UPRAVLJANJE OBRTNIM SREDSTVIMA

Dragana Draganac

Upravljanje gotovinom

RAZLOZI ZA DRANJE SALDA GOTOVINE 1.

2.

3.

4.

Glavni razlozi za dranje salda gotovine: Transakcioni motiv => transakcioni saldo (za obavljanje redovnih, svakodnevnih poslovnih transakcija). Retko se deava da su ujednaeni prilivi i odlivi gotovine. Sigurnosni motiv => sigurnosni saldo (Dri se jer je mogue da razlike izmeu priliva i odliva gotovine budu vee od iznosa transakcionog salda). pekulativni motiv => pekulativni saldo (Omoguava ulaganja u izuzetno povoljne investicione alternative, a i neutralisanje izvesnih neoekivanih velikih poremeaja). Kompenzacioni saldo (primer: Minimum, koji uvek moramo imati na tekuem raunu kod banke, koja nam je odobrila kredit => kako bi se banka osigurala od nemogunosti naplate potraivanja). Gotovina se dri u blagajni, na tekuem raunu ili u vidu gotovinskih ekvivalenata.

RAZLOZI ZA DRANJE SALDA GOTOVINE

1.

2.

3.

Trokovi gotovine: Oportunitetni trokovi dranja gotovine (proputen prinos; gotovina u blagajni i na tekuem raunu ne donosi nikakav prinos); Trokovi transakcija sa gotovinom (administrativni trokovi, trokovi provizija, trokovi osiguranja kredita, trokovi emisije komercijalnih zapisa, trokovi registracije, zapravo, trokovi flotacije hartija od vrednosti); Trokovi nedostatka gotovine .

GOTOVINSKI CIKLUS

Gotovinski ciklus: Proseno vreme koje protekne od izdavanja gotovine (isplata obaveza prema dobavljaima i obaveza za bruto zarade) do primanja gotovine, odnosno naplate potraivanja od kupaca. Poslovni ciklus: Proseno vreme koje protekne od trenutka nabavke materijala do trenutka naplate potraivanja od kupaca. Gotovinski ciklus = Prosena starost zaliha + Prosena starost kupaca - Prosena starost dobavljaa Poslovni ciklus = Prosena starost zaliha + Prosena starost kupaca Gotovinski ciklus = Poslovni ciklus - Prosena starost dobavljaa Cilj preduzea: Skratiti gotovinski ciklus => poveati koeficijent obrta gotovine, smanjiti saldo gotovine, smanjiti trokove gotovine.

ZADATAKUkupna godinja izdavanja gotovine u preduzeu Y su 12.000.000. Koeficijent obrta dobavljaa je 10, koeficijent obrta kupaca je 5, koeficijent obrta zaliha je 4. Kamata na kratkorone kredite od banke plaa se po stopi od 8% godinje. Izraunati duinu gotovinskog i poslovnog ciklusa, koeficijent obrta gotovine, prosean saldo gotovine i trokove kamata. Grafiki prikazati poslovni i gotovinski ciklus.

REENJA

prosena starost dobavljaa = 36; prosena starost kupaca = 72; prosena starost zaliha = 90; Gotovinski ciklus = 90 + 72 36 = 126; Poslovni ciklus = 90 + 72 = 162; Koeficijent obrta gotovine = 360 / Gotovinski ciklus 2,86; Prosean saldo gotovine = Ukupna godinja izdavanja gotovine / Koeficijent obrta gotovine = 4.200.000; Trokovi kamata = 4.200.000 * 0,08 =336.000 (Pozitivan gotovinski ciklus znai da preduzee Y, pored spontanih besplatnih izvora finansiranja, mora koristiti i pozajmljene izvore finansiranja ili drati rezerve likvidnosti u gotovini i/ili gotovinskim ekvivalentima. Idealno bi bilo imati negativan gotovinski ciklus ( Proseno vreme plaanja obaveza je due od poslovnog ciklusa). Komparativna analiza Grafika ilustracija gotovinskog ciklusa

PROSENA STAROST ZALIHA

PROSENA STAROST KUPACA

90NABAVKA SIROVINA0

72REALIZACIJA GOTOVIH PROIZVODA NAPLATA POTRAIVA NJA

162

0Isplata obaveza

Prijem fakture

GOTOVINSKI CIKLUS 126

PROSENO VREME PLADANJA

36 KRATKORONIH OBAVEZA POSLOVNI CIKLUS 162

STRATEGIJE UPRAVLJANJA GOTOVINOM1. 2. 3. 1.

