยกรทมอยในหองสมดแบบดงเดม คอสงพมพหรอสอทเปนวสดเรยกว Physical objects สวนทรพยกร (item) ในหองสมดดจตอลเรยกว Digital objects ซงจดเกบไวในคอมพวเตอรหลกเรยกว Server หรอ Repositories ขอมลทจดเกบไวใน Digital objects คอ เนอหเรยกว Contents ซงประกอบดวยขอมลหรอ Data ในหลย items และขอมล อธบยลยละเอยดของขอมลหรอ Data นน ๆ เรยกว Metadata หรอ Properties ดงนน ควมหมยของหองสมดดจตอล ประกอบดวย (นำทพย วภวน, 2545, หน 94)

1. หองสมดทมกรจดหหรอสรงขอมล Information contents ใหเปน Digital objects

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

8

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคต

2. หองสมดทมกรจดกรขอมลในรปแบบดจตอลทเรยกวเปน Digital objects เรมจกมกรจดกร กรเผยแพรขอมล และกรใชขอมลทจดเกบไวในเครองคอมพวเตอรหลกหรอหลย ๆ แหลงจดเกบขอมล (Repositories) ผนระบบเครอขย

3. ผใชเรยกใชขอมลไดโดยตรง เปนเนอหเตมรป โดยผใชไมตองมทอครหองสมดและไมใชขอมลผนผใชบรกรหรอบรรณรกษ

4. หองสมดดจตอล มกรใชเทคโนโลยทเกยวของ เชน เทคโนโลยคอมพวเตอร เทคโนโลยกรสอสร กรจดกรสรสนเทศ และกรตดตอกบผใช

5. หองสมดดจตอลมกรจดหมวดหมใหเปนระบบในลกษณะ Metadata เพอควมสะดวก ในกรคนหและเพอใหกรจดกรขอมลดจตอลมมตรฐนในกรใชขอมลดจตอลรวมกน รวมถงกรแลกเปลยนขอมล

ความจำาเปนในการพฒนาระบบหองสมดดจตอล1. ควมกวหนทงเทคโนโลยสรสนเทศและระบบเครอขยอนเทอรเนต2. กรอนรกษทรพยสนทงปญญของชต เปนมรดกทงวฒนธรรมเพอ

กรเผยแพร3. กรขยยกรเขถงสรสนเทศโดยไมมขอจำกดดนเวลและสถนท4. กรรกษสภพของทรพยกรสรสนเทศทมคณคใหมอยกรใชงน

นนไปถงรนหลง5. เพอเปนแหลงขอมลเพอกรศกษ คนคววจย ของมวลมนษย6. เพอเผยแพรวฒนธรรม พฒนกรของมนษยใหแพรหลย7. เพอควมสะดวกและสะดวกรวดเรวในกรเขถงขอมลดจตอลของผใช

ทวไป

วตถประสงคหลกของการจดทำาหองสมดดจตอล1. เพอนำเทคโนโลยเขมใชใหเกดประโยชน เพอกรพฒนหองสมดในรป

แบบใหม2. เพออนรกษทรพยกรสรสนเทศของหองสมด ใหมอยกรใชงน

ยวนน3. เพอเผยแพรทรพยกรสรสนเทศใหเปนผลงนของผผลต หรอเจของ

ผลงน

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

9

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคต

4. เพอขยยโอกสกรเขถงสรสนเทศไดไมมขดจำกดในเรองของเวล และสถนท

5. เพอสนบสนนกรเรยนรตลอดชวต เปนกรศกษเพอนำควมรไปใชประโยชนไดหลยรปแบบในกรดำเนนชวต

6. เพอสนบกรเรยนกรสอนทงไกล เปนกรเรยนกรสอนโดยไมตองมหองเรยนจรง

องคประกอบทางกายภาพในการพฒนาระบบหองสมดดจตอล1. Hardware (เครองคอมพวเตอรและอปกรณ)

- คอมพวเตอร (Computer) เปนอปกรณทใชในกรจดเกบ ประมวลผล และเผยแพรสรสนเทศ หองสมดดจตอลสวนใหญมทงเครอง Server และ เครอง Workstation- สแกนเนอร /scanner- กลองดจตอล (Digital Camera)- วดโอดจตอล (Video Camera)- เครองพมพ (Printer)- อปกรณ Zip Drive/disk

2. Software (โปรแกรมคอมพวเตอร)- โปรแกรมสรงเอกสรอเลกทรอนกส เชน Adobe Acrobat

(pdf)- โปรแกรมระบบหองสมดดจตอล เชน โปรแกรมหองสมดดจตอล

ของ IBM- โปรแกรมสรงภพกรฟก- โปรแกรม OCR (Optical Character Recognition)- เครอขย Internet

3.ทรพยากรทจดเกบในรปดจตอล (Collection)- เนอหในรปดจตอล หรอเอกสรทแปลงใหอยในรปดจตอล

4.บคลากร (People ware)- นกคอมพวเตอร เปนผเขใจถงควมเปนไปไดและขอจำกดของเทคโนโลย ดงนนนกคอมพวเตอรจงเปนผสรงระบบ- บรรณรกษ ดแลรบผดชอบดนเนอหสรสนเทศ ทรบควมตองกรของผใช เขใจเรองกรบำรงรกษ และกรเขถงสรสนเทศ

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

10

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคต

- ผเชยวชญดนหวเรอง- นกจดหมยเหต- ผทำบรรณนกรม- นกเทคนคภพ- ผใชทเปนกลมเปหมย

องคประกอบทสำาคญของระบบหองสมดดจตอล ประกอบดวย1. กรทำงนระบบหองสมดดจตอล ประกอบดวย เทคโนโลย

สรสนเทศในระบบเครอขย ไดแก อนเตอรเนต และอปกรณทำหนทสนบสนนกรใชงนของทรพยกรสรสนเทศดจตอล เพอใหสรสนเทศดจตอลสมรถนำออกไปใชไดในระบบเครอขย และผใชสมรถสบคนได

2. ทรพยกรสรสนเทศรปดจตอล ไดแก กรสรง หรอกรแปลงสรสนเทศใหเปนดจตอล ไดแก สรงสรสนเทศทเปนเนอหในรปแบบตง ๆ เชน ผนกรสแกน กรสรงโดยวธพมพขนมใหม กรถยภพจกกลองถยภพดจตอล และกรถยภพเคลอนไหวจกกลองถยวดโอ รวมถงสรสนเทศดจตอลทเชชอ

3. กรจดกรระบบสรสนเทศดจตอลของหองสมด ไดแก กรกำหนดสทธของผใชบรกร กรจดหมวดหมสรสนเทศ กรกำหนดเมตดต กรจดกรฐนขอมล และกรคนคนสรสนเทศ

4. กรเชอมตอของผใชบรกร ไดแก สวนของผใช และสวนของผใหบรกร เพอกรเชอมโยงระหวงผควบคมระบบทเปนผใหบรกร และผใชบรกร โดยกรเชอมตอบรวเซอรเขกบระบบกรทำงนสบคน เพอประโยชนในกรใชบรกร

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

11

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคต

องคประกอบของระบบหองสมดดจตอล

ลกษณะการจดการระบบสารสนเทศในหองสมดดจตอล1. มทรพยกรทเปนขอมลอยในรปดจตอลเรยกว digital object

หรอเรยกว Collection of information objects ไดแก ขอมลทเปนตวอกษร รปภพ เสยง และภพเคลอนไหว (Language-based, Image-based, Sound-based, Motion-based) จดเกบไวในแหลงจดเกบขอมล ซงเปนคอมพวเตอรหลกทใชในกรจดเกบขอมล (Server)

2. มกรบรหรจดกรในลกษณะขององคกรเชนเดยวกบกรจดกรหองสมดโดยมกรคดเลอก กรจดกร กรจดเกบขอมลไวในฐนขอมล กรเผยแพรขอมล และมเครองมอชวยคนทใหควมสะดวกแกผใช 3. มกรใชเทคโนโลยในกรสรงขอมล กรจดเกบ กรคนห กรเผยแพรผนระบบเครอขย

4. มกรบรกรขอมลในลกษณะกรใชขอมลรวมกน (fair use)5. มกรแนะนำกรใชขอมลแกผใชและกรองถงขอมลทเกยวของ6. มวฎจกรของกรพฒนหองสมดดจตอล ไดแก กรสรงขอมล

ดจตอล (Creation) กรเผยแพรขอมล (Dissemination) กรใชขอมล (Use) และกรอนรกษขอมล (Preservation)

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

12

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคตกระบวนการพฒนาหองสมดดจตอล

กรพฒนหองสมดดจตอล เปนกรวงแผนกรจดกรขอมลดจตอลทตองมวตถประสงคชดเจนตมโครงกรหรอแผนงนทวงไว โดยกรพฒนโครงกรหองสมดดจตอลจำเปนจะตอง พจรณองคประกอบเหลน

1. วตถประสงคและควมจำเปนของกรพฒน2. เนอหทตองกรจดเกบ3. ขนดของโครงกรทจะพฒน เนองจกเกยวของกบงบประมณ4. อปกรณกรทตองกรใชในโครงกรและกรสนบสนนของหนวยงน

ทเกยวของ5. กำหนดผเชยวชญแตละดน เพอพฒนงนตมโครงกรโดยม ขนตอนกรพฒนหองสมดดจตอลดงน1.กรคดเลอกและจดหทรพยกรและกรสรง Collection

(Information Acquisition and Collection) รวมถงกรแปลงขอมลใหอยในรปดจตอล เปนขนตอนของกรคดเลอก และกรแปลงขอมล (Digitization) ใหอยในรป digital objects ซงอยในรปของ digital publishing และ multimedia objects

กรอบของกรพฒนหองสมดดจตอล คอ กรสรง information contents ใหเปน digital objects โดยใชเทคโนโลย Object-oriented technology มกรสรงขอมล digital objects ไวในรปแฟมขอมล เชน SGML, HTML, XML

2.กรทำดรรชนขอมลทจดเกบและกรจดเกบขอมลไวใน Collection (Information Indexing and Organization) เปนกรจดเกบขอมลเปนหมวดหมและหวเรองในลกษณะกรทำ Metadata และกรจดเกบขอมลไวในฐนขอมลเพอควมสะดวกในกรคนหขอมลทตองกรเปนขนตอนของกรทำ Cataloging, Indexing, Storing, Organizing ขอมลในรป digital objects

ขอมลทจดเกบจะมกรกำหนดรยละเอยดไวในรยกรบรรณนกรมของขอมล ทเรยกว description metadata หรอ bibliographic records เชน MARC fotmat ม tag 856 ใชลงรยกร Electronic access

3.กรเผยแพรขอมลและกรนำมใช (Information Dissemination and Utilization ) เปนกรเผยแพรขอมลในลกษณะทผใชคนหขอมลทตองกรไดดวยตนเอง (User-centered) เพอควม

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

13

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคตสะดวกและกรนำขอมลไปใชประโยชน ประกอบดวยกรสบคน หรอเขถงขอมล เชนกร Query, Search, Retrieval

การสรางเนอหาทรพยากรสารสนเทศใหอยในรปดจตอล มหลกเกณฑ ดงน

1.กรสรงจกทรพยกรสรสนเทศในรปสงพมพทหองสมดมอยแลวใหอยในรปสรสนเทศดจตอล เชน หนงสอ วรสร งนวจย บทเรยน จดหมยเหต และบนทกเรองรวของหนวยงนโดยวธกรสแกน หรอโดยกรพมพขอมลใหม

