LUFTAR VESHI

QYTETI I JUGUT

Tregime e novela

VLORË, 2014

LUFTAR VESHI

QYTETI I JUGUT

Tregime e Novela

Redaktor:

Prof.Dr.Bardhosh Gaçe

Konsulent:

Eqerem Canaj

Korrektoi:

Ledja Veshi

Të gjitha të drejtat janë të autorit

Vlorë 2014

TREGIME

TË KAM MIK DOKTOR

Gjykatësi i shkallës së parë, Subash Ngazllëmi, mbas një karriere të lavdishme doli në

pension. Ceremonia, fjalët e mira që thuhen në këto raste, urimet, u derdhën me bollëk.

Pati dhe përgëzime. Për çfarë, pyeste veten, përse më urojnë? Mendja i shkon te vitet që

kaluan, si ikën e rodhën njëri pas tjetrit dhe ja ku ndodhet përpara këtyre njerëzve të

afërt që janë mbledhur për të festuar. Thellë në veten e tij, gjithçka që e rrethon në ato

çaste; atmosfera e gëzuar, alegria, shakatë, bisedat rrotull gjërave pa kuptim, i dukeshin

të shtirura. Trupi i bëshëm, gusha që i varej, rrathët e syve që dikur i pëlqente shumë,

sytë me të cilët zhbironte fajtorët në seancat gjyqësore. Mjekra e vogël alla moda, pas të

cilës çmendeshin femrat dikur, tone autorirarë që iu shtinte panik kundërshtarëve.

Ndihej i zhvelftësuar nga meritat, ofiqet, gradat shkencore, gjithçka që kishte arritur në

jetë s’kishte më asnjë vlerë. I duket sikur fëmijët shtiren. Për çfarë? Motrat, vëllezërit

dhe nja dy kolegë që kanë ardhur me këtë rast, madje edhe e shoqja, i duket sikur

ndihen të lumtur. Përse?! Mbas mbarimit të kësaj darke që po dukej e rëndë, më e

rënda që kish kaluar ndonjëherë. Si për ironi të të gjithë kësaj, papritur u ndje keq. Çdo

gjë iu venit.

Gjendja e hareshme ia la vendin zymtësisë. Fytyrat i duken të largëta, të huaja, që japin e

marrin me xheste, saqë e ke të vështirë t’i kuptosh. Gruaja nuk dinte ç’të bënte. Ashtu,

në kllapi siç si ishte, dëgjon copa bisedash;

-Nga gëzimi……

-Shaka….

-Po ikën!

-Ku vajti?

-I zbardhi.

-Mbaje!... Jepi ujë.

-Ambulancën…

-Qyqja ç’më gjeti !

Në mjergullën që e rrethon, shikon njerëz që lëvizin si nëpërmjet një perdeje të

tejdukshme. Kërkon të komunikojë me ta, por është e pamundur. Në vend të fjalëve i del

frymë, ajër i presuar. Sheh fytyra që lëvizin pa pushim, afrohen, largohen si në një teatër

absurd.

-Çfarë ka?

-Gjuha,- tha Manushaqja, e shoqja.

-Ku vajti.

-Iku gjuha po të them…

-Mos ia ler.

-Doktori....... thërrisni doktorin!

-U lajmërua….

-Erdhi!- Thirrën të gjithë në kor, pa u kujdesur që aty pranë gjendej i sëmuri, i shtrirë si

meit, i sapodaluri në pension. Doktori hyri si hije pa u ndier, i veshur me xhaketën

dosido, të përdorur tejmase. Fytyra e hequr tregon preokupimin. U ul pranë të sëmurit,

mori frymë thellë, fërkoi mustaqet spic që nisi t’i ledhatojë me majat e gishtave.

Ndërkaq, sytë i rrotullonte vazhdimisht te personat që e rrethonin. Nëpër mjergull

dallon njollën e bardhë që po vjen në drejtim të tij. Heshtja mbuloi dhomën;

-Doktor, të keqen, bëja.

-Çfarë t’i bëj?

-Derman kërkoj doktor, se ka punuar një jetë të tërë dhe të mos e gëzojë pensionin.

Subash, mos!

Doktori i mbërthen nga poshtë të sëmurit llapën e barkut. I sëmuri kërceu përpjetë,

sikur t’a kishin shtypur me sustë. Të gjithë alarmohen:

-Mbaje…

-Iku.

-Ku do vejë.

-Është zverdhur.

Doktori përkulet, fut kokën poshtë mbulesës që i sëmuri ka përsipër dhe bën një

kollotumba e del nga ana tjetër e divanit.

-Po ky, ç’bën?

-Kërkon sëmundjen.

-Ku e ka?

-Ku t’a dimë, kur t’ia gjejë.

-Hëngri shumë.

-Hë ti… Ku të vete mendja!

-S’gëzoi as pensionin.

Doktori erdhi tre herë rrotull të sëmurit, u përkul dhe një herë sipër tij, i shtrëngoi fort

stomakun e thirri me të madhe : Legenin!

Sa hap e mbyll sytë, legeni u gjend te koka e të sëmurit. Doktori fërkoi duart nga gëzimi

dhe e përqafoi të shoqen e gjykatës Subashit. Kujtoi se ishte e motra e të sëmurit.

-Të ngrënë paska bërë.

-Ai s’hëngri lumziu. Kishte emocione, se e kishte për herë të parë që e nxorën…

-Ku e nxorën?

-Në pension, ku tjetër.

Ndërkohë që i sëmuri gjendet përmbi legen dhe doktori i shtrëngonte fort barkun, që të

lirohej dhe t’a nxirrte të ligën përjashta, ia dhe për vete të vjellit me kolpo e ulërima.

Oh… Oh… Ngrihet lart e përkulet poshtë dhe e lëshon të vjellët përmbi kokën e të

sëmurit.

-Po ky ç’pati?- foli dikush nga të pranishmit.

-Është i tronditur.

-Po bën diagnostikimin.

Mbasi mbushi gjysmën e legenit, doktori mori frymë thellë, u fshi me kujdes, shikon

gjithë të pranishmit dhe foli solemnisht.

-I sëmuri ka gjendje eksituese nga virozat.

-Nga i erdhi doktor?

-Të keqen ma shpëto burrin, se e ka ditën e parë të pensionit që s’e gëzoi.

Gjykatës Subashi, u ngrit ngadalë nga divani dhe rrufeshëm u sul nga dritarja. Të

pranishmit, të alarmuar thirrën si në kor, mba..je..ni! E kapën nga pas duke e tërhequr. I

sëmuri mori një kthesë të befasishme dhe përfundoi në banjë. Derën e mbylli me çelës.

-Qyqja do vrasë veten. Subash! Subash të keqen hape, mos më bëj hatanë.

-Hape baba… Oiiii…

-Hape ti ore, po ky.

Nga brenda u dëgjua një gurgullimë e zgjatur që tundi banjën. Doktor Bërdulla, mik i

vjetër i të sëmurit, hijerëndë tundi kokën dhe u bëri me shënjë të pranishmëve të

qetësohen.

-Po zbrazet, - tha doktori i qetë tashmë për suksesin që kishte arritur.

-Po zbrazet???

-Po zbrazet,- përsëriti i sigurt doktori.

-Shpëtoi.

-I doli.

-Çfarë i doli doktor.

-E keqja, i doli përjashta.

Gurgullimat nga brenda sa vijnë e shtohen si ujëvara që zbresin me vërtik. Zhurmat

pushuan. U dëgjua dera e llozit. Dera u hap dhe u shfaq gjykatës Subashi, që iu afrua

doktorit dhe i tha: “Të kam mik doktor, më shpëtove jetën”. Dhe i futi në xhep një tufë

kartmonedhash. Ishte rroga e pensionit të parë. Mbasi i siguroi paratë, i ra përsëri të

fikët. E shtrinë në divan. Doktor Bërdulla shikon të pranishmit me një pamje triumfuese,

ndërsa shtrëngon paratë në xhep. I përshpërit në vesh të sëmurit dhe ai kërcen përpjetë

si me magji. Të gjithë shtangën nga habia dhe lëshuan një klithmë të përbashkët

“uaaaaa, u bë prapë”. Këto çudira me të sëmurët i bënte vetëm doktor Bërdulla. Kësaj

here ishte e shoqja e gjykatës Subashit që kishte ditën e parë të pensionit të burrit, që i

futi në xhep dëngun tjetër me kartmonedha.

Gjykatësi i shkallës së parë, Subashi, u shërua, por mbeti pakëz me hyqëm. Vend e pa

vend përsëriste me vete, “të kam mik doktor, të kam mik” dhe binte përsëri në kllapi.

ANALISTI DHE PACIFISTI

Po kaloja i shkujdesur në bulevard. Kisha kohë për të shijuar pranverën që vjen e

harlisur me lulet gjithë aromë, me flladin e detit që përkund valët, me vajzat nazellesha

që dalin nga tkurrja e dimrit dhe çelin ngadalë si zambak. Është një ditë e bukur, plot

diell, nga ato që në qytetin ndanë detit i gjen me bollëk në këtë stinë të praruar.

Ngadalësova hapin. Një turmë e madhe po grumbullohej para hyrjes ku zakonisht jepen

shfaqjet. Qysh nga pamja ndihej një lloj eksitimi në radhët e turmës që ishin gati për të

brohoritur në çdo çast. Asnjë nuk po më thoshte çfarë ndodhte. Mos, largqoftë do të

organizohej brenda ndonjë ceremonial shoqëruar me striptizëm siç është bërë e modës

kohët e fundit, për të tërhequr sa më shumë turmën që të mbushë sallën.

Mendova se do të shihja nga ato pamje të tmerrshme ku femrat nisin ngadalë të

zhvishen në mes e lart, dhe rrotullohen e vërtiten sa të dridhet mishi që është gati të

bjerë në tokë copa copa. Por unë në këto raste, e kam të zgjidhur problemin, se mbuloj

sytë si xha Sulua e nuk shikoj. E bëj këtë të jem në rregull me gruan, me normat, me

moralin, që të them të drejtën kohët e fundit ka nisur të shthurret njëçikë.

Hodha shikimin nga e djathta ime aty në trotuar dhe pashë një mustaqelli që më vrojton

tinëz me bisht të syrit gjithë dyshim dhe herë pas here gogësinte si të mos kish fjetur

gjumë tërë natën. Papritur ia shkrepi të qeshurës duke goditur me bërryl shokun që

kishte pranë. Ndërsa i afrohem për t’u ulur, ndjeva shikimin dyshues që më depërtoi

tejpërtej sikur të isha duke u larë lakuriq në det. “Më lexoi mendimet”, thashë me vete

dhe pa dashje u skuqa i tëri për këtë befasi telepatike.

Mustaqelliu kruajti gurmazin, shtrëngoi nofullat dhe diç i tha atij që kishte pranë. Të dy

nisën të shikojnë nga mua. Një tjetër, pak më tej, po i tregonte shokut pëllëmbët e

duarve duke i thënë “kam njëzet vjet që i përplas dhe akoma jam pa brekë”! “Për këtë

punë paguhesh”, iu përgjigj tjetri.

Ndoshta bëhet ndonjë miting, mendova dhe hodha shikimin rrotull. Mund të fluturoj si

ndonjë copë leckë po të mos jem i kujdesshëm. Kisha dëgjuar, ndonëse nuk i frekuentoj

mitingjet, se prej këtyre fansave disa janë të paguar që marrin vezë të freskëta për zërin

për të thërritur. Hyra brenda. Turma më përthithi pa e ditur as vetë se si. Salla u mbush

plot e përplot. “Ç’më gjeti”, thashë me vete, duke kujtuar atë punën e striptizmit, “hyra

për lesh e do dal i qethur”.

Pritet të vijë lideri. Pak me vonesë si zakonisht; ngadalë, hijerëndë, që turma të stepet

nga befasia e të shpërthejë në britma e klithma e pastaj në fund, janë ulërimat e fansave

gojëçorap.

Erdhi lajmi se lideri është afër. Por i kishte dalë një problem urgjent që kërkon zgjidhje

imediate. Dikush doli në podium dhe lajmëroi se deri sa të vijë lideri do të dëgjojmë një

bisedë me analistin e pavarur, Kudret Kotruvia. Hyn gazetari që ulet në shesh për t’a

parë më nga afër analistin. Stil i ri ky, një tip si ajo, “gju më gju me popullin”.

Salla si me sustë shpërtheu në ovacione…. Kudret… Kudret Koootruvia! Kudret…

Analisti me flokët e lëpira nërë me xhelatinë lëpiu buzët. Kruajti gurmazin për të

provuar tingullin e zërit, mori një pozë domethënëse me duar të kryqëzuara, shikoi

rrotull për të parë efektin që bënte qëndrimi i tij pozant e lëshoi drejt kamerës një

buzëqeshje mikluese dhe përshëndeti nga të gjitha anët tip rrotullamje që i praktikon

një lider tjetër. U vendos qetësia. Në heshtjen që pasoi dëgjohet frymëmarja e gërvishur

e analistit, i cili gati ta puthte mikrofonin sikur do e gëlltiste në gojë. Gazetari e mati

analistin me sy, kruajti kokën, hodhi flokët e gjata mbrapa, ngriti lart dorën me shkopin

me të cilin dirigjonte bisedën dhe i dha analistit të drejtën për të folur. Ashtu siç ishte,

lëshoi pyetjen e parë:

-Më falni zoti analist i pavarur. Pse jeni i pavarur? Nuk keni ku të vareni a si?!

-Me kunja,- tha analisti gjithë shpoti,- me kunja, përherë me kunja, përse vallë me kunja.

Kujt i shërben kunja. Këto kunja na kanë lënë mbrapa ne si popull, si kulturë, si traditë.

Përkulet dhe përshëndet. Pasojnë duartrokitjet e stuhishme.

–Unë kam dalë nga populli dhe i përkas popullit.

Në sallë shpërthejnë duartrokitjet.

- Ky vend nuk bëhet,- vijoi analisti në kulm të frymëzimit.- E kam thënë edhe gjetkë e po

e përsëris prapë.

Shpërthejnë duartrokitjet. Gazetari papritur teshtin.

- Damllaja të rëntë në çaçkë të kokës se më godite. Lumi që na ka marë. Ku e lamë?

-Te lumi që na ka marrë,- i tha gazetari buzagaz.

-Lumi që na ka marrë? Që do të na marrë thuaj. Se kjo nuk është vënë kurrë në dyshim.

Çështja shtrohet, nga do të na vijë lumi. Se ka lumë e lumë. Pastaj shtrohet pyetja tjetër:

Kur do të na marrë lumi, se ka kaq vite që e ndjellim, por lumi s’po duket gjëkundi. Të

gjithë flasim për lumë…. Po ku është lumi? Asnjë nuk e ka parë, askush s’e di. Ndonjë

sorollatet nëpër ujvara që duhen hapur…. Që….

-Ku e lamë,- ndërhyri gazetari duke i marrë fjalën nga goja.

-Lumi rrjedh poshtë por mund të iki edhe lart. Problemi është fare i thjeshtë. Mjafton të

zgjatësh dorën dhe fap e kap, e mbërthen lumin. Nuk ikën, s’ka ku të vejë. Më kuptove?

-Si urdhëron! S’ka ku të vejë,- thotë gazetari, - Më falni zoti analist,- një qyetar pyet: -Po

u hoqën vizat, pse duhen vizat?

-Dëgjoni miqtë e mi. Këto janë proçka. Proçka dhe asgjë tjetër. Të gjitha ato që thuhen

janë proçka. Pra…

-E lamë te proçkat,- kërcen menjëherë gazetari.

-Tamam proçka. Kush i ha, le t’i hajë. Kush s’i ha le t’i mbajë.

Në këtë çast salla kërceu në këmbë dhe shpërtheu në ovacione. Analisti i shquar që

kujtoi se duartrokitjet ishin për të, u mallëngjye dhe nisën t’i rrjedhin lotët nga faqet e

rreshkura. Fshiu lotët dhe u gjend përballë liderit që kishte hyrë dhe po për shëndeste

sallën i ngazëllyer nga hareja e triumfi. Madhështia i fërgëlloi nga hundët që iu frynë si

dy qeska.

Salla u mek nga gëzimi. I gjendur në mes të kësaj zallamahie, nuk dija çfarë të bëja.

Mustaqja që ishte ulur përbri shqeu gojën dhe po ulërinte pa pushuar asnjë moment.

Fansi tjetër më hipi mbi shpinë dhe godiste fort me shkelma. Tjetri më dha një të puthur

në buzë sikur më hodhi venduzat. U mundova t’a shtyja tutje, por ai nuk shqitej. Buzët e

tij u zgjatën sikur t’i kishte prej llastiku dhe i bënte me dorë kameramanit që ndodhej

pak më tej që t’a filmonte. Kur më lëshoi, buzët më kërcitën me një “pëlltaq” që tërhoqi

vëmendjen deri te lideri. Ashtu të varura, siç po qëndronin buzët e mia, nuk po i vija dot

në përdorim që të flisja.

Ky që më qëndronte përsipër, po më godiste në tullë të kokës me shkelma sikur kishte

poshtë këmbëve ndonjë shalqi të papjekur dhe po e provonte sa mbante. Mustaqja nga

ana tjetër, si mbaroi punë me ulërimën, nisi të më godiste herë pas here në ijë me

bërryla që të bërtisja dhe unë.

Bëra ç’bëra dhe atij të venduzave që e kisha përpara i dhashë një të goditur me kokë.

Xhunga në ballë iu ngrit si çomange. Mbeti disa çaste me sy të zgurdulluar dhe u plas

përtokë. Ai që kisha mbi kokë, kur pa shokun e rrëzuar më këputi një go ditje në fushë të

kokës nga sipër. Sytë m’u errën, salla m’u bë jeshil. Lideri tej në skenë m’u shfaq me

shtatë koka. U përpoqa që të kapja kokat e tij që të mbahesha, por qe e pamundur. Rashë

plasur si plëndës, bashkë me atë që kisha në shpinë. Turma u ngazëllye më tepër. Të

gjithë kthyen kokat këtej. Më ngritën në krahë dhe duke më mbajtur si të isha arkivol, dy

nga koka e dy nga këmbët me trupin e shtrirë, përfundova në skenë pranë liderit.

Turma tani po brohoriste për mua. Ashtu siç isha, i alivanosur nga dhimbja, në shenjë

respekti për këtë pritje që po i bëhej kufomës sime, tundja këmbët herë pas here duke i

ngritur lart për t’i përshëndetur.

Turma u eksitua edhe më shumë duke ardhur në skenë dhe duke më hedhur lart si të

isha ndonjë kërcu. Për një çast u përmenda. Lideri më puthi. Jo i thashë, vetëm në buzë

jo. Më puthi në ballë. Ovacionet në sallë vazhduan pa mbarim. Lideri vendosi qetësinë

dhe me trupin tim që qëndronte në pozicion të arkivolit i tha sallës:

-Ja, miqtë e mi! Këta janë heronjtë tanë.

Salla vazhdoi të thërriste, ndërsa mua po më binte të fikët përsëri. Hip-urraaa… Hip-

urraaaa. Me sy të zgurdulluar nga lideri, nuk po mundja të flisja dot më. Pa e kuptuar as

vetë, isha bërë hero i kësaj force politike të eksituar që nuk ia dija as emrin. Pas kësaj

rastësie fatlume, padyshim që do të marr ndonjë ofiq të majmë kur të vijnë në pushtet.

Atmosfera egzaltive më rrëmbeu të tërin. Kërceva nga duart e atyre që më mbanin dhe

nisa të thërras, të ulëras, të çirrem, të shkul flokët. Dhe më në fund i vura flakën

xhaketës së vetme që gruaja ma kishte blerë për ditëlindje. Dola nga salla ku hyra me

mëdyshje. Tani ndihesha më i lumturi në botë.

KE VËRTETIM NGA SHOQATA E TË PËRNDJEKURVE?

E gjithë kjo që do t’ju tregoj filloi dje paradite, kur kjo e uruar dhëmballë që vazhdon të

më dhembë dhe tani, dha alarmin që në orët e para të mëngjesit. Besoj se kushdo nga ju

e dini ç’do të thotë një dhimbje dhëmballe në këtë moshë.

I pavendosur nëse duhej të shkoja tek dentisti apo jo, me një recetë në dorë për

analgina, mora rrugën drejt farmacive. Kjo ishte e vetmja ndihmë që më dha një shoku

im doktor. U sula nëpër farmacitë e qytetit. Pas përgjigjeve: “s’ka, skemi, s’do të kemi,

pse të kemi… analgina? Kemi kohë që nuk ua dimë emrin”, të gjitha të shoqëruara me

këshillën: shko tek farmacia “Rilindja” po pati, vetëm ajo ka. Përfundova atje.

Dhashë recetën. Dhimbjet, si asnjëherë tjetër më kishin marrë kafkën e kokës. Po më

luante tepeleku. Farmacistja, një vajzë e re, që sa më pa u buzëqesh e tëra, lëshoi si pa

dashje flokët dhe nxori enkas dhembët e bardhë për të më buzëqeshur. Kur më doli

përpara, mu duk me dy koka. U përpoqa të përqëndroj shikimin tek koka numër një, por

ishte e pamundur. Njëra kokë më ftonte, tjetra më largonte. S’dija nga t’ia mbaja, s’dija

çfarë të bëja. Qëndrova te dera i shushatur nga kolpot që më shkaktonte dhëmballa. Për

një çast kuptova se farmacistja nuk ishte vajzë, por një mesoburrë me syze. Kjo më

qetësoi disi. Mori recetën, e lexoi, më hodhi një shikim përcëllues nga koka te këmbët e

më pa me syze sikur t’i kisha dhënë ndonjë faturë gjobe. M’a hodhi te këmbët duke më

thënë: “analgina s’kemi, janë mbaruar”. Nofulla kishte nisur të mufatej. Hoqa shaminë

me të cilën e mbuloja dhe i tregova farmacistit dëmin që më ishte shkaktuar në fytyrë

nga dhëmballa, e cila bënte cëk, cëk, cëk si sahat duke goditur rregullisht trurin tim.

“Nuk duroj dot më aman, sikur edhe një kokërr që të më shpëtonte nga ky tmerr që po

përjetoj”. Por ai hiç. Unë lutu, ai kallkan në buzë të sportelit me gojën e kyçur me tutjus.

Kur humba çdo shpresë, vendosa të tërhiqem. Pa dalë mirë te dera dëgjova të më

thërrisnin nga brenda.

-Zotëri! Zotëri…

Ktheva kokën me shpresë se më në fund njeriu i akullt do të vinte dorën në zemër e

diçka do të bëhej për këto dhimbje që përjetoja në ato çaste. Farmacisti po më bënte

shenjë të afrohesha. U çela i tëri. “Epo një kokërr është e shkreta, mendova i gëzuar. Më

në fund do të ma japë, s’ka si të jetë ndryshe. Njerëzit kanë zemër dhe kymeso burrë më

duket babaxhan”.

U afrova gjithë shpresë, me një pamje mikluse të ëmbëlsuar, se më në fund do t’a nxirrte

atë kokërr të shkretë nga sirtari. Ai, pasi më pa dhe njëherë sipër syzeve, m’u drejtua në

intimitet:

-E ke gjë librezën e shoqatës së persekutuarve?

-Jo,- i thashë pa të keq, dhe sytë i mbaja nga dora e mbyllur që të hapej e të dilte prej

andej kokrra e analginës.

-Epo ik, s’ke analginë. I kemi me pakicë. Qe përgjigja e tij e akullt, e ftohtë dhe më ktheu

kurrizin për të mos m’a varur më.

Ashtu siç isha, me dhimbje, përfundova te dentisti.

-Duhet t’a heqësh!- Më tha, me shikimin të fiksuar në një vend jo të mirë. Sikur aty të

ndodhej dhëmballa që do hiqte pas pak.

-Hiqe,- i thashë menjëherë.

-Ke ampulë me vete, se ne s’kemi.

-Ku t’a gjej unë atë të mallkuar ampulë, po t’a kisha nuk do të vija të të lutesha ty me lot

në sy. Por ai nuk dëgjonte. Qëndronte i ngrirë me shikim të fiksuar te ajo gjëja e keqe.

Enjtja kishte nisur të më merrte edhe anën tjetër, e cila kishte marrë formën e kungullit

me xhunga, që më kallnin krupën tek i shikoja. Ky duhet të ishte dhe shkaku përse ai

vazhdimisht e mbante shikimin poshtë, të ngulitur te këmbët.

U mundova t’a prekja, duke lëshuar me syrin që kishte mbetur akoma i hapur, ca pika

loti, që rrodhën ngadalë mbi faqe. Dentisti m’u afrua, nxor i shaminë, më fshiu lotët që

po rridhnin mbi faqe dhe më tha qetësisht:

-E ke librezën e anëtarësisë së Shoqatës së Persekutuarve?

-Aman,- i thashë. Kjo dhëmballë po më persekuton më keq se të isha i persekutuar.

-Domethënë s’ke?,- mu drejtua i fyer. -S’ka analgina. I kemi të planifikuara për ata që

kanë vuajtur nën diktaturë.

-Aman,- i thashë,- çfarë duhet të bëj që të persekutohem dhe unë!

-Je vonë zotëri… Duhej të ishe bërë atëherë kur bëhej lufta për liri. Dhe jo t’a marrësh

llokume në gojë. Të tjerët kanë vuajtur.

-Epo atëherë, më thuaj ç’të bëj, s’po duroj dot më.

-Bëje pa ampulë… -dhe më kthehu krahët ngaqë unë nuk isha i persekutuar, e për pasojë

s’kisha librezë nga Shoqata e të Përndjekurve dhe Persekutuarve, ndaj s’mund të

siguroja dot një analginë për të zbutur dhimbjet, dhe s’mund të më jepnin analginë për

të hequr dhëmballën.

Vendosa, s’kisha ç’të bëja. Dentisti m’u afrua, në dorë mban një palë darë të mëdha sa

krahu.

-Me atë do e heqësh? - i thashë.

-Me këtë, s’kemi të tjera. Këto na kanë ngelur .

-Po ai tjetri i hoqi me ato darët e vogla!

-Po i hoqi, vërtet me darët e vogla, por ai kishte librezën a Anëtarësisë së Shoqatës së

Ish të Përndjekurve dhe Persekutuarve të Ish Regjimit që s’është më. I kemi të

planifikuara gjërat. S’na lë njeri të livadhisim. E hoqa, ose më saktë e shkula , se akoma

s’e kam kuptuar se çfarë ka ndodhur.

Sikur të mos mjaftonin këto, kapakun ua vuri ajo që më ndodhi në darkë, në shtëpi, me

gruan.

U shtrimë. Ajo andej, unë këtej. Megjithëse dhëmballa më dhimte akoma, është krevati

që të bën të bësh atë që bëhet në krevat, se si i thonë fjalës, dhimbja hiqet me dhimbje.

I hodha dorën gruas në qafë.

-Hiqe dorën,- ma preu ajo hovin dhe u kthye brinjas.

-Çke moj, me gruan time jam!

-Prit,- më tha. -Ç’u bë këtu? E ke librezën e Shoqatës së Persekutuarve. Jo, s’e ke! Shiko

gjumin atëherë e mos bëj gili vili në mes të natës se zgjove dhe gjitonët,- dhe u largua në

cep të krevatit.

Isha gati të dilja jashtë e të thërrisja fort: “amani o vëllezër, e ju o motra, më thoni ku t’a

gjej një librezë të mirë, se pa analginë e pa ampulë e me darë derrash do heq edhe

tridhjetë e një dhëmballë që më kanë mbetur, por pa gruan s’duroj dot mor amani asnjë

çikë, ndaj më bëni derman!!!

Që nga ajo ditë nuk lashë gurë pa lëvizur për të gjetur një librezë. Kalova nëpër mendje

të gjithë sojin e sorrollopin tim, se mos kisha pasur ndonjë të përndjekur, por çdo

përpjekje përfundoi pa sukses. Pastaj dola në tregun e zi dhe e sigurova më në fund

librezën e të persekutuarit. Që atëherë, për çudi s’më ka dhëmbur as dhëmballa, por të

paktën e rregullova me gruan që s’më kthen më kurrizin dhe ndihem burrë i vërtetë,

burrë i persekutuar.

“AROMË” DETI

E shikoni si jam bërë? Hë, e dalloni? Ju që më njihni, e dini që zakonisht kam qenë

barkalec, kurse tani shiko, jam katandisur si karkalec. Do t’i kaloja pushimet në plazh

këtë verë. Mora me vete plakën, që njërën këmbë e hiqte zvarrë, ndonëse e veshur me

rroba firmato që ia kishin dërguar djemtë nga përtej detit, dhe syzet i ngrinte herë pas

here për të nxjerrë në pah paraqitjen prej intelektualeje dhe u nisëm për heva. Në anë të

detit zbritëm nga taksia. Deti naaaa, dukej llapë si në pëllëmbë të dorës. “Futemi”,- i

thashë plakës ngaqë s’mu durua. “Prit”, -u hardallos plaka, “do zemë dhomën një herë,

ndaj mos bëj kështu se s’ka lezet. Nuk je i vogël”! Më kërcyen kacabujtë. Një e dy, e më

kujton moshën. “Do të bëjmë si them unë”,- i thashë, duke turfulluar nga inati. “Prit të

pyesim këta çunat atje matanë, mbase na gjejnë ndonjë dhomë dhe rregullohemi e

rehatohemi atje”.

Dy çuna të rinj me tabela në duar, ku lexohej: ”Kemi dhoma plazhi”, po thërrisnin për të

tërhequr klientët.

-Dhoma për qejf,- thirri i pari.

-Dhoma për rehat, - ia priti tjetri,- me televizor, avull e kondicioner. S’i keni provuar

kurrë ndonjëherë.

-Hidhu xhaxha se s’ka thellë, - u hodh tjetri.

-Për turizëm e ke xhaxha?

-Kë,- i thashë dhe sytë më lëshuan shkëndija.

-Plakën,- tha një djalë i gjatë që mbante në dorë një tabelë ku lexohej: “Kemi dhoma

plazhi”.

-E, për turizëm, pse si të duket ty?

-Jo, se po të duash dhoma të gjejmë ne. Na ndiqni.

U nisëm përpjetë nga mali, ngjitëm ca rrëpira, kaluam nëpër shtigje e djersët po na

kullonin çurg. Si ikëm dhe ca në të përpjeta malore, më në fund mbërritëm. Pak më lart

dëgjohej blegërima e qengjave që kullosnin në malin e Shashicës.

-Erdhëm në mal,- tha plaka, duke parë rreth e rrotull e habitur. Detin e kishim lënë

poshtë. Që andej ku ndodheshim ne, deti ngjasonte si pjatë e madhe kurse njerëzit që

laheshin dukeshin të vegjël, si krijesa liliputësh që bënin atje poshtë ca lëvizje të

çuditshme.

Mbrapa ishte mali. Poshtë në shpat të malit ishte ngritur një pallat. Mbeta pa gojë. Pallat

në mal?! Nuk kisha dëgjuar asnjëherë.

-Eja plakë të shikojmë dhomën,- dhe e rrëmbeva me vete.

U futëm brenda, dhoma ishte e papërfunduar. Në mure shikoje ca bllanka. Do të jenë

dekoracione, thashë me vete.

Filluam plazhin me gjithë plakën. U pllaqarita nëpër ujë, por se nga më vinte një aromë

jo e këndshme, që s’më linte rehat. Dola në breg, por aroma vazhdonte. Ndërrova vendin

e çadrës, përsëri s’po ndieja erën karakteristike që ka deti.

-Do të ketë ngordhur ndonjë qen,- tha plaka,- zur hundët me shami, kështu siç bëj unë e

mos e mbaj mendjen aty.

Dhashë e mora të harroja siç më mësoi plaka, por ishte e pamundur. “Aroma e detit” më

vinte valë-valë, herë e mirë, herë e ndryshuar.

-Do t’a zbuloj- i thashë plakës dhe u nisa për të eksploruar…

Ikja e merrja erë…, ferrë më ferrë…, nëpër shkurre, anës kanaleve. Ishte e pamundur t’a

gjeja. Ndoqa një vijë uji që kishte ngjyrë mavi në të errët. Ajo ishte. Prej saj përhapej ajo

aromë me përzierje fekalesh.

Dita e parë iku. Kujt do t’i ankohesha. Shikova vërdallë mos dalloja ndonjë njeri të ligjit,

por ishte e pamundur. Shikoj njerëzit përqark, të gjithë të kënaqur, të shtrirë,

rrotulloheshin e përdridheshin. Kërciste muhabeti për shtatë palë qejfe duke u gajasur

së qeshuri dhe prapë zhyteshin të lumtur në det. Po kjo pikë e zezë, ose këta kanë

lajthitur, ose unë s’jam në vete. Nuk e ndiejnë vallë këtë erë kaq të rëndë që e iu helmon

mushkëritë dhe iu mbyt firomën?! S’mu durua dhe iu drejtova njërit.

-Zotëri, më falni, ndieni gjë?

-Çfarë të ndiej?!- pyeti ai i çuditur dhe u kthye i gjithi nga unë.

-Po ja, si të them.. desha të thosha, uji, ajri…, ferra… ,kanali… Nuk ndien gjë?

-Çfarë të ndiej. S’po të marr vesh. Mos ke pirë gjë ti xhaxha?

-Erë që të mbyt, të helmon, nuk e ndien xhanëm!

-Xhaxha, më vjen keq për nuhatjen tënde të dëmtuar, -tha djali, i cili në çdo lëvizje që

bënte, kishte merak të ekspozonte trupin, ndaj fliste duke tundur supet dhe goja pa

dashje i lëvizte shtrembër si për të theksuar hijeshinë, me të cilën e ksihte stolisur

natyra. Ajri ka aromë. Nuk e ndjen. Deti vetë ka aromë, një aromë të veçantë. Aromë

deti. Ke dëgjuar besoj ato vargjet e poetit,

“ flladi i detit të merr mendtë”! Apo jo xhaxha, si i thotë djali vashës. Eh xhaxha, kot që

ke ardhur në plazh kur nuk e shijon këtë aromë të përzier me erën e malit.

-Me jashtëqitje!- s’mu durua dhe ja plasa në surrat.

Është e pamundur. Këta njerëz nuk ndiejnë asgjë, s’kuptojnë asgjë. Jetojnë në mes të

detit dhe u duket çdo gjë aromatike. Janë dhe të lumtur pale. Nuk desha t’ua prish këtë

rehati. Le ta shijojnë, me të janë mësuar prej vitesh. U largova së bashku me plakën. Të

nesërmen i hipëm tragetit dhe u kthyem përsëri te djemtë, të cilët u çuditën kur na panë

aq shpejt të kthyer prej pushimeve.

QERRATAI

Kisha dëgjuar të flitej shumë për një farë Qerratai që jeton në qytetin tonë. Isha kurioz

t’a njihja. Emrin e vërtetë nuk ia kisha mësuar, flitej se zgjidhte punë të pazgjidhura.

Depërtonte nëpër skuta, aty ku nuk futej asnjë, këtu, atje.... Po të kishe një problem ose

hall që i bie kushedi njeriut të shkretë papritur, me një zyrtar kapriçoz, delenxhi, apo

epror, për çështje pronash, për një vend pune, për të ulur tatimet që tatimori të mbyllte

synë e të ikte më tej, ishte Qerratai, që si me magji i rregullonte të gjitha.

I mirë, babaxhan, fytyra gjithnjë e qeshur me gojën që i çapëlitej vesh më vesh, me

shikimin ledhatues që dinte të depërtonte shpejt në brendësi të hallit. Kuptohet, çdo

mundim e ka një shpërblim dhe Qerratai do e merrte atë gjënë e vogël…, të vogël fare,

gati simbolike. Kur të sheh që je i tronditur, të merr për krahu e të qeras, po…, po, të

qeras! Të çon në lokal dhe është gati të paguajë, të heq mërzinë e lodhjen.

Ku gjen more zotërinj një xhentëlmen të këtij kallëpi kur të tjerët të rrjepin të gjallë e të

çojnë në shtatë çezma e s’të japin ujë? Kurse ai të qeras. Ja pra, këto mësova për këtë

njeri fisnik e bujar, nëpër qytet lart e poshtë. Kudo vetëm ai kërkohet dhe çelësi i

suksesit të tij, qëndron në taktikat që përdor. Sipas strategjisë, personit që do t’i futet

për të zgjidhur hallin, duhet më parë t’a studiosh me dhëmbë e dhëmballë. T’i zbulosh

tekat, huqet, shijet dhe preferencat, dëshirat që ka, pasionet, epshet. Në qoftë pusht, të

mësosh më përpara si i pëlqejnë femrat, i do brune apo bjonde, të gjata apo të thata.

Çfarë mase gjoksi duhet që të ketë. I do me naze apo e bën seksin me saze. Në qoftë se

atij që do t’i futet për t’i zgjidhur hallin e klientit i pëlqen ushqimi; atëherë si e ha? Çfarë

ha, ku ha, pse ha. Është llups, i shijon peshku lavrak, apo karkaleci me gjak.

