มหาวท

ยาลยราชภฏธนบร

บทท 2

เอกสารและงานวจยทเกยวของ ในการศกษาครงน ผศกษาไดท าการศกษาคนควา แนวคด ทฤษฎ และผลงานวจยทเกยวของ ดงตอไปน 1. แนวคดและทฤษฎเกยวกบความรทวไปเกยวกบผสงอาย

2. แนวคดเชงทฤษฎทางสงคมวทยาเกยวของกบผสงอาย 3. แนวคดเกยวกบการสนบสนนทางสงคม 4. แนวคดและทฤษฎเกยวกบแนวทางการพฒนา 5. งานวจยทเกยวของ

ความรทวไปเกยวกบผสงอาย

1. นยามผสงอาย ผสงอาย หมายถง บคคลทอยในภาวะความสงอายหรอชราภาพ (aging) เกยวของกบ ขบวนการเปลยนแปลงอยางตอเนองของชวต โดยอายหรอวยทมผลตอพฤตกรรมและแรงจงใจของบคคลทมความเกยวของกบการเปลยนแปลงทางชววทยา จตใจ และสงคม องคการอนามยโลก ทเมองเดรฟ ประเทศรสเซยป ค.ศ. 1963 ไดก าหนดวยผสงอายอยในชวง 60-74 ป วยชราจะเปนกลมทมอาย 75 ปขนไป (จนทรฉาย ฉายากล, 2538, หนา 33) จากการประชมสมชชาโลกไดก าหนดใหผสงอาย เปนกลมทมอายตงแต 60 ปขนไป และก าหนดเปนมาตรฐานเดยวกนทวโลก (บษยมาส สนธประมา, 2539 หนา 5) ในการพจารณาผสงอายของบคคลในแงของสงทเกดขนตามความเปนจรงนน เกษม และกลยา ตนตผลาชวะ (2528, หนา 25) และ รชนกร ภกร (2533, หนา 1-3 ) ไดใหรายละเอยดดงน

1.1 พจารณาแงการเปลยนแปลงของรางกาย ในทางสรระวทยาพบวาการเปลยนแปลงแรกสดของผสงอายคอสายตาจะยาวขน ตองใชแวนตาชวย การเหนแยกสฟาและสน าเงนไดชด ผมหงอก หตง ขลม เหนอยงาย ถาเจบปวยตองใชเวลารกษานานขนกวาเดม การเปลยนแปลงดงกลาวน แตละขนจะเปลยนแปลงตางกน อายทมการเปลยนแปลงไมเทากน เชน บางคนเรมผมหงอกตงแต

7

มหาวท

ยาลยราชภฏธนบร

8

อาย 35 ป และอาจจะมสายตายาวแลวกได โดยทวไปสายตาจะเปลยนเมออาย 40 ป จากนนจะเปนการเปลยนแปลงของ ผม ห และความอดทน การพจารณาความสงอาย โดยใชการเปลยนแปลงทางรางกายจงไมเปนขอบงชทชดเจน

1.2 พจารณาในแงจตใจ ผทไดวาเปนผสงอาย จะยดมนในความคดของตนเปนหลก ไมคอยยอมรบความรใหม ๆ หรอการเปลยนแปลงทเกดขน มกจะมความตองการทเหมอน ๆ กนคอ ตองการความสนใจจากผอน ตองการเปนสวนหนงของหมคณะ ตองการชวยเหลอสงคมตามความถนดและตองการความดแลอยางใกลชดเมอเวลาเจบปวย มลกษณะใจนอย ไมยอมรบร อารมณไมมนคง จจขบนและถอตว 1.3 พจารณาในแงของสงคม ความมอายท าใหผสงอายมสภาวะทางสงคมเพมขน และมความส าคญในฐานะผมประสบการณ ซงกขนอยกบการมปฏสมพนธทางสงคมของคน ๆ นนดวย แมวาสงคมจะกวางขน มคนรจกมากขน มโลกทศนทกวางไกล แตการท างาน ท าหนาท และความรบผดชอบจะลดลง เนองจากความจ ากดของอายและความสามารถ

1.4 พจารณาในแงกฎหมาย กฎหมายไดก าหนดความสงอายตามปปฏทนแตกตางกนไปตามสภาพสงคมและวฒนธรรมแตละประเทศ โดยทวไปจะอยระหวางอาย 55-65 ป การก าหนดความสงอายตามเกณฑ ปลดเกษยณจากงานทปฏบตกบการพจารณาใหคาตอบแทนเปนบ าเหนจบ านาญ ในประเทศรสเซยก าหนดวยสงอายคอผทมอาย 60-74 ป และวยชราคอผทมอาย 70 ปขนไป ในสงคมแอฟรกาและมาเลเซยก าหนดการเกษยณอายการท างานเมออาย 55 ป ในประเทศยโรปและอเมรกาซงเปนเมองหนาวจะเกษยณอายเมออาย 65 ป (จรสวรรณ เทยนประภาส และพชร ตนศร, 2536, หนา 5) ส าหรบประเทศไทยจะก าหนดการเกษยณอายราชการไดตงแต 55 ป โดยถอวาวยนเปนวยท สภาพรางกายเปลยนแปลงเขาสวยเสอม จงสมควรเปลยนการท างานเปนลกษณะงานทไมตองรบผดชอบมาก ไมตองเผชญกบความเครยดมาก ดงนนจะเหนไดวาการใหความหมายของผสงอาย และเกณฑทใชในการพจารณาการเกษยณอายการท างานจะแตกตางในแตละสงคม

จากการศกษาครงนผศกษาไดนยามค าศพทของผสงอายนน หมายถง บคคลอายตงแต 60 ปขนไปอาศยอยในเขตเทศบาลต าบลทามวง อ าเภอทามวง จงหวดกาญจนบร

2. หลกเกณฑในการพจารณาความสงอาย Hall (อางใน ดวงฤด ลาศขะ, 2528, หนา 32) ไดท าการศกษาของผสงอายและได

ก าหนดหลกเกณฑในการพจารณาความเปนผสงอาย ไว 3 ประการคอ 2.1 การสงอายตามวน (chronological aging) ความสงอายนเปนไปตามอายของมนษย

โดยนบตงแตปทเกดเปนตนไป คอดทจ านวนอายจรง และจากการประชมสมชชาโลกวาดวยผสงอาย ไดก าหนดเกณฑการสงอายวาเปนผทมอาย 60 ปขนไป โดยใชเปนมาตรฐานเดยวกนทว

มหาวท

ยาลยราชภฏธนบร

9

โลก (บษยมาส สนธประมา, 2539 หนา 5) และจากการศกษาของบรรล ศรพานช ( 2540, หนา 3-40) ไดแยกผสงอายและภาวะสขภาพออกเปน 3 กลมดงน

(1) กลมผสงอายระดบตน (the young old) เปนผทมอาย 60-70 ป มการเปลยนแปลงทางสภาวะทางกายภาพ และสรระวทยาเปลยนแปลงไมมาก สามารถชวยเหลอตนเองไดเปนสวนใหญ

(2) กลมผสงอายระดบกลาง (the middle old) เปนผทมอาย 71-80 ป มการเปลยนแปลงทางสภาวะทางกายภาพและสรระวทยาไปแลวเปนสวนใหญ มความบกพรองในการดแลตนเอง เรมมความจ าเปนหรอตองการการดแลจากบคคลอนทดแทนในสวนทพรองไป

(3) กลมผสงอายระดบปลาย (the old old) เปนผทมอาย 81 ปขนไป มการเปลยนแปลงสภาวะทางกายภาพและสรระวทยาไปอยางเหนไดชดเจน มความพกพรองในการดแลตนเองจ าเปนตองการการดแลจากบคคลอนทดแทนในสวนทบกพรองไป 2.2 การสงอายตามสภาพจตใจ (psychological aging) ความสงอายนเปนไปตามการเปลยนแปลงทางดานจตใจ รวมถงการเปลยนแปลงในหนาททางการรบร แนวความคด ความจ า การเรยนร สตปญญา และบคลกตาง ๆ ทแสดงออกตามอายทเพมขน

2.3 การสงอายตามสภาพสงคม (sociological aging) ความสงอายนเปนไปตามบทบาทหนาท สถานภาพของบคคลในระบบสงคม ไดแก ครอบครว เพอนฝง ความรบผดชอบในหนาทการงาน และบทบาททางสงคมอน ๆ

Alfred J. Kahn (อางถงในศรทบทม รตนโกศลพานชพนธ, 2525, หนา 27) ไดอธบายวาผสงอายมไดมกลมเดยว และมไดมลกษณะคลายคลงกน แตมลกษณะทแตกตางกนตามปฏทนอายถง 3 กลม คอ

(1) กลมผสงวยตน (the young elderly) มอายต ากวา 74 ป (2) กลมผสงวยกลาง (the middle aged ekderly) มอายระหวาง 74-84 ป (3) กลมผสงวยสดทาย (the old elderly) มอาย 85 ปขนไป

Yurick (1984, pp. 31) ไดแบงผสงอายออกตามสถาบนผสงอายแหงชาตของ สหรฐอเมรกา (National Institute of Aging) เปน 2 กลมคอ (1) กลมผสงอายวยตน (young old) มอาย 60-70 ป ยงไมชรามาก เปนวยทยงท างานได ถายงมสขภาพกายและจตด

(2) กลมผสงอายวยทาย (old-old) มอาย 75 ปขนไป ถอเปนวยชราแทจรง

มหาวท

ยาลยราชภฏธนบร

10

การสงอายตามสภาพรางกาย (biological aging) ความสงอายนเปนไปตามการเปลยนแปลงทางดานรางกายทเกดขน ซงจะเพมขนในแตละปตามอายเชน ผมเรมบาง ศรษะลาน สายตายาว ผวหนงเหยวยน เปนตน

3. ทฤษฎการสงอาย นกทฤษฎพยายามอธบายถงสาเหตความมอาย โดยการศกษาหนาทของเซลลตาง ๆ

ภายในรางงกายมนษย เนองจากเซลล เปนหนวยทเลกทสดในรางกาย เมอรางกายมอายเพมมากขนหรอแกลง ยอมมการเปลยนแปลงในระดบเซลลขนมาไดมผศกษาและตงทฤษฎทเกยวของกบการสงอายหรอความแกของเซลลไวดงน (Cotran,Kumar and Robbins , 1989 อางในรชนพร ภกร, หนา 15-20)

3.1 ทฤษฎของความสกหรอ (wear and tear theories) ความสงอายเปนผลเนองจากการไดรบอนตรายสะสมกนตลอดมา เมอมากเขาก

ขดขวางตอการมอายของเซลล ทฤษฎในกลมน คอ (1) ทฤษฎอนมลอสระ (free radical theory) กลาววาอนมลอสระทเกดขน ในรางกายจากการไดรบรงสสารเคม ทส าคญทสดคออนมลออกซเจนอสระจากปฏกรยาเคม ทใชออกซเจนในรางกาย เมอกลไกปองกนลดลง เชน การขาดวตามนอ การขาดสารกลตาไทโอนหรอขาดเอนไซด เอสโอด (S.O.D.=super oxide dismutase) และอน ๆ พวกอนมลอสระทเกดขน จะท าใหอนตรายตอเซลล เมอมากเขากเสอมลง และผลสดทายเซลลหรอเนอเยอกตายไป (2) ทฤษฎการเชอมโยงขาม (cross linkage theory) เนองจากการเปลยนแปลงของคอลลาเจน ในสารระหวางเซลล (interstitial substance) ท าใหคอลลาเจนแขงตว และเมอสารระหวางเซลลแขงตวขดขวางของการซมเขาของอาหารและออกซเจนเขาสเซลลและขดขวางการซมออกของเสยภายในเซลลออกจากเซลล จงเปนเหตใหเซลลเสอมและแกลง (3) ทฤษฎการสะสมของเสย (accumulation off waste product theory) กลาววาของเสยทเกดขนภายในเซลลเมอสะสมมากเขากจะเปนเหตใหหนาท หรอการมชวตของเซลลลดลง สงทสนบสนนกคอ การพบสารสน าตาล หรอสารไลโปฟซซน (lipofuscin) สะสมในเซลลมากขนตามอาย

(4) ทฤษฎวาดวยความแก เปนผลมาจากการคดลอกคลาดเคลอน (error catastrory theory) เชอวาคนมอายมากขน โมเลกลของ DNA จะมการเปลยนแปลงท าใหมความผดปกตมากขน ความผดปกตนจะคอย ๆ มากขนจนถงจดทท าใหเซลลตาง ๆ ของรางกาย เสอมและหมดอายเปนผลใหเกดลกษณะสงอายขนทง ๆ ทอายยงนอย

มหาวท

ยาลยราชภฏธนบร

11

3.2 ทฤษฎขนกบพนธกรรม (genetic basis theory) มผใหทฤษฎเกยวกบความสงอายไวหลายทฤษฎดงน

(1) ทฤษฎการก าหนดจ านวนการแบงเซลล (finite doubling potential theory) กลาววาแตละเซลลมจ านวนการแบงตวไดจ ากด เซลลจงแกเมอถงก าหนด

