รายงานผลการวจย

เร�อง

ลาไย: ช�อและท�มา

Longan: Names and Origins

โครงการยอยภายใตชดโครงการ : โครงการอนรกษและพฒนาพนธลาไย

โดย

ภทรธนษฐ ศรจอมทอง

มหาวทยาลยแมโจ 2556

รหสโครงการ มจ.1-55-006.3

รายงานผลการวจย

เร�อง ลาไย: ช�อและท�มา

Longan: Names and Origins

ไดรบการจดสรรงบประมาณวจย ประจาป 2555

จานวน 125,400 บาท

หวหนาโครงการ นางสาวภทรธนษฐ ศรจอมทอง

งานวจยเสรจส&นสมบรณ 23 เมษายน 2556

กตตกรรมประกาศ

คณะผวจยใครขอขอบคณ สานกวจยและสงเสรมวชาการการเกษตร มหาวทยาลยแมโจ ท%ใหทนอดหนนวจย ประจาป 2555 ท%ไดเลงเหนถงความจาเปนและความสาคญในการศกษาในดานการช%อและท%มาของลาไย การอนมตสนบสนนทนวจยประจาปงบประมาณ 2555 จงเปนส%งท%ทาใหนกวจยรสกขอบคณและมกาลงใจในการทางานดานการคนหาช%อและท%มาลาไยมากข1น และหวงวาเม%อส1นสดโครงการการสามารถหาช%อและท%มาของลาไยไดมากข1นและสรางช%อเสยงใหกบมหาวทยาลยแมโจได

สดทายน1ขอขอบคณผชวยนกวจยทกทานและนกศกษาปรญญาโทท%เก%ยวของทกคน ท%เปนกาลงสาคญท%ทาใหผลงานวจยอกมาไดดวยด

ผชวยศาสตราจารย ดร.ภทรธนษฐ ศรจอมทอง หวหนาโครงการวจย

สารบญ

หนา

สารบญตาราง ข

สารบญภาพ ค

บทคดยอ 1

Abstract 2

คานา 3

วตถประสงคของโครงการวจย 4

ประโยชนท,คาดวาจะไดรบ 4

ขอบเขตของโครงการวจย 4

การตรวจเอกสาร 4

อปกรณและวธการ 15

ผลการวจย 24

วจารณผลการวจย 29

สรปผลการวจย 37

เอกสารอางอง 42

ภาคผนวก 44

ข

สารบญตาราง

หนา

ตารางท, 1 โครงสรางช,อพนธลาไยจานวน 3 พนธ 14

ตารางท, 2 ประมวลผลขอมลช,อพนธลาไยจากการสมภาษณเกษตรกร 18

ตารางท, 3 ประมวลผลขอมลช,อพนธลาไยจากการสมภาษณนกวชาการลาไย 22

ตารางท, 4 องคประกอบของโครงสรางคาประสมในช,อพนธลาไยจานวน 26 สายพนธ 25

ตารางท, 5 องคประกอบโดยละเอยดของโครงสรางคาประสมในช,อพนธลาไย จานวน 2 ช,อ 26

ตารางท, 6 องคประกอบโดยละเอยดของโครงสรางคาประสมในช,อพนธลาไยกรอบกะท 26

ตารางท, 7 โครงสรางการประกอบคาตามภาษาแรก (first language or mother tongue) ในช,อ 27

พนธลาไยจานวน 26 สายพนธ

ตารางท, 8 สรปช,อพนธลาไยจากการสมภาษณเกษตรกรและนกวชาการลาไย 34

ตารางท, 9 สรปลกษณะช,อและท,มาของช,อพนธลาไย 38

ค

สารบญภาพ

หนา

ภาพท, 1 ลาไยกะโหลกตนแรกของประเทศไทย 5

ภาพท, 2 แผนท,ภาคเหนอ(www.reo3.go.th/index)1.htm สานกงานส,งแวดลอมภาคท, 3 8

(พษณโลก)

1

ลาไย: ชอและทมา

Longan: Names and Origins

ภทรธนษฐ ศรจอมทอง

Phattharathanit Srichomthong

คณะศลปะศาสตร มหาวทยาลยแมโจ จ.เชยงใหม 50290

---------------------------------------------------------------

บทคดยอ

งานวจยน$ มวตถประสงคท'จะศกษาช'อและท'มาของช'อพนธลาไยซ' งเปนไมผลทางเศรษฐกจท'สาคญของภาคเหนอของไทยหลากหลายชนด โดยศกษาจากช'อของลาไยน'นเอง การศกษาน$ไดนาช'อพนธลาไยจานวน 26 ช'อในเขตจงหวดเชยงใหมและลาพนจากการแนะนาของศนยวจยและพฒนาพนธลาไยมหาวทยาลยแมโจมาทาการศกษา ในงานวจยน$ ไดนามโนทศนเก'ยวกบโครงสรางคาในภาษาและขอมลการสมภาษณเกษตรกรและนกวชาการลาไยมาใชในการศกษา

ลาไยไดรบการต$งช'อตามลกษณะเฉพาะพเศษของลาไยแตละสายพนธ อาท พนธ “อดอ” ซ' งหมายถงลาไยท'ใหผลผลตกอนลาไยพนธอ'นๆ และลาไยพนธ “อเบ$ยวเขยว” ซ' งหมายถงลาไยท'มสเขยวและมรปทรงเบ$ยว ช'อลาไยท$งหมดเปนคาประสมระหวางคาในภาษาไทยถ'นเหนอดวยกน คาในภาษาไทยถ'นเหนอกบคาในภาษาไทยกลาง และระหวางคาในภาษาไทยกลางดวยกน ในจานวนช'อพนธลาไยจานวน 26 ช'อน$น มเพยง 18 ช'อท'เปนท'รจกในหมเกษตรกรและนกวชาการลาไย ช'อพนธลาไยจานวน 15 ช'อเปนช'อในภาษา “คาเมอง” หรอ ภาษาไทยถ'นเหนอน'นเอง ช'อลาไยจานวน 3 ช'อ เปนคาประสมระหวางภาษาไทยถ'นเหนอกบภาษาไทยกลาง และ ช'อพนธลาไยจานวนเพยง 4 ช'อเปนช'อภาษาไทยกลางลวน

ช'อลาไยซ' งมกเปนช'อในภาษาไทยถ'นเหนอ แสดงวาผลไมชนดน$ เปนผลไมท'บงบอกอตลกษณทางวฒนธรรมเกษตรของภาคเหนอของไทย เน'องจากเปนไมผลท'ปลกในเขตภาคเหนอโดยเฉพาะมาต$งแตเดม ช'อท'มลกษณะเฉพาะน$ทาใหผคนในทองถ'นไดตระหนกรถงอตลกษณของตน อน' งช'อพนธลาไยเหลาน$น ยงเพ'มความนาสนใจและดงดดความสนใจจากผคนท'วโลก ซ' งเปนการชวยสงเสรมการเตบโตทางเศรษฐกจในแงการบรโภคผลไมชนดน$ อกท$งยงชวยสงเสรมการทองเท'ยวของทองถ'นอกดวย คาสาคญ: ช'อและทมาของลาไย คาประสม ภาษาไทยถ'นเหนอ อตลกษณทางวฒนธรรมเกษตร

2

Abstract

This research studies the name and origin of various different kinds of longan or “lamyai”, an important economic fruit of northern Thailand, through their names. Twenty-six longan names in the area of Chiang Mai and Lamphun were studied based on the suggestion of the Longan Research and Development Center of Maejo University. In this study, the linguistic concept of word structures was applied, in combination with interviews of agriculturists and academics of longan.

Longans are named according to the particular characteristics of each kind, such as “E Do” which means early ripening longan, and “E Biaw Khiaw”, green bent longan. All longan names are compound words combining words in Lanna (northern Thai), words in central Thai, or words in Lanna and central Thai. Eighteen out of the twenty-six longan names were recognized as common names among agriculturists and academics. Fifteen names are originally ‘Kam Mueang’ or Lanna, three are mixed words between northern Thai and central Thai and only four are central Thai. Therefore, longan names show their origins in northern Thailand.

The longan names, which are in Kam Mueang or northern Thai, show that this kind of fruit represents an agro-cultural identity, since it is a typical and original fruit grown in Lanna or northern Thailand. The unique names make people of the region recognize their identity. Moreover, those names create more interest and attraction from people around the world, and this helps to promote economic growth in consumption of the fruit and also in tourism of the northern region. This research project is still being conducted to accomplish its aims and ascertain the creative results as an added value to Thai society as a whole. Key words: longan name and origin, compound words, northern Thai, agro-cultural identity

3

คานา

ลาไย เปนพชเศรษฐกจอยางหน' งของภาคเหนอของประเทศไทยในเชยงใหมและ

ลาพน เปนไมผลเขตรอนและก'งรอน ในประเทศแถบเอเชย อาท จน พมา และไทย ลาไยเปนไมผลท'มความเปนมาเกาแกในลานนา เปนพชท'ไดนามาปลกสมยรชกาลท' 5 โดยพระราชชายาเจาดารารศม ไดใหพระอนชา คอ เจานอยคาตsน ณ เชยงใหม เปนผปลกลาไย เปนผลไม “ทาเงน” ท'นารายไดมาสเกษตรกรในลานนา โดยเฉพาะเชยงใหมและลาพน เปนผลไมท'สวนใหญทาเปนลาไยอบแหง เพ'อสงไปจาหนายยงประเทศเพ'อนบาน อาท จน ฮองกง เน'องจากชาวจนมความเช'อวาลาไยเปนผลไมมงคล ซ' งตรงกบภาษาจน แปลไดความวา เปนตามงกร ชาวจนจงนยมรบประทานลาไย โดยเฉพาะลาไยอบแหง ซ' งใชเปนท$งอาหารและยาสมนไพรดวย ความเปนมงคลของ ช'อวา “ลาไย” กมปรากฏอยโดยท'วไปในลานนา ชาวลานนาหรอ “คนเมอง”ตามหมบานตาง ๆ นยมปลกลาไยไวในเขตบานของตนมาแตชานานและตอมาไดพฒนาปลกเปนสวน โดยเนนเพ'อการจาหนาย

พนธลาไยท'มรายงานไวในประเทศไทยมประมาณ 68 รายช'อ (กรมวชาการเกษตร, 2546) เปนท'นาสนใจวาช'อพนธหรอประวตความเปนมาของช'อพนธดงกลาว ยงไมเคยมการรายงานไวมากอน ซ' งหากสามารถศกษาถงท'มาของพนธและช'อพนธได อาจจะชวยในการจาแนกกลมสายพนธลาไยในประเทศไทยหรอลดความซ$ าซอนของช'อพนธได

ช'อพนธลาไยท'จะนามาศกษาวเคราะห ในงานวจยน$ มจานวนประมาณ 40 ช'อ ในจานวนน$ ลาไยท'ไดรบความนยมปลกเพ'อจาหนายและรบประทาน ไดแก อดอ เบ$ยวเขยว สชมพ และ แหว แตทวา ยงไมเคยมการศกษาคนควาหาท'มา เหตผล ของการต$งช'อ และความสมพนธของช'อลาไย กบปจจยทางสงคมและวฒนธรรม ท'ท าใหสาธารณะชนท'วไปรจกช'อลาไย แมกระท'ง ผท'มสวนเก'ยวของกบลาไยโดยตรง ไดแก เกษตรกร ผคาลาไย และนกวชาการดานลาไย ช'อและท'มาของลาไย จะทาใหประชาชนท'วไป อาท เกษตรกรท'วไป นกวชาการ นกเรยนนกศกษา นกพฒนา นกปกครอง ผคาลาไย และผบรโภค ท$งในและตางประเทศ ไดรจกและเขาใจช'อลาไยแตละชนด จะไดตระหนกรถงคณคาของลาไยในฐานะพชเศรษฐกจ อาหาร ยา และตนไมวฒนธรรม ท'ฉายภาพใหเหนความสมพนธและความผกพนระหวางไมผลมงคลน$ กบประชาชน โดยเฉพาะชาวลานนาหรอ “คนเมอง”มาชานาน และจะมสวนชวยในการสงเสรม และผลกดนใหหนวยงานท'เก'ยวของ เกษตรกร และผคา อนรกษและพฒนาลาไยทกชนดไวในทองถ'น อนจะนามาซ' งความม'งค'ง ความสข และความภาคภมใจ ท'ไดมสวนรวมในการรบผดชอบในการผลต บรโภค และการขายตอไป

4

วตถประสงคของการวจย

เพ'อศกษาเชงวเคราะหช'อและท'มาของลาไยแตละพนธ จานวนประมาณ 40 พนธ

โดยเนนศกษาในจงหวดเชยงใหมและลาพน

ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

เผยแพรความรเก'ยวกบช'อและท'มาของลาไยแตละสายพนธ ใหแกหนวยงานดาน

ลาไยตลอดจนบคคลท'วไป อาท นกวชาการดานลาไย นกปกครอง ผบรโภค ผคา และผผลตลาไย โดยการตพมพในวารสาร การนาเสนอผลงาน และรวมในการจดนทรรศการ เปนตน ท$งน$ เพ'อใหเกดทศนคตท'ถกตองเพ'อสงเสรมระบบเศรษฐกจดานการผลตและการบรโภคลาไย

การตรวจเอกสาร

ความรเก'ยวกบงานวจยภายใตหวขอ “ลาไย : ช'อและท'มา” ประกอบไปดวย ความร

เก'ยวกบการเกษตรดานลาไย ลานนาหรอภาคเหนอตอนบน ท$งดานสงคม วฒนธรรม และภาษา ซ' งเปนท'รจกกนในช'อภาษาลานนา หรอ “คาเมอง” เน'องจากลาไยซ' งเปนไมผลท'ปลกมากท'สดในบรเวณน$ มช'อออกเสยงเปนภาษาถ'นเหนอน$ ดวยเสยงพยญชนะนาสก เสยงกอง เชนเดยวกบเสยง

กลม “ม น และ ง” แตเปนเสยงข$นจมก ใชอกษรแทนเสยง คอ // ซ' งไมมในระบบเสยงภาษาไทยกลาง หากแตอนโลมเขยนสะกดดวยตวอกษรภาษาไทยกลาง

พ$นท'ท'มการเพาะปลกลาไยเปนจานวนมากน$ ไดแก พ$นท'ในเขตจงหวดเชยงใหม และลาพน ซ' งท$งสองจงหวด ลวนแลวแตเปนพ$นท'ท'มความเปนมาทางสงคม-วฒนธรรมอนเกาแก สบเน'องมาจากเคยเปนอาณาจกรเกาท'มความเจรญรงเรองในดานตางๆ กลาวคอ เชยงใหม เคยเปนศนยกลางของอาณาจกรลานนา และลาพน เคยเปนอาณาจกรหรภญไชย ซ' งมอายเกาแกกวาเชยงใหมมากอน

อน'ง ผวจยไดเขารวมกจกรรมทางวชาการลาไย ณ มหาวทยาลยแมโจ เชยงใหม เพ'อเรยนรความเคล'อนไหวทางวชาการลาไย ซ'ง ศนยวจยและพฒนาลาไย มหาวทยาลยแมโจเปนผจด และมสวนรวมในการจด ณ มหาวทยาลยแมโจ เชยงใหม อาท

5

1) โครงการเสวนาวชาการดานลาไย เร'อง “การเปล'ยนแปลงสภาพภมอากาศ : การ

ปรบตวของเกษตรกรชาวสวนลาไย” โดย สานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) และศนยวจยและพฒนาลาไยแมโจ วนท' 7 ธนวาคม 2554

2) รวมสงเกตการประชมอบรมเร'อง “การฝกอบรมเพ'อพฒนาเครอขาย โดยศนยเครอขายวจยและพฒนาลาไยแมโจ สกว.” ณ เทศบาลตาบลสนทรายมหาวงศ อ. สารภ จ. เชยงใหม ในวนท' 15 มนาคม 2555

3) ประชมกลมยอย เสรมสรางความเขมแขงใหกบนกวจย (Focus Group) ณ หอง 209 อาคารธรรมศกดz มนตร (ศนยการศกษาตอเน'อง) พรอมเดนทางไปราชการ ณ อาเภอหางดง จงหวดเชยงใหม ในวนท' 18 เมษายน 2555

1.1 ท'มาเก'ยวกบลาไย และช'อพนธลาไยโดยสงเขป

ภาพท 1 ลาไยกะโหลกตนแรกของประเทศไทย

ลาไยพนธอเบ$ยวเขยว ซ' งเปนลาไยกะโหลกตนแรกของประเทศไทย (บนทกภาพ 16/03/50) อยท'กาดสวนเจา หมท' 3 ตาบลสบแมขา อาเภอหางดง จงหวดเชยงใหม (http://www.sobmaekha.go.th/travel.php)1

ลาไย ไดแกไมผลเขตรอนและก'งรอน ซ' งมการสนนษฐานวา ลาไยมถ'นกาเนดอยในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต อาท จน พมา เวยดนาม และไทย ผลลาไยมลกษณะคอนขางกลม