Duhet t’i mësosh më parë huqet. I pëlqejnë lëvdatat? Në qoftë se po, atëherë si do t’ia

bësh, se ka mënyra e mënyra, ka marifete për t’u bërë i pëlqyer, se t’a këput tjetri me

dackë turinjve. Me fjalë të tjera duhet në fillim të zgjedhësh armët, përpara se të nisësh

betejën. Në këtë pikë qerratai është i kujdesshëm dhe skrupuloz deri në pikën e fundit.

Mbasi mbledh këto të dhëna, nis menjëherë nga puna. Se ja se çfarë ndodhi një ditë.

Asaj…, asaj të gjorës që ka një minimarket te cepi, iu shfaq papritur e papandehur

inspektori sanitar. Dikush mund të çuditet, sepse ka vite që ne jetojmë pa na e bërë syri

tërr nga bacilet apo viruset, sepse askush nuk i kontrollon më ushqimet tona dhe kemi

fituar imunitet aq shumë sa europianët çuditen me këtë. Hamë ç’të na vijë, pijmë

ç’gjejmë përpara: mish oktapodhi, kofshë hipopotami. Të skaduara e të kromuara.

E, ku na gjen gjë ne more mik! Jemi të stazhonuar aq sa kemi boshatisur gjithë mbetjet e

depove të Europës. Këtu i gjen tek ne, e madje me çmime të kripura edhe pse ka vite që

duhej të ishin groposur. Po nejse, ky është problem tjetër. Inspektori erdhi te dyqani i

saj. I kapi dora ca kuti konserva peshku dhe sheh që ishin të skaduara. Hap bllokun dhe

hop, vendos gjobën. Mirëpo shitësja qëlloi një nga klientët e qerratait. Inspektori ishte

një burrë i gjatë, i hollë, me sy të futur thellë në zgavra. Teksa shkruante, shigjetonte

shitësen me sy provokues, sikur t’i thoshte:

-“Hë si thua, s’më shpëton dot mua”. Mbaroi së shkruari, ngriti kokën dhe i tha shitëses:

-“Shtetin e kemi të fortë zonjë”, -dhe i zgjati fletën e gjobës,

- “Nuk i dridhet hiç qerpiku”.

Buzëqeshi shtrembër dhe u largua duke hequr njërën këmbë zvarrë. Sapo iku

inspektori, Anushja mori fletën e gjobës dhe shkoi drejt e te Qerratai:

-Hë moj Anushe,- i tha,- përse ke ardhur?

-Të keqen, t’u bëfsha,- po thërriste Anushja duke gulçuar,

- Taullau më fluturoi gjithë fitimin e vitit. Më vuri flakën. Më la fëmijët në mes të katër

rrugëve.

-Cili Avdulla ishte moj?,- pyeti qerratai serbes, serbes.

-Jo Avdullau, por Taullau.

-Ashtu thuaj të shkretën, se Avdullai jam vetë.- foli Qerratai rëndë rëndë.

Brenda ditës Qerratai mori të dhënat tekniko-taktike të inspektor Taullaut dhe mësoi se

i pëlqenin zoçkat. Sapo gjendej pranë ndonjë femre e zinte lemza dhe në vend që të fliste

ngjante se kakariste si pulat kur duan të bëjnë vezën. Kafenë e pinte ne kafene “Kristal”.

Taullau në “Kristal”? Qerratai duke buzëqeshur i qëndron përballë. Inspektori i

buzëqesh, Qerratai bën një përkulje me kokën që e ka pa lesh. Taullau i stërhollë, me

çantë në dorë po shikon për tavolinë. Kamarierja me lezet e mori për t’a ulur pranë

Qerratait. Kamarierja me fundin që i lejonte t’i dukeshin ca gjëra të kolme, qëndron

përballë tij, provokuese. Taullau teshtin, kamarierja me vrap ia fshin dhe i qëndron në

pozicion që t’i duken gjokset topolakë si dy toptha ping pongu që ishin gati t’i kërcenin

mbi pjatë. Taullau që nisi të lëpihej dhe ishte gati që të binte mbi to.

Qerratai, nga tavolina tjetër, zgjat dorën dhe rrëmben me kujdes çantën e inspektorit.

Nxjerr fletën e gjobës dhe e fut në gji thellë. Inspektori zgjat dorën që të p rekë ping

pongët e kamarieres, ajo me pëllëmbë ia kërcet turinjve. Taullau, i skuqur i tëri, u ngrit

dhe ia dha vrapit i tmerruar me çantë në dorë. Qerratai u ngrit nga tavolina ku

qëndronte, shkon pranë kamarieres, i fut te gjoksi i shpalosur tufën e lekë ve për

shërbimin që i bëri, dhe me fletën e gjobës në dorë mori udhën për t’i dhënë sihariqin

shitëses së marketit për përfundimin e misionit.

Rastin tjetër me qerratain e kemi me gjykatës Rrokon, me pamje të hijshme, sevdalli.

Por ndodhte që i merrej ca goja kur e zinin nervat. Atyre që denjonte t’u fliste, përkulej

lehtë dhe u hiqte kapelën për t’u treguar shkallën e lartë që zinte në shoqërinë që e

rrethonte. Këtij zotërie, qerratait i duhej t’i merrte firmën për pronën në buzë të lumit,

për të cilën gjendej në në siklet klienti i tij. Këta tipa, thotë qerratai, janë maja të larta që

duhen marrë me dy, tre e katër sponde, si gurët e bilardos. Ja si e sistemoi punën e tij

mjeshtërore ky ekspert i mbaruar i çështjeve të pambaruara. Nis hetimet e

menjëhershme. Manushaqja, e shoqja e gjykatësit, e cila kalonte ditën duke treguar

barcaleta në rrethin e mikeshave të saj, ku dëgjohej të fliste vetëm ajo dhe të tjerat e

dëgjonin pa hapur gojë do të lindtte për herë të parë pas pesëmbëdhjetë vite shterpësie.

Atëherë ç’do të bëjmë ?! Do t’i qepemi gruas së vonuar të gjykatësit.

U zbulua që kontrollet ajo i bën te gjinekollog Zervalla, i cili kishte një huq që kur

vizitonte pacientët, pasi mbaronte punën, me marifet nxirrte një pesë mijëshe dhe e

linte te tavolina duke e parë me bisht të syrit do të ndodhte...! Sytë i kishte të skuqur nga

pija që e hiqte çdo natë deri në orët e vona. Atëherë qerratai i vuri të gjitha bateritë në

drejtim të tij. Vijuan hetimet. Përveç parave, që në të vërtetë na pëlqejnë të gjithëve, doli

se i pëlqente pija, sidomos vera. E gjetën Zervallën te kafeneja pranë spitalit, duke

rrufitur një ekspres me sytë nga dera se mos i shfaqej ndonjë klient…,ndonjë pacient

dhe i shpëtonte. Qerratai, sapo e pa, i afrohet me marifet duke buzëqeshur si pa të keq

dhe i lëshon në xhep një zarf me të holla të mbushur dënga që ngjante si bombë me

sahat. Afrohet dhe ca, hap shishen dhe ia shkund Zervallës në godë, duke i treguar hallin

që e mundonte. Kur erdhi çakërqejf dhe me xhepin që e prekte herë pas here, i tregoi

Qerratait, se gruaja e gjykatësit Rroko do të kishte “lindje të vështirë” derisa të

përmbushte misionin dhe të vendoste firmën në atë copë pusulle që i nevojitej Qerratait

për klientin e tij.

Në fund Qerratai i foli doktorit serbes, serbes:

-Prej teje doktor Zervalla, kërkojmë që gruaja e gjykatësit t’i marrë të shoqit një firmë të

vockël. Ja kaq,- dhe i dha shkresën që duhej të firmoste.

-U tha , u bë.

Doktor Zervalla, që vera e kishte sjellë në qejf, e futi letrën në xhepin e brendshëm dhe

pas dy ditësh e solli të firmosur. Në xhep u lëshua një pliko tjetër me të holla që e

ngrohën doktorin.

Mbasi u përshëndetën si dy miq të vjetër, Qerratai u nis përsëri për misione të tjera

bamirësie në këtë botë të trazuar, ku çdo gjë ecën fjollë e vaj siç e duam.

“ROLI” I JETES

Xhemali do t’a luante atë rol, që ishte ëndrra e jetës së tij. Për vite me radhë e kishte

pritur. Netë pa gjumë, shqetësime, përpëlitje. Por roli nuk erdhi.

Në ambientin e trupës artistike ku punonte, Xhemali, duke qenë i mbyllur nga natyra e

kishte të vështirë të zinte miqësi me kolegët e tjerë. Qëndronte i zymtë nga pamja, pa

nerv jete, i flashkët në të folur, i mefshët. Të gjitha këto ia bënin të vështirë

komunikimin në ambjentin artistik, të cilat zakonisht gëlojnë nga intrigat dhe zilia

profesionale, për sukseset e të tjerëve. Kishte pranuar lloj lloj rolesh pa vlerë, gati të

rëndomtë. Por roli i ëndrrave të tij mungonte. Kishte mësuar të ishte i duruar e të

qëndronte përtej intrigave e buzëqeshjeve fallco. E dinte se prapa krahëve, të gjithë

mërmërisnin për paftësinë e tij. Edhe rroga që merrte i dukej si lëmoshë që i jepej për

mëshirë. Ditët kalonin. Shfaqjet vinin e shkonin. Ndihej në zbrastësirë. Një hapësirë

boshe pa jetë e rrethon gjithandej. Shpirti bosh, trupi kish nisur të lodhej. Gjymtyrët,

xhestet e mpira, lëvizjet e ngadalta. I duket vetja i mplakur, pa forcën e shpirtit që dukej

sikur i kishte dalë prej trupit dhe kërkonte strehë gjetiu.

Sa herë ndaheshin rolet, çdo aktor e shikonte veten në një rol. Dhe regjisori preferon

aktorin e sukseshëm, të afirmuar, që pëlqehet nga publiku, që dhe pse nuk ka ndonjë

talent të madh, di të bëjë ca lëvizje, xheste, të paraqesë pamje të stampuara të fytyrës ku

pasqyrojnë gjendjen e brendshme të rolit; urrejtjen, xhelozinë, inatin, mërinë. Xhemalit i

dukej se, çdo gjë që luajnë aktorët e tjerë është fallco, loja, lëvizjet, interpretimi, figurat

skematike jashtë realitetit.

Me gjithë vitet e kaluara në amulli dhe pasi kishte humbur të gjitha shpresat, roli

papritur erdhi. Një rol i vërtetë. Dashnor i zjarrtë. Por a ishte ai për këtë rol? A kishte

mbetur më zjarr për t’i dhënë jetë një personazhi kaq fatlum?! Roli që i besuan kishte të

bënte me një dashnor të pafat që e kërkon dashurinë, por ajo nuk i vjen. E kur ndodh që

e gjen, fjalët i ngecin, zemra i rreh furishëm, emocionet e mbysin.

Ku t’i gjente përvojat, përjetimet në jetën e tij prej vetmitari. Arsenali prej nga aktori

nxjerr përvojë nga krijimet që realizon. Iu kujtua e shoqja, dashuria që ushqente për të.

Por edhe ky ishte një zjarr i ftohur tashmë. Nuk kishte më ledhatime në mes tyre, nuk

gjeje fjalë të ëmbla në bisedat që bënin. Kohët e martesës u fashitën. Çdo gjë e mbyti

rutina. U mundua të kujtonte çastet intime që kishte kaluar me të shoqen, por ato tani

ishin shuar. Takimet, bisedat, fjalët e zjarrta, deklaratat e dashurisë, i përkisnin një kohe

të largët.

Jeta pati rrjedhur me monotoninë e përditshme; të njëjtat fjalë, të njëjtat ledhatime, të

njëjtat shikime, të njëjtat lëvizje. Jeta ecën si në një tregim pa ritëm, pa impulse

shpërthyese. Pa pika kulmore. Fundet e bisedave dihen që në fillim. Hej, ta marrë dreqi!

Ç’është ky rol që i dhanë. Ku t’a gjente atë vullkan emocionesh që ndjen një dashnor në

kulmin e ekzaltimit!

Përse ia dhanë këtë rol kaq vonë xhanëm. Për t’i treguar se nuk vlente fare. Për një

moment mendoi se nuk duhej t’a pranonte. Ky do të ishte diskretitimi përfundimtar. Një

lloj vdekjeje. Se artistit më parë i vdes shpirti, pastaj i shuhet talenti.

Ditën tjetër, shkoi në prova si zakonisht. Të gjithë u ulën përreth tryezës ovale. Regjisori

i hodhi një shikim të shpejtë aktorëve.

-Më dëgjoni miqtë e mi,- foli duke përqëndruar shikimin te një pikë në tavan, sikur

miqtë e tij të ndodheshin pikërisht atje.- Nuk dua interpretim. Do të bëni vetëm lexim.-

qëndroi i heshtur me kokën që i rëndonte nga mendimet, të mbështetur mbi duar. Priti

të dëgjonte fillimin e leximit të tekstit nga aktorët, por kjo nuk po ndodhte.

Xhemali po shikonte dhe ai në tavan duke qëndruar pa lëvizur. Uli sytë, shikoi kolegët

me radhë, sepse iu duk se po e qeshnin. Ishte ai që duhej t’a niste tekstin. Po prisnin atë.

Regjisori ngriti kokën dhe tha me zë të qetë.

-Filloni!... Ti Xhemal ç’po mendon, përqëndrohu te teksti.

-Unë…!

-Çfarë unë, fillo!

-Nuk di si të them…

-Nuk të pëlqen roli?

-Më pëlqen po…

-Atëhere çfarë, pse na vonon.

-Si të them regjisor, nuk po gjej emocionet… Ndihem, si të thuash, bosh.

Aktorët ia shkrepën të qeshurit. Xhemali u skuq i tëri.

-Pushoni dhe përqëndrohuni te teksti. Xhemal, më kupton besoj, do të bëjmë vetëm

lexim. Kemi nevojë të njihemi me personazhin, të futemi në lëkurën e tij. Nuk mund të

ngërthejmë emocionet qysh në fillim. Ato Xhemal, do të vijnë vetvetiu, mos t’i kërkojmë

që në fillim.

Mbas një pushimi të shkurtër, regjisori me ton autoritar, i vendosur dhe i prerë, pa

shikuar askënd në sy, iu drejtua aktorëve.

- Atëherë fillojmë… Ngadalë. Pooo!

Xhemali vazhdon të qëndrojë i palëvizur me shikimin të ngulur në një pikë. I dukej se

diçka do të ndodhte. Prej andej, nga ato horizonte të largëta, do të vinte muza,

frymëzimi e do t’a rrëmbente në krahë e t’a ngrinte lart, shumë lart ku do të ndeshte

zanat që do t’i ndriçonin rrugën drejt frymëzimit. Do t’i ndiznin fantazinë. Ja, tani dhe

pak. Heshtja po zgjatej.

-Atëherë Xhemal, të lutem fillo. Është gjëja më e thjeshtë që mund të bësh.

Xhemali donte t’i thoshte që gjithë ato vite në harresë e kishin bërë memec dhe nuk

mund të fliste, por nuk tha gjë. Nisi të lexojë. Fjalët për çudi iu mbështollën përreth

gjuhës dhe nuk donin të shqiteshin prej saj. Gërmat u përzienë me njëra tjetrën duke

krijuar një lloj belbëzimi prej fëmije. Nuk lexonte dot. Ishte e pamundur. I kishte

humbur shprehitë jetësore. Provat u ndërprenë. Gjatë rrugës për në shtëpi provoi të

kërkonte te vetja rolin. U përpoq të ndezë zjarrin e shuar të ndjenjave e pasionit. Nisi të

imagjinojë veten me Bardhën, të shoqen, në një ishull përrallor ku personazhi i tij

shkonte për pushime. Filloi të thurte në mendje intrigën, të përjetojë pabesinë e gruas…

Tradhëtinë. Këtu, në këtë pjesë të fanazisë, i kaluan në trup mornica. Këtë gjë s’mund t’a

imagjinonte kurrë. Bëri “stop fantazi”. Pa që e kishin mbuluar djersët. Papritur iu kujtua

se mund të bënte diçka tjetër, më konkrete. Do t’i përjetonte skenat me Bardhën duke e

patur atë partnere. Do t’i imponohem Bardhës si dashnor, dhe ajo nuk do të dijë asgjë,

nuk do t’i them asgjë. Gjërat do të rrjedhin vetiu, në mënyrën më jetësore. Eureka! -

thirri i ngazëllyer në kulm për zbulimin që kishte bërë.

Këtë do ta bënte tani, menjëherë, sapo të shkonte në shtëpi. Duke fantazuar në këtë

mënyrë, Xhemali kishte mbërritur në shtëpi. Derën ia hapi Bardha, gruaja e tij, që kur

fliste me zërin e trashë, ngjasonte më tepër si mashkull, ndaj preferonte të fliste sa më

pak. Sa e pa të shoqen, ajo e hodhi shikimin anash, duke iu shmangur të shoqit që ai të

mos e bezdiste me ankesat e zakonshme për kolegët, dhe sidomos për regjisorët, të cilët

i dukej se nuk ia njihnin aftësitë, talentin që kishte. Nuk e respektonin. Por kësaj here,

për çudinë e saj, Xhemal,i sapo e pa, i ra në gjunjë, duke marrë një pozë dramatike me

krahë hapur.

-Oh, ti yll i ndritur i mëngjesit!- thirri në ekstazë.- Sa e kam pritur këtë çast.- e përqafon

me forcë.

-Avash torollak se më vrave,- i tha e shoqja e bezdisur. E shtyu me forcë dhe e hodhi

plasur. Xhemali vazhdoi interpretimin atje ku ishte, pa lëvizur nga vendi.

-Ti, më e bukura krijesë e dheut. Ti që ke ardhur nga qiejt e largët për të përvëluar

zemrën time. O ëngjëll krahëshkruar! Oh, sa të kam pritur. Dhe ja ku je… Të lutem mos

m’u largo. Eja në krahët e mi.

-Ke pirë gjë ti, që turfullon si kal i hazdisur?

-Jo! Nuk kam pirë, jam i pastër si ylli i mëngjesit. Pres veç fjalën tënde. Pres zemrën

tënde të rrahë si kjo imja. Pres…!

-Plaç në vend… Merr drutë se i lagu shiu, atë bëj.

-E përse më flet kështu? Unë të dua me gjithë forcën e shpirtit.

-Ej… Mblidh veten se do hash ndonjë tokmak. Kujt i flet kështu ti sqep rrjepur.

-Të mbledhur e kam.

-Ç’të ka gjetur kështu sot. Qyqja burri im!... Më dukesh i lajthitur. S’më ka fo lur kurrë

fjalë të tilla.

-Eja në krahët e mi.

-Në krahë më ke patur dhe më kthen kurrizin gjithë natën!

-Jo, jo… Mos m’u largo!

-Kur unë të afrohem çdo natë dhe ty palo burrë të ka zënë gjumi?! Më thuaj, ç’të ka

gjetur sot, ku je mbarsur me gjithë këtë afsh djalërie?

-Është roli im!

-Roli?

-Roli i jetës time. Më ndihmo e dashur që t’a gjej veten se jam bosh. Eja, eja… Eja,- i zgjat

krahët drejt saj.

-Ku të shkoj nuk më thua?

-Te sytë që të pëllcasin. Nuk e sheh që më ke pranë. Ke ndjenja ti apo jo.

-E ku t’i gjej! Jam tharë e jam bërë si trung i prerë.

-Tradhëti. Këtu ka tradhëti. Nxirre ku e ke futur atë derr se do t’a vras.

-Ç’të nxjerr o i zi?! Kam njëzet vjet martuar e s’të kam parë kaq shumë të harbuar. Po më

fut frikën.

-Ka ardhur çasti i së vërtetës.- Sulet të marrë hanxharin.

Bardhës i bie të fikët. Shtrihet përtokë dhe përplas këmbë e duar. Xhemali ka ngelur i

shtangur. -Ç’më bëre moj grua?!.... E tund fort që t’a sjellë në vete. Gati e kapa rolin.

Mundohet t’a përmendë të shoqen, e tund dhe e shkund. Shikon që ajo ka zbardhur sytë.

Papritur Bardha përmendet. Shkundet, rregullohet dhe i drejtohet të shoqit.

-Qyqja po më tremb.

Xhemali ka zgurdulluar sytë dhe ka mbërthyer hanxharin.

- Xhemal, Xhemal… Ç’ke… jam unë s’më njeh?

-Ku e ke futur të thashë,- i thotë vetes.- Tani rrëmbej hamshorin, - dhe ti, i drejtohet të

shoqes, -do ulërasësh! Tani.

-Uuuuu! Më vrau,… më vrau,- Xhemali i sulet me hanxhar.

-Kjo është skena, kjo. Ky është roli. Dhuratë! Eja rrotull nëpër shtëpi dhe ulërij.

-Të hëngërt, të vraftë…

Hyjnë gjitonët. E gjejnë Xhemalin me hanxharin lart tek koka e të shoqes. Kur shikon

gjitonët e alarmuar, Xhemali u drejtohet atyre për t’i qetësuar. Njëkohësisht i flet të

shoqes.

-Është roli moj, është roli!

- Nuk e di kush e tërboi. Ka qenë i urtë si shqerrë, e papritur më sulet sikur ka përpara

ndonjë derr. E zeza, ma shkalluan burrin. Kush ma bëri, kush?

Jashtë dëgjohet sirena e urgjencës. Hynë infermierët, e kapin Xhemalin që thërret gjithë

dëshpërim:

-Është roli moj, roli. Këtu përfundon roli. Dhe hidhet e puth infermieren bionde që ngeli

e shtangur nga ky përqafim i beftë me shiringën që i mbeti në dorë pa qenë nevoja për

ta përdorur. Ndërsa bashkëshortja që s’kupton asgjë nga ajo që i kishte ndodhur, po

ndiqte lëvizjet e të shoqit dhe nuk po e mblidhte dot veten. Jashtë u dëgjua sirena e

urgjencës që po largohej.

Xhemali u ngrit dhe iu drejtua të shoqes që qëndronte e çuditur;

-Po është roli moj grua..., roli. Këtu përfundon roli.

-Ka mbaruar për ty,- i përgjigjet gruaja, por tani fillon për mua.

-Roli...roli...., roli, roli i jetës.

Gruaja kishte nisur të qante e dëshpëruar pa kuptuar asgjë ç’kishte ndodhur.

METAMORFOZA E DOKTORESHË NIQIT!

Doktoreshë Elpiniqi bëri përgatitjet e mëngjesit. Nisi fëmijët në shkollë, u la, u kreh, u

rregullua e zbukurua dhe mori rrugën për në spital. Punët i shkonin për bukuri. Kolegët,

shokët, miqtë, por edhe pacientët, e respektonin për aftësitë profesionale dhe punën me

dinjitet e humanizëm.

Kjo e kënaqte doktoreshë Niqin, për këtë ndihej e mikluar në sedër. E kërkonin

gjithandej, vizita në ambulancë, në familje, nëpër urgjenca. Nami që kishte fituar nuk e

linte për asnjë çast pa punë. Ndihej plot vitalitet. Kudo i hapej rruga por… , çdo gjë në

këtë botë e ka një “por”. Dalëngadalë në punën e saj merr rëndësi të madhe dukja, ideja,

magjia që i bën pacientët të besojnë, të binden verbërisht, të nënshtrohen. Të tjerat

vijnë vetiu, pa u ndier, pa kuptuar fare.

Askush nuk e dinte se doktoresha me nam dhe emër të mirë, pacientët i kualifikonte

sipas kategorisë. Të parët qenë ata që iu shkëlqente portofoli, të cilët dalloheshin nga

mënyra sesi flasin, si iu rrëshqisnin argumentat. Dukeshin nga buzëqeshja e njomëzuar

plot lëng dorëzënie. Dalloheshin nga ca lëvizje të pavullnetshme të duarve, që herë pas

here, rrëshqisnin si padashje te vendi ku gjendeshin ato, të përndritshmet, rrezëllueset,

ngjyrë jeshilet, që shpaloseshin aq hijshëm, të cilat ndodheshin të mbledhura shuk, pa

kujdes, ose të hapura, në zarfe, që futeshin nën dorë apo mbi dorë, si të vinte rasti.

Mbas vizitës, vjen çasti solemn. Hapja e “Atij” dhe nxjerrja e “Atyre” që vetëtinin me

ngjyrat vezulluese. Me një xhest të kujdesshëm, doktoresha hiqej paksa e pa interesuar

për atë ç’ka do të ndodhte. Me nuhatjen e mprehtë, i dallonte njerëzit nëpërmjet syzeve,

të cilat i mbante për të qenë e mbrojtur nga shikimet lakuriqe të njerëzve ziliqarë.

Përveç të tjerash, ato e tregonin më të qenësishme. Ndaj ishin bërë pjesë e personalitetit

të saj. Doktoreshë Niqi dallonte çdo xhest të pacientëve.

Kishte pacientë që kur hynin shikonin dyshemenë, bënin lëvizje të ngathta. Doktoreshë

Niqi i përthithte këta menjëherë. Ata nuk ishin në gjendje të shprehshin, me vështirësi

nxjirrnin dy, tre fjalë pa lidhje, që më tepër i ngjanin belbëzimit. Këtë e bënin me

shpresën që doktoresha t’i mëshironte e të ndiente keqardhje. Sytë e tyre ishin lutës, të

butë, të ëmbël dhe mëshirëndjellës. Qënia e tyre rrezatonte nënshtrim ndaj fatit, ndaj

botës që i rrethon. Ishtë thirrje e heshtur për ndihmë. Kërkesë njerëzore për të gjetur

strehë, për t’i mbrojtur .Por keqardhja nuk vinte. Doktoresha ndjente bezdi.

Kjo turmë mjerane nuk ishte pa asnjë kacidhe, mendonte e lodhur me pamje të vrarë. Ç’

kuptim ka ndërgjegjia, kjo pjellë abstrakte që e ka lënë njerëzimin prapa me predikimet

false. Doktoreshës i ikte çdo dëshirë për të dëgjuar, për të folur, për të thënë qoftë edhe

gjënë më të vogël. Gjymtyrët i mpiheshin, truri shkonte diku tjetër për t’u shplodhur, në

një mbrëmje me miqtë, një fundjavë të kaluar këndshëm. Gjithçka që ndodhte përreth i

dukej e pakuptimtë. Nuk fliste. Me shikimin të fiksuar në një pikë belbëzonte disa fjalë

që me vështirësi i dilnin prej dhëmbëve. Mendimet i hiqte zvarrë. Ngrinte sytë e lodhur

dhe ia hidhte pacientit me indiferencë. Kur i gjori lëviz të nxirrte diçka, sytë nisin të

çelen. Duart e pacientit lëvizin nëpër xhepa, kërkojnë e nxjerrin copa letrash, shami e

gjëra të tjera. Doktoresha priste me durim. Receta në dorën e pacientit tundej lehtë sa

andej këndej, duart i futeshin më thellë por asgjë nuk dilte.

Doktoresha qëndronte e bezdisur në pritje që pacienti të largohej më në fund. Papritur,

në qoshen e tavolinës, llamburiste dy mijë lekëshja që i gjori e mbante të shtrënguar në

dorë. E rrudhur, e drobitur, e zhubrosur, më në fund shkëputej nga ajo dorë e mbledhur.

E priste këtë. I njihte ato lëvizje që përfundonin me dorëzimin e asaj gjëje të zhubrosur.

Në ato ndihej dhimbja për atë që kërkonte t’a mbante fort dhe me vështirësi e lëshonte.

Pas këtyre lëvizjeve drithëruese gjëja e zhubrosur lëshohej mbi tavolinën e doktoreshës,

të cilën ajo e rrëmbente triumfuese. Ishtë e kënaqur për këtë.

Bezdia më e madhe për doktoreshën, ishin pensionistët. Kjo kategori e rropatur dhe e

lodhur pacientësh, vinin si kapadai, sikur të mbanin mbi supet e tyre malet me vuajtje

dhe triumfet që s’i vleninmë askujt. Lëshonin mbi tryezë si “paradhënie”, librezën dhe

atë copë letre që vërtetonte vizitën pa pagesë. Pa pagesë?! Për dktoreshën ky ishte

kulmi. Sapo i shfaqej kjo recetë, doktoreshën e zinin të dridhurat, e kapte një lloj paniku.

Për më tepër që këta lloj pacientësh, në shumicën e rasteve ishin shurdhë-memecë, të

zgërlaqur, sa mezi qëndronin në këmbë.

-Nga se vuan xhaxha?- e pyeste doktoresha me indiferentizëm.

-Mirë të faleminderit, ja si pleq,- ishtë përgjigja e pacientit.

-Xhaxha çfarë të dhemb?- toni i zërit ishtë më i lartë.

-Dhëmbët i kam brisk doktoreshë, jam keq nga prostati!

Proçedura në këto raste ishtë e pakët, ceremoniali i shkurtër. Xhaxhai dilte serbes duke

ecur grap grup me këmbën që e hiqte zvarrë.

Inatin më të madh doktoreshë Niqi, e kishte me një tersus. Alush e quanin. Me fytyrën

kuqaloshe qëndronte tërë kohën buzagaz dhe nuk denjonte të nxirrte nga xhepi as

librezën e sigurimit. Jo se doktoreshë Niqi ishte e fiksuar nga bakshishi, por mbas vizitës

njeriu duhej të nxirrte qoftë dhe një kruajtëse dhëmbësh që t’ia linte mbi tavolinë.

Herën e fundit që ky xha Alush u vizitua nga maja e asëllit, doktoresha i shpjegoi me

ngut; ke mufatje, enjtje dhe myk. Vrap xha Alushi në laborator për mykun. Pa marr ë

frymë kthehej dhe i jepte doktoreshës sihariqin.

-E bëra doktoreshë.

-Çfarë bëre?

-Bëra atë, ashtu, atje,- dhe bën me shenjë me dorë,- atje ku më ka zënë.

-Aaaa… E bëre? Pa t’a shohim. Xha Alushi i zgjat fletushkën e analizave. Doktoresha i

hedh një sy dhe e flak tutje pa interes.

-Hë?!- e pyet xha Alushi i tronditur.

-Të ka ikur më lart xhaxha.

-Ku më lart doktoreshë? Mos kam “ashtu” doktoreshë!

-Nuk ke as ashtu, as kështu,- ishte përgjigja e saj.- Merr këtë e vrap në laborator.

-Për çfarë, e pyet xha Alushi?

-Infeksion thempisopik, -përgjigjet shkurt doktoresha.

-Au… Infeksion! Atë të flamosur b… e laj shtatë herë në ditë, se s’më qas as plaka.

Vrap xha Alushi për infeksionin dhe kthehej te doktoresha, që pa e parë fare letrën ishte

gati të shkruante recetën. Por priste që dora të futej në atë të flamosur xhep. Ishtë ajo

lëvizje e ngadaltë kur dy gishtat rrëshqisnin brenda, por ky veprim nuk po bëhej.

Doktoresha shkruan me të shpejtë recetën dhe pa i hedhur sytë ia zgjat pacientit.

-Po të vë një melhem, do ta lyesh me një shtupë, dy tre herë në ditë. Ta futësh thellë.

-Doktoreshë kam gjë?- e pyeste i gjori duke u dridhur i tëri.- Mos kam ndonjë gjë ashtu,

si i thonë, të keqe… Aman doktoreshë, ma thuaj, se unë i gjori vetëm derman kërkoj.

-Dermanin do t’a gjesh kur të vish me mend në kokë.

Doktoresha priste me shpresën e fundit që ajo dorë, e cila dridhej, të futej në xhepin e

mallkuar. Recetën e kishte gati. Xha Alushi i dukej si një dhjetëmijëshe pala- pala që i

qasej ngadalë. Doktoresha ngrihej që t’a kapte, por dhjetë mijëshja largohej, ikte më tej

dhe figurat që ka brenda nisnin të skërmiteshin. “Hej bela”, -thërriste doktoresha dhe

kërcente përpjetë që të kapte letrën, por në vend të saj kishte mbërthyer xha Alushin

për këmishe. Për një moment sheh ç’ka bërë dhe ulet e tmerruar.

Xha Alushi largohet me vrap pa e kthyer kokën pas. I ngjante sikur doktoresha deshi t’a

mbyste, t’a zinte për fyti. Kjo fanepsie doktoreshës iu shfaq përsëri. Kjo po e mposhtte.

Rrugës për në shtëpi i dilnin përpara kartmonedha dhjetë mijëshe që ecnin me dy

këmbë. Kërcente që t’i kapte, por ngelette përsëri me duart bosh. Hidhte shikimin nga

ana tjetër, përsëri dhjetëmijëshe që i nxjirrnin doktoreshës gjuhën dhe iknin me vrap.

Doktoresha kthen kokën pas, dhjetëmijëshe me ngjyra vezulluese i shfaqeshin përsëri

nga të gjitha anët që ia bënin me dorë.

Doktoresha vuajti gjatë nga këto simptoma skizofobie dhe u gjend e shtruar në një spital

pa emër, për të ruajtur sekretin profesional të mjekëve që e kuronin. Vizitorëve u

ndalohej të mbajnë me vete ngjyra jeshile, sidomos dhjetë mijëshet famëkeqe..

SUTJENAT E GRUAS

Që ta merrni vesh ju, jam gabist, po po gabist, thjesht gabist. E kam kuptuar këtë gjë

krejt papritur e papandehur. Madje mund të deklaroj pa ndrojë, se të gjithë ne jemi nga

pak gabistë.

Historia ka nisur këtë verë, kur po shëtisja i shkujdesur në rrugët dytësore të qytetit, ku

shitësit ekspozojnë lloj- lloj veshjesh; këpucë, çizme, çorape, pardesy, xhupa, madje

mbajnë dhe nga ato… të grave. E pra, nga ato, si i thonë, sutjena. Aty pashë për herë të

parë të varura nga të gjitha format dhe modelet, të vockla për zoçka. Pakëz më të mëdha

dhe o nëne…, të mëdha që të luan tepeleku i kokës. Sikur ishin bërë për të mbuluar

thithat e ndonjë hipopotami.

Atje më ngjau se i pashë dhe ato të gruas time… Të varura! Ç’ne? Ato atje, ç’ti thuash

kësaj. Hedh sytë dhe kuptoj se gjendem në një dyqan “gabi”. Pra gruaja ime?! Jo, nuk

është e mundur. Mbrëmë në shtrat, ishin po këto… ,ashtu si i thonë, sutjena. Ishte po kj o

ngjyrë, po ky model. Madje dhe pak i eksituar siç isha, i ledhatova në orët e mbrëmjes së

vonuar pas dy gotave me verë. E ndjeva që dora rrëshqiste lehtësisht sipër tyre, duke e

ditur pasurinë që ato ruajnë brenda, thesarin e ledhatimeve e të ojnave turb ulluese.

Kurse tani...., po ato sutjena, i shikoj të varura këtu te “gabi”. Fërkoj sytë se mos jam në

ëndërr. Kjo që po më ndodh është e çuditshme dhe e pakuptueshme. Rrobat gruas

zakonisht ia blej firmato “Versace” & CO. Sa herë që i teket për çdo gjë që dëshiron. Çdo

gjë që shikon tek shoqet, në vitrinë, në revistat e modës, jam gati t’ia plotësoj, ose i jap

paratë dhe i blen vetë. Gjithnjë firmato, jo te “gabi”, kurrë!

Këmbët nisën të më dridhen e koka po më pëllciste nga inati. Shikimi m’u errësua. Bër a

një xhiro ashtu si pa të keq dhe u ktheva përsëri. Sutjenat e varura po i vëreja me bisht

të syrit dhe mu mbush mendja top që ishin ato të gruas sime të hedhura mbi një gozhdë

të pisët. E kontrollova dhe një herë situatën. Nuk kisha më asnjë dyshim; po a jo copë, po

ajo ngjyrë, ajo qepje dhe ai model, që t’i lë gjysmat e atyre të qëndrojnë përpjetë si

patate të ziera. U largova e u ktheva përsëri. Kësaj here qëndrova pak më gjatë. Shitësi

brun, me sytë si bajame të pjekura, po ndiqte lëvizjet e mia.

U largova për në shtëpi. Gruaja sa më pa, më hodhi drejt e në krevat. Gjokset i ranë mbi

fytyrën time dhe gati po më zinin frymën. Harrova të thoja se sapo jemi martuar dhe

nuk është shuar akoma afshi i zjarrit i dashurisë. Më dha një të puthur me shikimin

epshor. E mbajta veten. Kuptohet se ardhja ime kishte tjetër mision. Rrëshqita me

kujdes nga krevati dhe u ngrita. Folkët e zeza i kishte të mbledhura si kurorë rreth

fytyrës lozonjare. Buzët mishtake të lëshuara përpara kërkonin të hidhesha në veprim.

