Transporti me litare

PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT

KAPITULLI XIITema : Tr a n s p o r t i m e li t a r e

Transporti me litare, perfshine ato lloje te transporti ne te cilen objekti qe

transportohet c’vendoset me ndihmen e nje litari. Kjo eshte konceptuar ne terheqjen e mjetit

mbartes me anen e litarit, pergjate udhes se tij, ose shtriries se tij. Historikisht tipike, ky lloj

transporti perfaqesonte levizjet e mjeteve lundruese, mbi lumenj ose kanale lundruese. Sot

ky lloj transporti (lumenj lundruese) eshte gjeneruar ne forma te ndryshme, sic do ta shohim

ne leksionet e meposhteme. Peshen kryesore ne kete lloj transporti e ze transporti me

teleferik dhe ai me ashensore, (pa permendur makinat ngritese-transportuese). Transporti me

terheqje rreshqanthi, pergjate tokes, eshte pak i perhapur. (Ekzistojne studime te cilat

tentojne te perfshijne kete lloj transporti, te permendur ne fund, ne formen e linjave me shina,

si nje forme e transportit urban ne qytetet e medha dhe me infrastrukture te dobed). Ne ne

leksionin tone do te trajtojme transportin me teleferik, dhe ai me ashensore, si dy forma

transporti me mundesi perhapje ne Shqiperi. Per transportin me makina peshengritese-

transportuese, nuk do ti trajtojme, per specifikat e vecanta te tyre, si dhe per detyren qe ne

kemi vene ne lenden tone, Transportin publik

Transporti me teleferikTransporti me teleferik, do te kuptojme nje impjant transporti ne te cilin levizja e objektit

realizohet mbi nje litare te tendosor, ne ajer (jo pergjate tokes/rreshqanthi). Ky lloj transporti

eshte tipike per vendet malore, ne te cilat disnivelet e terrenit dhe distancat e madha,

pengojne ndertimin e llojeve te tjera te transportit, ose kerkojne invenstime te

konsiderueshme. (teleferiku mund te shikohet edhe ne terren fushor, ne ato raste kur nuk

ekziston ndonje infrastrukture e gateshme, per realizimin e volumit te transporti). Ne qendrat

turistike, ku kerkesa per trasnsport, eshte sezonale dhe me cikel te caktuar, (si ne rastet e

kampingjeve malore, tek te cilat zhvillohen aktivite sportive, me skiatore). Transporti me

teleferik eshte zgjidhja me optiomale. Per kete rast, transporti me teleferik jo vetem qe eshte

tipiku dhe me i pershtateshmi, ne aspektin cilesore dhe ekonomik, por ai ka nje siguri, ne

pergjithesi nje thjeshtesi ne aplikim, si dhe arrin nje kapacitet transporti te madh. Po ketu

mund te permendim edhe nje fakt tjeter, te cilin e dallon kete lloj transporti, ky lloj transporti

duke ju pershtatur terrenit ku ai ndertohet, i jep nje vlere turistike me te madhe zones ne te

cilen eshte ndertuar, se sa te gjitha llojet e tjera te transoportit. Perdorimi i tij me cikel sezonal

e favorizon perhapjen e tij, por kerkon nje shkalle rrelativisht te larte te mirembajtjes (sherbimi

i tij).

1


Ne leksionin tone do te trajtojme transporti me teleferik per njerez, me shenimet perkatese do

te permenden dhe transporti i mallrave. Ne gamen e madhe te aplikimeve te transportit me

teleferike, ne do te prezantojme nje menyre grupimi mbi bazen e rrealizimit te ciklit dhe te

ndertimit konstruktiv te teleferikut.

a) teleferik me nje litare mbajtes, e nje terheqes, me dy drejtime vajtje-ardhje (me nje

kabine)

b) teleferik me dy litare mbajtes, e nje litare terheqes ne forme laku, me dy drejtime vajtje-

ardhje (me dy kabina)

c) teleferik me nje litare mbates, e terheqes njekohesisht ne formen e nje laku, me nje

drejtim (me shume gabina ne perdorim njeheresh, te vendosura mbi litare).

d) teleferik me dy litare ne formen e nje laku, me nje drejtim, (e ngjajshme me piken e

siperme c), por me shume gabina te ndrueshme, te cilat vendosen ose hiqen mbi lak,

sipas kerkeses/ciklit per transport.

e) teleferik me nje litare mbartes dhe terheqes, ne formen e nje laku te mbyllur, ne te cilin

vendosen kapjet specjale, ne formen e segmenteve prej litari, ne vend te gabinave, me

te cilin lidhen ose terhiqen personat (skiatoret).

Dasite e siperpermendura dallohen jo vetem nga fakti i ndertimit te konstruksionit te tyre, i

traguar ne figuren e meposhteme, por dhe nga menyra e pershtatjes se kerkeses per

transport.

2


Per te vleresuar nje teleferik si nje impjant inxhinierik kemi karakteristikat kryesore Tekniko

-Fizike prezantuese te tij, te cilat tregohen ne pasaporten e impjantit, kur porositet, ose

krahasohet (cdo impjant ka vecorite e veta personale, pra eshte unikal, shkalla e unifikimit

tek keto impjante, eshte nje element konstruktiv perberes i impjantit.)

3


Karakteristikat Tekniko-Fizike te nje teleferiku jane:

Emertesa njesia Simboli

Planimetria dhe preria gjatesore e trajektores se litarit te teleferikutGjatesia ajrore e transportit m LPika e poshteme e teleferikut (kuota) m APika e siperme e teleferikut (kuota) m BDisniveli i dy pikave (fillimi/fundi) te teleferikut m dKendi me horizontin, i kordes AB 0 γKendi i inklinimit te litarit, ne piken e fillimit A 0 αKendi i inklinimit te litarit, ne piken e fundit B 0 βDiametri i litarit mbajtes m/m φDiametri i litarit terheqes m/m φt

Numri i kampatave (mbeshtetjeve) - [n]Numri i kabinave /vagonave/karrocave nKapaciteti i kabinave/vagonave/ kg PFuqia kryesore e instaluar kw NFuqia sekondare kw NsMasa e kundrapeshes dN CShpejtesia e levizjes kryesore, e impjantit m/s VShpejtesia e levizjes, me motorin rezerve m/s vsShpejtesia e levizjes neper stacionet fundore m/sek Vs

Gjatesite e levizjes nper stacione m Ls

Diametri i pulexhes aktive m/m DSistemi i fuqise ne impjant elektrik\djegje te brendeshme\etjTipi i teleferikut, sipas specifikimeve te sipertreguar

etj.

Per cdo impjant në transportin me teleferik, keto tregues jane unikale dhe i takojne ketij

projekti, i cili ka edhe nje emer qe e dallon, emerton. (Nuk duhet te ngaterroheni me rastet e

transportit me litare toksore, (karroca rreshqet mbi shina e terhequr nga litaret), pasi ne keto raste, ekziston nje

koncept krejt tjeteer per llogaritjen e ketij impjanti)

Shkalla e unifikimit tek keto impjante eshte nje element i rendesishem, si per aspektet

projektuese, ashtu dhe per ato te mirembajtjes. Te gjithe projektuesit pavaresisht nga detyra

e projektimit, qe kane marre per zgjidhje, e kane kete problem ne qender te vemendjes se

tyre. Per te rritur shkallen e sigurise (qe eshte një element i sigurise per keto impante),

detyrimisht pranohen disa elemente te vecante te projektit, si elemente te unifikuar si: litaret e

celikut, tamburot, rrotat mbeshtetese, nyjet rrotulluese, ganxhimet e karrocave, elektrofrenat,

aksesoret elektrike dhe hidraulike, etj.

Tipet/llojet e teleferikeve dallohen konstruktivisht, nga fakti se si kombinohet kapja e karroces

(vagonit kabines), me litaret. Perzgjedhja e tipit te teleferikut, ka te beje me kushtet e terrenit

ku ai do te montohet, kerkesat per transport (sasia, cikli kohor, etj), si dhe eksperienca e

firmave projektuese e shfrytezuese te ketij lloj transpoprti, ai me teleferik. P.sh. ne projektimin

e nje impjanti teleferiku, ne qendrat turistike alpine, eshte e pershtateshme skema tip zinxhiri

4


te treguar me siper, per faktin se ne keto skema, transporti kryhet me kabina te vogla, te

inkastruara mbi litare, me nje distance rrelativisht te vogel dhe me kapacitet 6-12 persona për

gabine ne ngjitje, ose dhe zbritje njekehesisht. Ne kete rast kemi nje perputhje mjaft te mire

ndermjet kerkeses per transport (sasia, cikli, volumi, thjeshtesia ne ngarkimin shkarkimin e

turisteve etj), dhe ofertes qe ne i japim (lloji i impjantit te projektuar, ndertuar, ai me kabina te

vogla, te vendosura keto ne formen e nje laku te pacmuntueshme, ose te cmontueshme,).