2.

3.

Efikasnije upravljanje zalihama; Ubrzanje naplate potraivanja od kupaca; Prolongiranje plaanja kratkoronih obaveza. U praksi se najee istovremeno koriste sve tri strategije. Na primeru preduzea Y pretpostaviti da je dolo do rasta koeficijenta obrta zaliha na 5. Na primeru preduzea Y pretpostaviti da je dolo do rasta koeficijenta obrta kupaca na 8. Na primeru preduzea Y pretpostaviti da je dolo do smanjenja koeficijenta obrta dobavljaa na 8. Utvrditi duinu gotovinskog i poslovnog ciklusa, koeficijent obrta gotovine, prosean saldo gotovine i trokove kamata, za svaku od ovih strategija pojedinano, a onda i u situaciji kada se sve tri strategije simultano koriste. Interpretirati efekte i grafiki prikazati rezultate.

OPTIMALNI ODNOS GOTOVINE I HARTIJA OD VREDNOSTI1) Baumol-ov model (uslovi izvesnosti);

2) Miller Orr ov model (uslovi neizvesnosti).

BAUMOL-OV MODEL 1. 2.

Vrste trokova: Oportunitetni trokovi dranja gotovine; Trokovi transakcija. Oznake: C = iznos gotovine koji e se dobiti emitovanjem i prodajom kratkoronih hartija od vrednosti ili po osnovu kratkoronih kredita od banke; C/2 = prosean saldo gotovine, zbog pretpostavke izvesnosti i ravnomerne upotrebe gotovine; k = oportunitetni trokovi dranja gotovine, izraeni u % ; T = ukupan iznos neto potrebne gotovine u toku perioda; F = fiksni trokovi transakcija (emisije i prodaje kratkoronih hartija od vrednosti ili pribavljanja kratkoronih kredita) po jednoj transakciji.

BAUMOL-OV MODELUkupni trokovi gotovine = C / 2 * k + T / C * F Prvi sabirak predstavlja trokove dranja gotovine, a drugi trokove transakcija. Optimalni saldo gotovine se postie kada su ukupni trokovi gotovine minimalni. Funkcija ukupnih trokova dostie minimum kada je njen prvi izvod po C jednak nuli, a drugi izvod pozitivan. NAPOMENA: Kada je postignut optimalni saldo gotovine, tj. minimum ukupnih trokova, dolazi do izjednaavanja visine pojedinih komponenti ukupnih trokova, tj. Trokovi dranja gotovine = Trokovi transakcija. (Grafici funkcija, koji predstavljaju ove trokove, se seku.)

BAUMOL-OV MODEL

Optimalna veliina jedne transakcije =

2*F*T k

Trokove gotovine, kao i optimalnu veliinu transakcije, moemo izraunati primenom prikazanih formula, tabelarno (metod pokuaja i greaka), i sve to predstaviti grafiki. Sa poveanjem veliine jedne transakcije, broj transakcija se smanjuje, poveava se prosena veliina transakcije i trokovi dranja gotovine. Zato je funkcija trokova dranja gotovine (C / 2 * k ) rastua, ali je i linearna. ( Nezavisna promenljiva je C). Funkcija kree iz koordinatnog poetka, tj. kada nema gotovine, trokovi dranja gotovine su 0. Sa poveanjem veliine jedne transakcije, broj transakcija se smanjuje, smanjuju se i trokovi transakcija, tj. funkcija (T / C * F) je opadajua i predstavljena u vidu hiperbole.