1 เจาของลาไยรวมท$งหมด จานวน 7 ตน คอคณพชราภรณ พลาศลกษณ ไดมอบใหศนยวจยและพฒนาพนธลาไย

มหาวทยาลยแมโจในป 2555 ซ'งทางศนยฯไดชะลอมาไวท'ศนยเรยนรวฒนธรรมเกษตรลานนา

6

ออกผลเปนพวง ขนาดของผลแตกตางกนตามพนธ ผลลาไยพนธกะโหลกมเปลอกบาง สน$ าตาลออน ผวเปลอกเรยบหรอเกอบเรยบ เน$อหนา หอหม เน$อในผลมสขาวคลายวน ขาวขน หรอสชมพเร' อๆ นอกจากน$ เน$ออาจ แฉะ แหง กรอบ ฉ' าน$ า เหนยว และออนนม หรอมกล'นและรสชาตแตกตางกนไปตามพนธ ลาไยสดจะมความหวานมาก สวนในสดเปนเมลดขนาดใหญสดา ชาวจนปลกลาไยไวรบประทานเพ'อเปนยาบารง และมความเช'อวาหากกนลาไยอยางนอยปละหน'งผลจะโชคดและมชวตท'ด (พงษศกดz องกสทธz และคณะ, 2542)

ลาไยข$นอยท 'วไปในภาคเหนอ ตามปาในจงหวดเชยงใหมและเชยงราย ท$ง ตนเลก และตนใหญ มผลขนาดเลก เน$อนอย จงเรยกวา ลาไยพ$นเมองหรอลาไยกะลาหรอลาไยธรรมดา สวนลาไยพนธดหรอลาไยกะโหลกน$น ไดมการนาเขามาในประเทศไทยในป พ.ศ. 2439 พอคาชาวจนไดนาตนลาไย 5 ตน มาถวายพระราชชายาเจาดารารศมในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จานวน 5 ตน ซ' งตอมาไดประทานใหเจานอยตsน ณ เชยงใหม นาไปปลกใน สวนท'เรยกกนวา “สวนเจา” ซ' งอยท'บานสบแมขาหรอบานน$ าโทง ตาบลสบแมขา อาเภอหางดง จงหวดเชยงใหม ตดบรเวณแมน$ าปงจานวน 3 ตน และไดปลกไวท'กรงเทพมหานคร 2 ตน (คาดวาอาจเปนลาไยท'ปลกบรเวณตรอกจนทร) ลาไยดงกลาว คอลาไยพนธเบ$ยวเขยว (เวบไซดอบต. สบแมขา เร'องเลาขานตานานลาไย) ซ' งลาไยตนแรกเหลาน$ นาจะเปนตนพนธท'เพาะจากเมลด เพราะดจากลกษณะของตนและการเจรญเตบโตของตนท'สงใหญ และในสมยน$น ยงไมมความรเก'ยวกบการขยายพนธดวยการตอน (อนนต ดารงสข, 2547: 9) ลาไยสวนใหญในจงหวดเชยงใหม และลาพน เปนลาไยท'ปลกในบรเวณตดกบแมน$ าปง แมน$ ากวง แมน$ าทา และแมน$ าล$ เปนตน ลาไยจะเตบโตไดดในบรเวณท'มดนลกษณะน$ าไหลทรายมล เชน ท'บานหนองชางคน จงหวดลาพน ซ' งเปนพ$นท'ตดแมน$ าปง ซ' งเปนพ$นท'ท'เกดเปนคาเลาขานอของ “ลาไยตนหม'น”เน'องจากมตนลาไยตนหน'งท'ออกลกดกมาก และขายไดเงนนบเปนหม'นบาท ทาให ลาไยหนองชางคนกลายเปนแหลงขยายพนธลาไยท'สาคญ แสดงวาเดมแลวลาไยปลกกนมากท'ลมรมแมน$ า สามารถใหน$ าลาไยไดอยางสมบรณ แตปจจบนไดมการนาลาไยปลกบรเวณท'ดอนเชงเขา (up land) มากข$น

ลาไยเปนพชเศรษฐกจอยางหน'งของภาคเหนอของไทยและเปนดรรชนช$ วดชวตความเปนอยในดานเศรษฐกจดวยอยางหน'ง เกษตรกรชาวลานนาหรอคนเมองสวนใหญ ของภาคเหนอของประเทศไทยหรอท'เรยกช'อกนวาลานนา โดยเฉพาะในจงหวดเชยงใหมและลาพน ซ' งเปนจงหวดสาคญท'มการผลตและจาหนายลาไยมากท'สดในภาคเหนอตอนบน ลาไย เปนผลไม “ทาเงน” ท'นารายไดมาสเกษตรกรชาวเชยงใหมและลาพนในลานนา เปนผลไมท'สวนใหญนาไปทาเปนลาไยอบแหง เพ'อสงไปจาหนายยงประเทศเพ'อนบาน อาท จน และฮองกง เน'องจากชาวจนม

7

ความเช'อวาลาไยเปนผลไมมงคล ซ' งตรงกบภาษาจน แปลไดความวา ตามงกร ชาวจนจงนยมรบประทานลาไยโดยเฉพาะลาไยอบแหง ซ' งใชเปนท$งอาหารและยาสมนไพรดวย

C.M. Menzel & G.K. Waite (2005: 6) กลาววา ลาไยมประวตความเปนมายาวนานกวา 2,000 ป ในชวงของราชวงศฮ'น ลาไยจะถกสงไปถวายแกองคจกรพรรด คาวา ลาไย หมายถงดวงตาของมงกร ซ' งเกดจากลกษณะของเมลดลาไยท'มลกษณะกลม และมสดาใสแวววาว เช'อกนวาตนลาไยจากประเทศจนถกนาเขามายงประเทศไทยเม'อประมาณป ค.ศ. 1800 และไดคนพบวามตนลาไยเจรญเตบโตอยในปาทางภาคเหนอของไทยมานานกวา 200 ป ตนลาไยปา ถกเรยกวาลาไยพ$นเมอง หรอลาไยกะลา ผลมขนาดเลก เน$อนอย

พ$นท'ปลกลาไยในเชยงใหมมเกอบทกอาเภอ อาท สารภ ดอยหลอ จอมทอง ฮอด และพราว สวนลาพนไดแก อาเภอเมอง ปาซาง เวยงหนองลอง บานโฮง ล$ แมทา และทงหวชาง เปนตน ปจจบนการปลกลาไยไดขยายไปในจงหวดตางๆทกภาคของประเทศ อาท ปลกในภาคตะวนออกเฉยงเหนอท' จงหวดเลย หนองคาย นครพนม ในภาคตะวนออกท'จงหวดจนทบร ภาคกลางท'สมทรสาคร สมทรสงคราม และภาคใตท'จงหวดพทลง สงขลา และนครศรธรรมราช

พาวน มะโนชย (2543) กลาวถง พนธลาไยท'พบในปจจบนแบงได 2 ชนด ตามลกษณะการเจรญเตบโต ลกษณะของผลเน$อ เมลด และรสชาต คอ ลาไยเครอหรอลาไยเถา มลาตนเล$อยคลาเถาวลย ทรงพม ตนคลายตนเฟ' องฟา ลาตนไมมแกน ใบขนาดเลกและส$น ผลเลก ผวสชมพปนน$าตาล เมลดโต เน$อผลบางมกล'นคลายกามะถนปลกไวสาหรบเปนไมประดบมากกวาท'จะใชเพ'อรบประทานผล และลาไยตน แบงออกเปน 2 ชนด คอลาไยพ$นเมองหรอลาไยกระดก ผลมขนาดเลก รปรางของผลคอนขางกลม ผวสน$าตาล เปลอกหนา เน$อบางสขาวใส เปลอกลาตนขรขระมาก ใบขนาดเลกกวาลาไยกะโหลก มกพบตามปาของจงหวดเชยงใหม เชยงราย มอายยนมาก ปจจบนไมนยมปลกเน'องจากผลมขนาดเลก สวนลาไยกะโหลก เปนพนธท'นยมปลกกนมาก เพราะผลใหญ เน$อหนาและมรสหวาน มอยดวยกนหลายสายพนธแตละพนธมคณลกษณะพเศษแตกตางกน

ลาไยเปนไมผลท'มความเปนมาเกาแกในลานนา ความเปนมงคลของช'อวา “ลาไย” มปรากฏอยโดยท'วไปในภาคเหนอของประเทศไทยท'เรยกกนวาลานนา ชาวลานนาหรอ “คนเมอง” มความผกพนกบลาไยซ' งเปนสวนหน'งในวถชวต โดยนยมปลกลาไยเปนไมยนตนชนดหน'งไวในบรเวณบานของตนเองมาแตชานาน (สงวน โชตสขรตน, 2512 : 199) ตามหมบานตาง ๆ และตอมาไดพฒนาปลกเปนสวน โดยเนนเพ'อการจาหนาย

1.2 ความรเก'ยวกบสงคมและวฒนธรรมลานนาหรอภาคเหนอของไทย โดยสงเขป

8

ภาพท 2 แผนท'ภาคเหนอ(www.reo3.go.th/index)1.htm สานกงานส'งแวดลอมภาคท' 3 (พษณโลก)

ภาคเหนอของไทย เปนภมภาคหน'งท'มแหลงภมปญญามากมาย โดยมความรของเร'อง

ภมปญญาชาวบานสอดแทรกอยในเร'องราวตางๆ ภมปญญาตางๆเหลาน$ ทาใหชาวบานสามารถพ'งพาตนเองได ชวยสรางความสมดลระหวางมนษยสงคม และส'งแวดลอมทางธรรมชาต นอกจากน$ยงชวยปรบเปล'ยนวถชวตใหมความเหมาะสมกบสภาพสงคมในปจจบน โดยเฉพาะในดานเกษตรกรรม ซ' งเกษตรกรรมนอกจากเปนอาชพด$งเดมของคนไทยแลว ยงเปนบอเกดของวฒนธรรม คานยม รวมท$งวถปฏบตตางๆของสงคมเปนอนมาก

ภาคเหนอของไทย เปนภมภาคหน'งท'มแหลงภมปญญามากมาย โดยมความรของเร'องภมปญญาชาวบานสอดแทรกอยในเร'องราวตางๆ ภมปญญาตางๆเหลาน$ ทาใหชาวบานสามารถพ'งพาตนเองได ชวยสรางความสมดลระหวางมนษยสงคม และส'งแวดลอมทางธรรมชาต นอกจากน$ยงชวยปรบเปล'ยนวถชวตใหมความเหมาะสมกบสภาพสงคมในปจจบน โดยเฉพาะในดานเกษตรกรรม ซ' งเกษตรกรรมนอกจากเปนอาชพด$งเดมของคนไทยแลว ยงเปนบอเกดของวฒนธรรม คานยม รวมท$งวถปฏบตตางๆของสงคมเปนอนมาก

1.3 ท'ต$งของลานนา หรอภาคเหนอของไทย ลานนา เดมกอต$งโดยพญาเมงราย ในปพ.ศ. 1839 และรวมเขาเปนสวนหน'งของ

อาณาจกรสยาม ในปพ.ศ. 2317 ตอมาเปล'ยนฐานะเปนมณฑลพายพในสมยพระบาทสมเดจพระ

9

จลจอมเกลาเจาอยหว และเปนจงหวดในสมยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว (การทองเท'ยวแหงประเทศไทย (ททท.) สานกงานภาคเหนอเขต 1. เชยงใหม: 2) ลานนา หรอหมายถงดนแดนในภาคเหนอของประเทศไทยปจจบน คอ ต$งแตบรเวณลมน$าโขงลงมา ในทองท' 8 จงหวด ไดแก จงหวดเชยงราย เชยงใหม ลาพน ลาปาง พะเยา แพร นาน และแมฮองสอน ลานนาต$งอยในท'ราบระหวางภเขา และพ$นท'ท'สวนใหญเปนภเขา มลกษณะยาวเปนแนวจากเหนอลงใต เชนเดยวกบแมน$าสายหลก ไดแก แมน$าปง ซ' งเปนแมน$าท'ไหลจากเหนอลงใตเชนเดยวกน ดนแดนลานนาแบงเปนสองสวน คอ ลานนาตะวนตกและลานนาตะวนออก ลานนาตะวนตกไดแก เมองเชยงใหม ลาพน เชยงราย พะเยา ลาปาง ซ' งต$งอยบนท'ราบ 3 แหง คอ แองเชยงใหม-ลาพน แองเชยงราย และแองลาปาง สวนลานนาตะวนออกคอแองนานและแองแพร

เชยงใหมและลาพน ต$งอยในท'ราบลมน$าปงตอนบน ใน “แองเชยงใหม-ลาพน” อยระหวางทวเขาถนนธงชยกลางและทวเขาผปนน$าตะวนตก เปนหบเขากวางใหญ มแมน$ าปงเปนสายสาคญ ท'ราบลมแหงน$ มความอดมสมบรณและเปนท'ราบท'ตดตอกนเปนผนใหญ (สรสวด อองสกล, 2553: 33)

เชยงใหมเปนศนยกลางของอาณาจกรลานนา มอายเกาแกกวา 700 ป เปนแหลงรวมความเจรญทกดาน ต$งแตอดตมาจนถงปจจบน ท$งดานวฒนธรรม ประเพณ การศกษา การคา การคมนาคมขนสง และยงเปนเมองแหงการทองเท'ยวระดบนานาชาตท'ไดรบความนยมจากนกทองเท'ยวในทกมมโลก ลาพน เปนจงหวดเกาแกท'สดในภาคเหนอ เดมช'อวา “นครหรภญไชย” เม'อสรางเมองเสรจ มธดากษตรยแหงกรงละโว พระนามวา “จามเทว”มาปกครอง (กองผลตอปกรณโฆษณา การทองเท'ยวแหงประเทศไทย: 17) โดยมแมน$ าปง หรอพงคไหลผานตวเมองลาพนหางออกไปทางทศตะวนตก

ศาสตราจารย ดร. อดม รงเรองศร (2549: 11 และ 37) ไดอธบายวา เมองลาพนเปนเมองท'มประวตความเปนมาเกาแก แตในระยะแรกกไมปรากฏหลกฐานวาเมองน$ มช'อประการใด จนกระท'งพทธศตวรรษท' 17 จงพบวามช'อ “หรปญไชย” ภายหลงกพบวามการเปล'ยนเปน “หรภญชย” “ละพน” จนกระท'งสดทายเปนช'อจงหวดวา “ลาพน” คาวา “หร+ป�ช+เอยย” คอทองคา/หญาแพรก+กอง/เนน+เสมอน/เปนด'ง ซ' งแปลไดวา “เมองท'มลกษณะเสมอนด'งเนนทอง” “หรป�ช” หรอ “หรป�เชยย” กยอมแปลไดวาตวเมองท'มลกษณะเปนเนนสงกวาพ$นท'โดยรอบเลกนอย และเม'อดจากระดบของเมองแลวจะเหนไดวาเปนเนนสงกวาพ$นท'โดยรอบ ท'ต$ งของเมองน$นเปนลกษณะเปนเนนท'อดมสมบรณและงดงามย'งนก เมองลาพนเปนเมองสาขาของเมองลวประหรอลพบร ดวย เม'อถอดคา “ลพร”หรอ “ลพร” ดกจะพบวาเปนคาท'เกดจากการสนธของศพทท$งสองคา

10

คอ “ลพ+อร” ท'อาจแปลไดวาอกของลพบร หรอเกดจากอกของลพบร ซ' งกหมายความวาเมองน$ คอเมองลกของลพบรน'นเอง

1.2.2 วถชวตของชาวลานนา สงคมลานนา จดเปนสงคมพหภาษา-พหวฒนธรรมมาต$งแตอดต จนกระท'งปจจบน ซ' งปรากฏใหเหนบนแผนปายตางๆในท'สาธารณะโดยเฉพาะตามสองขางถนนในเขตเมองและชานเมอง (Srichomthong, 2555) ในอดต มกลมชนตางๆอยรวมกนในลานนา อาท คนไทยวน หรอไทโยนก ซ' งไดแกบรรพบรษของกลมชนท'เรยกตนเองวา “คนเมอง” ในเชยงใหมปจจบน นอกจากน$ ยงมกลมชนชาวไทล$อ ไทใหญ ไทเขน ซ' งในสมยพระเจากาวละ ในปพ.ศ. 2317 ไดมการรวบรวมกลมคนเหลาน$ จากเมองเชยงตงและเชยงรง (ในประเทศพมาและประเทศจนตอนใตปจจบน) เขามาอยในเขตเชยงใหมและรอบๆเชยงใหม อาท สนกาแพง ดอยสะเกด ในยคท'เชยงใหมกลายเปนเมองรางถง 20 ป นอกจากน$ ในลานนา โดยเฉพาะเชยงใหม ยงมชาวจนฮอ (คนจนในมณฑลยนนานของประเทศจน) ซ' งเคยเปนกลมคนท'ชานาญในการเดนทางคาขายในบรเวณทางเหนอของไทย จนถงทางใตของจน และยงมกลมชนเกาแกของลานนาตอนบนน$ ซ' งเปนกลมชนด$งเดมในบรเวณน$ มากอนไดแกชาวล�วะ และมอญ จงกอใหเกดการผสมผสานของวฒนธรรมของกลมชนตางๆ อยางหลากหลาย ไดกอรปเปนวฒนธรรมลานนารวมกน เปนการสลายตวของชนเผาเปนชนชาตเดยวกน