Per rastin e projektimit te nje impjanti teleferik ne qendrat urbane, eshte e pershtateshme

skema me nje kabin vajtje-ardhje dhe me nje ose dy litare, kjo per faktin se transporti

realizohet me nje cikel, relativisht me te gjate, qe mund te shkoje per disa minuta, (varet nga

distanca e pikave ekstreme, si dhe shpjetesia e levizjes se karroces). Ne kete lloj skeme

kabina eshte relativisht e madhe, me kapacitet deri 80 - 120 persona, me te cilen realizohet

nje volum afersisht mbi 500 persona/ore. Kete lloj transporti, mund ta krahasojme me nje

autobuz urban, qe leviz me nje cikel te caktuar ne stacionet A - B. Kujtojme qe, per

teleferiket, si nje impjant qe c’vendos nje mase nga nje pozicion ne nje tjeter, prezantimi

energjitik konceptohet ne menyre klasike, si ndryshimi i energjive te masave nga pozicini

fillestar, ne ate perfundimtar. (zakonisht merret energjia potenciale Ep, pasi ne shumicen e

rasteve kemi disnivele). Energjia qe perdoret ne keto impjante, gjithmone eshte energjia

elektrike. Per ato impjante teleferiku ku mungon energjia elektrike, (nuk eshte prezent ne ate

zone), janë planifikuar hapsira konstruktive, per stacionin e prodhimit te energjise elektrike,

nga motoret me djegje te brendeshme stacionare. Kjo per faktin se te gjithe elementet

perberes te fuqise se instaluar, si elektromotoret, reduktoret, aparatet e komandimit, etj, jane

te unifikuar nga karakteristikat e punes se tyre. Ne impjante teleferike me pergjegjesi, si ne

rastet e qendrave te medha, kemi te pranishem dy motore elektrik nga te cilet njeri eshte

kryesor, dhe konceptohet nga llogaritjet per fuqine ne projektin e teleferikut. (Ky eshte ne

pune gjate gjithe kohes). Motori i dyte (i gadishmerise) instalohet per rastet emergjente/avarie

te impjantit, kuptohet qe ky punon me kohe shume te reduktuar, prandaj dhe pranohet me

karakteritika te zvogluara. (madhesia e te cilit shkon deri ne 75% te fuqise kryesore). Gjate

projketimit te nje impjanti të transportit me teleferik, do te pranohen të mireqena nje rradhe

ceshtjesh e hipotezash, me te cilat nis e mbeshtetet detyra e projektit, Të gjitha këto duhet të

perfshijne elemente të cilet i referohen ketyre pikave të poshteshenuar:

• Harta topografike e terrenit, per te cilin do te zhvillohet projekti. Ne kete harte

futen te dhena te tjera si: ererat, gjelberimi, temperaturat, linjat elektrike,

prezenca orteqesh, energjitika ne zone, etj

5


• Materjali qe do te transportoje teleferiku (njerez, mall, ose kombinim),

perberesit e kerkeses per transport si: kapaciteti orare i sistemit, ciklet kohore,

ditore, javore, mujore, vjetore

• Plani global i levizjes (teknologjia e transportit), pikat ekstremale, hapsirat e

perpunimit, ose e sherbimit, gershetimi me infrastrukturen ekzistuese etj

• Karakteristikat teknike dhe konstruktive te impjantit, (numuri i kampatave, fuqite

e instaluar etj.)

A Sa me siper, projektuesi kur fillon detyren per te projektuar, nje sistem transporti me

teleferik, ne baze te eksperiences, normave, rekomandimeve, si dhe duke u mbeshteteur ne

terrenin (mbasi ka kryer dhe rikornicionin e tij) parapercakton tipin e teleferikut, karakteristikat

gjenerale te impjantit ne perputhje me kerkesen per transport. Projekti i rrealizuar ne kete

faze, prezantohet se bashku me studimin, me nje harte topografike me shkalle 1:25000. Ky

studim kalon neper konsulencat perkatese, (njesite pergjegjese te zones) aparatet

administrative te zones, shoqatave joqeveritare per mjedisin, etj. Te gjitha keto, kane per

detyre te prononcohen ne lidhje me vendosjen e nje impjanti te tille, per shfrytezimin sa me

optimal te investimit. (mund te kete raste qe, per kete projekt, duhet te cvendosen linjat te

trasmetimit te energjise elektrike, ose propozohen te kryhen punime suplementare, per

gershetimin e interesave te tjera, per kete zone), Ne kete faze percaktohet trajektorja e

teleferikut, ose trajektorja e saj ne terren, se bashku me pikat mbeshtetese ndermjetese, n.q

se ka. Duke u hedhur e gjithe kjo, ne nje harte me shkallen perkatese, ku duhet te

prezantohen edhe prerjet gjatesore, e seksionet e disa elementeve konstruktive, (me

karakteristike) me SH1:1000/1:2000, shkallet e medha merren kur kemi nje numur me te

madh se 1 te kampatave, pergjate trajektores se litarit. Shkalla eshte e njejte si per lartesi

dhe per gjatesi

B Kapaciteti orar i impjantit te teleferikut, realizohet mbi bazen e kerkeses per transport

dhe karakteristikave te teleferikut, (oferta) ose elementeve perberes te tij, te parazgjedhur ne

zerin A) si: shpejtesi, gjatesia lineare, teknologjia e transportit, ambjenti, kapaciteti i karroces,

vagonit etj. Kuptohet qe ne perzgjedhjen e keteyre parametrave ka rekomandime dhe

eksperjenca te ndryshme projektuese e shfrytezuese, te mbeshtetura keto, mbi studime,

sugjerime, publikime etj. (per kete lloj transporti, si per cdo lloj tjeter transporti, ka studime

dhe eksperimentime ku publikohen neper konferanca e takime periodike, kombetare e

nderkombetare). Mbasi projekti kalon instancat perkatese te konsulencave, ose te recenzave,

ai kunkludohet, ose mbyllet me parametrat kryesore te impjantit per kete projekt si

“Teknologjia e transportit, kapaciteti i impjantit, cikli i levizjes hapsirat e levizjes, etj etj.”. Ky

6


studim ka formen e detyres se projektimin konstruktiv, dhe atij te ndertimit ne terren. (mbasi

te jete marre aprovimiet, lejet perkatese ne organet ekzekutive).

C Problemi mund te percaktohet, ose te sillet edhe ne formen e anasjellte (sikur

pershtatet nje ekzistues), duke nderhyre ne teknologjine e transportit, p.sh permiresojme

sasine e kapacitetit te karroces, shpejtesine e levizjes etj, mbi bazen e kapacitetit orare te

impjantit, ose duke ndryshuar elemente te vecante konstruktive te impjantit. Per kete rast

projekti merr detyre tjeter, ate te permiresimit te parametrave teknike, ose ate te permiresimit

te teknologjise se transportit. Kuptohet qe dhe propozimi, aprovimi, recenzat ose konsulencat

per projektin, jane sipas nje linje tjeter.

Le te trajtojme, nje shembull konkret te thjeshte:

Shembull:Per nje impjant teleferiku me gjatesi te kordes L 14242m, eshte vendosur nje karroce me kapacitet 50 persona dhe leviz me shpejtesi 5 m/sek. ndersa neper stacione me 0.3 m/sek ku gjatesite e levizjes ne stacion 10m nxitimet e levizjes se impjantit pranohen a=0.2m/sek2 ne nisjen dhe a=-0.4m/sek2 ne ndalim, koha e ngarkimit te pasagjereve 60 sek dhe per zbarkimin e tyre per 30 sek (sipas rekomandimeve per nje karroce me me kapacitet 50 persona). Kerkohet te percaktojme kapacitetin orare te ketij teleferiku. QZgjidhje :Koha e plote e nje cikli te karroces T=t1+t2+t3+t4+t5+t6 kut1 koha e ngarkimit te pasagjereve 60 sek t2 koha e zbarkimit te pasagjereve 30 sekt3 koha e akselerimit te karroces ne nisje 5/0.2= 25sekt4 koha e frenimit te karroces ne ndalim (5-03)/0.4= 10.4sekt5 koha qe leviz kabina neper stacion me 0.3m/sek 5/0.3= 16sekt6 koha ne levizjen pergjate teleferikut (kryesore) (L-l3-l4-l5)/5=

L gjatesia e kordes AB =1424ml3 gjatesia e levizjes ne akselerim 0.2x502/2= 250ml4 gjatesia e levizjes ne frenim 0.4x242/2= 115.2ml5 gjatesia ne levizjen ne stacion 10m

t6=(1424-250-115.2-10)/5=210 sekKoha e plote per nje cikel rezulton 60+30+25+10.4+16+210=352sekper 1 ore do tekemi 3600/352=10.2 cikle pranojme 10 cikleKapaciteti orar i impjantit Q=50x10=500persona/ore

Percaktimet gjeometrike te trajektores se teleferikut

Ne percaktimin e vijes gjeometrike te teleferikut, pranojme disa faktore te mireqene, kjo per te

thjeshtuar shumellojshmerine e rasteve, p.sh. prenzenca e eres, lekundjet vetjake te

karroces, prezenca e ferkimit ne tamburo dhe ne vete litarin, kohet e ngarkim shkarkimit te

mallrave, shmangjet nga cikli i levizjes, shpejtesite dhe nxitimet e levisjeve, ngarkesat

normale per cdo karroce, kundrapesha me madhesi te vertete etj. etj

7


Per sa prezentuam me siper, po pranojme disa rekomandime nga literatura si:

