ANADOLU DOĞA ANADOLU DOĞA DÜŞÜNÜRLERİDÜŞÜNÜRLERİ

Dr. Vural Yiğit

ANADOLU VE FELSEFEANADOLU VE FELSEFE● M.Ö. VI. yüzyılda dogmaların ve mitlerin M.Ö. VI. yüzyılda dogmaların ve mitlerin

karanlığından, özgür düşünce ile bilimin karanlığından, özgür düşünce ile bilimin aydınlığına ilk kez Batı Anadolu'da geçilmiştir. aydınlığına ilk kez Batı Anadolu'da geçilmiştir.

● Doğanın belirli ve değişmez yasaların olduğunu Doğanın belirli ve değişmez yasaların olduğunu sezen Miletos’lu öncüler, doğa olaylarının sezen Miletos’lu öncüler, doğa olaylarının oluşumunu, özgür düşünce yöntemi ile ele oluşumunu, özgür düşünce yöntemi ile ele almışlar ve pek çok bilimin temellerini almışlar ve pek çok bilimin temellerini atmışlardır. atmışlardır.

● Bu bilim adamları ''İyonya Doğa Filozofları'' Bu bilim adamları ''İyonya Doğa Filozofları'' veya ''Miletos okulu'' olarak da anılmaktadırlar.veya ''Miletos okulu'' olarak da anılmaktadırlar.

● Böylece doğa felsefesinin de yeşerdiği yer Böylece doğa felsefesinin de yeşerdiği yer Anadolu toprakları olmuştur..Anadolu toprakları olmuştur..

M.Ö 55O-600 AKDENİZ VE M.Ö 55O-600 AKDENİZ VE KARADENİZDE KENT ŞEHİRLERİKARADENİZDE KENT ŞEHİRLERİ

ANADOLU’NUN ANTİK ANADOLU’NUN ANTİK KENTLERİKENTLERİ

● Antik dönemlerde, Batı Anadolu, Orta Antik dönemlerde, Batı Anadolu, Orta Anadolu ve Karadeniz kıyılarında, Polis adı Anadolu ve Karadeniz kıyılarında, Polis adı verilen pek çok “Yarı-özerk” Kent vardı.verilen pek çok “Yarı-özerk” Kent vardı.

● Bu kentlerde toplum, geniş bir aile gibi Bu kentlerde toplum, geniş bir aile gibi yaşardı.yaşardı.

● Her kent [site] toplumsal bir kurumdu.Her kent [site] toplumsal bir kurumdu.● Bu kentsel birlik, toplumsal yaşamı 2000 yıl Bu kentsel birlik, toplumsal yaşamı 2000 yıl

boyunca etkiledi.boyunca etkiledi.● Kentliler için “İNSAN OLMANIN ANLAMI” Kentliler için “İNSAN OLMANIN ANLAMI”

vardı.vardı.● Köle yaşamı da yaygındı.Köle yaşamı da yaygındı.

ANTİK KENT YAŞAMIANTİK KENT YAŞAMI● EKONOMİ Ticaret ağırlıklı● KAMUSAL ALANLAR Tapınak, tiyatro, stadyum, agora gibi büyük, geniş, değerli

malzemelerle (mermer) inşa edilmiş mekanlar yaygındı.● İNANÇ Her kentlinin kendi tinsel (spiritual), ahlaksal(moral) ve düşünsel (intellectual) potansiyelinin farkına varmasına olanak verirdi. POLİTİKA-YÖNETİM● Cumhuriyetçi erdem modeli?

ANTİK KENTİN KURUMSAL ANTİK KENTİN KURUMSAL YAPI ÖĞELERİYAPI ÖĞELERİ

● AKROPOLİS–Kutsal alan. Genellikle kente egemen bir tepede yer alır.