เหตท'เรยกตนเองวา “คนเมอง” น$น ศาสตราจารย ดร. อดม รงเรองศร (2551: 1) ไดอธบายไววา เปนการระบช'อใหชดเจน เน'องจากมคนถ'นอ'นกลมชนอ'นเขามาในดนแดนน$มากข$น จงเปนการเรยกคนท'อยในลานนาและพดภาษาลานนา เรยกภาษาลานนาโดยรวมวา คาเมอง เพ'อจาแนกวาตางจาก คาไทย คอภาษาไทยกลาง ท$งน$ คาวา “เมอง” นอกจากแปลวาเขตชมชนขนาดใหญ ยงแปลวา สวาง สดใสดวย “คนเมอง” ยอมแปลไดวา “คนท'เจรญแลว” ได ความหมายของคาน$ ยงสอดคลองกบ

คาอธบายของ สงวน โชตสขรตน (2512: 153) ท'วา เปนการแยกชาวพ$นเมองออกจาก “พวกมาน” คอพมา และคาวา “คนเมอง” น$ เองไดใชสบๆกนมาจนกระท'งทกวนน$ โดยมคากลาววา “อยคนเดยวเหมอนตาย อยหลายเหมอนมาน” คาวามาน คอ พมา และเม'อมสองพวกคอ พวกพมา พวกเมง (รามญ) กตองมพวก “คนเมอง” การเรยกตนเองเชนน$ เพ'อเปนการแยกตวออกจากชนชาตอ'นท'อยในดนแดนเดยวกน ไดแกชาวพมา ซ' งเปนผมารกรานและยดเปนเมองข$นเปนเวลาประมาณ 200 ป และจากชาวมอญหรอรามญดวย

11

“คนเมอง” หรอคนลานนา มวฒนธรรมการเกษตรมาต$งแตอดต เน'องจากเลอกต$งบานเรอนอยเปนหมๆ ใกลแมน$า ลาหวยหรอลาเหมอง เพราะคนเมองนยมปลกไมยนตนตางๆ เชน ลาไย มะมวง มะปราง กระทอน (ทางเหนอเรยกวามะตsน) มะกรด มะนาว ตนหมาก มะพราว ไมไผ กลวย ออย ฯลฯ ไวในบรเวณบาน (สงวน โชตสขรตน, 2512: 199) นอกจากปลกไมผลแลว คนไทยยวนเปนคนทาไรทานา อาหารหลกคอขาวเหนยว ซ' งปลกดวยวธดานาแลวนามาน' งกน ไมตม จงเรยกวา จงเรยกวา “เขาน' ง”(ขาวน' ง) นอกจากน$ คนไทยวนยงปลกผกและพชอ'นแลวยงทาการลาสตวและจบปลา

“คนเมอง” หรอคนลานนา มวธการดารงชวตสมยน$นอย 4 วธดวยกนน'นคอ เกบเก'ยว ลาสตว ผลต และการคามระบบการคาแบบหมนเวยน มตลาดนดขนาดใหญทก 5 วน วนท'เหลอจะไปท'อ'นแลวกลบมาเปนเชนน$ประจา (ฮนส เพนท, 2552: 122)

1.2.3 ภาษาลานนา หรอ “คาเมอง” ภาษาถ'นลานนา หรอ“คาเมอง” จดเปนภาษาถ'น (dialect) เชนเดยวกบภาษาไทยกลางท'ใชเปนภาษากลางของประเทศ ภาษาถ'นท$งสองเปนภาษาในตระกลไท (Tai language family) ซ' งเปนภาษาใหญภาษาหน'งในเอเชยตะวนออกเฉยงใต ภาษาคาเมอง ใชเปนภาษาพดในชวตประจาวนของคนลานนาท$ง 8 จงหวดภาคเหนอของประเทศไทย คอ เชยงราย เชยงใหม ลาพน ลาปาง พะเยา แพร นาน แมฮองสอน ภาษาลานนาท'ใชกนใน 8 จงหวดน$ อาจแยกอยางหยาบๆ เปน 2 กลมใหญ ไดแกกลมภาษาในจงหวด เชยงใหม เชยงราย ลาพน แมฮองสอน และบางสวนของจงหวดตาก และอกกลมหน'งไดแกกลมภาษาในจงหวด แพร นาน พะเยา และลาปาง (อดม รงเรองศร, 2551: 3) อกท$งอาจเปนเพราะมภเขาเปนเสนแบงเขต จงทาใหภาษาลานนา หรอ คาเมอง มสาเนยงการออกเสยงพดท'แตกตางกนไปบาง แตส'อสารกนไดเขาใจคาเมองเปนภาษาท'มระบบอกขระ ซ' งในปจจบน ไดรบความสนใจจากอาจารย นกวชาการ นกศกษา ตลอดจนผสนใจท'วไปหนมาศกษาการอานและเขยนภาษาลานนามากข$น ซ' งมการจดสอนในวด (เชนวดสวนดอก วดพระสงห) มหาวทยาลย (เชน มหาวทยาลยเชยงใหม มหาวทยาลยแมโจ และมหาวทยาลยราชภฎเชยงใหม เปนตน) และองคกรดานวฒนธรรมทองถ'น (เชน โรงเรยนสบสานภมปญญาท'เชยงใหม) นอกจากน$ Srichomthong (2012, 2012) ไดศกษาพบการใชคาเมองบนแผนปาย ตามท'สาธารณะโดยเฉพาะสองขางถนน โดยเขยนเปนภาษาไทยกลาง ภาษาองกฤษและบางคร$ งมตวอกษรคาเมองข$นนาหรอประกอบอยดวย ซ' งอาจเปนภาษาคาเมองลวน หรอมกใชปนกบภาษาอ'นๆบนแผนปายแผนเดยวกน นบเปนการธารงอตลกษณ (identity maintenance) ท'โดดเดนอยางหน'ง

ภาษาลานนา ในท'น$ ไดแก ภาษาถ'นเหนอ หรอ ซ' งเปนท'รจก และเรยกกนในหมชาวไทยภาคเหนอวา “กา (คา)เมอง” น'นเอง เปนส'อกลางบงบอกวฒนธรรมดานตางๆของภมภาค

12

รวมท$งวฒนธรรมเกษตรลาไยดวย ในช'อพนธลาไยพนธหน'ง คอ “ลาไยพ$นเมอง” มคาวา “เมอง” และชาวเหนอเรยกช'อลาไยในกลมลาไยกะโหลกวา “อดอ อแหว อเบ$ยวเขยว” ซ' งเปนช'อพนธลาไยในแบบสมภาษณดวย

ศาสตราจารย ดร. อดม รงเรองศร อธบายคาวา “อ” ซ' งม คาอธบายในพจนานกรมไทยฉบบราชบณฑตยสถานวาเปนคานาม คาประกอบคาอ'นบอกใหรวาเปนเพศหญง (2542: 1376) และคาคตรงกนขามวา “ไอ” เปนคานาม คาประกอบคาอ'นบอกใหรวาเปนเพศชาย (2542: 1403) เม'อออกเสยงแบบคาเมอง จะเปน คาวา “อ'” เปนคาประกอบหนาคาอ'นท'มพยางคเดยวซ' งมความหมายในเชงใหเกยรตดวย เชน อ'พอ อ'แม และวา เปนคานาหนาช'อผหญง คกบคาวา “ไอ” ซ' งใชนาหนาผชาย (อดม รงเรองศร. 2547: 895) ภาษาลานนา หรอ กา(คา)เมอง มหนวยเสยงพยญชนะ 20 หนวยเสยง ไมมหนวยเสยง “ร” ดงน$น คาท'รบมาจากภาษาไทยกลางหรอภาษาอ'นๆท'มเสยงน$ จะออกเสยงเปนเสยงเสยดแทรกพนลม เขยนเปน “ฮ” หรอ เปนเสยงท'เสนเสยงขางล$น เขยนเปน “ล” แตมหนวยเสยงพยญชนะท'ไมมในภาษาไทยกลาง คอเปนเสยงนาสกท'เกดท'เพดานแขง กลาวคอ เปนเสยงคลายเสยงนาสกเสยงอ'นๆ (ม น ณ ง) แตรบรไดชดเจนวาเปนเสยงข$นจมก อาจใชตวอกษร “ญ ย หญ หย” (เรณ วชาศลป, มปด.: 6)

1.3 โครงสรางคาในช'อพนธลาไย คา หมายถงหนวยในระบบการเขยนท'เรยกวา “Orthographic word” ซ' งกคอ คา

ท'สะกดใหถกตองตามหลกไวยากรณ (Plag, Ingo: 2003) คาเปนหนวยอสระทางภาษาท'เลกท'สดของภาษา และ มหลายชนด อาท คาโดด คาประสม ซ' งอาจประกอบดวยหนวยคาหน'งหนวย หรอมากกวาหน'งหนวย คาในภาษาไทย (รวมท$งภาษาไทยถ'นเหนอ หรอคาเมอง) มกมโครงสรางเปนคาพยางคเดยว ไปจนถงคาหลายพยางค จงนบวามท$งคาแบบธรรมดาและคาซบซอน ท'มา หมายถง แหลงกาเนด ตนตอ มลเหต หรอจดเร'มตน ท'บางส'งบางอยางปรากฏออกมาหรอไดรบมา ซ' งอาจไดแกท'มาของคา

“คา” ท'ใชในการต$ง “ชอ” มความหมาย และมกจะบอกความสมพนธระหวาง “ช'อ” น$น ๆ กบลกษณะของสงคมและวฒนธรรม และยงอธบายปรากฏการณทางสงคมและวฒนธรรมเก'ยวกบทมาของช'อ ผานช'อน$น ๆ อกดวย ลกษณะโครงสรางของคาในภาษาไทยและภาษาไทยถ'นเหนอ (คาเมอง) จดวาเปนคาพยางคเดยว กลาวคอพยางคหน'งพยางคมคาเปนคาหน'งคา เน'องจากมความหมาย จงจดเปนภาษาคาโดดเชนเดยวกบภาษาไทยกลาง แตในภาษาถ'นท$งสองมวธสรางคาใหเปนคาชนดอ'น ๆ โดยเฉพาะคา

13

ประสม (compound words) ซ' งตามการแบงออกเปน ของ Plag, Ingo (2003) คาประสมม 4 ชนด ไดแก

(1) คาประสมท'มคานามเปนหลก (Nominal compounds) (2) คาประสมท'มคาคณศพทเปนหลก (Adjectival compounds) (3) คาประสมท'มคากรยาเปนหลก (Verbal compounds) (4) คาประสมแบบนโอคลาสสก (Neoclassical compounds) ซ' งเกดจาก

การนาเอาคาโดดท'มความหมายอยางนอย 2 คา มารวมเขาดวยกน 1.3.1 องคประกอบของโครงสรางคาประสมแบบท' 1 องคประกอบของโครงสรางคาประสมแบบท' 1 ไดแกคาประสมท'มคานาม

เปนหลก (Nominal compounds) ประกอบไปดวย คานามเปนคาหลกและคาท'มาขยายในรปคานามวางไวดานหลง ตามโครงสรางน$ สามารถแยกแยะโครงสรางคาออกไดเปน

+/- คานาม/สรรพนามขยาย + คานามหลก +/- คานามหรอคาคณศพทขยาย 1.3.2 องคประกอบของโครงสรางคาประสมแบบท' 4 องคประกอบของโครงสรางคาประสมแบบท' 4 ไดแกคาประสมท'เกดจากการ

นาเอาคาโดดท'มความหมายอยางนอย 2 คา มารวมเขาดวยกน โครงสรางคาประสมแบบท' 4 ในช'อพนธลาไยประกอบไปดวยคานามหลก และคานามขยายท'วางไวหนาคานามหลก จงไดโครงสราง ดงน$ :-

1) คาโดด + คาโดด = +/- คานาม/สรรพนามขยาย + คานามหลก เม'อทดลองนาช'อพนธลาไยท'เปนท'รจกกนโดยท'วไปจานวน 3 พนธ มา

จาแนกออกเปนโครงสรางตามโครงสรางคาประสมจากการแบงของ Plag, Ingo (2003) จะไดโครงสรางช'อพนธลาไยสอดคลองกบโครงสรางคาประสมโครงสรางแบบท' 1 และ แบบท' 4 ซ' งประกอบไปดวยคาประสมท'มคานามเปนหลก (Nominal compounds) และ คาประสมท'เกดจากการนาเอาคาโดดท'มความหมายอยางนอย 2 คา มารวมเขาดวยกน จะไดโครงสราง ดงน$ :-

+/- คานามขยาย + คานามหลก +/- คานามหรอคาคณศพทขยาย ช'อพนธลาไย เปนช'อท'เปนคาประสมแบบโครงสรางผสานระหวางสองโครงสราง ดงแสดงใหเหนในตารางท' 1ช'อพนธลาไยท$ง 3 ช'อ ประกอบไปดวยคาในภาษาถ'นลานนา ท$งคาท'มความหมายตรงกบคาในภาษาไทยกลาง แตเวลาคนทองถ'นออกเสยง จะออกเสยงท'มลกษณะเฉพาะแบบ ซ' งแตกตางกนท'เสยงวรรณยกต ไดแกคาวา “อ แหว เบ$ ยว เขยว” และคาท'เปนคาเฉพาะในภาษาถ'นลานนา ไดแกคาวา “ดอ”

14

ตารางท 1 โครงสรางช'อพนธลาไยจานวน 3 พนธ

ชอพนธลาไย คานามขยาย คานามหลก คานามขยาย

คาคณศพทขยาย

อดอ อ ดอ - - อแหว อ แหว - - อเบ$ยวเขยว อ เบ$ยว - เขยว

คาท'ใชเรยกช'อลาไย โดยการศกษาตามลกษณะของโครงสรางทางภาษา บงบอกถงท'มาของลาไยแตละช'อ ซ' งสะทอนใหเหนพฒนาการของลาไยในดานตางๆ โดยเฉพาะพนธของลาไย อยางตอเน'อง เผยใหเหนความผกพน และคณคาระหวางลาไยกบเกษตรกรผผลตและผบรโภคท$งชาวไทย และชาวตางชาต เปนปรากฏการณทางสงคมและวฒนธรรม อนนามาซ' งปจจยทางเศรษฐกจ ท'มผลตอ ชวตความเปนอยของผคนในประเทศไทย โดยเฉพาะเกษตรกรภาคเหนอในจงหวดเชยงใหม และลาพน ช'อพนธลาไยท'จะนามาศกษาวเคราะห ในงานวจยน$ มจานวน 26 ช'อ ตามการแนะนาของศนยวจยและพฒนาลาไยแมโจ มหาวทยาลยแมโจ จงหวดเชยงใหม ในจานวนน$ ลาไยท'ไดรบความนยมปลกเพ'อจาหนายและรบประทาน ไดแก อดอ เบ$ยวเขยว สชมพ และ แหว แตทวา ยงไมเคยมการศกษาคนควาหาท'มา เหตผล ของการต$งช'อ และความสมพนธของช'อลาไย กบปจจยทางสงคมและวฒนธรรม ท'ทาใหสาธารณะชนท'วไปรจกช'อลาไย แมกระท'ง ผท'มสวนเก'ยวของกบลาไยโดยตรง ไดแก เกษตรกร ผคาลาไย และนกวชาการดานลาไย

ช'อและท'มาของลาไย จะทาใหประชาชนท'วไป อาท เกษตรกรท'วไป นกวชาการ นกเรยนนกศกษา นกพฒนา นกปกครอง ผคาลาไย และผบรโภค ท$งในและตางประเทศ ไดรจกและเขาใจช'อลาไยแตละชนด จะไดตระหนกรถงคณคาของลาไยในฐานะพชเศรษฐกจ อาหาร ยา และตนไมวฒนธรรม ท'ฉายภาพใหเหนความสมพนธและความผกพนระหวางไมผลมงคลน$กบประชาชน โดยเฉพาะชาวลานนาหรอ “คนเมอง” มาชานาน และจะมสวนชวยในการสงเสรม และผลกดนใหหนวยงานท'เก'ยวของ เกษตรกร และผคา อนรกษและพฒนาลาไยทกชนดไวในทองถ'น อนจะนามาซ' งความม'งค'ง ความสข และความภาคภมใจ ท'ไดมสวนรวมในการรบผดชอบในการผลต บรโภค และการขายตอไป

ลาไยเปนพชเศรษฐกจท'มแหลงผลตสาคญอยในภาคเหนอ โดยเฉพาะจงหวดเชยงใหมและลาพน ซ' งมพ$นท'ในการปลกคดเปนรอยละ 80 ของพ$นท'ปลกลาไยในภาคเหนอท$งหมด การ

15

ขยายพ$นท'ในการเพาะปลกลาไยมจานวนเพ'มข$นทกป เน'องจากปรมาณความตองการในการบรโภคท'เพ'มข$น เกษตรกรปลกลาไยตางพากนเพ'มปรมาณผลผลตใหมากท'สด ดงน$นภาคเหนอจงมช'อลาไยท'หลากหลายโดยเปนพนธของทองถ'น และช'อพนธลาไยมความสมพนธกบสงคมและวฒนธรรมของชาวลานนา

อปกรณและวธการ

2.1 ออกแบบแบบสมภาษณ

แบบสมภาษณเปนแบบสมภาษณท'ถกออกแบบเพ'อใหไดขอมล ๒ สวน ไดแก ขอมลสวนบคคล และขอมลเก'ยวกบช'อพนธลาไย ซ' งประกอบดวย ขอมลตางๆ ดงน$

2.1.1 ขอมลสวนบคคล ประกอบดวย ช'อ ช'อสกล อาย การศกษา สาขาการศกษา อาชพและระยะเวลาในการประกอบอาชพ 2.1.2 ขอมลเก'ยวกบช'อลาไย ประกอบดวยคาถามเก'ยวกบขอมล 3 สวน ดงตอไปน$ :- 1. พนธลาไยท'ปลก 2. ความรเก'ยวกบช'อพนธลาไย 3. ท'มาของช'อพนธลาไย ช'อพนธลาไยท'กล'นกรองมา ตามคาแนะนาของศนยวจยและพฒนาลาไยแมโจ มหาวทยาลยแมโจ พ.ศ. 2554 จานวน 26 ช'อ ดงแบบสมภาษณท'แนบมาน$

2.2 สมภาษณเกษตรกร และนกวชาการ ในจงหวดเชยงใหม และลาพน ผวจยไดสมภาษณเกษตรกรลาไยในเขตจงหวดเชยงใหม (อาเภอสารภ) และ จ.