2.กรสรงจกกรสะสมทรพยกรสรสนเทศในรปดจตอลของผผลต (Publisher’s Collection) ไดแก กรเช กรซอหนงสออเลกทรอนกส วรสรอเลกทรอนกส ชดสรสนเทศดจตอลตง ๆ เชน สรสนเทศในรปสอประสม ไดแก รปภพ ภพเคลอนไหว

3.กรสรงจกกรนำ Hypertext Technology มประยกตใชดวยกรเชอมตอทงเวบเทคโนโลย ซงเปนกรรวบรวมสรสนเทศอเลกทรอนกสทมอยทวไปบนอนเตอรเนตรวมไวทเดยวกน เพอใหบรกรตอผใช

4.กรเปนหองสมดดจตอลทรพยกรมทงรปแบบสรสนเทศดจตอล และทรพยกรอยในรปแบบสรสนเทศสอประสม ไมไดเนนเฉพะรปแบบใดรปแบบหนง

เทคโนโลยทเกยวของและอปกรณการสอสาร 1. เทคโนโลยกรคดเลอกและกรสรงเนอห (Contents processing technology) ไดแก เทคโนโลยกรสรงขอมลดจตอล กรจดเกบและกรคนห รวมถงเทคโนโลยทใชในกรแปลงขอมล โดยมเทคนคกรแปลงขอมล (Digitization) พรอมอปกรณจดเกบ (Storage) ไดแก computer, scanner, Digital Camera, Video Camera, โปรแกรมสรงเอกสรอเลกทรอนกส เชน Adobe Acrobat (pdf), โปรแกรมจดกรฐนขอมลระบบหองสมดดจตอล, โปรแกรมสรงภพกรฟก, โปรแกรม OCR (Optical Character Recognition), เครองพมพ, อปกรณ Zip Drive/disk

2. เทคโนโลยในกรเขถงหรอกรสบคนขอมล โดยไมจำกดเวลและสถนท เชน กรทำดรรชน และเครองมอชวยคน (Indexing and search)

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

14

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคต

3. เทคโนโลยทชวยใหผใชเรยกใชขอมลไดงย ซงชวยปรบปรงพฤตกรรมกรใชขอมลของผใช เชน หนจอ Web sites หรอ Interfaces : GUI (graphical user interface) ควมหลกหลยของสรสนเทศ ทำใหผใชเรยกใชขอมลจก Web sites ไดงยขนและมกขน

4. กรทำแบบจำลองโปรแกรม เพอกรใชขอมลรวมกน เชน กรทำ Rapid Prototyping เปนกรพฒนมตรฐนของขอมลใหใชรวมกนไดโดยใชหลกกรของ Software engineering เชน มตรฐน Z39.50

มาตรฐานสำาหรบหองสมดดจตอล1. มตรฐน MARC เปนมตรฐนกรลงรยกรทงบรรณนกรมท

กำหนดใหหองสมดตงๆ ลงรยกรใหเปนมตรฐนเดยวกน2. Z39.50 มตรฐนกรสบคนสรสนเทศเพอใหกรสบคนสรสนเทศม

รปแบบเดยวกน และสมรถใชกรสบคนรวมกนได3. Markup Language เปนภษในกรแสดงผลของขอมลทเปน

มตรฐน เชน SGML (Standard Generalized Markup Language) HTML (Hypertext Markup Language ) และ XML (Extensible Markup Language)

การรกษาความปลอดภยของขอมล1. เจหนทจดกรระบบ ซงกคอ ผทตดตงและจดกรเรอง

คอมพวเตอรและเครอขย คนเหลนตองมควมซอตรงสง เนองจกมสทธพเศษทสมรถเขถงระบบภยในได ผวงระบบทดจะจดตงเครอขยและระบบกรจดเกบไฟล เพอทผใชจะไดเขถงขอมลทเหมะสม อกทงจดกรเรองรหสผน ตดตง firewall เพอแยกสวนของเครอขยและวนจฉยโปรแกรมทคดวจะมปญห รวมทงทำกร back up ขอมลไวเพอวหลงเกดปญห เชน อปกรณพง ไฟไหม หรอเกดกรละเมดระบบควมปลอดภยขนม จะสมรถกระบบขนมใหมได

2. ดนเครอขยอนเตอรเนต ถอวมควมปลอดภยนอย เนองจกเปนเครอขยสธรณะอจมคนทไมประสงคดลกลอบเขดขอมล และนำขอมลไปใชในทงทไมถกตองหรอเปนกรละเมดลขสทธได คำถมทวไปเกยวกบเรองควมปลอดภยในกรใหบรกรผนเครอขยอนเตอรเนตคอจะสรงโปรแกรมควมปลอดภยขมเครอขยทไมปลอดภยนไดอยงไร

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

15

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคต

3. สรงควมปลอดภยในหองสมดอตโนมตเบองตน โดยเรมจกกรแยกคอมพวเตอรออกมเกบไวในพนทของหองสมด และใสใจดแลขอมลทจดเกบอยงพเศษ ทงในสวนตอประสนระหวงคอมพวเตอรกบเครอขยทองถน สำหรบคอมพวเตอรสวนบคคลวธแรกทใชในกรรกษควมปลอดภย คอ กรจำกดลกษณะทงกยภพวใครมสทธใชคอมพวเตอรเครองใด และมระบบรกษควมปลอดภย เชน มกรตง login name และ password ไว ใหใชไดเฉพะผทเกยวของกบงนในแตละงน ซงเปนวธรกษควมปลอดภยของขอมล ในกรณทมผใชหลยคนใชคอมพวเตอรรวมกน กรควบคมจงเปนสงจำเปนในกรปองกนคนทอจเขมอนหรอเขยนในแตละ file

4. ขนตอไปของกรรกษควมปลอดภยของขอมล กคอ กรควบคมสวนตอประสนระหวงเครอขยทองถนกบเครอขยอนเตอรเนต และเตรยมกรใหมระบบปองกนผบกรกจกขงนอก กรปองกนทสมบรณทสดคอกรแยกตวออก นนกคอไมมกรตดตอกบเครอขยภยนอก วธทมประโยชนมกคอกรตดตอเครอขยภยในกบอนเตอรเนตผน firewall วตถประสงคของ firewall คอ กร screen ทก ๆ packet ทพยยมทจะผนเขมและปฏเสธ packet ทอจเขมแทรกแซงระบบควมปลอดภยได firewall สมรถปฏเสธควมพยยมจกภยนอกทจะเชอมตอกบคอมพวเตอรภยในองคกร ทงยงสมรถไมยอมรบ packet ทไมมชออยใน protocol ทไดรบอนญตได กรจดกรระบบ firewall ทดสมรถทจะสกดกนผบกรกไดอยงมประสทธภพ

ขอดของหองสมดดจตอล1. ชวยเพมควมสมรถในกรคนคนสรสนเทศ เขถงไดงย ผคนได

สรสนเทศอยในรป Full-text2. ชวยลดอปสรรคดนระยะเวลและระยะทงในกรเขใชสรสนเทศ ผใช

สรสนเทศสมรถเขถงสรสนเทศไดทกเวลและไดทกมมโลก 3. เพมควมสมรถในกรจดสงเอกสร ทงในดนรปแบบและควมเรว

ในกรจดสง ผใชสมรถเลอกรปแบบในกรจดสงเอกสรดจตอลไดหลยวธทงแบบออนไลน (On-line) และออฟไลน (Off-line)

4. สมรถทำสำเนไดตมตองกรและสำเนทไดจะมลกษณะเหมอนกบตนฉบบทกประกร

5. สอทจะใชเกบอยไดนนไมเสอมสลย ถเสอมสภพไปกสมรถทำสำเนได

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

16

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคต

6. ชวยลดขนดพนทในกรจดเกบเอกสร ไมเปลองเนอทในกรจดเกบ7. สมรถนำไปประมวลผลกบคอมพวเตอรไดทำใหสมรถนำไปใช

ประโยชนไดงย8. สมรถจดทำสรสนเทศในลกษณะสอผสม เสรมสรงควมเขใจและ

ถยทอดควมรไดชดเจนขนทำใหเขใจไดงย เชน ภพเคลอนไหว, ภพสมมต

ปญหาและอปสรรคของหองสมดดจตอล1. ลขสทธ (Copyright) กรแปลงสรสนเทศในรปของสงพมพให

มอยในรปดจตอล ทำใหไมสมรถควบคมกรเผยแพรสรสนเทศทมลขสทธไดอยงทวถง ทำใหเกดกรละเมดลขสทธผลงนบงชน และบงประเทศยงไมมกฎหมยคมครองสรสนเทศในรปดจตอลอยงชดเจน กรนำสรสนเทศทไมไดเปนของสธรณะมเผยแพร ผใหบรกรจะตองขออนญตเจของผลงน เพอไมใหละเมดลขสทธหรอทรพยสนทงปญญ

2. เงนสนบสนนและงบประมณ กรสรงหองสมดดจตอล กรจดหสรสนเทศมใหบรกรมคใชจยสง หองสมดจะตองไดรบกรสนบสนนในเรองคใชจยถงจะสมรถดำเนนกรใหสมบรณได ทงในเรองของขนตอนกรแปลงขอมลทตองใชเทคโนโลย ซอฟตแวรทมคณภพสง คบคลกร คบำรงรกษ และคลขสทธของผลงนทนำมใหบรกร

3. รปแบบสรสนเทศดจตอล จะตองมเครองมอชวยในกรอนขอมล เชน คอมพวเตอร และตองผนระบบเครอขย Internet ไมสะดวกในกรพกพเหมอนหนงสอทถงแมไมมไฟฟกสมรถอนได

4. ผใชทอยหงไกลควมเจรญ เชน ประชชนในชนบททไมมเครอขยโทรคมนคมขนพนฐนอยงโทรศพท ไมสมรถทจะเขถงขอมลได จงทำใหขอมลทอยในรปของสงพมพจงยงมควมสำคญอย

5. กรบำรงรกษใหยงยน เปนเรองทมปญหในปจจบน เพระไมมกรรบประกนควมคงทน หรอกรมอยยนนนของทรพยกรสรสนเทศดจตอล โดยเฉพะกรทำ Link ไปยงแหลงควมรทไมไดสรงขนเอง บงแหงอจมกรเปลยน URL

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

17

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคตตวอยาง โปรแกรมระบบหองสมดดจตอลIBM Digital Library (IBM DL)

เปนซอฟตแวรหองสมดดจตอล ซงเปนผลตภณฑของ IBM ซงเปนเทคโนโลยทใชสรงหองสมดดจตอล

โครงกรสรง IBM DL ดแลโดย Dr. Willy Chiu (ผอำนวยกร IBM DL) Dr. Reimer และ ทม IBM DL เมอตอนป 1994 หลงจกไดมกรวเคระหกบลกคถงควมตองกรซงสรปไดวระบบ Digital Library ม ฟงกชนหลก 5 ฟงกชน ดงรปตอไปน

ภพ ibm หน 38

ระบบ DL มฟงกชน 5 ประกร ไดแก สรงและจดเกบขอมลดจตอล (Creation and Capture) บรหรกรจดเกบขอมล (Storage and Management) กรสบคนขอมล (Search and Access) กรเผยแพรขอมล (Distribution) กรบรหรลขสทธ (Right Management)