-Shpirt, ç’ke?- Më tha duke u spërdredhur.

-Hiç,- i thashë dhe mendja më rrinte te ato të hipopotamit. Të jenë ato, thosha me vete?

-Ti, shpirt i zogut tënd që mezi të pres të më vish pranë, sesi më dukesh sonte! - dhe

gruaja m’u hodh përsipër si shigjetë përvëluese.

U ngrita i mërzitur, u shkëputa prej saj dhe nisa të dal për të ikur.

-Ti shpirti im i vogël ku do të shkosh, ku do më lesh mua mua, këtu, në vetminë e ftohtë

të shtratit të zbazur?

M’u hodh prap në qafë dhe po më shihte në dritë të syrit me një shikim aq lutës saqë

nuk munda t’i rezistoja.

-Mirë, mirë, të pi një cigare dhe erdha.

-Prit se do vij dhe unë.

I plasi të gjitha në shesh dhe u gjend në shtrat pranë meje. Nisi të zhvishet. Në këtë

proçes ledhatues që zakonisht burrat nxiten për sulm, sytë i kisha fiksuar vetëm në një

pikë, tek ato…. të hipopotamit. Do të jenë vallë ato që kisha parë te “gabi”, apo do të ketë

të tjera. Ankthi po më zinte frymën. Hoqi bluzën, duke shikuar nga unë buzagaz.

Zbërtheu fundin,… e la t’i rrëshqiste te këmbët dhe … i dolën ato, që për tmerrin tim,

ishin njëlloj si ato që pashë të varura te “gabi”. U shtri pranë meje. Pa dashje u largova

më tutje. Ndodheshim në buzë të krevatit.

-Ç’ke kështu,- foli e revoltuar. Pse ikën sikur do të hajë arza!

-Eh, arza,- i thashë.- Më ka kafshuar arza… Arzaaa.- Dhe mbulova kokën me jorgan.

E mërzitur kthehu krahët. Mua më ishin ndezur në kokë të gjitha llambushkat dhe më

xixëllonin në errësirën që kishte mbuluar gjithë dhoma. Më dilte përpara syve fytyra

djallëzore e “gabit”. Unë biznesmeni me emër Hasan Kotruvia, të katandisem sa të

ledhatoj “ato të gabit”! Ku është parë e dëgjuar kjo gjëmë. Mbyll sytë dhe më shfaqen

sutjenat si napa që mbulonin gjysmën e krevatit. I hap sytë dhe më del përpara “gabi”.

Hap, mbyll… Mbyll, hap! Mbeta pa gjumë.

Ditën tjetër, nuk m’u durua dhe kalova nga dyqani i “gabit”. Imagjinova gruan duke i

kërkuar sutjena këtij rrufjani dhe “gabi” që ia lëshonte në duar, duke e përcjellë me lezet

te dhoma e “provës”. Të gjitha ato që kisha veshur nisën të më bëjnë alergji, këpucët,

pantallonat me shirita të bardha që i kisha aq qejf, këmisha, çorapet, bluza, doja t’i

shkulja nga trupi. U nisa me vrap për të vajtur të çlirohesha nga ky makth torturues.

“Gabi” mu qep nga mbrapa duke vrapuar si i marrë. Gulçimat qe lëshonte prapa meje më

ngjanin si spazma. Unë vrap e vrap ai. Rashë në një kanal anës rrugës. Turfulloja i tëri.

-Ç’ke more?- iu hakërrova duke e parë nga poshtë lart. -Pse më je qepur?

-Më ke marrë sutjenat dhe ike pa paguar.

Pa dashur, nga hutimi, kisha rrëmbyer sutjenat e hipopotamit që ndodheshin mbi

banak.

-Merri i thashë.

-T’i kam falur më tha,- janë masë e gruas tënde.

Erdha në shtëpi me një frymë. Gruan s’e gjeta aty. Nxora sutjenat që më dha “gabi” dhe i

vura për vete duke i gufosur me pambuk e copa sfungjeri që i mora në sirtar dhe e

mbajta frymën te “gabi”. Kur më pa, u përtyp njëherë me vete pastaj deshi të më kthente

krahët.

-Këtu, mos lëviz,- thirra sa kisha në kokë dhe hoqa xhaketën. “Gabi” zgurdulloi sytë dhe

nuk dinte ç’të bënte.

-Do t’i mbaj vetë,- i thashë,- horr, horri, se më ke tërbuar gruan. Dhe guxo t’i japësh të

tjera nga këto të hipopotamit dhe do të shikosh ç’do të bëj.

Mbërtheva xhaketën, hipa në makinë dhe ika duke ngritur nga pas një re pluhuri që e

mbuloi “gabin” me gjithë gabinën e tij.

NË LLIXHA

Pra, siç thashë, isha betuar që çfarëdo që të më ndodhte në jetë, çfarëdo halli që të më

zinte për fyti largqoftë… ,edhe gruaja të më vdiste, bakshish nuk do të jepja kurrë! Por ja

që dhashë. E bëra, si i thonë në gjuhën e ligjit, mitdhënie aktive.

Në llixha e bëra, që çfarë të them. Atje e shkela betimin. Aty e bëra atë gjë të

paimagjinueshme duke i dhënë para tjetrit dhe përse, për hiç gjë. Ja, po jua tregoj se

çfarë më ndodhi. Shkova në llixha serbes, serbes, si gjithë të tjerët, me dëshirën e madhe

për të marrë kripërat e nevojshme që të shpëtoja nga kthetrat e raumatizmës. Disa ditë

para kësaj vajtjeje kaq të dëshiruar, natën shikoja ëndrra sikur fluturoja lart, lart dhe

dhimbjet më ishin larguar të gjitha. Bëja ushtrime, hidhesha nga kalaja, fluturoja

kukamfshehtas, kapërxeja mure e zemra më gufonte prej çlirimit nga ngujimi muskulor.

U paraqita te sporteli; prej tij doli pak nga pak fytyra e tharë si pastërma e tymosur e

recepsionistit. Syzet e zverdhura nga koha i qëndronin me mundim te maja e hundës.

Picërroi sytë dhe buzët e holla u hapën përgjysëm. Pyeti me ton të ëmbël:

Sportelisti sapo më shikoi nxori majën e kokës nga sporteli dhe më pyeti.

-Çfarë kërkon xhaxha?- u dëgjua një zë i mekur.

-Llixha, -i fola me ton autoritar dhe i zgjata paratë.

-Llixha, llixha, po ka llixha e llixha!- dhe nguli sytë si skifter te duart e mia që ishin bërë

gërmuq nga raumatizma. Hej bela, po ky pse më shikon nga duart. Shikimi nga përtej

sportelit u bë më i thekshëm, më kërkues, sikur të kisha bërë ndonjë krim me ato duar

që kishin nisur të dridhen. I futa në xhep me shpresën se do të shpëtoja nga ai shikim

drithërues. Sportelisti lëvizi nga vendi dhe i shqeu sytë tej mase, sa një ndjenjë frike më

pushtoi të tërin.

-Zotrote më pyete se çfarë llixhe do të bëj?

-Po, të pyeta,- mërmëriti sportelisti duke picërruar sytë.

-Dua të bëj llixha more mik, që të kridhem në ujë e mbase më rregullohen këto.- dhe i

tregova duart.

-E paske të avancuar xhaxha.

-E, e... E kam ca xhaxhai.

-Të qenkan bërë kërcu.

-Më janë bërë, më janë bërë. Ç’të bëjë xhaxhai.

-Duhet të punosh xhaxha. Dhomën e ke në papafingo.- dhe i hodhi sytë prapë te duart,

që për bela i kisha nxjerrë nga xhepat dhe më vareshin poshtë pa jetë si trungje të tharë.

Sapo ndjenë shikimin përvëlues të atyre syve të thelluar si dy zgavra, nisën prapë të

dridhen. I futa në xhep dhe qesha nga sikleti. Më polli belaja. Ç’ka ky me duart e mia?

Pagova paret, u ngjita lart e hapa derën, ku ç’të shoh, muret gjithë blozë dukej sikur më

përqeshin mua. Tavani me myk. Në lavaman varen ca zorrë të gjata leshteriku. Zbrita

me vrap dhe u gjenda përsëri përballë sportelistit. Sapo më pa, u kollit me një tingull që

i ngjante më tepër një teshtime dhe u mbush thellë me frymë. Ajri fërshëlliu dhe dukej

sikur i futej nga poshtë sepse e pengonte barku i kapriçoz që ulej dhe ngrihej sipas

ritmit të frymëmarrjes së rënduar. Më hodhi poshtë vetullave shikimin pa e ngritur

kokën, duke nxjerrë ca tinguj që mund t’i merrje edhe si fjalë.

-Prapë ti xhaxha?

-Erdhi xhaxhai.

-Çfarë kishe?

-Më hiq nga ajo dhomë se jam azmatik dhe do u mbetem pilaf.

-Puno, puno xhaxha. Puno vetë,-uli kokën dhe heshti në pritje të asaj që do ndodhte.

-Urdhëro të keqen, s’të kuptova!

-Puno vetë të thashë, shqip fola,- sytë ua nguli prapë duarve.

Bëra ç’bëra, nxora një dhjetëshe dhe ia futa te dora që u zhduk menjëherë. Nxori nga

sirtari një çelës tjetër, m’a zgjati dhe më tha:

-E ke te kati i parë.

-Çfarë?- e pyeta pa dashje.

-Dhomën, çfarë tjetër.

Dhoma ishte e mirë. Vendosa plaçkat në dollap dhe bëra të dilja për të marrë pak ajër.

Te dera, sikur mbiu nga dheu, u shfaq pastruesja me fshesë në dorë. Një sy e kishte të

vëngër. U përpoqa të gjeja syrin që shikonte drejt, por ai shmangej, dhe më dilte përpara

gjithnjë vëngëroshi që dukej se shikonte përtej murit. Qeshi vesh më vesh dhe pyeti:

-Do flesh xhaxha?

-Jo, do kërcej!- i thashë jo pa inat dhe u përpoqa të kapja shikimin, por ai më rrëshqiste.

-Të nevojiten çarçafë?- dhe me shikim të etur, po më kërkonte duart.

Bëra të ikja por syri vëngërosh nuk më ndahej. I dhashë një dyshe. E mori në çast dhe

shkoi me gjithë kova te cepi i korridorit. Nuk kaloi pak dhe u kthye me çarçafë të

hekurosur. Lau dhomën, e pastroi e u largua. Zbrita te banjua. U ndesha me sanitaren, që

qeshte e tëra dhe sytë i vetëtinin. Më pa me vëmendje dhe si padashje, shikimi i vajti te

duart. Kur pa se nuk po lëvizte gjë, hapi derën, mbushi vaskën, më dha një të shtyrë dhe

përfundova në ujin e ftohtë. Nuk po mbushesha dot me frymë. Gjymtyrët u paralizuan.

Nisa të dridhem, nofullat më kërcisnin. Bëra të thërras, por zëri më doli si fishkëllimë.

Lëviza këmbë e duar, por dera qe e mbyllur dhe askush s’dëgjonte ç’po ndodhte brenda

vaskës. Papritur zëri doli.

-Vdiqaaa.- i dhashë vetes forcë dhe dola nga vaska. Dera u hap dhe aty doli sanitarja që

përtypte gjithë oreks një sanduiç të freskët. Fshiu buzët me dorë e pyeti pa e prishur

terezinë:

-Hë xhaxha, të dogji?

- Prit ta ftohim,- shtoi e qetë.

-Ç’ta ftohësh moj kukuvajkë, uji është akull. Nuk e shikon që po dridhem i tëri.

Ia dhashë vrapit me mbathje siç isha. Sanitarja deshi të më zinte rrugën, por u përplas

me dikë dhe u plëndos në tokë me të dyja këmbët përpjetë, duke thirrur sa kishte në

kokë:

-Kapeni, kapeni!

Më mbërthyen pak më tej dhe më shpunë te doktoresha, që e përqëndruar po studionte

një libër shkencor. Kur më pa lakuriq, thirri e alarmuar:

-Ç’është kjo. Nga vini kështu ju zotëri?

-Doktoreshë, të lutem derman dua!

-Ke temperaturë?- dhe vajti të merrte termometrin duke mbajtur një libër para syve.

-Uji,- thirra me zë të çjerrë, uji, - dhe i tregova me shenjë për vaskën.

I dhashë menjëherë lekët. Doktoresha nxori celularin, më ktheu kurrizin dhe nisi të

fliste me zë të ulët.

-Alo, njëshi, pesa si më dëgjon, marrje.... ! Ngrohja xhaxhait, dëgjove çfarë të them, t’ia

ngrohësh menjëherë. Si? E pra xhaxhait t’ia ngrohësh,- dhe më bëri me shenjë që të ikja.

Erdhi dita për të bërë baltën në një godinë pak më tutje. Sanitarja sapo më pa, thirri e

ngazëllyer.

-Shtriu,… përmbys,… hiqi!,- pa e kuptuar as vetë se pse fillova të zhvishem.

.

-Stop!- thirri sanitarja,- shtrihu!

Pa zënë vend mirë, një top i zjarrtë balte u plëndos mbi kurrizin tim pëlltyq! Thirra i

lemeritur.

-U dogja!

-U dogje xhaxha, u dogje, po duroje,- dhe më hodhi përsipër topin tjetër.

-U përvëlvova,- thirra i lebetitur.

-Hajde xhaxha se të bën mirë, duro dhe një çikë.- bëlldym lëshoi topin tjetër.

U ngrita i tmerruar, flaka tej çarçafët prej plasmasi e batanije, mora kovën me baltë q ë e

kishte te këmbët dhe ia plasa në kokë.

-Olele koka, më iku koka,- nisi të thërrasë sanitarja sa tundi gjithë ndërtesën.

Ia dhashë vrapit. Njerëzit shikonin të habitur që vrapoja me mbathje dhe rroba të bëra

shuk, të cilat i kisha vendosur në sqetull dhe sanitaren që më ishte vënë nga mbrapa si

kuçedër duke thirrur “kapeni, kapeni”

NË KËRKIM TË “ÇIMKËS”

Isha nisur për te zoti Maksut që të merrja një firmë për lejen e dyqanit pasi mbaronte

afati, i cili na ushqen, na bën të ndihemi pak ndryshe, më të ngohtë e më të sigurt në

këtë dynja që shfryn e inatosur e të hedh tej pa të keq. E kishim djalin e lagjes. Më

përpara i thërrisnim Suti, Maksi, dhe ndonjëherë në të rrallë Maksut. Ndërsa tani çdo gjë

ka ndryshuar, Suti është bërë zoti Maksut. Këtë privilegj ia dha posti që mori pasi u bë

aktivist në punët e partisë. Asnjë nuk e dinte se në cilin formacion politik bënte pjesë.

Por dihej që e kishte zyrën në bashki, dhe me një firmë të vogël, të bukur, të lezetshme

që e lëshonte herë pas here kur ia lypte nevoja të zgjidhte hallet e njerëzve.

“Suti” i lagjes, papritur, sa më pa mua, mori pamje hijerëndë. Filloi të fliste me ngadalë,

fjalët i shkoqiste me rrokje dhe shtirej se nuk e kishte mendjen. Me shikimin e ngulitur

diku gjetkë, të dëgjon jo pa bezdi. Për çudi, llafet lart e poshtë, thonë se nuk e ha

rrushfetin. Ata që kishin marrë atë firmë të vogël te Suti, nuk tregonin për kjamet. U

përpoqa të gjeja dikë që t’a bindtte për të më dhënë atë gjënë e vogël, e pra firmën! Por

ishte e pamundur. Të gjithë mendonin se Suti është model i nëpunësit të ri, modern.

Asnjë nuk ma mori përsipër që t’ia merrte atë firmë që më nevojitej aq shumë, për t’i

dhënë biznesit tim pak ajër e oksigjen.

Ç’të bëja?! Vendosa të shkoj vetë. T’a provoja, nuk i dihej, ndoshta gjeja ndonjë të çarë

dhe futesha në zemrën e tij. Hyra në zyrë. Sytë e ftohtë të zotit Suti më shikuan shkarazi

nga poshtë lart, pa e ngritur kokën nga letrat që kisha përpara dhe më pyeti përmes

dhëmbëve të shtrënguara nga ndonjë ngërç, që e detyronte t’i mbante të mbyllur kur

fliste. Për një çast shikimet tona u kryqëzuan. Dora pa dashje preku ato që i kisha futur

atje për t’ia dhënë atij. Nxora zarfin dhe me marifet ia afrova. Ai ma largoi, Unë afro, ai

largo:

-“Merre”!

-“Jo s’e marr”!

-“Merre të keqen, t’u bëfsha”.

-“Mos xha Lipe, nuk ka lezet”

M’u duk vetja sikur po bëja ndonjë gjë të turpshme dhe u skuqa i tëri. Megjithatë iu

afrova më pranë dhe me zërin që më dridhej iu luta.

-Merri,- i fola me gjysëm zëri dhe i rashë në gjunjë,- t’i hash me bereqet. Duart që më

dridheshin i mbaja gjithnjë të zgjatura.- S’janë asgjë, dhe mua s’më bëjnë gjë, edhe ty s’të

ngrenë peshë. Merri Suti dhe t’u bëfshin mullar… Ti i merr dhe unë zhdukem. S’na sheh

asnjë.

-Jooo… Jo të lutem, nuk është mirë, -e ngriti zërin lart me ton kërcënues.-Në zyrat e

shtetit s’bëhen këto palaçollëqe.

Ia futa në xhep dhe ia ngeca pa kuptuar gjë fare. Suti kërceu përpjetë sikur e pickoi

grerëza.

-Pu pu… do na zënë. Xha Lipe , do naë. Pu pu pu, ç’më bëre!- thirri fort.

Shikoi rrotull i trembur nga të gjitha anët sikur diçka kërkon. Futi dorën në xhep, preku

zarfin, kërceu përpjetë sikur e zuri korenti dhe e flaku tutje te cepi i zyrës. Aty ndodhej

dritarja. Herë pas here i mban sytë nga dera e zyrës, pastaj shikon mua me sy të

zgurdulluar dhe e kthen shikimin nga dritarja. M’u duk se kërkon të hidhet. Nga të gjitha

këto që ndodhën m’u pështiros vetja. I frikësuar mendova se do të hapej dera dhe do të

na gjenin. Pale, po të hidhej nga dritarja, nami do të merrte dhenë dhe njerëzit do të më

gjykonin sipas oreksit të tyre. Bishti do të zgjatej e do të zgjatej dhe do të mbesja përjetë

i njollosur.

-Të keqen, iu luta,- t’u bëfsha. Mos e bëj atë gjë. Pa mendo njëherë sikur të na kapin, ku

të futemi. Merri ato lekë e futi te xhepi se ato na njollosin dhe janë shenja e turpit.

-Nuk mund t’a bëj këtë gjë xha Lipe, se më kapin. Feruzen e kapën. Ia kishin futur atje,-

dhe bën me sy nga tavani.

-Cilin i kishin futur, jaranin?

-Një jaran të vockël sa thoi, një çimkë. Më vjen keq xha Lipe, por që t’i marr këto para

dhe të ta jap atë firmë që kërkon, duhet të zhvishesh.

-Të zhvishem?!

-Po, të zhvishesh, të kesh turp, se je goxha djalë dhe u marrke me punë të pista. Unë jam

burrë plakë dhe s’e turpëroj këtë faqe. Dashke të zhvishem tani faqe botës.

-Kështu e do rregulli xha Lipe.

-Ç’rregull more.

Dhe shkon e mbërthen për fyti.

-Duhet të sigurohem, prandaj fillo hiqi ç’ke veshur.

-Nuk i heq, kaq ta bësh dhëmbin.

-Hiqi po të them se dhashë alarmin dhe e mori vesh i madh e i vogël se kush je e çfarë

bën.

Në fjalët e fundit të zotit Maksut, te dera e zyrës u shfaq pastruesja, Mirushja, me bishtin

e fshesës gati për të qëlluar. Desha t’ia mbathja por ishte tepër vonë. Pas pak zgjati

kokën dhe pastruesja tjetër për të parë se ç’po ndodhte:

-Aaaa, çfarë bëni ju të dy?- u c’kërrmitën me një zë pastrueset.

-Zhvishu tani, këtu…, në çast, ose do të bëhet nami, -vazhdoi me ton kërcënues Maksuti:

-Hapma rrugën se do të hidhem nga dritarja. Po ma bën borxh.

-Do i heqësh apo jo, se këtej nuk del i gjallë.

-Qyqja, ç’po më shohin sytë,- foli pastruesja me fshesë në dorë.

Bëra ç’bëra dhe nisa zhveshjen. Në fillim hoqa xhaketën dhe e holla në shesh.

-Ngadalë, ngadalë. Nuk ke pse dridhesh ashtu. Ky është vetëm një verifikim dhe e kemi

rregull në zyrat tona dhe e bëjmë për të gjithë njerëzit që dyshojmë se mund të jenë të

pisët. Prandaj zhvishu pa ndrojë. Hopa, hiqi.

Zbërtheva këmishën sikur të isha nën hipnozë dhe e nxora nga pantallonat.

-Ngadalë, ja ashtu. Hidhi përpara këmbëve. Shtyji lehtë me këmbë. Bukur, bukur.

Zhveshja po vazhdonte. M’u duk vetja se po bëja striptizëm. Në çdo rrobë që hiqja

pastrueset te dera bënin tifo. Kisha vajtur te pantallonat. Me duart që më dridhen, nisa

t’i zbërthej. Te dera e zyrës u shfaqën dy koka të tjera dhe një burrë kapadai që vetëtinte

nga shëndeti me gushën tekanjoze të shtrënguar nga këmisha që nga çasti në çast dukej

se do shpërthente e do derdhej në dysheme. Pastrueset vazhduan të thërrisnin:

-Hiqiiii… ,hiqiiii… ,hiqiiiii! Dhe përplasin pëllëmbët për të bërë tifo.

-Ç’ka ndodhur, ç’ka ndodhur,- u dëgjuan zërat e atyre që janë grumbulluar te dera.

Lëshova pantallonat dhe bashkë me to më ngjajti se tavani ra përsipër. As vetë nuk po e

kuptoja ç’po ndodhte. Pse po më zhvishnin, çfarë kisha bërë, pse brohorasin me kaq

entuziazëm. Turpi nuk më lë të ngre kokën e ti shikoj të pranishmit në sy. Nga dera

shpërthyen brohoritje të shoqëruara me duartrokitje dhe kori i pastrueseve e

kureshtarëve të tjerë, të cilët të mbledhur te dera e zyrës vazhdojnë të bëjnë tifo, për

zhveshjen time deri në lakuriqësi. Më kanë mbetur në trup të mbathurat dhe ato i

shtrëngoj me të gjitha forcat duke i mbajtur me të dy duart që të mos guxonin të m’i

hiqnin. Dikush thirri:

-More, ç’bëhet këtu?

-Ky gazetari ka fshehur një nga ato dhe kërkon të na xhirojë ndërmarrjen.

-Mos more. Edhe këtë e the more i pacipë?- thirri xha Lipja duke u dridhur.

-Atë po kërkojmë, prandaj po e bëjmë lakuriq, të shohim se ku e ka futur.

Maksuti vazhdonte kërkimin duke parë pjesët e trupit. Por asgjë nuk po gjendej. Atëherë

me një etje të papërmbajtur thirri në ekstazë:

-Të kërkojmë në vendet e padukshme.

Kur dëgjova këto fjalë mua më zuri tmerri. Nuk doja më as dyqan, as firmë, vetëm të

shpëtoja që këtej e të ikja. Tifozët prapa krahëve të mi thërrasin të harlisur; çimka,

çimka, çimka! Turma e eksituar kërkonte të bënte atë që mua më tmerronte, duke

thirrur me histeri;

-Mbathjet, mbathjet,- të gjithë në kor,- hiqini mbathjet,- thërrisnin të gjithë në kor.

Hiqini mbathjet. Të shohim ku eka futur çimkën, i poshtri, tradhtari....!

Por unë kisha dalë tanimë përjashta.

HAJDUTI BRENDA

Është ora 01:00 e ditës tjetër. Petrefi i shtrirë në dyshekun me fije karboni që ia kanë sjellë djemtë nga kurbeti, po fle i qetë së bashku me plakën. Dëgjohen zhurma. Petrefi kthehet nga ana tjetër. Përgjumësh hedh dorën nga plaka, ajo fle. Zhurmat bëhen më të forta. Tiganë që bien, pjata të thyera… Më vonë një xham, dritarja që krisi me tërsëllimë. Hajdutët, kush mund të jetë tjetër në këtë orë të vonë. Ngrihet. Gruaja po fle akoma. Mendoi t’a zgjojë, pastaj hoqi dorë. Merr një hanxhar. Mund të kishte ndonjë sëpatë të vogël me bisht të shkurtër, nga ato që janë të thjeshta në manovrim. Shikon rrotull. Çfarë të merrte për t’u mbrojtur? Hanxhari do të ishte i pamjaftueshëm. I vajti mendja te një tokmak, nga ata që kishte parë në filmat hollivudjanë. Kur grabitësit i zihet pusi me atë lloj gjëje që ka formën e gjatë dhe me një kokë në majë, që sidoqoftë është më tepër mjet mbrojtës se një armë sulmi. Në çast iu kujtuan filma të tjerë, gjithnjë hollivudianë ku grabitësi është i pajisur me mjete të sofistikuara, si maska për të mos u njohur për t’a bërë agresionin më impresionues përballë viktimës, që në këtë rast do të ishte ai! Ka parë gjithashtu se ata mbajnë dhe radio që të komunikojnë me grupin që i pret përjashta te automjeti. Kanë dhe revolver me silenciator. Gryka e tij është e gjatë dhe të vjen drejt e në fytyrë. Të gjitha këto skena makabërndjellëse i dalin para syve në çdo hap që hedh, në çdo lëvizje që bën. Fantazia nis të kapërcejë muret e shtëpisë dhe të marrë malet. I shfaqen koka gorillash që të shqyejnë në çast. Horrore të paimagjinueshme, me kocka të thyera, thonj të hequr me pinca, qënie njerëzore të paketuara në pjesë të futura në thasë plasmasi. Të gjitha i sillen rrotull. Kërkon t’iu shmanget por ato i dalin gjithmonë përpara duke ulëritur nga dhimbjet e tmerri që i ka përfshirë. Hodhi sytë pranë, i duket se plakës i kishin prerë cungjet që i kishte drejtuar këtej për ndihmë. Ndjeu gjakun e ngrohtë që po i rrjedh në pantallona!!! Çfarë ka ndodhur, jam plagosur? Kjo gjë e ngrohtë është gjak apo tjetër gjë? Pamjet fantazmagorike po e marrin me vete. I ngjan se dora e tij ka depërtuar në mishin e këmbës dhe po e bën copa. O, tmerr… U bëra viktimë e autosugjestionit. Nuk bëhet shaka me këto gjëra. E kishte dhe ai një revolver. Ky mendim i dha forcë. Mendoi t’a merrte. Ecën në maja të gishtave për t’a marrë në kuzhinë, ku e kishte kyçur me çelës. Në çdo lëvizje që bën i është krijuar ideja se krimineli do i hidhet përsipër. Ai nëpër filma, duket gjithmonë se është një hap përpara viktimës. Qëndron në cep të korridorit dhe vigjilon në errësirë. Ndihet i humbur në shtëpinë e tij. Është gati të thërrasë me tërë forcën që t’a marrin vesh të gjithë komshijtë, dhe t’u thotë: Ej, më janë futur hajdutët brenda. I çoroditur u drejtohet hajdutëve; - Eja… Hajde merr çfarë të duash dhe pastaj t’u bëftë vëllai, ik. Më dëgjove, ik, më ler rehat. Dëgjoi që zëri buçiti nëpër dhoma. Por shpejt e kupton që ka folur me vete, ose mundet të ketë bërtitur nga frika, se mos nga çasti në çast hajdutët do t’i hidheshin përsipër. Mbyll sytë dhe pret goditjen… Një çast…, dy… tre, por asgjë. Plaka gërhet në gjumin tjetër. Mos kanë vajtur te plaka për t’a rrëmbyer ose i kanë futur ndonjë top me lecka, dhe gërhitja është maskim për të më hedhur hi syve? Ecën në majë të këmbëve. Plaka po gulçon! - Ëhë.. Iku e vate. Pastaj ajo ia nisi prapë gërhimës. Qëndroi një minutë dhe u mbush me frymë. Ndjen lakun e hollë që zakonisht ua hedhin viktimave për qafe për t’i mbytur. Nuk po mbushet me frymë. Hedh duart në fyt, bën dhe dy hapa që të mos krijohet zhurmë. Befasia në

këto raste është shpëtimi. Qëndron, mban vesh. Pret disa çaste që i ngjajnë si shekuj. Plaka befas shpërthen në gërhima të reja dhe gulçima të forta. E kanë lëshuar, mendoi. Nuk e kanë mbytur. Erdhi çasti që të përballet me këto fantazma të natës që i prishën gjakun. O tani, o kurrë! Tokmakun që ia kishin dërguar djemtë nga Italia, e mban gati të mbërthyer fort me një dorë, në tjetrën shtrëngon pistoletën-TT, për t’i dhënë armikut goditjen vendimtare. Prapë zhurmë. Instikti i ushtarakut që i kishte rënë vendit kryq e tërthor, i ngriti leshurat përpjetë, dhe e bëri të thërrasë sa kishte në kokë: “Ndal! Kush kalon”... Heshtje, përsëri zhurmë. Pjatat u bënë copa. Thirrja përsëritet, tani më agresive: “Ndal! Do qëlloj”. Shtëpia u drodh e gjitha nga buçitja e atij zëri luftarak që ka ngritur peshë zemrat në llogore kur armiku nuk dukej gjëkundi. Ai është gati dhe sot po t’ia lypë nevoja, t’a shtrijë armikun përtokë. Pa plakën që në errësirë dukej si lugat me leshurat e shpërndara që i doli përpara. -Hë moj dhe ti, se desh të vrava. Nuk e sheh që jam i armatosur deri në dhëmbë?! -Ç’ke që bërtet si i luajtur, të ka kaptuar mendja?- iu hakërrye plaka si ulkonjë. -Lëri ato, po hajde të zëmë të paudhin që na ka hyrë brenda. Ti do zësh atë pozicion aty, unë këtej… T’a rrethosim e s’ka nga të vejë,- Ul zërin dhe flet në konspiracion. –Futu prapa atij dollapit mos të shikojnë. “Këtu Vetëtima si më dëgjon marrje. Vetëtima, Vetëtima”. Shkrepëtima e rrufesë që u dëgjua përjashta, zbardhi për një çast fytyrat e tyre dhe nga drita fosforeshente, ngjanin më tepër si fantazma të natës. -“Këtu bubullima, u përgjigj plaka. Një gjë e ngrohtë po më lëviz poshtë te këmbët”. Vetëtimat përjashta kërcitën me gjëmim dhe dukej sikur një dorë gjakësore ishte zgjatur dhe po i përfshinte të dy pleqtë të lemerisur nga frika. Petrefi me dritën që ndriçoi për pak çaste, pa se plaka ishte shtrirë në dysheme me kokën e ulur që e mbante të mbuluar me duart e vëna sipër saj. Zhurma e enëve që u përmbysën me kërcëllimë pasoi komandat e dhëna për t’i vënë ushtarët në pozicion Plaka thirri sa u tund qielli. -Uuuuuu… Më hëngri, më hëngri, më çorri...!!! -Ç’ke moj e flamosur se më trëmbe. -Oh, oh, oh!- Rënkon plaka e alivanosur.-Qënkan macet o i zi. Është macja që kërkon burrë dhe ka përmbysur shtëpinë. Ishte muaji shkurt dhe macet të mbërthyera nga epshet e natës, ndiqnin njëra tjetr ën, ndërsa atyre iu desh një javë për t’a marrë veten.

JUGORI

Ishte djali më i urtë i kursit tonë. Vinte nga krahinat e jugut. Madje thuhej se ishte nga

fshati. Megjithatë nuk kishte asgjë të përbashkët me jugorët e tjerë, zhurmëmëdhej,

ngatërrestarë e rrëmujaxhinj, gati në çdo çast për t’u grindur me këdo që guxonte t’u

dilte përpara. Me Leton nuk ndodhte kjo, djalin e urtë e të mbyllur, aspak egoist, të

sjellshëm e të edukuar, me trupin e gjatë e sytë e kaltër që shikonin mendueshëm. Me

ecjen karakteristike duke u tundur si lavjerrës e bënte më të veçantë natyrën e këtij

jugori, i cili megjithatë e kishte tërhequr vëmendjen e pedagogëve të mjeshtërisë

artistike që e shikonin jo pa simpati.

Gjithmonë qëndron në këndin e tij pa folur. I vetmuar. Nuk merrte pjesë në zënkat që

ndodhin ndërmjet jugorëve ekscentrikë dhe pjesës tjetër të kursit. Atëherë kujtoheshin

për Leton duke i thënë: “Ti miku ynë duhet të kesh gabuar adresë se vetëm nga jugu

s’mund të jesh, kaq i urtë, kaq i sjellshëm.” Letua, s’ndihej, buzëqeshte lehtë dhe tundte

kokën në mënyrë të çuditshme e vazhdonte përsëri të rrinte mënjanë, i mbyllur në

botën e tij, pa u përzier me askënd.

Mendonim, përse e kanë marrë këtë njeri, çfarë aktori do të bëhet, çfarë do të luajë në

skenë me flegmatizmin e tij!

Letua ndiqte rregullisht leksionet. Vinte i përpiktë në orët e mjeshtërisë së aktorit.

Kurdoherë i vëmendshëm. Kryente me kujdes ushtrimet që i jepte profesori, për

vëmendjen, shikimin dhe dëgjimin. Por megjithatë nga dita në ditë diçka po ndryshonte

brenda tij, nisi të çelej, madje në ndonjë rast edhe qeshte, ndonëse pjesën më të madhe

të kohës qëndron serioz, gati i zymtë, duke krijuar rreth vetes një hije vetmie që i

mbante dhe të tjerët larg. Sidoqoftë aktivizimi në punët që kryenim ishte i kënaqshëm.

Shkolla e aktorëve gjendej në atë kohë pranë Teatrit Popullor. Ndonëse nuk bënte pjesë

në strukturat e tij organizative, përsëri studentët ishin të përfshirë në atmosferën

krijuese të artistëve të mëdhenj M.P., N.F., K.R. Studentët e Institutit të Aktrimit që nuk

dihet pse në atë kohë i quanin “shkolla e aktorëve”, gjë që dukej se ia ulte disi prestigjin.

Megjithatë, vëmendja e të rinjve kureshtarë kryeqytetas, ishte e përqëndruar në atë

institucion të veçantë, ku përgatiteshin jo specialistë të çfarëdoshëm, por aktorë, që do

të luanin në skenë. Kjo i bënte disi të veçantë, ose të paktën kështu iu dukej atyre. Është

e natyrshme që ata, të cilët kishin privilegjin të studionin në këtë fushë, ruanin të

drejtën që t’a ndienin veten pak më ndryshe, të privilegjuar nga të tjerët.

Jo çdokush mund të bëhet aktor, artist. Kur kalonim rrugës, njerëzit në qytetin e madh

të kryeqendrës së vendit, na shihnin me kërshëri. E ndaj, për këtë arsye ndiheshim të

joshur, sidomos nga vështrimet shigjetuese që na hidhnin vajzat, të cilat për fatin tonë të

keq aq sa kishin kërshëri të na njihnin, aq dhe largoheshin. Ndaj ne mendonim se duhej

të ishim ndryshe nga të tjerët që ngjallnim kaq kuriozitet… Të veçantë në pamje, të

kujdesshëm në lëvizje, elegantë në ecje, që flisnim me zë kumbues, me xheste të

studiuara dhe fjalët që i shqiptonim ndryshe, sikur t’i përkëdhelnim pak nëpër gojë,

pastaj i nxirrnim të ëmbla, plot tingull e jehonë. Dhe rrugës kur ecnim shfaqeshim

pompozë.

Në këtë atmosferë tjetërsimi, loje e shtirje, Letua qëndron i hutuar. Rrugës si pa dashje,

bëhej fjalëshpejti i famshëm, duke shqiptuar vend e pa vend shprehjet që profesori i të

folurit skenik iu kishte mësuar: “e shes thesin, s’e shes thesin”, ose “kupa me kapak,

kupa pa kapak”, “ba-be-bi-bo-bu-by-bë”. Ndoshta për këtë arsye i thërrisnin nga larg “Ej!

Ç’kemi, shkolla e qenve”. Ky do të ishte kulmi. Nuk mund të durohej.

Letua, në atmosferën e re që po e përfshinte dalëngadalë mendon me vete, ç’është kjo

hipokrizi, ky fallsitet, kjo shtirje te njerëzit.