ลาพน (อาเภอ บานธ และ อาเภอปาซาง) จานวน 14 คน และสมภาษณนกวชาการลาไย จานวน 3 คน รวมเปน 17 คน ท$งน$ ศนยวจยและพฒนาลาไยแมโจ มหาวทยาลยแมโจ เปนผใหการแนะนารายช'อและท'อยของผใหการสมภาษณท$งหมด

การสมภาษณ เปนการสมภาษณดวยการถามตามแบบสมภาษณพรอมจดบนทกสงเกตลกษณะตนลาไยของเกษตรกร รวมท$งใบ และ ผล (หากม) และถายภาพ ซ' งสามารถพจารณาใชเปนขอมลประกอบการวเคราะหเก'ยวกบช'อและท'มาของช'อพนธลาไยท'กล'นกรองมา ตามคาแนะนาของศนยวจยและพฒนาลาไยแมโจ มหาวทยาลยแมโจ จานวน 26 รายช'อ เม'อเสรจส$นการสมภาษณไดจดเกบแบบสมภาษณทนท

16

เกษตรกร และนกวชาการ เปนผท'มความรและประสบการณเก'ยวกบลาไยสง โดย

ผ วจ ยไดรบรายช'อและคาแนะนาจากนกวชาการลาไย ณ ศนยวจยและพฒนาลาไยแมโจ มหาวทยาลยแมโจ เชยงใหมเม'อปพ.ศ. 2555

2.3 จดทาระบบขอมลจากแบบสมภาษณ (และจากการจดบนทก) หลงจากสมภาษณเกษตรกรและนกวชาการลาไยแลว ไดนาขอมลท'ไดมาลงบนทก โดยการพมพใหเปนระเบยบ และไดนามาพจารณาเรยบเรยงและประมวลผล โดยแยกเปนหวขอไดแก

1) ขอมลเก'ยวกบผใหสมภาษณ ขอมลเก'ยวกบผใหสมภาษณประกอบไปดวยช'อ ท'อย อาชพ การศกษา และระยะเวลาในการประกอบอาชพของเกษตรกรและนกวชาการลาไย รวมจานวน 17 คน โดยแยกนาเสนอการประมวลขอมลเปน 2 กลม คอกลมเกษตรกร และกลมนกวชาการ

1.1 เกษตรกร เกษตรกรจานวน 14 คน เปนเกษตรกรลาไยท'มความรและประสบการณในปลกลาไย

มาเปนเวลานาน อกท$งยงเปนผท'มความกระตอรอรน ใหความสนใจท'จะเรยนรและพฒนาตนเองในการผลตลาไยใหมคณภาพและปรมาณท'ดอยางตอเน'อง เขารบการอบรม ประชมเสวนาเก'ยวกบลาไย และบางทาน เชน คณวชกร รอมใจ เกษตรกรชาวอาเภอสารภ จงหวดเชยงใหม เคยไดรบเชญใหเปนวทยากรบรรยายใหความรแกเพ'อนเกษตรกร ในการประชม ณ มหาวทยาลยแมโจ ในป 2555 ดวย บางทานเคยไดรบรางวลจากการประกวดลาไย อาทคณบญชาการ (เดมช'อบญชา) พลชมช'น เกษตรกรชาวอาเภอสารภ จงหวดเชยงใหม เชนเดยวกน เคยไดรบรางวลชนะเลศรางวลท' 1 และรางวลท' 2 จากการประกวดลาไยสชมพ ดงน$น เกษตรกรเหลาน$ จงลวนแลวแตเปนเกษตรกรลาไยท'เหมาะสมแกการเปนผท'ทางศนยวจยและพฒนาลาไยแมโจ มหาวทยาลยแมโจ ไดแนะนาใหผวจยไปสมภาษณเกบขอมล2 ซ' งเปนเกษตรกรท'อยและปลกลาไยในทองท'ท'มช'อเสยงดานการผลตลาไย ไดแก ในเขตจงหวดเชยงใหมท'อาเภอสารภ จานวน 8 คน และอาเภอพราว 1 คน และในเขตจงหวดลาพนท'อาเภอเมอง 2 คน (1 ใน 2 คน อยในตาบลหนองชางคน) อาเภอปาซาง จานวน 2 คน และอาเภอบานธ 1 คน

เกษตรกรลาไยท$ง 14 คน เปนเกษตรกรชาย มวยวฒ และคณวฒหลากหลายมาก กลาวคอ มอายต$งแต 47 ป จนถงอาย 80 ป มวฒการศกษา ต$งแต ช$นประถมปท' 4 จนถง ปรญญาตร และม 1 คน จบการศกษาระดบปรญญาโท ดงน$ นระยะเวลาในการประกอบอาชพจงม 2 การเกบขอมลดวยการสมภาษณ จะดาเนนการเพ'มในโครงการตอเน'อง

17

ความแตกตางหลากหลายไปตามอายดวยเชนกน จากการสมภาษณ พบวา เกษตรกรลาไยในเขตจงหวดเชยงใหม และลาพนท$งหมด ประกอบอาชพทาสวนลาไยมาเปนเวลาอยางนอยท'สด 10 ป ไปจนถง 50 ป

1.2 นกวชาการลาไย นกวชาการลาไยทกคนเปนผเช'ยวชาญดานลาไยโดยเฉพาะ ท$งทางทฤษฎและปฏบต ม

ผลงานทางวชาการลาไย โดยผานการศกษา ทดลอง และบรรยายใหความรแกเกษตรกร นกวชาการนกศกษา และผสนใจ มาเปนเวลานาน (ต$งแต 20 – 30 ป) จงเปนผมช'อเสยง เปนท'ยอมรบในวงการลาไยของประเทศ

ในจานวนนกวชาการลาไยท'ไดสมภาษณแลว 3 คนน$ มนกวชาการท'เปนอาจารยในสถาบนอดมศกษา 2 คน และเปนนกวชาการสงกดกระทรวงเกษตรและสหกรณ 1 คน ท$ง 3 คนมถ'นท'อย และรบราชการอยในองคกรในภาคเหนอตอนบนท$งส$น ไดแก เชยงใหม 1 คน เชยงราย 1 คน และลาปาง 1 คน นกวชาการลาไยการศกษาท$ง 3 คน จบการศกษาในระดบปรญญาโท 2 คนและดารงตาแหนงทางวชาการเปนผชวยศาสตราจารย และจบการศกษาในระดบปรญญาเอก 1 คน

ดงน$นนกวชาการท$ง 3 คน จงเปนผมความร ความชานาญ และประสบการณเก'ยวกบลาไยเปนอยางสง อาท หลกการและวธการในการผลตลาไยท$งในและนอกฤด การดแลรกษา และการใสปยลาไย โดยไดทดลอง คนควาและปฏบตงานวชาการดานลาไยเปนระยะเวลาต$งแต 20 - 30 ป

2) ขอมลดานความรเก'ยวกบช'อพนธลาไย การประมวลผลขอมลดานความรเก'ยวกบช'อพนธลาไยท'ไดจากการสมภาษณ

เกษตรกรและนกวชาการลาไย รวมจานวน 17 คนน$ ในช$นน$ จะนาเสนอเปนการประมวลผลแยกกลมออกเปน 2 กลม กลาวคอกลมเกษตรกร 1 กลม และกลมนกวชาการ 1 กลม ภายหลง เม'อเสรจส$นการเกบขอมลเพ'มแลว จะไดนาผลการประมวลในลกษณะน$ มาวเคราะหสรปเปนจานวนช'อพนธลาไย พรอมท'มาของช'อพนธฯ

2.1 ขอมลดานความรเก'ยวกบช'อพนธลาไยจากเกษตรกร ในจานวนช'อพนธลาไย จานวน 26 ช'อ มเกษตรกรท'รจกช'อพนธลาไย จานวน 3 ช'อ คอ อดอ 20

อดอ 27 และ อดอ 75 ช'อละเพยงทานเดยวในจานวน 14 คนโดยระบวา อดอ 20 คอ “อดอซาว” เน'องจาก ตวเลข 20 และ คาวา “ซาว” ในภาษาถ'นลานนา (คาเมอง) เปนคาพองเสยงกบตวเลข 20 และเขาใจวา อดอ 27 หมายถง ดอหนองชางคน สวนอดอ 75 หมายถง อเบ$ยวเขยว ซ' งช'อพนธลาไยท$งสามช'อนาจะเปนหมายเลขลาไยท'สงเขาประกวด นอกจากน$ ยงมช'อลาไยอก 4 ช'อท'เกษตรกรลาไย ไมรจกช'อและไมทราบขอมลเก'ยวกบช'อ ไดแก อดอหลวง อดอลมนKาปง และใบหยก ดงจะ

18

เหนการประมวลขอมลท'ไดจากการสมภาษณเกษตรกรน$ ในตารางท' 2 นอกจากรายช'อพนธลาไย จานวน 26 รายช'อน$ ผใหสมภาษณท$งเกษตรกร และนกวชาการลาไย ยงระบช'อลาไยช'ออ'นๆอกดวย ซ' งผวจยจะไดรวบรวมนาเสนอในรายงาน เม'อเสรจส$นโครงการท$งหมด (โครงการตอเน'อง)

ตารางท 2 ประมวลผลขอมลช'อพนธลาไยจากการสมภาษณเกษตรกร (เฉพาะขอมลท�ตรงกน)

ลาดบ ชอพนธ รจก ไม

รจก

ขอมล

1 อดอ 20 2 อดอ 27 3 อดอ 75 4 อดอกานแขง ผลใหญ เปลอกหนา กานแขง ชอต$ งตรง

และส$ น (ไดขอมลจากผใหการสมภาษณท'ตรงกนมากท'สด รวมจาก 8 ทาน)

5 อดอหลวง ไมมขอมล 6 อดอแกวย' คนปลกช'อ อายแกวย' หรอลงแกว เปนคน

บานแมขา ต.แมกา อ.สนปาตอง จ .เชยงใหม (เสยชวตแลว)ผลลาไยมขนาดเลก มลกษณะคลายลาไยพวงทอง แตโตกวาลา ไ ย พ ว ง ท อง ข น า ด ข อง ผ ล ม ข น า ดสม'าเสมอ - ช'อลงแกวย' ต.สนทราย ม.2 เปนคนบานสา อ.สารภ (ย' แปลวาย$มเกง)

7 อดอยอดแดง ยอดสแดงกานแขง เปลอกหนา เวลาแตกใบออน ออกยอดเปนสแดง ลกโต แตลกออกหาง ไมคอยเปนพวง - ไดแก ลาไยธรรมดา

8 อดอกานออน กานออน เปลอกบาง เน$ อคอนขางหนา พวงยอยลงเน'องจากมผลดกมาก ทนแดด ผวสวย เน'องจากเปนลาไยท' ออกผลเปนพวง จงทาใหใสเขงหรอตะกราไดงาย

19

ลาดบ ชอพนธ รจก ไม

รจก

ขอมล

9 อดอลมน�าปง ไมมขอมล 10 อดอสขม ดร.สขม เปนผปลก 12 อเบ$ยวเขยวเชยงใหม ผลมลกษณะเบ$ยว ขนาดใหญ เปลอกออกส

เขยวและหนา ผวสวย ออกผลเปนพวงด ตดลกดกด$งเดมมาจากเวยงเชยงใหมต$งแตสมยพระราชชายาเจาดารารศม เมลดในเลก ผลไมโตมรสกรอบ ออกผลชากวาลาไยพนธอ'นๆ -แหลงปลกเดมอยเชยงใหม ผวเรยบเขยวรสหวาน เน$อสเหลองนวลสวย(แหลงท'มากสดท'ต.ยางเน$ง อ.สารภ พนธเกาแกด$งเดม ผวเรยบเน$องามเน$อกรอบแตเกบไมไดนาน ผลผวสคล'า - ตดลกไมดก

13 อแหว เปนลาไยป หรอ ออกเสยงแบบภาษาถ'นลานนาวา “ปs ” หมายถง ลาไยท'ออกผลตามฤดกาล และชากวาพนธอ'นๆ หลงพนธอดอ ผลโต กรอบ มรสหวาน เน$อบาง มน$ าเยอะ และเมลดในใหญ เวลาแตกใบออน ออกยอดเปนสแดง ใบแขงและกานของพวงลาไยแหง

20

ลาดบ ชอพนธ รจก ไม

รจก

ขอมล

14 พวงทอง หรอเรยกกนวา “เพชรพวงทอง” พวงใหญ และดก ลกใหญ ชอสวย มสเหลองทอง เน$อเละไมกรอบ เปนน$ า ออกพรอมอดอ ผลลาไยมขนาดสม' า เสมอ กล'นหอมคางคาวไม กนลาไยน$เน'องจากมกล'นเหมนคาว เมดใหญ เวลาออกผลทาใหก'งโนมลง -ตางจากพนธอดอท'มลกใหญกวา เปลอกแขงกวา สออกน$าตาลคล$า -พวงทอง ตอนเปนวยรนรสชาตพวงทองอรอยเน$อแนน หวานกรอบ เปนลาไยตดกนเปนชอพวงคลายองนลกแบนๆไมกลมตนกาเนดอยสารภ

15 จมโบ หมายถงลาไยทกพนธท'คดขนาดพเศษ ลกโตใหญ ขนาด “จมโบ” เน'องจากไดรบการบารงดเปนพเศษจงทาใหลกใหญขนาดจมโบพนธจากเวยดนาม ขนาดใหญ

16 แดงกลม ผลกลม มสออกแดงเหมอนลกแกว เปลอกนอกออกสแดง เน$อลาไยแฉะมน$ าคลายพนธดอ มกล'นเหมนเขยว ลาไยน$ ใกลสญพนธแลวมน$ ามากทาใหอบแหงไดยาก

17 ใบดา หรอเรยกอกช'อหน' งวา “อดา”อยกลมเดยวกบลาไยอดอ บางกบอกวาคลายพนธอดอ แตผลไมโตเทาพนธอดอ แตออกผลดกใบออกสเขยวดาเขม (เขยวคล$ าคลายลาไยพนธป มาตนโคง) มขนาดเลก พ$นเมอง ใบเขยวเขม ผลคลคละ มกล'น รสไมคอยหวาน ฉ'าน$า แฉะ

18 ใบหยก ไมมขอมล

21

ลาดบ

ชอพนธ

รจก

ไม

รจก

ขอมล

19 น$าผ$งทวาย เปนลาไยพนธพ$นเมองหรอเกษตรกรเรยกวา ลาไย “ธรรมดา”ผลมขนาดเลก เน$ อออกสเหลองๆ คลายน$าผ$ง

20 ป มาตนโคง ไดช'อตามผปลกแตด$ งเดม ช'อ “มา”ขณะเดน ตนของลงมาโคงเขาหากน ปลกท' ต.หนองชางคน อ.เมอง จ.ลาพน ผลคลายลาไยพนธอดอ มขนาดใหญ กล'นคาว เปลอกบาง มสเขยว กานออน ตดเช$อราไดงาย