การทำางานของแตละฟงกชน สรงและจดเกบขอมลดจตอล (Creation and Capture)

ขอมลดจตอลจกแหลงตง ๆ สมรถนำเขส IBM DL โดยกรใชเครองมอทมอยในปจจบนมประยกตใชหรอไมกนำเขมโดยกรรมวธ Import IBM DL Version 2 จะสนบสนนเครอง Scanner ในปจจบนแทบทกยหอและสมรถ Import ขอมลในรปแบบหลกหลยVideo Editing

เครองมอ Authoring จก IBM หรอจกบรษทอน ๆ สมรถใชในกรสรงขอมลดจตอลทมเกบใน IBM DL IBM DL Version 2 สนบสนนกรพฒนระบบโดยใช ภษ Java, Microsoft Active X และภษ C++ นอกจกนใน Version 2 ยงม Java Developers Kit ดวย กรพฒน

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

18

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคตระบบทงย ๆ กสมรถทำโดยกรเขยนโปรแกรมเชอมกบ API ของ IBM DL ซงมมพรอมกบโปรแกรมสำเรจรปน บรหรกรจดเกบขอมล (Storage and Management)

IBM DL เปนสถปตยกรรมแบบกระจยทสมรถเพมขดควมสมรถ โดยกรเพม Server และ Client ไดเมอตองกร ระบบนสมรถเรมไดทนทเครอง Workstation เพยงเครองเดยวแลวเตบโตเปนระบบขนดใหญในระดบองคกร ขอมลทจดเกบสมรถเรมในฮรดดสกบน PC ตวเดยว แลวเตบโตไปจนกระทงตองบรหรดวย Object Server หลย ๆ ตวทจดเกบขอมลขนด Terrabyte หรอใหญถงระดบ Pentabyte ขอมลมหศลสมรถจดเกบใน Networked IBM Tape Library และ Optical Library แลวบรหรโดยซอฟตแวร System Managed Storage (SMS)

ในระดบลง IBM DL ทำงนบนเครอง PC ทวง NT ลกคของ IBM ตองกรเรมทระดบลง และสมรถยยไปอยในเครองมนระดบ AIX หรอ IBM เมนเฟรม ระบบ IBM DL ยงสมรถวงไดบนแพลตฟอรมขนดเลกไปถงแพลตฟอรมขนดใหญ ลกค IBM มควมตองกรอยงมกในกรใหระบบทำงนกบผใชถง 2,000-3,000 คน พรอม ๆ กน สวนถตองกรสนบสนนคนใชเปนหมนๆ คนแลวกตองใชเครอง MVS ขนดใหญทมโพรเซสเซอรจำนวนมกทวงพรอมกนในรปแบบ Shared Memory หรอเครอง SP2 ทมประสทธภพสง

นอกจกฮรดแวรทเหมะสมกบระบบ IBM DL แลว เนองจกระบบ IBM DL Client Application จก Object Server เพอใหเกดกรควบคมและรกษควมปลอดภยทมประสทธภพ ซงชวยใหผใชหลย ๆ คนทตองกรใชขอมลเดยวกนจก Object เดยวกนกสมรถนำขอมลมรอไวกอนใน Object Server ทอยใกลทสด ซงทำใหเกดสมรรถภพกรทำงนดยงขน

เทคโนโลย DB2 กชวยให IBM DL ทำงนในรปแบบเปดทใชเครองหลยรปแบบได ทำใหสมรถทำงนในระดบทมควมแนนอนสงไมวจะเปนกรใชขอมล กรบรหรขอมล และกรบรหรจกระบบ จก สวน IBM DL กสมรถใชกบฐนขอมล Oracle แตกจะไดงน IBM DL ไมครบทกงน เพระฟงกชนงนบงสวนมเพอทำงนกบ DB2 เทนน

ซอฟตแวร DB2 รนใหมของ IBM เปนทยอมรบกนวสมรถสกบ RDBMS อน ๆ ในตลดทดเดอด DB2 Universal Server เปนซอฟตแวร

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

19

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคตททำใหกรบรหรขอมลทำไดแบบ Scalable และ Extensible เมอไดเพมขดควมสมรถของ Parallel Processor กรวงรปแบบกรทำงนของ Client โดยใชซอฟตแวร กรสนบสนนกรทำ Replication หนจอ GUI แบบสไตลตนไมกรททำงนไดกบ NT จนถงเมนเฟรมทำให DB2 ดแนนขนไปอก กรสบคนขอมล (Search And Access)

กรสบคนใน IBM DL เปนกรสบคนท Meta data ทเกบอยใน Object Server และสมรถสบคน Content ของ Object ทเกบ เมอเกบ Text Object ขอมล Index แบบ Full Text กไดรบกรสรงขนอยงอตโนมตและเกบพรอมกบ Object นอกจกน IBM DL ยงมควมสมรถในกรสบคนไดหลยชนด หลยเทคโนโลย ผใชสมรถสอบถมโดยใช Keyword หรอ Boolean Text Search หรอพรอมกน เปนกรสบคนแบบหลยรปแบบ นอกจกนคำสงกรสบคนกสมรถใชแบบภษธรรมด ผลลพธทไดจะเรยงตมลำดบจกนจะใชทสดลงไป

กรสบคนของ IBM DL จะกระทำโดย “Broker” บน Server ททำกรสบคนแบบสหพนธ (Federated Search) บน Server ทเชอมตอกนไปไดอยงมประสทธภพ กรทำกรสบคนแบบสหพนธแทนทจะไปใหเครอง Client PC ทำเพยงตวเดยว IBM ออกแบบใหทำงนโดย Server Process นนคอยกภระกรสบคนไปอยขง Server ทำให IBM ทำใหสนบสนนกรใช “Thin Client” ในรปแบบ Browser ไดด IBM เรยกกรจดกรลกษณะนว “Middle” Search Server เนองจกใชสถปตยกรรมแบบ 3-Tier Client Server ซงประกอบดวย Client หลย ๆ เครอง และ Server หลย ๆ ชด กรเผยแพรขอมล (Distribution)

กรกระจยขอมลดจตอล เพอนำไปใชนนจะผนเครอขยทสนบสนนโพรโตคอล TCP/IP และ SNA IBM สนบสนนเครอขย ATM และซอฟตแวรบรหรเครอขยทชวยใหกรนำขอมลดจตอล และแอนะลอก ในรปแบบ Real-time ออดโอ และวดโอ ไปใชงนไดงย สถปตยกรรมระบบสมรถใชเปน Client-Server แบบ 2-tier หรอ 3-tier และผนอนเตอรเนต

IBM DL Version 2 สนบสนนมตรฐน CORBA ของ Object Management Group (OMG) โดยใช “Brokering Object” ในสภวะแวดลอมเครอขย ในปลยป 1997 จะมขดควมสมรถดน Secure

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

20

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคตDelivery ซงจะทำให IBM DL สมรถสง Content ไปใหผใชอยงปลอดภย และสมรถทจะคดเงนกบผใชทรบ Content นนไปใช

Video Server ทใชไดทง Push หรอ Pull Video Server แบบใหมจะเปนแบบ Push Server ซงชวยใหสมรถใชเครอขยอยงมประสทธภพ และเพมคณภพกรบรกร Video Server ทใชโดย IBM DL คอ Video Charger และ Media Streamer ซงทำงนกบเครองในตระกล RS/6000 Video Charger จะชวยใหกรสงวดโอเปนแบบ HTTP-based Video และ Audio Streaming บนอนเทอรเนต และอนทรเนต โดยสงวดโอแบบสยขอมล (Stream) ทควมเรว 7.5, 15 และ 30 เฟรมตอวนท (fps) ควมเรวขนดนทำไดบน RS/6000 ทวง AIX เทนน ควมเรวกรสงขอมลจะมควมเรว 28.8 bps(แบบ Dial-up จนถงควมเรวระดบ MPEG บน LAN-Based Intranet สวน Media Streamer เปน Video Server ระดบชนยอดทออกแบบมเพอใชกบกจกร Broadcast จนเครอขยทกระจยโปรแกรม 24 ชวโมงไปจนถงบรษทเคเบลทใหบรกรเสยบชวงโฆษณเฉพะถนและ Time-delayed Broad-cast

Media Streamer จะกระจยขอมลวดโอ ซงมรปแบบหลยรปแบบ ขอมลเนอหสมรถนำมจกเครองเขรหส (Encoder) Analog-to-Digital หรอจก Tape Library ทมอยแลว ขอมลเนอหกสมรถถกสงกระจยในรปแบบสญญณอนะลอก หรอรปแบบดจตอล โดยใช ATM AALS ในกรทำงนแบบน Media Streamer สมรถทำงนนำขอมลเขมเกบ (Inbound Loading) และสงวดโอกระจยออก (Outbound Delivery) กรบรหรลขสทธ (Right Management)

IBM DL มฟงกชนในกรควบคมกรใชและสกดกรใชทรพยสนในขอมลเนอหทงปญญ สำหรบคนทไมไดรบกรอนมต เทคโนโลยกรจดกรกบสทธตง ๆ นนประกอบดวย

Watermarking Authentication Encryption Key Distributionเทคโนโลยเหลนจะใชพรอมกบ Server ทเชอมไปยงระบบบลลง และ

ระบบกรชำระเงน Watermark ทงแบบทเหนไมไดและแบบทสมรถซอนบนภพได โดยใชซอฟตแวรพเศษทใหมกบ IBM DL หรอใช Adobe

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

21

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคตPhotoshop Plug-in เทคโนโลย Marking จะชวยใหระบวใครเปนเจของเนอหได ซงจะทำใหผทใชอยงผดลขสทธเกดควมชะงกงนบง เทคโนโลย Fingerprint สมรถใชเพอระบวใครเปนผใช Digital Object คนสดทย นอกจกนเทคโนโลยกรซอนขอมลทำใหสมรถเพมขอควมบนภพไดโดยไมกระทบตอภพ

ในเวอรชน ถดไปของ IBM DL ทง IBM ตองกรทสนบสนนเทคโนโลยเขรหสครปโตโลป (Cryptolope) ทำใหสมรถเขรหสเนอห และกระจย เพอใชในรปแบบทตองม Layered key เทคโนโลย Cryptolope (หรอ Encryption Envelope) จะใช “Broker Clearance Center” แบบศนยรวม ในกรอนญตใหใชพรอมกบเจรจคธรรมเนยมในกรดเนอหนน กรใชเทคโนโลยนจะประกนว Object ทก Object มกรเขรหส ถงแมอยในสภวะแวดลอมแบบกระจย เพอควมมนใจวลขสทธของเจของไดรบควมคมครองอยงเตมท

Green Stone Softwareเปนซอฟตแวรใหฟรทพฒนขนในประเทศนวซแลนด โดยเปนโครงกร

พฒนหองสมดดจตอลของนวซแลนด (New Zealand Digital Library Project ) ทมหวทยลย Waikato ซงระบบนไดนำไปใชในกรพฒนระบบหองสมดดจตอลของ UNESCO และ Info NGO วตถประสงคของซอฟตแวรนเพอใหผใชบรกร หองสมดมหวทยลย หองสมดและสถบนบรกรสรสนเทศไดมสวนรวมในกรสรงหองสมดดจตอลดวยตนเองสวนประกอบทสำาคญ ไดแก

1. กรตดตงระบบและกรบรหร เปนสวนทใชเกยวกบกรตดตงระบบ และกรจดทำคเรมตนในกรทำงนของระบบ เชน กรกำหนดโครงสรงของระบบ