(2) ทฤษฎการผาเหลา (somatic theory) กลาววาการเกดการผาเหลา (mutation) จะท าใหรหส DNA เปลยนแปลงไปจากการลอก และแปลรหสทเปลยนแปลงไปน จงเกดการสรางโปรตนทผดปกต ซงเกยวของกบการมชวตตอไปของเซลล

(3) ทฤษฎทวาความมอายนนถกก าหนดไวแลว (programmed aging theory) กลาววาเซลลของหนงก าพรา (epidermis) เปนตวอยางอนดทแสดงถงโปรแกรมตงไวท gene เมอถงเวลาท าใหนวเคลยสหมดอายฝอลบและหายไป และเซลลทตายหลดออกมา เซลลทกเซลลในรางกาย ทถกก าหนดวาเซลลจะมอายขยเทาใด

3.3 โปรแกรมของสมอง (brain programming) ทฤษฎนกลาววาเมอโตขน สมองสวนทเรยกวา ไฮโปรทารามส (hypothalamus) ในผสงอายจะสงสญญาณมาท าใหระดบของฮอรโมนเปลยนแปลงท าใหหนาทของตอมตาง ๆ ลดลงซงเปนสาเหตท าใหเซลลเสอมสลาย

3.4 การเสอมสลายของระบบภมคมกน(immune system deterioration) ระบบภมคมกนสรางจากลมโฟไซด ซงเปนเซลลทท าหนาทคลายต ารวจของรางกาย ท าหนาทตอตาน การรกล าของแบคทเรยและไวรส ท าหนาทขจดออกไป รวมทงการท าลายพษดวย เมอเราเรมมอายมากขน ระบบภมคมกนเรมเสอมลง ท าใหไมสามารถขจดสงแปลกปลอมหรอท าลายพษได และในบางกรณกลบมาท าอนตรายตอรางกายใหเกดโรคขนอกเรยกวา โรคภมตานทานท าลายเนอเยอตนเอง (autoimmune desease) (ชศกด เวชแพศย, 2532, หนา 10)

โดยสรปการก าหนดวาใครเปนผสงอายในแตละสงคมมเกณฑทงทเหมอนกนและแตกตางกนออกไปในบางสงคมนอกจากจะดการเปลยนแปลงทงทางรางกาย จตใจ สงคม แลวยงอาศยขอกฎหมายเปนตวก าหนดแตเกณฑอยางหนงทเปนสากลและยอมรบโดยทว ๆ ไปคอการพจารณาความสงอายทยดเอาความยาวของชวตตามปปฏทนเปนเกณฑเบองตน สวนใหญจะก าหนดไววาผสงอายคอผทมอายตงแต 60 ป ขนไปเปนหลก แตทมความแตกตางกนนนจะดความแขงแรงทางดาน รางกาย เชน ในพนททมสภาพอากาศแหงแลง เชน ทางแอฟรกาจะเรมนบเมออาย 55 ป ซงผดกบพนททมอากาศหนาวเยน เชน ทางยโรปจะเรมนบเมออาย 65 ป ขนไป และเปนทนาสงเกตวาในสงคมหนง ๆ จะไมก าหนดเกณฑไวเพยงอยางใดอยางหนง แตจะถอองคประกอบรวม ๆ และ ถอเอาเอาอายเปนหลกส าหรบผสงอายทเปนกลมตวอยางในการศกษาครงนก าหนดไววา ผทมอาย

มหาวท

ยาลยราชภฏธนบร

12

ตงแต 60 ป ขนไป ซงสอดคลองกบการก าหนดความสงอายจากการประชมสมชชาโลกวาดวยผสงอาย

4. การเปลยนแปลงในผสงอาย การเปลยนแปลงในผสงอาย เปนไปตามกระบวกการเปลยนแปลงของชวต มอตราการเปลยนแปลงตางกนทงในตวบคคลและสภาพแวดลอมของบคคลนน ลกษณะการเปลยนแปลง จะเปนการลดอตราความเจรญลงไปสความเสอมถอยของรางกายและจตใจ และความเสอมจะเพมมากขนตามล าดบ มผลกระทบตอตวบคคลทงทางรางกาย จตใจและสงคม (เกษมและ กลยาตนตผลาชวะ, 2528, หนา 5) การเปลยนแปลงของผสงอายจะเกดขนไมเทากนทกคนซงพอประมวลได 3 ประการ คอ (เกษม และกลยา ตนตผลาชวะ, 2528, หนา 6-10; วไลวรรณ ทองเจรญ, 2533, หนา 60-80)

4.1 การเปลยนแปลงทางรางกาย (Biological change) รางกายของผสงอายเปลยนแปลงไปในทางทเสอมมากกวาการเจรญเตบโตเซลล

ตางๆ ในรางกายสวนใหญท างานลดนอยลง 30 เปอรเซนต เมอเทยบกบวยหนมสาว ขนาดของเซลลทเหลอจะโตขนเพราะมไขมนมาเสรมมากขน ปรมาณน าทงหมดในรางกายลดลง การเปลยนแปลงตางๆ เหลานจะท าใหน าหนกของอวยวะตางๆ ในรางกายลดลงท าใหเกด การเปลยนแปลงทางรางกายในแตละระบบของผสงอายสรปไดดงน

(1) ระบบผวหนง (integumentary system) ลกษณะของผวหนงจะบางเหยวมาก เซลลผวหนงลดลง เซลลทเหลอเจรญชา การสรางเซลลใหมลดลง น าและไขมนใตผวหนงลดลงท าใหการหายของแผลชาลง ผวหนงเหยวยน และความยดหยนของผวหนงไมด การไหลเวยนของโลหตลดลงเกดแผลไดงายเกดอาการลมแดด (heatstroke) ท าใหผวหนงแหงคนและแตกงาย ตอมเหงอมจ านวนและขนาดลดลง การท างานนอยลงท าใหไมสามารถขบเหงอไดเปนผลใหความสามารถในการปรบตวตอการเปล ยนแปลงของอณหภมลดลง ท าใหผสงอายทนตอความรอนหนาวไดไมด ผมและขนมจ านวนลดลง ผมสจางลงกลายเปนสเทาหรอสขาว ผมรวงและแหงงายอนเปนผลมาจากการไหลเวยนของเลอดบรเวณศรษะลดลง เสนผมไดรบสารอาหารไมเพยงพอเลบแขงและหนาขน สเลบเปลยนเปนสเหลองมากขน

(2) ระบบประสาทและประสาท สมผส (nervous system and special sense) เซลลสมองและเซลลประสาทมจ านวนลดลง ขนาดสมองลดลง จะมน าหลอเลยงสมองขนมาแทน ท าใหประสทธภาพการท างานลดลง ความเรวในการสงสญญาณประสาทชา

มหาวท

ยาลยราชภฏธนบร

13

ลงเปนเหตใหความไวและความรสกตอบสนองตอปฏกรยาตางๆ ชาลง การเคลอนไหวและความคดเชองชาความสามารถในการเรยนรลดลง จนบางครงท าใหอวยวะทเกยวกบการเคลอนไหวท างานไมสมพนธกนท าใหเกดอบตเหตงาย ความจ า เส อมโดย เฉพาะเ รองราวใหมๆ แต เ รองราวเก า ๆ จ าไดด ความสามารถในการเรยนรใหมลดลง การมองเหนไมดตอแสงชาลง มการปรบตวมองเหนในทมดหรอเวลากลางคนไมด กลามเนอลกตาเสอม ความสามารถในการอานและเหนดวยตาแคบลง นอกจากนอาจจะพบตอกระจกและตอหนในผสงอายไดมาก การไดยนไมดมอาการหตงมากขน เนองจากความเสอมของอวยวะหชนในรวมกบการท าหนาทของเสนประสาทคท 8 (auditory nerve) ซงท าหนาทเกยวกบการไดยนสญเสยหนาทไปท าใหความสามารถในการแยกเสยงเสอมลงโดยเฉพาะเสยงพด นอกจากนถาหชนในเสอมจะท าใหเสยการทรงตว ในขณะเปลยนทา รสกบานหมนหรอมเสยงขางในหตลอดเวลา การรบกลนและรสไมดเพราะมการเสอมของเยอบโพรงจมก ท าใหผสงอายไมรบรกลนทอาจกอใหเกดอนตราย เชน กลนไฟไหม กลนแกสรว และเนองจากตมรบรสท างานนอยลง การรบรสของลนเสยไป ท าใหผสงอายเบออาหารและอาจจะมผลท าใหชอบรบประทานอาหารรสจดขน

(3) ระบบกลามเนอและกระดก (musculoskeleton system) จ านวนและขนาดเสนใยของกลามเนอลดลง มพงผดเขามาแทนทในการหดตว

แตละครงจะนานขน ความทนทานและความวองไวชาลง การเสอมของกระดกจะมากกวาการสรางอตราของกลามเนอ ความทนทานและความวองไวลดลงเปนสาเหตใหการเคลอน ไหวล าบากเนองจากกลามเนอไมมแรง หกลมไดงาย

เซลลกระดกลดลง มอตราการเสอมของกระดกมากกวาการสราง เนองจากมการสลายแคลเซยมออกจากกระดกมากขน กระดกของผสงอายจงเปราะและหกงาย ผลการเปลยนแปลงทกระดกท าใหเกดการหลงโกงหรอหลงคอมได นอกจากนในผสงอายยงมการเสอมของขอตาง ๆ มากขนเนองจากน าไขขอลดลง ท าใหการเคลอนไหวไมสะดวก เกดการตดแขง ขออกเสบท าใหมอาการปวดตามขอ

(4) ระบบไหลเวยนโลหต ( cardiovascular system) ในผสงอายระบบการไหลเวยนของโลหตมการเปลยนแปลงดงน กลามเนอ

หวใจฝอลบมเนอเยอพงผด ไขมนและสารไลโปฟสซต มาสะสมภายในเซลลมากขน ลนหวใจหนาและแขงขนมแคลเซยมมาเกาะมากขน ท าใหการเปดปดของหวใจไมด เกดภาวะหวใจรวตบได

มหาวท

ยาลยราชภฏธนบร

14

ประสทธภาพการท างานของหวใจลดลง ก าลงการหดตวลดลง ระยะของการหดตวของกลามเนอหวใจเพมขน อตราเตนของหวใจลดลง และกลามเนอมความไวตอสงเราลดลง หลอดเลอดเกดการเปลยนแปลงในทางเสอมมากขน ผนงหลอดเลอดฝอยหนาขนท าใหการแลกเปลยนอาหารและของเสยลดลง ผนงหลอดเลอดมความยดหยนลดลง เสนใยอลาสตนมแคลเซยมมาเกาะขนท าใหหลอดเลอดแขงตว (artherosclerosis) รภายในหลอดเลอดแคบลงมอาการเกดการอดตนของหลอดเลอดไดงาย ความตานทานของหลอด เลอดฝอยปลายทางเพมมากขนเพอเพมปรมาณเลอดใหเพยงพอกบการท างานของรางกาย ดงนนระดบความดน systolicและdiastolic เพมขน ปรมาณเลอดไปเลยงอวยวะตางๆ ลดลงซงพบมากบรเวณ สมอง หวใจ และไต ท าใหอวยวะเหลานท างานลดลงเกดการเสอมและตายในทสด

(5) ระบบทางเดนหายใจ (respiratory system) หลอดลมและปอดมขนาดใหญขน ความยดหยนของปอดลดลง เพราะเสนใยอลาสตนลดลง ความแขงแรงและก าลงการหดตวของกลามเนอทชวยในการหายใจเขาและออกลดลง กระดกซโครงมการเคลอนไหวลดลง เพราะมแคลเซยมมากเกาะทกระดกออนชายโครงมากขนปอดยดขยาย และหดตวไดนอยลง การระบายอากาศโดยการหายใจลดลง ถงลมมจ านวนลดลง สวนถงลมทเหลอมขนาดใหญขน ผนงถงลมแตกงาย จงท าใหเกดโรคถงลมโปงพองไดงาย การขยายของผนงทรวงอกถกจ ากด ความแขงแรงของทรวงอกคงใชแตกระบงลมท าใหหายใจล าบาก ดงนนผสงอายจงเหนอยงาย

(6) ระบบทางเดนอาหาร (digestive system) ฟนจะไมแขงแรง เคลอบฟนบางลงและแตกงาย เหงอกทหมคอฟนรนลงไป