Bota e çuditshme e artit po çelte për këtë provincial të ngathët që me vështiësi

orientohej në labirinthet e jetës. Asnjë nuk e kishte parë të bisedonte me ndonjë vajzë.

Përshëndeste dhe kalonte më tej. Në ditët e fundit, kur po mbaronte semestri i parë,

nisën provimet. Në programin artistik ishin etydet; një lloj pantomimi që improvizohej

nga vetë studentët dhe interpretohej para kursit. Erdhi momenti ynë të tregonim vlerat.

Të gjithë prisnim interpretimin e Letos. Mendonim me bindje se do të ishte një “fjasko”

e plotë. Letua doli para grupit në studion e mjeshtrisë. Pedagogu u përqëndrua,

studentët gjithashtu; Ç’do të bëjë ky njeri? Çfarë do të ketë përgatitur? Të gjithëve na

ngacmonte kureshtja.

Pas disa çasteve, Letua del në skenë, i sigurt e me lëvizje elegante nisi të kërce jë e të

këndojë këngën e “Lemzës” që ishte e modës në atë kohë.

“Çke moj lemzë e uruar”, Letua bën një rrotullim të shpejtë.

“Çke moj lemzë, pse s’më lë”, aktori godet fort në shpinën e vet.

“Unë me vajzën jam dashuruar”, Letua i vë duart pranë zemrës si një Romeo i vërtetë.

“Lem të lutem, lem t’a zë”, në këtë çast del vajza me çadrën në dorë. Letua i afrohet, ajo

ngre çadrën për t’a mbrojtur nga shiu dhe ai i shfaq dashurinë. Vajza i flet me ton jo

miqësor dhe kjo e bën atë të ndihet i zhgënjyer në mes të shiut. Këtu etydi mbaron.

Salla e zënë në befasi nga interpretim kaq interesant, shpërtheu në të qeshura që vijuan

me duartrokitje. Në momentin që djali i del vajzës përpara dhe e ndalon me fjalët e

tekstit të këngës, të përshtatura për momentin lirik dhe i shpreh dashurinë , salla

duartroket furishëm. Ndërsa vajza largohet dhe ai hap çadrën për t’u mbrojtur nga shiu

e, ashtu elegant largohet së bashku me të. Duartrokitjet vazhduan përsëri. Salla e vogël e

provave, e kthyer në studio aktrimi, shtangu! Ky njeri i çuditshëm kishte arritur të gjejë

“çelësin” që nëpërmjet lëvizjeve të goditura të zbërthejë momentin psikologjik, duke na

dhuruar çaste lirike por dhe mjaft gazmore. Pedagogu e përgëzoi… Të gjithë po e

shikonim me çudi. Diana, vajza që interpretoi së bashku me njeriun e ardhur nga jugu, i

shkon pranë dhe e puth plot admirim. Sytë e saj vetëtinin nga ngazëllimi dhe kënaqësia

e pastër. Ditët që kaluan, qëndronte pranë tij, ndërsa ai e shikonte si lodër të madhe, që

priste çastin t’a vinte në veprim. Djali nga jugu nuk e vuri re prezencën e saj, sytë që e

kërkonin kudo që ndodhej. Vijuan provat, ditë me radhë, vajza me shikimin e ëmbël i

buzëqesh çiltër. Nuk ia ndan shikimin atij jugori me pamje të vrazhdë që s’e vinte re

vëmendjen e saj…!

BIÇIKLETA E VJETËR

Ah, kjo biçikletë e vjetër, që ka mbetur në kujtimet e asaj kohe të largët e na bën të

ndihemi ligësht, përballë automjeteve luksoze që kanë mbushur bulevardet e tymosura

nga pluhuri e tymi. Kam nostalgji për atë biçikletë. Jo se nuk e dua komfortin. Do të

tregohesha jo i sinqertë po të pohoja një gjë tillë. Por ajo biçikletë e thjeshtë ruan një

botë të tërë të mbushur plot me halle e privacione. Dhe përsëri malli më merr. Edhe

sikur të mos dua t’a pranoj një fakt të tillë, kjo përsëri ndodh. Kujtimet qëndrojnë në

mendjen tonë e flenë bashkë me ndjenjat e asaj kohe të shkuar, në dashuritë tona,

gëzimet, dështimet. Aty ndodhet gjithashtu mjerimi kryeneç, i papërfillur, përmes

tinëzive të jetës.

Më ngjan se biçkleta e vjetër është e lidhur fort me ngjarjet. Në atë kohë krijova familjen,

preka lumturinë e munguar, lindën fëmijët që me zërat e tyre, të cilat më duket se i ndjej

dhe tani që e mbushnin shtëpinë e pajisur me dy tre orendi, të thjeshta dhe ato.

Punë e madhe pse s’kisha miq e shokë. Në këtë botë kemi ardhur vetëm dhe vetëm do të

shkojmë. Në këtë botë fallco, të shtirë, të ftohtë, të huaj dhe të largët. Vetëm biçkleta

mbeti një thesar i vërtetë.

Kur shkoja anës detit me biçikletën e vjetër përthithja aromat e pranverës. Në plazh me

familjen, me atë shkoja. Jemi të çuditshme ne krijesat e kësaj bote; dje me biçikletë dhe

të kënaqur, sot hypur në veturat luksoze që na i dërgojnë djemtë nga perëndimi i pasur

dhe përsëri diç na mungon. Na duket çudi, por ja që kështu ndodh. Vjen e të merr malli

për atë biçikletë të vjetër, të sajuar me copa e arna lloj lloj. Veç ajo ishte lëvizja, dhe na

jepte pavarësinë nga bota që na rrethonte, nga buzëqeshja e munguar e miqve të ikur në

kohë. Si të mos kisha nostalgji për atë gjë modeste, që e ruaja e kujdesesha aq shumë

për të. I ulur në stolat e vjetër që ngjajnë si gurë kilometrazhi në etapat e jetës, mendoj

dhe i them vetes; përse vallë të më mungojë aq shumë ajo biçikletë, kur dhe ajri na

mungonte dhe frymëmarrja na rëndohej nga lëngata e gjatë.

E thjeshtë, e vjetër, e lija kudo, s’e ndaja asnjëherë prej vetes. Në shi e dëborë kur era

frynte e na mbyste frymën, me atë pranë ku nuk isha dhe ku nuk shëtita. Kur gjendesha

pranë saj më përfshinte euforia dhe ndihesha i fuqishëm. Ndonëse i vobekët, përsëri

ndjeja se zotëroja një forcë që më shtynte drejt lëvizjes. Me kujtimet e saj janë të lidhura

nostalgjitë e jetës së thjeshtë , të asaj jete që lëvizte ngadalë. Por megjithatë njeriu e gjen

kënaqësinë te ato gjëra krejt të zakonshme, në rrethin e atyre që na qëndrojnë pranë. Po

t’a kisha atë biçikletë, me siguri do t’a vendosja në ndonjë muze dhe po të mos ketë të

tillë do të kërkoja t’a ngrinin. Do të ketë në të ardhmen një muze për të ruajtur gjërat me

të cilat kemi bërë jetën, sepse ato i ndiejmë si pjesë e jona dhe s’mund t’i braktisim.

Duhet të ketë patjetër një muze të tillë në jetë.

DIVERSANTI

Isha ulur me mikun tim Anastas Lazi, pranë asaj kafenesë që ndodhet në buzë të detit.

Emri nuk më kujtohet. Vendet e kalimit të kohës, ku njerëzit tregojnë ngjarje, e bëjnë

biseda pa mbarim për sojë e sorollopi, janë shtuar së tepërmi kohët e fundit. Aq e

vërtetë është kjo, sa kur lë takim me ndonjë mikun tim, më parë e pyes gjerë e gjatë për

vendodhjen e lokalit, çfarë ka djathtas, majtas, për t’u orientuar, sepse emrat e vetë

lokaleve janë pothuajse të padëshifrueshëm.

Nuk e di pse na ka zënë kjo mani që t’i shkruajmë tabelat e lokaleve në gjuhë të huaja,

kur mund t’u vemë emrat tanë, si fjala vjen “Hunda e Zgalemit”, “Krahu i Shqiponjës”, që

na përshtaten dhe tingëllojnë për bukuri në gjuhën e nënës. Por shërbejnë dhe për

marketing, sepse mbahen mend kollaj.

Problemi qëndron te snobizmi. Kjo sëmundje përhapet në vendet e vogla që e ndiejnë

inferioritetin dhe janë të pazhvilluara sa duhet. Duke imituar metropolet e huaja,

ndihemi më pranë qytetërimit, ngjajmë se na duket vetja më të kohës dhe modernë.

Por siç thashë, ishim ulur me Anastasin, inxhinierin e vjetër të naftës, me të cilin ndanim

së bashku vitet e rinisë. Në këto raste, nuk e di pse më kap nostalgjia dhe nis e mbaroj

bisedën atje ku s’ta pret mendja. Histori pas historish , kujtimet nga shkolla e mesme,

mbrëmjet që organizonim në ato kohë të largëta. Përmendëm dhe historinë e asaj vajzës

që na dukej si yll i paarritshëm dhe që e simpatizonin njëherësh një tufë me djem. Ishim

në rivalitet.

Por dashuritë e asaj moshe janë më tepër platonike dhe më vonë e qorton veten për

ndrojen që kemi patur sa herë që i ndodheshim pranë. E aq më tepër kur përpiqeshim

për t’ja shprehur me fjalë, ato që ëndërroje natën , e në çastin e fundit i harroje të tëra.

Duke kaluar nëpër kujtime dhe ndodhitë e përjetuara, i tregova mikut tim historinë e

mëposhtme, duke e vështruar nga një këndvështrim tjetër, pasi sot kur kanë ndryshuar

kaq shumë gjërat. Shoqëria të themi është më e civilizuar në njëfarë mase. Por mbi të

gjitha ndodhet e çliruar nga shtypja. Histori si kjo të duken gati të pabesueshme.

Vendi kishte shumë vite që heshtej i mbështjellë me gëzofin e izolimit. Nuk dinim

ç’bëhej, nuk dinim çfarë flitej, nuk dëgjonim as ngjarje me diversantë. Dukej sikur bota

na kishte harruar krejt. Ishte e vështirë por përbënte dhe rrezik që t’i rrëfeje këto lloj

ndodhish, të cilat kanë brenda komiken, tragjiken por dhe anën groteske të shtjellimit.

Ishim mësuar që të mos kishim ngjarje. Jeta rridhte e patrazuar, në dukje e qetë. Veç

mbrëmjeve secili, kur gjendeshim brenda mureve të shtëpisë dhe mbasi e siguronim që

dera të ishte e mbyllur, na ishte bërë zakon të kontrollonim sjelljen tonë gjatë ditës.

Kaloje nëpër mendje njerëzit që kishe takuar, bisedat e bëra, të thënat e të pathënat dhe

vetëm atëherë mund të flije i qetë. Diversantë nuk kishte prej shumë vitesh. Nuk

dëgjohej asgjë tjetër veç tik takut të orës, që godiste monoton rrjedhën e kohës.

Kur diversanti u shfaq papritmas në bregun e detit të qytetit L ., u duk e pabesueshme.

Njerëzit të tronditur, por dhe disi të gëzuar që më në fund ishte prishur monotonia,

mërmërisnin me vete gjëra pa kuptim me shprehje steriotipe: “s’kanë ç’na bëjnë”, “na

marrin të keqen”, “t’a provojnë pa e shohin se ç’i gjen”.

Lajmi i ardhjes së diversantit, u përhap me shpejtësi të pabesueshme. Ndonëse asnjë

nuk donte t’a besonte. Kjo gjë njerëzve u dukej një shaka pa kripë ose lojë për të provuar

sesa i gatshëm do të ishte populli për të mbrojtur fitoret. Në fillim nga njerëz që ishin

ekspertë për të tilla gjëra ngjarja tregohej si diçka pa vlerë, pa ndonjë lloj rëndësie; “Nuk

mund të guxonte askush që t’i prekte kufijtë tanë, e jo më të guxonin më shumë”. Ishte e

provuar kjo gjë. Por ndodhia e diversantit, dalëngadalë po trondiste vendin. Nën zë, më

guximtarët, tregonin se kishte pasur dhe të vrarë.

“I ardhuri”, nuk e përdornin fare fjalën diversant, se tingëllonte tepër provokuese në

opinion, tregonin se kishte arritur të shkonte deri në qytetin R., ku prodhohej sapuni.

Atje kishte rrëmbyer një taksi duke e kërcënuar shoferin me armë te koka dhe ishte

nisur si rrufe për të vajtur në kryeqendrën e shtetit ku ndodhej udhëheqësi për t’a …

Mos! Si t’a nxë goja, thërrisnin ithtarët. I ardhuri ishte i armatosur gjer në dhëmbë. Si?!

Pyesnin njerëzit përreth, nuk e kapën dot, iku. Ku vajti? Iku. Kaq dihej. Më vonë erdhën

lajme të tjera, të reja, që u shpërndanë ngadalë. Sipas thënieve, i ardhuri ishte f utur në

një bunker.

-Si bunker?! Ç’do të bëjë në atë vend?

Ngjarja u bë më e koklavitur, nisi të ngjante më tepër me një skenar filmi. Të tjerë

thoshin se ky i mallkuar kishte sjellë me vete dhe ushtarë, armë që qëllojnë me raketë.

Situata u bë kritike. Lëvizjet natën u rralluan, vizitat mbrëmjeve te miqtë dhe shokët e

humbën kuptimin e tyre.

Më e rënda nga të gjitha historitë që tregoheshin për “të ardhurin”, ishin ato që

vërtetonin, se në arsenalin e vet të armatimit bënin pjesë dhe armët bërthamore. Të

vogla si kapsula që i mbanin nëpër xhepa dhe mund t’ua lëshonte qyteteve dhe t’i

shkrumbonte. Tanimë askush nuk flinte. Të gjithë kishin bërë plaçkat gati për t’u

strehuar nëpër bunkerët që qëndronin në gatishmëri me portat e hapura. Në këtë trysni

ngjarjesh, lajmesh, kundralajmesh, askush nuk ishte kujtuar të shtronte pyetjen e

thjeshtë: Kush na e dërgoi këtë të paudhë që kishte kurajon të sfidojë mbrojtjen tonë!

Në këto ditë të trazuara më erdhi në jetë djali. Këtë që po ndodhte e përjetova me

habinë që kishte vetë ngjarja, por dhe me gëzimin e lindjes. Veç ky gëzim ishte i

përmbajtur, për të mos u keqkuptuar nga dashakeqët, të cilët ishin gati të sulmonin

duke e ditur që i kisha ca cene në biografi.

Ndërkohë që flitej për të “ardhurin” dhe kur pasiguria përhapej në ajër si era, u ndodha

në qytetin e vogël P., që dallohej më së shumti nga kullat metalike të naftës dhe erën e

gazit.

Djalin e gjeta duke luajtur me doçkat e vogla dhe nuk e dinte se aty rrotull, vërdallë,

sillej një i “ardhur”, i paftuar, i gatshëm për të na prishur qetësinë dhe rehatinë. Luan i

patrazuar me buzagazin dritdhënës që rrezëllinte që përtej. Kisha dëshirë t’a kundroja

me orë të tëra atë krijesë të vogël që na kishte ardhur në jetë. Tani vazhdon të

komunikojë me gjuhën e pakuptueshme të shenjave që gjithësesi flasin, shprehin, thonë

diçka. Duhet të jenë mesazhe që i sapolinduri shpërndan në botën e panjohur me

pafajësinë e tij.

E mora në duar pavarësisht kundërshtimeve të gruas dhe e putha. Era dhe aroma e tij

më dehën të tërin. Tingujt gu, gu, që lëshon pa pushim, padyshim që është gjuha e

zotave.

Nuk doja të largohesha nga kjo atmosferë ëngjëjsh, por ora tregonte se treni i fundit

ishte në ardhje. Mbrëmja ra në qytetin e gaztë, ku jeta kyçej herët. Stacioni i boshatisur i

urbanit e theksonte më tepër vetminë që ndieja nga ky largim. Urbani me zhurmën

monotone të lodhjes shpreh mplakjen e tij. Çdo gjë duket e lodhur, e strukur. Njerëzit e

pakët që hypin për të udhëtuar, edhe ata ndihen të tkurrur si hije brenda vetes së tyre.

Çdo gjë është gati pa jetë. Venitja ishte vula e gjithkujt.

Në stacionin e trenit, salla e qëndrimit të popullit që ruan erën karakteristike me

gjurmët e lëna nëpër stola, priste udhëtarët e fundit që do të vinin nga qyteti i madh. Po

sikur në mes të tyre të jetë dhe ai, “i ardhuri” i maskuar…! Tregonin se i përdorte shumë

maskat.

-Ç’do të bëhet? -Po mendoja me vete. Mund të ketë përplasje, rrëmujë, ikje e ndoshta

dhe vrasje. Ç’do të bënin këta njerëz po të shfaqej. Treni do të vinte nga çasti në çast. Me

gjithë qetësinë ndihej kudo atmosfera e mbarsur me historitë e çuditshme për të

ardhurin misterioz. U ndjeva i lodhur. Sytë e secilit që qëndronte pranë meje më ngjanin

si vende bosh për t’u fiksuar në zbraztësirë. Treni erdhi dhe pasagjerët nisën të

shpërndahen me shpejtësi.

Autobusi që priste pak më tej për të marrë pasagjerët e qytetit ku do të shkoja dhe unë,

po bëhej gati për t’u nisur. Bohçen me rroba të djalit m’i kishte paketuar gruaja me

kujdes, e mbaja me vete. Mbas kontrollit të pasaportave autobusi u nis. Në fund të tij

qëndruan dy policë. “Janë për siguri”, thashë me vete. U ndjeva i qetë. Në urën e lumit që

ndan dy qytetet kishte postobllok. Autobusi u ndal për kontroll. Po sikur të jetë në

autobus, çdo gjë mund të ngjasë.

Shikova me kujdes përreth meje. Njerëzit po qëndronin indiferencën e tyre të

zakonshme. Policët shikuan pasaportat me vëmendje. Qetësia që provoja nga fakti që e

kisha pasaportën me vete mu kthye në kënaqësi. Dy veta i zbritën. Heshtja ishte

zotëruese. Polici më erdhi pranë. Pa e shikuar i zgjata dokumentin. Mbas pak pasaporta

ime kaloi sipër kokave të njerëzve. Polici e dërgoi te oficeri i grupit. Mbasi e panë, e

shfletuan dhe e kthyen nga të gjitha anët, ma rikthyen përsëri. Polici pranë meje ma

dorëzoi pasaportën pa më folur.

Autobusi u nis. Policët e kontrollit zbritën, por njëri qëndroi dhe iu bashkua dy të

tjerëve që ndodheshin të ulur te rreshti i fundit. Mbërritëm në qytetin bregdetar pa

ndonjë incident. Njerëzit po zbrisnin me të shpejtë dhe mbas disa çastesh autobusi ishte

boshatisur. Sheshi para postës tani ishte pa njeri. Nisa të ec për të shkuar te stacioni i

urbanit që do të më çonte në” shtëpinë kabinë”, ku jetoja prej disa vitesh. Autobusi s’po

lëviste, ndonëse i boshatisur. Hodha një hap, dy, tre, në trotuar. Eca dhe pak. Dy policë

m’u afruan nga të dy anët dhe po ecnin përkrah meje. Njëri prej policëve ishte

trupmadh. Në fytyrë i lodronte e qeshura vezulluese, thua se e shikonte që tani detyrën

e re që do të merrte nga eprorët, mbasi të dorëzonte diversantin që kishte tronditur

gjithë vendin. Tjetri i mbante sytë të ulur. Koka e vogël poshtë kapelës kishte diçka

argëtuese në mënyrën e zellshme sesi ecte dhe ndiqte tinëz lëvizjet e mia.

- Si është puna?,- i pyeta.

- Ec pa zhurmë,- më tha njëri prej tyre me qetësi.

- Ku të vete, unë shtëpinë e kam andej ?

- Ec, vazhdo të ecësh.

Qëndrova dhe i pashë me vëmendje.

- Çfarë doni?- i pyeta,- pasaportën e kam në rregull, ç’kërkoni tjetër!

- Do të vini me ne në degë,- më thanë prerë.

- Në degë, pse?

- Do bëjmë disa verifikime.

- Verifikime? Mos iu dukem gjë si diversant?!

- E di si është puna,- më thanë me zë të ulët dhe më ngjeshën fort duke më marrë

me vete.- Mirë është të hipim. Autobusi po na pret.

- Mirë, -u thashë, i pafuqishëm për të kundërshtuar më tej, hipëm në autobusin që

priste.

Polici i tretë qëndronte pranë shoferit, i gatshëm të hidhej në veprim po të ishte nevoja.

Autobusi u nis në çast. Kur pashë shoferin në timon e pyeta pa të keq:

- As ti nuk më njeh? Nuk e di që jam banor i këtij qyteti dhe kam udhëtuar me

autobusin tënd dhe s’jam diversant?

- Të njoh pak,- u përgjigj shoferi me ndrojtje. -Se ku të kam parë, por... s’më

kujtohet.

- Lëre mos fol fare, - i thashë i revoltuar.- Na shpier atje ku je nisur.

Mbasi autobusi bëri një copë rrugë në drejtim të degës, iu drejtova njërit prej policëve,

të cilin mendoja se e njihja;

- Edhe t’i s’më njeh?,- polici ngriti supet.- Atëherë jeni në rregull,- iu drejtova të

gjithëve,- e kapët diversantin dhe prisni se me siguri do t’ju dekorojnë për këtë.

Ula kokën dhe heshta.

Autobusi po i afrohej degës së brendshme. Policët nuk flisnin, qëndronin në heshtje. Te

ura që ndodhet pranë zyrave të degës, iu bëra thirrjen e fundit:

- Dëgjoni, do të më çoni në degë, por me ju nesër do të qeshë i gjithë qyteti.

Njëri prej policëve, te kryqëzimi i udhëve, i foli me ngut shoferit që të ndalte autobusin.

Dera u hap.

- Mund të ikësh,- më tha njëri prej policëve.

- Ku të vete?

- Ku të duash, je i lirë. Në shtëpi mund të shkosh po deshe. Ik dhe natën e mirë.

Zbrita ngadalë dhe nisa të eci i pasigurt. Autobusi u largua në drejtim të qytetit.

Ndihesha paksa i tronditur nga kjo përngjasje e pakuptimtë që më kishin bërë me të

“ardhurin” përtej deteve.

U shtriva në shtratin martesor, që e kisha vendosur në kabinën e plazhit ku banoja.

Mbështeta kokën në jastëk. Në mendje vizatoja djalin e vogël me doçkat që i tundte dhe

qeshte hareshëm.

Rashë në gjumë të thellë….!

ROJTARI I SHPIRTRAVE

Sistemi gjendej i lodhur. Punëtori special i ruajtjes së shpritrave ecën ngadalë në

bulevardin e gjerë. Era e mbrëmjes i flladit mendimet që prej kohësh e mundojnë. Në

fytyrat e lodhura të kalimtarëve ndjen mëri të heshtur. Të njohurit e përshëndesin së

largu. E qeshura shpërndahet në fytyrën e tij të ndarë në ngastra nga rrudhat e thella, në

ecjen prej kapadaiu me tundje të lehtë të supeve kishte diçka të veçantë, të krijonte

përshtypjen e njeriut, i cili ruan në veten e tij misterin e madh të ekzistencës të qenieve

të tjera që i shikonte prej së larti. “Janë të pakënaqur”, mendon i trishtuar, “përse vallë,

përse! Ky shtet, që është i popullit, për ata punon, veç për ta mendon…. Edhe

udhëheqësi!” Hodhi shikimin rrotull se mos pa dashje e pa ndokush që guxoi t’a çojë

mendjen lart. Në mendimet e tij rrezaton dritë, u ndje i ngazëllyer. Hodhi përsëri

shikimin përqark. Duket i rrethuar nga mëria….

Natë, vonë. Nëpunësi special i ruajtjes së rregullit dhe qetësisë së shpirtrave ndihet i

kënaqur për postin që i kanë besuar: “Rojtari i shpirtrave. Ku ka gjë më të bukur se kjo,

më fisnike. Duhen shpëtuar njerëzit”, perifrazoi një thënie të famshme të udhëheqësit të

madh. “Armikut nuk i zihet besë kurrë”. Me këto mendime mori tatëpjetë bulevardit të

gjerë që të nxjerr në qendër te përmendorja e Skënderbeut. I pëlqen ky bulevard me

pisha, të cilat i japin atë pamje hijerëndë, veçanërisht në festa.

Nuk i pëlente titulli operativ! “Çfarë bën një operativ, asgjë. Merr disa spiunë ordiner ë,

nga ata që vijnë me kile e që s’di ku t’i shpiesh. I stërvit që të zbulojnë çfarë mendojnë

njerëzit. Kjo është një punë e vështirë sepse fytyrat e këtyre janë të padepërtueshme,

nuk shprehin asgjë. Sytë e tyre janë bërë të errët, të ftohtë si dy copa akulli, të kyçur

brenda vetes”.

Punëtorit operativ të ruajtjes së shpirtrave, ose rojtari i shpirtrave siç e thërrasin me

shaka kolegët e tij, nuk i pëlqen aspak kur e përshëndesin me atë buzagaz të shtirur.

“Çkemi shoku operativ!”. Ky përshëndet ftohtë dhe largohet. Këtë titullin tjetër, “rojtari i

shpirtrave”, e ka shpikur vetë. I pëlqen. I ngjan vetja si ata sherifat e Sherlok Holmsit.

I gjithë problemi qëndron te shpirti, “kush fiton shpirtin, e ka të fituar betejën”, ka thënë

udhëheqësi i madh. Ngriti kokën dhe pa se gjendej pëballë godinës masive me kollona,

te portiku i hyrjes. Drita në katin e dytë ishte e hapur. Po, po. Eshtë “Ai”, që punon

akoma. Befas ndjeu emocione që i përshkuan gjithë trupin tek qëndronte në këmbë. U

mundua të përshëndeste me dorë, por iu duk budallallëk. Kush do t’a shikojë. “Po sikur

ajo dritë të jetë e hapur për….!”

Nuk guxoi t’a çonte mendimin deri në fund. U step. Shikoi rrotull. Një i dehur po ecte

duke u lëkundur nëpër bulevardin e gjerë. “Po sikur të më ketë parë që qëndrova këtu,

në këtë vend aspak të përshtatshëm. Po sikur të ketë dëgjuar mendimin tim ogurzi.

Ndonëse nuk u shpreha, përsëri valët ecin”. I dehuri qëndroi gatitu para tij, hoqi

kapelen, përshëndeti andej nga ishte drita dhe iku më tej pa folur…..

“Gjithë problemi qëndron te shpirti”, mendoi rojtari i shpirtrave. “Çfarë fshihet pas tij;

“Çkemi shef, si je”? Ky është një lloj intimiteti për të hedhur hi syve?! Të tjerët të shohin

me qesëndi e bëjnë sikur buzëqeshin, por në fakt shpirtin, hëë, nuk e kanë aq të pastër.

Ngrenë dorën lart në formë gjoja miqësore e të thonë:

-Si je shoku operativ? Këtu siç na mëson udhëheqësi, diçka fshihet, armiqësi e mbuluar”.

Shef Selimi, ka zbuluar një metodë të re për të ruajtur shpirtrat; letrat që dërgojnë

njerëzit poshtë nga baza, nga populli, atje ku zjen kazani, janë ushqimi më i kulluar që i

kthjellon mendimin. Edhe për emrin ka vërejtje. Pse do t’ja vinin Selim. Mendohet pak

dhe buzëqesh. Gjendet përballë monumentit të udhëheqësit botëror , shpirtëror të

proletariatit, Stali,… Seli, ka një farë ngjashmërie me atë që është babai i të gjithëve.

Iku pak më tutje dhe vijoi të përsërisë me vete: Seli, Stali dhe duke ecur i vetëm përgjatë

bulevardit, i cili tani po zbrazej nga punëtorët e turneve të treta arsyeton: “Çdo njeri”,

mendon shef Selua, “ka botën e tij”. Këto fjalë i kishte mësuar kohët e fundit nga eprorët.

“Kanë edhe kërkesa, gjë që është e natyrshme”, iu kujtua përsëri shprehja tjetër e shefit

epror, “por kanë edhe pakënaqësi..... !

“-Ah, këtu mos më lëviz se më ke ardhur në shteg: Çfarë pakënaqësie ke more tutkun,

tuaf e delenxhi, nuk më thua? Fol, fol… Pse s’flet po hesht. Po si, të të fal! Pse më shikon

ashtu, sikur kërkon të zgërdhihesh. Me kë të vjen për të qeshur. Fol po të them! Ja

kështu”. I dha fund konkluzionit të tij. “Ç’janë ato që nuk e kënaqin zotërinë të nde. Nuk

më thua një çikë”, ju drejtua armikut të padukshëm. “Nga burojnë pakënaqësitë?! Hapju

partisë. Pësh pëshe, gojë më gojë, vesh më vesh e gjëma merr dhenë”. Të gjitha këto, shef

Selimi i dinte nga përvoja e tij. Syri i tij vëzhgon në atë cepin ku lodron një det i errët.

Veshi i tij përgjon, zbulon çfarë fshihet prapa asaj buzëqeshjeje. Diçka fshihet. “Këtë do

t’a zbulojmë me anë të letrave”, padashje thirri fort me zë, sa u trondit se mos dikush i

dëgjoi mendimet. Shikoi rrotull. Nata ishte bërë pus e errët. Mendimet e shef Selimit,

punëtorit special të ruajtjes së shpirtrave mpleksen me njëra tjetrën. Nuk di si t’a

ç’pështjellë atë lëmsh që i vlon brenda kokës së tij.

Lart vijnë urdhra të prera; të kapet armiku, nuk duhet të flini, thërret shefi epror që vjen

nga lart:

- Po hasmi fle? Detyra jonë është t’a gjejmë e t’a rrjepim të gjallë.

Toni i zërit të shefit epror nuk lë aspak vend për dyshime. Atëherë, vetëdija e tij u

mpreh. Sapo shikon dy vetë që bisedojnë, veshi i zgjatet që të mbërrijë deri aty, për të

marrë materialin e çmuar që shefat e presin me padurim. Zgjatet, zgjatet, afrohet dhe

pak. Dëgjon një tmerr; “Patatet janë të kalbura”, po i thoshte një plak gruas që kishte

pranë. Menjëherë u drodh: “Ky është armiku”, e mprehu menjëherë vigjilencën, “ këto

janë pësh-pëshet që përhapin pakënaqësitë”. I mpreh shqisat akoma më shumë.

Gjurmon, kërkon, depërton në thellësi që të mbërrijë te shpirti, atje ku fle e liga.

Gjurmon në etje. Nis me mendje të hartojë raportin, duke ja vënë emrin e koduar,

“gruaja e patates së kalbur”. Bën një hap më tej. Është mesnatë. Papritur të gjithë turren

te makina e qumështit, e cila pasi lëshon në tokë arkat, largohet me shpejtësi:

- Sa arka janë?- pyeti plaka e “patates së kalbur”.

- Tre kos e dy qumësht.

- Eh, kush do hajë përpara, që u shofshin!

- Mbylle gojën plakë se do na gjejë hataja.

Shef Selimi u afrua me cepat e xhaketës të ngritura e kapelen e ulur përmbi sy, për të

mos u njohur dhe turret drejt plakës;

- Kështu siç jemi, të vemi te drejtori,- u tha plaka njerëzve që po shtyheshin për të

zënë radhën.

Brava e derës kërciti dhe u shfaq trupi i bëshëm i shitësit që po e hapte. Dy qytetarë i

morën arkat dhe i shpunë brenda. Transportuesit morën të parët.

Ditën tjetër shef Selimi shkoi në zyrë duarbosh. Një natë e shkuar dëm. Shpirtrat

vërtiten përreth tij dhe ai nuk është në gjendje t’i ruajë, t’i kapë, të bëhet zot i tyre.

Perëndia, që të gjithë t’a adhurojnë se po i shpëton nga e liga, duke i sygjynosur nëpër

kampe për të punuar.

Iu kujtuan letrat. Hapi sirtarin dhe nxori një dëng prej tyre. I pa me ëmbëlsi e iu shkundi

pluhurin. I fshiu lehtas me shaminë e pastër. I puthi lehtë. I shtrëngon fort. “Këtu brenda

gjendet shpëtimi im. Po po, s’kanë ku të venë. Këtu i kam të gjithë. Këtu janë shpirtrat e

padukshëm. Por unë do t’i zbuloj dhe do të marr vesh të fshehtën që ruajnë brenda.

Kujtojnë se unë s’i di. Do të më shohin se kush jam. Do të më njohin… Ha ha ha! Qeshi

me të madhe i ngazëllyer nga zbulimi që kishte bërë. Hapi letrën e parë, e kapën ethet,

nisi të dridhej. Duart me zor mundohej t’i komandonte. Mori nga sirtari mprefsen që ia

kishin sjellë apostafat, e rrotulloi zarfin në dorë. Çdo gjë ishte anonime, emri, mbiemri.

Atij i intereson përmbajtja, përse flet. “Çfarë i ka shtyrë këto krijesa “anonime” të

shkruajnë? Të ketë brenda ambicje, xhelozi, urrejtje për gjitonin, kolegun. Është

hakmarrje?! Apo i dhimbset ideali i përdhosur, buka e shkalë e mosmirënjohësit që

kërkon të rrëzojë pushtetin që populli e ka ngritur me gjak.

Në këtë letër do të gjejë të vërtetën, do të zbulojë skutat e errëta të shpirtit të zi, që

mbledh helmin çdo ditë për t’ua shtënë njerëzve. Të shohim përmbajtjen e saj”, thirri

me një ton triumfues rojtari i shpirtrave… “Po ju shkruaj këtë letër për të ruajtur të

pastra radhët tona, ashtu siç na mëson partia, nëna jonë e madhe, që të mos na i

përdhosë armiku. Ju informoj se nga të dhënat kam zbuluar se profesor Xakini, nuk

është mirë nga biografia. Xhaxhai i tij ka qënë me ballin dhe e ka fëlliqur veten. Prandaj

nipi i tij nuk e meriton të edukojë brezin e ri që partia rrit me aq mund e sakrifica. Kaq

për sot. Me respekt, Brumbulli.

-E shikon”, u ngazëllye me veten rojtari triumfues. “Ah Xakin, Xakin, me flokët e lëpira

dhe këpucët llustrafine. Po ndërgjegjen, o Xakin, na e paske sterrë të zezë, blozë. Ja ke

mbajtur të fshehtë partisë. Por erdhi dita të të hedh në zjarrin e ferrit, të digjesh në

purgator, o profesor Xakin letërsia. Kjo ka për të ndodhur shumë shpejt. E kam në kokë

planin gjenial të neutralizimit të armikut. Këtu Xakin, të kam për kryefjalë. Do fillojë

mbushja e dosjes, informacioni shtesë, të dhënat plotësuese, mbikqyrje e largët, shokët

me të cilët shoqërohesh dhe iu hedh helmin. Miqtë e të afërmit. Rrethi ngushtohet,

ngushtohet deri sa vjen te fyti, aty pastaj ngec”.

Fërkon duart nga entuziazmi që e ka mbërthyer. E vendos letrën mënjanë në kasafortën

me mbishkrimin“special” dhe e kyç. Kthehet përsëri te dëngu i letrave. Thërret me

entuziazëm të përmbajtur:

- “Do të vijojmë me zbulimin e armiqve të tjerë të pushtetit që është larë me gjak.

Shpirtra të tjerë presin në radhë të rrëfejnë gjynahet, t’i hapen partisë. Të lexojmë letrën

tjetër:

Jam këtu i rrethuar nga shpirtrat që kërkojnë shpëtim dhe unë jam mbreti i tyre. Ti

shikojmë me radhë. Të hyjë shpirti tjetër”. Shef Selimi merr një letër tjetër.

-“Të shohim ç’na fsheh ky shpirt djallëzor, që së jashtmi duket i pastër. T’a hapim zarfin

dhe të lexojmë çfarë na sjell:

I nderuar rojtar i shpirtrave tanë. Ju njoftoj, se pardje kryetarin e zunë me një femër në

hangar duke bërë gjëra të turpshme që partia i dënon. Ajo kishte heq…”

Selimi me nervozizëm flak letrën tutje. E merr përsëri, kureshtja nuk e lë “…. I dëgjova

që së largu të cicërojnë. Në fillim më ngjajti se po ajo rënkonte si lopa kur pjell. Kur unë

u afrova….”