2. กรใชงนซอฟตแวร เปนขอมลเกยวกบกรใชงนของซอฟตแวรตงแตกรกำหนด collection รปแบบและสวนประกอบของระบบ เปนตน

3. กรพฒนระบบงน เกยวของกบกรสรงระบบงนตงๆ ในระบบ กำหนดคเรมตนของแตละระบบงน เชน กรกำหนดคำคนในงนกรสบคน กรกำหนดเขตขอมลสำหรบกรสบคน เปนตน

4. กรกำหนดโครงสรงสำหรบ collection เปนสวนทใชในกรกำหนดโครงสรงของแตละ collection วประกอบไปดวยอะไรบงเพอใหเปนมตรฐนเดยวกน

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

22

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคต

5. กรพฒนระบบงนเพมเตม เปนระบบทพฒนรยละเอยดเพมเตมเกยวกบระบบ เชน กรสรงรปแบบกรใหบรกร กรสรงหนจอระบบ รปแบบกรแสดงผล เปนตน

6. กรใชงนระบบ เปนขนตอนกรตดตงระบบและเปดใชบรกร

ตวอยางการพฒนาหองสมดดจตอลทใชโปรแกรม Green Stone1. The New Zealand Digital Library : The University of

Waikato2. UNESCO3. Human Info NGO4. Peking University Digital Library

ตวอยางหนาจอหองสมดดจตอล

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

23

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคต

ตวอยางหนาจอสบคนหองสมดดจตอล

ตวอยางหนงสอในรปแบบดจตอล

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

24

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคต

ตวอยางหนงสอในรปแบบดจตอล

ระบบหองสมดดจตอลอนๆ ทนสนใจ เชน DB2 Content Manager, intraLibrary, The Keystone Digital Library Suite, Dspace, Eprint เปนตน

ระบบหองสมดอตโนมตแหงชาต ประวตความเปนมา

พ.ศ. 2536 คณะรฐมนตรเหนชอบในหลกกรโครงกรพฒนระบบหองสมดมหวทยลยสวนกลง (Thai Library Network-Metropolitan: Thailinet) โครงกรพฒนระบบหองสมดมหวทยลยสวนภมภค ( Provincial University Library Network: Pulinet) พ.ศ. 2540 ไดมกรพฒนโครงกรเครอขยสรสนเทศเพอพฒนกรศกษ (UniNet) และจดตงหนวยงนกลงเพอบรหรจดกรระบบเครอขยสรสนเทศทพฒนขน ประกศจดตงสำนกงนบรหรเทคโนโลยสรสนเทศเพอพฒนกรศกษตมประกศทบวงมหวทยลย เมอ 25 มถนยน พ.ศ. 2540 พ.ศ. 2543 ไดมกรเสนอแผนแมบทโครงกรพฒนเครอขยระบบหองสมดในประเทศไทย ( ThaiLIS) เปนโครงกรระยะท 2 ของโครงกรพฒนระบบหองสมดมหวทยลยสวนกลง ( Thai Library Network-Metropolitan : Thailinet) และ โครงกรพฒนระบบหองสมด

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

25

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคตมหวทยลยสวนภมภค ( Provincial University Library Network: Pulinet) โดยไดกรดำเนนกรเชอมโยงเครอขยหองสมดมหวทยลยสวนกลง เครอขยหองสมดมหวทยลยสวนภมภค และสำนกงนคณะกรรมกรกรอดมศกษ เขดวยกนบนเครอขย UniNet เพอพฒนระบบหองสมดใหเปนระบบอตโนมต โดยกรนำคอมพวเตอรและเทคโนโลยสรสนเทศสมยใหมมใชกบงนหองสมด สรงระบบเครอขยเชอมโยงระหวงหองสมดมหวทยลย เพอใหกรบรกรสรสนเทศมควมครบถวน รวดเรว และเกดกรใชทรพยกรรวมกนอยงมประสทธภพ ซงจะเปนรกฐนสำคญในกรพฒนองคควมรเพอเปนศนยกลงกรเรยนร โครงกรพฒนเครอขยระบบหองสมดในประเทศไทย (ThaiLIS) เปนกรดำเนนกรเชอมโยงเครอขยหองสมดมหวทยลยสวนกลง (Thai Library Network - Metropolitan : Thailinet) เครอขยหองสมดมหวทยลยสวนภมภค (Provincial University Library Network : Pulinet) และสำนกงนปลดทบวงมหวทยลย เขดวยกนบนเครอขย UniNet เพอประโยชนในกรขยยเครอขยหองสมดสถบนอดมศกษในสงกดหนวยงนอนๆ และหองสมดประเภทอนๆ ในอนคต กอใหเกดควมเปนเอกภพของหองสมดอดมศกษและเปนรกฐนสำคญในกรพฒนองคควมรเพอเปนศนยกลงกรเรยนรในภมภคเอเซยอคเนยตมนโยบยของรฐมนตรวกรทบวงมหวทยลย โดยนำระบบคอมพวเตอรและเทคโนโลยสรสนเทศสมยใหมมใชงนหองสมดพฒนใหเปนระบบ อตโนมต (Automated Library System) สรงระบบเครอขยเชอมโยงระหวงหองสมดมหวทยลย เพอใหกรจดบรกรสรสนเทศมควมครบถวนสมบรณและรวดเรวยงขน เกดระบบกรใชทรพยกรรวมกนอยงมประสทธภพ ปจจบน สำนกงนคณะกรรมกรกรอดมศกษ ไดดำเนนโครงกรพฒนเครอขยหองสมดในประเทศไทย (ThaiLIS) โดยเชอมโยงเครอขยระหวงมหวทยลย/สถบนทเปนสมชกผนเครอขย UniNet โดยมโครงกรภยใตเครอขย 5 โครงกร คอ

พฒนฐนขอมลสหบรรณนกรมหองสมดมหวทยลย/สถบน ( Union Catalog)

พฒนระบบจดเกบเอกสรในรปอเลกทรอนกส ( Digital Collection)

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

26

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคต

ดำเนนกรบอกรบฐนขอมลอเลกทรอนกสเพอกรสบคน (Reference Database)

จดหหนงสออเลกทรอนกส eBooks พฒนระบบหองสมดอตโนมตสำหรบสถบนอดมศกษไทย

(Automatic Library)

วตถประสงค เพอเพมประสทธภพกรบรกรสรสนเทศในระบบอตโนมต ใหสนอง

ควมตองกรของผใชใหมกทสด ครบถวน และสะดวกตอกรเขถง โดยใชทรพยกรสรสนเทศรวมกนอยงประหยด

เพอพฒนหองสมดมหวทยลยใหเปนศนยกลงแหงกรเรยนรและสรสนเทศทเออตอกรพฒนทรพยกรมนษย และเพมประสทธภพในกรจดกรศกษระดบอดมศกษ

เพอสนบสนนกรกระจยโอกสทงกรศกษและควมเสมอภคทงกรศกษ โดยใชระบบกรเรยนกรสอนทงไกล ตมโครงกรเครอขยสรสนเทศเพอพฒนกรศกษของทบวงมหวทยลย ซงผใชสมรถสบคนขอมลสรสนเทศจกหองสมดไดอยงรวดเรวโดยผนระบบเครอขยบรกรของหองสมดมหวทยลย

เพอพฒนทรพยกรมนษยของชต ทงดนผใหบรกรและผใชหองสมด ใหมควมรและควมชำนญในกรจดกรและกรใชเทคโนโลยสรสนเทศ

เปาหมาย ดำเนนกรพฒนระบบฐนขอมลสหบรรณนกรม (Union Catalog)

ของหองสมดมหวทยลย ดำเนนกรพฒนฐนขอมลจดเกบเอกสรในรปอเลกทรอนกส

( Digital Collection) ซงเปนกรจดเกบเอกสรฉบบเตมพรอมภพ (Full Text and Image) ของเอกสรวจย วทยนพนธทมในหองสมดมหวทยลยทกแหงในประเทศ

ดำเนนกรจดใหมกรบรกรฐนขอมลอเลกทรอนกสเพอใชทรพยกรรวมกนระหวงหองสมดมหวทยลยในประเทศไทยทกแหงและพฒนใหมกรบรกรจดสงสรสนเทศระหวงหองสมดดวยระบบ

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

27

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคต

อเลกทรอนกสผนระบบเครอขย เพอสนองควมตองกรของผใชหองสมดไดอยงมประสทธภพมกขน

เปนศนยกลงกรเรยนรและศนยรวมทรพยกรสรสนเทศททนสมย ทสงเสรมใหผเรยนสมรถแสวงหควมรดวยตนเอง

พฒนบคลกรและผใชบรกรใหมควมพรอม และสมรถรองรบพฒนกรเทคโนโลยสรสนเทศ และควมตองกรใชสรสนเทศทงวชกรไดอยงเหมะสม

พฒนระบบเครอขยหองสมดมหวทยลยไทย ( ThaiLIS) ใหครอบคลมสถบนอดมศกษ ในสงกดสำนกงนคณะกรรมกรกรอดมศกษ

สนบสนนศนยกรเรยนรระดบอดมศกษในทกสถบน และใหกระจยไปสระดบกรศกษพนฐน

พฒนระบบกรเรยนรดวยตนเอง ระบบกรสบคน ระบบฐนขอมลอเลกทรอนกสสำหรบกรเรยนกรสอน และระบบกรบรหรจดกร โดยผเรยนสมรถสบคนขอมลผนระบบอนเทอรเนต และบนเครอขยสรสนเทศได

สนบสนนกรพฒนระบบหองสมดอตโนมต (Automated Library System) ทพฒนโดยนกวชกรของไทย

สถานะในปจจบน การดำาเนนงานทผานมา เชอมโยงหองสมดมหวทยลย/สถบนอดมศกษทง 24 แหง

มหวทยลยรชภฏ 41 แหง มหวทยลยเทคโนโลยรชมงคล 9 แหง มหวทยลยสงฆ 2 แหง และสถบนเทคโนโลยปทมวน เปนเครอขยหองสมดมหวทยลยไทย (ThaiLIS-Thai Library Integrated System)

พฒนระบบฐนขอมลเพอกรสบคนกลง ระบบสหบรรณนกรม ( Union Catalog) จำนวนกว 2,000,000 ระเบยน

พฒนระบบฐนขอมลจดเกบเอกสรในรปอเลกทรอนกส ( Digital Collection) และใหบรกรสบคนขอมลวทยนพนธ งนวจยในรปอเลกทรอนกส จำนวนกว 50,000 รยกร

จดหฐนขอมลอเลกทรอนกส เพอใชทรพยกรทงกรศกษรวมกน ไดแก ฐนขอมลององ (Reference Database) จำนวน 7 ฐน คอ IEEE/IEE Electronic Library (IEL), ProQuest Digital

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

28

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคต

Dissertations, ACM Digital Library, LexisNexis R at Lexis.com, H.W.Wilson, ISI Web of Science, Science Direct

จดหหนงสอและวทยนพนธอเลกทรอนกสออนไลน eBooks จำนวน 14,470 รยกร เพอใหบรกรกบสมชกเครอขย ThaiLIS

พฒนระบบหองสมดอตโนมตสำหรบสถบนกรศกษไทย จำนวน 3 ระบบ ทพฒนโดยมหวทยลยสงขลนครนทร มหวทยลยวลยลกษณ และมหวทยลยเทคโนโลยพระจอมเกลธนบร

