Emin Hatuni Harun Ku

KORPORATIVNO UPRAVLJANJE I MENADMENT

OSNOVNI PRIRUNIK ZA MENADERE

OFF-SET

Tuzla, 2009.

IZDAVA OFF-SET, Tuzla

AUTOR Emin Hatuni, dipl.in.tel.Harun Ku, dipl. in

RECEZENTI Prof. dr. Osman HatuniProf. emer. dr. Sadik LatifagiLEKTOR Prof. Selma Hatuni

AUTOR GRAFIKE Suad Hadi, dipl.in.

RAUNARSKA PRIPREMA Telalovi Muris

ZA IZDAVAA Sadika Muri

TAMPA OFF-SET d.o.o. Tuzla

ISBN 978-9958-658-65-5

CopyCopyright 2008Prvo izdanjeEmin HatuniHarun Ku

Knjiga je djelo autora i kao takvo je zatieno. Sva prava zadrana. Nije dozvoljeno kopiranje, umnoavanje ove publikacije ili prenoenje u bilo kojem obliku ili bilo kojim sredstvima, elektronskim, mehanikim, fotokopiranjem, snimanjem ili na drugi nain, bez prethodne dozvole izdavaa.Da bi se osiguralo da u knjizi prezentirane informacije budu korektne i vrijedne objavljivanja, uinjen je odgovarajui napor. Autori se zahvaljuju svima onima koji su doprinijeli da zajednike aktivnosti rezultiraju izdanjem ove knjige.

emin.hatunic@bih.net.baharun.kuc@bhtelecom.baWeb:HTTP: www.homingmb.com

CIP - Katalogizacija u publikacijiNacionalna i univerzitetska bibliotekaBosne i Hercegovine, Sarajevo

005.2

HATUNI, Emin Korporativno upravljanje i menadment : osnovniprirunik za menadere / Emin Hatuni. - Tuzla :Off-set, 2009. - 255 str. : ilustr. ; 24 cm

Bibliografija: str. 255

ISBN 978-9958-658-65-5

COBISS.BH-ID 17421830

Zahvalnost

Motiv za pisanje knjige Korporativno upravljanje i menadment/Osnovni prirunik za menadere nastao je poslije izdavanja knjige Stratekim planiranjem u strateki menadment. Nedostatak literature vezano za strategijski menadment u svijetu i posebno na jezicima u naoj zemlji bili su dodatni stimulans za autore da napiu knjigu koja e predstavljati osnovni prirunik za menadere.Zahvaljujemo se svim koji su nam pomogli da reliziramo svoje ideje i vizuju da e ova knjiga biti korisna sadanjim i buduim menaderima, koji e graditi svoje kompetencije kako bi bili odgovorniji u biznisu. Posebno se zahvaljujemo BH Telecomu koji nam je omoguio da zajedno izdamo vie od 10 knjiga. Takoer, dugujemo posebnu dodatnu zahvalnost Direkcijima BH Telecoma Tuzle i Zenice.elimo istai vanu ulogu naih kerki Emine Hatuni i Lejle Ku koje su nam kao diplomirane ekonomiskinje pruile veliku pomo.elimo istai vanu ulogu recenzenata prof.emer.dr.sc.Sadiku Latifagiu i prof.dr.sc. Osmanu Hatuniu koji su svojim pozitivnim recenzijama omoguili da se knjiga koja je pred vama objavi, na emu im se zahvaljujemo, kao i izdavau OFF-SET-u na profesionalno uraenom poslu.Ova knjiga je posveena naim rahmetli roditeljima Fati Hatuni, Mustafi Hatuni, Mahiji Ku, Hamdiji Ku, i Harunovoj supruzi Jasminki.