Idiot, maskara, kush të ka autorizuar ty të ruash autoritetet. Kërkon të njollosësh njerëz

të ndershëm. Edepsëz!!- E flak tutje letrën, e cila bie përtokë. E ngre prej andej dhe e

hedh në kosh të plehrave. “Këto bomba me sahat të plasin ndonjëherë në dorë. Nuk e

dimë, ky mund të jetë intrigant, përçarës, shpifarak. Mund të jetë vetë armiku që kërkon

të na njollosë. Nevojitet vigjilencë dhe pjekuri, pjekuri dhe vigjilencë, siç na mëson

udhëheqësi i ndritur.”,- foli me zë të lartë pa e kuptuar as vetë sesi. U ngrit në këmbë

dhe u përkul përballë portretit të tij.

Mbas çdo letre, punëtori special i ruajtjes së shpritrave, merr një letër tjetër. Pa e hapur

letrën vazhdon të debatojë me zë të lartë: “Mos vallë, ne duhet të godasim njerëzit tanë,

për të na futur flakën. Kjo edhe mund të ndodhë”! Vijon rrjedhën e mendimeve nëpunësi

special i ruajtjes së rregullit dhe qetësisë së shpirtrave. “Taktikat e armikut janë

djallëzore, ka thënë udhëheqësi ynë i ndritur”. Hapi letrën dhe vijoi leximin…

- “Jam i detyruar t’ju informoj se Xh. Z. me detyrë brigadier, më ka dhunuar gruan. I kapa

në befasi te mullari Gjyzes. Xh. Z. është armik. Gjyshi i tij është marrë me kontrabandën

e kuajve, që i sillte përtej maleve, duke xhvatur fshatarët.

-Më thuaj, si t’ia bëj me këtë delenxhi. T’a vras”, përfundon letra. E flaku letrën tej dhe i

erdhi ndot nga ky burrë i dobët që shkruan për gjëra të tilla. Pse çfarë u bë partia,

kuplara që të merret me rruspitë?! Hapi tjetrën… “Partia është për mua drita e syrit,

shkruante letërbërësi, Latifi është me biografi të keqe. E shoqja i ka dredhur bishtin me

atë kopilin e degës!” U trondit, “cili qënka ky kopili degës, po flet për mua”.

Nga inati nuk dinte çfarë të bënte. “Hë, se ia rregulloj unë qefin këtij kopukut, vetëm në

mos e zbulofsha e do të më njohë se kush jam”. Hapi një letër çfarëdo, në togun e madh

të tyre; “Rroftë partia, rroftë udhëheqësi i madh”, niste letra informacionin e saj. U bë i

vëmendshëm. Këtu do të ketë ndonjë lepur të madh që fle në ferrë. Vijoi leximin… “Dje,

në fushën e perimeve u futën dhitë e Zeqirit dhe i shfarrosën të gjitha. Me siguri e ka

bërë me qëllim. Rroftë partia. Me respekt e dashuri nga ai që e do partinë. Me nderime

Kastraveci”.

E hodhi letrën përtokë dhe nisi t’a shkelë me këmbë. U ndgrit dhe filloi t’a godiste deri

sa e bëri të mos dallohej. “Unë iu kërkoj këtyre të më japin informacion për shpirtin e

njeriut, për atë çfarë bluajnë në atë radaken e qelbur, kurse këta tallen me këto

informacione idiotësh. Dhe ma nis letrën me fjalët për udhëheqësin dhe e mbyll me

gomerë. Kjo është e padurueshme. Ku janë shpirtrat e këtyre basdardëve që tallen

hapur. Me këto gjëra merret partia?”. Më në fund gjeti diçka me vlerë . Ky nformacion

dukej menjëherë që vinte nga një intelektual. E mori me kujdes dhe nisi t’a lexojë:

“…. Ndodhemi përpara një rasti flagrant, kur armiku është kamufluar dhe gjendet në

mesin tonë, ka bërë dhe karrierë. Intelektuali X. M., shkruan në shtypin e partisë. I kam

lexuar dhe duken interesante. Por në fakt në biografinë e tij ka një njollë të madhe. Djali

i hallës është pushkatuar gjatë luftës për spiunazh. Këtë të vërtetë ky e ka mbajtur të

fshehur…”

Letra e ngrohu pak. Më në fund kishte prekur diçka konkrete që hidhte dritë mbi një

skutë të errët të një shpirti djallëzor. Te cepi bëri shënimin e nevojshëm, “çështja të

ndiqet”. E vendosi përsëri letrën në zarf dhe mori frymë thellë i lehtësuar. Shikimin e

hodhi nga dritarja e zyrës. Dalloi vargun e gjatë të biçikletave, që të përkulur mbi timon

nga të ftohtit e mëngjesit, shpirtrat e mbledhur kruspull nxitojnë për në punë.

“Ky popull ka filluar të tkurret”, i shkoi vetëtimthi nëpër mend, “ka nisur të mblidhet për

të qenë i mbrojtur, i padepërtueshëm. Çdo ditë që kalon bëhet më e vështirë për të

depërtuar në brendësi të këtyre shpirtrave, të ruajtur nga çdo anë me përkujdesje të

veçantë”. Letrat e flakura përtokë i grisi sikur aty të kishte shpirtrat e tyre që po i

baltoste. Hapi raftin dhe letrat ranë përtokë. Grisi akoma, grisi të tjera me sytë që iu

errën. Era e vrullshme që hyri nga dritarja e hapur, i ngriti lart, i solli vërdallë. U

mundua t’i kapte por ishte e pamundur.

Era, si një turbinë gjigande, i nxori përjashta. Letrat nisën të vijnë rrotull në qiellin e

mbuluar nga retë. Hodhi shikimin poshtë në bulevard dhe pa njerëzit që ishin

grumbulluar dhe mundoheshin të kapnin letrat që fluturonin në ajër, sikur të ishin

thesare të vyera. Me duart e ngritura lart, i ngjan se po i thoshin; Eja, eja,… Ne jemi këtu.

U bë gati të dalë, të shpëtojë nga ky makth që e ka mbërthyer. Shikon fytyrat e egërsuara

të njerëzve që i shkojnë nga pas duke tundur letrat para syve të tij. I turret turrmës që

t’ia marrë letrat, por nuk mundet. Letërmbajtësit largohen duke brohoritur, triumfues,

pa patur aspak frikë.

Në një moment nëpunësi special i ruajtjes së rregullit dhe rojtar i shpirtrave, qëndron

në kryqëzimin e semaforëve që nuk punojnë. E sheh veten të rrethuar nga turrma dhe

zërat që i thërrasin:” Na jepni letrat, shpirtrat tanë s’na i merrni dot!”. Në dritaret

përballë njerëz të tjerë kishin nxjerë kokat jashtë duke thirrur: “Kapeni… Ai është rojtari

i shpirtrave tanë.” Por era nuk lejon të dëgjohen zërat që ngjajnë me ulërima e klithma

kukuvajkash, që thërrasin me lemeri; mos na i merrni shpirtrat, mos na i merrni

shpirtrat.” Era i mori zërat me vete.

Letrat që mbante akoma në duar u shpërndanë. Thirrjet e turrmës u bënë më therrëse.

Era i mori me vete dhe i çoi tutje në hapësirën e murme të qiellit. Tani letrat iu ngjajnë

pulëbardhave që notojnë mbi dallgët e detit të trazuar. Venin, vinin, largoheshin në ajër,

rrotullohen sikur të ishin bërë pishman për këtë rebelim të papritur. Stuhia i çoi larg,

larg… Tej në horizont.

Një turrmë e madhe qëndron e grumbulluar në kryqëzimin e udhëve, në bulevardin e

madh të qytetit, që për shumë vite jetoi i përhumbur në heshtjen që e rrethonte nga çdo

anë. Nëpunësin e gjetën përmbys në atë kryqëzim të çuditshëm. Ambulanca e çoi me

urgjencë në spital. Po ndodhnin trazira. Nëpër rrugët e qytetit të madh pllakosi rrëmuja.

Shpirtrat qenë rebeluar.

PËRBINDËSHI

Kjo histori ka ndodhur herët në vitet e largëta kur do të niste ajo që quhej jeta e re, e ku

besonin se njerëzia do të ndiheshin të lumtur, të mbuluar nga begatia, e gjithçka do të

ishte e mbushur me lule erëmirë e paqe! Po shpejt u pa se nuk do të ishte kështu.

Atëherë isha ende student kur vija pranë njerëzve të mi. Ditët i kaloja duke lexuar libra

që i përpija me një frymë. Të rejat që ndodhnin në fshat i merrja nga bisedat pranë

zjarrit rreth vatrës në netët e mugëta me kandilin që ndriçonte zbehtë. Fshatin e gjeja

kurdoherë e më të kërrusur, nën peshën e mundimit e të lodhjes, të cilën përpiqeshin t’a

fshihnin përtej buzëqeshjes së shtirur enigmatike.

Tregojnë, se këtu gjatë luftës kanë ndodhur ngjarje të mbuluara nga mjergulla. Por ajo

ç’ka e bënte më ikandeshente gjendjen, ishte plagosja gjatë luftës në këtë fshat e disa

partizanëve dhe zhdukja misterioze e gjurmëve të këtij krimi. Nuk kishte mbetur asnjë

gjurmë apo fakt nga ajo ngjarje që të hidhte dritë mbi atë atë natë të errët pa hënë, në

vjeshtën e trazuar nga lufta.

Fshati, ndonëse e ndien peshën e ngjarjeve të ndodhura në ditët e turbullta të luftës, ka

nisur jetën. I vendosur në anë të xhades, pranë lumit dhe rrëzë malit, mundohet të

rimarrë veten mbasi ishte djegur i tëri, shkatërruar e mbetur shkretë. Ndiheshin

gjurmët e ndëshkimit dhe hakmarrjes së pamëshirshme që kishte pësuar për shkak të

zgjedhjes që kishte bërë për t’u vendosur në anën e forcave kundërshtare, të cilat dolën

humbëse në luftë. Të rinjtë ikën, u arratisën, për t’i shpëtuar shfarrosjes dhe mallkimit

të mëvonshëm. Të tjerë mbetën. Shtëpitë e djegura nisën dalëngadalë të ribëhen. Por

fshati nuk i shpëtoi dot ndëshkimit për njollën që i kishte mbetur pas zhdukjes së

partizanëve atë natë të zezë pa hënë.

Papritur në fshat erdhën punonjësit e sigurimit dhe mbasi bënë një hetim special për të

zbuluar atë çfarë kishte ndodhur gjatë luftës, u larguan dhe lanë aty punëtorin e

zbulimit të krimeve, Agjalakun. Askush nuk e dinte nëse ky ishte thjesht emri apo

brenda gjendej dhe mbiemri, që të lidhur së bashku formonin atë fjalë të kobshme tre

rrokëshe. Askush nuk e njihte, nuk e dinin se prej nga vinte. Pamja tinëzare që merrte

kur buzëqeshte, përveç brazdave të thella në fytyrë, e bënte më të frikshëm në

përpjekjen e tij për të qenë i afërt me bashkëbiseduesin. Fytyra e vrarëlije, goja e cila

dukej se kundronte e hapur me cepat e ngritura anash. Të gjitha këto bënë që vendasit

t’i vinin emrin “Përbindëshi”! Fëmijët kur e shikonin largoheshin me të shpejtë kur

gjendeshin përballë tij në rrugët e ngushta të fshatit. U shfaq mes njerëzve sikur mbiu

nga hiçi.

U fol se e kishin lënë aty për të shtruar fshatin e pabindur, që gjendej pranë lumit, buzë

xhades me malin përmbi shpinë, që i ngjante strehës për t’a mbrojtur nga stuhitë.

Dikush tha se ky njeri kishte dalë nga gryka e pushkës, prandaj e kishte fytyrën të vrarë

lie nga copa ciklash predhe sikur t’a kishin qëlluar me top. Por dhe kjo nuk ishte aspak e

vërtetë. Ishte një mënyrë për të përhapur zëra të tilla për të dekurajuar ata që kishin

jetuar gjithnjë me tokën, me lumin dhe malin përmbi shpinë. Njeri i përbindshëm teksa

shfaqej papritmas, i bënte fëmijët të stepeshin sapo e shikonin dhe të fshiheshin

qosheve për të mos u ndeshur me të. Pamja e tij jo më pak trondiste dhe të mëdhenjë, që

kur e shihnin ngadalësonin këmbët duke e përshëndetur me një vetëpërmbajtje të

veçantë. Njerëzit shkojnë, vijnë dhe dhentë blegërijnë mbrëmjeve si zakonisht. Fëmijët

venë në shkollë duke ecur njëri pas tjetrit, të vendosur në radhë për të hyrë në mësim e

në dorë mbajnë një dru kucke që i nevojitet mësueses për të ndezur sobën. Në dorën

tjetër shtrëngojnë fort një vezë, që është gati të thyhet nga frika se mos iu bie në tokë. Se

me çfarë tjetër do të ushqehet mësuesja, kjo mysafire e largët, që kishte ardhur për të

sjellë dritën e dijes?

Njerëz të gërmuqur nga pesha, ecin ngadalë për të punuar në arën e përbashkët. Mbasi

dorëzuan tokën, parmendën, qetë e bagëtinë, iu ka mbetur në fytyrë vetëm buzëqeshja e

trishtuar. Thuhej se në fillim të luftës, fshati L. kishte krijuar çetën e vet për të luftuar

okupatorin. Por më vonë ndodhi përçarja. Kush e mbolli farën e urrejtjes, të luftës mes

njëri tjetrit, të mërisë për vëllanë? Edhe kjo, mesa dihet ka mbetur enigmë dhe nuk

është zbuluar e vërteta. Disa thonë që ne e paskemi përçarjen si nënë, si mallkim nga

forca të panjohura që nuk na lenë të jemi për asnjë çast në paqe me veten tonë. Të tjerë

thonë që ndëshkimin na e ka dhënë zoti! Por se përse, askush nuk e di akoma.

Por ka dhe disa më të mençur, të ditur, që thonë se ky qenka një lloj geni i prishur, i

deformuar, që na shtyn të shfarrosim më parë njëri tjetri, e pas kësaj, po mbetëm gjallë,

mendojmë edhe për të huajt që na kanë shkelë vatanë. Edhe po nuk pati të huaj, ne

përsëri nuk rrimë duarkryq, por i sulemi njëri tjetrit me një tërbim e urrejtje që na e

kanë zili të gjithë. Kështu ndodhi që atë natë të errët ne iu sulëm njëri tjetrit për t’a

copëtuar. Deri këtu nuk ka asgjë për t’u çuditur. Në kufirin midis dy fshatrave , çetat

partizane të të dy krahëve sulmuan njëra tjetrën. U zhvillua luftë. U pa të rridhte gjak.

Është natë, errësirë, mbrëmje vjeshte. Lufta nuk vazhdoi gjatë. Partizanët të plagosur u

tërhoqën. Fati i tyre tani ishte në rrezik. Mund të ngjiteshin në mal, por nuk u ngjitën.

Mund të trokisnin në portat e fshatit, por të dy fshatrat i kishin shpallur armiq. U nisën

drejt fshatit L. Ndoshta shpresuan në mikpritjen e tyre, në bujarinë. Por shumë shpejt,

njëri pas tjetrit një dorë e padukshme i vrau. Lajmi u përhap si rrufe dhe fshati u zgjua.

Qentë lehnin në errësirën e natës, ulërijnë…. Zëra, britma, kapini! Të shtënat çajnë

errësirën. Thirrje: Gjejini, vritini. Mos i vrisni, ç’bëni, janë bijtë tanë! Kush qëllon?

Vetëm njëri prej partizanëve mundi të shpëtonte nga ngjarjet e kobshme të asaj nate të

errët. Tregojnë se dikush trokiti te dera e Velos. Ishte njëri prej partizanëve të plagosur.

E strehoi sipas traditës së lashtë të mikëpritjes. E kur erdhën për t’a marrë, u tha

njerëzve që bridhnin natën nëpër skuta të errëta të etur për gjak: “Njeriun që kërkoni e

kam unë, është këtu brenda. E kam mysafir, si çdo mysafir tjetër që troket. Dhe sa është

në shtëpinë time, nuk e merrni dot, vetëm po të kaloni mbi trupin tim”.

Ikën, u larguan. Mysafirin, që erdhi natën dhe trokiti te dera e panjohur, të zotët e

shtëpisë e mjekuan, e maskuan për të mos e njohur dhe e përcollën deri përtej, larg

rrezikut. Sapo mbërriti në brigatë, u bë gjyq dhe u pushkatua si tradhëtar! I vetmi faj i

tij, ishte se i shpëtoi vdekjes. Sa e pakuptimtë ndonjëherë është jeta, sa i çuditshëm fati i

njeriut, sa pranë ndodhen jeta dhe vdekja, si bashkudhëtare të përjetshme….

Punëtori special i zbulimit të krimeve të shtetit ecën në errësirën e natës. Shikon

dritat në dritaret e mbyllura që janë të zbehta, gati të padallueshme. Ardhja e tij e

ndryshoi krejt jetën e banorëve. Tregojnë se dhe qengjat e kishin harruar zakonin të

blegërinin, që të kërkonin t’ëmën për të pirë qumësht. Gjithçka dukej e tulatur, e mpirë,

e heshtur. Jeta ka ndërruar trajtë. Kërkimet vijojnë pa ndërprerje, natën, ditën.

Punëtori special me trajtën e përbindëshit kalon nëpër fshat. Ecën cep më cep, në qoshe

e skuta të errëta duke trokitur nëpër dyer. Njerëzit e lodhur e shikojnë të habitur

njeriun me tipare të ngrira. Kërkon që ata të flasin, të tregojnë, të zbulojnë të vërtetën e

asaj nate. Por njerëzit heshtin. Fshati nisi të flinte më herët. Dyert u mbyllën me lloze të

rëndë ndërsa qentë e harruan zakonin e të lehurit. Tundin vetëm bishtin dhe heshtin.

Kjo e nervozon agjentin special të zbulimit të krimeve, që kishte mbaruar studimet në

vendin e madh, me të cilin na lidhte një miqësi e përjetshme. Përtej heshtjes dhe

buzëqeshjes së shtirur do të zbulonte të vërtetën. Ky ishte misioni i parë pas studimeve

që kishte kryer. Do të dilte fitues mbi këtë fshat djallëzor, që e ruan të vërtetën të kyçur.

Lëvizjeve lart e poshtë si fantazëm, vizitave të kortezisë, ftesave për të marr ë pjesë në

gostitë familjare ia zuri vendin gjuetia e natës. I pëlqente ky term i ri, “gjuetar”! Viktimat

për të cilat dyshonte, ose nuk dyshonte fare, për ngjarjet e natës së kobshme të ndodhur

një dekadë më parë, zakonisht i merrte në mal, te “shpella e ujkut”, ose i shpinte poshtë

në lumë ku uji rrjedh dhe zhurma gurgullitëse i mbyt klithmat. Gjaku rrjedh…!, “Ku ke

qenë atë natë, fol”, pyeste krijesa përbindësh, “kush i vrau partizanët”. Heshtje. “Kush e

dha urdhërin”! Koka futet në ujin që rrjedh me vërtik. Teli me gjemba shtrëngohet.

“Kush i vrau partizanët”, gryka e lumit gjëmon. Fshatin e zë nata së bashku me tmerrin e

të panjohurës.

Britmat që vijnë të mbytura nga thellësia e ujërave shuhen ngadalë nga dallgët që

ngjajnë si piskama të largëta ulkonjash që kërkojnë prenë e tyre. Vrasjet e asaj nate nuk

u zbuluan. Agjalaku, njeriu i ligjit të ri, del në fshat i shkujdesur. Fshati gjendet i

boshatisur. Gojë më gojë kalon fjala: “Përbindëshi, ka ardhur përbindëshi”. Krijesa

përbindësh ecën lart e poshtë, portë më portë, zgjat kokën në rrugicat e boshatisura.

Fëmijët vazhdojnë të venë në shkollë, të mbledhur prej të ftohtit. Sapo e shohin krijesën

e përçudnuar, i pëshpërisin njëri tjetrit: “Kujdes, përbindëshi”, dhe kalojnë kokëulur

duke pëshpëritur nën zë “…. gjes!”. Në duar mbajnë fort atë copë druri të shtogët për t’ ia

shpënë mësueses, si dhe kokrrat e vezës si dhuratë që t’i përdour si ushqim në netët e

acarta mbrëmjeve vonë, teksa korigjon detyrat, duke qëndruar e mbledhur prej të

ftohtit në vetminë e natës.

Përbindëshi, ashtu siç kishte ardhur, krejt paritur u pa të largohej. Qentë, që nuk

dëgjoheshin më natën, nisën hungërimin. Qetësinë e prish vetëm klithma e ndonjë

kukuvajke të vetmuar. Krijesa mostër që torturoi fshatin për muaj të tërë ishte parë në

mal nga barinjtë i vetëm në mes të pishave e bredhave pafund. Më vonë thane se ishte

gjetur i varur në trungun e një lisi të lashtë. Askush nuk guxoi të pyesë. Thonë, se

fantazma e tij, për shumë vite del natën për të terrorizuar banorët. E fshehta e asaj nate

vjeshte të vitit 1944, për vrasjet që ndodhën kur etja vëllavrasëse u përhap e mori

dhenë, nuk u mor vesh. Edhe fisnikëria e burrit të besës, që shpëtoi partizanin, mbeti e

mbuluar nga mjergulla. Por pyetja për fajtorët e asaj nate mbeti një mister. Mos ndoshta

të ardhurit nga fshati tjetër në fshehtësi kryen vrasjet dhe u larguan?

Njerëzit e fshatit L. jetojnë si gjithnjë pranë xhades, me malin e lartë përmbi krye, të

mbuluar nga retë. Punojnë atë copë tokë që u ka lënë lumi pa e gërryer, ndërsa uji

gurgullon si përherë.

Shënim: (Partizanin e plagosur, që i shpëtoi vrasjes së asaj nate, e ka strehuar Veledin Veshaj,

kryeplak i fshatit në ato vite)

RRËFIMI I PLAKUT TË MOÇËM

E pyetën dikur plakun e moçëm, i cili kishte kaluar nëpër shumë shtigje dhe kishte parë mizori, dhunë, përbuzje.., vrasje, nëpërkëmbje. “A ekziston liria, o plak”. “Gojëdhënat thonë”-, nisi të flasë ngadalë plaku i moçëm, “se ka patur popuj, të cilët kanë jetuar të lirë, popuj ku nuk njihej vuajtja, skamja, padrejtësitë, dhe kanë qenë të lumtur për shumë breza me radhë”. “A është e vërtetë o plak, të ketë patur dikur me të vërtetë një botë të tillë, e cila ne na duket si një ëndërr”? Plaku i moçëm, ngriti kokën që e kishte të mbuluar nga thinjat e bardha dhe iu drejtua djaloshit që e pyeti: “Po, ka ekzistuar....Ka ekzistuar, diku, në një vend të largët, ku ajrin mund ta merrje me bollëk, ujin mund t’a pije nga krojet që rridhnin nga malet”. Këto foli plaku i moçëm dhe heshti. Pas pak shtoi: “ Pa këto dy gjëra jeta fiket, mbaron. Liria është si ajri që s’e shohim, por e ndiejmë që ekziston dhe kur e thithim na mbush kraharorin. Kur vjen dushmani e na pushton, as ajri nuk duhet, nuk vlen për asgjë. Të mbyt kur e thith. Ka dhe një liri tjetër”,- vijoi plaku i moçëm. “Kjo është e lidhur me shpirtin, me mëndjen.....! Të mendosh për vete dhe të shprehësh i lirë mendimet që vijnë nga pafundësia e s’të ndalon askush. Atëherë je i lirë brenda vetes. Mendimi fluturon përtej hapësirave, maleve,fushave....deri në pafundësi. Por, kur del jashtë vetes, këtu nis të shfaqet kufiri që të rrethon. Atëherë liria ndihet e kërcënuar. Liria....Barazia......Paqja. Të gjitha këto pranohen nga të tjerët brenda disa caqeve. Po i kalove ato, gjithmonë ka diçka që na pengon të ëndërrojmë”. Plaku mbylli sytë. Të duket se diçka kërkon në thinjat e bardha, të cilat i shpupurit me dorë në mënyrë të shkujdesur. Diçka e mundon. Nis të flasë pa i hedhur shikimin djaloshit që e pyeti, të cilin e ka të ngulitur te zjarri që lëshon shkëndija, sikur kërkon të iki, të largohet prej vatrës. “Vendi ku njeriu me njeriun të jenë të barabartë nuk ekziston”, - nisi të flasë plaku i moçëm, duke i zgjatur pak fjalët. “Historia është e mbushur plot me tigra e luanë, me mostra e përbindësha, sundues, perandorë, despotë e të mirë. Tiranë që kanë mbjellë dhimbë. Çfarëdolloj mbreti qoftë, sado i mirë të jetë, për t’a qeverisur popullin, i nevojiten ca të tjerë, të cilët i mbledh pranë vetes, të besuarit e tij. Këta kanë të tjerë dhe të tjerët shtrihen më tutje. Për të mbajtur pushtetin, këta sjellin të afërt, të besuar që të qeverisin shpirtërat e njerëzve. Ku shkon drejtësia? Shpërndahet në mijëra copa të përhapura nga çdo anë. Dhe pyesin pastaj ku është liria.... Kudo flitet në emër të ligjit, dënohet në emër të ligjit, i merret jeta njeriut se e kërkon ligji. Por ç’është në të vërtetë ligji? S’është asgjë, veçse një marifet i stërholluar që të mos e kuptojë askush, vetëm ata që e kanë bërë dhe që e vërtitin sipas qejfit. “Del e qartë”, vijoi plaku i ,mënçur, “se liria mbetet kurdoherë një fjalë që na drithëron, por e vështirë për t’u realizuar. Qëniet e arsyeshme të pajisura me inteligjencë, me mëndjen për të gjykuar, ndryshojnë nga qëniet e tjera që popullojnë planetin. Ne, për të jetuar, kemi nevojë për rregull. Kur ka provuar ndonjëherë njerëzimi të jetojë pa ligje? Është e pamundur. Qysh se njeriu u shfaq në tokë, nuk ka jetuar dot pa ligje”. “Në shoqërinë primitive”, u hodh djali, “kanë jetuar pa ligje”...... “Kanë ekzistuar kodet, kanunet”, - thirri plaku. “Edhe pse thonë se njeriu është qënie shoqërore, në të vërtetë kemi prirje t’i kundërvihemi shoqërisë për të realizuar ambicjet tona”. Plaku qeshi me sarkazëm. Djaloshi ndiqte me kureshtje rrjedhën e mendimeve të plakut të moçëm, të cilat ngado që vërtiten, kthehen përsëri në të njëjtën pikë. Duket se çdo gjë i ngjan një rrethi pa rrugëdalje, ku qënia jonë ka ngecur brenda prej kohësh.

“Pas njeriut të shpellave”,- nisi të flasë përsëri plaku i moçëm, pasi heshti një copë herë. “Më vonë, kur shteti mori formën që ka sot, u ngrit një popull për të mbrojtur lirinë që e kishtë humbur me shpresën që të vendoste barazinë, lirinë dhe vëllazërimin në mes njerëzve.. Populli e përmbysi mbretin dhe mori frenat e pushtetit në duar. Por kjo nuk i solli lirinë. Vrasjet, gjaku në emër të lirisë, masakrat, u përhapën anembanë vendit. Ekziston një fjalë që ne i themi pushtet”, - vijoi plaku i moçëm. “Ky pushtet e magjeps njeriun. Era e gjakut që buron prej tij kërkon gjak tjetër. Fjala pushtet tërheq si me magji për t’u zhytur në pellgun e së keqes. Filozofët që i kanë gjykuar këto gjasa janë ndarë në dy grupe; ata që bëjnë thirrje se njeriu ka nevojë t’i përshtatet forcës, t’i bindet asaj, dhe të tjerë, të cilët kanë kërkuar që për të vendosur drejtësinë, duhej të vinin në pushtet të shtypurit. Dhe kjo ndodhi....Shumë menduan se liria do të vinte më në fund. Të shtypurit që erdhën në pushtet, jo nëpërmjet paqes në mes njerëzve, siç e patën predikuar apostujt e tyre, por erdhi me luftë, me diktat e dhunë. Liria nuk erdhi. Po ashtu as barazia nuk u vendos. Magjia e pushtetit iu turbulloi mendjen atyre që e kishin dhe i hodhi në kasaphana dhe gjakosën përsëri dheun”. Plaku i moçëm, i cili kishte parë shumë ndodhi tronditëse, heshti. Mblodhi duart, i shtrëngoi fort. Duket sikur kërkon të godasë dikë, një armik të padukshëm. Ngriti kokën lart, shikoi qiellin ku po fluturonin një tufë zogjsh të hazdisur nga ajri i flladitur pranveror. Tufa u sul drejt tyre, mori një kthesë të papritur dhe iku në horizontin e kaltër, për t’u zhdukur në kthjelltësinë e ajrit të tejdukshëm që përpiqen t’a mposhtin me krahët e vegjël, duke shijuar kështu lirinë pa kufizim në qiellin e pamatë! Plaku i moçëm, sikur i ka zili ata zogj, qesh lehtë e nis të flasë: “......A mundet të realizojë njeriu një liri si kjo e zogjve, që të jetë e pafund, e prekshme.....e natyrshme, e papërlyer”. Plaku mori frymë thellë si të donte të largonte prej vetes një barrë të rëndë, e cila e ka munduar prej kohësh në dekadat e gjata të jetës së tij. “Të mendojmë për një moment botën pa ligje”, -vijoi plaku duke folur ethshëm, “të cilat janë shpikur për të vendosur drejtësinë dhe t’a bëjnë njeriun të lirë. Por vetë ligji prodhon padrejtësi. Kështu njeriut i duhet të shpëtojë nga vetvetja, gjë që në të vërtetë është e pamundur. ”Atëherë”,- thirri plaku i moçëm me entuziazën djaloshar, “ të ndërtojmë një shoqëri ku njeriu, si qënie inteligjente, të jetë në gjendje të kapërcejë vetë barrierat nëpërmjet mekanizmave të vetëdijes, pa nevojën e ligjit. Kjo do të na afrojë më tepër me natyrën”. Plaku i moçëm heshti dhe u mendua pak. “Por kaosi në këtë rast do të ishte i pashmangshëm. Ndaj kemi nevojë të gjejmë ekuilibrat universalë brenda vetes dhe në raport me shoqërinë. T’i rivendosim këto në veprim, siç bëjnë dhe krijesat e tjera më pak inteligjente se qënia jonë. Në qoftë se nuk jemi në gjendje t’a bëjmë këtë, atëherë lind pyetja që e ka munduar gjithmonë njerëzimin; mos vallë specia jonë nuk është e aftë të jetë e lirë ???! Mos e paskemi dënuar veten me skllavëri të përjetshme? E vërteta universale e ka shoqëruar njeriun gjatë rrugëtimit që ka bërë për të gjetur rrugën e drejtë për të ecur përpara. Të ndryshme janë llojet, format. Rezultati mbetet i pandryshuar. Njeri.....Liri.....Barazi.....Janë tre pjesëza të së vërtetës, të cilat afrohen, largohen, puqen për një moment, largohen përsëri, për të mos u takuar kurrë”-, e mbylli plaku i moçëm ligjëratën e tij me hijen e fatalitetit që i ka rënë mbi fytyrë. Ngre kokën lart në qiell dhe shikon hapësirën e pambarimtë. Ndoshta në atë moment, plaku i moçëm kishte zili zogjtë, të cilët ishin kthyer përsëri për të shtegëtuar në rrugë të reja. Në mbrëmje iu shfaq në gjumë një vizion i çuditshëm i një vargu njerëzor. Sheh ëndërr, imazhe, pamje fantazmagorike, krijesa të çoroditura të mbetura në hapësira të pamata.

Njerëz që vuajnë nën peshën e dhimbjes që i mundon, i rraskapit. Kërkojnë shpëtim. Ecin në radhë të gjata, pafund. Ecin, ecin, rënkojnë, kërkojnë, ecin. Rënkojnë dhe ecin. I shtrëngojnë dorën atij, plakut të moçëm, e prekin. Përse?! Ç’kërkojnë? Cili do të ishte shpëtimi i tyre? Presin t’iu vejë në ndihmë. I mundon brenga, vuajtja, një trishtim i patreguar që i bën të ligështuar tejmase. Ku shkojnë? Ku po shkon së toku me ta? Zbresin tatëpjetë. Para del një humnerë e thellë, e zbrazët, pa asgjë, përveç mureve prej dheu, të cilat rrëshqasin anash. Nis kthimi në të përpjetën që vjen e lartë dhe njerëzit që ngjiten, ngjiten. Ku shkojnë? Fytyra të panjohura, të cilat lëvizin rrotull tij. Brenga papritur është larguar nga fytyrat e njerëzve. Nuk është më. Hap sytë. Ndien lëvizje, dëgjon zëra. Bashkëshortja i qëndron te koka e merakosur. Kishte nisur votimi dhe njerëzit, të kërrusur mbi barrën e halleve po shkojnë në qendrën e fshatit. Një shkëndijë e padukshme e shpresës, shfaqet në fytyrat e tyre të lodhura.

KOHË MODERNE

Jetojmë në kohë moderne zotërinj, mund të bëjmë çfarë të duam… ! Njeriu modern kishte hyrë në dhomë e qëndron i shkujdesur pranë të vdekurit në krye të vendit. Njeriu që ka ndërruar jetë është pak më tutje, i heshtur. Duket se bota për atë nuk ka ekzistuar kurrë. I ka kthyer shpinën asaj dhe nuk do t’ia dijë për asgjë. Vetëm hesht....! Plaku i moçëm qëndron pranë të vdekurit dhe nuk do t’ia dijë aspak për atë ç’ka ndodh rrotull. Ardhja e njeriut modern ka tërhequr për një moment vëmendjen e të gjithëve, ndonëse asnjë nuk flet. Në dhomë ka rënë heshtja.

- Zotërinj,- nisi të flasë papritur njeriu modern. Të mos na rrëmbejnë ndjenjat, emocionet.

Të pranishmit, instiktivisht me një lëvizje të beftë kthyen kokat drejt të sapoardhurit, çdo lëvizje e të cilit, çdo qelizë dhe buzëqeshja rrezatonin mirëqënie. Unazat e mëdha prej ari në duart e tij, gjerdanët verdhoshë te gusha, shpalosnin qysh në kontaktin e parë fuqinë që zotëronte. I veshur me të zeza, me syze të errëta, dukej sikur donte të tregonte para bashkëbiseduesit gjendjen e tij enigmatike, forcën...madhështinë. Fytyrën e tij e kishin parë ngaherë në televizor, kur shfaqej si ogur i zi për bëma të frikshme që ndodhnin dendur në qytetin tonë. Ardhja e këtij të paftuari kishte shtuar ftohtësinë në pëshpëritjet që po i bëheshin njeriut që kishte ndërruar jetë. Të pranishmit, të tërhequr nga toni i tij dhe mënyra e të folurit autoritar, u afruan ca më shumë me njëri tjetrin, si për t’u mbrojtur nga një e keqe më e madhe që do t’u kanosej krejt papritur. Njeriu që kishte ndërruar jetë hesht, të gjithë heshtin. Plaku i moçëm është mbledhur brenda vetes, sikur kërkon të mposhtë dhimbjen. Për të sapoardhurin kishin dëgjuar të flitej, se ishte njeri me potencë, modern nga pikëpamjet. Të tillë, qyteti ynë nuk kishte nxjerrë për dekada me radhë. Dikush papritur ia dha të qarit. Kjo i shkundi të pranishmit për qëllimin për të cilin kishin ardhur dhe i bëri më të vëmendshëm.

- E dini ju se ne jemi ndryshuar, po po, të gjithë kanë ndryshuar. Ja për shembull ulërima që sapo dëgjuam nuk është e njëjtë me atë të disa dekadave më parë. Njeriu i sotëm është bërë më pak i ndjeshëm por dhe ca si shumë i rafinuar. Sëmundjet që po na marrin jetën janë të një lloji tjetër. Fytyrat tona po t’i shikoni me kujdes nuk janë të sheshta si dikur, por të mbushura. Nuk jemi aq elegantë me barqet e puthitura pas kurrizit. Kemi ndryshuar se jetojmë në kohë moderne. Dëmin më të madh qytetarit të sotëm ia sjell politika. – Nga të pranishmit u dëgjua një pëshpëritje. Të gjithë të pranishmit kishin mbajtur frymën. Njeriu modern fshiu djersët që po i rridhnin si dy currila në të dy anët e fytyrës të dhjamur.

Dikush u kujtua që të pyeste për njeriun e paftuar që po fliste: - Ky ka ardhur vetë? - Nuk i dihet. Ai gjendet kudo. Është njeriu modern. Kështu e thërrasin, nuk e ke

dëgjuar? Të pranishmit harruan të vdekurin që priste shërbimet, fjalët e zakonshme : “Si ndodhi?” “Ku i ra”? “Ku e goditi”!