เซลลสรางฟนลดลง จะมเนอเยอและพงผดเขามาแทนทมากขนท าใหการสรางฟนลดลงทงปรมาณและคณภาพ ท าใหการเคยวอาหารไมสะดวก ตองรบประทานอาหารออนและยอยงาย สวนมากเปนสารอาหารประเภทคารโบไฮเดรต ตอมน าลายเสอมหนาท การผลตเอมไซดและมน าลายลดลงปากและลนแหง มการตดเชอในปากมากขน การรบรสเสยไปซงเปนสาเหตของการเบออาหารการเคลอนไหวของหลอดอาหารลดลง หลอดอาหารมขนาดกวางขนเนองจากกลามเนอของหลอดอาหารและคอหอยออนก าลงลง ท าใหระยะเวลาในการผานหลอดอาหารชาลง กลามเนอหรดบรเวณปลายหลอดอาหารหยอนตวและท างานชาลง ท าใหอาหารในกระเพาะอาหารสามารถยอนกลบขนมาในหลอดอาหารไดงาย ท าใหเกดความรสกแสบยอดอก

การเคลอนไหวของกระเพาะอาหารลดลง เนองจากความตงตวของกลามเน อ และการท างานของกลามเนอในกระเพาะอาหารลดลง อาหารจงอยในกระเพาะนานขน ท าใหรสกหวนอยลงเยอกระเพาะอาหารโดยเฉพาะอยางยงบรเวณแอนทรมและฟนดสบางลงและฝอจงท าให

มหาวท

ยาลยราชภฏธนบร

15

การผลตน ายอย กรดเกลอและเอนไซมตางๆ ในกระเพาะลดลง และเนองจากมการลดระดบกรดในกระเพาะอาหาร จงท าใหการดดซมแรธาตแคลเซยมและธาตเหลกลดลง ท าใหเปนโรคกระดกผและโลหตจางไดงาย

(7) ระบบทางเดนปสสาวะและระบบสบพนธ (genitourinary system) 7.1 ระบบทางเดนปสสาวะ ประสาททควบคมการถายปสสาวะเสอม ท าใหกลนปสสาวะไมไดด ความจของปสสาวะลดลง ผสงอายจงมปสสาวะกระปรบกระปอยไมเปนเวลา นอกจากนอาจเปนผลมาจากการเพมแรงดนในกระเพาะปสสาวะเนองจากทองผก มดลกหยอน ตอมลกหมากโต หรอไดรบน านอย

7.2 ระบบสบพนธ ในผชายมการผลตเชออสจนอยลง ในเพศหญงรงไขจะฝอ มดลกขนาดเลกลงปากมดลกเหยวลง น าหลอลนลดลง ชองคลอดแคบและสน เยอบชองคลอดบางลง ท าใหความรสกทางเพศลดลง และรสกเจบขณะรวมเพศ นอกจากนอาจเกดการตดเชอไดงาย (8) ระบบตอมไรทอ (endocrine system) ตอมใตสมองมการเปลยนแปลงและท างานลดลง ท าใหการสงฮอรโมนจากตอมใตสมอง ตอมธยรอยดนอยลง ตอมหมวกไตท างานนอยลง ซงท าใหผสงอายออนเพลย เบออาหารน าหนกลด ตบออนมการผลตอนสลน ลดลง เนอเยอตางๆ ภายในรางกายตอบสนองตอ อนสลนลดลงกวาปกต ท าใหผสงอายเปนเบาหวานไดงายกวาคนหนมสาว ตอมเพศท างานลดลงและไมตอบสนองตอการกระตนของฮอรโมนจากตอมใตสมอง ในเพศหญงรงไขหยดท างาน ท าใหไมมประจ าเดอน ไมมการหลงฮอรโมนเอสโตเจนและโปรเจนเตอโรน ท าใหระบบสบพนธเสอมลง และสญเสยหนาท

4.2 การเปลยนแปลงทางดานจตใจและอารมณ (psychological change) การเปลยนแปลงทางดานจตใจและอารมณในผสงอายนเปนการเปลยนแปลงทสบตอเนองมาจากการเปลยนแปลงทงทางรางกายและทางสงคม เพราะความเสอมของอวยวะตาง ๆ ท าใหจตใจหดห วตกกงวล ซมเศรา ขาดความกระตอรอรน เปนอปสรรคตอการตดตอกบบคคล การปรบตวใหเขาสภาพแวดลอมตาง ๆ รวมทงท าใหเกดปญหาสขภาพ ผสงอายทเจบปวยบอย หากมฐานะทางเศรษฐกจไมดดวยแลว ยงท าใหเกดความวตกกงวลเกยวกบคาใชจายในการรกษาพยาบาลเพมขนอกนอกจากน สรกจ เจนอบรม (2534, หนา 19-20) ไดกลาววาการเปลยนแปลงทางดานจตใจของผสงอายเปนผลมาจากการสญเสยในดานตาง ๆ ประกอบดวย

มหาวท

ยาลยราชภฏธนบร

16

(1) การสญเสยบคคลอนเปนทรก เนองจากเพอน บคคลทเปนญาตสนทหรอคชวตตองแยกยายไปอยทอน ท าใหผสงอายเกดความรสกถกพลดพรากจากบคคล อนกอใหเกดความซมเศราไดงาย (2) การสญเสยสถานภาพทางสงคม และเศรษฐกจเนองจากตองออกจากท างานขณะเดยวกนความสมพนธทางสงคมกลดนอยลง เนองจากหมดภาระตดตอทางธรกจการงานหรอหมดภาระหนาทรบผดชอบ ท าใหผสงอายเกดความรสกสญเสยต าแหนง ไรคณคา ไมมความหมายในชวต นอกจากนยงมผลใหผสงอายขาดเพอน ขาดความผกพนทเคยมตอสงคมและขณะเดยวกนท าใหขาดรายไดหรอรายไดลดลง ท าใหผสงอายตองปรบตวตอการเปลยนแปลงทเกดขน (3) การสญเสย/สมพนธครอบครว ในวยสงอาย บตรธดามกจะมครอบครวของตนเอง และโดยเฉพาะลกษณะทางสงคมปจจบนทครอบครวเดยวมากขน ท าใหความสมพนธระหวางพอแม ซงเปนผสงอายกบบตรหลานของตนลดลง บทบาทในดานการใหค าปรกษาดแลและสงสอนจงลดนอยลง (4) การไมสามารถสนองความตองการทางเพศ นบเปนการสญเสยทางจตใจทส าคญทงนเพราะการเปลยนแปลงทางสรระเคมของรางกาย ท าใหไมสามารถสนองความตองการทางเพศได ทงๆทยงมความตองการทางเพศอยโดยเฉพาะผสงอายชาย นอกจากน เหตผลทางสงคมวฒนธรรม โดยเฉพาะเจตคตของสงคมทมตอเพศสมพนธในวยสงอายวาเปนเรองทไมเหมาะสมนบวาเปนสงทขดขวางความตองการทางเพศ และมผลกระทบตอจตใจของผสงอาย เกดความวตกกงวล และมความหวนไหวตอความมนคงของชวต

4.3 การเปลยนแปลงทางดานสงคม (social change) ในวยสงอายการเกดปฏสมพนธกบสงคมจะเรมลดลง ทงนเนองจากภาระหนาท

และบทบาทสงคมทลดนอยลง ท าใหผสงอายมความล าบากในการปรบตว จนกอใหเกดความเจบปวยทางกายและจตตามมา เกษม ตนตผลาชวะ และกลยา ตนตผลาชวะ (2528, หนา 80-82) ไดกลาวถงการเปลยนแปลงทางสงคมทเกดขนกบผสงอาย ดงน

(1) การเปลยนรปแบบของสงคม ในอดตครอบครวไทยเปนครอบครวใหญมผสงอายเปนผน า ผใหความร ผถายทอดวชาการและสนบสนนพฒนาความกาวหนาใหแกบตรหลาน และอยในฐานะทเคารพบชา ยอมรบนบถอ แตในปจจบนสงคมไทยเปลยนไปลกษณะสงคมอตสาหกรรมทมแตการแขงขน มองเหนแตประโยชนของตนเอง การพงพาอาศยลดลง การรบรของคนรนใหมสวนใหญไดมาจากภายนอก ท าใหผสงอายขาดความส าคญ ขาดการยอมรบและการดแลเอาใจใสจากบตรหลาน ท าใหผสงอายตองพบกบความโดดเดยว รสกถกทอดทงและขาดทพงทางใจ

มหาวท

ยาลยราชภฏธนบร

17

(2) การเปลยนแปลงสถานภาพทางสงคม เมอเขาสวยสงอายทเกยวกบของกบการงานตลอดจนบทบาทในครอบครวยอมเปลยนแปลงไป ผสงอายทเคยเปนหวหนาครอบครวซงมหนาทในการดแลและหาเลยงครอบครว ตองกลบกลายมาเปนผพงพาอาศยเปนผรบมากกวาผใหท าใหผสงอายเสยอ านาจและบทบาทสงคมทเคยม มความรสกวาตนเองหมดความส าคญ ปจจยเหลานกอใหเกดความอบอาย และคดวาตนเองเปนตวปญหาหรอภาระของสงคม

(3) ความคบของทางสงคม การปลดเกษยณ และการทบตรหลานหรอสงคมตางหวงดทจะใหผสงอายหยดรบผดชอบในภารกจตางๆ ทเคยปฏบต ท าใหมผลกระทบตอจตใจของผสงอายอยางมาก มความรสกนอยใจและเสยใจ ทงนเพราะการเปนผสงอายมไดหมายความวาเปนผขาดสมรรถภาพการท างาน แตมความมอายกลบท าใหคนเรารสกตองการยอมรบมากขน

(4) การลดความสมพนธกบชมชน บทบาทของผสงอายในชมชนจะเปลยนไป หนาทรบผดชอบและงานทตองใชความคดฉบไวจะลดลง การยอมรบพจารณามอบหมายงานชมชนจะนอยลง ท าใหผสงอายขาดความเชอมนทจะเขากลมไมกลาแสดงออก ความสมพนธกบชมชนทคนเคยลง ตองเปลยนไปสสภาพสงคมกลมใหมท าใหผสงอายทเคยมบทบาทในชมชนมากอนเกดความเครยดสง 5. ปญหาของผสงอาย จากคมอการสงเสรมสขภาพผสงอาย ส านกงานคณะกรรมการสาธารณสขมลฐาน (2531, หนา 1-3, 87-90; จรสวรรณ และพชร ตนศร, 2533, หนา 8-12) ไดสรปปญหาของผสงอายไวดงน 5.1 ความเจบปวย ผสงอายไทยสวนใหญพบวามปญหาทางสขภาพกายและสขภาพจต เพราะการมความเสอมทางดานรางกายจะสงผลถงจตใจ จากการศกษาของ นศา ชโต (อางใน บรรล ศรพานช, 2525, หนา 13) สถาบนวจยสงคมจฬาลงกรณมหาลยไดศกษาพบวารอยละ 66.4 ของผสงอายไทยมปญหาทางสขภาพ ผสงอายหญงจะมปญหาสขภาพมากกวาผสงอายชาย การเจบปวยของ ผสงอายสวนใหญเกดจากการปฏบตตนไมถกสขลกษณะ ขาดการดแลสขภาพของตนเอง นภาพร ชโยวรรณและมาลน วงศสทธ ไดศกษาเมอป 2529 พบวาการเจบปวยสวนใหญของผสงอาย เปนเรองเกยวกบระบบกลามเนอ ขอ และกระดก ระบบยอยอาหาร ระบบหายใจ ระบบไหลเวยนโลหต ระบบประสาท และอวยวะสมผส โรคเกยวกบตอมภายในโภชนาการและเมตาบอลซม (นภาพร ชโยวรรณ และมาลน วงศสทธ, 2532, หนา 27) สวนใหญปญหาสขภาพจตนนผสงอายหญงมปญหามากกวาผสงอายชายเพราะผสงอายหญงสวนใหญเปนหมาย ขาดคคด การเปลยนแปลงทางดานรางกายและการเปลยนบทบาทสงคม การสญเสยอ านาจ การสญเสยบทบาททางสงคม การ

มหาวท

ยาลยราชภฏธนบร

18

ตายจากไปของสามหรอภรรยา ท าใหผสงอายรสกวาตนเองไรคา โดดเดยวซมเศรา น าไปสปญหาทางอารมณและมพฤตกรรมทผดปกตไดงาย โดยเฉพาะผสงอายทตองอาศยผอนและผสงอายทถกทอดทงใหอยตามล าพงในครอบครวกบเดกๆจะมปญหาทางดานจตใจมาก