Autori:Emin HatuniHarun Ku

Prof. emer. dr. sci. Sadik Latifagi

RECENZIJA KNJIGE EMINA HATUNIA I HARUNA KUA: KORPORATIVNO UPRAVLJANJE I MENADMENT/OSNOVNI PRIRUNIK ZA MENADERE Zahvaljujui veoma brzom razvoju informacijsko komunikacijskih tehnologija, zatim pojavom fenomena konvergencije u telekomunikacijama nastale su promjene menadmenta od koga se zahtjeva da efikasno odgovori na poveane zahtjeve korisnika, otre konkurencije, i ubrzanja poslovanja.Autori ove knjige ukazuju na koristi koje dolaze od intelektualnog kapitala, odnosno na koristi koje dolaze od upravljanja znanjem, kojim se stie razumjevanje procesa strategijskog planiranja i strategijskog upravljanja. U knjizi je fokus stavljen na najvanija podruja menadmenta, odnosno osnovne i karakteristine funkcije, strategijsko planiranje, i strategijski menadment, to itaoci mogu iskoristiti da bez prevelikog napora uu u svijet strategijskog pristupa poslovanju kompanije. Poseban naglasak u knjizi je stavljen na odgovornost koju menaderi mogu postii samo ako posjeduju kompetencije i izvore menaderske energije.Stoga se ova knjiga moe iskoristiti kao menaderski prirunik, koji menaderima daje znanja i upute iz korporativnog upravljanja i menadmenta, sa ciljem da se se menadment u naoj zemlji podigne na vii nivo razumjevanja.Autori ove knjge insistiraju na promjenama koje e voditi ka brem i profitabilnijem poslovanju. Te promjene se odnose, prije svega, na stvaranje vee kompetentivnosti kompanija (preduzea) koje trebaju biti pokretai trita u BiH sa ciljem osiguranja ureenog trinog ambijenta.Podstaknuti ovakvim izazovima, autori ove knjige su na praktian i skladan nain povezali procese funkcija menadmenta, strategijskog menadmenta i strategijskog planiranja sa korporativnim upravljanjem, novom ekonomijom i intelektualnim kapitalom.Ova knjiga se sastoji od 255 strana gusto tampanog teksta, 30 slika, a podijeljena je na tri djela. U prvom djelu opisano je korporativno upravljenje, dat openiti prikaz menadmenta i njegovih funkcija; u drugom autori se fokusiraju na strategijsko planiranje, strategijski menadment, i menadere, i u treem djelu autori govore o mogunostima praktine primjene korporativnog upravljanja i menadmenta u kompanijama u naoj zemlji, i daju primjere planiranja, organiziranja i marketinga u telekom kompanijama.

ZAKLJUAK Ova knjiga je namijenjena svima onima koji ele da steknu osnovna znanja iz domena menadmenta. Pisana je razumljivim jezikom, tako da svaki italac moe nai odgovore na mnoga interesantna pitanja iz menadmenta i korporativnog upravljanja. Knjiga e biti korisna literatura u izradi strategija, poslovnih planova, i drugih temeljnih dokumenata kompanije, kao to je plan organizacije, marketinki plan, i dr. Ona je korisna zaposlenim kao i studentima, koji studiraju na tehnikim i ekonomskim fakultetima.

Tuzla, 25. 05. 2009. god. Prof. emer. dr. sci. Sadik Latifagi

7SADRAJ

S A D R A J

Prvi dioKorporativno upravljanje, openito o menadmentu, i menadment funkcije ...............................................................................................................19 Poglavlje 1 Korporativno upravljanje ...........................................................................................................2Uvod ..........................................................................................................................................241. Principi korporativnog upravljanja ........................................................................................291.1.Prava dioniara ....................................................................................................................291.2.Ravnopravan tretman dioniara ...........................................................................................321.3. Uloga nosilaca materijalnih interesa u korporativnom upravljanju ....................................351.4. Otvorenost i preglednost .....................................................................................................371.5. Odgovornost odbora ............................................................................................................40Poglavlje 2 Uvod u menadment ..................................................................................................................44Uvod ...........................................................................................................................................441. Strategijski menadment ........................................................................................................502. Funkcionalni menadment .....................................................................................................513. Operativni menadment .........................................................................................................51Poglavlje 3Funkcije menadmenta ...............................................................................................................531. Osnovne Funkcije ..................................................................................................................531.1. Planiranje ............................................................................................................................541.2. Organiziranje .......................................................................................................................541.3 Upravljanje ljudskim resursima ............................................................................................601. 4. Voenje ...............................................................................................................................621. 5. Kontrola ..............................................................................................................................632. Karakteristine funkcije .........................................................................................................652.1. Odluivanje .........................................................................................................................652.2. Komunikacija ......................................................................................................................752.3. Koordinacija ........................................................................................................................792.4. Motivacija ...........................................................................................................................802.5. Marketing ............................................................................................................................822.5. Odnosi s javnou ...............................................................................................................85Drugi dio Strategijsko planiranje, strategijski menadment, i menaderi .................................................97