- Në kokë,- vijoi ligjëratën njeriu modern. – Po, pikërisht në kokë na vlojnë mendime të vyera. Kemi shumë të vdekur. Ky është një problem thelbësor i ditëve tona, aq sa nuk gjejmë vend për t’i futur. Ç’po ndodh?! Vrasje, vrasje, vetëm vrasje. Në fshatra në qytete , në fusha në male, në autostradat moderne që kemi ndërtuar. Vetëvrasje makabre. Epo zotërinj jetojmë në kohë moderne dhe

fenomene të tilla janë ta pashmangshme. Do të aprovojmë ligje për këtë qëllim. Por prapë do të vdesin, s’ke çi bën.

- Ouuu, oiiii…. Moj nëne, u dëgjua nga një cep ulërima. Të pranishmit u përmendën dhe kujtuan qëllimin përse kishin ardhur. Filluan të shërbenin kafenë, rakinë dhe atmosfera mori përsëri ngjyrën e vdekjes.

- Pse ike moj nëne, u dëgjua nga ana tjetër e dhomës. Njeriu modern papritur shpërtheu në vaj. Kokat u kthyen në drejtim të tij. Nëpërmjet ngashërimeve nisi të thotë:

- Kush na thotë se s’paskemi ndjenja, se na qenkan tharë. Ja shikoni ç’po bëhet. Kohët moderne kërkojnë njerëz kurajozë, të paepur… të pashpirt që të mos ligështohen. Djalit,- vazhdoi përmes ngashërimeve njeriu modern,- i erdhën këto ditë dy mikesha nga Facebook- u. Dola t’i pres,- nxori shaminë dhe fshiu lotët.- Ja kështu, edhe flasim, zbrazim dhe dhimbjen. Që kisha llafin, erdhën dhe i prita i futa në dhomë, morën dhe ashtu, vajtën dhe në disko. Mund të duken si gjëra vulgare këto, por i kërkon koha. Nusja rreh babanë, plakën me tigan e bëri copë copë. I biri s’i foli, rri dhe shikon. Epo, prandaj them se jemi në kohë moderne. – pushoi një çast pastaj qeshi me të madhe. I përfshirë nga një kollë që i ngjante më së shumti teshtimës. Të pranishmit nisën të qeshnin, një e qeshur e mbytur që mezi dëgjohej. U pasua nga një tjetër dhe filloi të përhapet në të katër anët e dhomës. Njeriu i vdekur qëndron në mes të saj i heshtur.

- Oiii, oiiii…. Nisi e qara. Nëna ime moj, ç’të gjeti moj nëna ime. Ku do vesh e s’do ti shoh më sytë e tu, fjalët e tua. Malli do më marrë për ty moj nënë.

Të qarat u shoqëruan me gulçima therëse. Zilja e telefonit çau ajrin nga larg, depërtoi në mesin e njerëzve dhe qëndroi pranë të vdekurës ku po qëndronte atë çast njeriu modern. Dukej sikur telefoni vinte nga arkivoli i hapur dhe njeriu i vdekur që kërkon shpëtim thërret, kërkon shpagim. Ku ndodhet fajtori që i mori jetën? Njeriu modern iu përgjigj telefonit me një zë të kujdesshëm:

- Alo… po, unë jam. – Uli zërin akoma më shumë për të mos u dëgjuar nga të tjerët. - Ç’kërkon… si? Nuk je kriminel, po çfarë je? Atë po bëj, po mundohem t’a mbyll.

Më kuptove. Jam në vaki. Duke ndjerë që të pranishmit po e shikonin të tendosur për këtë telefonatë, telefoni i shkau nga dora dhe i ra përtokë. Mblodhi forcat dhe iu drejtua të pranishmëve me zërin drithërues që ndjell keqardhje, mëshirë, ku ndihet dhimbja. Shprehja e fytyrës së njeriut modern ndryshoi. Tani ishte njeriu më i pikëlluar në botë. Në derë papritur u shfaq një grup ngushëlluesish, me fytyra të përzishme. Takuan me radhë të ardhurit që gjendeshin të ulur dhe po dëgjonin jo pa çudi ligjëratën e njeriut modern. Pamja e shpenguar e bisedës që po ndiqnin i tradhëtoi sadopak dhe u kapën në befasi për rrethanat dhe motivin për të cilin kishin ardhur. Shkëmbyen ngushëllimet e rastit. U thanë fjalë pa kuptim, të cilat qëndruan pezull në ajrin e tendosur dhe të mbushur me tymin e duhanit. Heshtja që pasoi i bëri të pranishmit të tundnin herë pas here kokën në shenjë ngushëllimi. Njëri prej ngushëlluesve të ardhur mori kurajon për të thyer qetësinë që qëndronte si barrë mbi supet e tyre. Foli pa iu drejtuar askujt, duke shikuar më tepër arkivolin që qëndronte në mes të dhomës.

- Po mirë, si qe... si ndodhi? – Plaku pa ngitur kokën i foli. - Po ja.... vdiq. - Vdiq? - Po vdiq. - Po si, në gjumë?

- E vranë. - Me plumb? - E shtypi makina, e përplasi... i dolën trutë. - Mos! U gjend, e kapën? - Iku, - tha plaku dhe u koll sikur t’i kishte ngecur në fyt ndonjë ashkël që e

bezdiste. - I kanë parë targën?!- Ndërhyri një tjetër. - I rëntë damllaja! – Foli ngushëlluesi i parë për t’i dhënë fund bisedës së

sikletshme. Nga celulari i njeriut modern që gjendej në tokë ra zilja. Të pranishmit bënë një lëvizje dhe duke parë njëri tjetrin, shikimet e tyre u kryqëzuan te njeriu modern, i cili u ul me të shpejtë për t’a marrë me dorën që i dridhej. Por nga celulari u dëgjua një zë i çjerrë, i cili ulërinte që përtej. “Babi... o babi... fol të shkretën, e rregullove se po çmendem...! Ç’bën që rri aty, do vish apo jo?” Njeriu modern po dridhej. Mundohet të flasë por fjalët s’i dalin. Celulari vazhdon të ulërijë “babi, babi”. Një prej të pranishmëve e goditi me këmbë. Zëri që andej tani del i mbytur: “Babi!”, zërr, zërr, zërr. Një nga të pranishmit e goditi përsëri, por si për inat telefoni nuk po fikej. Njeriu modern iu drejtua të pranishmëve duke u munduar të ruante qetësinë që tanimë e kishte humbur. U mbush me frymë dhe foli:

- Ndodhem këtu pranë jush për të shprehur dhimbjen, - lotët i rodhën e i morën faqet dhe i zbritën në gushë. Nuk u përpoq t’i fshihte. - le të derdhim dy pika lot për të ndjerën. Ndodhem këtu përtej së djathtës e së majtës... unë... ti... ai... populli, vatani, e ardhmja, nderi, dinjiteti, urtësia... republikë bananesh!

Shpërthyen duartrokitje të cilat u përzien me vajin që kishte nisur. Njeriu modern lëshoi mbi trupin e njeriut që ka ndërruar jetë një pako të mbështjellë me kujdes dhe u largua me të shpejtë. Çau përmes turmës dhe u gjend në rrugë. Njerëzit ndërprenë vajin dhe po shikojnë atë që po largohet me hap të shpejtë. Kaloi oborrin, doli në trotuar dhe pak më tej e priste një makinë me xhama të zinj. Dyert u hapën, u fut brenda dhe makina u nis. Mbasi kaloi momenti i parë i hutimit dikujt i vajti shikimi te pakua që ndodhej mbi trupin e të ndjerës dhe thirri tej mase i tronditur: “Vëllezër ka lënë para. I shikoni, ja ku janë. Na turpëroi, thirri tjetri.... Ku vete... Do marr armën....Na vrau të gjithëve brenda ë shtëpi. Këtu, mblidh mendjen. Të vemi ta kapim”. Turrma e tërë thirri si në kor: “Kapeni, ta kapim... mos e lini të ikë”. Dikush shkoi te një makinë aty pranë dhe u nis me shpejtësi. Të tronditur, të ç’oroditur, me fytyra të prishura u nisën të kapin njeriun modern....! E vdekura dukej sikur nga thellësia e arkivolit kundron gjithë këtë maskaradë. Heshtja e thellë që kishte zbritur në fytyrën e saj dukej se po kërkonte prehje. Dukej sikur thoshte vetëm pak prehje më jepni në rrugëtimin tim drejt përjetësisë së shpirtit të lodhur. Plaku i moçëm kishte rënë përsipër të ndjerës, i mbytur nga ngashërimet.

MË FALNI ZOTNI !

Historia që do t’ju tregoj, nuk ka të bëjë me dashuri të pafata, me tradhëtitë që i

shoqërojnë ato, apo me prishje që ndodhin për shkak të keqkuptimeve, që shpesh

mpleksen e na trazojnë ndjenjat duke trubulluar arsyen që më vonë çojnë në ndarje.

Përkundrazi, kjo histori ka ndodhur vite më parë në ato kohë të paqarta trazirash, ku

për një pakujdesi të vogël mund të ndiheshe i kërcënuar për jetën.

Mbarova provat në Teatër dhe si zakonisht pimë kafenë e “pas punës”, që duhej të na

shlodhte mbas orëve të tëra tensioni, tendosje nervash, përpëlitje e debatesh. Na dukej

se kjo na shlodhte, duke qenë të ulur pranë njëri tjetrit mbas proçesit të punës krijuese,

ku artisti tjetërsohet në një figurë a personazh të caktuar. Ishin çaste të qeta këto, te bar

“Ini” që na kthenin dalëngadalë në botën reale.

I hipa makinës, duke lënë pas grupin e kolegëve që vazhdonin akoma bisedën përreth

filxhanit të kafesë dhe u nisa për në shtëpi.

Kishte rënë shi. Qyteti i lagur dukej i zbehtë. Njerëzit me çadra të hapura vrapojnë për të

gjetur strehë nga rebeshi që rridhte pa pushim. Qielli ngjyrë gri, dukej se ishtë ulur më

poshtë dhe kishte ç’ngjyrosur detin, i cili në ditë të çelëta të mahniste me kaltërsinë e tij.

Ngjyra gri kishte zaptuar horizontin përtej dhe mjergulla lart në mal po vrojtonte

qytetin e tkurrur dhe njerëzit që kishin mbushur kafenetë.

“Sa shumë kafene kemi”, mendova, ndërsa një plakë e tkurrur poshtë çadrës, kaloi

xhaden dhe përpak e fshiku makina. Frenova dhe desha t’a qortoja plakën e

pakujdesshme, pastaj ndërrova mendje dhe eca më tutje. E lidha përsëri fillin e

mendimeve. Njëherë, në emigrim, tek kërkoja një kafene, i rashë qytetit kryq e tërthor,

por ishte e pamundur të gjeja. U ktheva përsëri e vijova kërkimet nga ana tjetër dhe më

në fund e gjeta kafenenë që lexonte së largu “Kafeteria” dhe u turra drejt saj….

Duke bluajtur këto mendime të shpërndara, me trafikun gjithnjë të rënduar të rrugës

kryesore të qytetit, që të çon në anë të detit, kisha mbërritur te “kulaçi”. E kalova dhe

mora rrugën në drejtim të “Ujit të Ftohtë”. Meqë trafiku u lehtësua, e nxita pak

shpejtësinë. Rruga me gropa dhe pellgaçet që llamburisin si copëza pasqyre, më jepnin

kënaqësinë t’ua prishja qetësinë e ujit, duke i hedhur stërkalat sa djathtas majtas.

Shpejtova akoma më shumë. Përpara më doli një “Benz” i bardhë 240, tip i vjetër që po

ecte ngadalë. Vendosa t’a parakaloj. E shtova shpejtësinë akoma më tej, siç ndodh

zakonisht gjatë parakalimeve. Makina mori krahë dhe pa më të voglën vështirësi e kaloi

Benzin. Në momentin kulmor të parakalimit, para meje u shfaq një pellgaçe, të cilën “e

shkela” pa mëshirë. Stërkalat e ujit goditën në xhamin e makinës tjetër. Mbasi eca një

copë rrugë, konstatoj nga pasqyra se Benzi tjetër më qëndronte prapa, ngjitur me

makinën time. “Ç’të ketë” mendova, “ndoshta ndihet i fyer nga parakalimi dhe pret

çastin që të sulet përsëri përpara”. Vazhdova rrugën por ai qëndronte prapa. E hapa

rrugën për t’i dhënë mundësinë që të kalonte duke i ndezur dhe sinjalin.

Por ai, nuk u largua prej fundit të makinës time, gati ngjitur nga ana e majtë. “Hej bela”,

thashë me vete “ky çfarë do, ç’hall ka që s’po më ndahet”! Vijova rrugën dhe te kthesa që

të çon te Kampi i Punëtorëve, u ngjita lart. Benzi përsëri prapa meje.

“Do ndaloj”, mendova. “T’a sqaroj si e ka punën”.

Sapo mora kthesën e Shkollës së Mesme “Tregtare” qëndrova dhe ai më ndaloi përbri.

Shoferi doli nga makina. U nis drejt meje. Qëndrova i palëvizur, në pritje të asaj që do të

ndodhte. Prej Benzit doli gruaja e tronditur, që patjetër duhej të ishte bashkëshortja, me

flokë të shpupurisur që i kishin rënë mbi sy, e cila iu sul shoferit me thirrje të

dëshpëruara; “Mos, mos… Ç’bën! Mblidhe veten”. Shoferi, me një lëvizje të befasishme, e

kapi gruan prej shpatullash, hapi derën e Benzit të bardhë dhe e shtyu brenda duke i

përplasur derën në fytyrë. U kthye nga unë, bëri një hap dhe qëndroi përballë te dera e

makinës time, duart i dridheshin, fytyra thatime mundohej të ruante qetësinë. Që nga

brenda e pyeta me një qetësi të admirueshme;

-Çfarë ke or mik, çfarë ka ngjarë?,- dhe i buzëqesha lehtë.

-Më ke lagur!, - thirri ai i revoltuar duke u dridhur i tëri. Grushtet i mbante të

shtrënguara, nofullat gjithashtu. Shikimin e kishte të errët si një ditë me shi.

-Si të kam lagur,- i thashë duke e parë me vëmendje.

-Më lage, më hodhe ujin e pellgaçes drejt te xhami i makinës.

-Për këtë qënke kaq i mërzitur?

-Për këtë jam, pse si të duket kjo ty, - dhe vazhdonte të dridhej.

-Epo mirë,- i thashë,- më fal.

-Si të të fal ?- u çudit ai.

-Të më falësh, çfarë të them tjetër!

-Ti më lage xhamin e makinës. Është një lloj sikur të ma përplasje ujin në fytyrë dhe të të

fal?!

-Po pra,- vazhdova unë me qetësinë më të madhe, - të më falësh, e kam bërë pa dashje.

Pasi e perceptoi këtë moment të vështirë psikologjik që unë po i kërkoja të falur, pashë

që u ç’armatos menjëherë. I gjithë inati që kishte grumbulluar dhe i ziente përbrenda

duke e shtyrë të më sulej mua i ra si me magji. Qëndroi një hop i pavendosur. Nuk dinte

ç’të bënte më tej me inatin që kishte grumbulluar pak çaste më parë. Mblodhi veten e

m’u drejtua me ton tjetër.

-E di ti që unë jam polic, oficer?,- tha duke turfulluar nga inati.

-Oficer?!- vazhdova unë që brenda makinës. Në të vërtetë ishte veshur me rroba civile.-

Aq më mirë që je polic,- iu drejtova i qetë, madje buzagaz,- mblidhe veten se i shkove

lodrën gruas. Shiko si po dridhet.

Buzëqeshi dhe u kthye të shikonte bashkëshorten e cila nuk guxonte as të lëvizte nga

vendi ku e kishte përplasur.

-Ne jemi vëllezër e do të takohemi përsëri, do të pijmë kafe. Për ujin që të laga të kërkoj

edhe një herë të më falësh. Qofsh me shëndet e mirupafshim. - Më zgjati dorën, u

takuam. I dhashë gaz makinës dhe u nisa. Nga pasqyra vërejta që po qëndronte në

këmbë, i palëvizur me kokën e ulur, duke menduar kushedi se çfarë në ato çaste….

Ndoshta reflektonte, ndoshta i erdhi rëndë ndaj vetes për atë që kishte menduar të

bënte. Është vetëm një fjalë që e ndan njeriun modern nga e shkuara irracionale: Fjala

“më fal!”, mendova me vete tek shikoja atë njeri që po gjykonte veten në heshtje. E

humba nga sytë duke ngjitur të përpjetën ngadalë.

NJË NGJARJE E ÇUDITSHME

Kishte kohë që kur vinte sezoni i verës, plazhin e bëja në qytetin e lashtë pranë maleve

dhe buzë detit, të quajtur “Orik”. Më pëlqen emri i veçantë i këtij qyteti që vjen së largu

nga kohë të tjera. Thuhet se atje janë ndeshur në betejë Pompeu me Çesarin. Më pëlqen

të sodis ato brigje dhe mendja më fluturon tej… Por, veç të tjerave, uji në atë det është i

kristaltë, i tejdukshëm. Aty ndodhet mbarimi i një gjiri të rrethuar nga male të lartë.

Qetësia, ajri flladitës, i cili zbret nga koriet e pishave të larta është i pasur me të gjithë

elementët e nevojshëm për t’u ndier lehtë.

Ajo që më bën më tepër përshtypje është amfiteatri gjigand i vendosur në rrëzë të

maleve, aty pranë detit. Të duket se mjafton të zgjatësh dorën për t’i prekur malet që

shtrihen përreth, hijerëndë, shtatlartë e të magjishëm në hijeshinë e tyre.

Kur qëndroj i shtrirë në zallishten e lëmuar, ndihem si në një botë tjetër, larg realitetit.

Ajri, malet, deti, Oriku që më tërheq me magjinë e tij. Qyteti i zhytur në ujërat e cekëta të

atij që mund të quhet liqen, lejon, po të lundrosh me barkë, të shohësh shtëpitë, gati të

paprishura të pazarit antik, me rrugën që e përshkon mes përmes. Përballë, në pjesën e

ngritur gjendet Akropoli, ku ka qenë e vendosur Administrata dhe Amfiteatri mijëra

vjeçar.

I ndërtuar me gurë të latuar bukur, me një përsosmëri të habitshme dhe më pas dy tre

shkallare, ku padyshim ka qëndruar Paria. Të gjitha të punuara në gurë. Më lart vijnë

shkallaret e popullit të gdhendura drejtpërdrejt në shkëmb. Skena ku zhvilloheshin

shfaqjet qëndron më poshtë. Ka një pikë ku zëri merr kumbim të veçantë, buçet, kthehet

në jehonë duke u përhapur deri lart dhe rikthehet përsëri në trajtën e një jehone të

kthjellët.

Aty do të ketë qëndruar “folësi”, aktori ose ciceroni. Përveç lashtësisë, çdo gjë ka dhe

hijeshinë e vet që të tërheq e të bën të endërrosh për atë botë të largët. Për ata njerëz,

që si edhe ne sot, kanë pasur jetën e tyre… Kanë gëzuar!

I zhytur në këto ndjesi ëndërrimtare, i ulur në çadrën time pak të vjetëruar, hedh sytë

përreth. Këtë vit, ky plazh dikur i virgjër, është i mbushur me turistë të ardhur nga

shtetet fqinj për të pushuar pranë familjeve të tyre.

I shtrirë siç isha, dëgjoja copa bisedash të nënave të preokupuara dhe fëmijve të tyre të

shpërndarë gjatë bregut të detit, që kishin frikë nga ndonjë e papritur e pakëndshme;

-Ke faj, more melun,- u dëgjua zëri i një gruaje të bëshme me faqe të skuqura nga dielli,

por sidomos edhe nga shëndeti.

E shtrirë siç ishte, gruaja lëviste në ajër këmbë e duar në drejtim të fëmijës së vet që

lunate me top pak më tej, në anë të detit. Fëmija, me pafajësinë e tij, ngriti kokën. Gruaja

vazhdoi bla bla bla-të e saj në një shqipe të përzier.

-Vieni, vieni Petruçio. Ti volio bene kapishe apo jo. Vieni adeso, se të erdha aty e të

shqyeva.- Djali siduket nguronte t’i bindej urdhërit të nënës.

- E di se ç’do të bëj apo jo,- ia ktheu e ëma vënçe kur pa kokëfortësinë e të birit. U ngrit e

inatosur, shkoi në drejtim të tij për të çuar në vend urdhërin që i kishte dhënë. Por djali

u fut në det dhe nëna gjysëm e zhveshur nuk mund t’a ndiqte.

Më tej, një grua tjetër, po i bërtiste djalit që s’e dëgjonte.

-Ej maskalcone! - ulëriti gjithë “edukatë” tjetra,- sono kui,… kui, kui… Kapishe mor i

paudhë. E vabene… Vede adeso. Vabene. Adeso lahu, more vesh, ma non va lontano se ta

këpus kokën.

Një “turiste” tjetër me tipare bionde, me syze dielli dhe kapelën që i qëndronte mbi sy,

patjetër do të ishte banore e zonave përreth, e civilizuar nga vitet e mërgimit, u fut gjer

në brez në det. I bëri duart si hinkë dhe thirri sa kishte në kokë.

-Ej… Rrugaçi, siete mati. Kemi ardhur për ripozo. Vieni…. Adeso, si.

M’u duk vetja se ndodhesha në një krahinë të Italisë, banorët e të cilës kishin harruar

gjuhën e tyre. Prapa krahëve, për herë të parë, buçiti zëri bariton i një burri me barkun e

kërcyer përpjetë.

-Katallaves, more qëni!... Do t’i këpus veshët e do t’i jap në dorë, katallavea? Ella, ella

perimeno, se të erdha aty o derr i fëlliqur.

Me këtë bagazh kulture të sjellë nga Europa, në këtë atmosferë gjysmë komike, qëndroj i

shtrirë nën çadrën time. Po mundohesha të zija një pozicion të rehatshëm përmbi

guralecat e zallit i ulur në shiltenë prej sfungjeri, të cilën gjithnjë e merrja me vete. Te

koka u shfaqën dy figura të buzëqeshura që qëndronin para meje si të zënë në faj, duke

më ofruar disa broshura të Jehovait. Mora revistat, falënderova të rinjtë dhe u ktheva

brinjas e nisa të shfletoj. Duke u përqëndruar në lexim, për një moment i harrova

“turistët” e ardhur në tokën e tyre për t’u dukur si të huaj, sikur krejt rastësisht

ndodheshin në këtë vend.

Nuk e di pse nuk po gjeja rehat mbi atë shilte që më copëtoi brinjët. U rrotullova disa

herë për të zënë vend rehatshëm që të mund të lexoja. Por ishte e pamundur. U ngrita,

pashë diellin, “është momenti për t’u larë”, mendova dhe u futa në det. Ndjesia që më jep

lagia në ujë është e çuditshme. Duket sikur të përshkon një rrymë korenti që me

vështirësi ngjitet lart, ngadalë, pas çdo centimetri, deri sa më në fund, përfundon kjo

torturë e këndshme dhe je lagur i tëri. Nisa të notoj duke lëvizur krahët ngadalë. U

ktheva praptas. Nuk doja të ikja shumë larg. Ndiej gjithmonë një frenim nga thellësia e

mistershme e detit. Diçka që më thotë: Mos e bëj. Një forcë e padukshme më frenon.

Deti me madhështinë e tij, ndonjëherë të bën të ndihesh i vogël, i pavlerë në

pafundësinë që ngërthen në vete. Papritur, më duket se diçka e panjohur do të më

tërheqë poshtë në misterin e thellësive. Nuk është frikë, diçka tjetër ndikon që energjitë

frenohen. Mbasi provoj të kthehem për të shkuar drejt bregut, deti më thërret përsëri

për të mos u larguar. Më ndodh vazhdimish kjo gjë.

Ndonjëherë kam dëshirë t’a sfidoj përfundimisht këtë gjigand të pamposhtur që

djallëzisht të tërheq drejt thellësive e dua të iki larg, larg pa shikuar asgjë, pa u menduar

fare.

U ktheva në breg i lehtësuar. Qëndrova në diell për të tharë trupin dhe u ula sërish në

çadër. Nuk dija çfarë të bëja. Vetmia po bënte punën e vet. Mora përsëri broshurat e

Jehovait dhe nisa të shfletoj. Lexova të argumentuar faktin se teoria e Darvinit që

shpjegon evolucionin e specieve, në rastin e majmunit nuk është e plotë. Përse, thoshte

autori, në ditët tona nuk kemi parë asnjë majmun i cili të kthehet në njeri?!

U ngrita në këmbë, lëviza përsëri, u shtriva, u ktheva nga ana tjetër. Nuk po mundja të

qëndroja tek ajo zallishte ku s’po gjeja rehat. Në plazh ishte vendosur qetësia. Mamatë

kishin mbledhur fëmijët duke iu shtruar drekën. I shikoja tek hanin të përqëndruar

pranë prindërve dhe m’u kujtuan fëmijët e mi kur ishin të vegjël. Edhe ne ashtu i

mblidhnim, si klloçka zogjtë për t’i ushqyer. Pak fëmijë gjendeshin akoma në det.

Papritur dëgjova të buçiste një zë burri:

-Vieni ti more viç, se do manxharosësh,- i cili qëndronte me këmbët e hapura e duart e

vendosura në mes, si për t’i dhënë më tepër rëndësi momentit dhe fjalëve që po thoshte.

Duket fëmija po iu thoshte nga larg të prisnin dhe pak;

-Aspetiamo amore, aspetiamo.- U dëgjua zëri i mbytur i së ëmës që ishte duke u

mbllaçitur për vete.

- Po shkoi tardi.- E ëmbëlsoi e ëma të folurën pa takt të burrit.

I bezdisur nga mosrehatia e të ndenjurit, u ngrita në këmbë. Në çast, prej shiltesë së

sfungjertë ku kisha qëndruar i shtrirë për orë të tëra, doli një krijesë e gjatë që filloi të

zvarritej qetë, qetë në drejtim të detit! U largova një hap nga çadra dhe nuk po u besoja

syve. Pashë rrotull. Dhe të tjerët e kishin parë dhe qëndronin të shtangur. Goja iu kishte

mbetur e hapur. Në brendësi dukeshin kafshatat e papërtypura që qëndr onin pezull.

Gjatësia e asaj gjëje ishte rreth një metër, e hollë, pikaloshe, elegante. Të pranishmit

rreth e rrotull kur panë krijesën që lëviste e patrazuar, shikuan përsëri në drejtim të

çadrës, nga vendi prej nga doli. Me sy të shqyer po shihnin pa folur. Ai shkoi poshtë, u

fut qetësisht në ujë dhe nisi të lëviste në drejtim të thellësisë me kokën të ngritur lart.

Në çast u dëgjuan klithma therëse në drejtim të fëmijëve që nuk ishin grumbulluar

akoma dhe po laheshin në ujë.

Ata e harruan italishten e çalë dhe filluan të flisnin të gjithë gjuhën amtare:

-Hajde këtu, hajde, eja ku vete. Nuk e shikon që ajo gjë e tmerrshme po vjen andej dhe

do të të hajë,- thërriti biondja me kapele kashte në kokë.

Krijesa e tmerrshme po përparonte në drejtim të tyre. Gruaja e llahtarisur lëshoi

ulërimën që tronditi gjithë plazhin. Krijesa, papritur, sikur t’a kishte dëgjuar këtë alarm,

bëri një kthesë dhe u nis në drejtim tjetër. Iku përsëri nga thellësia, por pastaj u kthye.

Kërkonte bregun me ngulm. Fëmijët të mbledhur grumbuj, u sulën pas tij duke tundur

krahët për t’a trembur.

Alarmi tani ishte dhënë në të gjithë plazhin. Gjithësecili kërkonte fëmijën e vet. Kudo

dëgjoheshin ulërima dhe britma.

Një baba që sapo ishte ngritur nga gjumi, kur gjarpri mori kthesën në drejtim të bregut,

u sul drejt tij i llahtarisur duke mbajtur gurë në duar. Prindërit qëndronin të shashtisur

duke parë këtë shfaqje të frikshme me fëmijët të kërcënuar prej asaj krijese helmatisëse,

që po sfidonte të gjitha rregullat e normat e bashkëjetesës. Nga të gjitha anët e plazhit

nisën të vraponin pushues në kërkim të fëmijëve të tyre, duke u thirrur në emër….

Pranë bregut fëmijët po brohorisnin si për të sfiduar gjithë këtë atmosferë duke

thirrur…

-E vramë… E vramë….!

Dalëngadalë u vendos qetësia. Ra heshtja. Njerëzit po ktheheshin në çadrat e tyre.

Prindërit debatonin për origjinën e krijesës helmlënëse. Si u gjend aty?

Dikush po thoshte që ka ardhur nga fusha për të pirë ujë. Një tjetër hamendësoi se ka

qenë i fshehur poshtë gurëve. Pastaj më panë mua.

-Do të ketë hyrë poshtë shiltesë kur zotëria u fut në det.

-Çdo gjë bën vaki.

-Do t’a kishim parë,- tha ai që mbante akoma gurët në dorë.

Të gjithë u larguan. Qëndroja para atij vendi i ngrirë, pa bërë asnjë lëvizje, duke parë ku

isha ulur. Si s’më hëngri, si e duroi peshën time përsipër për orë të tëra, pyesja veten.

Lëviza shiltenë. E vendosa, e hoqa prapë. Nuk e besoja atë që kishte ngjarë. Me siguri ka

qenë poshtë meje apo si…?! Nuk mund të ulesha përsëri në atë vend. Madje as nuk më

rrihej. Çdo gjë u bë e pakuptimtë. Dëgjova thirrjet e forta të fëmijëve që brohorisnin.

Urra, urra. Kafshën e vrarë po e hidhnin lart në ajër.

Ishte e pamundur, nuk mund të ulesha në atë vend. Mornica nisën të më kalonin nëpër

trup. Prindërit tani po mbllaçiteshin përsëri pa e prishur terezinë, sikur nuk kishte

ndodhur asgjë.

Mora çadrën dhe u nisa drejt makinës. Një zë më thirri nga mbrapa:

-Ej, zotëri, ke harruar shiltenë!

U ktheva t’a merrja. Ç’të bëja, do t’a flakja atje më tej. U nisa për në qytet duke marrë me

vete atë ngjarje të çuditshme.

Një nga të pranishmit më thirri përsëri:

- “Ej mik, kujdesu për veten! Ajo gjëja më duket si ndonjë vegim. S’i dihet”,- dhe

buzëqeshi në mënyrë enigmatike duke parë lart nga malet përballë.

DRITA

Shkruar me dashuri dhe respekt në përvjetorin e ndarjes nga jeta të nënës tonë, Drita.

Vlorë, tetor, 2011

Bashkëshortja gjendej e shtrirë pa jetë, në arkivolin e zbukuruar me lule e dantella

gjithëfarë llojesh. I ka kthyer shpinën kësaj bote dhe s’do t’ia dijë më për asgjë.

Plaku shikon njeriun me të cilin ka kaluar jetën. Pastaj shikimin e ngul në një pikë, pranë

këmbëve. Mos ndoshta prej andej do të dalë enigma që t’a motivojë për të jetuar?

“Shtatëdhjetë vjetë jetë u shuan brenda një çasti”- Mendon plaku i trishtuar, i mbushur

me dhimbje për humbjen e njeriut që s’do ta ketë pranë të kujdeset, t’a ndihmojë, pse jo

dhe mundet t’a qortojë. Çdo gjë është pjesë e jetës. Por ajo tani nuk jeton dhe ai është i

vetëm. Të gjithë ata që e rrethojnë e kanë preokupimin për njeriun e vdekur dhe atë që

jeton ende e kanë lënë në harresë. Plaku qëndron i heshtur. Gjithçka që ndodh përreth i

është e largët, e pakuptimtë.

......Figura që lëvizin, vijnë, ikin, dalin, hyjnë… Për plakun tani çdo gjë është e huaj. Jeta ka

ndalur, nuk lëviz. Si vdekja në arkivol që qëndron me karshillëk përballë tij. Për një

moment mundohet t’iu flasë, t’iu kërkojë diçka, t’i pyesë… Ai… Plaku i madh ku do të

shkojë…. ?! Por hesht, se mos kështu hedh baltë mbi të vdekurën, prandaj hesht. Halla

pak më tutje derdh ca pika loti dhe thotë ca fjalë pa lidhje. Ato që ajo thotë, nuk

mbërrijnë deri te plaku i madh.

Papritur i ngjan se kundër tij po komplotohet…! Vajza që jeton larg, tundet e tëra dhe i

duket se po qesh. Kthen shikimin nga vajza tjetër, që dhe ajo s’jeton këtu…. Ajo hesht.

Pse hesht, çfarë mendon!

Plaku mendon për një çast se të tjerët e kanë harruar. Do t’iu flasë, t’iu thotë dy fjalë.

Mbushet me frymë, përpiqet për t’u ngritur, por këmbët nuk i binden. Mos ndoshta atë

nuk e duan? Gjithçka ka vdekur bashkë me njeriun që ka pranë dhe qëndron pranë tij pa

jetë. E sheh veten të shtrirë, por befas e kapin të dridhurat. Duan të më zhdukin. Dikush

kërkon të më zhdukë!! Afrohet pranë njeriut të vdekur për të gjetur mbrojtje. E vdekura

ngrihet dhe i drejtohet plakut të madh:

-“Ç’janë ato mendime që të trubullojnë dhimbjen. Bëhu burrë”.- I ngjan se ajo tani po i

flet.

Plaku i madh fërkon sytë, i hap ngadalë. Mos është në ëndërr. Çdo gjë duket e qetë dhe

plaka e shtrirë ngjan se i buzëqesh lehtë.

-“Ç’e dua jetën, pse më braktise moj plakë”. -I flet me shpirtin e vrarë nga dhimbja.

Njerëzit lëvizin. Sheh figura që dalin njëra pas tjetrës të ngrira, të ftohta. Dhimbja ka

pushtuar gjithë dhomën dhe kalon përtej në kohë.

Arkivoli u mbyll. Plakut të madh i duket se gjendet dhe ai brenda e po ikin së bashku, po

i ngrenë në ajër. Përmendet pas disa çasteve. Të gjithë kanë ikur. Përsëri ndihet i

braktisur. “Ndaloni! Ku shkoni”,- thërret me zë të mekur. Papritur e zë dremitja në

platformën ku qëndron i ulur. Nuk kupton më asgjë se çfarë po ndodh. Te dera del plaka

e pastër, e rregulluar, e krehur. Ka veshur rrobat e mira. Plaku e pyet i tronditur:

- Po ti nuk vdiqe!?…

-Jo, i përgjigjet plaka me zë të mekur. Kam merak për ty, apo ke dëshirë të vish me mua.

-Jo! Thërret plaku.

- Epo mirë,- i flet e vdekura. Po të duash po të kërcej një valle, dhe ia nis me një melodi

të vjetër që plaku s’e kishte dëgjuar kurrë:

Iku jeta, rodhën ditët, ikën motet, ikën vitet. Dhe tani do bëjmë lezetin, që të mbyllim

muhabetin. E vdekura u largua në mjergullën që e mbulon dhe humbet larg në

hapësirë…!

Plaku zgjati duart për t’a mbajtur, por tani ajo ndodhej përtej, lart, përmbi re.

Ka ekzistuar një legjendë e lashtë që tregon për vajzën, Dhoqinë, që ikën larg, larg e larg

mërguar, shtatë male kaptuar. I vëllai saj, Kostandini, që betohet se do t’a sjellë të

motrën në vatanin e saj, te e ëma……………………….!

Legjenda vjen përsëri në ditët e sotme, ndaj është e përjetshme.

Kjo është legjenda e Nënës që i rriti fëmijët e saj e pastaj i nisi rrugëve të humbura, larg

vatrës e dashurisë, larg zemrës që i solli në jetë dhe i rriti. Larg dashurisë e mallit që

përvëlon. I përcolli nëna fëmijët anë e kënd në hapësirat e pafundme edhe pse zemra e

saj kullonte gjak. Kjo është legjenda e nënave që ecin, shkojnë e vijnë, presin e përcjellin.

Bëjnë ndere e lezete, por zemra e tyre ka ngrirë.

Nëna qëndron në netët e gjata të dimrit dhe mendon me vete për fatin e dy pleqve të

mbetur fillikatë, të vetëm, të huaj në vatrën e tyre, të zbrazur, të ftohtë. Pa jetë! Nëna

përsëri ecën, vete e vjen, pret e përcjell, bën ndere e lezete. Por këtu qëndron vetëm

trupi, se shpirti i saj ndodhet larg e larg kaptuar, shumë male mërguar, te fëmijët e saj. I

mbledh rreth vetes si dikur kur i kishte të vegjël, iu flet, i qorton, iu jep këshilla dhe

dashuri pafund, pambarim. Ashtu siç di të japë vetëm nëna. Plaku e shikon dhe

buzëqesh butë. E di hallin e saj. Pëshpërit me vete:

I doja afër, t’i kisha pranë, se ndaj i linda dhe i rrita që të ma mbushnin shtëpinë me

nipër e me mbesa…. Kurse ata ikën.....!