• shpejtesite ne levizjen kryesore nuk duhet te kaloje vleren 5m/sek • shpejtesite e levizjes neper stacionet e ngarkim-shkarkimit jome shume se 1.8-2.5 m/sek

(per transport personash)• shpejtesia e levizjes se impjantit, te jete jo me shume se 1.8-2.5 m\sek, per rastet kur ky

impjant eshte projektuar per ngarkim shkarkim, pa ndalimin e tij (per rreshqitjen e skiatoreve)

• nxitimet e levizjes se karroces 0.2-0.4 m\sek2 kur personat jane ne kembe dhe 1-1.2 m\sek2

kur personat jane ulur• Kohet per ngarkim-shkarkimin e karroces me njerrez, zakonisht pronohet respektivisht,

60-30 sek• ne pikat e ktheses se trajektore, nxitimi i levizjes (V2/R) nuk duhet te jete me i madh se 2

m\sek2 • ngarkesa maksimale e dobishme, per nje karroce, 800-1000 kg (8-12 persona) kjo per

rastin e teleferikut me nje drejtim, dhe me shume karroca me ngarkim-shkarkim automatik• numuri maksimal i personave per nje gabine eshte 12, ne teleferikun me nje drejtim • koha minimale e domosdoshme per fiksimin e rregullt te karrocave ne lak (per ato

impjante qe e kane kete mundesi) eshte 4-8sek• numuri maksimal i personave per nje gabine eshte 120-150, (40000-60000 kg) ne

teleferikn me dy drejtime vajtje-ardhje, dhe me nje, ose me dy kabina• gjatesite e levizjes se karroces neper stacione, ne nje drejtim, jo me pak se 10 m

Kalkulimet gjeometrike

Nje teleferik, me ato qe prezantuam me siper do te konceptohet si nje litare i inkastruar ne dy

pika, ku cdo pike presupozon pikat ekstreme te levizjes se objektit. Litari pranohet me nje

peshe lineare, uniformisht te shperndare pergjate gjithe gjatesise se tij. Ne rastin e

pergjithshem dy pikat ekstremale pranohen me disnivel, konkretisht pika e fillimit pranohet

me posht se pika e fundit. (shif figuren e skematizuar). Duke pranuar se kemi gjithmone

ngjitjen e peshes, pra edhe per rastin e teleferikeve, ngarkesa pranohet te levize nga poshte-

lart. (n.q.se kemi raste qe ngarkesa, leviz nga lart posht, atehere nuk kemi problemin e

prodhimit te cvendosjes, por te frenimit te renies). Tensionimi i litarit jep nje gjeometri te vijes

se tij, e cila ne na intereson per te ndertuar interpretimet e tjera inxhinierike, si tensionet

skema e forcave, fuqia motorrike.

8


Skema e interpretimit te forcave ne nje gjeometri te caktuar

Skema e interpretimit te ne nje gjeometrie te caktuar

Per te kuptuar keto qe thame, ne do te prezantojme me poshte disa raste të kombinimit të

ngarkimit të litarit, i cili merr dhe trajektore të caktuar, sipas kushtit të ekujlibrit të tij

Rastin kur ne litarin e vendosur ne dy ekstremet, nuk kemi asnje gabine/ngarkese, pra

mbi litare vepron vetem pesha vetiake.

Rastin kur mbi litarin e vendosur ne dy ekstreme, kemi vetem nje ngarkese, dhe kjo e

vendosur ne mesin e kordes se litarit.

9


Rastin kur mbi litarin e vendosur ne dy ekstreme, kemi te vendosur disa ngarkesa,

uniformisht te shperndara, pergjate trajktores se litarit.

Rastin kur mbi litarin e vendosur ne dy ekstreme, kemi me shume si nje kampate, pra

disa pika ndermjetese mbeshtetese, se bashku me kombinacionet e ndryshme te

ngarkimit, respektivisht rasti pa ngarkese ne cdo kampate, rasti me nga nje ngarkese ne

mes te cdo kampate; rasti me disa ngarkesa te shperndara uniformish neper kampata;.

Keto qe permendem, jane forma te ndryeshme skeme te profilit te teleferikut, qe takohen ne

aplikimet e sotme. Ne, me poshte po trajtojme disa nga keto raste:

Rasti i pare: (kur mungon ngarkesa)

Nje litare celiku me peshe lineare p e fiksuar ne dy skaje A dhe B, ne menyre te tille qe ne

piken e poshme A, kemi nje mbeshtetese e cila lejon lidhjen e kundrapeshes se sistemit, me

litarin, ndersa ne piken e siperme B kemi nje lidhje fikse te litarit, qe presupozon kapjen me

organin terheqes. Ky litare do te pranoje nje vije gjeometrike te tije, ne gjendje ekujlibri, me

ekuacion parabolik, si ne figuren e mesiperme, ku karakteristikat gjeometrike te paraboles

jane ne varesi nga parametrat e skemes (pesha lineare vetjake e litarit, disniveli i pikave, si

dhe masa e kundrapeshes e vendosur ne piken e poshme A, kjo e fundit percakton dhe

ekujlibrin e skemes). Per kete skeme duhet te pranojme hipotezat si :

Litari eshte persosmerisht i perkulshem dhe i pazgjateshem, (influenca e se ciles shkon

deri 4%), Influenca e kushteve metrologjike, pranohet zero

Gjatesia e litarit Lf ,pranohet me njefare shmangje, e barabarte me gjatesine e kordes L..

Pesha vetiake e litarit llogaritet me perafersi p·L.

Kjo kurbe pranohet si nje parabole dhe si e tille, do ti pranojme te gjitha ekuacionet e saj.

Shmangjet nga ky ligj dalin si rrezultat i saktesive te parametrave perberes si, pesha

lineare vetjake e litarit, masa e kundrapeshes

Pranojme qe kemi nje ekuacion parabolik y = h * coship (x/h)ku:

x,y jane kordinatat e pikes ne sistemin e zgjedhur X0Y

Pranojme qe tensioni i litarit T ne cdo pike te tij do te jete T= p y ku :

p- pesha lineare e litarit, e cila merret ne tabelat perkatese (me nje gabim 1-2%)

10


Ne figuren e treguar, rasti pa ngarkese (vetem pesha vetiake e litarit)mund mund te japim

keto relacione, sipas zgjidhjes grafike, relacionet e tregendeshave

H = TA cosα = TB cosβ = Tm cosγ TA=C TB = C cosα/cosβ

Tm tensioni ne piken e mesit te litart

C vlera e kundrapeshes e vendosur ne piken e poshteme A

H projeksioni horizontal i forcave ne sleme

TA tensioni i litarit ne piken e fillimit A

TB tensioni i litarit ne piken e fundit B

Tm tensioni i litarit ne mesin e kordes

α kendi i inklinimit te litarit ne piken A

β kendi i inklinimit i litarit ne piken B

γ kendi i ngjitjes se dy pikave te fillimit dhe asaj te fundit

l projeksini horizontal i dy pikave fillimit dhe fundit

d disniveli vertikal ndermjet dy pikave te fillimit e te fundit

γ kendi i ngjitjes se trajektores ndermjet dy pikave te fillimit dhe te fundit

tg γ=d

l

Ne piken e vendosjes se kundrapeshes, rezulton nje rreaksion mbi mbeshtetesen, e cila ne

llogaritjet konstruktive eshte e rendesishme ne formimin e nyjes se kesaj pike, A Sipas

varesive te mesiperme, si dhe duke pranuar kundrapeshen ne drejtimin vertikal, rezulton :

S=2TA sin (δ/2) S=2TA sin [(90-α)/2] S=2C sin [(90-γ)/2]

11


Normalisht gjate gjithe kohes se punes, levizja e kundrapeshes (per ruajtjen e ekujlibrit te

skemes), nuk kalon vlerat e nxitimit 0.5-1 m/sek2 , por ne raste te avarive, ose te situatave

dinamike te provave, kjo vlere nuk duhet te kaloje 2-4 m/sek2. Literatura pranon per rastet e

avarise, nje ndryshim i tensionit te litarit ne piken e vendosjes se kundrapeshes A, ne vleren

e tensionit TA,deri ne ±40%. Per te kontrolluar kete fenomen, vendosen amortizatore te

ndryshem (me vaj, ose me ferkim), te cilet ndikojne direkt ne ligjin e lekundjeve, ne drejtim te

permiresimit te punes. Ne percaktimin e sakte te ligjit te kurbatures se trajektores se litarit,

eshte veshtire, sepse ne ndertimin e hipotezave, pretendohet disa karkateristika ideale te

litari, si: te mos kete ferkim te brendeshem, te jete i pazgjateshem, te jete persosmerisht i

perkulshem etj, ne fakt ne liatrin rreal, jane prezente keto elementet, te cilet ndikojne ne

ekujlibrin e tensioneve te litarit, si rrjedhim edhe ne gjeometrine e tij. Per rastin e skemes se

lidhjes se litarit ne dy pika, disa literatura, gjeometrine e ekujlibrit te litarit, me peshe vetiake,

e pranojne nje ekuacion hiperbolik ne formen

y= h ∗coshiph

x

y x kordinatat e pikes ne trajektoren e litarit ne lidhje me sistemin e referimit XOY

h= . p

H =y∗cosα =Lf∗cotgα

Ka literatura te cilat e trajtojne ekuacionin trajektores se ekujlibrit te litarit, si kurba ne formen

parabolike, me ekuacion:

x2=2h’y ku h’=p

H cosγ

h jep nje vlere, e cila quhet parametri i kurbes, kjo percaktohet nga

H komponentja e tensionit horizontal te trekendeshit e forcave.