8SADRAJ

Poglavlje 4Strategijsko planiranje ..............................................................................................................100Uvod .........................................................................................................................................1001 Poslovni plan ..........................................................................................................................1011.1.Analiza misije i ciljeva .......................................................................................................1011.2. Definiranje strategije .........................................................................................................1041.3. Identifikacija glavnih planova i programa .........................................................................1051.4. Analiza i modeliranje planova i programa .........................................................................1061.5. Odreivanje budeta i prioriteta ........................................................................................1071.6. Priprema nacrta poslovnog plana ......................................................................................1091.7. Pribavljanje sporazuma o poslovnom planu .....................................................................1111.8. Finaliziranje implementacije plana ...................................................................................1111.9. Odreivanje konanog budeta .........................................................................................1121.10. Saopavanje plana ...........................................................................................................1121.11. Nadgledanje implementacije ............................................................................................1121.12. Redovno auriranje ..........................................................................................................113Poglavlje 5Strategijski menadment ..........................................................................................................114Uvod .........................................................................................................................................1141. Proces strategijskog menadmenta .......................................................................................1151.1. Formulacija strategije ........................................................................................................1161.1.1. Analiza okruenja ...........................................................................................................1161.1.1.1. Analiza vanjskog okruenja ........................................................................................1171.1.1.2. Analiza unutarnjeg okruenja ......................................................................................121A. Konkurenske prednosti ........................................................................................................122A1. Odgovornost prema korisniku ...........................................................................................122A2. Efikasnost ...........................................................................................................................125A3. Kvalitet ...............................................................................................................................127A4. Inovativnost .......................................................................................................................132B. Menaderske prednosti ........................................................................................................1341.1.2. Analiza strategijskih inputa .............................................................................................141A. Vizija ....................................................................................................................................141B. Misija ...................................................................................................................................143C. Ciljevi ..................................................................................................................................144D. Politika ................................................................................................................................1471.1.3. Definiranje strategije .......................................................................................................147A. Funkcionalna strategija ........................................................................................................150A1. Odgovornost prema korisniku ............................................................................................151

9SADRAJ

A2. Efikasnost ...........................................................................................................................152A3. Kvalitet ...............................................................................................................................153A4. Inovativnost ........................................................................................................................153B. Poslovna strategija ...............................................................................................................154C. Korporativna strategija ........................................................................................................1581.2. Odluivanje kod donoenja odluka ....................................................................................1591.3. Implementacija strategije ...................................................................................................1611.3.1. Organizacijski dizajn ......................................................................................................1661.3.1.1. Organizacijska struktura ..............................................................................................1661.3.1.2. Kontrolni sistem ..........................................................................................................1721.4. Odluivanje kod sprovoenja odluka ................................................................................178Poglavlje 6 Menaderi .................................................................................................................................179Uvod .........................................................................................................................................1791. Strategijski menaderi ..........................................................................................................1852. Funkcionalni menaderi .......................................................................................................1893. Operativni menaderi ...........................................................................................................189Trei dioCase stady .................................................................................................................................191Uvod .........................................................................................................................................192Poglavlje 7Praktina primjena korporativnog upravljanja i menadmenta ...............................................200Uvod .........................................................................................................................................2001. Korporativno upravljanje u praksi ........................................................................................2001.1. Sadanje stanje ...................................................................................................................2001.2. Praktina primjena .............................................................................................................2002. Menadment u praksi ............................................................................................................2011.1. Sadanje stanje ...................................................................................................................2011.1.1. Funkcije menadmenta ...................................................................................................2021.1.2. Strategijsko planiranje ...................................................................................................2051.1.3. Strategijski menadment ................................................................................................2051.2. Praktina primjena .............................................................................................................2061.2.1. Funkcije menadmenta ...................................................................................................2061.2.2. Strategijsko planiranje ...................................................................................................2101.2.3. Strategijski menadment ...............................................................................................210

Poglavlje 8Poslovno planiranje, organiziranje i marketing u telekom kompanijama ................................211Uvod .........................................................................................................................................211

10

SADRAJ

1. Poslovno planiranje ..............................................................................................................215Uvod .........................................................................................................................................2151.1. Sadanje stanje poslovnog planiranja u telekom kompanijama ........................................2161.2. Nain izrade poslovnog plana telekom kompanije ............................................................2161.2.1. Aktivnosti prije izrade nacrta poslovnog plana ..............................................................2171.2.2. Nacrt poslovnog plana telekom kompanije ....................................................................219Izvrni sie ...............................................................................................................................220Uvod .........................................................................................................................................2201.2.2.1. Analiza trenutne situacije i budueg okruenja ...........................................................2201.2.2.2. Tehniki plan ................................................................................................................221A. Glavni aspekti tehnikog plana ............................................................................................222A1. Trini aspekt .....................................................................................................................222A2. Aspekt uslunosti ...............................................................................................................222A3.Tehnologijski aspekt ...........................................................................................................223A4. Organizacijski i kadrovski aspekt ......................................................................................226B. Izrada glavnih planova .......................................................................................................227B1. Plan marketinga .................................................................................................................229B2. Plan novih usluga ..............................................................................................................229B3. Plan mree .........................................................................................................................230B4. Plan organizacije ................................................................................................................230B5. Plan ljudskih resura ............................................................................................................231B6. Plan kvaliteta ......................................................................................................................2311.2.3. Prijedlog finansijskog plana ...........................................................................................231 1.2.4. Analiza rizika ..................................................................................................................2331.2.5. Prijedlog realizacije poslovnog plana .............................................................................2361.2.6. Aktivnosti nakon izrade nacrta poslovnog plana ............................................................2382. Poslovno organiziranje u telekom kompaniji .....................................................................239Uvod .........................................................................................................................................2392.1. Sadanje stanje ..................................................................................................................2402.2. Nain izrade organizacije u telekom kompaniji ................................................................240. Marketing u telekom kompaniji ...........................................................................................2Uvod .........................................................................................................................................2443.1. Sadanje stanje ..................................................................................................................2463.2. Funkcija i nain organiziranja marketinga u telekom kompaniji ......................................246LITERATURA .........................................................................................................................255