BAUMOL-OV MODEL

1. zadatak: Dati su sledei podaci: Iznos optimalnog salda gotovine, koji e se dobiti emitovanjem i prodajom kratkoronih hartija od vrednosti ili po osnovu kratkoronih kredita od banke, je 1.000.000. Ukupan iznos neto potrebne gotovine u toku godine jednak je 8.000.000. Ukupni minimalni trokovi gotovine su 120.000. Izraunati oportunitetne trokove dranja gotovine izraene u %, fiksne trokove transakcija (emisije i prodaje kratkoronih hartija od vrednosti ili pribavljanja kratkoronih kredita) po jednoj transakciji, kao i optimalan broj transakcija. Grafiki predstaviti trokove gotovine, kao i pojedine komponente. Konana reenja: k = 12% F = 7.500 optimalan broj transakcija = 8

MILLER ORROV MODEL

Pretpostavka: Neravnomerni tokovi primanja i izdavanja gotovine, distribucija ovih tokova odgovara priblino normalnom rasporedu. Maksimalni, optimalni i minimalni (sigurnosni) saldo gotovine. Optimalni saldo gotovine:3

3 * B * 2 L 4*i

Oznake: Z = optimalni saldo gotovine; B = fiksni trokovi po transakciji kratkoronih hartija od vrednosti (ili drugih kratkoronih instrumenata) u gotovinu, i obrnuto; 2 = varijansa dnevnog salda gotovine; i = dnevna kamatna stopa na kratkorone hartije od vrednosti; L = minimalni (sigurnosni) saldo gotovine, koji se utvruje na bazi iskustva.

MILLER ORROV MODELMaksimalni saldo gotovine (gornja granica) = 3Z 2L. Optimalni saldo gotovine pretpostavlja minimalne ukupne trokove gotovine. Grafika ilustracija Miller Orrovog modela NAPOMENA: Ako je data godinja kamatna stopa, izraunati dnevnu kamatnu stopu. To se moe uraditi bar na dva naina: i (dnevna) = i (godinja) / 360; ili i (dnevna) = 360 1 i godinja 1

MILLER ORROV MODEL

Zadatak 2: Poznati su sledei podaci: optimalni saldo gotovine je 60.104, godinja kamatna stopa na kratkorone hartije od vrednosti je 10%, fiksni trokovi po transakciji kratkoronih hartija od vrednosti u gotovinu i obrnuto su 1.200, minimalni saldo gotovine 12.000. Nai standardnu devijaciju dnevnog salda gotovine, kao i maksimalni saldo gotovine. Na kom nivou gotovine treba izvriti kupovinu kratkoronih hartija od vrednosti, a na kom prodaju i u kojim iznosima. Konana reenja: = 5.722,66 3Z 2L = 156.312 Kupovina kratkoronih hartija od vrednosti: na nivou gotovine od 156.312, u iznosu od 96.208. Prodaja kratkoronih hartija od vrednosti: na nivou L=12.000, u iznosu od 48.604.

Upravljanje potraivanjima od kupaca

Relevantni trokovi: Oportunitetni trokovi, u vidu proputenog prinosa; Gubici zbog nenaplativih potraivanja; Administrativni trokovi.

Razliiti aspekti upravljanja kupcima: I Kreditna politika: 1. Kreditni standardi, i 2. Kreditna analiza. II Kreditni uslovi; III Politika naplate potraivanja od kupaca.

KREDITNI STANDARDI I NJIHOVA ANALIZA

Kreditni standardi: Minimalni uslovi, koje kupac mora da ispuni, da bi mu se odobrila prodaja na kredit. Analiza 5K: karakter, kapacitet, kapital, kolateralno obezbeenje i kondicije. Analiza i ocena kreditnih standarda podrazumeva analizu efekata: a)ublaavanja (relaksacije), odnosno b)pootravanja kreditnih standarda . Efekti ublaavanja kreditnih standarda: rast prihoda od prodaje, porast procenta nenaplaenih potraivanja, smanjenje koeficijenta obrta kupaca, to dovodi do poveanja ulaganja u ova potraivanja (najee u veem procentu, nego to je rast prihoda od prodaje), rast trokova dranja potraivanja od kupaca. Posmatramo neto efekat na ukupan finansijski rezultat, i, jedino kada je pozitivan, prihvatamo da relaksiramo kreditne standarde. Efekti pootravanja kreditnih standarda (obrnuti): smanjenje prihoda od prodaje, smanjenje procenta nenaplaenih potraivanja, rast koeficijenta obrta kupaca, smanjenje ulaganja u ova potraivanja (najee u veem procentu, nego to je smanjenje prihoda od prodaje), smanjenje trokova dranja potraivanja od kupaca.