Kendi i tangentes se trajektores ne piken e poshme A,

Lf Gjatesia e trajektores se litarit, ose gjatesia e kurbes

p pesha lineare e litarit

γ kendi qe formon trajektoria elitarit,ne mesin e saj, me horizontin

Nje parameter shume i rendesishem i trajektores se liatrit eshte shigjeta (ulja), Nga literatura,

shigjeta ne nje pike cfardo, mbi nje kampate me gjatesi horizontale l, me largesi x nga

ekstremi i poshtem jepet

f= γcos2H

px (l-x), per x=

2

1do te marrim shigjeten e uljes ne mesin e kurbes fm=

γcos8

2

H

pl

12


Le te pranojme me perafersi, L= γcos

l do te marrim nje prezantim te pranueshem, te

shigjetes se uljes se trajektores se litarit, ne mesin e tij.

fm= H

pLl

8

Keto formula jane te thjeshta, e mund te perdoren per te vleresuar ne praktike, vlerat e

tensioneve te litarit (me perafersi). Duke matur ose vleresuar respektivisht :

α kendi i inklinimit te litarit ne piken e poshteme

β kendi i inklinimit te litarit ne piken e siperme

C vlera e kundrapeshes, sipas projektit, ose realizimit ne praktike

Ne rastin e skemes se litarit, pranohen prezenca e forcave konkuruese te cilat formojne nje

shumekendeshte mbyllur (pasi jane ne ekujliber). Per rastin e ngarkimit te litarit vetem me

peshen vetiake, ne mund te ndertojme trekendeshin e forcave, qe jane pesha e litarit, dhe dy

rreaksionet ne pika e inkastrimit. Nga figura e trekendeshie forcave, me teoremen e

sinuseve, formojme keto relacione:

)90sin()90sin()sin( αβαβ +=

−=

−∗ BA TTlp

)sin(

cos

)sin(

)90sin(

αββ

αβα

−=

−−= pLpL

TA

)sin(

cos

αβα

−= pL

TB

)sin(2

cos

)(cos2 αγγ

αγα −=

−= pL

tagtag

pLTA

)sin(2)(cos2 γβαββ −=

−= pL

tagtag

pLTB

Per piken e mesit te trajektores, me nje gabim te vogel, pranojme kendin e tangjentes se

trajektores ne ate pike, te barabarte, me kendin γ në radian te kordes AB me horizonrin,

atehere mund te shkruajme, per mesin e kurbes

tagγ=d/l Tm= H / cosγ , ku

H komponentja horizontalene trekende e forcave, për kete skeme ngarkimi qe kemi

pranuar (parabola e paster, pa shmangje te tjera)

Tm Tensionet ne mesin e litarit,

Tensioni maksimal i litarit, nga trekendeshi i forcave rezulton tensioni ne piken B pra TB e cila

mund te shprehet ne relacion me tensionin maksimal te litarit:

13


Tmax.=C+pLsinγ =C+pLL

d=C+pd ne rastet e projektimit kjo vlere meret 2-3% me e madhe si

rezultat i forcave te ferkimit ne vet litarin gjate tensionimit te tij.

Pas disa transformimesh trigonometrike rezulton :

TA = C TB = C + pd per rastin kur kundrapesha vendoset ne piken A (poshte)

TB = C TA = C - pd per rastin kur kundrapesha vendoset ne piken B (siper )

po te shofim varesine TA=C dhe C cos α = TB cosβ = H = h’p/cosγ del

αγ coscos

'h

p

C =

keto nuk jane gje tjeter, vetem parametrat gjeometrike te paraboles, e cila, sic duket edhe

nga relacionet, jane ne varesi te vleres se kundrapeshes dhe peshes vetiake lineare te litarit.

Ne percaktimin e drejte te parametrave te teleferikut, eshte shume e rendesishme te

vleresohet vlera e kundrapeshes C dhe pesha vetiake lineare e litarit (kjo e fundit eshte edhe

ne varesi te vete ngarkeses te vendosur mbi litare). Kuptohet qe ne piken ku ne do te

vendosim kundrapeshen, (me nje kinematike te tille qe, tensioni i litarit te jete i barabarte me

vleren e kundrapeshes), do te kemi nje rrezultante forcash e cila eshte mjaft e rendesishme

ne llogaritjet e bazamentit, ose pikes se mbeshtetesave te karrukullave.

Rasti i dyte (kur ne skeme eshte prezent ngarkesa dhe e vendosur ne mes te kordes)

Hipotezat e problemit jane po ato, te mesipermet, duke i shtuar nje element, per te cilin

pranohet qe, pesha e sistemit eshte e vendosur ne mesin e kordes, ose e trajektores se

litarit. Ne skemen e forcave shtohet edhe pesha P e karroces me gjith aksesoret e saj

mberthyes (pesha e plote). Po te ndertojme diagramen e forcave, duke permiresuar skemen

e sipercituar, rrezulton qe ne piken e kontaktit te karroces me litarin, te kemi dy vlera te

ndryshme te tensionimit te litarit, po per te njejeten pike takimi

TC ≠TD,

kjo tregon qe ne litare, Ne te kemi, per te njejten pike, dy sforcime te ndryshme, pra litari

rezulton i zgjateshem. Kjo gje bie ne kundershtim me hipotezen (dhe praktiken konkrete). Ne

duhet, te pranojme qe, vlera e tensionit mbi litare, ne kete pike, te jete e njejte,

TC = TD

Sa me siper, duhet te pranojme qe tensionet e litarit, jane te barabarta ne vlere skalere, por

me drejtime te ndryshme, d.m. se Ne duhet te ndryshojme kendet e inklinimit te litarit, ne

piken e hyrjes dhe te daljes se tij, me karrocen. Keshtu sipas ketij arsyetimi, skema

permiresohet me tej, duke na dhene nje force horizontale, te dyte, e ndryshme nga

horizontalja e pare, shif figuren e meposhteme.

H1≠H2

14


Skema e ngarkimit te trajektores se litarit, me ngarkesen Pk ne mesin e saj.

Drejtimi i rezultantes se forcave, duhet te jete i ndryshem nga pozicioni normal, projeksioni

horizontal i se ciles kompeson H1 dhe H2. Ketu duhet te pranojme qe, kemi nje influence te

ndryshimit te drejtimit te P, si rezultat i forcave te ferkimit te nyjes se mberthimit te karroces

me litarin. Ky fakt ben qe ne vleren e TB mund te jete nje vlere jo maksimale, ose duhet te

rishikohet per te nxjerre maksimumin nga diagrama e forcave. Kjo skeme, eshte shume me

afer se vertetes dhe mbi kete baze do te nxjerrim rrelacionet perkate te forcave:

CpLPT KA =+−

= )()sin(

cos

αββ

CpLPT KA =+−

= )()sin(2

cos

αβγ

γαβ

αsin)(

)sin(

cosKKB PpdCpLPT ++=+

−=

TA / sin(90-β) = TB/ sin(90+α) = (pl1+pl2+PK) / sin(β-α) = (p l+ PK)/ sin(β-α)

TA = (pl+PK) cosβ/sin(β-α) ≅ C

TB= (pl+ PK) cosα/sin(β-α) ≅ C +pd+ PK (kjoj e fundit pranon H=constant).

Vleresimi i shigjetes (ulja maksimale) edhe per kete rast do te pranohet, merret ne mesin e

kampates, aty ku eshte vendosur pesha e ngarkeses P. Po ketu pranojme qe, tangjentia e

hequr ne kete pike, eshte paralel me AB (pavarsisht se kemi, pikekeputje te ekuacionit,

sepse pranojme kende te ndryshme te inklinimit, ose vlere te ndryshme te derivateve, ne po

te njejten pike). Kjo behet per faktin e marrjes se nje zgjidhje grafike te pranushme me nje

gabim rrelativ mjaft te vogel. Nga figura kemi

15


fm= H

pLl

8 +

H

LlPk4

ose fm= )2(8 kPpLH

l +

per vleren e H kemi nje kontrakdite pasi rezultojne vlera te ndryshme te saj, dhe ne per kete

rast do te vendosim si vlere te H, vleren mesatare te H1 me H2 pra

fm = l(pL/2+ PK)/4Hmes. Hmes=(H1+H2)/2

keto llogaritjet perseriten hap pas hapi, deri sa te marrim vlera te pranueshme (per faktin e

pranimit te shmangjeve te cituara). Rrezistencat ajrodinamike ne sistemin e pranuar, merren

ne konsiderate vetem per rastet kur, shpejtesia e eres arrin vlera 130 - 150 km/ore, ne kete

rast influeca e eres e zmadhon os e zvoglon, vlerat e percaktuar ne relacionet e mesiperme,

sipas drejtimit te saj. Kur ne nje kampate, kemi disa ngarkesa (me shume se 1), nuk

aplikohet te orjentohemi nga fm, pasi rezulton te kemi aktualisht nje kontur i thyer. Per

percaktimin e TA dhe TB , duke u mbeshtetur ne skemen e re te krujuar (me disa projeksione

horizontale H1,H2,H3..) do te rezoltoje respektivisht

TA = (p L+ n PK) cosβ / sin(β-α)

TB = (p L + n PK) cosα / sin(β-α)

H = (p L + n PK)cosβ / sin(β-α)

Rasti i trete ( kur mbi litare jane vendosur disa karroca)

Hipotezat ne kete rast jane po ato por shtohen ne konceptin e pozicionimit te tyra ne nje

kapate d.m. kendi i inklinimit ne dalje te njeres ngarkese eshte si kend inklinimi ne hyrje te

ngarkeses tjeter ekeshtu me rradhe, pra themi se formohen nje seri kampatash fiktive.