Nëna e mallëngjyer këto i thotë me mendje:

Ku është, Amerikë! Ku ndodhet. Po tjetri… O zot, përse? Dhe zemra e lëshon. Mundohet

t’i fshihet plakut dhe qëndron diku tej, në një cep, që lotët t’i rrjedhin lirshëm e të mos

shqetësojë tjetërkënd! Zemra e saj është e lodhur. Ndërsa lëviz në legjendat e kohëve

moderne, e pret në vetmi, i ngrys ditët e netët pa gjumë. Pyet pa pushim; Kur do vijnë,

vallë e kanë harruar mallin, dashurinë, mundin, sakrificat e përpjekjet për t’i rritur, për

t’i bërë njerëz të denjë, për të jetuar me nder…! Pse të mos vijnë, malet janë të lartë dhe

avionët përplasen.

Kërkon të lëvizë, është në agoni, kërkon ujë, ujë… Pse kaq shumë etje shpirti i plagosur i

nënës. Zemra e saj thyhet. Po, po, u thye. E panë të gjithë. Në shtratin ku dergjet, tani ka

rënë qetësia. I shtrirë, trupi i duket më i vogël. U nda nga jeta dhe la pas një boshllëk që

nuk zëvendësohet.

Do të na mungojë pritja e saj e ngrohtë, fjalët, kujdesi, meraku, u tretën të gjitha. Nuk do

të shkojmë më te shtëpia ku s’na pret askush. Heshtja do na shoqërojë dhe kujtimi i saj

që do të na ndjekë përherë në apartamentin e zbrazët ku nuk do të na presë më askush.

Gjithçka mbetet e rrethuar nga hijet e legjendës, të mallit që as dheu nuk e tret.

MIQËSIA

Në kujtim të shokut të rinisë time që nuk jeton, Petrit Llanaj.

Vlorë, Janar 2011

E takova Petron në shtëpinë e tij, një banesë modeste me bahçe përreth, në anë të

rrugës pranë Agjencisë së vjetër. E kisha porosi nga profesori në Tiranë që t’ia jepja atë

copë letër, ndonëse nuk e njihja. Duhej të vendoste nëse do t’i vazhdonte studimet e

larta ose jo.

Më priti me përzemërsi. E lexoi pusullën dhe duke më parë me vëmendje, m’u drejtua:

-Po ti, ç’hyn në këtë histori?

-Jam student i ri kështu si dhe ti. Do të jemi në një kurs. Natyrisht në qoftë se ti do të

pranosh për t’i vazhduar këto studime. Profesori më porositi të të them se konkursin e

ke fituar dhe ke dalë mirë. Në qoftë se dëshiron të vish, momenti është tani, kështu më

tha profesori.

-Hajde dalim,- tha Petrua me rrëmbim.

Mori xhaketën dhe u nis nxituar sikur të kishte harruar për praninë time. Më bëri

përshtypje natyra ekspresive, fytyra e zeshkët, flokët kaçurrelë që i qëndronin përmbi

ballë si kurorë. E qeshura i jepte rrezatim të veçantë fytyrës që në dukje të parë ngjante

si serioze. E folura gjithë temperament. “Tamam aktor”,- mendova me vete. Kishte diçka

të lindur prej artisti në personalitetin e tij, në lëvizje, në të folur, në diksion. Me zërin

kumbues dhe tonin gjatë të folurit.

Vjeshta e atij viti ishte e butë në qytetin e portokalltë, me kodrat e rrethuara si kurorë e

blertë plot ngjyra e nuanca që përcjell natyra, me lojën e erërave që r rëzon gjethet dhe

rrugët ngjasojnë si qilim i blertë, i butë, që të fton të ecësh sipër tij me kënaqësi.

Më çoi në lokalin e tij ku i binte saksit gjatë mbrëmjeve, në netët e mbushura me tinguj

të melodive bregdetare. Tavolina u mbush menjëherë me erën e bërxollave të pjekurave

dhe aromën e birrës së freskët, të servirura me kriko që i solli kamarierja në çast.

-E,- mu drejtua Petrua me kapadaillëkun e tij të lezetshëm,- Si të duket, të pëlqejnë? E

shikon, ja kjo është jeta që bëj unë, kjo është bota ime. Asgjë s’më mungon. T’a lë këtë

botë e të vij atje e të merrem me të studiuar? Më duket se…- Dorën e ngriti lart me vrull

sikur donte të thoshte t’a ndaloja të ngrënit e atyre bërxollave, të cilat po i shijoja me të

vërtet shumë.

E pashë me vëmendje dhe u mundova t’i shpjegoj argumentat e mia për këtë problem;

-Mund të bësh çfarë të duash, asnjë s’të ndalon dhe s’të detyron të braktisësh jetën që

bën tani.- Heshta dhe u përqëndrova përsëri te bërxollat që për pak çaste i kisha lënë

mënjanë.

-Do akoma,- tha Petrua përzemërsisht.- Kamarier bëji dopio!- Dhe dikujt i tundi kokën

që larg. Me këtë donte të tregonte pushtetin që kishte, apo të më thoshte mua indirekt të

mos e teproja me atë punën e bërxollave. Megjithatë porosinë që kamarierja e solli pa

vonesë në tavolinë, nuk ngurova t’a konsumoj pa naze, ashtu siç ishin, të ngrohta e plot

shije.

Dolëm përjashta nëpër rrugët e qytetit, të cilat në atë orë të drekës ishin të shkreta, pa

njerëz e gjallërinë e zakonshme të mbrëmjeve.

-Si mendon… Çfarë më këshillon të bëj?- Pyeti befas Petrua.

Priste i vëmendshëm atë që do t’i thosha.

-Dëgjo Petro! Ne sapo jemi njohur dhe unë do mundohem të them atë që ndiej. Në të

vërtetë ty të jepet rasti që t’a ndryshosh jetën. Student, nuk do t’i kesh të gjitha këto

bërxolla dhe kënaqësi të tjera që i ke siguruar këtu. Por do të marrësh arsim, do të kesh

një diplomë, do të kesh profesion e do të çelen vizione të reja. Do të njohësh njerëz të

rinj. Një botë e re hapet para nesh. Nuk është njëlloj. Këto bërxolla dhe kjo jetë që bën

sot, pas disa vitesh s’do ti kesh më. Rinia kalon dhe do të mbetesh pa asgjë, në qoftë se

nuk e mbaron shkollën. Do të jesh një njeri krejt i zakonshëm. Kurse duke u arsimuar,

do të ndërtosh një jetë tjetër, një të ardhme më të mirë.

-Do të vij,- më tha me vendosmëri Petrua, duke marrë një vendim të menjëhershëm, por

që nuk linte vend për asnjë dyshim.

Dhe kështu ndodhi. Mbetëm shokë përgjithmonë. Një miqësi e thellë na lidhi për vite

me radhë. Vitet ikën dhe Petrua, me karrierën e suksesshme; role, filma, kinostudio,

regji, pedagogë…, u bë i njohur. E deshëm të gjithë për natyrën gazmore që kishte, plot

entuziazëm. Veç, lumturia i iku nga duart dhe e qeshura gazmore iu tret.

Është ndonjëherë e paparashikuar ajo që ndodh me fatet tona. Nuk e kemi kurdoherë në

dorë dhe fati na rrëshqet, ikën më tej, na braktis. Në jetën e tij familjare, u shua një

dashuri që për nga modeli, ishte nga më të bukurat që kam njohur në jetë; e pastë r,

sublime dhe e çiltër. Dhe Petrua artist, humbi në terrin e ditëve të zymta të një vetmie të

dhimbshme. U ndje i braktisur. E qeshura e tij nuk buçiste si dikur. Një hije trishtimi e

mbuloi mikun tim, që tani e takoja më rrallë dhe nuk mundesha dot që t’a ndihmoj. Kush

tenton të futet në misterin e shpirtit, gënjen, gabon. Është e vështirë, gati e pamundur të

depërtojmë në labirintet e asaj bote të mbushur me hone e gremina që vetëdija jo

gjithnjë e ka të mundur t’i orientojë, shpesh na marrin me vete pa e ditur se ku do të na

shpien.

Mikun tim të rinisë e rrëmbeu lumturia dhe më vonë ajo e braktisi. U sëmur. Gjëndje e

rëndë. Çdo herë që e takoja nuk ishte më Petrua, miku im. Ai po humbte ngadalë………….

Ndërroi jetë në një qytet tjetër. Nuk e pashë më Petron, mikun e ditëve plot dritë të

rinisë, që na iku si një ylber, i cili kalon shpejt dhe lë pas vezullimin e purpurt të

mbrëmjeve të dikurshme. Mbeten vetëm gjurmë, pikla të vogla të ndritshme që shuhen

ngadalë.

VETMI....!

Kushtuar profesorit tim Kujtim Spahivogli, i cili u shua në vetmi...

Autori

Artisti i mirënjohur i skenës, Zylyf Karavastaja, gjithmonë e kishte menduar ditën kur do

të dilte në pension që do t’a rrethonin me tufa lulesh, brohoritje. E pse jo, dhe ovacione

në sallën e mbushur me admirues, kolegë, miq e të ftuar nderi, delegatë të ardhur nga

larg si dikur në shfaqjet që kishte luajtur. Por kjo nuk ndodhi siç e kishte ëndërruar.

Ditën që ishte caktuar për t’u larguar, u mblodhën vetëm disa punonjës që u gjendën aty

rrotull dhe erdhën për të kremtuar ditën e shënuar të largimit nga skena të artistit të

madh. Nuk pati asgjë të veçantë, asnjë fjalë e rastit, përshëndetje, shprehje e ndjenjave

të ngrohta. Nuk ndodhi ajo që priste. U thanë disa fjalë të thata, pak humor për të

kujtuar vitet e kaluara së bashku, një dhuratë dhe asgjë tjetër.

Artisti i madh, Zylyf Karavastaja, nuk e dha veten. Ngriti ballin e tij të lartë, rrotulloi

kokën me elokuencën që e karakterizonte, hodhi shikimin zhbirues kolegëve të tij,

kapsalliti sytë dhe po priste lëvdatat e merituara për dekadat e punës të kaluara në

skenë, të mbushura me triumf. Si priti pak, ngriti lart shikimin krenar dhe falënderoi

kolegët me të cilët kishte punuar, belbëzoi disa fjalë që tingëllonin si falënderime dhe

për çudinë e tij u mallëngjye. Të pranishmit në këtë ceremoni të ftohtë, gati mortore,

nuk e prisnin një gjë të tillë. Kjo ndodhte se artisti i madh kishte qenë disi nënvlerësues,

mospërfillës dhe artistët e tjerë e shikonin kolegun e tyre më me fat me një ndjenjë

xhelozie, pse jo dhe armiqësie, ndaj i qëndronin ftohtë, në distancë.

Përkundrazi, artisti që kishte tundur skenat e vendit si dhe në festivalet e huaja kur e

kishin ftuar, zotëronte vetëpërmbajtjen e nevojshme për të treguar vlerat të cilat e

cilësonin. Dinte t’i bënte të tjerët për vete me buzëqeshjen mikluese që e karakterizonte,

duke shprehur kështu mirënjohjen, respektin dhe përkushtimin në të mirë të artit

skenik, i cili ishte padyshim ku e ku më i vështirë se artet e tjerë për përfshirjen totale të

qënies së njeriut në këtë krijimtari.

Sidoqoftë, ceremonia u bë dhe atij i ngjajti vetja se ja, tani, pas pak do të ikte nga kjo

botë, dhe nuk do të ishte më pjesë e jetës, por diçka tjetër, e ndryshme, e pakuptimtë, e

panjohur. Çdo gjë e jetuar deri tani i ngjajti e stisur, sikur mos të kishte ekzistuar fare.

Vite të tëra përkushtimi, netë pa gjumë, role të arrira me aq mund e përpjekje pune,

lodhje, sakrifica... shkuan, ikën, u tretën, humbën dhe mbetën në harresë.

Papritur u ndje i huaj në atë vend ku kishte kaluar pjesën më të madhe të jetës, çdo gjë

mbaroi. Shtegëtimet, shtrëngimet e duarve, buzëqeshjet... përcjellja. U largua i vetëm me

të qeshurën e ngrirë që i kishte mbetur në fytyrë.

Doli në rrugë dhe ashtu siç ishte i tronditur, kaloi pranë një grupi pensionistësh, të cilët

qëndronin të ulur në bar dhe i buzëqeshën me një pamje të pakuptimtë. Madje u ngritën

dhe në këmbë për t’a përshëndetur. Kurse atij, si çdo gjë tjetër në këtë ditë, respekti i

tyre u duk i shtirur, çdo gjë e shtirur, fjalët, përshëndetjet, shtrëngimet e duarve,

buzëqeshjet. Iu duk vetja sikur të mos kishte ekzistuar kurrë dhe tani po largohej pa

lënë asnjë gjurmë.... në këtë ditë të ftohtë, të thatë e pa jetë.

Duke parë pleqtë mendoi, përse qeshin vallë? Mornicat i përshkuan trupin. Ndarja nga

puna, pensioni dhe kjo fjalë e rëndë që e sëmbon thellë. Mendonte se kjo ditë do të ishte

e largët, ose ndoshta nuk do të vinte fare dhe ai do të punonte në një pafundësi jete. Dhe

ja, tani gjendet kaq pranë pensionistëve që bëjnë këtë jetë të zbrazët në këtë shesh bari,

duke vrarë kohën për të shtyrë ditët, javët, muajt, sekondat...!

Kaloi më tej pa treguar vëmendjen e duhur, që herë tjetër s’do t’i mungonte ndaj

pensionistëve. Kurse sot, ditën që doli në pension, ata e ftojnë për t’u ulur, si për t’a

sfiduar. Ktheu kokën dhe pa sesi pensionistët po qëndronin akoma në këmbë të

zhgënjyer nga mospërfillja e treguar. Një grup tjetër pensionistësh u bënë gati për t’u

ngritur, por ai ndërroi rrugë dhe iku pa e patur mendjen. Nuk e ktheu kokën por iku...

Iku...! Nuk dinte as vetë ku po e shpinin këmbët.

Mendoi të dilte anës detit për të larguar mendjen nga kjo zymtësi që e pati përfshirë të

tërin. Deti i ngjajti gri dhe retë e vjeshtës gjithashtu. Sikur e kishin bërë me fjalë që kjo

do të ishte dita e fundit. Gjithandej gri. U mundua të kapte fillin e mendimeve. Kujtoi

ditët e gëzuara, festat, duartrokitjet, ovacionet në mbarim të shfaqjes. Ishte e pamundur.

Gjërat e përjetuara i dukeshin të largëta. E ndiente se brenda ditës kishte humbur në

peshë aq sa mund të lëvizte lirshëm në hapësirën e pamatë, si një gjë pa vlerë. Të

ngrihej në ajër si copë letre e zhubravitur që e sjell era vërdallë... vërdallë dhe e përplas

ngado, pa i ardhur keq aspak për fatin e tij. Kjo ndjenjë kotësie, boshllëku, sikur iu

largua pak kur mbërriti në shtëpi. Mendoi rehatinë që e priste...!

Ditët kaluan, po ashtu muajt, vitet dhe në “rehatinë” e ditëve shlodhëse u gjend në një

vorbull tjetër, më të madhe... më të pamëshirshme.... vetmia!!!

Fëmijët u larguan larg, përtej oqeaneve e nuk mund të vinin për t’a parë. Ndjenja e

vetmisë e sulmoi pa mëshirë te raftet e librave, që nuk mundej t’i shfletonte. Te

zbrastësia, te shtëpia e madhe me shumë dhoma e me ajër që aq shumë e kishte

ëndërruar dhe pëlqyer dikur. Pamja e detit, horizonti, ngjyra blu që e rrethonte. Kudo

vetmi, e cila kërkon të sundojë sekondat, mendimet, të tashmen, të ardhmen...!!

Iu kujtuan ditët e lavdisë së dikurshme, të cilat i kishte lënë larg... shumë larg. E ndante

hapësira e pafund, boshllëku i ndjenjës, kotësia, ditë pa kuptim, pa asgjë...

Njeriu është lindur për të krijuar, për të transformuar, për të kryer diçka me vlerë. Por

kjo nuk mund të ndodhë në këtë hapësirë boshe. Bota që e rrethon i ngjason fantazmave

që i vijnë vërdallë e i kalojnë tagent, sikur askush nuk donte të kishte kontakt me të.

Mori albumin, ktheu fletët. Ditët e lavdisë shndërisin kudo. E shoqja që kish ndërruar

jetë vite më parë, i ngjan se po e thërret.

Artisti i dëgjuar, Zylyf Karavastaja, po jetonte në burgun që i pati ngritur vetes, brenda

një rrethimi pa rrugëdalje të asgjësë që po i merrte frymën përditë e më shumë. U

mundua të ikte, të largohej, të dilte tutje, larg hijeve të zymta, por ato e ndjekin nga pas

duke u gajasur së qeshuri.

Nuk kishte forcë që të mund t’a kthejë në realitetin e përmbysur, i cili i kalon aq pranë

pa mëshirë, pa e vënë re aspak....! Ku vajti, si u shua jeta e tërë.

E gjetën të shtrirë përmbys me fotografinë e një roli që kishte luajtur dikur. Thua të

kishte ndërruar jetë?!

NËNA E HUMBËTIRËS

Viti 1997-të. Për ngjarjet e atij viti mund të flitet shumë. Mund të bëhen skenarë filmash

rrënqethës, mund të shkruhen pse jo dhe libra. Por një ngjarje pati jehonë të madhe. Për të u

shkruajt gjatë nëpër gazeta dhe……!

Nënë Antigona u ngrit herët atë mëngjes. Djemtë kishin ikur. Në këto ditë të rënda të

gjëmave e klithmave, në ajrin e përgjakur nga ngjarjet e dhimbshme, nuk ishte e qetë.

Diçka e mundon. Ndërsa krismat përshkojnë ajrin dhe përplasin jehonën në luginat e

maleve, deri larg në honet e thella, ku këmba e njeriut nuk ka shkelur. Ndihet e

lodhur……..! Çfarë po ndodh?! Shtëpia i duket e huaj. As vetë nuk e di ku ndodhet. Jeton

në mes të krismave, ndërsa djemtë nuk i ka pranë. Ku kanë shkuar?! Çfarë kërkojnë

andej në grykat e maleve?

Ato që kishte dëgjuar për ndodhitë e rrugës e kishin bërë të dridhet, ndaj jetonte me

ankth për djemtë e saj që i kishte rritur me mund, me të shoqin që ia kishin vranë për

një…… copë tokë. Fshati i Humbëtirës ka qenë i dëgjuar për bëmat e tij që merrnin jetë

njerëzish ndaj i kishte rritur djemtë pa babë. Përditë nga pak me punën e saj. I madhi

njëzetë e tre vjeç, ishtë bërë për t’u martuar dhe nënë Antigona kishte menduar për

këtë. I mesmi, Andrea, sapo kishin nisur t’i çelin petalet e zemrës së çiltër. E shihte

përditë tek burrërohej. I vogli, Kristua, njomzaku i nënës… I dukej se do të mbeste

përherë fëmijë dhe një ditë do t’i bëhej krahë. Skamja nuk iu nda tërë jetës. Por i rriti. Sa

të mbaronte kjo luftë e mallkuar, këto krisma që s’pushonin as ditën e as natën! Si nuk u

ngopën të krisurit duke shtënë në ajër?! Kë duan të vrasin. Pse?.... Djemtë i kishte rritur

me djersën e ballit. Mendonte të martonte të parin, Anastasin, sepse ishtë i madhi. E

kishte vaktin që t’i bënte një çikë djalë, të bënte shumë fëmijë.

Nënë Antigona kishte nevojë për shumë fëmijë, që t’i mbushin shtëpinë plot, me

zhurmat, me të qarat, me gëzimin që sjellin. Pastaj e kishte radhën Andrea… Dhe Kristua

i nënës që është si pika e vesës, i pastër, i dlirë, i ëmbël dhe dukej se kjo luftë e kishte

burrëruar para kohe. Përsëri krisma! Si nuk pushojnë këto krisma… Na e morën jetën.

Sa herë që dëgjohen krismat e kësaj lufte të çmendur, ndiente se i zihej fryma. Nuk

mbushej me ajër. I mungonte. Mundohej të thërriste. Shtëpitë përreth saj ishin të

mbyllura, vetëm tymi i oxhaqeve tregonte shenjën e jetës. Zemra e nënë Antigonës

ndrydhej. Qëndronte e humbur në heshtjen e shtëpisë së zbrazët.

Ku vajtën këta djem. Këto krisma… Dhe vështrimin e hedh përtej, nga malet që

përcillnin jehonën e të shtënës. Andej ishte rruga… Kalonin njerëz, vinin nga larg tek të

afërmit e tyre, ikin, kalonin kufirin..... ! Djemtë dolën njëri pas tjetrit. I vogli qëndroi në

fund. Ata nxituan, gjarpëruan rrugës të shtegut qorr e u ngjitën në faqe të malit, zbritën

luginës dhe ecën më tej. Ndaluan para një ferre. I erdhën rrotull. Diçka kërkuan. I pa me

vëmendje. Nuk i shpëtoi asnjë hollësi në këtë ikje të djemve të saj përtej. Çfarë po

kërkonin në atë ferrë djemtë e nënës që i rriti në skamjen që kish pllakosur të gjithë?

Zemra e nënë Antigonës nisë të rrahë sikur do shkulej.

Autobusi që po kthehej nga shteti tjetër qëndron. Përpara tij de l “patrulla” me maskë.

Maskat.... -dikush thirri nga fundi. Në ajër u ndje se kaloi një rrymë e ftohtë që i bëri

njerëzit t’a mbajnë frymën pezull. Shoferi hapi derën, e cila u çel me kërcëllimë. Brenda

hyri njëri prej “patrullave”. Asgjë s’pipëtin. Heshtja është më e frikshme se ajo fytyrë e

maskuar që qëndron pa folur për karshi. Ç’do të ndodhë?!... Shoferi qëndron në timon

dhe shikon përpara i ngurtësuar, si njeriu që pret nga çasti në çast t ’a ekzekutojnë pas

shpine.

-Mbyll derën!- U dha urdhëri.

Një klithmë u dëgjua. Pastaj ulërima e thekshme që paralajmëron mënxyrë. Është

klithma e fëmijës. Të gjithë përmenden. Për një çast e harruan rrezikun që iu kanosej

dhe kthyen kokat nga fëmija. Kjo sikur i solli në vete.

-Nuk duam t’ju bëjmë keq. Kemi dëshirë t’ju ndihmojmë.- Fëmija ulëriti përsëri me zërin

që përshkoi atmosferën tej e tej.

-Zotëri,- foli dikush andej nga fundi.- Nuk kemi asgjë… Ju betohemi. Ja, shikoni vetë.-

Nxori xhepat dhe i lëshoi t’i vareshin. Fëmija vazhdonte klithmën.

-Mbylljani gojën atij fëmije!- klithi me zërin e çjerrë.

-Çfarë t’i bëjmë fëmijës o bir i nënës.- Iu qa plaka që ndodhej në të njëjtën sedilje me

fëmijën.

-Do t’ia mbyllni atë gojë! Tani… Në çast.

E ëma e futi kokën e fëmijës në gjirin që e nxori në çast. Fëmija nisi të pijë dhe

njëkohësisht rënkonte nga kënaqësia.

-Jemi gati t’ua japim. Merrini,- tha burri prapa shoferit.- Dhe hodhi paratë në kutinë që

mbante në dorë “patrulla”. Të tjerë hodhën ora, varëse, unaza….

-Ne do t’ju mbrojmë. Jemi patrulla, prandaj qetësohuni dhe vazhdonte me kutinë të

mblidhte ato që i jepnin njerëzit për të siguruar “mbrojtjen”.

-Do na mbroni? Rrofsh o bir, rrofsh,- tha plaka e trembur se mos e kurajua e tepruar

acaronte bujtësin e paftuar.

-Do t’ju mbrojmë thashë, nguliteni mirë në kokë. Për këtë na paguani.

-Po unë që s’kam asgjë,- dikush guxoi t’a pyeste prapa shpinës.

-Me çfarë të keni, marrim çdo gjë...... Hajde, shpejt se do ikim...... Lëvizini duart!,- thirri

me kërcënim njeriu me maskë.

Nga ana e rrugës, përtej, larg, dikush po vinte. Një njollë e zezë që po afrohej me

shpejtësi, thua se fluturonte. Pasagjerët panë nga dritarja njollën që afrohet.

-Është grua!,- thirri dikush.

Heshtje…. ,frikë…, shpresë… ,të përziera bashkë, lexohej në fytyrat e udhëtarëve që tani

po shikonin njeriun me maskë, i cili s’ka lëvizur vendit.

Poshtë autobusit të ngrirë nga heshtja, afrohet njeriu që vrapon. E dallojnë. Është grua.

Shamia i ka ikur nga koka. Leshrat i janë shpërndarë nga era. Qëndron pranë njeriut me

maskë që i ka drejtuar pushkën. Me lëvizje të shpejtë i heq maskën dhe thërret: “Bir,

ç’po bën?! Djali mundohet të vendosë përsëri kapuçin në kokë me dorën që i dridhet,

ndërsa armën ia ka drejtuar të ëmës.

-Qëllo, ç’pret, qëllo! Fytyra e saj ishte e shpërfytyruar. – Ty po të them, qëllo.

Befas u dëgjua e shkrepura e armës dhe nëna u shtri përtokë. Çfarë ndodhi?...., kush

qëlloi,- u dëgjuan zëra që erdhën nga brenda autobusit. Nënë!- thërret djali i mesëm,-

dhe iu afrua të ëmës dhe ra mbi trupin e saj pa jetë. E kishte vrarë. Nga autobusi vëllai

tjetër kur e pa të ëmën të shtrirë përtokë qëlloi me breshëri mbi njeriun që qëndronte

me shpinë dhe ishte përkulur sipër trupit të pajetë. Dukej se po e përqafonin njëri

tjetrin për herë të fundit.....nënë e bir.....! Lart në qiell u dëgjuan thirrjet e korbave

krrau.....krrau, që po vinin rrotull në vallen e tyre mortore. Flokët e thinjura ia

shpërnante era e malit dhe ajo dukej si një zog gjigand që ishte nisur për fluturim.

STATUJAT JANË PA KOKË

Në përvjetorin e lavdishëm të një kombi të lashtë ishin përgatitur shtatoret që do të

vendoseshin nëpër sheshe, vende historike, promemorje burrash të ndritur që i patën

dhënë dritë atij populli në rrugën e tij.

U mlodhën gjithë njerëzit e mençur, të cilët do të vendosnin. U fo l shumë. U debatua së

tepërmi.

Në vigjiljen e festës së madhe që do të organizohej, u përgatitën vendet ku do të

vendoseshin statujat e njerëzve të ndritur. Të mençmit e mbledhur në një panel të

televizionit më të shquar nisën të debatonin. Ndërmjet tyre ka oratorë, kritizerë,

filozofë, estetë, gojëtarë, intelektualë , atdhetarë dhe së bashku me ta ndodhej dhe plaku

i moçëm, të cilin e patën ftuar për të plotësuar atmosferën dekorative të këtij emisioni.

Në debatet që nisën të zjarrta u ngrit dikush, një orator, i cili pasi mori qëndrimin e

zakonshëm serioz që kërkohet në të tilla raste, hodhi shikimin rrotull për të

përqëndruar audiencën dhe iu drejtua të pranishmëve nga një lartësi që ishte për t’u

patur zili:

-Ju kërkoni që të shtojmë figura të shquara, të vendosim koka të reja, të ndritura.

Por unë po ju them me autoritetin që më jep pozicioni që kam se nuk kemi vend

në histori zotëri.....Madje, kemi nisur studimin për t’i flakur jashtë disa prej tyre,

sepse sipas disa të dhënave studimore të analistit Ksenofon Avazi, rezultojnë që

në disa nga figurat e së kaluarës ekzistojnë njolla, kanë cene që na përdhosin ne,

pasardhësve të një epoke të re.

-Të gërmojmë në biografi,- u hodh dhe foli dikush andej nga fundi. - Statujat do të

paraqesin kokat më të mençura të shekullit të fundit që ky komb ka nxjerrë. Letrari i

shquar Konstandin, i cili ka çuditur botën me veprat e tij, e ka një njollë që ia dimë të

gjithë.

-Atëherë kë do të vendosim, në qoftë se ky, Konstandini, nuk e meriton?

-Bota e ka lavdëruar, për të është shkruar në mjaft shtete të përparuara dhe e kanë

vlerësuar,- u hodh e foli esteti Sefedin, i cili pupliste vazhdimisht sytë kur fliste,- por jam

dakord me parafolësit, se diçka ka në biografinë e tij të së kaluarës. Në shkrimet e tij ka

lavdëruar njerëz që nuk e meritonin, të cilët e kanë përdhosur këtë popull.

- Këtë statujë do ta lemë bosh...., bosh, bosh......, - u dëgjuan zëra nga të

pranishmit.

- Jo, jo, - foli filozofi Sejmen,- nuk do ta lemë bosh. Do ta vendosim bustin pa kokë.

- Si pa kokë!

- Ja, ashtu, pa kokë.

- S’ka nevojë për gjithë këto koka, të gjithë e dimë se cili është shkrimtari më i

shquar gjatë një shekulli të tërë, dhe njerëzit e marrin me mend se cila kokë

duhet të qëndrojë atje. Secili me veten e tij mund të vendosë cilën kokë të dojë.

Kjo nuk na prish asnjë punë. Po i vumë kokën, do të ngrihen koka të tjera e do të

përmbysin botën për këtë padrejtësi që iu është bërë.

- E drejtë....., e drejtë! Zotëria ka shumë të drejtë, s’ka nëvojë për kokë. Sa për atë,

të gjithë kemi kokë....!

- I përndrituri që foli ishte pjesëtar i lëvizjes “Koka pa kokë” dhe kishte shkruar

një libër me esse, ndaj e ndiente veten të aftë për të qenë në atë vend.

Kryetari i forumit të të verbërve që mori fjalën në panel, u ngrit dhe argumentoi, se kjo

kategori po nëpërkëmbet, mbasi shkrues të shquar kishin dalë edhe nga radhët e tyre.

Prandaj ai abstenoi.

Fjalën e mori shkrimtari i shquar, i cili ka krijuar vepra që tejkalojnë hapësirën dhe

kohën, Sokol Zullumi.

- Për mendimin tim modest, - nisi të flasë ky mendimtar me emër, - asnjë prej

shkronjëtarëve nuk e meriton të hyjë në histori. Ata që i ka flakur koha, le t’ia

lemë kohë që t’i gjykojë,- e mbylli ligjëratën e tij Zullumi, duke e ngritur pa dashje

zërin deri në notat më të larta. – Unë gjykoj se për të gjykuar kërkohet paanshmëri. Që vendet në histori të mos mbeten bosh, në këtë festë të madhe që

kemi, le të vendosim një politikan, pse jo edhe dy, apo tre. Janë ata që gjithë jetën

ia dedikuan popullit, atdheut. I kemi parë me sytë tanë se si i shqyejnë kundërshtarët e tyre politikë pa pasur aspak mëshirë, sesi e ndjekin turmat

Sejfulla Çorbën, sesi janë gati të flijohen për të, duke shqyer rrobat e flakur tutje deri edhe pelevrekët. Fytyrat i bëjnë copa, të gjakosura për lemeri, ndaj

dashurisë që kanë për këtë figurë që ia ka bërë tashmë vendin vetes në histori. A ka popullaritet më të madh se ky. Cili burrë tjetër do ta meritonte këtë nder që t’i

përkasë pavdekësisë më shumë se ky?! Pasoi një heshtje. Paneli nisi të lëvizë.

- Por ai që thua ti nuk ka vdekur more zotëri. - Si! Pret njëherë që të vdesë dhe pastaj ta lartësojmë. Kjo është e pandershme.

- Kjo është e padrejtë, - u hodh tjetri.

- Si e padrejtë. - Siç te them unë!

- Kokat hëngshit,- tha nga vendi ku qëndronte i heshtur plaku i mençur,- ç’i duhet

atij busti me kokë, le t’a lemë dhe atë pa kokë, si të tjerët, se do të na ngrihen ata

dhe do na telendisin. Ne të gjithë i kemi rrëzuar përtokë. U kemi hedhur baltë përsipër, ndaj lumi na ka marrë të tërëve, siç po na merr.

- Dakord....!- buçitën zërat e gjithë panelit,- plaku ka të drejtë,- foli tjetri. U bë një gjurulldi dhe secili nga folësit e ngrinte zërin gjithnjë e më lart, deri në kupë të

qiellit. U ngritën e nisën të shtyjnë sho-shoqin. Dikush goditi me grusht moderatorin që

po mundohej te vendoste rregullin. Ky doli nga skena ku po drejtonte këtë debat

intelektual.

Rrëmuja u përhap te dëgjuesit që qëndronin pak më tutje. Të gjithë dolën përjashta në

gjurulldi.

Brenda ka mbetur i vetëm plaku i moçëm, i cili qëndron kokëulur. U ngrit, shikoi rrotull

dhe tha me zërin e mekur që mezor dëgjohej:

- Po ejani more djem, ejani, - dhe ngriti dorën lart si për t’i bërë tok,- ejani t’i

vendosim këto koka në vend, – mori frymë thellë dhe u ul pa fuqi. Kështu si e

kemi zënë do të mbetemi a kokë e lumi do të na marrë.

U ul i vetëm në skenën e boshatisur, ku vetëm kamerat dukej sikur po ndiqnin plakun e

mençëm në agoninë e fundit tek po ndërronte jetë......!

NJERIU....! Nuk dihet, ka humbur, ka humbur njeriu....Nuk gjendet, ndonëse e kërkojmë prej vitesh. Ku është, ku? Askush nuk e di. Ngremë supet, heshtim, dhe ai, njeriu i mirë vijon të bjerret rrugëve të shkreta të lumturisë që na paska përfshirë të gjithëve. Të gjendur në ekstazë, (jo në atë epshore, siç mund t’a kuptojë ndokush), por të begatisë që na ka përfshirë të gjithëve. Të njeriut ekstazë që e gjen kudo të eksituar emocionalisht, të trazuar shpirtërisht....,të lodhur mendërisht. Të mos keqkuptohemi përsëri. Këtu nuk bëhet fjalë për njeriun e begatë, fjala është për atë tjetrin, të voglin, i cili e ka harruar ç’është të ngrënit primitiv. Në të vërtetë bëhet fjalë për njeriun e vogël që nuk e sheh askush, por që ekziston, ecën në hije anës turmave, qosheve, rrëzave. Dhe turma është gati t’a shtypë, ta flakë tej si një gjë pa vlerë, pa peshë. Por ai ekziston, merr frymë, ka dhe mendime, të cilat i bluan në vetminë e heshtur, por që askush s’e kupton, nuk e vë re. Të tjerët, ata që ecin me hapin e rëndë, me shikimin e fiksuar përpara, krenarë për bëmat e tyre, por që ndjenjat iu janë vyshkur. Emocionet kanë shterur, për ta nuk ekziston dashuria, gjëja më me vlerë e kësaj bote. Njeriun e vogël që s’e sheh kush e ka mbytur fati. Mundohet të kapet diku, që të mos rrëshqasë në humnerën aty pranë. Por duart i rrëshqasin, tam tam-et nuk bien për atë. Bota e tij nuk arrin deri atje lart....Ka të sëmurë femijën që e ka lënë vetëm. Ai ecën, ecën... dhe turma është gati që t’a shtypë. Tellallët mundohen t’i mbushin mendjen për të qenë i lumtur. I nevojitet të gërmojë për të nxjerrë bukën....Bukën zotni, t’a kërkojë në zhele, për të gjetur atë, bukën e përditshme. Njeriut të vogël papritur i kujtohet që kishte ditë pa ngrënë asgjë. Por s’ka gjë; mendon njeriu i vogël, ai i ka falur të gjithë.... I ka falur, mjafton të shpëtojë të bijën, t’i marrë ilaçet. E ka të sëmurë dhe e ka lënë vetëm, në qoshen e braktisur të hedhurinave. Gërmon me ngulm dhe gjen një kanaçe, gjen dhe një tjetër...., përsëri një tjetër. Kërkon më tej, gërmon.... E bija i duket se po e thërret, po e kërkon. Ngre kokën, sheh përqark. Gjithkush vrapon për të shkuar diku. Të gjithë i ka kapur një ethe e përgjithshme. Kërruset te kazani i mallkuar që t’i japë diçka, një copë kafshatë, jo, një thërrime se i duhet, i nevojitet për të blerë ilaçin....E bija larg, tutje, në ethe, e vetmuar dridhet prej zhgulit ku jeton e ngrys ditët, netët, jetën, pa provuar asgjë prej parajsës tokësore, e cila kërkon ta shkafllosë në lulen e rinisë...! Njeriu i vogël gërmon, gërmon, kësaj here më me ngulm. Merr frymë thellë.....Merr përsëri, shikon rrotull. Koka i sillet. Turma e eksituar i kalon pranë, ecën më tej në kërkim të lumturisë së hamshuar. Ndërsa ai, njeriu i vogël, ka mbaruar, nuk jeton më.