Zadatak 1: Pri postojeim kreditnim standardima, preduzee ostvaruje prihode od prodaje u iznosu od 1.000.000. Trokovi, sadrani u tim proizvodima, iznose 750.000. Koeficijent obrta kupaca je 10. Nenaplativa potraivanja iznose 1% od prodajne vrednosti. Trokovi dranja potraivanja od kupaca (oportunitetni trokovi) iznose 12% godinje. Ukoliko doe do relaksacije kreditnih standarda, prihodi od prodaje e se poveati za 50.000, dok e se trokovi, sadrani u tim proizvodima, poveati za 22.500. Koeficijent obrta kupaca e se smanjiti na 8. Nenaplativa potraivanja e porasti na 1,8% prodajne vrednosti. Utvrditi da li je opravdano izvriti relaksaciju kreditnih standarda.Konano reenje: Dodatni dobitak na prodaji = 18.600 - Dodatni trokovi ulaganja u potraivanja= 2.587,44 =Neto efekat 16.012,56

KREDITNI STANDARDI I NJIHOVA ANALIZA

Opravdano je izvriti relaksaciju kreditnih standarda. NAPOMENA: Koeficijent obrta kupaca raunati kao odnos Trokova realizovanih proizvoda i Prosenih ulaganja u potraivanja od kupaca.

KREDITNI STANDARDI I NJIHOVA ANALIZA

Zadatak 2: Da li je opravdano pootriti kreditne standarde u sledeoj situaciji? Pri postojeim kreditnim standardima, poznati su naredni podaci: koliina proizvedenih i prodatih proizvoda iznosi 10.000 komada, prodajna cena je 200, proseni varijabilni trokovi iznose 140, ukupni fiksni trokovi su 300.000, proseni period naplate potraivanja je 40 dana, gubici zbog nenaplativih potraivanja iznose 3% od prodajne vrednosti, prosena cena kapitala je 15% Ukoliko doe do pootravanja kreditnih standarda, nastae sledee promene: smanjenje obima prodaje (koliine prodatih proizvoda) za 4%, prosean period naplate potraivanja e se skratiti za 4 dana, gubici zbog nenaplativih potraivanja e se sniziti na 2% od prodajne vrednosti.

Konano reenje: Smanjenje dobitka na prodaji = -2.400 + Smanjenje trokova ulaganja u potraivanja = 3.673,4 = Neto efekat =1.273,4 Opravdano je pootriti kreditne standarde. ( Neto efekat je pozitivan.)

KREDITNI USLOVI 1. 2. 3.

Kreditni uslovi: Kreditni period; Kasa skonto; Diskontni period.

1. Kreditni period

Efekti produenja kreditnog perioda slini efektima koji nastaju pri ublaavanju kreditnih standarda. Efekti skraenja kreditnog perioda: smanjenje prihoda od prodaje, smanjenje procenta nenaplativih potraivanja, rast koeficijenta obrta kupaca, smanjenje ulaganja u potraivanja od kupaca i utede u trokovima ovih potraivanja.

KREDITNI USLOVI2. Kasa skonto Popust se utvruje u procentu od prodajne vrednosti. Efekti uvoenja kasa skonta: poveanje obima prodaje, rast prihoda od prodaje, smanjenje procenta nenaplaenih potraivanja, rast koeficijenta obrta kupaca, smanjenje ulaganja u potraivanja od kupaca i utede u trokovima ovih potraivanja.