ปจจบนสมชกเครอขยระบบหองสมดในประเทศไทย ประกอบดวย สำนกงนคณะกรรมกรกรอดมศกษ และ สถบนอดมศกษ จำนวน 77 แห ง (41 วทยเขตสรสนเทศ)

เงอนไขในการเขารวมโครงการมหวทยลย/สถบน ทประสงคจะเขรวมโครงกร จะตองมขอมล

วทยนพนธ งนวจย หนงสอหยก หรอบทควมวรสร ทมหวทยลยเปนเจของ และสมรถเผยแพรได กรสบคน จะอนญตใหสบคนไดรวมกนเฉพะมหวทยลย/สถบนทเขรวมโครงกร เทนน มหวทยลย/สถบน ทเขรวมโครงกร จะตองเปดเผยขอมลของวทยนพนธ งนวจย หนงสอหยก หรอบทควมวรสร ใหกบสมชกในเครอขยได

โครงการพฒนาระบบหองสมดอตโนมตสบเนองจกกรทหองสมดในประเทศไทยเรมกวสกรใชระบบหองสมด

อตโนมตอยงเปนรปธรรมในชวง พ . ศ . 2530 – 2531 โดยมหองสมดประมณ 20 แหง โดยแตละแหงไดจดทำฐนขอมลบรรณนกรมของหองสมด ซงสวนใหญจดทำบนเครองไมโครคอมพวเตอร และใชโปรแกรม Micro CDS/ISIS ซงยเนสโกใหใชโดยไมคดคใชจย ตอมในป พ . ศ .2533 ไอดพไดจดซอและตดตงโปรแกรมระบบหองสมดสำเรจรปใหกบสำนกหอสมดกลง มหวทยลยเชยงใหม คอ ระบบ SEA-URICA โดยใชระบบกรจดทำรยกรสบคน และระบบกรสบคนสรสนเทศแบบออนไลน ระบบ URICA ถอเปนระบบหองสมดอตโนมตระบบแรกทนำเขสวงกรหองสมดอตโนมตของประเทศไทย ตอมมหองสมดมหวทยลยหลยแหงจดซอระบบหองสมดอตโนมตสำเรจรปซงพฒนโดยบรษทในตงประเทศมใช ตวอยงเชน ระบบ DYNIX TINLIB INNOPAC หรอ C2 เปนตน ในกรใชระบบหองสมดอตโนมตดงกลว นอกจกจะใชงบประมณจำนวนมกในกรจดซอซอฟตแวร

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

29

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคตระบบหองสมดอตโนมตแลว หองสมดจะตองจดสรรงบประมณสำหรบเปนคบำรงรกษระบบอยงตอเนองทกป รวมทกหองสมดแลวไมนอยกวปละ 30 ลนบท นบเปนงบประมณจำนวนมกและมแนวโนมวจะคงภวะเชนนอกนนหกหองสมดตงๆ ยงไมมทงเลอกอนทดกว สำนกงนคณะกรรมกรกรอดมศกษ จงมนโยบยสนบสนนกรพฒนระบบหองสมดอตโนมตเพอใหสถบนกรศกษในสงกดกระทรวงศกษธกรใชงน โดยมวตถประสงคเพอเปนกรลดภระคใชจยในกรจดซอซอฟตแวรหองสมดอตโนมต และคบำรงรกษ ใหกบมหวทยลย/สถบน มหวทยลยรชภฏ มหวทยลยเทคโนโลยรชมงคล และเพอรองรบกรขยยตวของ วทยลยตงๆ โรงเรยน และหนวยงนอน ในสงกดกระทรวงศกษธกร พรอมน ไดมมหวทยลย/สถบน ขอเสนอโครงกรเขรวมพฒนระบบหองสมดอตโนมต ประกอบดวย 1. มหวทยลยสงขลนครนทร 2. มหวทยลยเทคโนโลยพระจอมเกลธนบร โดยใชระบบหองสมดอตโนมต INNOPAC เปนตนแบบในกรพฒน 3. มหวทยลยวลยลกษณ โดยใชระบบหองสมดอตโนมต VTLS เปนตนแบบในกรพฒน

ดงนน เพอเปนกรเพมทงเลอกใหกบมหวทยลย/สถบน มหวทยลยรชภฏ มหวทยลยเทคโนโลยรชมงคล วทยลยตงๆ และสถบนกรศกษอน ไดใชงนระบบหองสมดอตโนมตทเปนของคนไทยพฒนขนเอง และเพอเปนกรประหยดงบประมณในกรจดซอระบบใหม และบำรงรกษ โดยทควมสะดวกสบยไมแตกตงกนมก และเปนกรยกระดบควมพรอมของหองสมดในกรสงเสรมกรเรยนรอยงไรขอจำกด อกทงยงเปนกรพฒนทงวชกรดนเทคโนโลยสรสนเทศของประเทศโดยรวม สำนกงนคณะกรกรอดมศกษ โดยสำนกงนบรหรเทคโนโลยสรสนเทศเพอพฒนกรศกษ กำลงดำเนนงนโครงกรระบบหองสมดอตโนมตแหงชต โดยสนบสนนกรพฒนระบบหองสมดอตโนมตใหกบมหวทยลยสงขลนครนทร มหวทยลยวลยลกษณ และมหวทยลยเทคโนโลยพระจอมเกลธนบร ทงนเพอใหไดระบบหองสมดอตโนมตสำหรบกรใชงนภยหองสมดตง ๆ ของประเทศ หองสมดทกหองสมดสมรถนำระบบทพฒนเสรจแลวนไปตดตงใชงนได ซงคดวจะแลวเสรจใน โมดลทสำคญในเบองตน 3 โมดล ประมณกลงป 2549 อกโครงกรหนงทกำลง

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

30

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคตดำเนนกรอยในขณะนคอ กรศกษควมเปนไปไดในกรนำระบบหองสมดอตโนมตซงเปน Opensource มพฒนเพมเตมเพอตอบสนองควมตองกรในกรใชงนระบบหองสมดอตโนมต ซงดำเนนกรโดย มหวทยลยเกษตรศสตร ทงนเพอใหแตละหองสมดมทงเลอกใหเหมะกบหองสมดของตนเอง ซง คณะกรรมกร ThaiLIS ไดมโอกศเขรวมในกรทดสอบระบบ ใหขอมล และกำหนดเงอนไขตง ๆ เชน กรเชอมตอแลกเปลยนขอมล ระหวงระบบหองสมดอตโนมตทกระบบทพฒนขน function กรทำงนตง ๆ ทตองม เปนตนรยละเอยดระบบหองสมดอตโนมตสำหรบหองสมดในประเทศไทย โครงกรนเปนอกโครงกรหนงท ThaiLIS ซงเปนเครอขยควมรวมมอเพอพฒนหองสมดในประเทศ ไดดำเนนกร ทงนไดรบกรสนบสนนดนงบประมณจก สกอ. ระบบหองสมดอตโนมตสำหรบหองสมดในประเทศไทย ประกอบ

1. ระบบหองสมดอตโนมตซงพฒนโดย มหวทยลยสงขลนครนทร 2. ระบบหองสมดอตโนมตซงพฒนโดย มหวทยลยวลยลกษณ 3. ระบบหองสมดอตโนมตซงพฒนโดย มหวทยลยเทคโนโลยพระจอมเกลธนบร 4. ระบบหองสมดอตโนมตเปดเผยรหส ศกษ พฒนเพมเตมโดย มหวทยลยเกษตรศสตร

โดยททง ระบบ 1-3 นนกำหนดสงมอบ ประมณกลงป 49 สำหรบระบบท 4 นน เปนกรศกษควมเปนไปได ของ software KOHA โดยทงผวจยไดพฒนโปรแกรมทจะเขมชวยในกรโอนขอมล เขสระบบและโปรแกรมสำหรบแปลงภษใหเปนภษไทยเพมเตมเพออำนวยควมสะดวกในกรใชงน ระบบหองสมดอตโนมต ฯ ทง 3 ระบบน รองรบกรโอนขอมลเข โดยรองรบขอมลตมมตรฐน ISO2709 ดงนนสำหรบผทสนใจจะนำระบบหองสมดอตโนมตไปใชงนในชวงนสมรถเตรยมกรใน 2 ดน คอ 1. Hardware ระบบตองกร Hardware สำหรบ Server โดยจะมใน 2 รปแบบคอ 1. Server สำหรบฐนขอมล และโปรแกรม ตดตงใน Server เครองเดยวกบ 2. ฐนขอมล และ โปรแกรมตดตงตง Server (ใช server 2 เครอง อจตง ระบบปฏบตกรดวยกได) 2.เตรยมขอมล กรเตรยมขอมลเพอทจะเมอระบบตดตงเสรจจะไดใชงนไดทนท โดยกรปอนเขโปรแกรมทรองรบกรถยโอนขอมลออกตมมตรฐน ISO2709 รยละเอยดทง

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

31

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคตเทคนค 1.ระบบหองสมดอตโนมตซงพฒนโดย หวทยลยสงขลนครนทร database oracle application server windows client-server, web Programming .net 2.ระบบหองสมดอตโนมตซงพฒนโดย มหวทยลยวลยลกษณ database oracle application server windows client-server, web Programming .net 3.ระบบหองสมดอตโนมตซงพฒนโดย มหวทยลยเทคโนโลยพระจอมเกลธนบร database db2,postgreSQL application unix.linux web Programing JAVA 4.ระบบหองสมดอตโนมตเปดเผยรหส ศกษ พฒนเพมเตมโดย มหวทยลยเกษตรศสตร database MySQL application Linux,Windows web Programming Pearl กรขอดรยละเอยดนน ขณะนทงคณะทำงนกำลงเตรยมกรสำหรบกรตดตงระบบหองสมดอตโนมตสำหรบหองสมดในประเทศไทย เปน Site Demo เพอใหหนวยงนทสนใจเขชม รยละเอยด

ระบบหองสมดอตโนมต ทสำนกงนคณะกรรมกรกรอดมศกษ สนบสนนใหมหวทยลยสงขลนครนทรดำเนนกรพฒน คอ ระบบ ALIST ประกอบดวยระบบยอย 6 ระบบ ดงน

ระบบจดหทรพยกรสรสนเทศ (Acquisition Module) ระบบจดทำรยกรสบคน (Cataloging Module) ระบบวรสรและสงพมพตอเนอง (Serial Module) ระบบกรใหบรกรยม - คน (Circulation Module) ระบบสบคนสรสนเทศ (Online Public Access Catalog-

OPAC) ระบบจดกรและบรหรระบบ (System Administration

Module)

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

32

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคต

1. ระบบจดหาทรพยากรสารสนเทศ (Acquisition Module)ระบบจดหทรพยกรสรสนเทศ เปนจดเรมตนของระบบงนหองสมด