11

PREDGOVOR

PREDGOVOR

Motiv za pisanje knjige Korporativno upravljanje i menadment/Osnovni prirunik za menadere je stanje trenutnog poslovnog ambijenta u naoj zemlji, koji ne stvara ekonomske efekte, koji bi graanima osigurali bar minimum drutvenog blagostanja.Osnovni cilj ove knjige da se ukae na koristi koje dolaze od upravljanja znanjem, kojim se stie razumjevanje procesa strategijskog planiranja i strategijskog upravljanja.Bez jasne vizije i strategije ne moe se uspjeno upravljati kompanijama (preduzeima, firmama). U tu svrhu knjiga, ija je struktura obuhvata domene korporativnog upravljanja u manjem i menadmenta u irem obimu, moe posluiti kao prirunik za sticanje osnovnih znanja iz ovih oblasti.U knjizi je fokus stavljen na najvanija podruja menadmenta, odnosno osnovne i karakteristine funkcije, strategijsko planiranje, i strategijski menadment, to itaoci mogu iskoristiti da bez prevelikog napora uu u svijet strategijskog pristupa poslovanju kompanije. Osim toga, ova knjiga, upuuje itaoce na potrebu shvatanja (uenja) procesa, tehnika, metoda menadmenta, sa ciljem jasnijih uputa da se odgovornije prilaze obavljanju poslovnih aktivnosti kako u kompaniji, tako i u dravnoj upravi, kao i linom ivotu. Poseban naglasak u knjizi je stavljen na odgovornost koju menaderi mogu postii samo ako posjeduju kompetencije i izvore menaderske energije. Stoga se ova knjiga moe iskoristiti ne samo za sticanje znanja, ve kao osnovni menaderski prirunik, koji menaderma daje osnovna znanja i upute iz korporativnog upravljanja i menadmenta, sa ciljem da se se menadment u naoj zemlji podigne na vii nivo razumjevanja.Knjiga moe posluiti kao pomo za sticanje kompetencija, izvora menaderske energije, odnosa, i vrijednosti, i drugih sposobnosti i vjeina kako bi menaderi mogli biti osposobljeni za najvanija podruja za usmjeravanje i kontrolu kompanije.U knjizi, koja sadri instrukcije (savjete) kojim se mogu sluiti strategijski, funkcinalni, i operativni menaderi, dat poseban osvrt na poslovno planiranje, poslovno organiziranje, i marketing u telekom kompanijama, kao i upute za poboljanje i ubrzanje biznisa (poslovanja), ali moe posluiti i za otvaranje vlastitog biznisa.Nepravilna raspodjela, stvorena dejtonskim ureenjem, ne podstie razvoj privrede, a to je jo pogubnije, ne koriste se prednosti koje donosi intelektualni kapital, nova ekonomija, korporativno upravljanje, i novi modeli medmenta.Na konstataciju da je u poslovni ambijent u privredi Bosne i Hercegovine nepovoljan ukazuje, prije svega, nerazvijena trina ekonomija, koju ne karakterizira privatno vlasnitvo, profit, sloboda izbora, i konkurencija.U privredi BiH trenutno egzistira mjeovita ekonomija u kojoj je veliki uticaj drave, a profit