● AGORA – Kent meydanı; Pazar yeri, dükkanlar.● KAMU YAPILARI–Sivil toplantı yerleri; Meclis; tholos,

mahkeme, çeşme.● TİYATRO– Anfi şeklinde, Dionysos festivalleri; dans,

pantomim, komedi, tregedya, ilahiler, siyasal toplantılaın yapıldığı görkemli yapılar.

● STADYUM – Yarışmalar, sportif gösteri alanları.● KONUTLAR -Barınma, özel yaşam, teras evler.

ŞEHİRCİLİK ÖRNEĞİ PRİENEŞEHİRCİLİK ÖRNEĞİ PRİENE

• Bouletron, Kent konsey Binası.

• Izgara yol yerleşme düzeni.

• Drenaj ve Kanalizasyon sistemi

• Görkemli anfi-tiyatro• Birçok Amerikan kenti

bu sistemi örnek aldı. (Newyork, Washigton)

DÜŞÜNCE ODAKLI YAKLAŞIMLARDÜŞÜNCE ODAKLI YAKLAŞIMLAR

● FELSEFE● Her şeyin ölçütü insan● Akıl yolu-usa vurma● Doğanın devingenliği● TEMEL DÜŞÜNCETEMEL DÜŞÜNCE● Doğayı anlama● Doğa ile baş etme● UYGULAMA● Mühendislik● Matematik-geometri● Sanat- şehircilik

DOĞANIN YASALARIDOĞANIN YASALARI● Anadolu düşünürleri, Evrenin “sürekli devinim içinde

olduğunu” savunan diyalektik bir yaklaşımı sergiliyorlardı.● “Değişmezler, değişkene dönüşür, nedenler sonuç olur, dizgeler

gelişir ve kendilerini ortaya çıkaran koşulları parçalar.” tezini ortaya atmışlardı.

● Evren, var olan ve evrim geçiren ve koşulların dönüşümünü zorlayan çelişkiler nedeniyle değişim içindedir.

● “Varlıklar, onları oluşturan zıt kuvvetlerin etkisiyle değişir; Bu varlıkları oldukları gibi görüyoruz çünkü onları oluşturan zıt kuvvetler geçici olarak dengededirler.”

ANADOLU DOĞA DÜŞÜNCESİANADOLU DOĞA DÜŞÜNCESİ● Anadolu’da, dirimselcilik(vitalizm). Hem doğada hem de

toplumda, önceden belirlenmiş bir yönde gidişin olduğu düşüncesi üzerinde yükseliyordu.

● Bütünsellik bir yandan değişimi dikkate alıyor, diğer yandan doğanın, Evrenin anlaşılması sürecini belli bir amaç ile açıklamaya çalışıyordu.

● Yaşam özgürce devinen, bağımsız olaylar dizisi değildi. Değişimle süregelen, “karmaşık-karşıt” etkileşimler sonucunda ortaya çıkıyor olmalıydı.

● Organizmanın hem nesnel hem de öznel olduğunu, organizmayla çevresi arasındaki etkileşimi anlayabilmek için diyalektik bir çözümlemenin gerektiğini ortaya koyduklarından dolayı;

● Anadolu Doğa düşünürlerine tüm insanlık çok şey borçludur.

DD

● Bir organizma ve hatta insan toplumuyla, çevresi arasında diyalektik bir ilişki vardır.

● Doğanın bir parçası olmak üzere, “organizma ve çevresi” veya “insan toplumuyla çevresi” (birbiriyle gerilim-karşıtlık içinde) bir tek olgu olarak vardır.

● Organizma veya insan toplumu varlığını sürdürebilmek için çevresine bağımlıdır ve her iki varlık da organizma ve çevre ilişkileri nedeniyle dönüşüme uğrarlar,

● Ancak “Birbirlerini tamamen belirleyemezler”

DOĞANIN DİYALEKTİĞİDOĞANIN DİYALEKTİĞİ

ANADOLU DÜŞÜNÜRLERİ VE ANADOLU DÜŞÜNÜRLERİ VE DOĞADOĞA

● Anadolu doğa düşünürleri, dirimkürenin (biosphere) oluşumu, tarımsal alanların kaynağı ve yaşamın ortaya çıkışı gibi düşüncelerin “entelektüel-AKILCI temelini” oluşturmuşlardır.