5.2 การศกษา ผสงอายไทยมอตราการรหนงสอต ากวาประชากรกลมอนมากโดยเฉพาะผสงอายหญงจะต ากวาผสงอายชาย การขาดการศกษา อานหนงสอไมออก เขยนหนงสอไมได ท าใหขาดความรพนฐานทจะพฒนาความรดานการปองกนโรค ละเลยการรกษาสขภาพอนามยของตนเองตงแตวยเดกและวยผใหญจนเขาสวยสงอาย เปนปญหาตอเนองระยะยาวตลอดมา จงท าใหผสงอายทมการศกษาต าจะมปญหาดานสขภาพมาก 5.3 ดานเศรษฐกจ ผสงอายสวนใหญจะมปญหาทางดานเศรษฐกจ มกมอาชพทางเกษตรกรรม หรองานรบจางทรายไดไมแนนอน รายไดต า ขาดหลกประกนหลงจากหยดงานทเคยท าเนองจากความสงอายและสงคมปจจบนใหโอกาสผสงอายท างานนอยลง เพราะสงคมพยายามจดการท างานแบบมประสทธภาพ โดยงานจะไดรบการเลอกเฟนใหท างานในระยะเวลาทเขาสามารถท าไดมากทสดเทานนและมแนวโนมทจะใหออกเมอถงเวลาอนสมควร จงเปนสาเหตใหผสงอายไมมงานท า ท าใหขาดความมนคงทางเศรษฐกจ ความวตกกงวลสง ซงเกยวโยงไปถงสขภาพรางกายดวยผสงอายทวตกกงวลสงอยเสมอสขภาพจะเสอมโทรม เจบปวยไดงาย ท าใหหมดเปลอง เงนทองในการรกษาพยาบาล เปนวงจรกระทบซงกนอยางไมรจบ โดยเฉพาะผสงอายทมรายไดนอย 5.4 ดานสงคมและวฒนธรรม เนองจากสภาพสงคมและวฒนธรรมเปลยนไป มการพฒนาความเปนเมองมากขนมการพฒนาทางดานเศรษฐกจและสงคม มการใชเทคโนโลยและเครองทนแรงการผลต ท าใหบตรหลานเรมมเจตคตตอผสงอายเปลยนไป มองคาผสงอายต าลง ไมตองพงพาเรองการถายทอดความร อาชพ และประสบการณจากผสงอาย เหนคณประโยชนของผสงอายเพอเปนผเฝาบานความเคารพยกยองใหเกยรตเรมลดลง มองผสงอายวาเปนผหมดความสามารถ ผสงอายกจะมปฏกรยาคอ เลกเกยวของกบสงคม มปญญา มบารม ยงสามารถท าประโยชนใหสงคมได และชวยสงเสรมบทบาททผสงอายจะท าได กจะกระตนใหผสงอายมการพฒนาตนเอง รวมท าประโยชนตอสงคมเทาทศกยภาพของตนจะท าได การแพรกระจายของสงคมตะวนตกมายงสงคมไทย กเปนสาเหตหนงทท าใหผสงอายประสบกบปญหากบลกหลาน มความขดแยงกนระหวางคานยมและพฤตกรรมตาง ๆ ของวยรนปจจบนกอใหเกดปญหาระหวางวย ขาดสมพนธภาพกบสมาชกในครอบครว มความรสกคลายตวเองเปนสวนเกน เกดความทอแทเบอหนาย

มหาวท

ยาลยราชภฏธนบร

19

จะเหนไดวาการเปลยนแปลงใน ผสงเปนปจจยทส าคญตอคณภาพชวตของผสงอาย ตงแตการเปลยนแปลงทางดานรางกายสงผลท าใหโรคภยไขเจบตามมา การททราบการเปลยนแปลงทางดานรางกายของผสงอายมสาเหตมาจากความเสอมสภาพหรอการท างานผดปกตของอวยวะในรางกาย การเตรยมความพรอมใหกบกลมผสงอาย จงมความส าคญเปนอยางย งเพอทจะแกไขขอบกพรองหรอเสรมสรางการท างานของรางกายใหท าหนาทอยางเหมาะสมและยนยาวตอไป การเปลยนแปลงทางรางกายจะสงผลถงสภาพจตใจและอารมณของผสงอาย นอกจากนนวยสงอาย ยงตองพบกบการสญเสย อนไดแกบคคลอนเปนทรก หรอการไมสามารถตอบสนองความตองการทางเพศ ปญหาเหลานผเกยวของมความเขาใจ สามารถเตรยมความพรอมตอสถานการณทจะเกดขน ยอมสามารถลดความรนแรงลงได การเปลยนแปลงทส าคญอกดานหนงคอการเปลยนแปลงทางสงคม วถชวตของสงคมไทยเปลยนไป ผสงอายเคยเปนบคคลทส าคญบตรหลานเคยใหความเคารพนบถอ แตพอสงคมเปลยนไป ผสงอายถกลดบทบาททเคยม ตองเปลยนบทบาทจากผน าเปนผอาศยงานทเคยถกจ ากดไวเฉพาะคนอกกลมหนง การเปลยนแปลงดงกลาวนถาผท เกยวของเขาใจ เตรยมการแกไขปญหาไวลวงหนา จะสามารถดแลและสนบสนนใหผสงอายแสดงบทบาททเหมาะสม แสดงตนเองวามคณคาสามารถด ารงชวตไดอยางมคณคาจะเปนไปสการพฒนาคณภาพชวตทดตอไป ส าหรบปญหาของผสงอายทพอสรปได จากการศกษาทเกยวของ จะพบวาเรองการเจบปวยเปนปญหาส าคญและพบไดมากส าหรบผสงอาย โดยมสาเหตมาจากความเสอมของรางกาย การไมรหนงสอท าใหผสงอายขาดการรบรขอมลขาวสารทมประโยชน ขาดความมนคงทางเศรษฐกจ เกดความวตกกงวล ท าใหรางการเสอมโทรม สนเปลองเงนในการรกษาทเปนวงจรทเกดขนและยงคงด าเนนตอไป เชนเดยวกบปญหาทางสงคมและวฒนธรรมทเปลยนไปมองผสงอายวาเปนผทไรสมรรถภาพในการท างาน ดงนนถาสงคมเขาใจชวยสงเสรมบทบาททผสงอายยงพอท าไดจะชวยพฒนาศกยภาพของผสงอายท าใหเปนผทมคณประโยชน สงเสรมถงสขภาพจตทดและมการพฒนาคณภาพชวตตอไป

แนวคดเชงทฤษฎทางสงคมวทยาเกยวกบผสงอาย การศกษาเรองผสงอายมแนวคดเชงทฤษฎทส าคญไดแก 1. ทฤษฎบทบาท (role theory)

การปรบตวของบคคลเมอเขาสวยสงอาย กลาวคอเมอคนเขาสวยสงอาย เขาจะตองปรบตวกบสภาพชวตหลายสงหลายอยาง ซงไมเหมอนบทบาทเดมทเคยมมากอน เชน การละทง

มหาวท

ยาลยราชภฏธนบร

20

บทบาททางสงคม ความสมพนธทางสงคมทเคยปฏบตในวยผใหญ มายอมรบบทบาททางสงคม ความสมพนธทางสงคมในรปแบบของผสงอาย (Phillips, 1991 อางในบษยมาส สนธประมา, หนา 21)

Cottrell ไดเสนอแนวความคดบทบาทของผสงอาย (Age role) ในสงคมอเมรกนวาม การปรบตวจากวยผสงอาย 9 ประการ ของ Wolinsky (อางถงในบษมาส สนธประมา,

หนา 21) ไดแก (1) การตองออกจากงานหรอความเปนหวหนาครอบครว (2) การตองออกจากบทบาทของผน าในชมชนและองคกรตาง ๆ (3) การละเวนจากความสมพนธคสมรสเนองจากการตายของฝายใดฝายหนง (4) การตองพงพงผอนในเรองทอยอาศย (5) ลดความสนใจในการวางแผนเพอใหบรรลเปาหมาย (6) มการพงพาและขอรบความชวยเหลอจากผอนเพมขน (7) อยภายใตการดแลของลกหลาน (8) มการรวมสมาคมของผสงอาย (9) มการวางแผนในชวตประจ าวนตอวน

โดยเนอหาของทฤษฎบทบาทจะสรปวาเมอคน ๆ หนงแกตวลง คน ๆ นนกจะสวมบทบาททางสงคมใหม ซงไปดวยกนกบวงจรชวตใหม ทคน ๆ นนกาวเขาไป เมอคน ๆ หนงกาวเขาสวยสงอาย บทบาทความเปนผใหญกหายไป แลวกจะสวมบทบาทของผสงอายแทน

แนวคดเชงทฤษฎบทบาทผสงอายคอนขางจะเปนอดมคต และใชอธบายไดกบสงคมตะวนตก แตทฤษฎนจะท าใหผศกษาเขาใจวา เหตใดผสงอายบางคนจงมปญหาในการปรบตวเมอเขาสวยสงอายและจะท าใหผสงอายไดมโอกาสปรบตว และแสดงบทบาทของตนเองไดอยางเหมาะสม นอกจากนสงคมยงเขามามสวนชวยในการก าหนดบทบาท โดยใหผสงอายมโอกาสไดบทบาททางสงคมคนมา เชน ในรปของอาสาสมคร กลมเพอน การท างานบางสวน หรอสงเสรมในรปของบทบาท ปยา ตายาย เพอใหครอบครวเหนความส าคญของผสงอาย (สรกล เจนอบรม,2534 หนา 33)

2. ทฤษฎแหงกจกรรม (activity theory ) ทฤษฎนพยายามทจะอธบายวาบคคลมพฤตกรรมตอบสนองตอความสงอายและทฤษฎนยงถอวาเปนแนวคดหลกในการมองผสงอาย

มหาวท

ยาลยราชภฏธนบร

21

Decker (1980:130-133) นกทฤษฎกจกรรม อธบายวา ทฤษฎกจกรรมเปนทฤษฎทเกาแกทสด และเปนทฤษฎทางสงคม ทมการพดถงอยางกวางขวาง โดยแนวคดทฤษฎตงอยบนพนฐาน 3 ประการ คอ (1) การมสวนรวมกจกรรมตาง ๆ ของผสงอายเนองจากผสงอายมความสามารถควบคมพฤตกรรมของตน และสามารถสรางสถานการณใหมขนมาเปนเครองทดแทนสงทเสยไป เชน การสญเสยบคคลทรก การมชวตอยางโดดเดยว ผสงอายกจะพยายามหากจกรรมอน ๆ มากระท าเพอชดเชยสงทขาดไปเหลาน (2) การมสวนรวมในกจกรรมตาง ๆ ของผสงอาย เนองจากความตองการทางดานจตใจ และดานการยอมรบทางสงคมทมอยในตวมนษยตลอดมา ดงนนเมอผสงอายขาดความตองการดานใดดานหนง กจะหาสงอนมาทดแทน (3) การมสวนรวมในกจกรรมตางๆ ของผสงอาย เนองจากเชอวา กจกรรมตาง ๆ สามารถน ามาชดเชยภาระหนาทการงานทตองหมดความรบผดชอบลงไปการหมดสภาวะทตองเลยงดบตรหลานและอน ๆ เหตนการทผสงอายไดรวมกจกรรมตางๆ พบปะกบบคคลอนๆ จะท าใหสถานะทางสงคมประสบความส าเรจ และไดรบการยอมรบจากบคคลอน ๆ จะท าใหผสงอายมความรสกวาตวเองมคณคาในสงคมนนๆ Barrow and Smith (1979, หนา53–55) ไดกลาวถงนกทฤษฎกจกรรมหลายทานทใหรายละเอยดผสงอายทสอดคลองเกยวกบแนวคดกจกรรมดงน Rose (1965, quoted in McClellan, 1982:723) ไดใหเหตผล การมารวมกลมเพอม ปฏสมพนธ ทางสงคมระหวางกนในกลมผสงอายน าไปสพฒนาสความรสกนกคดในกลมผสงอายและการเปลยนแปลงในบรรทดฐาน (norms) คานยม (values) และทศนะเกยวกบตนเอง (self-conception) ของผสงอายไปในทางทดขน Decker (1980:133) กลาวสนบสนนวากจกรรมทางสงคมเปนแกนแทของชวตและจ าเปนส าหรบทกวย กจกรรมจงเปนสงส าคญส าหรบผสงอาย ทงนเนองจากการมบทบาททดทางสงคม (social well-begin) ของผสงอายขนอยกบความคลองแคลวทยงคงอย ทศนะเกยวกบตนเอง (self-conception) จะดจะถกตองเพยงใดเปนผลมาจากการสงสรรคและการมสวนรวมในกจกรรมทางสงคม ทฤษฎกจกรรมยนยนวาผสงอายทสามารถด ารงกจกรรมทางสงคมไวได จะเปนผทมความพงพอใจในชวตสง จากการศกษาขางตน สรปไดวาทฤษฎกจกรรมเปนทฤษฎทเชอวา ผสงอายจะมชวตทเปนสข ไดนน ควรมบทบาทหรอกจกรรมทางสงคมอยางเหมาะสม เชน การมงานอดเรกท า หรอการเปนสมาชกกลมกจกรรมตางๆ ซงขนอยกบปจจยสวนบคคล เชน เพศ สถานภาพสมรส อาย ระดบการศกษา สถานภาพทางเศรษฐกจ ภาวะสขภาพ รวมทงทศนะเกยวกบตนเองดวย