21 บานโฮง ปลกท'บานโฮง (อ.บานโฮง จ.ลาพน) เปนลาไยกลมลาไยพนธอดอ แตกลายพนธ ผลโต ชอสวย -พนธพ$นเมอง ในกลมอดอด$งเดมก'งพนธ มาจากอ.บานโฮง ลกใหญ เปนลาไยกลายพนธมาจากอดอ

22 เพชรสาคร เปนลาไยท'มาจากจงหวด สมทรสาคร ออกกอนลาไยพนธอ'นๆ เดมอาจนาไปจากแถวเชยงใหม (ดงเชนท'พระราชชายาเจาดารารศมเคยนาไปปลกท'กรงเทพมหานคร) ซ' งลาไยจานวน 3 ตน ปลกท'บานน$ าโทง อ.หางดง จ.เชยงใหมมาจากสมทรสาคร (กลมลาไยตางถ'น อาจเปนพนธเวยดนาม) - ลาไยเครอ (ตนเปนเครอ) ลกโต ตดผลไมมาก เน$อเหนยว ไมคอยหวาน

23 กรอบกะท ไมมขอมล

22

2.2 ขอมลดานความรเก'ยวกบช'อพนธลาไยจากนกวชาการ

ในจานวนช'อพนธลาไย จานวน 26 ช'อ มนกวชาการลาไยทานเดยวท' รจกช'อพนธลาไย

ท$ง 26 ช'อ แตระบวา ลาไยจานวน 3 ช'อ คอ อดอ 20 อดอ 27 และ อดอ 75 น$น เปนลาไยพนธอ

ดอตนท' 20 27 และ75 จากการประกวดตนพนธ อก 3 ทานไมรจกช'อ และไมรท'มาดวย ดงน$น ช'อ

พนธลาไยท'เปนพนธลาไยโดยแทจรง ท'สามารถนามาศกษาหาท'มาของช'อได นาจะมจานวน 23 ช'อ

ช'อพนธลาไยจานวน 23 ช'อ นาจะเปนช'อพนธลาไยช'อสามญท'เปนท'รจกในหมนกวชาการลาไย ในช'อพนธลาไยจานวน 23 ช'อ มช'อพนธลาไยจานวน 9 ช'อท'นกวชาการลาไยท$ง 3 ทานรจกตรงกน ไดแก ลาไยช'ออดอกานออน สชมพ อเบKยวเขยวเชยงใหม อแหว พวงทอง แดง

กลม ใบดา และเพชรสาคร ในช'อพนธลาไยจานวน 9 ช'อน$นกวชาการลาไย 2 ทานใหขอมลเก'ยวกบความรเร'องท'มาของช'อพนธลาไยท'ตรงกน จานวน 7 ช'อ (โปรดดตารางท' 3) สวนนกวชาการอกทานหน'งใหขอมลเก'ยวกบความรเร'องท'มาของช'อลาไยเพยง 1 ช'อเทาน$น คอ เพชรสาคร (ในจานวนช'อพนธลาไย 26 ช'อในแบบสมภาษณ) ตารางท 3 ประมวลผลขอมลช'อพนธลาไยจากการสมภาษณนกวชาการลาไย (เฉพาะขอมลท' ตรงกน)

ลาดบ ชอพนธ รจก ไมรจก ขอมล

1 อดอ 20 2 อดอ 27 3 อดอ 75 4 อดอกานแขง 5 อดอหลวง

6 อดอแกวย'

7 อดอยอดแดง 8 อดอกานออน กานชอผลออน

กานชอ ผลออนหอยลง 9 อดอลมน$าปง 10 อดอสขม 11 สชมพ เน$อผลมสชมพ ขอบผลแก

เน$อผลมสชมพเร' อๆ และหวาน

23

ลาดบ ชอพนธ รจก ไมรจก ขอมล

12 อเบ$ยวเขยวเชยงใหม ผลรปทรงเบ$ยว และผลเลกมสเขยวผลเบ$ยวและเปลอกสเขยว

13 อแหว เน$อแหงกรอบ 14 พวงทอง ต$งช'อตามช'อคนท'ช'อพวงทอง

ชอผลแนน เปนพวง 15 จมโบ 16 แดงกลม ผลมรปรางกลม

ผลกลม 17 ใบดา สของใบเขมคล$า

ใบสเขยวเขมคล$าเกอบดา 18 ใบหยก 19 น$าผ$งทวาย 20 ป มาตนโคง 21 บานโฮง 22 เพชรสาคร ปลกท' จ.สมทรสาครออกดอก

ตดผลนอกฤด และท'สมทรสาครซ$อพนธอดอกลายพนธ เปนลาไยเวยดนาม ใบเลก ออกดอกงาย และอาจออก 2 คร$ ง / ป มกล'นคาว - จาก จ.สมทรสาคร

23 กรอบกะท 24 พ$นเมอง 25 กระดก 26 อดอคาราง

24

ผลการวจย

3.1 วเคราะหชอพนธลาไยจานวน 26 สายพนธ ตามวธการวเคราะหโครงสรางคาในสาขาความร

ทางภาษาศาสตร (Linguistics) การวเคราะหโครงสรางคาในช'อพนธลาไยจานวน 26 สายพนธโดยใชความรเก'ยวกบ

ภาษาศาสตร (Linguistics) ซ' งเปนศาสตรท'ศกษาภาษาอยางเปนวทยาศาสตร เชนเดยวกบศาสตรอ'นๆในปจจบน ช'อพนธลาไยจานวน 26 สายพนธ สามารถวเคราะหได 2 รปแบบ แบบท' 1 วเคราะหโครงสรางคาในช'อพนธลาไยตามหลกการแบงโครงสรางคาของ Plag, Ingo (2003) แบบท' 2 วเคราะหโครงสรางคาในช'อพนธลาไย โดยแยกการประกอบคาตามภาษาแรก (first language or mother tongue) ของคา

3.1.1 วเคราะหโครงสรางคาในช'อพนธลาไยตามหลกการแบงโครงสรางคาของ Plag, Ingo (2003)

โครงสรางคาประสมในช'อพนธลาไยจานวน 26 สายพนธ ประกอบไปดวย โครงสรางคาแบบคาประสม (compound words) ตามหลกการแบงโครงสรางคาของ Plag, Ingo (2003) จดเปนคาประสมท'มโครงสรางคาประสมแบบท' 1 คาประสมท'มคานามเปนหลก (Nominal compounds) และแบบท' 4 คาประสมแบบนโอคลาสสก (Neoclassical compounds) ซ' งเกดจากการนาเอาคาโดดท'มความหมายอยางนอย 2 คา มารวมเขาดวยกนโครงสรางคาประสมท$งสองแบบ แยกออกเปนองคประกอบแบบละเอยด ไดดงน$ :-

คาประสมแบบท' 1 คาประสมท'มคานามเปนหลก (Nominal compounds) องคประกอบของโครงสรางคาประสมแบบท' 1 ไดแกคาประสมท'มคานามเปนหลก (Nominal compounds) ประกอบไปดวย คานามเปนคาหลกและคาท'มาขยายในรปคานามวางไวดานหลง ตามโครงสรางน$ สามารถแยกแยะโครงสรางคาออกไดเปนโครงสราง ดงน$ :-

+/- คานามขยาย + คานามหลก +/- คานามหรอคาคณศพทขยาย

คาประสมแบบท' 4 คาประสมแบบนโอคลาสสก (Neoclassical compounds) ซ' งเกดจากการนาเอาคาโดดท'มความหมายอยางนอย 2 คา มารวมเขาดวยกน องคประกอบของโครงสรางคาประสมแบบท' 4 ไดแกคาประสมท'เกดจากการนาเอาคาโดดท'มความหมายอยางนอย 2 คา มารวมเขาดวยกน ประกอบไปดวย คานามหลก และคานามขยายท'วางไวหนาคานามหลก จงไดโครงสรางคา ดงน$ :-

+/- คาโดด (คานามขยาย) + คาโดด (คานามหลก)

25

ช'อพนธลาไยสวนใหญ มกประกอบไปดวยการผนกโครงสรางคาประสมแบบท' 1 กบ

แบบท' 4 กลาวคอ ช'อพนธลาไยสวนใหญ ประกอบไปดวยคานามหลก โดยมคานามอ'น หรอคาคณศพทมาขยาย จะไดโครงสรางคาในช'อพนธลาไยเปนโครงสราง ดงน$ :-

+/- คานามขยาย + คานามหลก +/- คานามหรอคาคณศพทขยาย ตารางท 4 องคประกอบของโครงสรางคาประสมในช'อพนธลาไยจานวน 26 สายพนธ

ชอพนธลาไย คานามขยาย คานามหลก คานามขยาย คาคณศพทขยาย

อดอ 20 อ ดอ 20 อดอ 27 อ ดอ 27 อดอ 75 อ ดอ 75 อดอกานแขง อ ดอ กาน แขง อดอหลวง อ ดอ หลวง อดอแกวย' อ ดอ แกว ย' อดอยอดแดง อ ดอ ยอด แดง อดอกานออน อ ดอ กาน ออน อดอลมน$าปง ๑ อ ดอ ลมน$าปง อดอสขม อ ดอ สขม สชมพ - ส ชมพ อเบ$ยวเขยวเชยงใหม๒ อ เบ$ยว เขยวเชยงใหม อแหว อ แหว พวงทอง - พวง ทอง จมโบ - - จมโบ แดงกลม - แดง กลม ใบดา - ใบ ดา ใบหยก - ใบ หยก น$าผ$งทวาย - น$าผ$ง ทวาย ป มาตนโคง ป * มา ตน โคง บานโฮง - บาน โฮง เพชรสาคร เพชร สาคร กรอบกะท๓ กะท กรอบ

26

ชอพนธลาไย คานามขยาย คานามหลก คานามขยาย คาคณศพทขยาย

พ$นเมอง พ$น เมอง กระดก - กระดก อดอคาราง อ ดอ คา (ภาษาถ'นลานนา

หมายถง ทอง) ราง คอ “ลาง”

หมายเหต: อดอลมนKาปง๑ และ อเบKยวเขยวเชยงใหม๒ ช'อพนธลาไย จานวน 2 ช'อน$ สามารถนามาวเคราะหแยกองคประกอบคาใหละเอยดและชดเจนย'งข$น ดงแสดงไวในตารางขางใตน$ ตารางท 5 องคประกอบโดยละเอยดของโครงสรางคาประสมในช'อพนธลาไย จานวน 2 ช'อ

ชอพนธ

ลาไย

คานาม

ขยาย

คานาม

หลก

คานาม

ขยาย

คานาม

ขยาย

คานาม

ขยาย

คาคณ

ศพทขยาย

คานาม

ขยาย

คาคณ

ศพท

ขยาย

อดอลมน$ าปง

อ ดอ ลม น$า ปง

อเบ$ยวเขยวเชยงใหม

อ เบ$ยว เขยว เชยง ใหม

หมายเหต: กรอบกะท๓ ตรงกบโครงสรางคาประสม แบบท' 2 ตามการแบงของ Plag, Ingo (2003) ไดแก คาประสมท'มคาคณศพทเปนหลก (Adjectival compounds) ซ' งไดโครงสราง ดงน$ :

ตารางท 6 องคประกอบโดยละเอยดของโครงสรางคาประสมในช'อพนธลาไยกรอบกะท

ชอพนธลาไย คาคณ

ศพทหลก คานามขยาย

กรอบกะท กรอบ กะท

3.1.2 วเคราะหโครงสรางคาในช'อพนธลาไย โดยแยกการประกอบคาตามภาษาแรก (first language or mother tongue) ของคา

27

วเคราะหโครงสรางคาในช'อพนธลาไย โดยการนาช'อพนธลาไยท$ง 26 ช'อ มาแยก

ออกเปนคาโดดๆตามภาษาแรก (first language or mother tongue) ของคา (โปรดดตารางท' 3.7) ซ' งช'อพนธลาไยสวนใหญเปนลาไยท'มช'อเปนภาษาลานนา (คาเมอง) แตเขยนสะกดโดยใชอกขระในภาษาไทยกลาง ซ' งเปนภาษาประจาชาตของประเทศไทย ใชเปนภาษาราชการ และเปนภาษาท'คนไทยปจจบนสามารถพด อาน และเขยนได จงใชเปนภาษากลางในการตดตอส'อสารระหวางคนไทยท'วประเทศ ในการแยกคาในช'อพนธลาไยน$ ไดแยกคาออกเปนคาโดดๆ โดยพจารณาการออกเสยงแบบด$งเดมตามภาษาแรกของคา และการออกเสยงของเกษตรกรชาวเชยงใหมและลาพนท'ไดสมภาษณประกอบดวย ซ' งในการออกเสยงตามแบบคาเมอง หรอภาษาไทยถ'นเหนอน$น มกตางกนท'เสยงวรรณยกต และบางคร$ งมคาท'เปนเสยงปฏภาค (correspondence) กนระหวางภาษาคาเมอง และภาษาไทยกลาง กลาวคอเทยบเสยงกนไดวา เปนคาๆเดยวกนในท$งสองภาษา

ตารางท 7 โครงสรางการประกอบคาตามภาษาแรก (first language or mother tongue) ในช'อพนธ

ลาไยจานวน 26 สายพนธ ชอลาไย คา

เมอง

คาไทย

กลาง

คาเมอง

+

คาไทย

กลาง

คาเมอง

+

คา

อาราบก

คา

องกฤษ

หมายเหต

1. อดอ 20 / ตวเลขอาราบก

2. อดอ 27 / ตวเลขอาราบก

3. อดอ 75 / ตวเลขอาราบก

4. อดอกานแขง /

5. อดอหลวง /

6. อดอแกวย' / ย' หรอออกเสยงแบบคนเมอง เปน “ญ'” หมายถง “ย$ม”

7. อดอยอดแดง /

8. อดอกาน ออน

/

9. อดอลมน$าปง / น$ าปง หมายถง แมน$ าแมปง

10. อดอสขม /

11. สชมพ / คาเมอง เรยก “สออน”

28

ชอลาไย คา

เมอง

คาไทย

กลาง

คาเมอง

+

คาไทย

กลาง

คาเมอง

+

คา

อาราบก

คา

องกฤษ

หมายเหต

12. อเบ$ยวเขยว เชยงใหม

/ เชยง หมายถงเมอง

13. อแหว /

14. พวงทอง /

17. ใบดา / 18. ใบหยก / เวลาออกเสยงในภาษาคาเมอง เสยง

วรรณยกตของคาวา “ใบหยก”ซ' งเปนปฏภาค (correspondent) กบภาษาไทยกลางคาเดยวกน จะเปนเสยงวรรณยกต สง-ข$น-ตก หรอเสยงก'งตร-ก'งโท

19. น$าผ$งทวาย / 20. ป มาตนโคง / 21. บานโฮง / 22. เพชรสาคร / 23. กรอบกะท / 24. พ$นเมอง / หมายถง ลาไยพนธพ$นเมอง เรยกกนวา

ลาไยเมอง หรอ “ธรรมดา”

25. กระดก / ในภาษาคาเมอง ไมมพยญชนะควบกล$าท'ใชเสยงและตว “ร” มเฉพาะ ควบกล$าดวย “ว” เทาน$ น และใชค าวา “ดก” (เรณ วชาศลป: 16) ซ' งออกเสยงวรรณยกต สง-ข$ น-ตก (ในภาษาไทยกลางใชเสยงวรรณยกตเสยงต'าตก คอวรรณยกตเอก)

26. อดอคาราง / (อดอคาลาง “ราง” เปนการออกเสยงแบบภาษาไทยกลางในคาเมอง ไมมเสยงท'สะกดดวย “ร”

29

3.2 วเคราะหชอพนธลาไยจากการสมภาษณ

การวเคราะหช'อพนธลาไยท'จากการรวบรวมขอมลเก'ยวกบช'อพนธลาไยทละช'อ ตามท'ไดจดบนทกไวจากการสมภาษณเกษตรกรและนกวชาการลาไยซ' งไดประมวลผลไว (โปรดดตารางท' 1.2 ในหวขอ 2.1 ขอมลดานความรเก'ยวกบช'อพนธลาไยจากเกษตรกร)

ในช'อพนธลาไยจานวน 26 ช'อ มช'อลาไย 3 ช'อ ไดแก อดอ 20 อดอ 27 และอดอ 75 ท'ผใหสมภาษณ ไมไดเขาใจวาเปนช'อพนธลาไยตามช'อน$น ซ' งเปนช'อท'มหมายเลขอาราบก (20 27 และ 75) เปนจานวนตวเลขประกอบเปนช'ออยดวย โดยเขาใจวา ลาไยท$ง 3 ช'อน$น ไดแก ลาไย อดอซาว เน'องจาก ตวเลข 20 เปนคาพองเสยงตรงกบคาวา “ซาว” ในภาษาลานนา (คาเมอง) สวนอดอ 27 ไดแกอดอหนองชางคน ซ' งผใหสมภาษณทานน$ อาจจะรขอมลวา ลาไยช'อน$ เปนหมายเลขช'อลาไยตนท'เขาประกวด ซ' งเปนลาไยพนธอดอหนองชางคน และตนท'เขาประกวดตนท' 75 คอลาไยอเบ$ยวเขยว น'นเอง