● Bu bilim insanlarının doğanın diyalektiğine yaklaşım biçimi sanıldığı gibi bilimi dışlayan bir yaklaşım değildi.

● O zamanlardaki bilimsel bulguların çoğunun özünü oluştururken, toplumsal dogmaların da eleştiri kaynağıydı.

DÜŞÜNCENİNDÜŞÜNCENİN KAYNAĞIKAYNAĞI● Bu aşamada sormamız ve üzerinde

düşünmemiz gereken soru:● Mitolojinin yoğun olarak yaşandığı

dönemde Anadolu topraklarında;

“Akılcı düşünce ve bilim” Nasıl ortam buldu ve yeşerdi?

BİLİM VE FELSEFEBİLİM VE FELSEFE● Bilimin ilk filizleri bu topraklardan fışkırmış, bir

çok ünlü bilim adamı (kendi deyimleri ile doğa bilimcileri) günümüzde farkına varmadan, geçip gittiğimiz yörelerde yaşamıştır.

● Örneğin;

''Söyle tanrıça, Peleus oğlu Akhilleus'un öfkesini söyle..... ''

Diyerek başlayan, yaklaşık 30.000 dizelik destanla 10 yıl süren TROYA SAVAŞI'nın 50 günlük bir bölümünü ölümsüzleştiren HOMEROS, Batı Anadolu'da Symrna'da (İzmir) doğmuştu.

ANADOLU DOĞA ANADOLU DOĞA DÜŞÜNÜRLERİDÜŞÜNÜRLERİ

● Felsefenin kökleri Batı Anadolu'da İyonya'da, özellikle Miletos'da atılmıştır.

● Bu bilim adam ve düşünürlerin en eskisi ve en ünlüsü THALES Miletos'ta doğmuştur.

● Bu ünlü matamatikçi ve filozof, M.Ö. 28 Mayıs 585 tarihinde olacak güneş tutulmasını önceden hesaplayıp haber vermesi ile ün kazanmıştır.

● Eski Lidya bölgesindeki bazı demir filizlerinin demir üzerindeki çekim etkisini ilk gözlemleyenlerden birisidir.

● Geometrinin birçok önemli teoremleri hala onun adını taşımaktadır.

● Doğa felsefesi üzerine ilk denemeler de ona aittir.

YERYÜZÜNDE İLKLERYERYÜZÜNDE İLKLER

● İzmir, Aliağa yakınlarında kıyıda kurulmuş antik Kyme kentinde, MÖ.390'da doğan EPHOROS ilk dünya tarihinin (Historisi) yazarıdır.

● 30 kitaplık eserinde, «Herakleides'lerin dönüşü»ünden, Perinthos'un(Marmara Ereğlisi) kuşatılması»na kadar (MÖ. 1069 -340) bütün tarihi ve coğrafi bilgileri bir araya getirip, sonraki çağlar için örnek bir dünya tarihi yazmıştır.

● Daha sonraki tarihçiler, özellikle DIODOROSOS bu eserden yararlanmıştır.

İLK BİLİMCİLERİLK BİLİMCİLER● Anadolu'da yaşamış ERASISTRATOS anatomi

biliminin kurucusu olarak kabul edilir.● ERASISTRATOS'un hocası da Knidoslu bir hekim

olan KYRYSIPPOS'tur. MÖ.IV yüzyılda bitkilerin yararları üzerine bir araştırma yapmıştır.

● MÖ.II. yüzyılda İznik'te doğan Hipparhos, antik çağın en önemli astronomi bilginlerinden biri idi.

● Güneşin ve ayın görünür çaplarındaki değişmeleri ölçmek için özel bir alet icat etmişti.