มหาวท

ยาลยราชภฏธนบร

22

3. ทฤษฎแหงความตอเนอง ( continuity theory) ทฤษฎน (Archly) มองวาผสงอายตองมบทบาทตอเนอง ซงสรางสมมาตงแตวยผใหญ

และวยกลางคน ทท าใหบคคลปรบทศนคต และคานยมตางๆเพอใหเขากบบรรทดฐานของสงคม ผสงอายทมความตระหนก หรอเตรยมตวกอนการเกษยณจะแตกตางจากผสงอายทมไดมความตระหนก หรอเตรยมตวทจะเกษยณโดยสรปแลวการปรบตวในวยสงอายนนจะประสบความส าเรจหรอไม จงขนอยกบการด าเนนชวตทผานมา และยงคงไวซงบคลกภาพ ความพงพอใจในชวตของตนเองทผานมาไดดเพยงใด บคคลทวไปมกจะเตรยมแนวทางทตนเองคดวาประสบความพงพอใจในชวตของการเปนผสงอายมากกวาทจะพยายามปรบตนใหเปนไปตามสงคม

4. ทฤษฎความทนสมย (monetization theory) ทฤษฎนสนใจทจะอธบายการเปลยนแปลงทางสงคมวฒนธรรม อนเกดจากการเตบโตของอตสาหกรรมและเทคโนโลย สงเหลานเพมปรมาณสงขน แตสวนทางกบคณภาพชวตของประชาชนสงอาย เพราะมสวนกระทบกระเทอนสถานภาพ บทบาท ความสมพนธทางสงคม ดงเดมไปสความสมพนธทางสงคมในสงคมเมองแบบอตสาหกรรมสมยใหม ทท าใหผสงอายซงเคยมสถานภาพบทบาททางสงคมสง ตองเปลยนแปลงไปสการมสถานภาพและบทบาททางสงคมทลดถอยลง คอลคล เสนอวาปรากฏการณของผสงอายในสงคมทมวฒนธรรมตางกน จะมความเหมอนกนบางประการทเรยกวาลกษณะทวไป (universals) และความตางกนทเรยกวาลกษณะแปรผน (variation) มลกษณะทวไปและลกษณะความแตกตางทผนแปรมดงน (Schwartz. 1984 อางในบษยมาส สนธประมา, หนา 24) Aging and Modernization: Universals and Variation in Pattern of Behavior across Cuttures ปรากฏการณทมลกษณะทว ๆ ไป (universals)

(1) ผสงอายเปนประชากรกลมนอยในประชากรทงหมด (2) ผสงอายจะเปนผหญงมากกวาชาย (3) ผสงอายสวนใหญจะเปนหมาย (4) ในทกสงคม คนบางกลมถกจดแยกไวแลววาเปนผสงอาย และไดรบการ

ปฏบตทแตกตางกนออกไป (5) มแนวโนมทปรากฏอยทวไป วาผสงอายจะมบทบาทในงานเกยวกบการนง

โตะเปนทปรกษา ควบคมดแลกจกรรมตาง ๆ มากกวางานทใชก าลง และขณะเดยวกนจะมความเกยวของในการรกษาสถานภาพกลมมากกวาการผลตในเชงเศรษฐกจ

มหาวท

ยาลยราชภฏธนบร

23

(6) ในทกสงคมจะมจารตก าหนดความรบผดชอบรวมกน ระหวางผสงอายกบบตรหลานทเปนผใหญ

(7) ผสงอายบางคนยงคงมบทบาทในฐานะทางการเมอง กระบวนการยตธรรมและกจการพลเรอน

(8) ทกสงคมมคานยมใหความส าคญกบชวต และการยดชวตใหยาวไปแมกระทงอยในวยชรา

ปรากฏการณซงแปรผนระหวางสงคม (variations) (1) ในสวนทเกยวกบความสงอาย และความทนสมยนน ในสงคมดงเดมบคคล

ไดรบการจดวาเปนผสงอายเมอยงมอายนอยกวาในสงคมสมยใหม (2) การเปนผสงอายในสงคมสมยใหมถกก าหนดโดยอายเปนประการส าคญ แต

ในสงคมดงเดมและสงคมแบบอน ๆ ถกก าหนดโดย ปจจยส าคญอน เชน การเปน ปยา ตายาย เปนตน

(3) การมชวตยนยาวมความสมพนธโดยตรง และอยางมนยส าคญกบระดบของภาวะทนสมย

(4) สงคมทนสมย จะมสดสวนของประชากรสงอายมากกวาสงคมแบบอนๆ (5) สงคมสมยใหมมสดสวนประชากรสตร โดยเฉพาะอยางยงสตรหมายสงกวา

สงคมแบบอน (6) สงคมทนสมยมสดสวนของประชากรผเปน ปยา ตายาย หรอ ทวด มากกวา

สงคมแบบอน (7) ผสงอายมสถานภาพสงในสงคมดงเดม แตมสถานภาพต ากวาและไมชดเจน

ในสงคมสมยใหม (8) ในสงคมดงเดม ผสงอายจะด ารงต าแหนงส าคญทางการเมองและเศรษฐกจ

แตในสงคมสมยใหม ผสงอายสวนนอยทไดต าแหนงดงกลาว (9) ในสงคมทใหการเคารพนบถอหรอบชาบรรพบรษ ผสงอายจะมสถานภาพสง (10) เมอมประชากรสงอายเปนสดสวนนอยของประชากร ผสงอายจะมสถานภาพ

สงและสถานภาพจะลดต าลง เมอจ านวนและสดสวนเพมขน (11) เมอสงคมมอตราการเปลยนแปลงสง สถานภาพทางสงคมของผสงอายจะลด

ถอยลงในอตราสงดวยเชนกน (12) ความมเสถยรภาพในทอยอาศยท าใหผสงอายมสถานภาพสง แตการไมม

เสถยรภาพในทอยอาศย หรอการยายถนมกจะท าใหสถานภาพลดต าลง

มหาวท

ยาลยราชภฏธนบร

24

(13) ในสงคมเกษตรกรรมผสงอายมสถานภาพสงกวาในสงคมเมอง (14) ในสงคมทไมรหนงสอ (preliterate societies) ผสงอายมกมสถานภาพสง แต

เมอระดบการรหนงสอในสงคมทวสงขน สถานภาพของผสงอายจะมแนวโนมลดต าลง (15) ในสงคมซงผสงอายสามารถท าหนาทตาง ๆ ทเปนประโยชนและมคณคาตอ

สงคมผสงอายอายมกจะมสถานภาพสง แตอยางไรกดขอสรปดงกลาวขนอยกบระบบคานยมของสงคมและกจกรรมของผสงอายดวย

(16) การเกษยณอายการท างานเปนปรากฏการณสมยใหมและสวนใหญพบในสงคมสมยใหม ซงมภาวะการผลตสง

(17) ผสงอายมสถานภาพสงในสงคมซงมครอบครวแบบขยาย (extended family) และมแนวโนมทจะมสถานภาพต าลงในสงคมซงมครอบครวเดยว (neolocal marriage)

(18) เมอสงคมทนสมยขน ความรบผดชอบในการบรการดานความมนคงทางเศรษฐกจแกผสงอายทมความตองการพงพงบรการดงกลาว จะเปลยนแปลงจากหนาทของครอบครวมาเปนภาระของรฐ

(19) ความทนสมยของสงคมท าใหผสงอายสามารถรกษาภาวะการเปนผน าของตนไดลดนอยลง

(20) ในสงคมแบบดงเดม บทบาทของสตรหมายมกเปนบทบาทสบทอดกนมาอยางชดเจน แตเมอสงคมทนสมยขนบทบาทเชนนนจะมความชดเจนนอยลง ดงนนบทบาทของสตรหมายในสงคมสมยใหมจงมกยดหยนและไมชดเจน

(21) ระบบคานยมแบบปจเจกชนนยมตามแบบแผนของสงคมตะวนตก มกจะท าใหสถานภาพและเสถยรภาพของผสงอายลดนอยลง

(22) ในสงคมโบราณหรอสงคมเกษตรกรรม การแยกตวอยตามล าพงมใชลกษณะส าคญของผสงอาย แตเมอสงคมมระดบการเปนสงคมทนสมยสงขน การแยกตวอยตามล าพงของผสงอายมกจะปรากฏสงขน

จากการศกษาของ Cowgill และ Holmes พบวามกระบวนการพนฐาน 4 ประการซงท าใหเกดการท าใหทนสมยเขามาเกยวของ ไดแก เทคโนโลยดานสขภาพ เทคโนโลยดานเศรษฐกจ ความเปนเมอง (urbanization) และการศกษาแผนใหม กระบวนการเหลานท าใหสถานภาพทางสงคมของผสงอายต าลง ทฤษฎความทนสมยไดกลาวถงการสญเสยสถานภาพทางสงคมของผส งอาย ในสงคมทเปลยนผานจากการเกษตรไปสความเปนอตสาหกรรม ในสงคมเกษตรกรรม ผสงอายจะเปนผควบคมทางเศรษฐกจและสงคม เชน ทดน และเปนศนยกลางของในดานครอบครวในดานศาสนา

มหาวท

ยาลยราชภฏธนบร

25

แตในสงคมอตสาหกรรมหรอคนเมอง การควบคมทรพยากรทางเศรษฐกจซงไดแกทน กระจายมากขน การแขงขนในระบบเศรษฐกจแบบเมองเนนทประสทธผลในการผลต การประเมนมาตรฐานในการผลตมกจะใชเกณฑของวยแรงงาน ซงมกจะเปนคนหนมสาวมากกวาผสงอายทงๆ ทผสงอายเคยผานประสบการณ และมความรสะสมมาโดยตลอดชวต กลบมความส าคญและมคณคาลดลงในสงคมเมองแบบอตสาหกรรม เพราะวาผสงอายมความสามารถในเชงเศรษฐกจนอยกวาคนหนมสาว สรปวาแนวคดเชงทฤษฎเกยวกบการศกษาผสงอายนน มหลายทฤษฎโดยมากมจดเรมตนและพฒนาการมาจากสงคมตะวนตก ซงมจดเดนและจดบกพรอง แนวคดหรอทฤษฎเหลานมความส าคญตอการก าหนดกรอบแนวคดในการศกษา อาจน ามาประยกตใชในการศกษาวเคราะหสงคมไทยได เชน การน าเอาทฤษฎบทบาทมาเปรยบเทยบความแตกตางในกลมผสงอาย 2 กลมคอ กลมผสงอายสวนใหญมบทบาทหนาทในการเปนผน าครอบครวและมบทบาทการเปนผน าสงในสงคมเกษตรกรรม มอ านาจในการตดสนใจและสงการ เมอสงอายขนกยงคงแสดงบทบาทไดคอนขางชดเจน ตางไปจากกลมผสงอายทตองหมดภาระหนาทจากการท างานประจ าโดยการเกษยณอายและไมมโอกาสไดแสดงบทบาทผน าอกตอไปจงท าใหเกดความผดหวง ทอถอยเหมอนตนเองไรคา เมอสงคมใหโอกาสคนกลมนเขามามบทบาทในการเปนผน า บคคลเหลานจะยงคงแสดงบทบาทของตนเองไดด และเขารวมกจกรรมตางๆ ไดมาก เพราะจะเปนการทดแทนบทบาทหนาทเดมทตองสญเสยไป จะพบวาใหความส าคญกบการเขารวมกจกรรมของบคคลโดยไมจ ากดวย แตกจกรรมจะตางกนออกไป ส าหรบกลมตวอยางทใชในการศกษาครงนยงคงมกจกรรมรวมกนในหลายกจกรรม เชน การรวมกนปฏบตภารกจทางศาสนา ภารกจของชมรมผสงอาย และภารกจของการเปนบคคลทบตรหลานใหความเคารพนบถอ ตงแตเปนพอแมจนตอเนองมาถงบทบาทของ ปยา ตายาย ถงแมสงคมสมยใหมจะท าใหผสงอายมสถานภาพและบทบาททางสงคมลดถอยลงไป แตความเปนสงคมไทย ยงมไดเลวรายไปเสยทงหมด ซงสอดคลองกบการศกษาของ เกรกศกด บญญานพงศ, สรย บญญานพงศ และสมศกด ฉนทะ (2533, บทคดยอ) พบวาบทบาทของผสงอายไทยในครอบครวยงไมลดต าลงอยางทวตกโดยทวไป แตผสงอายสวนใหญยงคงไดรบการยอมรบจากสมาชกในครอบครวโดยยงอยในฐานะหวหนาครอบครว

การสนบสนนทางสงคม 1. แนวความคดเกยวกบการสนบสนนทางสงคม การสนบสนนทางสงคม เปนตวแปรทางจตสงคมทมผลตอภาวะสขภาพและความผาสกของมนษยซงไดรบความสนใจจากนกวจยเปนอยางมาก มผทศกษาไดเสนอแนวคดเกยวกบการ