อตโนมต โดยจะรวบรวมรยชอสรสนเทศมดำเนนกรสงซอและนำเขสระบบหองสมดอตโนมต สมรถแบงกรทำงนเปน 7 สวนโดยมรยละเอยดดงน1. กรตรวจสอบและพจรณขอมลสงซอ รบขอมลคำขอสงซอทรพยกรสรสนเทศตรวจสอบกบฐนขอมลหองสมด ตรวจดควมถของกรใชงน พจรณจำนวนเลมของกรสงซอ และแจงผลกรพจรณกลบไปยงผแจงสงซอ2. กรบนทกรยกรสงซอ ปอนรยละเอยดของกรสงซอแตละรยกรลงในระบบ เชน Title, ISBN/ISSN, Author, Publisher, Year เพอจะไดดำเนนกรสงซอตอไปเปนตน3. กรดำเนนกรสงซอ จดทำใบสอบรครยกรสงซอไปยงตวแทนจำหนย และหลงจกไดใบเสนอรคกลบมแลว จงมดำเนนกรปอนขอมลรนคทสงซอ รคหนงสอ สวนลดทได รครวม และอน ๆ4. กรตรวจรบทรพยกรฯ เมอรนคสงหนงสอตมรยกรทสงเรยบรอยแลว จงปอนรยกรไดรบเขสระบบ พรอมกบแจงผรองขอ/หนวยงน ตอไป5. กรยกเลกกรสงซอ หกรนไมสมรถจดสงทรพยกรสรสนเทศได เจหนทหองสมดตองทำกรยกเลกกรสงซอในรยกรนนๆ ซงรยกรทยกเลกสมรถรวบรวมและนำกลบมใชสงซอในครวถดไปได6. งนผดแลระบบ ซงเปนผดแลระบบของ Acquisition Module เอง ทำหนทดแลขอมลรนคหรอตวแทนจำหนย, ขอมลสำนกพมพ, หนวยงนท

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

33

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคตสงซอหนงสอ, เงนงบประมณทไดรบ, กรจดสรรเงนงบประมณในแตละป พรอมทงดแลกรใชจยเงนงบประมณ7. กรจดทำรยงนสถตตง ๆ ระบบสมรถจดทำรยงนสถตกรจดซอรยกร ทรพยกรสรสนเทศ โดยสมรถจดกลมรยงนไดหลยประเภท

2. ระบบจดทำารายการสบคน (Cataloging Module) Cataloging Module หรอ ระบบจดทำรยกรสบคน เปนสวนตอเนองกรทำงนจก Acquisition Module โดยแบงเปนกจกรรมยอยดงน1. กรตรวจสอบฐนขอมล เปนกรคนหจกฐนขอมลหองสมด ผลกรคนอจเปนขอมลบรรณนกรมเดม หรอเปนขอมลบรรณนกรมใหมทปอนจกงน Acquisition Module 2. คดลอกขอมลบรรณนกรม ระบบสมรถคนหขอมลจกฐนขอมลหองสมดปจจบนหรอหองสมดในเครอขยเพอคดลอกขอมลบรรณนกรม โดยอจคดลอกทงหมดหรอเพยงบงสวนไดเชนกน3. จดทำรยกรสบคน เปนกรกำหนดเลขหมและหวเรองแทนเนอหของรยกรทรพยกรสรสนเทศ ซงกรปอนจะตองปอนขอมลใน Tag, Subfield ใหตรงกบมตรฐน USMARC 4. กรปรบปรงขอมลบรรณนกรม เปนขนตอนซงโปรแกรมบนทกขอมลลงในฐนขอมลพรอมกบตรวจสอบและเตอนขอมลในหวขอทยงไมไดปอน กรบนทกขอมล Authority record และกรแสดงผลควมสมบรณของกรบนทก5. กรปรบปรงรยกรตวเลม จดทำหลงจกปอนขอมลบรรณนกรมเรยบรอยแลว เปนกรสรงควมเชอมโยงกนระหวงขอมลบรรณนกรมและขอมลตวเลม โดยมรหส Call No. , Copy/Vol. และ Barcode เปนขอมลหลก6. สรงแฟมขอมล Barcode และพมพ Label หลงจกปอนขอมลตวเลมเรยบรอยแลว กอนจะพมพ Label ปดสนและปกหนงสอจะทำกรสรงกลม Barcode เพอเกบขอมล Barcode ซงขอมล Barcode จะหมยถงขอมล Item หรอตวเลม 1 เลม จกนนจงกรพมพ Label โดยเรยก จกกลม Barcode ทสรงไวกอนหน กรปรบสถนะ Item สมรถเปลยนสถนะไดจกกลม Barcode เชนกน7. กรจดทำรยงนสถตตง ๆ

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

34

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคต

ตวอยางหนาจอการปรบปรงบรรณานกรม

3. ระบบงานวารสารและสงพมพตอเนอง (Serial Module) Serial Module หรอ ระบบงนวรสร เปนกรทำงนรวมกนระหวง

สวนงนจดห สวนงนจดทำรยกรสบคน และสวนงนของวรสรเอง โดยแบงเปนกจกรรมยอยไดดงน1. กรทบทวนกรบอกรบ/ยกเลก/เพมชอวรสร กรทำงนจะนำชอวรสรในฐนขอมลทบอกรบเดม มพจรณบอกรบตอหรอยกเลก รวมถงกรสมครรบวรสรชอใหมเขมในระบบ2. กรสรงขอมล Publication Pattern ขอมล Publication Pattern เปนขอมลรปแบบชวงเวลของกรจดพมพวรสร เชน รยวน, รยสปดห, รยเดอน ฯลฯ ซงจะนำมกำหนดใหกบวรสรแตละชอ ซงขอมลนจะทำใหผใชงนสะดวกขนในกรตดตมกรสงตวเลมวรสร3. กรสร งข อม ล CheckIn Card และ Serial Block กรสร ง CheckIn Card มจดประสงคเพอกำหนดรปแบบกรบอกรบวรสรชอนน ๆ โดยภยใน CheckIn Card จะมรยละเอยดขอมลรยเลม(Issue) ซงเรยกว Serial Block ดงนนกรทำงนทเกยวของกบตวเลม เชน กรลงทะเบยนวรสร, กรทวงตวเลม จะทำงนท Serial Block4.กรลงทะเบยนวรสร เมอไดรบตวเลมวรสรจะตองมกรลงทะเบยนตวเลมเพอนำขอมลเขสระบบฐนขอมล กรทำงนม 2 รปแบบคอ กรลง

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

35

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคตทะเบยนปกต และกรลงทะเบยนวรสรซำ โดยกอนลงทะเบยนวรสรจะตองปดหมยเลข Barcode ทตวเลมกอนเสมอ 5. กรทวงวรสร วรสรเมอครบกำหนดสงแตยงไมไดรบ โปรแกรมจะแสดงขอมลใหบรรณรกษทรบเพอจะไดตมทวงวรสรเลมทยงไมไดรบ6. กรเยบเลมวรสร วรสรเมอนำไปใหบรกรจนถงกำหนดเยบเลมวรสร จะตองเขกระบวนกรเยบเลมวรสร โดยจะรวบรวมและสงไปรวมเลม เมอฉบบรวมเลมกลบมจงนำกลบไปใหบรกรเหมอนเดม7. กรจดทำรยงนสถตตง ๆ

4.ระบบใหบรการยม-คน (Circulation Module) ระบบใหบรกรยม-คน เปนสวนตดตอ/ตรวจสอบ/จดกร กบขอมลสมชก ขอมลรยกรทรพยกรสรสนเทศ โดยแยกเปนงนยอย ๆ ไดดงน

1. กรใหบรกรยม2. กรใหบรกรยมระหวงหองสมดวทยเขต3. กรปรบปรงวนกำหนดคน (ใชในกรณ Book Drop, วนหยดของหอง

สมด)4. กรใหบรกรยมตอ5. กรจดกรหนงสอหย (Lost)6. กรคนหนงสอ7. กรจดกรขอมลสมชก8. กรใหบรกรจองรยกรทรพยกร9. กรจดกร Block หนงสอ, สมชก10. กรชำระคปรบ11. กรยกเวนคปรบ12. กรเพมขอควมถงสมชก13. กรทำหนงสอสำรอง14. กรยกเลกกรทำหนงสอสำรอง15. กรทำ Inventory16. กรจดกร Missing Inventory17. กรจดกร Process อตโนมต

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

36

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคต

ตวอยางหนาจอการยม

ตวอยางหนาจอรายละเอยดสมาชก

5. ระบบสบคนสารสนเทศ (Online Public Access Catalog - OPAC) ระบบสบคนสรสนเทศ หรอ Online Public Access

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

37

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคตCatalog (OPAC) เปนเครองมอสำหรบชวยคนหและแสดงรยละเอยดรยกรทรพยกรสรสนเทศของหองสมด รวมถงกรแจงขอมลขวสรของหองสมดใหผใชบรกรไดรบทรบ OPAC ของระบบหองสมดอตโนมตแบงไดเปน 3 สวนคอ1. สวนแสดงขอมลขวสรทวไปใหสมชกหองสมด2. สวนคนหและแสดงผลขอมลสำหรบสมชกหองสมดทวไป (ใชงนผนทง Web OPAC)3. สวนคนหและแสดงผลขอมลสำหรบเจหนทหองสมด (ใชงนผนทงโปรแกรมหองสมดอตโนมต)OPAC Module สมรถแบงหวขอกรทำงนหลก ๆ ไดดงน

1. กรแสดงขอมลขวสรทวไป2. กรสบคนรยกรทรพยกรสรสนเทศ3. กรแสดงขอมลรยละเอยดสมชกหองสมด4. กรใชบรกรยมตอ (Renew), จอง (Hold) รยกรสรสนเทศ5. กร Export ขอมลกรคนขอมลสรสนเทศในหองสมดสมรถเลอกคนโดยระบ Collection

ได (Collection ไดแกกลมขอมลประเภทสรสนเทศเชน Book, Serial, Index, Audio, หนงสอสำรอง) กรระบ Collection สมรถเลอกระบไดท Limit Search

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

38

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคต

ตวอยางหนาจอการสบคน

6. ระบบจดการและบรหารระบบ (System Administration Module) System Administration Module เปนเครองมอสำหรบผดแลระบบสมรถกำหนดขอมลพนฐน กำหนดสทธหนทกรทำงน กรมองเหนและเขถงขอมลของทงเจหนทหองสมดและสมชกทเกยวของ รวมถงกรเฝตดตมปรมณขอมลพรอมออกรยงนในรปแบบตง ๆรายการหลกของ Administration Module

1. จดทำ/ปรบปรงตรงขอมล2. กำหนดสทธหนทและกรเขใชงนของผใชงนแตละคน ในแตละ

ฟงกชนของแตละ Module3. ดแล/สำรอง/ลบขอมล Transaction Table (เชนขอมลกรยม-คน,

Log Record)4. Import/Export ขอมลบรรณนกรม5. Backup Data, Backup System6. จดทำ Barcode Label7. กรสรง/จดกร Review file 8. กรรกษควมปลอดภยของระบบ9. และมระบบใหควมชวยเหลอผใช (Help System)

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

39

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคตคณลกษณะของระบบ ระบบหองสมดอตโนมตสำหรบสถบนอดมศกษไทย (ALIST) จะพฒนขนโดยใชแนวคดของ Three Tier Software Architectures โดยชนแรกจะเปนขนของฐนขอมล ชนทสองเปนชนของ Application/Web Servers ซงจะทำหนทเปนตวกลงในกรตดตอกบฐนขอมล โดยใชเทคโนโลย Web Services และชนทสม จะเปนชนทเปนสวนของผใชทจะใชตดตอกบระบบ (User Interface) ซงสมรถทจะพฒนใหเปนทง Windows Form Applications และ Web-based Applications ได รยละเอยดดงแสดงในรป

ชน Hardware Software

Database Server

Linux/Windows Server ขนดทเหมะสมกบขนดของหองสมด (รองรบกรขยยในอนคต โดยกรทำ Clustering)