ดงน$น ช'อพนธลาไยท'เปนพนธลาไยโดยแทจรง ท'สามารถนามาศกษาหาท'มาของช'อได นาจะมจานวน 23 ช'อ นอกจากน$ ยงมช'อลาไย จานวน 3 ช'อท'เกษตรกรผใหขอมลสมภาษณไมรจกช'อ และไมทราบขอมลเก'ยวกบท'มาของช'อท$งสามช'อน$น ไดแก ลาไยช'อ อดอลมนKาปง ใบ-หยก และกรอบกะท (ประมวลขอมลท'ไดจากการสมภาษณเกษตรกร แสดงไวในตารางท'

วจารณผลการวจย

จากการวเคราะหขอมล เพ'อศกษาเร'อง “ลาไย : ช'อ และท'มา” น$ ผวจยไดวเคราะหช'อ

พนธลาไย จานวน 26 ช'อ (ในแบบสมภาษณ) โดยใชองคความรทางภาษาศาสตร (Linguistics) เก'ยวกบวธการวเคราะหโครงสรางคาในภาษาตามหลกการแบงของ Plag, Ingo (2003) และวเคราะหโครงสรางคาในช'อพนธลาไย โดยแยกการประกอบคาตามภาษาแรก (first language or mother tongue) ของคา และนาขอมลท'ไดจากการสมภาษณเกษตรกรและนกวชาการลาไยมาวเคราะหประมวลผล ผวจยไดผลการวจย 2 ประการใหญ ไดแก 1) ช'อพนธลาไยตามประเภทของภาษา (เปนภาษาถ'นลานนา หรอคาเมอง และภาษาไทยกลาง) และ 2) ประมวลผลขอมลช'อพนธลาไยจากการสมภาษณ

4.1 ชอพนธลาไยตามประเภทของภาษา

4.1.1 ชอพนธลาไย: คาประสม ผวจยไดพบวา ช'อพนธลาไยสวนใหญ เปนคาประสม ซ' งคาประสมน$ เปนการประสม

คากนระหวาง คาเมอง + คาเมอง หรอ ไทยกลาง + ไทยกลาง และมกประกอบไปดวยโครงสรางคา

30

ท'สอดคลองกบโครงสรางคาประสมโครงสรางแบบท' 1 และแบบท' 4 ตามหลกการแบงของ Plag, Ingo (2003) คอ แบบท' 1 คาประสมท'มคานามเปนหลก (Nominal compounds) และ แบบท' 4 คาประสม แบบนโอคลาสสก (Neoclassical compounds) ซ'งเกดจาก การนาเอาคาโดดท'มความหมายอยางนอย 2 คา มารวมเขาดวยกน ซ' งผวจยขอนาเสนอลกษณะโครงสรางช'อลาไยเปนสตรการผนกโครงสรางคาประสม 2 แบบเขาดวยกน โดยใชเคร'องหมาย “+” สาหรบคาหลก หรอ คาบงคบ และใชเคร'องหมาย “+/-” สาหรบคาท'มหรอไมจาเปนตองมกได ดงน$ :-

+/- คานาม/สรรพนามขยาย + คานามหลก +/- คานามหรอคาคณศพทขยาย

จากการวเคราะหช'อพนธลาไยดวยการแยกประเภทการประกอบคาตามภาษาแรก (โปรดดตารางท' 5 ในหวขอ 5.1.2) ยงพบช'อพนธลาไย ท'ประกอบดวยคาตามประเภทของภาษาแรก 4 ชนด ไดแก 1) ช'อพนธลาไยท'เปนภาษาคาเมอง หรอภาษาถ'นเหนอ 2) ช'อพนธลาไยท'เปนภาษาไทยกลาง 3) ช'อพนธลาไยท'เปนคาปนภาษาคาเมองกบภาษาไทยกลาง กบช'อพนธลาไยท'เปนคาปนคาปนระหวางภาษาคาเมองกบภาษาอาราบก (ตวเลข) และ 4) ช'อพนธลาไยท'เปนคายมแบบทบศพท (loanword proper) ภาษาองกฤษ ดงจะไดอภปรายตอไปน$ :-

1) ช'อพนธลาไยท'เปนภาษาคาเมอง หรอภาษาถ'นเหนอ ช'อพนธลาไยท'เปนภาษาคาเมอง หรอภาษาถ'นเหนอ จานวน 15 ช'อ นบเปนช'อพนธลาไยสวนใหญ คดเปนรอยละ 57.69 % ไดแก พนธลาไยช'อ 1) อดอกานแขง 2) อดอหลวง 3) อดอแกวย' 4) อดอยอดแดง 5) อดอกานออน 6) อดอลมน$าปง 7) อเบ$ยวเขยวเชยงใหม 8) อแหว 9) แดงกลม 10) ใบดา 11) ใบหยก 12) ป มาตนโคง 13) บานโฮงพ$นเมอง และ 14) อดอคาราง

2) ช'อพนธลาไยท'เปนภาษาไทยกลาง ช'อพนธลาไยท'เปนภาษาไทยกลางท$งดวยการออกเสยง และการสะกดคา จานวน 4 ช'อ (11.53 %) ไดแก พนธลาไยช'อ 1) พวงทอง 2) เพชรสาคร 3) กรอบกะท และ 4) กระดก

3) ช'อพนธลาไยท'เปนคาปน ช'อลาไยท'เปนคาปน (mixed words) มจานวน ๖ คา คดเปน 23.07 % เปนการปนคาระหวางภาษาคาเมอง หรอภาษาถ'นเหนอกบภาษาไทยกลาง และการปนระหวางภาษาคาเมองกบภาษาอาราบก (ตวเลข)

3. 1) คาปนระหวางภาษาคาเมองกบภาษาไทยกลาง ช'อพนธลาไยท'เปนคาปนระหวางภาษาคาเมอง หรอภาษาถ'นเหนอ กบภาษาไทยกลาง โดยมคาท'เปนคาปฏภาค (corresponding word) ของท$งสองภาษาอยในช'อพนธลาไยน$นๆดวย จานวน 3 ช'อ ไดแกพนธลาไยลาไยช'อ 1) อดอสขม 2) สชมพ และ 3) น$าผ$งทวาย

31

3. 2) คาปนระหวางภาษาคาเมองกบตวเลขอาราบก ช'อพนธลาไยท'เปนคาปน

ระหวางภาษาคาเมองกบภาษาอาราบก (ตวเลข) มจานวน 3 คา (11.53 %) ไดแก พนธลาไยช'อ 1) อดอ 20 2) อดอ 27 และ 3) อดอ 75

4) ช'อพนธลาไยท'เปนคายมแบบทบศพท (loanword proper) ภาษาองกฤษช'อลาไยท'เปนคายมแบบทบศพท (loanword proper) จากภาษาองกฤษ มจานวน 1 คา (3.84 %) ไดแก ลาไยช'อ จมโบ ซ' งเปนช'อพนธลาไยท'ออกเสยงเลยนแบบภาษาตนกาเนด คอ ภาษาองกฤษ คาวา “jumbo” เปนคาคณศพท (adjective) ท'บอกลกษณะเก'ยวกบขนาดของลาไยวา เปนลาไยท'ออกผลขนาดใหญเปนพเศษท'เรยกกนวา “ขนาดจมโบ”

4.1.2 ภาษาลานนาหรอคาเมองในชอพนธลาไย

ในช'อพนธลาไย 15 ช'อ ไดแก อดอกานแขง อดอหลวง อดอแกวย อดอยอดแดง อ

ดอกานออน อดอลมนKาปง อเบKยวเขยวเชยงใหม อแหว แดงกลม ใบดา ใบหยก ปมาตนโคง บานโฮง

พKนเมอง และอดอคาราง ประกอบไปดวยคาท'เปนภาษาลานนาหรอคาเมอง จานวน 14 คา ไดแก คาวา อ ดอ แหว หลวง ย' ลมน$าปง เชยงใหม กลม ใบหยก ป โฮง เมอง คา และราง ดงนาเสนอการวเคราะหและอภปรายตามช'อพนธลาไย โดยใชองคความรและวธการในสาขาวชาทาง-ภาษาศาสตร และความรเก'ยวกบการเรยกช'อพนธลาไยท'ไดจากการสมภาษณเกษตรกรและนก วชาการ ซ' งลวนแลวแตเปนผเช'ยวชาญดานลาไย อกท$งความรดานภาษาและวฒนธรรมลานนาดวย โดยคาเมองหรอภาษาลานนาท'ใชในช'อพนธลาไย อภปรายไดดงน$

1) อ (นาหนาช'อพนธลาไยหลายช'อท'ข$นตนดวยคาวา “อ”) เม'อออกเสยงแบบคาเมอง จะเปน คาวา “อ'” เปนคาประกอบหนาคาอ'นท'มพยางคเดยวซ' งมความหมายในเชงใหเกยรตดวย เชน อ'พอ อ'แม และวา เปนคานาหนาช'อผหญง คกบคาวา “ไอ” ซ' งใชนาหนาผชาย (อดม รงเรองศร. 2547: 895)

2) ดอ (ในช'ออดอ) ในพจนากกรมลานนา – ไทย ฉบบแมฟาหลวง ศาสตราจารย ดร. อดม รงเรองศร ไดใหคาจากดความของคาวา “ดอ” วาเปนคาวเศษณประเภทคณศพท หมายถง เรวกวาปรกต เชนเขาดอ-คอขาวท'สกเรว คอขาวเบา (2547: 245)

3) แหว (ในช'ออแหว) ออกเสยงคาดวยวรรณยกตเสยงสง – ข$ น – ตก หรอ เสยงคร' งตร-คร' งโท เปนคาคณศพทขยายคาวา “อ” หมายถง แวะ หรอ แยกออก ดงน$น แสดงวาลาไยพนธน$ เปนลาไยท'ออกผลในระยะเวลาเฉพาะเทาน$น ซ' งผเช'ยวชาญและชาวไทยเหนอ รวา ลาไยน$มกออกผลยากและชากวาลาไยพนธอดอ

4) หลวง (ในช'ออดอหลวง) ตรงกบภาษาไทยกลางวา “ใหญ” เปนคาคณศพท หมายถง ย'งใหญ

32

5) ย (ในช'ออดอแกวย') หรอออกเสยงแบบคนเมอง เปน “ญ'” หมายถง “ย$ม” 6) ลมนKาปง (ในช'ออดอลมน$ าปง) เปนคานามขยายในช'อพนธลาไยวา อดอลมน$ าปง

ประกอบไปดวย คาโดด 3 คา ไดแก คาวา ลม น$า และ ปง ลม ไดแกท'ราบลม น$ า กรอนมาจากคาวา “น$าแม” ในภาษาคาเมอง ไดแก แมน$ า ในภาษาไทยกลาง น'นเองปง หรอเรยกอกอยางวา “พงค” เปนช'อแมน$าท'ไหลผานจงหวดเชยงใหม และลาพนหากเรยกและสะกดดวยภาษาไทยกลาง จะตองเรยกวา “แมน$าแมปง” ดงน$น ลาไยพนธอดอลมน$าปง นาจะหมายถงลาไยพนธอดอท'ปลกในบรเวณท'ราบลมแมน$าปงโดยเฉพาะ (มลาไยพนธอ'นๆ ท'อาจเปนพนธอดอเชนกน แตปลกท'อ'น)

7) เชยงใหม (ในช'ออเบ$ยวเขยวเชยงใหม) “เชยงใหม” เปนคาภาษาคาเมอง ซ' งเขยนสะกดแบบภาษาไทยกลาง แตคนเมอง หรอคนเหนอ จะออกเสยงเปน “เจยงใหม” (“ใหม” ออกเสยงวรรณยกตเสยงสง – ข$น – ตก หรอ เสยงคร' งตร-คร' งโท) ศาสตราจารย ดร. อดม รงเรองศร (2549: 2-3) ไดอธบายไววา คาวา “เชยง” (อานวา “เจยง”) แปลมาจากคาวา “นกบวชใหม” ซ' ง ไดแปลมาจากคาวา “นพส” คอ นพ +อส” หมายถง “ฤาษเกาตน” ซ' ง “อส”หรอนกบวชน$น กเรยก “เชยง”ดวย และอาจสรปไดวาไดวา ท$ง “เมอง” และ “เชยง” ตางกมความหมายวาแหลงชมชนขนาดใหญอนเปนท'ประทบของกษตรย และยงแปลไดวาเมองในระดบบรวารไดท$งค

8) กลม (ในช'อแดงกลม) คาเมอง ออกเสยงเปน “กม” 9) ใบหยก (ในช'อใบหยก) เวลาออกเสยงในภาษาคาเมอง เสยงวรรณยกตของคาวา

“ใบหยก”ซ' งเปนปฏภาค (correspondent) กบภาษาไทยกลางคาเดยวกน จะเปนเสยงวรรณยกต สง-ข$น-ตก หรอเสยงก'งตร-ก'งโท

10) ป (ในช'อปมาตนโคง) เปนคานาม หมายถง สรรพนามและคานาหนานาม ใชเรยกชายสงอาย ภายหลงมกมความหมายในเชงไมเคารพ ซ' งหากจะใหเปนเชงเคารพจะใช อย หรอคาสาหรบนบเครอญาตแทน (พจนากกรมลานนา – ไทย ฉบบแมฟาหลวง: 442)

11) โฮง (ในช'อบานโฮง) ออกเสยงเปนเสยงวรรณยกตสง-ข$น-ตก (ก' งตร-ก' งโท) หมายถงพ$นท'ลม มลกษณะเปนแอง

12) เมอง (ในช'อพ$นเมอง) เปนช'อเรยกคนท'อยในดนแดนของชาวลานนาหรอคนไทยภาคเหนอตอนบน 8 จงหวด รวมท$ งปรากฏการณทางสงคมและวฒนธรรมทกอยางท' มลกษณะเฉพาะตนเปนแบบ “เมอง” คนเมองเรยกตนเองดวยคาน$ เพ'อแสดงวาเปนผมความเจรญและอาศยอยในเมอง (อดม รงเรองศร, 2549) และ ใหแตกตางจากคนพมา และคนมอญ โดยเรยกคนพมาวา “มาน” และเรยกคนมอญวา “เมง” (สงวน โชตสขรตน, 2512) นบวาเปนสะทอนอตลกษณอยางหน'ง ซ' งสอดคลองกบผลการวจยของภทรธนษฐ ศรจอมทอง (Sirchomthong, 2012, 2012) ท'พบคาเมองซ' งเขยนเปนภาษาไทยกลางเปนสวนใหญ แตคนเหนอจะอานเปนคาเมองได และบางคร$ งเขยน

33

เปนตวอกษรลานนา (ตว “เมอง”) รวมท$งเขยนเปนภาษาอ'นๆดวย อาท ภาษาองกฤษ ฝร'งเศส บนแผนปายในท'สาธารณะโดยเฉพาะตามสองขางถนนในจงหวดเชยงใหม เชยงราย พะเยา ลาพน ลาปาง และแพรในท'น$ คาวา “พ$นเมอง” หมายถง ลาไยพนธพ$นเมอง เรยกกนวา ลาไยเมอง หรอ ลาไย “ธรรมดา”

13) คา เปนคานาม หมายถง ทองคา 14) ราง (ในช'ออดอคาราง) คาวา “ราง” ไดแกคาวา “ลางออก” ในพจนานกรม

ลานนา – ไทย ฉบบแมฟาหลวง หนา 645 เปนคากรยา หมายถง ถอยเพ'อหาจงหวะ อยางไกชน และในระบบเสยงภาษาลานนา ไมมเสยง “ร”การอธบายดงน$ ตรงกบการใหสมภาษณของเกษตรกรผ ปลกลาไย ช'อนายวชกร รอมใจ ซ' งอยในยานเดยวกน คอท'บานสนทรายมหาวงศ อาเภอสารภ ซ' งไดอธบายวา เปนการเรยกตามช'อผรเร'มปลก หรอคนพบลาไยพนธน$ ซ' งเปนคนท'ไมชอบมปญหากบใคร จง “คอยๆถอยออกไป” ลาไยพนธน$ จงไดช'อวา “อดอคาลาง”

4.2 ชอพนธลาไยจากการสมภาษณ

4.2.1 จานวนชอพนธลาไย ช'อพนธลาไยท'ไดวเคราะหจากประมวลผลการสมภาษณเกษตรกรและนกวชาการ

จานวน 17 คน ในรอบการทาวจยรอบน$ นาจะมจานวน 18 ช'อ ไดแก อดอกานแขง อดอแกวย' อดอยอดแดง อดอกานออน อดอสขม อเบ$ยวเขยวเชยงใหม อแหว พวงทอง แดงกลม ใบดา น$ าผ$งทวาย ปมาตนโคง บานโฮง เพชรสาคร พ$นเมอง กระดก และอดอคาราง (ดงแสดงไวในตารางท' 8)