12

PREDGOVOR

se jo uvijek ne ostvaruje putem konkurencije (kompeteivnosti). Korisnici nemaju dovoljnu slobodu izbora, a uglavnom egzistira konkurencija koja ne podstie kompanije da grade svoje unutarnje snage na bazi menaderskih prednosti koje im mogu osigurati konkurenske prednosti za sticanje bolje strategijske pozicije. Trina ekonomija, koja obezbjeuje stvaranje trine vrijednosti putem mehanizma cijena i osigurava socijalnu mreu na bazi socijalne pravde, treba da predstavlja sistem u kojem ljudi slobodno biraju ime e se baviti u skladu sa ponudom i tranjom i svojim mogunostima.Meutim, u privredi BiH trenutno egzistira mjeovita ekonomija u kojoj nije razvijeno privatno vlasnitvo, profit se ostvaruje putem monopola i lobija koji daju preferencije privredama drugih zemalja, nema slobode izbora, i ne postoji konkurencija koja bi podsticala kompanije da stiu bolju trinu poziciju na bazi profitnog potencijala koritenjem konkurenskih prednosti.Stoga, u naoj zemlji treba razviti trinu ekonomiju koja e predstavljati sistem u kojem ljudi slobodno biraju ime e se baviti u skladu sa ponudom i tranjom i svojim mogunostima. U znaku promjena, u dananjem brzo razvijajuem poslovnom svijetu, kompanije se moraju konstantno razvijati i ubrzavati svoje poslovanje. Stoga se od menadera zahtjeva raznovrsnija uloga kako bi sloen sistem ljudi i tehnologija nesmetano funkcionirao.Mnoge kompanije u svijetu su pretrpjele radikalne promjene podstaknute ekonomskim pritiscima, otrom konkurencijom, veom zahtjevnou korisnika (kupaca, klijenata, muterija), i veim zahtjevima za ubrzanje poslovanja. Tu su, takoer, i zahtjevi za rastuom efikasnou i produktivnou, kao i uticaj infarmacijsko komunikacijskih tehnologija koje omoguavaju rjeavanje problema u vrlo kratkom vremenu, odnosno u sekundama a ne u danima.Knjiga je napisana u tri jasno odvojena djela koji omoguuju da se korak po korak stigne do procesa strategijskog menadmenta koji upuuje na praktinu viziju za sticanje znanja upravljanja, ne samo kompanijama, ve i drutvenim organizacijama, npr. opinama. Stoga, strukturu knjige ine:I. Korporativno upravljanje, openito o menadmentu, i menadment funkcijeII. Strategijsko planiranje, strategijski menadment, i menaderiIII.Case Study.

13

PREDGOVOR

Prvi dio knjige sadri tri poglavlja:

Uvod1. Korporativno upravljanje2. Openito o menadmentu3. Funkcije menadmenta.

U prvom poglavlju se tretira korporativno upravljanje, iji okvir treba da osigura strategijsko planiranje i upravljanje kompanijom. Okvir korporativnog upravljanja treba da titi prava dioniara, uvaava prava nosilaca materijalnih interesa, osigura da se pravovremeno i tano objelodanjuju sve svari znaajne za korporaciju/kompaniju, ukljuujui finansijski poloaj, rezultate, vlasnitvo, i upravljanje korporacijom/kompanijom, osigura strategijsko voenje korporacije/kompanije, efikasno nadgledanje uprave od strane odbora, i odgovornosti odbora korporaciji/kompaniji i dioniarima. Sa korporativnim upravljanjem, to je posebno naglaeno, osigurava se odrivi ekonomski rast, zdrava ekonomska ekspanzija, poboljanje ekonomske efikasnosti, stvaraju se radna mjesta (poveava zaposlenost), generira poreski prihod. Osim toga sa korporativnim upravljanjem se isigurava uinkovito koritenje kapitala, podizanje ivotnog standarda, i odrava povjerenje investitora.U drugom poglavlju, openito o menadmentu, definira se menadment, osnovni procesi menadmenta, i vri njegova podjela na strategijski, funkcionalni i operativni menadment. U treem poglavlju su razmatrane osnovne funkcije planiranje, organiziranje, upravljanje ljudskim resursima, voenja i kontrole i karakteristine funkcije odluivanje, komunikacija, koordinacija, motivacija, marketig, i odnosi s javnou.Razumjevanje osnovnih funkcija omoguuju menaderima jednostavniji pristup procesu strategijskog menadmenta. Bez planiranja nema usmjeravanja i kontrole poslovanja, organizacijske sposobnosti su osnova za efikasnu implementacija planiranih poslovnih aktivnosti, ljudski resursi su izvor organizacijeske kulture, a voenje izvor menaderske energije, i na kraju je kontrola funkcija pomou koje se prati odvijanje procesa upravljanja unutar kompanije.Karakteristine funkcije imaju posebnu vanost. Nezamislivo je poslovanje bez odluivanja. Komunikacija, a posebno kada ima premise kulture i strategije, efikasno je sredstvo za povezivanje zaposlenih (ljudi). Koordinacija spreava paralelizme u obavljanju aktivnosti i spreava sile koje kompaniju vode ka centralizaciji. Motivacija omoguuje zaposlenim da postiu vrhunske reultate. Marketing i odnosi s javnou su dvije funcije pomou kojih stee potroaki i realacijski kapital.