16


Zgjedhja e litarit (percaktime te pergjithshme)Nje nga pikat kryesore te cuituar me siper eshte zgjedhja e litarit. Tensionet kufitare te litarit

zakonisht jane ne kufij 120-220 kg/cm2 Zgjedhja e tipit dhe modelit te litarit, kryhet sipas nje

logjike empirike, te firmave prodhuese, si dhe ne perputhje me disa hipoteza te skemes si:

pranon ne cdo kampate, nje ngarkese P , e cila nuk influecon ne tensionin e litarit tek

kampatat e tjera, por vetem ne kendet e inklinimit te ketyre kampatave, (kuptohet n.q. se

kemi nje kapate te vetme me nje ngarkese te vetme, kemi rastin ideal te hipotezes).

Influencat e tjera sizmiologjike, saktesia e madhesive lineare etj merren ne konsiderate nga

cvendosja e kundrapeshes ne korsen e saj, e cila nuk lejon mbingarkimin e litarit. Persa

thame me siper pranojme, per llogaritjet paraprake:

P ngarkesen e vendosur mbi litare +(10-20)% me shume.(per faktin e

elementeve te tjere ne mberthimin e karroces.

Tensioni i litarit ne shkaterrim, nuk duhet te jete me i vogel se 40-60 fishi i ingarkeses se

karroces

Vlera minimale e tensionit te litarit, per teleferiket e sherbimit publik

-a- Tmin=>12 P ose Tmin=>12[P+(10-20%)] ose:

Per sherbime te tjera :

Tmin=>20P (per rastet kur karroce eshte e fiksuar mbi liutare)

17


Tmin=>15P ( per rastin kur karroca e shte e fiksuar automatikisht mbi litare)

Tmin=> 9P ( per rastin kur kapja e karroces eshte e dyfishte)

-b- Shkalla e sigurise pranohet ne kufij >3.5 ( per rastin me kundrapeshe) >4 ( per rastin pa kundrapeshe)

-c- Ne menyre empirike zgjidhet seksioni i gjalle i litarit [mm] jo me pak se 1.2 here te cdo

njesi peshe [KG] te karroces.

Disa autore, japin nje reference ne zgjedhjen e litarit, llogaritjeje et. konkretisht:

Sf=k Pc dhe φ =k’ P ku:

Sf seksioni i gjalle i litarit mm2

Pc pasha e plote e karroces, me gjith aksesoret lidhes Kg

φ diametri i litarit mm

P pesha e dobishme ( tara) Kg

k dhe k’ Koeficente e mpirike te varesise te cilet zgjidhen sipas konstruksionit te

litarit ne tabelat e meposhteme

TIPI I LITARIT Rrezistenca kg/mmm2 Vlera K Vlera K’Spirale e hapur 150 0.73 1.0Spirale e mbyllur 120 0.97 1.12Litare trefijesh 180 1.34 1.2Litare trefijesh 150 1.7 1.45Spirale gjysem e mbullur 120 0.95 1.1

Per disa autore te tjere, japin nje reference tjeter

Tmax ≤ 1/3 Rt ku:

Rt vlera ne shkaterrim e litaritte cilen e japin Rt=Sf σt

Per percaktimin e Tmax pranohet vlera maksimale e gjetur ne diagramen e forcave te

teleferikut, (kur eshte me shume kampata, pranohet max. i te gjitha vlerave te gjetura).Per

nje llogaritje te shpejte pranohet Tmax. = C

dhe mbas disa ciklesh llogaritje, pranojme nje Tmax. te kenaqeshem.

N.q. se Tmax. >1/3 Rt duhet te pershtatet ne formulat e sipercitar φ ose C (pra ripercaktimin

e tyre ) dhe te rillogariten vlerat.

Per disa autore te tjere pranojme φ=a (N)1/3(vQ/10)1/2 ku

Q-sasia e materjalit qe transporton ne ore

v-shpejtesia e levizjes m/sek

N- ngarkesa per nje rrote tek mekanizmi i karroces kg

a- koeficent ne varesi te litarit konkretisht

per litaret me tre fije a=2.8

18


per litaret spirale a=2.7

per litare te mbyllur a=2.6

Per disa autore te tjere φ=k √Pc ku:

Pc ngarkesa ne kg e nje karroce

k- koeficenti qe pranohet 1-1.5 per karroca me 2 rrota mbeshtetese dhe 0.81-1 per

karroca me 4 rrota mbeshtetese

Vertetesia e trajektores se teleferikut dhe e sforcimeve do te merren ne vendin konkret, ne

terren, kur behet vleresimi i kendeve te inklinimit α,β. Aparati i cili e ben kete eshte mjaft i

thjeshte si ne figure komenti perkates nxirreni vete

Figura per testimin e kendeve te trajektores

Zgjedhja e gjatesis se pergjitheshme te litarit

Ne percaktimin e gjatesise se pergjitheshme te litarit ne impjantin teleferik Lf jepet sipas nje

formule te bazuar mbi gjeometrine e kurbes :

Lf = L + 8fm2 /3L ose Lf = L(1 + 2.667m2) ku:

L gjatesia e kordes ne gjeometrine e teleferikut m

m = fm/L percakton rraportin e shigjetes me korden sipas tabeles :

m 1/8 1/10 1/12 1/16 1/20 1/25 1/30Lf 1.0417 L 1.0267 L 1.0185 L 1.0104 L 1.0067 L 1.0043 L 1.0030 L

Por nuk duhet te kemi me pak se 4000 - 5000 diametra te litarit .

Lidhja e litarit tek impjantet e teleferikut

Lidhja e litarit (formimi i nyjes lidhese) eshte e domosdoshme konstruktvisht pasi formohet

laku ose litarin e mbyllur. Gjatesia efektive e litarit eshte Lf , per nje kampate, ne mund te

japim me njefare afersie, vleren e saj, ne funksion te gjatesise se kordes, L dhe uljes, ose

shigjetes se kampates fn (mund te pranojme qe fn=fmax)

Lf =L(1+2.667m2) ku m=fn/L

m 1/8 1/10 1/12 1/16 1/20 1/25 1/30

19


Lf 1.0417L 1.0267L 1.0185L 1.0104L 1.0067L 1.0043L 1.003 L

ose nje forme tjeter

Lf =L + (p2l4) / (24H2 L)

Duke qene nje element konstruktiv i perseriteshem, ne te gjithe teleferiket pamvarsisht nga

lloji i tij, lidhja eshte e standartizuar dhe percaktohet (sipas tipit te litarit) skema e lidhjes,

sipas standartit te lidhjeve me litare. Sa me siper po prezantojme disa vlera si dhe skemen

konkrete te lidhjes se nje litari

l” largesia totale e lidhjes

A,B,C jane distancat te percaktuara ne standart ne varesi te llojit te litarit:

A Litare me gjysmen e trefijesh per cdo koke

B Litare qe ka peshtjelle tekstile

C Litare.....

Vlera kryesore eshte hapsira ne mes “A” , ecila eshte proporcional me diametrin e litarit dhe

nuk eshte per asnje rast me e vogel se 1000φ (diametrin e litarit), sipas llojit te teleferikut,

kemi permasa te tjera te A p.sh.

Teleferik 2 fijesh qe shkon e vjen A = 1200φ

Teleferik 1 fijesh A = 1300φ

Teleferik tip zinxhiri A = 1300φ

Si permbledhje mund te pranojme nje vlere te perafert

A = 1500φ dhe nje shtese C,B =100φ

Kujdes lidhja duhet te kryhet nga persona te pashaportizur, ose te licensuar nga firmat prodhuese, projektuese, pervec kesaj drejtori ekzekutiv i impjantit teleferik, ne vitin e pare dhe te dyte te shfrytezimit te ketij impjantit, te kerkoje ne zyrat perkatese verifikimin e elementeve projektues. ( kjo quhet dhe periudha e kolaudimit).

Kundrapesha e teleferikutMenyra e lidhjes ose e vendosjes e kundrapeshes ne impjantin teleferik, eshte nje problem

me vehte, pasi realizohen cvendosje te masave te medha, si dhe ligjesia kinematike e kesaj

c’vendosjeje, eshte e percaktuar, shpeshhere harmonike. Rekomandimet per madhesine e

c’vendosjes se kundrapeshes (korsen ) eshte 1.5 - 2 m per cdo 1 km gjatesi lineare te litarit.