มหาวท

ยาลยราชภฏธนบร

26

สนบสนนไวมากมาย ซงสวนใหญจะศกษาโดยใชแนวคดทฤษฎทเกยวของ 2 กลมคอ Callaghan & Morrissey (1993, pp. 203-210)

1.1 ทฤษฎตวกนชน (The buffer theory) กลาววาการสนบสนนทางสงคมเปน องคประกอบทส าคญในการปกปองและรกษาภาวะ การเจบปวยเปนตวแทนทท า

หนาทเหมอนตวกนชนรองรบสถานการณเครยดทมผลตอสภาวะสขภาพของบคคล และเปนแหลงประโยชนในการตานทานความเครยด ในกลมนยงมการใหความหมายของการสนบสนนทางสงคม ซงมแนวคดทคลายคลงกนและแตกตาง กนไป เชน

Cobb (1976, pp. 300-314) กลาววาการสนบสนนทางสงคมเปนการทบคคลไดรบขอทท าใหบคคลเชอวา มบคคลใหความรก การดแลเอาใจใส ไดรบการยกยองทด รวมทงความรสกวาตนเองเปนสวนหนงของเครอขายทางสงคมทมการตดตอ และผกพนซงกนและกน

Tolsdorf (อางถงในชมนาด วรรณพรศร, 2535, หนา 21) ใหความหมายของการสนบสนนทางสงคมวาเปนพฤตกรรมทแสดงออกถงความชวยเหลอบคคล ในลกษณะหรอรปแบบตาง ๆ เพอใหประสบผลส าเรจตามเปาหมายหรอการแกไขสถานการณตาง ๆ

1.2 ทฤษฎแหงความผกพน รกใคร (The attachment theory) กลาววาการสนบสนนปฎสมพนธระหวางบคคลทางสงคมเปนสงทแสดงถงความผกพนรกใครของตน โดยความผกพนรกใครทมนคงปลอดภยทสรางขนในวยเดก คอพนฐานของความสามารถของบคคลทสรางสมพนภาพของการสนบสนนทางสงคมในวยผใหญ (Bowlby, 1971, 1993, pp. 203-210) ในกลมนยงมแนวคดทคลายคลงกนและแตกตางกนไปดงเชน

House (1981, pp. 13-23) ใหความหมายวา การสนบสนนทางสงคมเปนปฏสมพนระหวางบคคล ประกอบดวย การสนบสนนทางอารมณ ทเกดขนจากความใกลชดผกพนการใหการดแลและการใหความเชอถอไววางใจ การสนบสนนทางความคดการตดสนใจซงเกดจากการยอมรบนบถอและการเหนความมคณคา การใหความชวยเหลอดานตาง ๆ ไดแก ค าแนะน าดานขอมล วตถสงของ หรอบรการตาง ๆ ตลอดจนการใหขอมลยอนกลบ และขอมลเพอการเรยนรและการประเมนตนเอง

Kahn (1979, pp. 71-91) ใหความหมายวา การสนบสนนทางสงคมเปนปฏสมพนธอยางมจดมงหมาย ระหวางบคคลหนงไปยงอกบคคลหนง ซงเปนผลท าใหเกดความรสกทดตอกนและกน มการยอมรบนบถอ มการชวยเหลอทางดานวตถซงกนและกน ยอมรบในพฤตกรรมซงกนละกน ซงอาจเกดขนทงหมด หรอเพยงอยางใดอยางหนง

Pender (1987, pp. 393-396) ใหความหมายวา การสนบสนนทางสงคมหมายถงการทบคคลรจกถงการเปนเจาของ การไดรบการยอมรบ ไดรบความรก ความรสกมคณคาในตนเอง

มหาวท

ยาลยราชภฏธนบร

27

การเปนทตองการของบคคลอน ๆ และบคคลจะไดรบการสนบสนนนโดยกลมคน ผซงอยในระบบของสงคมนนเองเปนผใหการสนบสนนดานจตอารมณ ดานวสดอปกรณ ขาวสาร ค าแนะน าตาง ๆ จะใหบคคลนนสามารถอยในสงคมนนไดอยางเหมาะสม

บญเยยม ตระกลวงษ ( 2528, หนา 171) กลาววา การสนบสนนทางสงคมหมายถง สงทผรบการสนบสนนไดรบการชวยเหลอดานขอมลขาวสาร วสดสงของ หรอการสนบสนนทางดานจตใจจากผใหการสนบสนน ซงอาจเปนบคคลหรอกลม แลวมเหตผลทท าใหผรบน าไปปฏบตในทศทางทผรบตองการ ซงจะสงผลใหเกดสขภาพอนามยทด

จะเหนไดวาการสนบสนนทางสงคมเกยวของกบการมปฏสมพนธหรอมสมพนภาพทดตอผอน อนน ามาซงความรสกพงพอใจและ/หรอ การทบคคลไดรบขอมลหรอการชวยเหลอ ซงเปนแหลงประโยชนในการเผชญความเครยด ทชวยใหด ารงรกษาไวซงสขภาพทด และความผาสกทางดานจตใจ การทบทวนวรรณกรรมพบวา ประเดนทนกวชาการมความเหนสอดคลองกนคอ การสนบสนนทางสงคมเปนการมปฏสมพนธหรอมสมพนธภาพทดกบผอน ในสวนของการศกษาครงนเหนวาการสนบสนนทางสงคมมจดมงหมายเพอใหชวยเหลอทงทางดานสงของทจ าเปนในการด าเนนชวต ไดแกปจจย 4 มสงอ านวยความสะดวกพอสมควรในการชวยใหชวตมความสข ไดรบก าลงใจทเสรมสรางพลงความนกคดจตใจ ใหคดหรอกระท าในสงทดงาม ซงจะสงผลใหชวตมความสขได

2. แหลงทมาของการสนบสนนทางสงคม จากการศกษาการสนบสนนทางสงคมพบวา มผแบงแหลงทมาของการสนบสนนทาง

สงคมไวหลายประเภทมดงน Caplan (1974, pp. 46-48) แบงกลมบคคลซงเปนแหลงทมาของการสนบสนนทาง

สงคมตามลกษณะของการจดกลมไว 3 กลม คอ (1) กลมมความผกพนกนตามธรรมชาต ( spontaneous or natural support system)

ประกอบดวยบคคล 2 ประเภท คอ ประเภทหนงเปนประเภททอยในครอบครวสายตรง (kin) ไดแก คสมรสและครอบครวเชน พอแมและ ญาตพนอง อกประเภทหนงไดแก ครอบครวใกลชด (kith) เชน เพอนฝง เพอนบาน คนรจกคนเคย และเพอนทท างาน

(2) องคกรทใหการสนบสนนซงไมใชกลมวชาชพทางสขภาพ (organized support directed by caregiving professional) หมายถงกลมบคคลทรวมตวกนเปนหนวย เปนชมรมอยางเปนรปแบบโดยอาจเปนกลมทเกดขนจากการรวมตวกนเองของคนในชมชนโดยมวตถประสงครวมกน หรอเปนกลมทเกดขนโดยมองคกรของรฐเปนผใหการสนบสนน เชน ชมรมผสงอาย สมาคมฌาปนกจ องคกรทางศาสนา และหนวยงานทงไปของรฐ

มหาวท

ยาลยราชภฏธนบร

28

(3) กลมบคคลทางวชาชพทางสขภาพ (professional health care workers) หมายถงบคคลทอยในวชาชพทมหนาทเกยวของกบการสงเสรม ปกปอง รกษา และฟนฟสภาพ ของประชาชน ไดแก บคคลทางการแพทยและสาธารณสข

Dobrof (1992) แบงแหลงของการสนบสนนทางสงคม ตามรปแบบของความสมพนธออกเปน 2 รปแบบ คอ

(1) การสนบสนนเปนแบบทางการ (formal support) โดยการสนบสนนจะมาจากองคกร หนวยงาน หรอสถาบนทใหการชวยเหลอแกบคคลทงของรฐบาลและเอกชน

(2) การสนบสนนแบบไมเปนทางการ (informal support) เปนการสนบสนนทเกดจากการผกพนเกยวของ ความรกใครระหวางบคคล ซงไมเปนระบบ และไมตองใชเงนเปนการแลกเปลยน เชนการสนบสนนสมาชกในครอบครว เพอนบาน และมตรสหาย

Phillips (1991, pp. 535-544) แบงแหลงการสนบสนนทางสงคมตามความเกยวของสมพนธกนในลกษณะเปน 3 ระบบ ดงน

(1) การสนบสนนทางสงคมทเกดขนภายใตระบบหรอระบบยอย (subsystem) เปนความสมพนธระหวางบคคลกบบคคลอน เปนการสนบสนนทางสงคมระดบเลกทสด ทเกยวของกบความสมพนธ หรอการพงพาระหวางบคคลกบสงทมความหมายในชวต ซงอาจเปนบคคล เชน สตวเลยง สงของ

(2) การสนบสนนทางสงคมระดบระบบ (System) เปนความสมพนธ ระหวางบคคลกบกลมบคคลทอยในสงคมเดยวกน หรอระหวางบคคลกบองคกรตาง ๆ ท เกยวของกบความสมพนธหรอการพงพาระหวางบคคลกบองคกรทงกลมเลกและกลมใหญ

(3) การสนบสนนทางสงคมระดบเหนอระบบ (duptsdystem) เปนความสมพนธระหวางบคคล กบสงคมอนทอยในชมชนเดยวกนทเกยวของกบความสมพนธหรอการพงพาระหวางบคคลกบระบบการสนบสนนทางสงคม ในบรบทของชมชนขนาดใหญ ไดแก หนวยงานการบรการทางสงคมหรอโครงการใหบรการในชมชน เปนตน

จะเหนไดวาแหลงทมาของการสนบสนนทางสงคมมหลายประเภทและมความแตกตาง กนออกไปตามแตแนวคดของผท าการศกษา แตในการศกษาครงน ผศกษาใชแหลงทมาของการสนบสนนทางสงคมผสมผสานกบแนวคดของ แคปแลน คอ การไดรบการสนบสนนจากบคคล ในครอบครวไดแกคสมรส บตรหลาน ญาตพนอง ตลอดจนเพอนบานและชมชนทอาศยอยการไดรบการสนบสนนจากกลมองคกรของคนในชมชนรวมตวกนเปนชมรมผสงอายโดยมวตถประสงคเพอสงเสรมและพฒนาคณภาพชวตของสมาชกและใหการชวยเหลอดแล และไดรบการสนบสนนจากภาครฐและเอกชนผมสวนเกยวของและสนบสนนใหกลมตวอยางมคณภาพชวตทด

มหาวท

ยาลยราชภฏธนบร

29

3. รปแบบของการสนบสนนทางสงคม รปแบบการสนบสนนทางสงคม เปนสงทแสดงถงความชวยเหลอในดานตางๆทบคคล

ตองการไดรบจากแหลงสนบสนนทางสงคม จากการทบทวนทางวรรณกรรมพบวา มลกษณะการแบงแตกตางกนไปตามแนวคดของผท าการศกษา แตยงมความคลายคลงกนในรปแบบของการสนบสนนทางสงคมทพบไดในนกวชาการหลายทาน ดงน

Caplam (1976, pp. 433-440) แบงรปแบบของการสนบสนนทางสงคมออกเปน 3 แบบ คอ (1) การสนบสนนทางดานขอมลขาวสาร (Information support) เปนการชวยเหลอโดย

การใหขอมลขาวสาร ความร การค าแนะน า ซงสามารถน าไปใชในการแกปญหาทเผชญอยได (2) การสนบสนนทางดานอารมณ (Emotional support) เปนการใหความส าคญ การให

การยกยอง การยอมรบนบถอ การใหความมนใจ ความรสกทสามารถจะพงพาและไววางใจผอนท าใหรสกวาไดรบการเอาใจใส หรอความรกความผกพน

(3) การสนบสนนทางดานการชวยเหลอทเปนรปธรรม (Tangible support) เปนการใหความชวยเหลอโดยตรงตอบคคลเชน เงน แรงงาน สงของ หรอการใหการบรการ Thoits (1982, pp. 145-159) ไดแบงชนดของการสนบสนนทางสงคมเปน 3 ชนด คอ (1) การสนบสนนดานเครองมอ (Instrumental aid) หมายถง การไดรบความชวยเหลอดานแรงงาน วสดอปกรณ สงของ เงนทอง ทจะท าใหบคคลไดรบนนสามารถด ารงบทบาทหรอหนาทรบผดชอบไดตามปกต (2) การสนบสนนดานขอมลขาวสาร (Information aid) หมายถง การไดรบขอมลขาวสาร รวมทงค าแนะน า และการปอนกลบ (3) การไดรบการสนบสนนดานอารมณและสงคม (Socio Emotional aid) หมายถงการไดรบความรก การดแลเอาใจใส การไดรบการยอมรบ เหนคณคา และรสกเปนสวนหนงของสงคม Jacobson (1986, pp. 250-263) แบงชนดของการสนบสนนทางสงคมไว 3 แบบ คอ