ช'อพนธลาไย จานวน 3 ช'อ คอ อดอ 20 อดอ 27 และ อดอ 75 น$น ไดแกการใสหมายเลขตนพนธลาไยท'สงเขาประกวด โดยนกวชาการลาไย คอ ผชวยศาสตราจารยพาวน มะโนชย ซ' งมความรและประสบการณดานลาไยมารวม 20 ป เปนนกวชาการเพยงทานเดยวท'ใหขอมลวา ลาไยพนธอดอท$ง 3 ช'อ เปนลาไยพนธอดอจากการประกวดตนพนธ ซ' งเม'อพจารณาจากการใหขอมลของเกษตรกรเพยงทานเดยวท'ใหขอมลวา อดอ 20 คอ “อดอซาว” กเปนเพราะ ตวเลข 20 และ คาวา “ซาว” ในภาษาถ'นลานนา (คาเมอง) เปนคาพองเสยงกบตวเลข 20 และมเกษตรกรอกเพยงทานเดยวท'ระบวา อดอ 27 หมายถง ดอหนองชางคน สวนอดอ 75 หมายถง อเบ$ยวเขยว ดงน$น ตวเลขอาราบก 20 27 และ 75 จงนาจะเปนหมายเลขตนพนธลาไยในการประกวด ตามท' ผศ. พาวน มะโนชย ใหขอมลไว นอกจากน$ ยงมลาไยอกจานวน 4 ช'อท'เกษตรกรผใหขอมลสมภาษณไมรจกช'อ และไมทราบขอมลเก'ยวกบท'มาของช'อท$งสามช'อน$น ไดแก ลาไยช'อ อดอหลวง อดอลมนKาปง

ใบหยก และกรอบกะท ในจานวนช'อพนธลาไยท$งหมดท'ใชในการสมภาษณ มช'อพนธลาไย จานวน 15 ช'อ

เปนช'อพนธลาไยในภาษาลานนา หรอคาเมอง สวนอก 4 ช'อ เปนลาไยในช'อภาษาไทยกลาง ไดแก

34

สชมพ พวงทอง เพชรสาคร และกรอบกะท ดงไดแยกการวเคราะหไวในตารางท' 7 ภายใตหวขอท' 5.1.2 สวนลาไยอกหน'งช'อ คอ ลาไยช'อ “จมโบ”น$น หมายถง ลาไยทกพนธท'คดขนาดพเศษ เปนเพราะผลมขนาดใหญเปนพเศษ เน'องจากไดรบการบารงดเปนพเศษ จงทาใหลกใหญขนาดจมโบ ท'เรยกเปนคาทบศพทภาษาองกฤษวา ขนาด “จมโบ”

เม'อสงเคราะหช'อพนธลาไยจากการวเคราะหดงท'นาเสนอไวในตารางท' 4 – 6 ซ' งมคานามเปนคาหลก จะพบคาภาษาลานนา หรอคาเมองเปนคานามหลกมากท'สด ไดแก คาวา “ดอ” จานวน 11 คร$ ง และพบคาวา “ใบ” ซ' งเปนคาปฏภาค (สอดคลองกน) กบคาภาษาไทยกลาง จานวน 2 คร$ ง สวนช'อพนธลาไยช'ออ'นๆ มจานวนช'อละ 1 คร$ ง ไดแก คาวา ส เบ$ยว แหว พวง แดง น$าผ$ง มา บานเพชร กรอบ เมอง และกระดก คาหลกในช'อพนธลาไยเหลาน$ สวนใหญเปนคาภาษาลานนาหรอคาเมอง ดงน$น ความรเก'ยวกบคาเมองเหลาน$ สามารถอธบายเก'ยวกบ “ช'อและท'มา” ของลาไยไดเปนอยางดวา ช'อพนธลาไยน'เอง เปนช'อไมผลท'บงบอกถงอตลกษณอยางหน'งของสงคมลานนา โดยผานภาษาทองถ'น ซ' งเปนเคร'องหมายท'แสดงถงคต ความเช'อ และวถชวตของผคนในสงคมน$ น'นเอง ตารางท 8 สรปช'อพนธลาไยจากการสมภาษณเกษตรกรและนกวชาการลาไย (เฉพาะขอมลท'

ตรงกน)

ลาดบ ชอพนธ ขอมล 1 อดอกานแขง ผลใหญ เปลอกหนา กานแขง ชอต$งตรง และส$น (ไดขอมลจากผให

การสมภาษณท'ตรงกนมากท'สด รวมจาก 8 ทาน) 2 อดอแกวย' คนปลกช'อ อายแกวย' หรอลงแกว เปนคนบานแมขา ต.แมกา อ.สน

ปาตอง จ.เชยงใหม (เสยชวตแลว) ผลลาไยมขนาดเลก มลกษณะคลายลาไยพวงทอง แตโตกวาลาไยพวงทอง ขนาดของผลมขนาดสม'าเสมอ - ช'อลงแกวย' ต.สนทราย ม.2 เปนคนบานสา อ.สารภ (ย' แปลวาย$มเกง)

3 อดอยอดแดง ยอดสแดงกานแขง เปลอกหนา เวลาแตกใบออน ออกยอดเปนสแดง ลกโต แตลกออกหาง ไมคอยเปนพวง - ไดแก ลาไยธรรมดา

4 อดอกานออน กานออน เปลอกบาง เน$อคอนขางหนา พวงยอยลงเน'องจากมผลดกมาก ทนแดด ผวสวย เน'องจากเปนลาไยท' ออกผลเปนพวง จงทาใหใสเขงหรอตะกราไดงาย

5 อดอสขม ดร.สขม เปนผปลก

35

ลาดบ ชอพนธ ขอมล 6 สชมพ เน$อลาไยมสออกสชมพ (เม'อแกเตมท'แลว เน$อกรอบหวาน มกล'นหอมส

ของทองใบไมเขยวเขม เปลอกสน$ าตาลใสๆ ) 7 อเบ$ยวเขยวเชยงใหม ผลมลกษณะเบ$ยว ขนาดใหญ เปลอกออกสเขยวและหนา ผวสวย ออก

ผลเปนพวงด ตดลกดก ด$งเดมมาจากเวยงเชยงใหมต$งแตสมยพระราชชายาเจาดารารศม เมลดในเลก ผลไมโต มรสกรอบ ออกผลชากวาลาไยพนธอ'นๆ

7 อ เ บ$ ยวเขยวเ ชยงใหม(ตอ)

-แหลงปลกเดมอยเชยงใหม ผวเรยบเขยวรสหวาน เน$อสเหลองนวลสวย(แหลงท'มากสดท'ต.ยางเน$ง อ.สารภ พนธเกาแกด$งเดม ผวเรยบเน$องามเน$อกรอบแตเกบไมไดนาน ผลผวสคล'า - ตดลกไมดก

8 อแหว เปนลาไยป หรอ ออกเสยงแบบภาษาถ'นลานนาวา “ปs ” หมายถง ลาไยท'ออกผลตามฤดกาล และชากวาพนธอ'นๆ หลงพนธอดอ ผลโต กรอบ มรสหวาน เน$อบาง มน$ าเยอะ และเมลดในใหญ เวลาแตกใบออน ออกยอดเปนสแดง ใบแขงและกานของพวงลาไยแหง

9 พวงทอง หรอเรยกกนวา “เพชรพวงทอง” พวงใหญ และดก ลกใหญ ชอสวย มสเหลองทอง เน$อเละไมกรอบ เปนน$ า ออกพรอมอดอ ผลลาไยมขนาดสม'าเสมอ กล'นหอมคางคาวไมกนลาไยน$ เน'องจากมกล'นเหมนคาว เมดใหญ เวลาออกผลทาใหก'งโนมลง -ตางจากพนธอดอท'มลกใหญกวา เปลอกแขงกวา สออกน$ าตาลคล$า -พวงทอง ตอนเปนวยรนเคนซ$อดอพวงทองอรอยเน$อแนน หวานกรอบ เปนลาไยตดกนเปนชอพวงคลายองนลกแบนๆไมกลมตนกาเนดอยสารภ

10 แดงกลม ผลกลม มสออกแดงเหมอนลกแกว เปลอกนอกออกสแดง เน$อลาไยแฉะมน$ าคลายพนธดอ มกล'นเหมนเขยว ลาไยน$ ใกลสญพนธแลว มน$ ามากทาใหอบแหงไดยาก

36

ลาดบ ชอพนธ ขอมล 11 ใบดา หรอเรยกอกช'อหน'งวา “อดา”

อยกลมเดยวกบลาไยอดอ บางกบอกวาคลายพนธอดอ แตผลไมโตเทาพนธอดอ แตออกผลดก ใบออกสเขยวดาเขม (เขยวคล$าคลายลาไยพนธปมาตนโคง) มขนาดเลก พ$นเมอง ใบเขยวเขม ผลคลคละ มกล'น รสไมคอยหวาน ฉ'าน$ า แฉะ

12 น$ าผ$งทวาย เปนลาไยพนธพ$นเมองหรอเกษตรกรเรยกวา ลาไย “ธรรมดา” ผลมขนาดเลก เน$อออกสเหลองๆ คลายน$ าผ$ง

13 ปมาตนโคง ไดช'อตามผปลกแตด$งเดม ช'อ “มา”ขณะเดน ตนของลงมาโคงเขาหากน ปลกท' ต.หนองชางคน อ.เมอง จ.ลาพน ผลคลายลาไยพนธอดอ มขนาดใหญ กล'นคาว เปลอกบาง มสเขยว กานออน ตดเช$อราไดงาย

14 บานโฮง ปลกท'บานโฮง (อ.บานโฮง จ.ลาพน) เปนลาไยกลมลาไยพนธอดอ แตกลายพนธ ผลโต ชอสวย -พนธพ$นเมอง ในกลมอดอด$งเดมก'งพนธ มาจากอ.บานโฮง ลกใหญ เปนลาไยกลายพนธมาจากอดอ

15 เพชรสาคร เปนลาไยท'มาจากจงหวด สมทรสาคร ออกกอนลาไยพนธอ'นๆ เดมอาจนาไปจากแถวเชยงใหม (ดงเชนท'พระราชชายาเจาดารารศมเคยนาไปปลกท'กรงเทพมหานคร) ซ' งลาไยจานวน 3 ตน ปลกท'บานน$ าโทง อ.หางดง จ.เชยงใหม มาจากสมทรสาคร (กลมลาไยตางถ'น อาจเปนพนธเวยดนาม) - ลาไยเครอ (ตนเปนเครอ) ลกโต ตดผลไมมาก เน$อเหนยว ไมคอยหวาน

16 พ$นเมอง เปนลาไยท'ข$นเองตามเขตบานของคนเมองหรอคนไทยภาคเหนอ เรยกอกอยางหน' งวาลาไย “ธรรมดา”สนนษฐานวา เกดการกลายพนธข$นมา มลกษณะคลายลาไยน$ าผ$ง ผลเลก เมลดในมขนาดใหญ เน$อบาง ออกผลดก ลาไยเมอง เชนเดยวกบสายน$ าผ$ ง เปนลาไย พนธธรรมดา ผลเลกเหมอนลาไยปา

37

หมายเหต รอดาเนนการการอภปรายผลการวเคราะหขอมลโดยสมบรณ ภายหลงเสรจส$นการเกบขอมลสมภาษณท$งหมด

สรปผลการวจย

การวเคราะหโครงสรางคาในช'อพนธลาไยจานวน 26 สายพนธโดยใชความรเก'ยวกบ ภาษาศาสตร (Linguistics) สามารถวเคราะหได 2 รปแบบ คอแบบท' 1 วเคราะหโครงสรางคาในช'อพนธลาไยตามหลกการแบงโครงสรางคาของ Plag, Ingo (2003) ซ' งพบวา ช'อพนธลาไยสวนใหญ มกประกอบไปดวยการผนกโครงสรางคาประสมแบบท' 1 (ประสมท'มคานามเปนหลก หรอ Nominal compounds) กบโครงสรางคาผสมแบบท' 4 (นโอคลาสสก (Neoclassical compounds) ซ' งเกดจากการนาเอาคาโดดท'มความหมายอยางนอย 2 คา มารวมเขาดวยกน) กลาวคอ ช'อพนธลาไยสวนใหญ ประกอบไปดวยคานามหลก โดยมคานามอ'น หรอคาคณศพทมาขยาย จะไดโครงสรางคาในช'อพนธลาไยเปนโครงสราง ดงน$ :-

+/- คานามขยาย + คานามหลก +/- คานามหรอคาคณศพทขยาย

ลาดบ ชอพนธ ขอมล

17 กระดก ผลมขนาดเลก เน$อบาง แตเมลดในใหญ แตใชทาขนม ขาวเหนยวเปยกลาไยไดใบกรอบ ตนสแหง ไมชมช$น - คอ อแดงกลม

18 อดอคาราง เดมผปลกคอ “ลงคา” มสรอยวาราง เม'อออกเสยงแบบคาเมอง จะเปนคาวา “ลาง” (ในระบบเสยงภาษาคาเมอง หรอภาษาลานนา ไมมเสยง “ร”) ผคนเรยกทานวา “ลงคาลาง” เปน ชาวตาบลสนทราย มหาวงศ อาเภอสารภ โดย ไปทาการทาบก'งมากจากบานเจาเมองลาพน - เปนลาไยท'มลกษณะพเศษ กลาวคอ สกกอนลาไยพนธอ'น 15 วน เมลดในมขนาดใหญลกโตเสมอกน -ออกกอนดออ'นๆ ดอคารางออกผลสม'าเสมอไมใสสาร -เปนสรอยท'คนอ'นๆเรยก คาวา “ราง” ลาง แปลวา ถอยออกมา “รางออกมา” ดงน$น “คอยๆถอยออกมา” ซ' งเปนบคลกนสย ไมชอบมเร'องกบใคร (ช'อคนปลกตนแรกลงคาราง อยสารภ มชวตอยอาย 60 กวา

38

แบบท' 2 เปนการวเคราะหโครงสรางคาในช'อพนธลาไย โดยแยกการประกอบคาตาม

ภาษาแรก (first language or mother tongue) ของคา ซ' งจาแนกออกเปน 5 กลมไดแก 1) คาเมอง2) คาไทยกลาง 3) คาเมอง + คาไทยกลาง 4) คาเมอง + อารบก และ 5) คาองกฤษ (ตารางท'4.9)

จากผลการสมภาษณเกษตรกรและนกวชาการพบวา ช'อพนธลาไยมท'มาอย 2 ลกษณะคอ เปนช'อท'ต$งตามลกษณะของผลหรอคณภาพของผลลาไย และเปนช'อท'ต$งตามประวตคนปลกหรอสถานท'ท'ปลกเปนคร$ งแรก (ตารางท' 4.9) โดยสรปลกษณะช'อและท'มาของช'อพนธลาไย ไดดงแสดงไวในตารางท'4. 9

ตารางท 9 สรปลกษณะช'อและท'มาของช'อพนธลาไย

ลาดบ ชอพนธ

โครงสรางการประกอบ

คาตามภาษา แรก๑

ทมาของชอพนธ

ตาม

ลกษณะผล

ตามประวตคน

/สถานท รายละเอยดขอมลเรองชอพนธ

1 อดอ 20 4 - -

2 อดอ 27 4 - -

3 อดอ 75 4 - -

4 อดอกานแขง 1 / ผลใหญ เปลอกหนา กานแขง ชอต$งตรง และส$น (ไดขอมลจากผใหการสมภาษณท'ตรงกนมากท'สด รวมจาก 8 ทาน)

5 อดอหลวง 1

6 อดอแกวย' 1 / คนปลกช'อ อายแกวย' หรอลงแกว เปนคนบานแมขา ต.แมกา อ.สนปาตอง จ. เ ชยงใหม (เสยชวตแลว) ผลลาไยมขนาดเลก มลกษณะคลายลาไยพวงทอง แตโตกวาลาไยพวงทอง ขนาดของผลมขนาดสม'าเสมอ - ช'อลงแกวย' ต.สนทราย ม.2 เปนคนบานสา อ.สารภ (ย' แปลวาย$มเกง)

39

ลาดบ ชอพนธ

โครงสรางการ

ประกอบ

คาตามภาษา แรก๑

ทมาของชอพนธ

ตาม ลกษณะผล

ตามประวตคน /สถานท

รายละเอยดขอมลเรองชอพนธ

7 อดอยอดแดง 1 / ยอดสแดงกานแขง เปลอกหนา เวลาแตกใบออน ออกยอดเปนสแดง ลกโต แตลกออกหาง ไมคอยเปนพวง - ไดแก ลาไยธรรมดา

8 อดอกานออน 1 / กานออน เปลอกบาง เน$อคอนขางหนา พวงยอยลงเน' องจากมผลดกมาก ทนแดด ผวสวย เน'องจากเปนลาไยท' ออกผลเปนพวง จงทาใหใสเขงหรอตะกราไดงาย