14

PREDGOVOR

Drugi dio knjige sadri, takoer, tri poglavlja koja se nastavljaju na poglavlja prvog djela knjige:

Uvod4. Strategijsko planiranje5. Strategijski menadment6. Menaderi

U prvom poglavlju drugog djela, odnosno u etvrom poglavlju knjige koji nosi naziv strategijsko planiranje, istaknuta je nunost poslovnog planiranja, ija je sutina u prepoznavanju oekivanih prilika (ansi) i prijetnji (opasnosti) koje dolaze iz vanjskog okruenja. Za strategijsko planiranje je istaknuto da predstavlja proces koji je okrenut u pravcu praenja kontinuiranih promjena u vanjskom okruenju, koje treba iskoristiti kako bi se proizvele eljene performanse/rezultati u budunosti.Peto poglavlje je usmjereno na strategijski menadment, fokusom na: analizu okruenja, usmjeravanje kompanije, definiranje (izbor) strategije, implementaciju strategije, i strategijsku kontrolu. U ovom poglavlju je ukazano da stavovi prema kojim je strategija rezultat procesa strategijskog planiranja postali su upitni. Sve ukazuje da problemi koji se rjeavaju sa implementacijom strategijskih planova, jedino vode evoluciju menadmenta ka procesu strategijskog planiranja. U ovom poglavlju je posebno istaknuta odgovornost menadmenta ne samo u fazi strategijskog planiranja, ve i u fazi strategijskog upravljanja.Pod pritiscima promjena kompanije postaju manje hijerarhijske, a vie horizontale i bazirane na znanju. Sa strategijskim menadmentom se moe obezbjediti komunikacija unutar kompanije koja hijerarhijsku organizacijsku strukturu svodi na manji broj nivoa, i koordinanaciji koja spreava djelovanje sila centralizacije, kao i paralelizama unutar kompanije. Horizontalna diferencijacija prisiljava kompanije da se organiziraju po zahtjevu strategije koja se moe implementirati samo uz oblik organizovanja koji je baziran na profitnom potencijaluU estom poglavlju predmet razmatranja su menaderi, od kojih se zahtjeva odgovornost u skladu sa kompetencijama. Stoga, to je posebno naglaeno u ovom poglavlju, menaderi moraju posjedovati strune, sicijalne, i komercijalne kompetencije, sposobnosti moi i uticaja kao izvora menaderske energije, organizacijske sposobnosti, sposobnost za odravanje dobrih meuljudskih odnosa, kao i profisionalne vjetine koje im obezbjeuju efikasno menadersko voenje. U ovom poglavlju su posebno razmatrani strategijski, funcionalni, i operativni menaderi.

15

PREDGOVOR

Trei dio knjige, Case Stady, koji se fokusira na prouavanje sluajeva iz prakse korporativnog upravljanja i menadmenta u svijetu i u naoj zemlji, sadri dva poglavlja, koja se nastavljaju na poglavlja drugog djela knjige:

Uvod7. Praktina primjena korporativnog upravljanja i menadmenta8. Poslovno planiranje, organiziranje i marketing u telekom kompanijamaU sedmom poglavlju se tretira korporativno upravljanje i menadment u praksi Bosne i Hercegovine, kao kljuni faktori koji su neophodni za uspjeno poslovanje svake kompanije.Sa korporativnim upravljanjem se stvaraju predpostavke i osiguravaju uslovi za odrivi ekonomski rast i zdravu ekonomsku ekspanzija privrede.Telekom kompanije moraju postati odgornije prema uvoenje digitalne ekonomije, ija je infrastrutura mrea telekomunikacija. anse privrede BiH se kriju u e-trgovini, odnosno u e-poslovanju, koje podrazumijeva prebacivanje osnovne djelatnosti poslovanja na internet. Web-om se poveava efikasnost, brzina i irina trita. Prelazak na e-poslovanje rezultira velikom utedom mrenih trokova, to omoguuje ne samo poboljanje ve i ubrzanje poslovanja.Ubrzanje poslovanja, otra konkurencija i velika zahtjevnost korisnika su izazovi koji se postavljaju pred telekom kompanije u BiH. Na kompleksnost telekomunikacija, koje karakterizuje sloeno okruenje, konkurencija i neizvjesnost, treba odgovoriti sa korporativnim upravljanjem, strategijskim menadmentom, i intelektualnim kapitalom.Korporativno upravljanje se moe iskoristi kao recept za efikasno poslovanje telekom kompanija. Putem korporativnog upravljanja se osigurava organizacijsko kadrovska struktura pomou koje se odreuju ciljevi, i sredstva za dostizanje (ostvarivanje) ciljeva, kao i praenje uinaka. To govori da se kompanije, ukljuujui i telekom kompanije, trebaju organizirati na bazi profitnog potencijala, kako bi se izbjegla dosadanja pretjerana centralizacija sa ciljem da se afirmira distribuiranje moi i uticaja na nie nivoe upravljanja.U osmom poglavlju u posebnim takama se razmatra planiranje, organiziranje, i marketing u telekom kompanijama. Razlog za razmatranje ovih kljunih funkcija je to to one imaju dominatne uloge na nivou strategijskog (planiranje), operativnog (organiziranje), i funkcionalnog (marketing) menadmenta. Vezano za planiranje naglaena je vanost strategijskog pristupa u izradi poslovnih planova telekom kompanije, pri emu je ukazano na potrebu njihovog poboljanja. Konstatovano je da se to moe postii samo dobrim razumjevanjem procesa strategijskog planiranja, koji e ukazati menadmentu telekom kompanije kako da se izbjegnu ozbiljni razlozi neefikasnosti postojeeg planiranja, koje ne