(1) การสนบสนนดานอารมณ (Emotional support) เปนพฤตกรรมการชวยเหลอทท าใหบคคลรสกสบายใจ และเชอวามบคคลเคารพนบถอยกยอง และใหความรกดแลเอาใจใส

(2) การสนบสนนดานสตปญญา (Cognitive support) เปนการสนบสนนดานขอมลขาวสาความร หรอค าแนะน าทชวยใหบคคลเขาใจสงตาง ๆ ทเกดขนกบตน และชวยใหสามารถปรบตวตอการเปลยนแปลงทเกดขน

(3) การสนบสนนดานสงของ (Tangible support) เปนการสนบสนนดานสงของและบรการตางๆทชวยใหบคคลสามารถแกปญหาได

มหาวท

ยาลยราชภฏธนบร

30

Kahn (1979, pp. 71-91) แบงการสนบสนนทางสงคมไว 3 แบบ คอ (1) การสนบสนนทางอารมณและความคด (Affirmation) เปนการแสดงออกทาง

อารมณ ในทางบวก หรอเปนการพงพอใจของบคคลหนง ทมตอบคคลหนง ซงแสดงออกในรปของความผกพนธ การยอมรบ ความเคารพ และความรก

(2) การสนบสนนยอมรบพฤตกรรม (Affirmation) เปนการแสดงความเหนดวย การยอมรบในการถกตองเหมาะสม ในพฤตกรรมแสดงออก และความคดเหนของบคคลอน

(3) การใหความชวยเหลอ (Aid) เปนการใหความชวยเหลอในดานสงของหรอความชวยเหลอโดยตรง ดานวตถสงของ เงนทอง ขอมลขาวสาร หรอการใหเวลาแกกนและกน

Schacfer,Coyne & Lazarus (1981, pp. 381-406) แบงรปแบบของการสนบสนนทางสงคมไว 3 แบบ คอ

(1) การสนบสนน ดานอารมณ (emotional support) ไดแก ความใกลชดสนทสนม ความผกพนธ ความอบอน ความเชอถอและไววางใจซงกนและกน ชวยใหบคคลและตนเองไดรบความรก และการดแลเอาใจใส

(2) การสนบสนนดานสงของ (tangible support) เปนการใหความชวยเหลอดานการให สงของ เงนทอง หรอการใหบรการชวยเหลอ

(3) การสนบสนนดานขอมลขาวสาร (information support) เปนการใหขอมลการแนะน าในการแกปญหา และการใหขอมลปอนกบเกยวกบพฤตกรรม หรอการกระท าของบคคล Jacobson (1986, pp. 252) ไดแบงการสนบสนนทางสงคมเปน 3 ชนด คอ (1) การสนบสนนดานอารมณ (emotional support) หมายถง พฤตกรรมทท าใหบคคลรสกสบายใจ และเชอวามบคคลเคารพนบถอ ยกยองและใหความรก ตลอดจนใหการดแลเอาใจใส และใหความรสกมนคงปลอดภย (2) การสนบสนนดานสตปญญา (cognitive support) หมายถง ขอมล ขาวสาร ความรหรอค าแนะน าทจะชวยใหบคคลเขาใจสงตางๆ ทเกดขนกบตนเอง และชวยใหสามารถปรบตวตอการเปลยนแปลงนนได (3) การสนบสนนดานสงของ (materials support) หมายถง สงของและบรการตาง ๆ ทจะชวยใหบคคลสามารถแกปญหาได

มหาวท

ยาลยราชภฏธนบร

31

ตารางเปรยบเทยบรปแบบแนวคดในการสนบสนนทางสงคม

รปแบบการสนบสนน Caplam Thoits Kahn Schacfer,Coyne & Lazarus

Jacobson

1. ดานการรบรขาวสาร

2. ดานอารมณ 3. ดานการชวยเหลออยางเปน

รปธรรม เชน เครองมอตางๆ เปนตน

4. ดานสตปญญา

จากตารางสรปไดวา รปแบบการสนบสนนทางดานสงคมมลกษณะคลายกนขนอยกบการ

แบงในสวนของความหมายดานในความสามารถในการจ าแนกออกเปนหมวดหมการแยกยอยในการสนบสนนซงผศกษาขอแยกการสนบสนนออกเปน การสนบสนนดานการรบรขาวสาร ดานอารมณ ดานการชวยเหลอกนอยางเปนรปธรรม ซงครอบคลมทกทฤษฎของนกคดทงหมด

3.4 หนาทของการสนบสนนทางสงคม Pender (1987, pp. 393-396) เสนอแนวคดและกลไกเกยวกบการสนบสนนทางดานสงคมดงน

3.4.1 การเจรญเตบโตและการท างานของระบบตางๆ ในรางกาย พฒนาสงแวดลอมเพอเปนการเพมคณคาของตนเอง ท าใหมอารมณมนคงและมความผาสกในชวต

3.4.2 ลดความเครยดของเหตการณทเกดขนในชวตเปนการด ารงไวเพอสขภาพ 3.4.3 มการปอนกลบยนยนรบรองหรอท าใหเกดความมนคง และคาดการณการ

กระท าของบคคลนน จ าเปนทตองการของสงคม 3.4.4 เปนกนชนหรอเกาะรองรบเหตการณทเปนภาวะวกฤตในชวต โดยมอทธพลตอ

เหตการณและการตอบสนองทางอารมณของบคคล ท าใหบคคลมการปรบตวไดด ซงชวยลดการเจบปวยซงจะเปนการปองกนโรค

จากแนวความคดการสนบสนนดานสงคม จงมกลไกฝกฝนการชวยเหลอใหบคคลมสขภาพดและเกดความผาสก ในผสงอายนนมความเสอมถอยทางรางกายท าใหเกดขอจ ากดในการเขารวมสงคม แตถาไดใหโอกาส และคงไวซงความตดตอในเครอขายทางสงคม จะชวยใหผสงอายสามารถเผชญกบภาวะเครยดไดอยางมประสทธภาพ และยงชวยเพมความสามารถในการดแล

มหาวท

ยาลยราชภฏธนบร

32

ตนเองได อยางไรกตามความตองการและไดรบการสนบสนนทางดานสงคมของแตละบคคล ยอมขนอยกบปจจย 2 ประการ คอ

ประการท 1 เปนความรนแรงของเหตการณทบคคลเผชญ เชน ความเจบปวย ภาวะวกฤตตาง ๆ

ประการท 2 เปนคณสมบตสวนตว ไดแก อาย เพศ ภาวะสขภาพ สงคมและวฒนธรรมแหลงประโยชน เปนปจจยพนฐานทมอทธพลตอความสามารถในการดแลตนเอง จากการศกษาและทบทวนวรรณกรรมสรปไดวา ถาผสงอายไดรบการสนบสนนทางสงคมจากครอบครวและชมชน จากชมรมผสงอาย ตลอดจนไดรบการดแลเอาใจใสจากภาครฐและเอกชน ผซงมสวนสนบสนนทงการชวยเหลอทางดานการเงน ทอยอาศย ชวยเหลอเรองการประกอบอาชพ ชวยเสรมก าลงใจ ชวยสงเสรมใหปรบปรงและแกไขตวเองไดเหมาะสม ใหขอมลขาวสารทเปนประโยชน ใหโอกาสในการมสมพนธภาพกบผอน ใหการชวยเหลอทางดานสขภาพจดสวสดการและกจกรรมตางๆ ทเหมาะสมให จะสงผลใหผสงอายมคณภาพชวตทดทงทางรางกายจต ใจ สมพนธภาพทางสงคมและเศรษฐกจ ตลอดจนอยอาศยในสภาพแวดลอมทดอยางมนคงตอไป

แนวคดและทฤษฎเกยวกบแนวทางการพฒนา 1. ความหมายของการพฒนา นกวชาการไดใหความหมายของการพฒนา ไวหลายลกษณะ ดงน สญญา สญญาววฒน (2546: 3) ไดสรปจากความคดของนกพฒนาทงหลายขางตน ไดดงน (1) การพฒนา คอการเปลยนแปลงตามแผนหรอการเปลยนแปลงทมการก าหนดทศทาง (planned or directed change) นนคอ การพฒนามไดเปนเรองธรรมชาต หากเปนความพยายามของมนษย พยายามทจะกอใหเกดการเปลยนแปลงขน โดยก าหนดทศทางหรอรายละเอยดเอาไวลวงหนาวา จะพฒนาอะไร พฒนาอยางไร ชาเรวอยางไร ใครจะเปนผพฒนาและถกพฒนา เปนตน (2) เปาหมายสดยอดของการพฒนาอยทคน คนเปนทงผถกพฒนาและผรบผลของการพฒนา มองคนเปนกลม หรออยในกลม ดงนนการพฒนาคนจงรวมถงการพฒนาดานเศรษฐกจ การเมอง และสงคม วฒนธรรม (3) เปาหมายของการพฒนาคน กลมคน หรอสงคม คอ ความอยดกนดดานตางๆ หรอสภาพสงคมทด ซงรวมถงสภาพทางเศรษฐกจและการเมองดวย

มหาวท

ยาลยราชภฏธนบร

33

กลาวโดยสรปความหมายของ การพฒนา ไดวา การพฒนาเปนการท าให เจรญ หรอเปนกระบวนการเปลยนแปลงในทางทดขน และมการพฒนาสภาพความเปนอยของชมชนใหมความเจรญรงเรอง กาวหนา และด ารงชวตอยอยางมความสข

งานวจยทเกยวของ ชาญวทย บวงราบ (2551, บทคดยอ) ไดศกษาเรอง ความตองการการไดรบสวสดการของผสงอายในต าบลเสาธงหน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ผลการศกษาพบวา ผสงอายในต าบลเสาธงหน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร มความตองการการไดรบสวสดการ ในภาพรวม และรายดานแตละดานทง 7 ดาน อยในระดบมาก ดานทผสงอายมความตองการมากทสด คอ ดานการแพทยและสาธารณสข รองลงมาคอ ดานทอยอาศย อาหาร เครองนงหม และสาธารณปโภค และดานการสงเคราะหเบยยงชพและการจดการศพตามประเพณ ผลการเปรยบเทยบความตองการพบวา ผสงอายในต าบลเสาธงหน มความตองการการไดรบสวสดการแตกตางกนเมอจ าแนกกลมตามปรมาณเงนทเหลอเกบออม โดยผสงอายทไมมเงนเหลอเกบมความตองการการได รบสวสดการมากกวาผสงอายทม เงนเหลอเกบท งในดานการแพทยและสาธารณสข ดานการศกษาและขอมลขาวสาร และดานการสงเคราะหเบยยงชพและการจดการศพตามประเพณ ณฐธยาน ระโส วรทพย มมาก และ ประพร อภชาตสกล (2554, บทคดยอ) ไดท าการวจยเรอง การศกษาประสทธผลขององคกรปกครองสวนทองถน ในการจดการเบยยงชพผ สงอาย กรณศกษา จงหวดนครสวรรค ผลการวจยพบวา ปจจยทมอทธพบตอประสทธผลการจดการเบยยงชพ ไดแก ปจจยทางดานโครงสรางขององคกรปกครองสวนทองถน สภาพแวดลอมขององคปกครองสวนทองถน การปฏบตงานของเจาหนาทและนโยบายการบรหารงานเบยยงชพ ซงมความสมพนธในเชงบวกและประสทธผลในการด าเนนงานขององคกรปกครองสวนทองถน จงหวดนครสวรรค ปญหาทสงผลกระทบตอประสทธผล การด าเนนงานจดการเบยยงชพผสงอาย ภายในองคกรปกครองสวนทองถน จงหวดนครสวรรค นนมนอย ประชาชนในจงหวดนครสวรรคไดสะทอนปญหาทเกดจากการด าเนนงานขององคกรปกครองสวนทองถน จงหวดนครสวรรค ดงน 1) การใหบรการและการประชาสมพนธนนยงไมคอยทวถงในทกพนท 2) บางโครงการทสรางความเดอนรอนใหกบประชาชนพอสมควร และ3) การด าเนนการแกไขปญหาเปนไปอยางคอนขางลาชา รวมทงในบางสวนยงไมไดรบการแกไขภายหลงการรองเรยน