Per zonat me nje ndryshim te theksuar te temperatures ± 50o do te rezultoje nje c’vendosje

suplementare e kundrapeshes =11[mm] per cdo 1 [km] gjatesi lineare, kjo per faktin se

koeficenti i bymimit lineare per litarin αc =0.000011 Lf

Sa thame me siper, kuptojme qe, kundrapesha leviz ose fillon te levize (shkalla e

njdjeshmerise/rreagimit), kur tensioni i litarit ndrushon ±1% te vleres se tij. Duhet te kujtojme

qe saktesia e vlres se kundrapeshes eshte elementi kryesore ne kompletimin, ose

20


funksionimin e nyjes se kundrapeshes. Kjo per faktin e thjeshte se, ndertimi i kundrapeshes

realizohet me beton-arme, ku pesha specifike e saj varion 2.2-2.5 [T/m3] dhe gabimet

volumore ne rrealizim e kundrapeshes japin vlra te konsiderushme, te vleres se peshes se

saj. Po ashtu nxitimet e levizjes se kundrapeshes, (ne lekundjet e saj) japin mbishtesa ne

ngarkimin e litarit, te permendura ne fillim te leksionit Ne fazat kalimtare tek impjantet

terheqes te teleferiket (frenimi, nisjet, frenimi emergjet), lindin perdredhjet, lekundjet e castit

mbi litare, gje qe ben te rritet vlera e tensioneve te litarit, (kjo rreflekton ne levizjen e

kundrapeshes), por ne asnje rast nuk duhet te kaloje 3-5 %.

Impjantet shpesh kane te vendosur kundrapesha dhe amortizatore hidraulike, per te marre

nje ligjesi, ose regjim te kontrolluar.

Fuqia motorrike e impjantit teleferikFuqia motorrike kryesore (pasi ne teleferik ka edhe nje, motorr rezerve me fuqi me te vogel

por qe perdoret per rastet e avarise dhe te remonteve), e instaluar ne impjantin e teleferikut

ka per detyre te levize sistemin sipas ligjit te dhene. Por sipas konstruksionit apo llojit te

impjamntit, dallohen edhe skemat e ngarkimit te pulexhove aktive. Per rastin me tipik, per

teleferiket me dy dege, hyrjes dhe daljes, skema e veprimit te forcave ne pulexhon motorrike

do te rrezultoje

F = To - t ≈ Pc sinβ + Ff [KG,N]

F forca motorrike [KG,N]

To ; t dy tensionet e litarit te teleferikut ne pulexhon aktive respektivisht ne hyrje dhe dalje

Pc pesha e plote e karroces (ne ngjitje)

β Kendi i inklinimit te litarit ne piken e siperme, te teleferikut, kur karroca eshte e

ngarkuar dhe e vendosur ne piken e siperme (evizja pershkohet nga poshte lart)

Ff forcat e ferkimit te pranuara ne skemen e nyjes terheqese

Per percaktimin e momentit motorrik te nevojshem ne levizjen stacionare te impjanti teleferik

kemi

Mo = F D/2 [KG/m,N/m],

Per llogaritjet paraprake te vlerave pranojme nje vlere te diametrit te pulexhos mbi 10-12 here

me te madhe se sa diametri i litarit. Llogaritjet saktesohen edha nga kriteret e tensionet ne

kontakt. Per rastin kur ne skemen e teleferikut, kemi ne cdo dege nga nje karroce, rezulton

nje formule tjeter e ngjajshme :

F = To - t ≈ Pc sinβ - Pv sinα + A1 + A2 + Fi [KG,N]

Pv pesha e karroces bosh e vendosur ne piken e poshme te teleferikut

α Kendi i inklinimit i litarit ne piken e poshteme te teleferikut, kur karroca eshte bosh

dhe e vendosur ne piken e poshteme

21


A1 koeficenti i ferkimit ndermjet rrulave rrulave qe ndodhen ne linje dhe ne stacion

rekomandohet te merret 5% te peshes se gjithe litarit.

A2 koeficent i cili eshte proporcional me influencen e karroces se dyte ne trajektoren

normale te gjeneruar. sipas tipit te litarit (te mbyllur, me fije te jashme etj.)

rekomandohet A2 = 0.015 + 0.025 ( Pc + Pv )cosγ

γ kendi i percaktuar me siper si kendi i trajektores

∑Fi shumatore e forcave te inercise. Per forcat e ferkimit mund te pranohet nje

ekujvalentim, me forcat e rrezistencave te ndryshme te prezantuara ne formule.

N.q. se kemi nje impjant me shume karroca do te kishim

F = (∑Pc + ∑Pv )sinγ + A1 + A2 +∑Fi

po te pranojme qe numuri i karrocave ne ngjitje dhe zbritje jane te barabarta do te rezultoje :

F = ∑Pn sinγ + A1 + A2 +∑Fi

Pn eshte pesha e dobishme ne karroce [Kg]

Fuqia llogaritet

N = F v [Kgm/sek,kw,kf] ku:

v shpejtesia lineare e levizjes [m/sek]

Ne llogaritjen e forcave te inercise do te komentojme:

per pjesen qe leviz nga posht siper me nxitimin “an” dhe masen “mn” kemi

Fi = mn 1.05 an

Per pjesen qe leviz nga siper poshte me nxitim “ap” dhe mase “mp”

Fi = mp 1.05 ap

Keto forca nuk merren ne konsiderate n.q. se arrijne vlerat deri ne 1%. Si te gjithe elemente

qe kane prezent litarin, behet llogaritje kontrolluese, projektuese ne buksim, per pulexhon

aktive, ose motorike

To/t = eθϕ ku:

θ,ϕ jane respektive kendi i perqafimit te litarit ne pulexhon motorrike dhe koeficenti

konvertues i ferkimit te litarit me pulexhon .

N.q. se ky kusht nuk plotesohet atehere rillogaritet elementet perberes te impjantit, qe te mos

lindi ky fenomen i rrezikshem (pasi rreshtitja ne keto nraste jep nxehjen dhe deri ne keputjen

e litarit). Nderhyrjet mund te jene duke rritur kendin e perqafimit te litarit me pulexho pasive

shtese, por ne asnje rast nuk duhet te kaloje vleren 360o pasi konstruktivisht veshtiresohet

shume, ose mund te permiresohet rraporti i dy tensionimeve te litarit, ai i hyrjes dhe ai i daljes

se inklinimit me pulexhon.

22


ASHENSORET Ne deri tani propozuam llojet e transportit te cilat kane nje gjatesi rrelativisht te madhe

me perberese horizontale e vertikale te konsiderueshme, por ne transportin me litare eshte

mjaft i perhapur lloji i transportit ndermjet dy e me shume pikave te te cilat ndodhjen ne nje

vije vertikale qe nuk eshte gje tjeter vetem trajekttorja e levizjes se objektit qe edhe ketu si ne

te gjith arastet e tjera mund te jete mall ose njerez. Ky lloj transporti quhet ashensor, pra me

fjalen ashensor kuptojme nje mekanizem ose makine cvendosese, e instaluar ne nje ambjent

fiks d.m. kryen nje drejtim cvendosese, ose ka 1 shkalle lirie , ajo e drejtimit vertikal.

(ndryshimi i nje ashensori me nje makine ngritese eshte pikerisht fakti i vendndodhjes se

levizjes ne hapsir. Mekanizmat ngrites kane funksionin e ngritjes dhe te cvendosjes ne plan

te ngarkeses.) Ne figuren bashkangjitur leksionit jane dhene elemente konstruktive te

ashensorit , vendosja e tij ne objekt pozicioni i portes se kabines elemente te tjere te skemes

te cilet kane te bejne me funksionimin normal te nje impjanti ashensor per sherbime riparime

etj. Po ne figure eshte dhene per kuriozitet se si porositet ne entin prodhues nje ashensor,

pra te dhenat e domosdoshme per te rrealizuar nje impjant ashensori. Kujtojme qe prodhimi i

tyre vjen gjithnje duke u permiresuar, ne shume drejtime, mund te permendim ate te unifikimit

te tyre, (duke shfrytezuar gjithnje e me shume eksperiencen dhe studimet e fushes), kjo per

faktin qe jo vetem per te pranuar rritjen e cilesise, por edhe per te bere te mundur perhapjen

e tyre. Pasi dihet qe ashensori kerkon sherbim ne jetegjatesine e tij dhe eshte e

domosdodhme qe elementet kryesore te jene konstruktivisht te ngjajshem, pamvarsisht nga

vendi qe e ka prodhuar.

23


24


25


Paraqitja e nje pusi ashensori me disa elemente konstruktiv

Ne ashensor, ashtu si dhe tek teleferiku, vendosja e objektit mbi te cilin kryhet levizja eshte

nje kafaz, kabine, arke e udhezuar neper udhezues te paracaktuar dhe me mundesi

qendrimi, ose ndalimi ne kuota, ose lartesi te ndryshme, te cilat jane te paracaktuara nga

projekti, (nuk mund te qendrosh ne cdo pozicion te korses se rruges se cvendosjes).