● 800 kadar yıldızın konumlarını kesin olarak belirlemiş ve aydınlatma güçlerine göre sıralayarak astronomide ilk gerçek ve bilimsel yıldız kataloğunu hazırlamıştır.

ŞEHİRCİLİK VE PLANLAMAŞEHİRCİLİK VE PLANLAMA

● MÖ. V. yüzyılın ikinci yarısında yaşamış Miletos’lu HIPPODAMOS şehir planlamacılığının kurucusu sayılır.

● Aristo, Politika adlı ünlü eserinde: şehirleri semtlere ayırmayı onun bulduğunu, Piriene'nin sokak planını yaptığını belirtmektedir.

● On bin nüfuslu bir şehir tasarlamış ve çeşitli açılardan bölümlere ayırmıştır.

● Bu şehircilikteki bu bölümleme tasarımı, hala Hippodamos yöntemi olarak anılmaktadır.

ASTRONOMİASTRONOMİ

● M.Ö. 315'e doğru Mersin yakınlarında Soloi'de ARATOS ''Phainomena'' (Gökle ilgili olaylar) adlı eserinde devrindeki astronomi bilgilerini topluca ele almıştır.

● ''Diosemeia'' (Gökyüzü olayları) adlı eserinde hava değişikliklerini haber veren belirtilerin dökümünü yapmıştır.

● Bu eseri meteorolojinin ilk temel kaynaklarından birisi sayılmaktadır.

TIP VE TARIMTIP VE TARIM

● İzmir, Ahmetbeyli ilçesinde yer alan Apollon tapınağı ve kutsal bilicilik merkezi ile ünlü “Klaros” ta doğan NIKANDROS MÖ. II. yüzyılın en önemli hekim, filolog ve yazarlarındandı.

● Yılanların ve zehirli böceklerin sokmalarına karşı kullanılacak ilaçları anlatan ''Theriake'' adlı eseri panzehirleri konu almaktadır.

● Günümüze bir kaç satırı kalmış olan ''Georgika-Ziraat hakkında”, “Melissourgika-Arıcılık Hakkında” eserleri yazmıştır.

● Ayrıca, Ovidius'un ünlü Metemorphoses'ine kaynaklık etmiş ''Heteroioumena'' (Değişmeler) adlı bir eseri vardır.

VE DİĞERLERİVE DİĞERLERİ● MÖ. IV. yüzyılda dünyanın kendi ekseni üzerinde yirmi dört

saatte döndüğünü söyleyen ilk düşünürlerden biri olan HERAKLEIDES HERAKLEIADA bu gün ki Karadeniz Ereğlisi'nde doğmuştur. Eflatun'un öğrencilerindendir.

● MÖ. IV. yüzyılda yaşamış Milet’li KADMOS’un “Miletos'un kuruluşu”nu konu alan eseri, nesir halindeki en eski tarih eseri sayılmaktadır.

● M.Ö. VI. yüzyılda yine Milet'te yaşamış HEKATAIOS, o günkü Doğu ve Batı dünyasının yaşayan halklarının gelenek ve göreneklerini anlatan ''Dünya gezisi'' ve büyük ailelerin geçmişlerini anlatan ''Soyağaçları'' adlı iki eser yazmıştır.

● Burada ''tarih'' kelimesi ilk kez araştırma anlamı ile kullanılmıştır.

HALİKARNAS’LI HERDOTHALİKARNAS’LI HERDOT

● Tarihin babası ise hiç süphesiz Halikarnassos'lu (Bodrum) HERODOT'tu. M.Ö.484 yılında Halilarnas (Bodrum) da doğmuştur.

● Karialı soylu bir aileye mensuptu ve epik şair Panyasis'in de akrabasıydı.

● ''..........İnsanoğlu'nun yaptıkları zamanla unutulmasın diye” başlayan diyerek başladığı dokuz kitaplık anıtsal eseri, bilimsel tarihçiliğin ilk büyük eseri kabul edilmektedir.