9 อดอลมน$ าปง 1

10 อดอสขม 3 / ดร.สขม เปนผปลก

12 อเบ$ยวเขยวเชยงใหม

1 / ผลมลกษณะเบ$ยว ขนาดใหญ เปลอกออกสเขยวและหนา ผวสวย ออกผลเปนพวงด ตดลกดกด$งเดมมาจากเวยงเชยงใหมต$งแตสมยพระราชชายาเจาดารารศม เมลดในเลก ผลไมโตมรสกรอบ ออกผลชากวาลาไยพนธอ'นๆ -แหลงปลกเดมอยเชยงใหม ผวเรยบเขยวรสหวาน เน$อสเหลองนวลสวย(แหลงท'มากสดท'ต.ยางเน$ง อ.สารภ พนธเกาแกด$งเดม ผวเรยบเน$องามเน$อกรอบแตเกบไมไดนาน ผลผวสคล'า - ตดลกไมดก

13 อแหว 1 / เปนลาไยป หรอ ออกเสยงแบบภาษาถ'นลานนาวา “ปs ” หมายถง ลาไยท'ออกผลตามฤดกาล และชากวาพนธอ'นๆ หลงพนธอดอผลโต กรอบ ม รสหวาน เน$อบาง มน$ าเยอะ และเมลดในใหญ เวลาแตกใบออน ออกยอดเปนสแดง ใบแขงและกานของพวงลาไยแหง

40

ลาดบ ชอพนธ

โครงสรางการประกอบ

คาตามภาษา แรก๑

ทมาของชอพนธ

ตาม

ลกษณะผล

ตามประวตคน

/สถานท รายละเอยดขอมลเรองชอพนธ

14 พวงทอง 2 / หรอเรยกกนวา “เพชรพวงทอง” พวงใหญ และดก ลกใหญ ชอสวย มสเหลองทอง เน$อเละไมกรอบ เปนน$ า ออกพรอมอดอ ผลลาไยมขนาดสม' า เสมอ กล' นหอมคางคาวไมกนลาไยน$เน'องจากมกล'นเหมนคาว เมดใหญ เวลาออกผลทาใหก'งโนมลง -ตางจากพนธอดอท'มลกใหญกวา เปลอกแขงกวา สออกน$าตาลคล$า -พวงทอง ตอนเปนวยรนรสชาตพวงทองอรอยเน$ อแนน หวานกรอบ เปนลาไยตดกนเปนชอพวงคลายองนลกแบนๆไมกลมตนกาเนดอยสารภ

15 จมโบ

16 แดงกลม 1 / ผลกลม มสออกแดงเหมอนลกแกว เปลอกนอกออกสแดง เน$ อลาไยแฉะมน$ าคลายพนธดอ มกล'นเหมนเขยว ลาไยน$ ใกลสญพนธแลวมน$ ามากทาใหอบแหงไดยาก

17 ใบดา 1 / หรอเรยกอกช'อหน' งวา “อดา” อยกลมเดยวกบลาไยอดอ บางกบอกวาคลายพนธอดอ แตผลไมโตเทาพนธอดอ แตออกผลดกใบออกสเขยวดาเขม (เขยวคล$ าคลายลาไยพนธป มาตนโคง) มขนาดเลก พ$นเมอง ใบเขยวเขม ผลคลคละ มกล'น รสไมคอยหวาน ฉ'าน$า แฉะ

18 ใบหยก 1

19 น$ าผ$งทวาย 3 / เปนลาไยพนธพ$นเมองหรอเกษตรกรเรยกวา ล าไย “ธรรมดา”ผลมขนาดเลก เน$ อออกสเหลองๆ คลายน$าผ$ง

41

หมายเหต โครงสรางการประกอบคาตามภาษาแรก๑: 1 = คาเมอง, 2 = คาไทยกลาง, 3 = คาเมอง + คาไทยกลาง, 4 = คาเมอง + คาอารบก, 5 = คาองกฤษ

ลาดบ ชอพนธ

โครงสรางการประกอบ

คาตามภาษา แรก๑

ทมาของชอพนธ

ตาม

ลกษณะผล

ตามประวตคน

/สถานท รายละเอยดขอมลเรองชอพนธ

20 ปมาตนโคง 1 / ไดช'อตามผปลกแตด$งเดม ช'อ “มา”ขณะเดน ตนของลงมาโคงเขาหากน ปลกท' ต.หนองชางคน อ.เมอง จ.ลาพน ผลคลายลาไยพนธอดอ มขนาดใหญ กล'นคาว เปลอกบาง มสเขยว กานออน ตดเช$อราไดงาย

22 เพชรสาคร 2 / เปนลาไยท'มาจากจงหวด สมทรสาคร ออกกอนลาไยพนธอ'นๆ เดมอาจนาไปจากแถวเชยงใหม (ดงเชนท'พระราชชายาเจาดารารศมเคยนาไปปลกท'กรงเทพมหานคร) ซ' งลาไยจานวน 3 ตน ปลกท'บานน$าโทง อ.หางดง จ.เชยงใหม มาจากสมทรสาคร (กลมลาไยตางถ'น อาจเปนพนธเวยดนาม) - ลาไยเครอ (ตนเปนเครอ) ลกโต ตดผลไมมาก เน$อเหนยว ไมคอยหวาน

23 กรอบกะท 2

24 พ$นเมอง 1

25 กระดก 2 / ผลมขนาดเลก เน$อบาง แตเมลดในใหญ แตใชทาขนม ขาวเหนยวเปยกลาไยได ใบกรอบ ตนสแหง ไมชมช$น - คอ อแดงกลม

26 อดอคาราง 1 / เดมผปลกคอ “ลงคา” มสรอยวาราง เม'อออกเสยงแบบคาเมอง จะเปนคาวา “ลาง” (ในระบบเสยงภาษาคาเมอง หรอภาษาลานนา ไมมเสยง “ร”) ผคนเรยกทานวา “ลงคาลาง” เปน ชาวตาบลสนทราย มหาวงศ อาเภอสารภ โดย ไปทาการทาบก'งมากจากบานเจาเมองลาพน - เปนลาไยท'มลกษณะพเศษ กลาวคอ สกกอนลาไยพนธอ'น 15 วน เมลดในมขนาดใหญลกโตเสมอกน -ออกกอนดออ'นๆ ดอคารางออกผลสม'าเสมอไมใสสาร

42

เอกสารอางอง

การทองเท'ยวแหงประเทศไทย (ททท.) สานกงานภาคเหนอเขต 1. เชยงใหม. จงหวดเชยงใหม

(มคปด.) กองผลตอปกรณโฆษณา การทองเท'ยวแหงประเทศไทย. 2547. คมอทองเทยว ๘ จงหวดลาน

กรงเทพฯ.

กรรณการ วมลเกษม. ภาษาถนเหนอ. (เอกสารคาสอน). กรงเทพฯ: ภาควชาภาษาตะวนออก คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร.

จรนนท เสนาบญ และพาวน มะโนชย. 2553. เทคนคการขยายพนธไมผล. เชยงใหม: หจก. วนดาการพมพ.

นพฒน สขวบลย. 2554. เอกสารวชาการพนธลาไย. เชยงราย: อนเตอรพร$นท. พจนานกรม ฉบบรายบณฑตยสถาน 2542. กรงเทพฯ: บรษทนานมบคสพบลเคช'น จากด. ศพทภาษาศาสตร ฉบบรายบณฑตยสถาน 2546. นนทบร: สหมตรพรนต$ง. พาวน มะโนชย และคณะ. 2547. เทคโนโลยการผลตสาไย. กรงเทพฯ: สานกพมพฟสกสเซนเตอร. พาวน มะโนชย. 2543. ลาไย. เชยงใหม: สรนาฎการพมพ. พงษศกดz องกสทธz , ดษฎ ณ ลาปาง, และ ราไพพรรณ อภชาตพงคชย. 2542. ลาไย. เชยงใหม:

โรงพมพม'งเมอง. มหาวทยาลยแมโจ. 2543. การผลตลาไย. เชยงใหม: สรนาฎการพมพ. มนตร แสนสข. มปป. แกวมงกรและสาไย ผลไมนามมงคลและผลไมสงออก. กรงเทพฯ:

สานกพมพแวนแกว. เรณ วชาศลป. ภาษาและอกษรลานนา. เอกสารคาสอน ภาควชาภาษาไทย คณะมนษยศาสตร

มหาวทยาลยเชยงใหม. วจนตน ภานพงศ. 2534. หนวยท' 9 : ไวยากรณโครงสราง: คา. ในสาขาการศกษา. มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช . คมอการสอนภาษาไทย หนวยท 7-15. กรงเทพฯ สโขทยธรรมาธราช. อปกต ศลปะสาร, พระยา. 2535. หลกภาษาไทย. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช. สงวน โชตสขรตน. 2512. ไทยยวน – คนเมอง. ธนบร: บางสะแกการพมพ. สรสวด อองสกล. 2553. ประวตศาสตรลานนา. กรงเทพฯ: บรษทอมรนทรพรนทต$งแอนดพบลชช'ง

จากด (มหาชน). อนนต ดารงสข. 2547. ลาไย. กรงเทพฯ: อกษรสยามการพมพ

43

อดม รงเรองศร. 2547. พจนากกรมลานนา – ไทย ฉบบแมฟาหลวง. เชยงใหม: โรงพมพม'งเมอง อดม รงเรองศร. 2549. เมอง เวยง แซ : แหลงใหญท'อาศยของ “คนเมอง” ใน ทรงศกดz ปรางค

วฒนากล. ลานนาอนอดม. จดพมพเนองในโอกาส 60 ป ศาสตราจารย ดร.อดม

รงเ รองศร. เ ชยงใหม : หนวยผลตเอกสารและตารา คณะมนษยศาสตรมหาวทยาลยเชยงใหม

อดม รงเรองศร. 2551. ภาษาแลอกขระลานนา. (ภาษาและอกขระลานนา). เชยงใหม: ภาควชาภาษาไทย คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

ฮนส เพนธ. 2552 แปลโดย ศรรตน ทองใหญ ณ อยธยา. ประวตศาสตรลานนาฉบบยอ. ใน ท'ระลกงานฌาปนกจศพ ดร. ฮนส เพนธ

Plag, Ingo. 2003. Word-Formation in English. Cambridge: Cambridge University Press. Savetamalya, Saranya. 2008?. Morphology and Syntax. Chiang Mai: Department of English,

Faculty of Humanities, Chiang Mai University. Srichomthong, Phattharathanit. 2012. Identity Maintenance in Lanna (North Thai). Journal of the

Southeast Asian Linguistics Society (JSEAL). Vol. 5. Srichomthong, Phattharathanit. “Signs” of Language Globalization in the Linguistic Landscape of

Northern Thailand (forth coming) ขอมลจากเวบไซด www.reo3.go.th/index01.htm สานกงานส'งแวดลอมภาคท' 3 พษณโลก http://pioneer.netserv.chula.ac.th/~cturdsak/lamyai.htm http://www.ku.ac.th/e-magazine/august43/longans.htm http://en.wikipedia.org/wiki/Origin http://www.linternaute.com/dictionnaire/fr/definition/origine/ http://www.answers.com/topic/origin http://www.sobmaekha.go.th/travel.php

44

ภาคผนวก

45

แบบสมภาษณแบบสมภาษณชอพนธลาไย(โครงการยอยท 3)

แบบสมภาษณชอพนธลาไย ขอมลสวนบคคล:

1.ช'อนามสกล………………………………………………………………………......

อาย ………………………………………………………

2. ท'อย………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………...

………….………….....…………………………………………………………………….

3.การศกษาข$นสงสด………………………………………………………………………..

สาขา………………………………………………………………………………………...

4.อาชพ……………………………………………………………………………………...

5.ระยะเวลาในการประกอบอาชพ…………………………………………………………..

ขอมลเกยวกบชอลาไย:

1.ทานปลกลาไยพนธใดบาง

1.…………………………………………2 ……………………………………………….

3………………………………………….4………………………………………………..

5 ………………………………………….

1.1เหตผลท'ทานปลกลาไยพนธดงกลาว……………………………………………………

……………………………………………………………………………………………...

……………………………………………………………………………………………...

……………………………………………………………………………………………...

2.ทานขายลาไยพนธใดบาง

1.………………………………………….2 ………………………………………………

3…………………………………………..4……………………………………………….

5 ………………………………………….

46

2.1.เหตผลท'ทานขายลาไยพนธดงกลาว……………………………………………………

……………………………………………………………………………………………...

……………………………………………………………………………………………...

3. ทานรจกช'อพนธลาไยพนธใดบาง โปรดระบ

1.………………………………………….2……………………………………………….

3…………………………………………..4……………………………………………….

5 ………………………………………….

4. ทานรท'มาของช'อพนธลาไย พนธใดบาง โปรดระบ

1.………………………………………….2……………………………………………….

3………………………………………….4………………………………………………..

5 ………………………………………….

5. เพราะเหตใด ลาไยท'ทานรท'มา จงมช'อดงกลาว

1.ลาไยช'อ…………………………เพราะ.………………………………………………

……………………………………………………………………………………………...

2 ลาไยช'อ…………………..........เพราะ……………………………………………….

……………………………………………………………………………………………...

3. ลาไยช'อ……………………………เพราะ……………………………………………

……………………………………………………………………………………………...

4. ลาไยช'อ……………………………เพราะ…………………………………………….

……………………………………………………………………………………………...

5. ลาไยช'อ………………………………เพราะ…………………………………………..

47

6. จากช'อพนธลาไยตอไปน$ ทานรจกช'อใดบาง กรณาระบ และใหขอมลเก'ยวกบช'อลาไยท'ทานรจก ลาดบ ชอพนธ รจก ไมรจก ขอมล

1 อดอ 20 2 อดอ 27 3 อดอ 75 4 อดอกานแขง 5 อดอหลวง 6 อดอแกวย' 7 อดอยอดแดง 8 อดอกานออน 9 อดอลมน$าปง 10 อดอสขม 11 สชมพ 12 อเบ$ยวเขยว

เชยงใหม

13 อแหว 14 พวงทอง 15 จมโบ 16 แดงกลม 17 ใบดา 18 ใบหยก 19 น$าผ$งทวาย 20 ป มาตนโคง 21 บานโฮง 22 เพชรสาคร 23 กรอบกะท 24 พ$นเมอง 25 กระดก 26 อดอคาราง

48

ประมวลภาพคดสรรคประกอบการเกบขอมลภาคสนาม (สมภาษณ) เกษตรกรและ

นกวชาการลาไยในเขตจงหวดเชยงใหมและลาพน ระหวางเดอนตลาคม 2554 – กนยายน

2555(โครงการยอยท 3)

ภาพลาไยตนลก ซ' งคาดกนวาเปนตนท'เกดจากการเพาะเมลดของลาไยกะโหลกพนธอเบ$ยวเขยว ท'ชาวจนไดนามาถวายพระราชชายา เจาดารารศม พระราชชายาในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ไดประทานใหเจานอยตsน ผเปนพระญาต มศกดz เปนนองชาย นาไปปลก ณ บานสบแมขา หรอบานน$าโทง ตาบลสบแมขา อ. หางดง จ. เชยงใหม และปจจบน (พ.ศ. ๒๕๕๕) มอายประมาณ ๑๐๕ – ๑๑๐ ป ไดรบบรจาคจากคณพชราภรณ พลาศลกษณ ใหศนยเรยนรวฒนธรรมเกษตรลานนา มหาวทยาลยแมโจ

เกษตรกรท'อาเภอสารภ จงหวดเชยงใหม

49

สวนลาไยของเกษตรกรรายหน'งท' อ.สารภ ตนลาไยสชมภ ซ' งใบมสเขยวจางกวา จ.เชยงใหม ลาไยพนธอดอ

เกษตรกรช'อวชกร รอมใจ อ. สารภ จ. เชยงใหม เกษตรกรช'อ เชาว ใจเมอง อ.ปาซาง จ.ลาพน

50

เกษตรกรช'อ สน'น ปญโญใหญ อ.บานธ จ.ลาพน ตนลาไยพนธเมอง ท' อ.ปาซาง จ.

ลาพน

ภาพประกาศนยบตรรางวลประกวดลาไยสชมพ และภาพแสดงความขอบคณในการ

สมภาษณของคณบญชาการ พลชมช'น อ.สารภ จ. เชยงใหม

ดร. นพฒน สขวบลย นกวชาการลาไยประจาศนยวจยพชสวนเชยงราย

กรมวชาการเกษตร ผมากดวยความรและประสบการณดานลาไย มาถง 27 ป

51

ลาไยพนธดอสขม ลาไยพนธเพชรสาคร (ท$งสอง อยท'แปลงสาธต ศนยวจยพชสวนเชยงราย กรมวชาการเกษตร)

ภาพเกษตรกรลาไยและผเขารวมการประชมกลมยอย (โครงการการประชมกลมยอยเพ'อเสรมสรางความเขมแขงใหกบนกวจย Focus group: การพฒนาและปรบปรงพนธลาไย) ณ บรเวณลาไย “ตนเกา” (ตนแรก) ในเขต ต.สบแมขา อ. หางดง จ. เชยงใหม

เกษตรกรลาไยช'อ “คา” ผเปนท'มาของช'อพนธ“อดอคาราง (ลาง)” ผลของลาไยอดอคาราง (ลาง)