16

PREDGOVOR

proizvodi eljene rezultate, naroito u sluaju kada su menaderi slabi donosioci strategijskih odluka. Kljuna odrednica planiranja je strategija kojom se postavljaju zahtjevi planiranja na organizacijsku strukturu, koja se odnosi na odgovornost, ovlatenje (autoritet), i odnose meu ljudima (zaposlenim) za organizacije je istaknuto da mora biti u funkciji strategije sa kojom je meusobno i interaktivno povezana. Organizacija treba da ispunjava zahtjeve strategije planiranja, a u sluaju korektivnog djelovanja na koje je ukazala strategijska kontrola, organizacija zahtjeva promjenu strategije. Stoga je organizacija razmatrana u kontekstu osnovnih funkcija menadmenta, strategijskog planiranja, i strategijskog menadmenta. Istaknuta je njena kljuna uloga u procesu strategijskog upravljanja, od ije sposobnosti zavisi efikasnost implementacije strategije poslovnog plana. Da bi organizacija ispunila zahtjeve planiranja, odnosno strategije, organizacijska kultura postavlja zahtjeve na ljudske resurse od kojih se zahtjevaju kompetencije, izvori menaderske energije mo i uticaj, ne kao pravo, ve kao sposobnosti, kao i sposobnost ureivanja dobrih odnosa meu zaposlenim. Organizacijom se, dakle, stvaraju predpostavke i osiguravaju uslovi za dostizanje planiranih ciljeva.Niti predpostavke niti uslove organizacija, kako je to napomenuto u ovom poglavlju ne mogu se ostvariti bez pomoi funkcije upravljanje ljudskim resursima. Pravljenje organizacije bez strategije, to je posebno istaknuto, ne omoguavaju telekom kompaniji da definira odgovornosti vezano za nadlenost, ovlaenja vezano za potrebnu menadersku energiju, i da definira odnose meu zaposlenim kojim se stvara vrijednost.Da bi organizacija bila efikasna, dalje je naglaeno, ona mora odravati odgovornosti i ovlatenja usklaena sa kompetencijama i izvorima menaderske energije. Takoer, organizacija mora odravati unutarnje povezivanje (potovanje i povjerenje) tako da doputa doprinose zaposlenih, kako u olakanju efikasnog postizanja ciljeva, tako i upravljanju promjenama u budunosti.Organizacija ne smije zavisti od pojedinanih ili grupnih interesa, ve od strategije koju treba efikasno implementirati. Izmeu ostalog organizacija mora voditi rauna o ljudskim ogranienjima i obiajima.U osmom poglavlju, pored planiranja i organiziranja, razmatran je i marketing u telekom kompanijama. Ova funkcija koja se dugo vremena razvijala neovisno od menadmenta, tek pojavom procesa strategijskog menadmenta dobila pravu ulogu funkcionalnog usmjeravanja kompanije u sticanju konkorenskih prednosti.Stoga je napomenuto u ovom poglavlju da, ako se marketing u telekom kompaniji ne organizira u skladu sa njegovom ulogom, a to je funkcionalna orjentacija kojom se upravlja odnosom sa korisnicima, znatno se umanjuju vrijednosti koje potiu od potroakog kapatala.Dalje je istaknuta potreba prihvatanja od strane telekom kompanije novog marketinga koji je