KREDITNI USLOVIZadatak 3: Pretpostaviemo da preduzee do sada nije odobravalo kasa skonto. Prihodi od prodaje su iznosili 100.000, trokovi realizovanih proizvoda 60.000, koeficijent obrta kupaca je 10, a nenaplativa potraivanja 0,7% od prodajne vrednosti. Uvoenjem kasa skonta od 2%, koji e koristiti 30% kupaca, prihodi od prodaje e se poveati za 10.000, koeficijent obrta kupaca e iznositi 14, trokovi realizovanih proizvoda e se poveati za 7.000, a nenaplativa potraivanja bie samo 0,2% od nove prodajne vrednosti. Trokovi dranja potraivanja od kupaca iznosie 11% godinje. Konano reenje: Dodatni dobitak na prodaji = 2.820 +Smanjenje trokova ulaganja u potraivanja = 133,57 =Neto efekat = 2.953,57 Treba prihvatiti uvoenje kasa skonta. Svi efekti su pozitivni, jedino iznos odobrenog kasa skonta (slian efekat kao snienje prodajnih cena) umanjuje neto finansijski efekat.

KREDITNI USLOVI3. Diskontni period Efekti produenja diskontnog perioda: poveanje obima prodaje, smanjenje % nenaplativih potraivanja, poveanje dobitka na prodaji. VANO: Za kupce, koji tek poinju da koriste kasa skonto, koeficijent obrta e se poveati, smanjie se prosena ulaganja i nastae utede u trokovima potraivanja. Kod kupaca, koji su ve koristili kasa skonto, smanjie se koeficijent obrta, poveae se prosena ulaganja, kao i trokovi dranja potraivanja od kupaca.

Upravljanje zalihama

TROKOVI ZALIHA1.

2.

3.

Trokovi porudbine, odnosno trokovi pribavljanja zaliha sirovina materijala i robe i Trokovi pripreme proizvodne serije; Trokovi dranja zaliha (koji se, najee, utvruju u % od prosene nabavne vrednosti ili u novanom iznosu po jedinici zaliha za odreeni vremenski period); Trokovi nedostatka zaliha (oportunitetni troakproputeni prinos). Trokovi porudbine su fiksni po jednoj porudbini. Trokovi pripreme proizvodne serije se posmatraju kao fiksni po jednoj seriji.

OPTIMALNA VELIINA PORUDBINE

Optimalna veliina porudbine podrazumeva minimiziranje ukupnih trokova zaliha. Utvrivanje optimalne veliine porudbine: primenom matematikih modela; grafiko reenje; metoda pokuaja i greaka (tabelarno reenje). Pretpostavke matematikog modela: Ukupna upotreba materijala za jednu poslovnu godinu je unapred utvrena na osnovu podataka iz prethodnog perioda i planirane proizvodnje i prodaje u narednom periodu; Materijal se troi kontinuirano u priblino istim koliinama svakog dana u toku godine; Ne rezmatraju se trokovi nedostatka zaliha.

UKUPNI TROKOVI ZALIHA I OPTIMALNA VELIINA PORUDBINE

Simboli: S = ukupna godinja upotreba materijala u jedinicama; O = trokovi jedne porudbine; C = nabavna cena po jedinici materijala; i = trokovi dranja zaliha materijala u % od nabavne vrednosti; Q = veliina porudbine u jedinicama; T = ukupni trokovi zaliha.

T=

Prvi sabirak u formuli predstavlja trokove porudbine, a drugi trokove dranja zaliha. Pri optimalnoj veliini porudbine, ukupni trokovi su minimalni, a pomenute dve komponente trokova se izjednaavaju. (C*Q)/2 je prosena nabavna vrednost zaliha, zbog pretpostavke o ravnomernoj upotrebi zaliha materijala.

S C*Q * O *i Q 2

UKUPNI TROKOVI ZALIHA I OPTIMALNA VELIINA PORUDBINE

Optimalna veliina porudbine: 2*S*O Qopt = C*i Ako bi trokovi dranja zaliha, umesto u % od nabavne vrednosti, bili izraeni u novanim jedinicama po jedinici nabavljenog materijala, onda bismo pod korenom, umesto C*i, imali oznaku, koja bi predstavljala trokove dranja zaliha, izraene u novanim jedinicama, za odreeni vremenski period.