ÇOK YÖNLÜ HEREDOTÇOK YÖNLÜ HEREDOT● İletişim- Pers saldırısının öncesinde saçları tıraşlanan bir

kölenin kafasına yazılan uyarı mesajı, saçlarının uzaması sayesinde gizlice iletilmiştir.(stenografi)

● Heredot egzersiz ve masajın hastalıkların tedavisinde masaj kullanımı(Öfloraj)

● Tarihin babası olduğu kadar "Yalanların Babası" adı da verilmiştir.

● Herodot belli bir olay veya süreç hakkında gerçeği bilmiyorsa veya kendine bildirilen sıkıcı gerçekler kendi inançlarına uymuyorsa, o olay veya süreç hakkında birkaç değişik alternatif vermekte ve bunlardan hangisinin kendi düşüncesine göre daha olası olduğunu bildirmektedir.

● Olağanüstü bir hoşgörü ve tarafsızlık duygusuna sahip bir kişilik olarak bilinir.

ANAKSIMANDROSANAKSIMANDROS● MÖ.610'a doğru Miletos'ta doğmuştur.● Miletos Okulu'nun Thales'ten sonraki

yöneticisidir. ● Kutup yıldızının göklerdeki yerini belirlemiştir.● İlk dünya haritasını yapan ilim adamı olarak

bilinir.● Güneş ekseninin eğriliği ve güneş saatinin de

onun buluşu olduğu kabul edilmektedir. ● Evrim kuramının da öncülerindendir.

EFESLİ “HERAKLİT”EFESLİ “HERAKLİT”● İyonyalı Doğa filozoflarının en önemlilerinden biri olan

HERAKLİT MÖ.550'de Efes'te doğmuş ve burada yaşamıştı.● Daha önceki madde teorilerini ele alıp irdelemiş, doğada

hiçbir şeyin olduğu gibi kalmayıp sürekli şekil değiştirdiğini ileri sürmüştür.

● “Aynı akarsuda iki defa yıkanılamaz” deyişi(fragmanı) çağlar boyu onu ünlü kıldı.

● Karşıt elementlerin (Düşüncelerin) birbiri ile çatışmasından gelişim doğduğunu ileri sürmüştür.

● Ünlü Alman düşünür Nietzsche onun için, «Dünya her zaman gerçeğe muhtaçtır, o halde her zaman Herakleitos'a muhtaçtır.»Diyerek onun insanlık tarihi açısından ne denli önemli bir kişi olduğunu ortaya koyar..

EUDOKSOS PLINIUSEUDOKSOS PLINIUS

● Muğla ilimizin Datça yarımadasının ucunda kurulu antik Knidos'ta yaklaşık MÖ.406'da doğdu.

● EUDOKSOS PLINIUS bir yıla 365 gün 6 saat değerini veren ilk astronomdu.

● Onun bulduğu «Eşmerkezli küreler» varsayımı geleneksel astronominin hareket noktası sayılmaktadır.

● Arkhimedes Aksiyomu adı verilen aksiyomda kullandığı ilk "Orantılı Doğrular Kuramını" da ona borçluyuz.

APPOLLONIOSAPPOLLONIOS● MÖ. 262'de Antalya yakınında antik Perge şehrinde

doğan APPOLLONIOS MÖ. III. yüzyılda geometride araştırmalarında en büyük başarıları elde etmiş matematikçi ve astronomlardan birisiydi.

● Matematiğin bir bilim olarak yaratıcılarından biri olarak kabul edilir.

● Konikler üzerine büyük bir inceleme kitabı yazdı. Özellikle iki etekli koni, bir düzlem tarafından kesilince yerine göre bir elips, bir parabol veya hiperbol elde edilebileceğini gösterdi.

● Ayrıca konik kesitlerin odaklarının varlığını ispat etmiştir.