Madhesite gabarite (tipodimensionet) si dhe format e kabines jane te percaktuar ne projekte

te cdo ashensori, kjo ne varesi te kerkesave, kushteve teknike, ambjenteve te punes, llojit te

mallrave qe do te transportohen me kete ashensor, vecorite e transportit te ketyre mallrave

per transport etj. Cdo ashensor kryen levizjen nen nje kend me horizontalin 90 grad, (mund

te pranojme nje shmangje jo me shume se 15grade) Ne gamen e madhe te ashensoreve ne

mund te realizojme nje klasifikim si me poshte :

26


A Dallim sipas mallit qe transporton :

* Ashensore per njerez

*Ashensore per njerez dhe mall (ose industriale)

*Ashensore per mall te shoqeruar me njerez ( trgetare, industrialetj.)

B Dallojme ashensore me baze konstruktivo-energjitike te tyre, konkretisht :

* Ashensore elektrik

* Ashensore hidraulik ose elektrohidraulik (per distanca relativisht te vogla dhe peshe te

madhe

* Ashensore me tamburo e arganello ( per lartesi shume te medha )

Ne funksionimin e cdo lloj ashensori, elementi konstruktiv i tij eshte ndalimi neper lartesi te

ndryshme (kuota), kjo rrealizohet ne baze te nje shkalle atomatizimi qe ka vete sistemi.

Konkretisht ne cdo vend qendrim per te cilin eshte parashikuar te ndaloje ashensori

vendosen urdheruesa mekanike, ose simuluesa (per cdo kat te nderteses), te gjitha keto te

lidhur me nje sitem te komandimit te tyre. kabina eshte e detyrur te kaloje neper te gjithe

urdheruesat mekanike, te kateve por do te pranoje ate urdher te atij kati te cilin e njef nga

urdheri i dhene ne fillim te levizjes ose gjate levizjes konkretisht kjo realizohet nga

elektromanjetat e vendosur si neper faqet e brendeshme te pusit, ashte dhe ne faqen e

jashme te kabines (shif ne fig.) pikerisht kombinimi i paracaktuar nga Ne i tyre, ben te mundyr

ndalimin ne katin/kuoten e duhur te ashensorit. Hapja e dyerve ne menyre automatike eshte

nje rredhoje e logjiskes se rregjistrimit te skemes se komandimit. Komandimi eshte me i

nderlikuar se sa e pershkruam ne, pasi ketu futen edhe kohet e kontrollit te levizjes te

pastabilizuar, nepr pozicionimin e kabines, ne kuoten e duhur, pra nje perputhje te planit te

dyshemese se katit, me planin e dyshemese se kabines. Kjo e fyndit eshte shpesh, nje

parameter i cili percakton dhe llojin e sistemit te komandimit (te ashtuquajtuira Rrelete).

Cmimet e ashensoreve kapin shifrate 3-15 miljon leke, vlera perfshin sasne e transportit te

njerezve ne nje levizje, shpejtesine, lertesine si dhe keto kerkesat per karakteristikat cilesore

te kinematikes se levizjes.

A S H E N S O R I E L E K T R I KPo prezantojme ashensorin elektrik si me i perhapuri dhe me i thjeshte ne konceptim. Skema

funksionale e ketij tipi eshte e thjeshte, ku sistemi i fuqise kryesore, perbehet nga motori

elektrik se bashku me mekanizmin e levizjes se tamburit aktiv, si dhe freni i sistemit, i cili ne

keto raste eshte i domosdoshem dhe perhere prezent ne skeme. Freni elektrik normalisht

eshte i mbyllur (kur ndizet motori ai hapet) dhe i vendosur ne boshtin me te shpejte. Sistemi i

fuqise eshte i vendosur ne pikat fundore te korses se levizjes se ashensorit, zakonisht ne

27


piken e siperme, por ne rastet e vecanta (kur nuk ka vend ne piken e siperme, ose diskutime

ambjentesh apo zhurmash etj ), vendoset ne fund te korses, (poshte ne formen e nje grope

ose aneksi, shih figuren) Ne kete rast pranohet nje zgjatje relative e litarit si dhe vendosja e

disa pulexhove drejtuese. Sipas objektit konkret percaktohet pozicioni i vendosjes se sistemit

te fuqise, kahun e hapjeve te dyerve, numuri i ashensoreve dhe prametra te tjere. Ne

skemen e dhene mund te komentohet .

Shpejtesite nominale te livizjes se ashensorit, per nje funksion te garantuar rekomandohen:

0.63 1 1.6 dhe 2.5 m/sek. Shpejtesite e medha jane per ashensore me

konstruksion te perforcuar. Ne keto lloj ashensoresh, tradicionalisht si element i sigurise,

aktivizohet bllokimi i ashtuquajturi parashut, e cila funksionon vetem ne rast avarie. Koncepti i

saj qendron ne bllokimin e kabines me kollonat udhezuese ose rreshqitese, duke aktivizuar

elementet konstuktive te saj, kur shpejtesia ne zbritje e sistemit (kabines), kalon masen 20%

shpejtesise se projektuar. Bllokuesi vleresohet mbi bazen e shpejtesise kryesore, e cila

percakton dhe konstruksionin e ndertimit dhe veprimit te tij. Po prezantojme tipe bllokuesish:

*per shpejtesi deri 0.8m/sek, aplikohet konstruksion me presion konstant mbi rrula

*per shpejtesi 0.8-1 m/sek, Konstruksion me presion mbi rrula

*per shpejtesi deri 1.5 m/sek , Konstruksion me efekt amortizimi, e me presion progresiv

*per shpejtesi V+0.25 (1/V) m/sek Konstruksion me presion progresiv

28


Dimensionet dhe masat e nje ashensori elektrik

Ne ndertimin e nje projekti te nje impjanti ashensor, percaktohen te gjitha elementet si:

ndertimi, montimi, fumksionimi, sherbimi te tij, si dhe elemente te sigurise ndaj zjarrit avarive

etj. Te gjitha keto duhet te jene ne nje dokument i cili quhet (prezantohet) pashaporta e

impjantit, (dukumentacioni kryesore per cdo lloj makinerie). Ky dokument permban krahas

parametrave kryesore te peshes, levizjes etj edhe projekte, ose detyra per montimin

mirembajtjen, ndricimin e avarise, rekomandime te ndryshme etj.

Po japim rekomandime te standartit Italjan per rraportin e mases me siperfaqen e

domosdoshme te kaqbines per transportin e personave ( jo industrial)

Masa e dobishme kg 100 180 2000 2500Sipoerfaqja e rekomanduar m2

0.37 0.58 4.2 5

per reste mbi 2500 kg, per cdo 100 kg i shtohet nje siperfaqe prej 0.16 m2

Kapaciteti Nr personash

1 2 3 19 20

Siperfaqja e rekomandimit m2 0.28 0.49 2.99 3.13

Per rastet mbi 20 persona, per cdo person i shtohet nje siperfaqe prej 0.115m2

Kur merret ne konsiderate pesha e dobishme, rekomandohen :

400/630/800/1000/1250/1600/2000/2500 [kg]

Numuri i litareve punues

Numuri i litareve kryesore te pamvarur ndermjet tyre nuk duhet te jete me i vogel se 2, kjo jo

vetem per faktion e rritjes se sigurise ne sistem por edhe per te marre nje perputhje ne

perqafim te litarit ne pulexhon aktive sa me te mire, ne menyre qe te sigurojme rendimentin

ne perqafim te larte (ose te kemi rreshqitje rrelative te paperfillshme). Ky eshte elementi

referues qe percakton rekomandimin e diametrit te pulexhos jo me te vogel se 40 fishi i

diametrit te litarit (tani mund te kuptojme qe, per nje diameter te madh te litarit do te rezultoje

nje diameter shume i madh i pulexhos aktive, e cila do te sillte probleme ne pershtatjen me

godinen ne te cilen vendosej ky mpjant). Ne llogaritjet e litarit koeficenti i sigurise K i cili

percakton rraportin ndermjet ngarkimit ne shkaterrimin e litarit dhe sforcimit te punes se tij,

pranohet

K >= 12 per rastet me 3 ose me shume litare

K>16 per ratet me 2 litare

Ngarkesa ne shkaterrim te litarit

Ngarkesa ne shkaterrim R mund te llogaritet

29


R=β n s δr [kg/mm2 ,N/m2, Pa ] ( njesia e matjes eshte e njejte me ate teδr, ) ku :

β koeficenti i perdredhjes se brendeshme te litarit nga normativat pranohet = 0.8

s seksioni nominal i litarit te zgjedhur mm ( njesite sipas tabeles se perdorur)

n numuri i litareve aktive

δr eshte ngarkimi ne shkatarrim i fijeve qe perbejne litarin ( percaktohet ne Tabelen e

firmave prodhuese)

Ngarkesa max. ne litare

Ngarkesa max ne ngarkimin statik ose ngarkimin ne te gjitha deget e litareve perberes se

impjantit ashensor, pranohet ne nje pozicion te calktuar te ashensorit, pikerisht kur karroca

eshte e ngarkuar dhe ndodhet ne pozicionin me te ulet te korses se levizjes se ashonsorit