UKUPNI TROKOVI ZALIHA I OPTIMALNA VELIINA PORUDBINEDati grafiku ilustraciju ukupnih trokova zaliha i pojedinih komponenti. Sa poveanjem veliine jedne porudbine, broj porudbina se smanjuje, poveava se prosena veliina porudbine i trokovi dranja zaliha. Zato je funkcija trokova dranja zaliha (C*Q*i/2) rastua, ali je i linearna. ( Nezavisna promenljiva je Q). Kree iz koordinatnog poetka, tj. kada nema zaliha, trokovi dranja zaliha su 0. Sa poveanjem veliine jedne porudbine, broj porudbina se smanjuje, smanjuju se i trokovi porudbine, tj. funkcija (S/Q * O) je opadajua i predstavljena u vidu hiperbole.

ZADATAKIzraunati optimalnu veliinu porudbine materijala i nabavnu cenu po jedinici materijala, ukoliko su poznati sledei podaci: Ukupna godinja upotreba materijala iznosi 300.000 kg, trokovi jedne porudbine iznose 60.000, trokovi dranja zaliha materijala su 25% i ukupni minimalni trokovi zaliha (pri optimalnoj veliini porudbine) iznose 1.200.000. Grafiki predstaviti ukupne trokove zaliha, kao i pojedine komponente. Konano reenje: Qopt = 30.000 kg C = 160

OPTIMALNI MOMENAT ZA PLASIRANJE PORUDBINENeophodne informacije: Dnevna upotreba materijala (dnevna prodaja robe) => Godinju upotrebu materijala, tj. godinju prodaju robe, podeliti sa brojem dana u godini. ( Pretpostavka o ravnomernoj upotrebi materijala, odnosno o ravnomernoj prodaji robe); Vreme izvrenja porudbine ( Vreme, odnosno broj dana, koje protekne od trenutka plasiranja porudbine do trenutka isporuke). Optimalni momenat za plasiranje porudbine = Dnevna upotreba materijala*Vreme izvrenja porudbine Stanje zaliha = Poetne zalihe + Ukupne nabavke Upotreba zaliha

OPTIMALNA VELIINA PROIZVODNE SERIJE

Re je o serijskoj proizvodnji, tj. proizvodnji po radnim nalozima. Cilj: Utvrditi optimalnu veliinu proizvodne serije, kako bi se miminizirali ukupni godinji trokovi pripreme proizvodnje i trokovi dranja zaliha. Ukupni trokovi su minimalni, a njihove pojedine komponente jednake. Pretpostavke matematikog modela za utvrivanje optimalne veliine proizvodne serije: Koliina gotovih proizvoda, koji e se proizvesti u toku godine, je unapred utvrena u Planu proizvodnje, koji je proistekao iz Plana prodaje; Gotovi proizvodi se realizuju kontinuelno u toku godine, odnosno, svakog dana se realizuje priblino ista koliina gotovih proizvoda; Ukupno vreme, potrebno za celokupnu proizvodnju u toku godine, je znatno krae nego to iznosi maksimalni godinji kapacitet za proizvodnju.

UKUPNI TROKOVI PROIZVODNE SERIJE I OPTIMALNA VELIINA PROIZVODNE SERIJE

T=

S C*Q P -S *O *i * Q 2 P

Prvi sabirak predstavlja trokove pripreme proizvodnje, a drugi trokove dranja zaliha gotovih proizvoda. Simboli:

T = ukupni relevantni trokovi;S= ukupna godinja proizvodnja proizvoda u jedinicama; O = trokovi pripreme jedne proizvodne serije; C = cena kotanja po jedinici proizvoda;

i = trokovi dranja zaliha gotovih proizvoda u procentu od cene kotanja;P = maksimalni godinji kapacitet; Q = veliina proizvodne serija u jedinicama. Qopt =2 *S* O P * C*i P -S

ZADATAK

Izraunati optimalnu veliinu proizvodne serije, maksimalni godinji kapacitet, kao i optimalan broj proizvodnih serija, ako su poznati sledei podaci: ukupna godinja proizvodnja proizvoda iznosi 72.000 komada, trokovi pripreme jedne proizvodne serije iznose 20.000, trokovi dranja zaliha gotovih proizvoda u procentu od cene kotanja iznose 10%, cena kotanja po jedinici proizvoda iznosi 100, ukupni minimalni relevantni trokovi iznose 60.000. Konana reenja: Qopt = 48.000 P = 82.285,71 Optimalan broj proizvodnih serija = 1,5