17

PREDGOVOR

koncipiran na strategijskom pristupu u kome vrlo vanu ulogu ima marketing komunikacija, koja se ranije posmatrala i provodila odvojeno, npr.oglaavanje, unapreenje prodaje, on line marketing, i dr, danas je marketing komunikacija dio jedinstvene cijeline.U zakljuku ovog predgovora treba istai viestruke koristi od menadmenta. Sa njim se moe obezbjediti uspjeno poslovanje efikasnim djelovanjem i optimalnim koritenjem resursa tako da korisnici budu zadovoljni, a telekom kompane dugorono profitabilne. Sa menadmentom se poveava sposobnosti stvaranja vrijednosti u kojoj dominantnu ulogu ima intelektualni kapital.Novi menadment, koji je donio promjene mnogih njegovih procesa od kojih su najvanije promjene koje se odnose na planiranje, organiziranje, i marketing, treba iskoristiti kako bi kompanije, a to se odnosi i na telekom kompanije u BiH, bile konkurentnije na tritu.Glavna odrednica poslovnog planiranja treba da postane strategija koju treba definirati, ne samo na osnovu strategijskih inputa, ve i na osnovu analiza eksternog i internog okruenja.Oblici organiziranja, koji su u BiH iz perioda 80.-tih prolog vijeka u odnosu na razvijenije zemlje, treba mjenjati, kako bi se moglo efikasno odgovoriti na izazove novog doba, a to su velika zahtjevnost korisnika, otra konkurencija, i ubrzanje poslovanja.Vrijeme industrijalizacije je prolo, treba se okrenuti ka budunost koja treba da bude izvjesnija. Za budunost se pored znanja mora imati intucija, ali se treba iskoristiti i iskustvo, kako vlastito tako i naih ljudi koji su uspjeni u svijetu.Ova borba nije nimalo lagana, jer je puno neznaliza u svim segmentima drutva. Nesposobni politiari, rukovodioci, i nesposobni radnici nastoje zadrati svim sredstvima svoje pozicije. Oni su izronici velike nezaposlenosti, ne poklanjaju panju konkurenskim prednostima, vrsto se dre monopola, mo crpe iz autoriteta steenog putem prava. Oni, jednostavno, ne ele bilo kakve promjene koje e izmjeniti njihovu poziciju.Nesposobni rukovodioci (menaderi), koji nisu birani na osnovu kompetencija, izvora menaderske energije, i organizacijskih sposobnosti, su uzrok nezaposlenosti, razvoja sive ekonomije, i ogromnog deficita koji ima naa zemlja. To je stvorilo plodno tlo za razvoj korupcije po kojoj je naa zamlja prepoznatljiva u svijetu.Umjesto proizvodnje/uslunosti kojom se otvaraju radna mjesta vlasnici sumljivog kapitala, u predhodnom periodu, su ulagali u trgovinu, otvaranje benzinskih pumpi, trgovinskih centara stranih zemalja, to je uzrokovalo veliku nezaposlenost. Preputanjem bankarskog sistema u ruke stranaca nisu stvorene predpostavke razvoja domae privrede. Nesposobni rukovodioci (menaderi) se pozivaju na trite samo kada im to odgovara kako bi pokrili skrivene gubitke poveanjem cijena. Monopol nije dozvolio da se razvije konkurencija na tritu i unutar kompanija. A to znai da se kompanije nisu organizirale na poslovnom i

18

PREDGOVOR

funkcionalnom konceptu, ve na politikom.Kada se govori o svim ovim problemima, malo je onih koji pridaju vei znaaj znanju. Svijet je zahvatila velika ekonomska kriza zbog toga to se na vrijeme uoene promjene koje vode ka stvaranju vrijednosti nisu sprovele. To se odnosi, prije svega na novu ekonomiju i intelektualni kapital, a upravo, i ekonomija i intelektualni kapital omuguuju koritenje znanja koje se transformira u veu trinu vrijednost.Naa zemlja hoe u integracije ali da se zadre postojei odnosi i pozicije. Nema meusobnog potovanja i meusobnog povjerenja. Treba prvo ostvariti unutarnje integracije u zemlji, kako bi se BiH lake uklopila u evroatlanske integracije. Naravno da nema unutarnjih integracija sa politiarima i privrednicima koji ne posjeduju kompetencije, menaderski energiju i sposobnosti za meusebne korisne odnose kojima se stvara vrijednost.Upravo ova knjiga ima za cilj podizanje svijesti o znanju, ekonomiji, i modelima upravljanja kompanijama koje mogu postati dugorono profitabilne, odnosno finansijski jake i na rastu orjentirane.U dinaminom poslovnom ambijentu opredjeljenja bosansko-hercegovakih kompanija ka strategiskom menadmentu je u zaetku. Stoga se mora ui u promjene koje e voditi ka brem i profibilnijem poslovanju. Te promjene se odnose, prije svega, na stvaranje konkurenske prednosti, kako bi se putem konkurencije osigurao ureeni trini ambijent.Naoj zemlji je potrebna razvijena trina ekonomija, koja to danas nije. Strategijski menadment se mora okrenuti ka vanjskom okruenju u kojem e se prepoznati faktori koji e za kompaniju predstavljati prilike koje se mogu iskoristiti uz pomo snaga funkcionalnog i operativnog menadmenta.