THEODOSIOSTHEODOSIOS

● Marmara bölgesinde MÖ. II. yüzyılda yaşamış ve Bithynialı olarak anılmış astronomi bilgini ve matematikçi THEODOSIOS bugün de kaynak olarak kullanılan üç önemli eser bırakmıştır.

● Küre üzerine çizilmiş çeşitli dairelerin en basit özelliklerini anlattığı küre geometrisi ile ilgili ''Küreler üstüne'', ''Günler ve geceler üstüne'' ve «Yükselti değişikliklerine göre gökyüzün» nün görüş uzaklığını inceleyen eseri, onun adına bilim tarihinde ayrı bir yer kazandırmıştır.

KLEOSTRATOSKLEOSTRATOS

● MÖ. V. yüzyılda Bozcaada'da doğup yaşayan KLEOSTRATOS astronomide «Oktaeteris ya da sekiz yıllık çevrimi» ni bulan kişi olarak kabul edilir.

● Plinius'a göre de bugün kullandığımız burç işaretleri sistemini ilk düşünen astronomi bilgini odur.

● Ve daha niceleri ......

DÜŞÜNÜRLER YURDU ANADOLU DÜŞÜNÜRLER YURDU ANADOLU

● APELLES : Efesli, Antik dönemin en ünlü ressamlarındanDIPHILOS : Sinoplu Tragedya yazarıHIKESIOS : İzmirli hekimZEUKSIS : Pamukkale'de Tıp Okulu kuranEUNAPIOS : Sardeisli felsefe tarihçisiKANANITES : Tarsuslu Sezar'ın hocasıPARRHARIOS : Efesli ressamPHILEMON : Tarsuslu komedi yazarıSKYLAKS : Karyandalı coğrafyacı

BİLİMADAMI VE DÜŞÜNÜRLER BİLİMADAMI VE DÜŞÜNÜRLER GEÇİDİGEÇİDİ

● ARISTEAS : Marmara adalı Arismaspias destanının yazarıDAPHITAS : Bergamalı GramerciDEMETRIOS : Scepsisli GramerciDEMETRIOS : Samsunlu matematikçiDIOGENES : Sinoplu ünlü filozofDIODOROS : İassoslu MantıkçıDIOGENES : Tarsuslu gezgin filozofDIONYSOS : Bodrumlu Roma TarihçisiDIONYSODROS : Samsunlu matematikçiLUKIANOS : Samsatlı ünlü Romalı yazarEPIKTETOS : Pamukkale'de doğan ünlü filozofARIANOS :İzmitli, Büyük İskender ve Anabasisi'nin yazarıHERMODOROS : Efesli Roma kanunlarının hazırlayıcısıHERMOTIMOS : Urfa'lı, ruhun her şeyin nedeni olduğunu söyleyen ilk düşünür

ANADOLU’NUNANADOLU’NUN “DÜŞÜNCE BEREKETLİ” TOPRAKLARI “DÜŞÜNCE BEREKETLİ” TOPRAKLARI

● APELLIKON : Teoslu (İzmir Sığacık) Bibliofillerin piri, kıta dostu.ZENODOTS : Efesli kütüphaneciMIMNERMOS : Kolophonlu ünlü şairGALENOS : Bergamalı, antik çağın en ünlü hekimiBIAS : Eskiçağın “Yedi Bilgesinden” Pireneli, hukukçuların piriDIOTIMOS : Edremitli dilbilimciARKESILAOS : Çandarlı’lı filozofHIPPONAKS : Efesli şairSTRABON : Amasyalı, Roma döneminin en önemli ve ünlü coğrafyacısıKSENOPHANES : Kolophon'lu Monoteizmin ilk öncüsü

DAHA ÖNCELERİ DE VARDI.DAHA ÖNCELERİ DE VARDI.

BU BEREKETLİ BU BEREKETLİ TOPRAKLARDAN KİM BİLİR TOPRAKLARDAN KİM BİLİR DAHA NELER VE KİMLER DAHA NELER VE KİMLER GELDİ GEÇTİ?GELDİ GEÇTİ?