Oracle9i หรอสงกว(5-users licensed)

Web Server

Windows 2003 Server ขนดทเหมะสมกบขนดของหองสมด (รองรบกรขยยตว โดยใช load balancing)

Windows 2003 Server

User Windows Form Acquisition

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

40

Server

ORACLEDatabase

Server Web Server Librarian Client(Windows

Form)

OPAC Client(Web-based)

Web Service

Web Service

Web Service

Web Service

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคต

Interface

Workstation ModuleWindows Form Workstation

Cataloging Module

Windows Form Workstation

Circulation Module

Windows Form Workstation

Serials Module

Web-based Workstation OPAC ModuleWindows Form Workstation

Administration Module

ผใชงนระบบหองสมดมหลยกลมโดยมควมสมพนธกบระบบงนยอยแตกตงกนโดยสมรถแยกออกเปนกลมดงน

1. บรรณรกษ (Librarian) / เจหนทหองสมด2. สมชกหองสมด (Patron) คอผใชบรกรหองสมด โดยอจแยกยอย

ออกเปนกลม ๆ เชน นกศกษ, บคลกร, อจรย, บคคลภยนอก และอน ๆ

3. ตวแทนคณะ/ภควช (Router) คอหนวยงนภยในทสงซอหนงสอผนระบบ Acquisition Module

4. รนคตวแทนจำหนย (Vendor) คอรนคทเกยวของในระบบหองสมดอตโนมต

5. ผดแลระบบ (System Administrator) คอเจหนทดนคอมพวเตอร ซงมหนทตรวจดกรทำงนของระบบหองสมดอตโนมต, ตรวจดควมพรอมกรใหบรกร สำรองขอมล และอน ๆ เพอใหระบบหองสมดดำเนนงนไดเปนปกต

ระบบหองสมดอตโนมต ทสำนกงนคณะกรรมกรกรอดมศกษ สนบสนนใหมหวทยลยวลยลกษณดำเนนกรพฒนเปนระบบทออกแบบมเพอชวยในกรจดซอ จดหสรสนเทศและเพอสนบสนนงนบรกรใหเกดประสทธภพสงสดกบหองสมด สมชก และ ชมชน ชอวระบบหองสมดอตโนมต WALAI AutoLIB แนวคดในกรออกแบบระบบใชแนวคดของระบบหองสมดอตโนมต และระบบสรสนเทศสำหรบหองสมดออกแบบในลกษณะของระบบบรณกรชวยในงนบรหรจดกรหองสมดและศนยบรกรสรสนเทศอยงตอเนองครบวงจร

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

41

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคต

WALAI AutoLIB กบการจดการสารสนเทศในองคกร1. กรจดเกบ เลอกสรร จดห (Selection & Acquisition)2. กรประมวลและเรยบเรยง (Representation, Restructure,

Cataloging)3. กรจดเกบและคนคน Information Storage & Retrievals 4. กรใหบรกรและกรเผยแพร Services & Dissemination:

Management: 5. กรจดกรสรสนเทศทมอย เชน กรจดหรวบรวม สถต วจยทงกร

ตลด แหลงขอมลในกรปฏบตงน

ระบบพฒนโดยทมงนของสำนกวชสรสนเทศศสตรซงมกรเรยน กรสอน และกรวจยใน สข

วท.บ.(วทยกรคอมพวเตอร) -Computer Sciences วท.บ.(ระบบสรสนเทศเพอกรจดกร) - Management

Information System วท.บ. (กรจดกรสรสนเทศ) - Information Management วท.ม. (กรจดกรเทคโนโลยสรสนเทศ) -Management of

Information Technology

คณสมบตทวไปของระบบ1. ไดรบกรออกแบบบนมตรฐนกรดำเนนงนของหองสมด ใช

Oracle เปนระบบจดกรฐนขอมล รองรบมตรฐน MARC21 และโปรโตคอล Z39.50

2. กรใชงนม 2 รปแบบคอ Front–office สำหรบสมชก (Web-based application) และ Back-office สำหรบบรรณรกษและเจหนทหองสมด (Non web-based application)

Walai AutoLib ประกอบดวยระบบยอย 6 สวนคอ 1. Policy management module ชดคำสงกรจดกรดนนโยบย

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

42

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคต

ตวอยางหนาจอการจดการดานนโยบาย

2. Cataloging module แนวคดในกรพฒน รองรบ MARC 21 และ Z39.50 Client ตองทำงนรวมกบฐนขอมล Union Catalog (ThaiLIS) ได

ตวอยางหนาจอการทำารายการ

3. Circulation module แนวคดในกรพฒนตองสมรถดงขอมลของสมชก จกฐนขอมลทมอยแลวมใชได ใหบรกรยม คน จอง สำรอง แก

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

43

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคตสมชกแบบครบวงจรทง ณ จดใหบรกรและผนเครอขยอนเทอรเนต ระบบมควมยดหยนสง เพอรองรบนโยบยกรใหบรกรทแตกตง ทงตงหองสมดสขและตงสถบน

ตวอยางหนาจอการยม-คน

4. OPAC module แนวคดในกรพฒน ใหบรกรสบคนทง Basic และ Advance ผนเครอขยอนเทอรเนตอำนวยควมสะดวกดนบรกร ยมตอ จอง แนะนำทรพยกรสรงชองทงสอสรระหวงหองสมดและสมชกหองสมดผนเครอขยอนเทอรเนต

ตวอยางหนาจอการสบคน

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

44

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคต

5. Serials module แนวคดในกรพฒนสนบสนนงน Serials control และ Serials management วเคระหและทำรยกรดรรชนวรสร เชอมโยง e-Journal อำนวยควมสะดวกในกรลงทะเบยน ทวง และเยบเลม

ตวอยางหนาจอการทำางานวารสาร

6. Acquisition module แนวคดในกรพฒนเนนทควมเปนอตโนมต สะดวก ประหยดเวล จดกรงนพฒนทรพยกรแบบ Automated Task รบรยกรเสนอซอจกผบรหร สมชก คณจรย นกวจย ผน Web Browser ตดตอ ประกศรบใบเสนอรคจกตวแทนจำหนยผน Web Application

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

45

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคต

ตวอยางหนาจองานพฒนาทรพยากรสารสนเทศ

ระบบหองสมดอตโนมต ULIBM (Union Library Management)

ระบบหองสมดอตโนมต ULIBM (Union Library Management) เปนระบบทเกด บรณกรจกประสบกรณกรทำงนไมนอยกวสบป ทงดนเทคโนโลยสรสนเทศและ งนหองสมดตลอดจนผพฒนไดทำงนกบระบบหองสมดอตโนมตขนดใหญระดบมหวทยลย ทงในประเทศ และตงประเทศ ไมวจะเปนระบบ INNOPAC, VTLS, HORIZON ฯลฯ อกทง ระบบสหบรรณนกรม (Union Catalog) ในประเทศไทยและญปน ทำใหผพฒนนำควมร ควมชำนญและประสบกรณมพฒนระบบสำหรบหองสมดขนดกลงและขนดเลก ใหได มตรฐนสกลในกรจดเกบและกรคนคนทรพยกรสรสนเทศ เพอใหแหลงสรสนเทศ หรอหองสมดมระบบหองสมดอตโนมตทไดมตรฐนใชงน และสมรถเชอมตอแลกเปลยน ขอมลกบระบบหองสมดอนไดในอนคต ซงผพฒนระบบไดพฒนอยงตอเนอง ทำใหผทจะ เลอกใชโปรแกรมสมรถไววงใจในกรพฒนและดและระบบตอไปในอนคต

ลกษณะเดนของโปรแกรม

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

46

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคต

มกรอพเกรดเสมอ เพระผพฒนทำงนเกยวของกบงนหองสมดมหวทยลยโดยตรง ทำใหเหนแนวโนมของกรพฒนโปรแกรมในอนคต และเทคโนโลยใหม ๆ นำมใชกบหองสมด

ไดมตรฐน สมรถทำงนรวมกบหองสมดมตรฐนระดบสกล เพระจดเกบฐนขอมลวสดสรสนเทศโดยใชมตรฐน MARC สมรถโอนถยขอมลกบระบบหองสมดมตรฐนไดทวประเทศและทวโลก

รบฟงควมคดเหน หลยฟงกชนและโมดล สรงขนมจกควมคดเหนและควมตองกรของผปฏบตงนจรง และยงรบฟงควมตองกร เพอปรบปรงสงใหม ๆ ทใชประโยชนไดจรงเสมอ

ม User Group รบฟง พฒน แลกเปลยนประสบกรณ และสมรถตดตมขวกรอพเกรดอยงตอเนองฟร นอกจกเปนโปรแกรมฟรแลว ยงสมรถทำงนโดยเซรฟเวอรทเปนของฟร (ทง OS และระบบฐนขอมล เปนของฟร ไมตองเสยงบประมณเพม)ออนไลน เปนโปรแกรมททำงนแบบ Client-Server แบบ web-based ทมกรรกษควมปลอดภย

นำแนวคดและเทคโนโลย โปรแกรม ULibM มกรนำเทคโนโลยใหม ๆ และระบบตง ๆ ทเออตอกรทำงนหองสมดมประยกตใชและอพเกรดใหเสมอ

โครงสราง ของโปรแกรม สวนของโปรแกรม แบงออกเปนสวนหลก ๆ 3 สวน คอ

เจหนทสงสด บรรณรกษ ผเขใชบรกรทงหนเวบไซต

ระบบการทำางานหลกประกอบดวย1. จดกรขอมลหองสมด2. กรใหบรกร3. กรจดกรวสดสรสนเทศ บตรสมชก4. กรจดกรสมชก5. ระบบเสรม

ระบบสถต ดวนโหลดไฟลอรรถประโยชน

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

47

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคต

ระบบบรโคด ระบบจดห ระบบจองหอง ระบบจองหองและจองทนง ระบบจองจดใหบรกร ฐนขอมลออนไลน ประกศปดหองสมด ระบบลอคหนจอสำหรบเครองสบคน ระบบ Fulltext อพโหลดไฟลแนบไปกบ Bib และเพม tag856

อตโนมต กรตรวจสอบกรเชอมโยงของขอมล

ระบบหองสมดอตโนมตแบบเปด (Open Source Software)ระบบหองสมดอตโนมตแบบบรณกรทเปนแบบ Open Sources

นนในปจจบนไดมกรนำมใชอยงแพรหลย เนองจกไมตองเสยคใชจยในกรจดหระบบ และยงสมรถปรบปรงโปรแกรมใหสอดคลองกบงนหองสมดได ตวอยงระบบหองสมดอตโนมตแบบ open source ทนสนใจ เชน

KOHA : KOHA Open Source Integrated Library Systemประกอบดวยโมดลทสำคญในกรทำงนหองสมด คอ - circulation หรอ งนบรกรยม-คน- cataloging หรอ งนวเคระหทรพยกรสรสนเทศ- acquisitions หรอ งนจดหทรพยกรสรสนเทศ- serials หรอ กรจดกรวรสรและสงพมพตอเนอง- reserves หรอ กรจดกรเรองกรจองทรพยกรสรสนเทศ- patron management หรอ ระบบจดกรสมชก- branch relationships หรอ ระบบกรจดกรหองสมดสข- และฟงกชนอนๆ ทนสนใจอกมกมย