Tmax = P+Q+nlpl [KG] ku

P pesha e kabines boshe

Q ngarkesa dobishme ne ashensor

pl pesha per meter lineare e litarit [kg/m]

l gjatesia e karsoes se levizjes se ashensorit afersisht gjatesia e litarit

n numuri i litareve te vendosur ne pune, praktikisht >2

Percaktojme K= R/Tmax , dhe me vleren e K te rekomanduar/zgjedhur jep mundesi, per

dimensionimin ose ridimensionimin te seksionit te litarit

Kontrolli ne buksim i litaritt

Per te patur nje siguri ne punen normale te impjantit ashensor eshte e domosdoshme

kontrolli ne rreshqitje te litareve. Ky fakt do te na sillte konsum te parakoheshem te vet liatrit

si dhe te crregjistrimit automatik te sistemit. Nga elementet e makinave dime per fenomenin

ne rreshqitje, duhet te kenaqet kushti

T1/T2c1 c2 <= efα ku

T1 tensioni statik ne litaret e anas se kabines

T2 tensioni statik ne litaret e anas se kundrapeshes

c1 koeficentet qe llogarisin akselerimin/frenimin, ose redukton faktorin inerci per keto

gjendje te levizjes se pa stabilizuar. Vlerat e ketij rekomandohen :

per shpejtesite 0<V<0.63 m/sek vlera e c1 =1.05

per shpejtesite 0.63<V<1 m/sek vlera e c1 =1.1

per shpejtesite 1<V<1.6 m/sek vlera e c1 =1.2

per shpejtesite 1.6<V<2.5 m/sek vlera e c1 =1.25

30


c2 koeficent i cili merr ne konsiderate profilin gjeometrik te folese se pulexhos, i cili

percakton dhe koeficentin e konvertuar te ferkimit. Vlerat percaktohen :

per rastin e formes gjeometrike gjysemrreth c2 = 1

per rastin e formes gjeometriuke trapezojdal c2 =1.2 ( referoju figurave)

f koeficenti i ferkimit te konvertuar i litarit ne folet, percaktohet si me poshte:

per pulexho me fole trapezi f=µ/sin(0.5γ) ku :

γ,µ jane respektivisht kendi i folese se seksinit te trapezit dhe koeficenti i ferkimit te paster

ndermjet litarit dhe pu;lexhos ( per rastin konkret kur litari eshte prej celiku dhe pulexho aktive

prej gize, 0.09

per pulexhot me fole gjysem rrethore f =4 µ(1-sin(β/2)/(π-β-sinβ) ku:

β eshte kendi i perqafimit te litarit mbi pulexhon aktive ne radian

Kjo llogaritje prove, behet per dy rastet ekstremale te pozicionit kritik te disfavorshem te

sistemit ashensor a,b ne te cilat pranohet mundesia e lindjes se buksimit, konkretisht

a- kabina eshte e ngarkuar me masen 125 % te kapacitetit te saj dhe ndodhet ne

pozicionin me te ulet (posht)

b- kabina eshte e bosh dhe ndodhet ne pozicionin me te larte.

Kontrolli ne presionin specifik i litarit ne perqafim me pulexhon

Ne sistemin litare pulexho, kryhet kontrolli ne ngarkimin specifik te tyre, konkretisht

kontrollohet presioni nspecifik i litarit ne folene e pulexhos . Ky element vlereson materjalet

reciproke per te garantuar formen gjeometrike konstante, te perqafimit te tyre, gjate gjithe

kohes se punes Nga teoria e llogaritjeve te elemente te makinave rezoltojne:

Presioni max nuk duhet te kaloje vleren Pmax =< (1.25+4V)/(1+V) [N/mm2]

kjo vlere per sistemin tone jepet Pmax = Fg Tmax/ n D d [N/mm2]

ku

Fg konstantja gjeometrike e folese se perqafimit

*per rasti e formes ne forme trapezi Fg =4.5/sin (γ/2)

*per rastin e folese gjysemrreth Fg = 8cos(β/2)/(π-βsinβ) ku β ne radian

Tmax [N] Tensioni statik max , per rastin e pozicionit te kabines ne planin me te ulet

n numuri i litareve te instaluar ne impjantin ashensor

D diametri i pulexhos aktive mm

d diametri i litarit te zgjedhur mm

V shpejtesia e levizjes se sitemit m/sek

31


Ne kete varesi mund te ridimensionojme vlerat e gjeometrise se pulexhos me litarin, rraporti

ite cilave rekomandohet afersisht 40

Llogaritja e fuqise kryesore ne impjantin ashensor

Per llogaritjen e perafert te fuqise kryesore ne nje impjant ashensori kemi duhet te kujtojme

konceptin kryesore te llogaritjes se fuqise ne lenden e Makinave.

Ne= N/η [kw,kgm/sek,kf] ku

Ne fuqia e elektromotorit qe kerkohet te instalohet ne keete impjant

N fuqia teorike e cvendosjes/levizjes se sistemit

η rendimenti mekanik i pergjithshem i sistemit ( i cili ka vleresim te vecante sipas skemes,

teknologjise se prodhimit, kushteve te punes etj)

Kjo fuqi e llogaritur eshte baze per perzgjedhjen e karakteristikave te elektromotorit. Per

zgjedhjen e elektromotorit duhet te vleresohen keto elemente te impjantit si:

shpejtesi praktikisht konstante

Momentin e leshimit te madh

Karakteristika e jashme e motorit te jete shume e mire

te kete nje punim te qete, e pa zhurme

Sa me siper referohet qe, per llojin e elektromotoreve te jene (me nje vleresim te

pranueshem) motore asinkrone, me te mire do te ishin motore asinkrone me faza ne rrotor

(keto raste e rrisin cmimin). Ne percaktimin e fuqise, pranohet fuqia e sistemit e konvertuar

ne pulexho me te dyja ngarkesat njeheresh, si ajo e kabines dhe e kundrapeshes, keshtu si

force rrezultante ne pulexhon aktive kemi Fmax = Tmax -tmin [KG] ku:

Tmax P+Q+pl + (P+Q+pl ) a/g Tensioni i litarit ne anen e kabines KG

tmin =C- C a/g Tensioni i litarit ne anen e kundrapeshes KG

fuqia qe kerkohet, N = Fmax V [kgm/sek, kw, kf] ku:

P pesha e kabines bosh KG,N

Q pesha e ngarkeses se dobishme KG,N

C pesha e kundrapeshes se vendosur ne sistem KG,N

g nxitimi i renis se lire m/sek2

a nxitimi i sitemit m/sek2

V shpejtesia e levizjes se sistemit m/sek

pl pesha e litarit ( i gjithe litari) KG,N

Ne llogaritjet e fuqise ne pulexho, per levizje te stabilizuar te sistemit (te njetrajteshme)

merret nje fuqi ≅ 30% me e madhe, kjo per efektet te pranimit te modulit te elasticitetit te litarit

32


ne hyrje dhe dalje te perqafimit, gje qe sjell zvoglimin ose zmadhimin e rrezes rreale te

pergjafimit, si dhe momenti dinamik i konvertuar ne pulexho mungon per efekt te levizjes se

stabilizur.

A S H E N S O R E T HI D R A U L I K O S E I K O M B I N U A RPer ashensoret hidraulike ose te kombinuar, koncepti i funksionimit shndrrohet ne nje

sistem hidraulik me cilinder si organ punues dhe pompa hidraulike si organ i fuqise.

Keto karakterizohet nga nje pune mjaft e qete dhe nje saktesi ne reralizimin e levizjes se

saj neper vendqendrimet (mund te gaboje deri 5mm), ka nje mundesi te madhe te

regjistrimeve te shpejtesive, mund te marri disa vlera, si dhe realizohet nje kontroll i

plote ne akselerimin elevizjes. Skema hidraulike i ka te gjitha elementet, ose aksesoret e

nje skeme, si valvola, reduksione, elektropompa, filtra, elektrovalvola, akumulatore etj.

Per rastet e nje ashensori me nje skeme100% hidraulike, pa prezencen e litareve te

celikut, elementi konstruktiv i parashutes mungon, kjo per faktin se eshte vete sistemi

hidraulik i cili i rrealizon shkallen e sigurise ne rastet e avarise. (ky rast zakonisht

rekomandohet per lartesit e vogla, jo me shume se 18-25m, dhe fuqi motorrike shume te

medha ), Lidhja skematike e kabines me ashensorin mund te jete direkte ne pistonin

punues, ose nepermjet nje zinxhiri me hallka, kjo e fundit e zmadhon korsen e punes.

Ne llogaritjet e fuqise kryesore per ashensoret me skeme hidraulike, shfrytezohen njohurite e

makinave hidraulike, ku mund te permendim ne forme te pergjithshme

N=(P+Q)V [KwKg/msek]

33


34


35


A S H E N S O R E T M E T A M B U R O , (A R G A N E L L O )Keto ashensore jane ne pergjithesi per transport ne minjera ne distanca te medha pa

pergjegjesi ose kerkesa speciale per transport. Ato nuk kane element te shkalles se larte te

automatizuar d.m. nuk kane elektrovalvola ose elemente per rritjen e saktesise se kapjes se

pozicionit te qendrimi, veprimi i tyre eshte shume i thjeshte me leva dhe veprime levash

mekanike, sigurisht dhe vend qendrime me numer te vogel (i pershtatet niveleve te tyneleve

te minierave). Ky lloj ashensori konceptohet dhe llogaritet si nje vinc, prandaj dhe dallohet me

prapashtesen me arganello.

Skema e funksionimit te nje ashensori me arganello

36

Engineering

Transporti me litare