มหาวท

ยาลยราชภฏธนบร

34

สดใส ศรสะอาด (2540, บทคดยอ) ไดศกษาปจจยทมอทธพลตอพฤตกรรมสงเสรมสขภาพผสงอาย จงหวดอ านาจเจรญ พบวา เพศ อาย ระดบการศกษา การมชมรมผสงอาย และประสบการณในพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ มความสมพนธกบพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ อยางมนยส าคญทางสถต ปจจยดานความร การรบร พบวา คานยมเกยวกบการสงเสรมสขภาพ ทศนคตเกยวกบการสงเสรมสขภาพ การรบรความสามารถตนเองเกยวกบการสงเสรมสขภาพ การรบรประโยชนและอปสรรคของพฤตกรรมสขภาพ มความสมพนธกบพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ อยางมนยส าคญทางสถต สวนปจจยทชกน าใหปฏบต พบวาการไดรบขอมลขาวสารเกยวกบสขภาพ การไดรบค าแนะน าสนบสนนจากบคคลทเกยวกบการสงเสรมสขภาพมความสมพนธกบพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ เอทเธล ซานาส (Shanas 1962: 182) กลาวถงความตองการของผสงอายวา ผสงอายมความตองการดานตางๆ ดงนคอ ความตองการอาหาร ความตองการทพกอาศย ความตองการดานสขภาพอนามย และความตองการดานการงาน โดยเฉพาะงานอดเรก และความตองการดานสงคม คอ ตองการเปนสวนหนงของครอบครวตองการเปนบคคลส าคญในสายตาของสมาชกในครอบครว ตองการมความสมพนธทดกบครอบครว และสามารถปรบตวใหเขากบสงคมได ซงเปนไปตามทฤษฎของความตองการ สวนความตองการดานจตใจและสงคมนนเนองจากผสงอายตองประสบกบการเปลยนแปลงหลายอยางในชวต นบแตสภาพรางกายไมสมบรณ สญเสยงาน รายได คชวต ท าใหผสงอายมปญหาดานจตใจ อารมณ บางรายมอาการซมเศรา ผสงอายจงควรไดรบการดแลเอาใจใส ไดรบความเคารพจากลกหลานและบคคลในสงคม สงเหลานจะท าใหผสงอายด ารงชวตไดอยางมความสข การเปดโอกาสใหผสงอายมสวนรวมในกจกรรมตางๆ ของครอบครว ชมชน ไดท าตนใหเปนประโยชนตอสวนรวม จะท าใหผสงอายมสขภาพจตทดไมเปนภาระตอสงคม นอกจากนผสงอายยงมความตองการดานสงคม คอ ตองการเปนสวนหนงของครอบครว ตองการเปนบคคลส าคญในสายตาของสมาชกในครอบครวตองการมความสมพนธทดกบครอบครว และสามารถปรบตวใหเขากบสงคมได จงเปนไปตามทฤษฎความตองการ ชลลดา ภกดประพฤทธ (2541, บทคดยอ) ไดศกษาเกยวกบ “ความสมพนธระหวางปจจยบคคล ปจจยครอบครว กบการไดรบการตอบสนองจากครอบครวตามความตองการพนฐานของผสงอายในเขตเมอง กรงเทพมหานคร” พบวาผสงอายทมบตรตงแต 7 คนขนไปและผสงอายทมบตร 4-6 คนสวนใหญไดรบการตอบสนองจากครอบครวตามความตองการพนฐานดานความรก อยในระดบดมาก สวนผสงอายทมบตร 1-3 คน จะไดรบในระดบปานกลาง แตผสงอายทไมมบตรจะไดรบอยในระดบนอย

มหาวท

ยาลยราชภฏธนบร

35

โกศล มคณ (2542, บทคดยอ) ไดวจยเรองการวจยเพอพฒนาคณภาพชวตของผสงอายในสงคมไทยดานอาชพ เศรษฐกจ และกฎหมายโดยใชวธการศกษาคอ เลอกผสงอาย 560 คน ผใกลชดผสงอาย552 คน จากประชากรทวไประเทศดวยวธการสมแบบหลายขนตอน เลอกผทรงคณวฒ 18 คน ดวยวธการเจาะจง เครองมอเปนแบบสอบถามและแบบสมภาษณโดยการประสานงานกบศนยการศกษานอกโรงเรยนประจ า จงหวด ใน 4 ภมภาค อนเปนพนทเปาหมาย วเคราะหขอมลโดยใชสถตพนฐานสถตอางองและวเคราะหขอมลเชงคณภาพ ผลวจย ท าใหไดเครองมอส าหรบผใกลชดผสงอาย ซงมความสามารถจ าแนกไดตามเกณฑมาตรฐาน คาความเทยง(แอลฟา) ของกลมขอค า ถามตาง ๆ ในเครองมอชดแรกมคาตงแต 0.77 ถง0.93 เครองมอชดทสองมคาตงแต 0.85 ถง 0.96 ผลการศกษาสภาพปญหาและความตองการของผสงอาย ดานอาชพเศรษฐกจและกฎหมายพบวา ผสงอายมเงนทใชในการจบจายใชสอยมาจากเงนออม รายไดจากการประกอบอาชพและการอปการะจากบตรหลาน ผสงอายเกอบรอยละ 40 ยงคงประกอบอาชพและมรายได มรายไดเฉลยไมเกน 3,000 บาท ตอเดอน รายจายสวนใหญเปนคาอาหาร และคารกษาพยาบาล ผสงอายยงมบทบาทตอสงคมโดยการท า งานใหค า แนะน า ปรกษาแกผอนในการประกอบอาชพ มความรทางกฎหมายทเกยวของกบตนในระดบปานกลาง มปญหาในการประกอบอาชพเนองจากสขภาพกายไมอ านวยและมรายไดนอย เมอรายไดไมพอจายผสงอายเกนกวารอยละ หาสบจงเปนผมหนสนผสงอายตองการความชวยเหลอดานการเงน สงของจ า เปนส าหรบการด ารงชวต ตองการท างานเพอม รายได ตองการความรดานเศรษฐกจ การประกอบอาชพ และความรดานกฎหมาย

เศรษฐวฒน โชควรกล (2555, บทคดยอ) ไดศกษาวจยเรอง นโยบายการพฒนาคณภาพชวตผสงอายขององคกรปกครองสวนทองถนในเขตจงหวดภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ผลการศกษาพบวา ประการแรกพบวา การวเคราะหประเดนเรองการกอตวของนโยบายการพฒนาคณภาพชวตผสงอายทสามารถเขาสวาระนโยบายขององคกรปกครองสวนทองถน เปนไปตามกรอบการวเคราะหสามกระแส ไดแก กระแสการเมอง กระแสตวปญหา กระแสนโยบาย และหนาตางนโยบายตามตวแบบของคงดอน (John W.Kingdon) ประการทสองพบวา ปจจยทสงผลตอความส าเรจของการน านโยบายการพฒนาคณภาพชวตผสงอายขององคกรปกครองสวนทองถนไปปฏบต เรยงตามล าดบความส าคญไดดงน คอ 1) ภาวะผน า 2) ทรพยากรนโยบาย 3) การบรหารจดการ 4) ความตองการของผสงอาย 5) ความรวมมอของหนวยงานทเกยวของ ประการทสามพบวา ผลกระทบในดานบวก คอ การน านโยบายการพฒนาคณภาพชวตผสงอายไปปฏบตจะท าใหคณภาพชวตผสงอายดขนทงทางสขภาพรางกาย จตใจและรายได ผลกระทบในดานลบ คอ ปญหาดานความจ ากดของงบประมาณ การขาดความรความเขาใจในเรองผสงอายของบคลากรในองคกรปกครองสวนทองถน รวมทงการมบคลากรจ านวนนอยไมสามารถดแลผสงอายไดทวถง ประการท

มหาวท

ยาลยราชภฏธนบร

36

สพบวา องคกรปกครองสวนทองถนประสบความส าเรจในการน านโยบายการพฒนาคณภาพชวตผสงอายไปปฏบตอยในระดบปานกลาง และควรปรบปรงการน านโยบายไปปฏบตหลายดาน ไดแก งานดานงบประมาณ การบรหารบคลากร การจดท าฐานขอมลอยางบรณาการ และการจดใหมเครอขายความรวมมอทมประสทธภาพ ทพยวด เหลองกระจาง (2554, บทคดยอ) ไดศกษาวจยเรอง การพฒนารปแบบการเรยนรตามแนวพทธศาสตรเพอพฒนาผสงอาย ผลการศกษาพบวา ผลการวจย พบวา 1) หลกธรรมส าหรบผสงอาย จากการศกษาเอกสารเกยวกบการพฒนาผสงอายตามแนวพทธศาสตร พบวา ในภาพรวม ประกอบดวย องคธรรม 29 ประการ (ปรยต) การปฏบต 12 ประการ (ปฏบต) และผลจากการปฏบต (ปฏเวธ) อนเปนคณคาภายนอก 2 ดาน คอ ดานรางกายและดานสงคม และคณคาภายใน 4 ดาน คอ ดานจตใจ ดานอารมณ ดานปญญา และดานสตสมปชญญะ เมอพจารณาหลกธรรมส าหรบผสงอายทแบงเปนระดบ พบวา ในระดบโลกยะ ประกอบดวย องคธรรม 17 ประการ (ปรยต) การปฏบต 3 ประการ (ปฏบต) และผลจากการปฏบต 2 ประการ (ปฏเวธ) และในระดบโลกตตระ ประกอบดวย องคธรรม 8 ประการ (ปรยต) การปฏบต 3 ประการ (ปฏบต) และผลจากการปฏบต 1 ประการ (ปฏเวธ) โดยบางองคธรรมสามารถรวมจดอยในหมวดธรรมเดยวกนได 2) กระบวนการพฒนาผสงอายตามแนวพทธศาสตร จากการศกษารายกรณ 6 กรณ พบวา 1) การหลอหลอมการเรยนรตามแนวพทธศาสตร อาศยปจจยภายใน คอ บพเพกตปญญตา ความสนใจและน าไปปฏบตดวยตนเอง และอาศยปจจยภายนอก คอ สภาพแวดลอมทเหมาะสม ครอบครวและผสอน 2) ขนตอนการเรยนรตามแนวพทธศาสตร เรมจากการศกษาพระปรยตธรรม แลวจงน าไปปฏบตตามหลกการทไดศกษามา ท าใหเกดผลจากการปฏบตทถกตองตอไป 3) หลกธรรมส าหรบผสงอาย จากการศกษารายกรณ พบวา มองคธรรม 30 ประการ (ปรยต) โดยมแกนน าและจดรวมทส าคญคอสตสมปชญญะ มการปฏบต 20 ประการ (ปฏบต) และมผลจากการปฏบต (ปฏเวธ) อนเปนคณคาภายนอกและคณคาภายใน รวม 6 ดาน นอกจากน พบวาหลกธรรมส าหรบผสงอายจากการศกษาเอกสารสอดคลองกบการศกษารายกรณ โดยมประเดนเพมเตมในรายละเอยดปลกยอย 3) การพฒนารปแบบการเรยนรตามแนวพทธศาสตรเพอพฒนาผสงอาย พบวา วธการเรยนรและกจกรรมการเรยนรเปนเครองมอส าคญทจะน าไปสเปาหมายของการพฒนาผสงอายทงดานพฤตกรรม จตใจและปญญา โดยการบรรลเปาหมายอยภายใตเงอนไขการเรยนรทงปจจยภายใน อนไดแก บพเพกตปญญตา ความสนใจและน าไปปฏบตดวยตนเอง และปจจยภายนอก อนไดแก สภาพแวดลอมทเหมาะสม ครอบครว และผสอน วธการเรยนรดงกลาวมความหลากหลาย ไดแก จากผร จากการปฏบตดวยตนเอง จากการสนทนาธรรม จากการเขารวมฝกอบรม จากการเปนผชวยผรในการฝกอบรม จากการไดรบการสงสอนตกเตอน จากการไดรบฟงหรออานขอความหรอเรองเลาทประทบใจ สวนกจกรรมการ

มหาวท

ยาลยราชภฏธนบร

37

เรยนร เปนกจกรรมดานสขภาพกาย สขภาพจตใจ และสงคม โดยกจกรรมหนงๆ ใชวธการเรยนรทหลากหลายได กจกรรมทงสามดานตองสอดแทรกหลกธรรมส าหรบผสงอาย เพอพฒนาผสงอายอยางเปนองครวม ตงแตระดบพนฐานไปจนถงความเปนมนษยทสมบรณ รปแบบการเรยนรดงกลาวควรด าเนนการในรปแบบของ “ศนยพฒนาและบรการผสงอาย” ตามแนวคดพทธศาสตรทมงเนนการพฒนาจตใจของผสงอายเปนหลก โดยจดโครงการและกจกรรมทหลากหลายอยางตอเนอง ทงดานวชาการ การวจยและการเผยแพรความรเกยวกบผสงอาย จากงานวจยทเกยวของพบวา ผสงอายยงคงมความส าคญส าหรบคนไทยและสวนใหญยงตองการความรก และการไดรบความดแลจากลกหลานและสงคมอยางมาก ผวจยจงมความสนใจทจะศกษาแนวทางการพฒนาการสนบสนนทางสงคมเพอน ามาเปนแนวทางในการแกไขปญหาการด ารงชวตของผสงอายตลอดจนศกษาความตองการทแทจรงเพอใหผสงอายด ารงชวตอยไดโดยไมคดวาเปนภาระของลกหลานตอไป