ระบบ KOHA ยงสมรถรองรบกรทำงนของ Database ไดทงแบบ Text-Based และ RDBMS

กรจดกรขอมลไดองตมแบบมตรฐนของหองสมด เชน MARC21 สมรถใช Z39.50 ไดอกดวย

กรแกไขหนจอ Web interface กสมรถทำไดงยและรองรบ Xhtml / Java script / CSS

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

48

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคต

ระบบนสมรถรองรบกรทำงนไดทง UNIX / LINUX / Window และอนๆ

OpenBiblioเปนโปรแกรม Open Source ทใชในกรบรหรจดกรทรพยกร

สรนเทศทอยในหองสมด ไดแก งนบรกรยม-คน งนจดกรสมชก งนจดกรบตรรยกร กรออกรยงนตงๆ งนบรหรระบบสำหรบผดแลระบบ และ งนสบคนรยกรทรพยกรสรนเทศออนไลน (OPAC: Online

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

49

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคตPublic Access Catalogue Module) โปรแกรม OpenBiblio ไดรบกรพฒนตมมตรฐนสกล ตดตงและใชงยไมซบซอน เหมะสำหรบหองสมดขนดกลงและขนดเลก ซงโปรแกรมใชภษ PHP ในกรพฒน ใช MySQL เปนฐนขอมลในกรจดเกบขอมล และใช Apache เปน Web Server

คณสมบต ตดตงงยไมซบซอน สมรถใชงนทงระบบปฏบตกร Windows และ Linux คใชจยนอยกวโปรแกรมเชงพณชยทวไป เนองจกเปนลขสทธเปน

GNU General Public License (GPL) เปน Open Source จงมกรพฒนโปรแกรมอยงตอเนอง ใช MARC ตมมตรฐนสกล มกรใชงนแพรหลยทวโลก

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

50

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคต

โปรแกรมระบบหองสมดอตโนมต open source อนๆ ทนสนใจ BiblioteQ Emilda Evergreen Fauz Proftechnology

SB NewGenLib

PHPMybibli Avanti MicroLCS FirefFly GNUTeca Weblis

สหบรรณานกรม (Union Catalog)วตถประสงค

เพอพฒนฐนขอมลบรรณนกรมกลง (Union Catalog) ของหองสมดมหวทยลยในประเทศ

เพอสรงแหลงทรพยกรควมรทใหญทสดของชต สำหรบบคลกรของประเทศ

เพอเปนตนแบบของศนยรวมบรรณนกรมแหงชต (National Bibliographic Center)

เปาหมาย1. มฐนขอมลสหบรรณนกรม (Union Catalog) ทรวมทรพยกร

สรสนเทศของหองสมดมหวทยลย/สถบน หองสมดสถบนรชภฏ

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

51

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคต

หองสมดสถบนเทคโนโลยรชมงคล และหองสมดสถบนเทคโนโลยปทมวน

2. เพมควมสมบรณของฐนขอมลสหบรรณนกรม (Union Catalog) ดวยกรรวบรวมทรพยกรสรสนเทศทอยในสอประเภทตง ๆ

3. สงเสรมกรใชทรพยกรสรสนเทศรวมกนโดยผนระบบกรยมระหวงหองสมด

4. เปนตนแบบของศนยรวมบรรณนกรมแหงชต (National Bibliographic Center)

5. เปนแหลงทรพยกรควมรทใหญทสดของชต สำหรบบคลกรของประเทศ ทจะเปนศนยกลงกรเรยนรดวยตนเองอยงสมบรณ

ระบบ Union Catalog ประกอบดวย โปรแกรม VTLS (Virtua) Z39.50 Protocol Data Storage System 25 Licenses โปรแกรม Virtua Client 75 Licenses โปรแกรม ILL Manager ของ RLG

ฐานขอมลสหบรรณานกรม ทบวงมหวทยลยในขณะนน ไดจดซอโปรแกรม VTLS (Virtua) สำหรบจดเกบฐนขอมลสหบรรณนกรม

1. ฐนขอมลสหบรรณนกรม ประกอบดวย 2 ฐน 1.1 ฐนขอมลหลก (หนงสอ วรสร ฯลฯ) 1.2. ฐนขอมลรยกรบรรณนกรมของบทควมวรสร

2. ขอมลทสงไปรวมกนประมณ 3.6 ลนระเบยน ในรปของ ISO27093. กำหนด Master record ขอมลซำซอนจะ merge เขไป แลวเพม Location รหสมหวทยลย/สถบน4. กรเรมใชงนจรง (Live) ระเบยนใหมทยงไมมในฐนขอมล ถอเปน Master record5. ใชมตรฐนกรลงรยกรแบบสกล (AACR 2, MARC 21)

ตวอยางหนาจอการทำางานของระบบสหบรรณานกรม

การเขาใชประโยชนจากฐานขอมลสหบรรณานกรมของโครงการ thailis

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

52

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคต

ในกรเขใชฐนขอมลสหบรรณนกรมนน สมรถแบงออกเปนกลมตง ๆ ดงน1. กลมผใชทวไป

สมรถคนหขอมลตง ๆ เกยวกบหนงสอ ชอวรสรและตวเลมทแตหองสมด(สมชก ThaiLIS) บอกรบ ผน เบรเซอร โดยสมรถเขสบคนไดท url http://uc.thailis.or.th หรอจะใชงนผน z39.50 Client เขน Endnote, Bookwhere หรอ z39.50 gate-way โดยใหตงคตง ๆ ดงน1.1 server 202.28.18.229 1.2 port 1111 1.3 database name : default 2.กลมนกศกษา อาจารย เจาหนาท ของหองสมดสมาชก

สมรถเขใชงนไดเหมอนกลมผใชทวไป แตสมรถขอรบบรกร ยมหนงสอระหวงหองสมดได 3.กลมบคลากรททำางานในหองสมดตาง ๆ

สมรถเขใชงนไดเหมอนกลมผใชทวไปในกรสบคน และสมรถโอนขอมลเขสระบบหองสมดอตโนมตของตนเองได (เฉพะระบบทรองรบ) ซงจะเปนกรลดกรทำงนทซำซอนในแตละหองสมด และลดเวลในกร วเคระหหมวดหมลงได อกทงชวยใหบรรณรกษมเวลในกรดแลในกรกรใหบรกร และ เพมเนอหดนอน ๆ ได

ตวอยางหนาจอการสบคนสหบรรณานกรม

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

53

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคตสรป

ปจจบนเทคโนโลยตงๆ ไดเขมมบทบทกบกรพฒนหองสมดเพมมกขน จนทำใหหองสมดสมดในปจจบนสมรถใหบรกรผใชไดมกขน รวมถงผใชบรกรกสมรถเขถงสรสนเทศตงๆ ไดเพมขนเชนกน กรพฒนหองสมดนนมหลยรปแบบทง หองสมดอเลกทรอนกส หองสมดเสมอน หองสมดดจตอล เปนกรใชแนวคดในกรจดกรระบบงนหองสมดมใชในกรจดกรขอมลในรปแบบดจตอล โดยใชหลกกรของกรจดกรเทคโนโลยสรสนเทศ ซงตองศกษควมพรอมทงดนควมตองกรของผใช ควมจำเปน สภพทงเศรษฐกจ และสงคม กำลงคน เทคโนโลย ควมคมคในกรลงทนใหประโยชนแกผใชขอมลในองคกรและเปนประโยชนตอสวนรวม โดยใชองคประกอบทเกยวของรวมกนในกรสรงแหลงควมรของสงคมรปแบบใหม กรพฒนหองสมดดจตอลจะสำเรจไดดวยควมรวมมอของบคลกรหลยฝยทเกยวของกบกรจดกรขอมล ควมพรอมทงเทคโนโลยสรสนเทศทใชและงบประมณ

นอกจกนในหลยๆ หนวยงนกไดมกรสรงควมรวมมอกนเพอพฒนระบบกรจดเกบและใหบรกรสรสนเทศ ซงรวมไปถงกรสรงระบบเพอใชรวมกน กรมแหลงสรสนเทศกลงในกรใหบรกรสรสนเทศเพอใหประชชนสมรถเขถงสรสนเทศไดมกขน

บรรณานกรมชนะ โศภารกษ. 2540. ศพทไมโครคอมพวเตอร. กรงเทพฯ : ศนยหนงสอจฬฯ. ชมาน ถระกจ. 2541. “หองสมดยคใหมไรหนงสอจรงหรอ.” โดมทศน . 19(2) : 79-88.ทรงพนธ เจมประยงค. 2550. หองสมด 2.0. เขถงไดจก

http://iteau.wordpress.com/2007/06/15/library2_0attcdc/. [22 /08/2550]

นำาทพย วภาวน. 2545. e-Library : หองสมดอเลกทรอนกส. กรงเทพฯ : เอส อร พรนตง แมสโปรดกส.บงอร กลบบานเกราะ และเออน ปนแกว. "แนะนำหองสมดดจทล." พระจอมเกล

ลดกระบงสร . 7, 2 (กนยยน 2542) : 68-73.พรทพย เอออภยกล. 2540. “บรกรเทคโนโลยสรสนเทศใหมลสดจก Virtual

Library”. วรสรหองสมด . 41, 3 (กรกฎคม กนยยน– ) : 35-39.วาสนา อภญญาวงศ. 2538. “Virtual Library” ขวสรหองสมดในจฬลงกรณ

มหวทยลย . 11, 3-4 (พฤษภคม สงหคม– ) : 26-29. แววตา เตชาทววรรณ. 2541. “หองสมดมหวทยลยเสมอนกบเทคโนโลยสรสนเทศ”

โดมทศน . 19, 1 (มกรคม มถนยน– ) : 48-56.

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

54

โปรแกรมสำเรจรปสำหรบศนยบรกรสรสนเทศ กรพฒนหองสมดในอนคตวฒพงศ เตชะดำารงสน. 2540. “Virtual University และ Virtual Library :

มหวทยลยและหองสมดในอนคต.” โดมทศน . 10, 2 (กรกฎคม ธนวคม– ) : 90-92.

สกญญา มกฎอรฤด. 2542. หองสมดเสมอนจรงและหองสมดดจตอล. ใน หองสมดยคใหมกบไอท. กรงเทพฯ : ซเอดยเคชน.

อทย ทตยะโพธ. 2542. หองสมดระบบดจตอล. ใน หองสมดยคใหมกบไอท. กรงเทพฯ : ซเอดยเคชน.

อบล สทธนะ. 2542. หองสมดดจตอล : แนวควมคดและกรประยกตใชงน. ใน หองสมด

ยคใหมกบไอท. กรงเทพฯ : ซเอดยเคชน.“Virtual Library : แนวคดและเครองมอ.”. ไมโครคอมพวเตอร. 140 (มนคม) : 180-181. Arms, William Y. 1995. Key concepts in the architecture of the Digital library. [Online]

Available URL http://www.dlib.org/dlib/July95/07arms.htmlBuckland, Michael. 1992. "Redesigning Library Services : A Manifesto." Berkeley Digital Library. [Online]. Available URL http://sunsite.berkeley.edu/literature/

Redesigning/html.htmlChen, Su-Shing. 1998. Digital Libraries : The Life Cycle of

Information. Columbia, MO.: Better Earth.“Digital Library Data Modeling.” Geneval Henry, IBM Corp, 1996.“OpenBiblio” 2009. [online]. Available URL http://lib.obec.go.th/portal/node/27.

อ.จฑทพย จนทรลน ภควชบรรณรกษศสตร คณะอกษรศสตร มหวทยลยศลปกร

55