NOVELA

GRUAJA NË ANKAND

Indriti u kthye në shtëpi i menduar. Me xhaketën e hedhur krahëve, flokët e shpupurisura që ia kishte marrë era, i ngjajnë si strehë e mendimeve të shpërndara. Ndihet i lodhur. Këmbët i tërheq zvarrë... Buzëqeshja është tretur, i ka humbur. Mundohet që ta mbajë veten për të qenë i fortë, të mos klithë. Por megjithatë mendon me vete: “punë e madhe, le ta dëgjojnë”. Po i shkonin punët keq. Ditë pasigurie. Lopata e tij nuk i nevojitej më askujt. Me të në krah qëndronte te “Omonia”! Pse omonia, mendoi, pse ky emër simbol i vuajtjes, po na ndjek nga pas. Për orë të tëra qëndron me të në krahë, mos kalon ndokush që t’i nevojitet puna e tij. Qoftë edhe për një ditë të vetme, për një orë… Mjaft të nxjerr diçka. Por asgjë nuk ndodhi. I kujtohet “punëtori” i Migjenit, që shëtiste nëpër sokakët e qytetit me sopatë në krahë duke thirrur… “Dru me pre zotni, dru me pre!”. Orët kalonin dhe grumbulli i omonexhinjve sa vinte e rrallohej… Asgjë… ! Puna e tij nuk vlen. Krahët e tij të fortë, të fuqishëm, nuk i nevojiten askujt. Në shtëpi gjen fëmijët që thërrasin duke brohoritur sapo e shohin te dera: “Erdhi babi në shtëpi, është i lodhur kush e di, se punon e lodhet shumë, që të rroj i lumtur unë… Hopaaa byyym!”. Iu kujtua se këto fjalë iu mësonin dhe atëherë, në kohën tjetër, kur jeta ishte e vështirë. Iu duk i çuditshëm ky paralelizëm i valleve që u mësonin fëmijëve në kopsht. Duke menduar këto, fëmijët brohorisnin duke u rrotulluar përreth tij. Çfarë ka ndryshuar, mendon i tronditur për këtë zbulim të tij. Alisën e hoqën nga puna në ndërmarrjen që ishte ekonomiste prej vitesh. Ditët që erdhën u bënë më të vështira. Rezervat që kishim u mbaruan. Indritit i vinte t’ ia përplaste në fytyrë këtë që ndiente. Po kujt? Hap televizorin, spikeri thërret me entuziazëm se do t’a bënin këtë vend bahçe me lule. Spikeri e irriton më tepër. Në trup i kalojnë mornica. Rrëmben xheketën e del. Rrugët plot gjallëri e bëjnë të harrojë për një çast vuajtjen. Të rinj të shkujdesur, ulur në baret pranverore vrasin kohën pa kursim. Në pamjen e jashtme duket se gjithçka shkon mirë. Mbrëmja është e qetë, e butë, me lagështirën e zakonshme që ka në këtë stinë qyteti jugor. Zbërthen xhaketën dhe e lë erën t’a godasë. Në dritat shumëngjyrëshe që zbukurojnë vitrinat dallon atë që lexon “lojëra fati”. Fytyra e qeshur e reklamës e fton me një xhest bujar të futet brenda. Këmbët e çojnë vetiu andej, ku lozet mrekullia e fatit. Brenda ndien erën e duhanit dhe të djersës. Ajri i ndënjur të merr frymën. Njerëz të ulur nëpër tavolina të veçanta, me fytyra të ngrira e me shikim të përqëndruar, bëjnë llogaritjet. Zëri monoton i spikerit lajmëron ecurinë e lojës. Përmend emra, numra 1..7..17…12. Ç’janë këta numra, thotë Indriti me vete. Qëndron pranë njërit prej lojtarëve. Ndjek me vëmendje veprimet e tij. Një forcë e padukshme, po e tërheq në një drejtim të panjohur. Vendosi në lojë paratë që kishte me vete. Spikeri përsërit në mënyrë monotone shifrat. Koha kalon. Nuk po kupton asgjë se ç’bëhet. Në mikrofon buçet papritur numri i tij. Qëndron i palëvizur me laps në dorë. Spikeri përsërit të njëjtin numër me insistim. Ngrihet ngadalë. Sytë e të gjithë sallës janë drejtuar atij. Provon se zemra nis t’i rrahë fort; Bam, bam, bam. Ndodhet pranë kartmonedhave që i duket se shkëlqejnë me ngjyrat vezulluese . Edhe ca hapa dhe mund ti prekë. Janë aty të ftohta, të pamëshirshme. Këmbët e tradhëtojnë. Është gati të ulet. Nuk mund të qëndrojë dot mbi to. Bën një sforco dhe e kalon distancën që e ndan. Bën përsëri dy hapa. Dikush e merr për dore dhe e çon te vëndi ku lexohet me shkronja të ndritshme: “Xhek-pot”. Ai që e ka marrë për dore thërret fort dhe ngre lart dorën e Indritit. Kisha fituar! Nuk gjeja dot forcë të gëzoja. Më ngjajti se tavani sipër po rrotullohej. Njerëzit rreth meje kërcejnë pupthi duke përsëritur emrin

tim. Si në mjergull mora paratë që më dhanë. Sy të gozhduar ndjekin në ethe lëvizjet e mia, spikeri më uroi dhe më përcolli deri te dera. -Ruaj kokën.- Thirri dikush prapa krahëve. Foli ai që i qëndrova pranë për të mësuar. Buzëqesha pa kuptim dhe me paratë të futura diku, të mbështjella në mes të rrobave, u nisa për në shtëpi me taksinë e parë që më doli përpara. I tregova gruas për paratë. -Fitova,- i thashë,- e kupton, paratë tona.- Dhe po luaja me to duke i hedhur lart sikur të isha fëmijë. Kisha nisur të dridhesha i tëri. Alisa për një çast u gëzua, u bë gati të më përqafojë. Nga sytë i dolën dy pika lotë, që nisën t’i rrëshqisnin poshtë. Ata sy të bukur, të kafejtë, me qerpikë të gjatë. Faqet e purpurta iu skuqën lehtë. Pastaj, papritur u step. Duart që më dridheshin, më tradhëtuan. I shikon paratë e ngurtësuar. Nuk ka buzëqeshje, qëndron si e ngurtësuar, pa bërë asnjë lëvizje. Sytë e saj duken pa jetë. -Kjo nuk është jeta jonë,- foli gruaja.- Nuk i krijuam fëmijët që….. - Fjalët i ngecën.- Më jep fjalën,- vazhdoi ajo,- që nuk do të shkosh më atje. Heshta pa ditur ç’të thosha. - Më jep fjalën, përndryshe do të largohem, do të largohem me gjithë fëmijët. Mbeta pa bërë asnjë lëvizje. Alisa rrëbeu çantën, nisi të futë brenda saj çfarë i zuri dora. Lekët e fituara qëndrojnë të shpërndara mbi tavolinë. Kur po largohej, e kapi çantën, por e lëshoi përsëri dhe ia dha të qarit. Futi kokën te unë, siç bënim zakonisht në momente intime, aty sikur gjente mbrojtje nga e keqja. Ndjeva që po dridhej. Ngiti kokën dhe pashë lotët që i rridhnin përmes faqeve që kishin marrë një ngjyrë manushaqe dhe i jepnin fytyrës së saj një hije të veçantë. Vazhdoi të fliste duke u dridhur e tëra: “Nuk i dua ato para, nuk i dua”. E futi kokën akoma më thellë në gjoksin tim për të mos i parë dhe vazhdoi të qante. E ledhatova gjatë, pa i folur. Paratë nuk i preku me dorë. Iu betova se nuk do të shkoja më në atë vend. Mbas disa ditëve, dola për të kërkuar punë. Në mendje më godisnin akoma si çekan fjalët e Alisës. Ka të drejtë, mendova, ka të drejtë. Patjetër që ka të drejtë! Nuk mund t’i duroj njeriu në shtëpi ato para të pista. Po përpiqesha të ndieja neveri por ishte e pamundur. Fundja është thjesht një lloj fati. Dikush ka fat dhe fiton, dikush nuk e ka këtë fat dhe humbet. Unë pata fat dhe fitova, ç’ka këtu për t’a bërë situatën dramë. Fytyrat e ngrira të lojtarëve të ulur në sallë, dukej se m’a bënin së largu me dorë. Më ngjante se më joshnin duke i tundur paratë dhe duke kërcyer përpjetë nga gëzimi. Një herë, thashë me vete, një herë të vetme. U turbullua i tëri. Nxori celularin dhe i bëri gruas zile. Në anën tjetër dëgjohet butësisht zëri i saj. - “Alo! Alisa, ti je?… Jo, jo, asgjë s’ka ndodhur. Të dua shumë. E di që dhe ti më do. Mirë, mos ki merak” mbylli telefonin. Vetëm pak hapa e ndajnë nga kazinoja. Ul kokën të mos e shohë. Nxiton hapat. Përplaset me dikë, i kërkoi ndjesë. Me kokën të ulur poshtë dhe duart e zgjatura që kërkojnë si në ethe derën. Dera, dera e mallkuar! Nuk është vetëm disa hapa larg tij. Këmbët e rrëmbejnë për t’a shpurë atje. Nuk i mbetet vetëm ta shtyjë derën e xhamtë me reklamën që ka përsipër fytyrën e qeshur të pikturuar: “Vetëm sa të shikoj”, flet në ethe, “E do dal. Do dal, patjetër që do dal. S’kam si të mos dal, përndryshe”. Brenda u gjend i gozhduar. S’mund të lëvizte. I ngrirë, i sigurt se diçka e rëndë po ndodhte, me shikimin të fiksuar te spikeri që menjëherë i buzëqesh së largu. Lëviz si sonambul. Ngre këmbën ngadalë, e ul në tokë. Këmba për çudi ju bind. Pra, mund të lëvizte. Kjo gjë i dha forcë. Ngriti dorën në lartësinë e xhepit, edhe dora ju bind. Mesa duket çdo gjë ishte normale. E futi dorën në xhep. I ngjajti se zjarri që ndodhej aty brenda po e përvëlonte. E nxori dorën duke u dridhur i tëri. E futi përsëri. Shikoi që paratë ishin aty. Mjaftonte që t’i

prekte, ja, i preku. I nxori me ngadalë. Bën dy hapa, tre që e ndajnë nga spikeri. Mori numrin pa parë askënd. Pjesa tjetër e botës për të nuk ekziston. Nuk iu kujtua as gruaja, as fëmijët, asgjë. Është i përpirë i tëri nga ethet. Koka si lëmsh i zjarrtë, gati po i plas. E kapin përsëri të dridhurat. Ah këto dridhje të mallkuara. U ul që të qetësohet. I mbështjell nga terri i mendjes që e ka zaptuar të tërin, ndjek lëvizjet e spikerit. Zëri kameleon që e thërret nga brenda e nxit të eci më tej: - “Do fitoj, do fitoj… Do fitoj!”. Ja dhe pak. Përse po vonon kjo fitore. Si mund të qëndroj dot të pres akoma. Do të iki. Erdhi rrotull nëpër sallë duke bërë me dorë një xhest nervozizmi, sikur po numëron diçka me vete. Spikeri vazhdon të numërojë gurët. Ja dhe pak… Hë! Qëndron, shikon tabelën. Koka i gumëzhin nga zhurmat që kapërthejnë njëra tjetrën, përplasen, kërkojnë të dalin. Zëri i spikerit e pengon. Nuk fiton! U largua me të shpejtë. Nuk deshi që askush t’a shikonte. Ditën tjetër erdhi përsëri. Fitoi një shumë modeste, por prapë fitoi! Zemra filloi t’i rrahë përsëri fort. Iu duk se do t’i shkulej nga vendi dhe do të dilte të shkonte me vrap drejt spikerit. Ishte gati të përqafonte këdo që ndodhej në sallën e mbushur me erën e djersës, të frymës, tymit të duhanit dhe aromës epshndjellëse të parave. U sul t’i marrë. Afshi i nxehtë i mbuloi fytyrën. Të pranishmit i dhanë dorën. Doli përjashta i lehtësuar. Ajri iu duk gjithë aromë. Njerëzit iu dukën të qeshur, të bukur, çuditërisht elegantë, të veshur plot sqimë. Paratë e fituara i shtrëngon në xhep të mbledhura fort në dorë. Deshi t’ua u tregonte kalimtarëve. Por shpejt ndërroi mendje, ju duk budallëk. Nuk ishin shumë, por prapë ishin para. Me monedhat që i gudulisin dorën, shkon sa te njëri te tjetri. Njerëzit të çuditur e shikojnë, duke e përcjellë me shikim deri sa largohet. U bë i përhershëm në sallë. Jashtë saj nuk mund të jetonte. Nga shtëpia nisej me lopatën në dorë për të shkuar te “Omonia”, por te dera e linte përjashta. Të tjerët nisën t’a quajnë “lopata”; - “Ej ti lopata, mos bëj zhurmë”, ose “lopata ku je”. Tjetri i thërriste së largu: - “Si dole lopata? Të buzëqeshi sot”? Kur kalonte rrugës i buçisnin veshët papushim si një jehonë që i vinte nga larg, xhek-pot… Xhek-pot, xhek…Poooot, sikur i thërriste dikush. Te ajo sallë e mykët gjeti prehje, ngrohtësi. E gjithë dashuria e botës gjendej te ajo sallë që vjen erë xhelatinë.

Luaj e humb disa herë… Fati s’po e printe. Paratë mbaruan. Nuk kishte mbetur asnjë qindarkë. I la të gjitha. Luajti borxh. -Çfarë do të luash zotëri- i tha spikeri prerë,- shtëpinë? -E kam me qera. -Ç’do të luash atëherë? -Do të luaj!- Këmbënguli Indriti prerë. -E kuptoj që do të luash por këtu ka rregulla. Në qoftë se t’u mbaruan paratë, ky s’është faji ynë por, fati yt. -Fati im?!… Po fati im.- Mërmëriti pa zë. -Atëherë, çfarë do të luash?- Erdhi aty i gjithë personeli për të parë këtë skenë, ku patjetër duhet të kishte dhe spektakël. -Do t’i marr borxh ato para të fëlliqura dhe do t’i sjell. Këtu jam, s’kam ku të shkoj.

-S’të beson më njeri!- U ndje zëri i çjerrë i pronarit, i cili ngrysi vetullat e trasha e nisi të ecë duke rënkuar nga shëndeti i tepërt që po i merrte frymën. Në dorë mban shishen e rakinë, të cilën ia zgjat Indritit. -Merre!, - ky s’po lëvizte, - pije.. Indriti ia mori shishen dhe e flaku tutje duke e përplasur në mur dhe mijëra stërkala xhami u përhapën në dysheme -Do t’i marr borxh po ju them,- foli kërcënues Indriti. Nuk shikonte më asgjë. Të pranishmit i ngjanin si hije. Hije pa kokë që i morën paratë e fundit që i kishin mbetur. Hijet sillen vërdallë lart e poshtë, poshtë e lart…. Tutje tëhu. Disa hije e kapin prej sqetullave, e ngrenë lart në ajër dhe e nxjerrin te porta. Aty flakët tutje. Një makinë e zezë u shfaq me shpejtësi. Ju shmang asaj makine në kohë dhe u kthye përsëri brenda. Ecën si i dehur duke uu marrë këmbët. -Nxirreni jashtë këtë “lopatë” me gjith bisht,- u dëgjua britma e pronarit. Bodigardët u sulën drejt tij si çakejtë që shqyejnë prenë e tyre. Pati lëvizje duarsh, përplasje, të shtyra. Bodigardët me qafa të trasha si derkucë të ushqyer mirë dhe Indriti që kërkon me çdo kusht t’i shmangë. Përleshen mes tyre. -Lëreni,- u tha pronari bodigardëve, që e kishin kapur sërish nga sqetullat dhe e mbajnë lart, ndërsa ai lëviz këmbë në ajër. Kërkon që me to të godasë çfarëdo që i del përpara. Ashtu siç ishte duke e tollovitur thirri me gjithë forcë. -Do lë gruan peng,- thirri në ajër. Në sallë ra heshtja. -Gruan, tha pronari dhe shikon rrotull i çuditur.- Gruan tënde? Indriti pohoi me kokë siç ishte i ngritur në ajër nga bodigardët duke krijuar një figurë komike që s’përkonte aspak me çastin solemn në të cilin ndodhej. Pronari iu bëri shenjë dhe ata e lëshuan.- E pohon këtu, para gjithë këtyre burrave tani me këmbë në tokë atë që the në ajër. -E pohoj,- u përgjigj Indriti dhe dridhej i tëri. -Jeni të gjithë dëshmimtarë që ky njeri që këtu i thërrasin “lopata”, me vullnetin e tij të lirë pa e detyruar askush, lë peng gruan e tij në sallën e xhek-potit. Në rast se fiton ti,- ju drejtua përsëri Indritit,- paratë që janë aty brenda, janë të gjitha të tuat. Në rast se humb do lësh gruan peng! Të pranishmit tundën kokën në shenjë aprovimi të kënaqur për kthesën e papritur që morën ngjarjet. -Ka gallatë sot. -Po ky e vuri vërtet gruan në bixhoz? -Kjo është e tmerrshme. Si mund të arrijë njeriu gjer këtu..?! -Ti e lije? -Po të më ketë ardhur në majë të hundës dhe e lija. -Po ti? -Çfarë thua. -Unë nuk e bëj dot…. Ai po qan! -Kush? -Grualënësi. -Do të jetë bërë pishman. -Shiko pronari si kapardiset. Ka nisur të lëpijë mustaqet. -Dy gra do mbajë? -Po sikur të fitojë ai tjetri. -Prapë turp është, e shiti gruan, e nxori në treg!!!

Spikeri bëhet gati të lajmëroi fituesin. Salla ra në qetësi. Pronari mblodhi bodigardët dhe po bën me ta një bisedë në tavolinën e fundit. Ai flet, ata aprovojnë me kokë. Grualënësi u ngrit ngadalë dhe ecën në drejtim të spikerit. Qëndron përballë tij me duart të shtrënguara grusht dhe trupin e tendosur sikur të ishte para litarit. Spikeri lajmëron me një zë melodioz duke folur ngadalë se fituesi i kësaj ngjarje të pazakontë ishte pronari i lokalit, të cilin bodigardët dhe njerëzit që ishin përreth filluan t’a hidhnin lart me ovacione e brohorima për bastin e fituar. Indriti ka mbetur i vetmuar në afërsi të spikerit dhe shikon i hutuar pa kuptuar se ç’po ndodh. Spikeri i shkon pranë dhe i thotë me njerëzillëk: - “Keni humbur zotëri. S’ke çi bën, ky është fati”. Atmosfera përreth i ngjante një feste të vërtetë. Pronari iu dha të gjithëve birra për të festuar ngjarjen. Indriti me këmbët zvarrë ecën në drejtim të derës. Në shtëpi vajti vonë. Koka i gjëmon akoma nga zhurmat. Çfarë bëri?! Është gati të ulërijë. Ç’do të bëhet me fëmijët… Ku do t’a çonte Alisën?! Ata do t’ia marrin. Shtyu derën që u hap menjëherë. Alisën e gjen në divan duke fjetur me një libër në dorë. Nuk guxoi t’a zgjojë… Fëmijët po flenë në dhomë. Iu afrua të shoqes. U step! Çfarë do t’i thotë? Ti thotë që e ka shitur. Oh, tmerr si e bëra. Si munda t’a bëj. Si munda t’a sh… Ta lë peng! Tani ata do të vijnë, sikur kanë ardhur. Do t’a marrin. Ndoshta janë përjashta, po qeshin, po gajasen… Po tallen me mua të marrin. Një njeri pa vlerë që e lë gruan e ndershme, gruan fisnike, nënën e dy fëmijëve që e do shumë, e shiti për ca para. Ku të shkoj, kujt t’ia tregoj, çfarë kam bërë?! Do dal para botës me këtë fytyrë që t’u them: Ej, miq, më njihni mua, jam ai që e la gruan peng në kumar. O turp dhe kujë ! Çfarë mbetet për mua. Përse duhet të rroj në këtë botë i ndotur. Zhurmë?! Zëra, kanë ardhur… Dëgjoj zëra. Shikon Alisën. Oh, jeta ime, po më vret me pafajësinë tënde… Jo….Jo. nuk mund t’a duroj dot këtë turp. Lamtumirë o ëngjëll i pafat. Nxjerr një pusullë dhe ia vendos te dora. Del dhe shkon në dhomën ngjitur. Troket porta. Hyjnë me rrëmbim pengmarrësit. Në krye qëndron pronari i veshur me rroba feste. Në dorë mban një shishe shampanjë që e tund vazhdimisht nga hareja dhe gëzimi “Të pini miq të pini se sot kemi festë, do t‘a djegim”, dhe qesh me të madhe ha ha ha ha . Sheh gruan e re që fle e patrazuar dhe i shkon pranë. I prek lehtas faqet duke i buzëqesh ëmbël. -Kjo është?- Flet me padurim gruamarrësi. -T’a marrim,- thërret një prej budigardëve. Alisa zgjohet dhe shikon rrotull e çuditur. -Këtu duhet të jetë dhe i shoqi,- shikon nga Alisa provokues, - Duhet të jetë i shoqi që të konfirmoi vullnetin e tij për të më dorëzuar gruan,- dhe e drejton dorën nga Alisa: - Që e kam fituar në bast. Alisa largohet në skajin tjetër të divanit dhe shikon të pranishmit. Në dhomën tjetër dëgjohet e shtëna e revolverit. Alisa shkon menjëherë brenda. Del prej andej e tronditur me duart e gjakosura. Në dorë mban revolverin. -Zonjë prit. Nuk është ashtu siç e kujtoni. Ne sot,… si t’ua a them… Ai tani nuk jeton. -Shporruni këtej!- iu drejtua Alisa të pranishmëve e vendosur. Ata dalin. Në fund pronari kërkon diçka të thotë: -Zonjë!... Ne… -Përjashta! Në dhomën e zbrazët Alisa hedh revolverin para këmbëve, bie në gjunjë dhe hap pusullën që e mban në dorë. Flokët i mbulojnë fytyrën dhe qëndron ashtu e palëvizur……!

Njeriu qe i tillë: i thjeshtë si gjithë njerëzit në botë, i zakonshëm dhe i jashtëzakonshëm,

pasi përhiqte, me kokëfortësi bëmat që ndodhnin! Edhe qyteti, gjithashtu, pëveçse qe i

plagosur përbrenda, në fletët e memories së tij, qe shënuar një datë: 1977

Gjërat nuk ia rrisin heroikën. Por, vetëm një gjë mbetej e qartë si drita: mbijetesa

në mjegullnajë. Edhe, pse hidhëri, kujtesa më shtyn të mbjell të zezën mbi të

bardhë.

Autori

NJERIU I QYTETIT TË PLAGOSUR

Qyteti i piramidave e quajtën si humbamenët, por edhe rrufjanët ca më tepër. Ai

ndodhej pranë detit, i rrethuar mrekullisht nga kaltërsia dhe gjelbërimi i kahershëm,

kishte njohur të kaluarën kohë të lavdishme, të bukura, të mbushura me harenë e

gëzimin e jetës, me vajzat lozonjare e djemtë çapkënë që ia shtonin hijeshinë.

Kishte njohur qyteti edhe kohë të tjera, më tragjike, të përgjakshme, të mbushura me

beteja, në të cilat doli ngahera fitimtar, krenar në mes të qyteteve të tjerë me bukuri dhe

lavdi. Por, nuk dihet përse një ditë, krejt papritur, u la në harresë. Askush s’u kujtua më

që t’i bënte ledhatime, siç e kishin pasur zakon. U braktis në vetminë e trishtuar të

kujtimeve të së kaluarës, të cilat i përkundi për vite me radhë si relike të së shkuarës.

Atë po e mbulonte harresa. Dhe ja se si.

Krejt papritur, në qendër të qytetit u shfaqën piramidat e para. Ato u dukën joshëse,

mikluese, tunduese, për cilindo që provonte aventurën e të panjohurës, kur donte të

shijonte magjinë e tundimit të ëndrrës, e cila i merrte me vete e i çonte larg..!

Një piramidë, dy, tre, shumë! Mbinë nga hiçi si sirena joshëse që do t’a tundonin qytetin.

U derdhën kureshtarë nga çdo anë e skaj i vendit, të damllosur nga pangrënia. Ndërmjet

të ardhurve gjeje kurbetlllinj të sfilitur, studiues, të ditur, udhëheqës….

Të gjithë kërkonin bekimin pranë piramidave, si të ishin ndodhur pranë “Sfinksit” në

qytetin bregdetar. U panë edhe dijetarë të hynin, fshehtas, nga portalet e padukshme të

këtyre krijesave të çuditshme, për të studiuar madhështinë e tyre, gjë e cila kishte

mahnitur gjithëkushin.

“Piramidë”: këtë emër ia vunë ndoshta, nga luftrat e fundit, kur ai e hodhi armikun në

det, ose ngaqë të rënët i ka vendosur aty, ku ndodhet zemra e qytetit. Në mazeloumin

përballë Përmendores gjigande të lirisë, dhe që duket sikur dialogojnë të dyja, me njëra

tjetrën, në pafundësinë e kohëve që vijnë e shkojnë.

Sidoqoftë, e vërteta e këtij emri të çuditshëm nuk u mësua kurrë; kush e përmendi për

herë të parë. Vetëm dihej se destinacioni të çonte në një botë tjetër, të panjohur më parë

nga të ardhurit e shumtë që kishin nisur ta vizitonin. Kishin ardhur delegatë nga shumë

qytete. Me njohuri, siç pretendonin për origjinën, dhe jepnin garancira të besueshme

për vitalitetin dhe suksesin që do të sillnin këto në përparimin dhe lulëzimin , jo vetëm

të qytetit , por edhe të gjithë vendit, të munduar e të lodhur nga eksperimentet e shumta

të kryera mbi shpinën e tij. Pasuritë që do të derdheshin për ngritjen e tyre, shpenzimet

kolosale për t’u mbushur oreksin mjeranëve që do të vinin nga çdo anë. Piramidat kishin

një sekret të vetin që do të kthente çdo gjë pa vlerë në ar! Kjo do të ishte çudia që do t’i

mahniste të gjithë. U punua ditë e natë, me orar dhe pa orar, me mund e me djersë,

derisa një ditë u pa të qëndronte e ngritur madhërisht piramida e parë.

Të ardhurit u shtangën, nga e papritura, kur e panë dhe qyteti mbeti pa mend…!

”Ku po shkon”, “po iki”, “erdhën…, erdhën paratë”, “ t’i marrim, t’i marrim”…, “të gjithë te

piramida”….”të derdhim”, “u mbush plot”!

Befasisht, kur gjendeshin pranë saj, përkuleshin gjer në tokë dhe qëndronin ashtu për

orë të tëra, duke pritur që të ndodhte mrekullia. Madhështia që buronte prej saj i

humbiste shkëlqimin gjithçkaje tjetër që kishte qenë ngritur ndonjëherë në qytet.

Qytetin e harresës, nisën t’a vizitonin të ardhur; kuriozë, qejflinj, batakçinj, karagjozë,

nevojtarë, shtetarë. Erdhën gjithashtu edhe nga vendet e tjera që ndodheshin më pranë.

Të ngutur nga mrekullia e piramidave, nisën të dërgonin kasnecët e tyre që të vidhnin

formulën dhe të adaptonin këtë shpikje krejt gjeniale në vendet e tyre.

Emri i qytetit të jugut kishte hyrë tanimë në analet e kancelerive të huaja prestigjoze.

Stacionet televizive, mediat, po bënin një publicitet të paparë ndonjëherë këtij zbulimi

të kohëve moderne. Qyteti nisi të gëlonte prej bollëkut dhe shkëlqimit , i cili lëshonte

rrezet deri larg, tutje, shumë larg, në hapësirat e pamata, përtej në horizont.

Por, një natë, papritur, çdo gjë u shemb…,ra, mbaroi!

Lajmi, në fillim, u mërmërit gojë pas goje si lajthitje. Mendjet e mpira nuk mundeshin më

të arsyetonin:

-Nuk ka mundësi të ndodhë…,- nuk është e mundur…., -kanë gisht shtrigat…., -duhen

gjetur ato!

E vërteta u pështoll në mendjen e Njeriut, që në vend të thithte diçka, mbeti i shashtisur,

pa gojë, pa mendim, pa kuptim.

II

Shtriga mortore hodhi hapin e parë. Qyteti, i tronditur nga ngjarja e kobshme mbeti në

errësirë të plotë dhe heshtje. E pa veten të rrethuar në mes të malit, të detit dhe të asaj

që e quanin “Qafë e shtrigave”, prej nga, dikur, zbrisnin karvanet. Nga të tre daljet, me të

cilat, zakonisht, qyteti komunikonte me botën e jashtme, vetëm ajo e çmendinës kishte

mbetur akoma e lirë. Nuk dihej përse kishte ndodhur kjo bllokadë . Ashtu si nuk dihej

pse ndodhej e hapur vetëm dalja e çmendinës. Qyteti gjendej në karantinë.

Ishin përhapur zëra të kobshme se kolera pati pllakosur në Qytetin e jugut, i cili

humbiste në mes të detit, malit, luleve, pishave, e kurorës së ullinjve, që e qarkonin të

gjithë hapësirën e tij. Qarkullonin zëra se në qytet ishin dërguar ndëshkuesit, që kishin

mbërritur, me nxitim si të ardhur nga një kohë tjetër e largët dhe kishin për mision të

jepnin ndëshkimin shembullor qytetit që kishte përhapur trazira. Kjo bëhej me qëllim

që kolera të mos hapej në qytete të tjerë.

Një urdhër i pakuptimtë dhe tronditës njëkohësisht. Njerëzit e mençur të qytetit u

mblodhën për t’i bërë ballë situatës. Konstatuan se piramidat që i kishin dhënë shkëlqim

qytetit ishin shkaku i molepjes. Shtrigat e sapo ardhura së bashku me “ndëshkuesit” u

mblodhën në kupolën e kristaltë. Qyteti heshtte. Kishte mbajtur frymën dhe priste. Çfarë

kërkonin të ardhurit?! Mos donin t’u merrnin atë pak shkëlqim që u kishte mbetur?

Njerëzit pyesnin njëri-tjetrin për origjinën e kolerës, nga erdhi? Tani u quajt “Qytet i

kolerës”! Kështu ia vunë emrin. Këtë e bënë, ndoshta për t’i thyer krenarinë, por ai nuk

mund të jetonte pa krenari. E kishte të gdhendur atë në zemrën e tij, në statujat,

përmendoret. Flitej madje se do t’i hiqnin monumentet. Zëra keqdashës , që qarkullonin,

thonin se qyteti do të zhvendosej që andej, ku jetonte prej shekujsh, do t’i hiqnin kalanë

që i qëndronte mbi krye, varrezat ku preheshin të rënët, të shumtë në numër, të dy

luftrave së bashku. Do të shuanin jehonën e gojëdhënave, legjendave, që e ruanin të

gjallë këtë krenari. Do të digjeshin diku, në një zjarr të madh, bashkë me historinë, që do

ta digjnin të “ardhurit”, për ta humbur në pluhurin e harresës. Zëra të tjerë,

pëshpëriteshin, nëpër qytet, se do t’i merrnin dhe detin, kaltërsinë, yjet që ndriçonin

natën, gjelbërimin e barit….., ajrin! Të gjitha do të zhbëheshin. Deti do të gjëmonte në vaj

e kuje.

Shtrigat, e sapoardhura, tok me ndëshkuesit u mblodhën së bashku në gostinë e shtruar,

në kupolën e kristaltë të qytetit.

Kryeshtriga doi në krye dhe foli me solemnitet :

-Ne do ta shpëtojmë këtë qytet nga e kaluara e tij fatkeqe që e tërheq zvarrë. Në

këtë truall nuk do të mbeten gurë në këmbë. Do të hiqet dhe do të zhduket nga

faqja e dheut. - Me një xhest të magjishëm bëri të shpërthenin flakët! -Vetëm

gërmadha do të ketë…, të djegura, të përzhitura, të shkrumbuara. Si këto flakë, -

vijoi kryeshtriga e eksituar.

Shtrigat e tjera nisën të ecnin përqark zjarrit që kishte ndezur kryeshtriga, me duar të

zgjatura nga flakët :

- Barbarët…., fodullët…, të përzhiten, të përcëllohen…, të digjen…, të mos mbetet

në këmbë për shekuj me radhë asgjë!

Shtrigat kapën duart me njëra tjetrën, u shpuan me thikë, të cilën e mbante në dorë

solemnisht kryeshtriga. Gjaku nisi t’u rridhte pikë-pikë. Thërritën me zërat që iu

kumbonin thekshëm si klithmë kuje:

- Betohemi, betohemi!

Ato pinë gjakun e njëra-tjetrës dhe, të dehura, në ekstazë, ranë përtokë me pëllëmbët që

i përplisnin ritmikisht, të shoqëruara me përkulje të thella. Më pas, nisën të kërcenin me

hedhje makabër, të gjakosura kokë e këmbë. Këmbët godisnin dyshemenë dhe kokën e

tundnin nën ritmin frenetik të daulleve, të shoqëruara me ethet drithëruese të trupave

të tyre, që ndillnin tmerr, zjarr, mort!

Së largu u dëgjuan të shtënat e armëve, të cilat çanin qiellin e natës, ndërsa qyteti flinte.

Shtrigat e vazhduan vallen mortore me pëllëmbet e përskuqura nga goditjet dhe gjaku

që u rridhte mbi dyshemenë e kullës së kristaltë .

-Mbi këto troje,- thirri kryeshtriga, e përfshirë dhe ajo nga gjaku, -të këndojë

qyqja!

U shtri përtokë pa ndjenja, duke i berë të dridheshin të pranishmit. Trupin e saj, të

ngrirë siç ishte, e nxorën përjashta, duke folur përçart fjalë mallkimesh të copëzuara, të

gjakosura, të nëmura!

Të nesërmen banorët e qytetit nisën ritualin e tyre të zakonshëm . Disa fjalë të

mjergullta për gjënë e humbur, me pamje të drobitur, me sy pa jetë. Fytyra të zbehta, si

kufoma, që ecnin ngjethshëm. Diçka kërkonin të shprehnin, por e kishin të pamundur.

Çfarë i pengonte? Ecnin varganë, pa formë, pa trajtë. Ecnin ngadalë, pa jetë, me peshën e

shpirtit që duket se edhe ai i kishte braktisur.

Heshtja dukej si nënshtrim, si protestë apo mallkim?! Herë pas here kthenin kokën

anash, nga kodrat, ku gjelbëronin ullinjtë, si për të kërkuar ndihmë. Për ta flitej se ishin

shekullorë, të moçëm. Thuajse i kishin mbjellë stërnipërit e prijësit të lashtë të Qytetit të

jugut. Karvani ecte, ecte lart, poshtë, deri pranë detit, duke mërmëritur gjithnjë fjalë pa

kuptim, fjalë të përsëritura mijëra herë, me shpresën se dikush në qiejt e ngrehinës që

qëndronte mbi kryet e tyre, do ta ndiente zemëratën që i vlonte përbrenda dhe diçka do

të bënte, diçka njerëzore, që t’u zbuste dhimbjen. Do t’u thonte qoftë edhe një fjalë të

mirë. Njerëzit ecnin dhe mendonin se përpjekjet e tyre, për të gjetur atë që kishin humbur në

piramidat, që u shfaqën nga hiçi, nuk do t’u shkonte kot. Disa prej tyre, në atë ecejakje mendonin se piramidat ishin thjesht një shfaqje iluzive, që kishin për qëllim të

mashtronin mendjet e lodhura të njerëzve të munduar , për t’u dhënë imazhin e një pasurie të paqenë.

Të tjerë thonin se piramidat kishin qenë fantazma që mbinë nga dheu për t’a shkatërruar Qytetin, për t’i prishur emrin, për t’i marrë dinjitetin, për t’a baltosur atë

qytet krenar. Për këtë qytet, në të shkuarën, ishin kënduar këngë për burrërinë e tij dhe trimërinë e treguar, këngë si stuhitë e maleve, si dallgët e detit dhe si krojet e burimet,

që ishin të mbushura me flladin e livadheve ku kullosnin bagëtia e bareshat duke u

tundur, të mbuluara nga hijeshitë, të cilat i sillnin çobanit magjinë e bukurisë së virgjër. Njerëzit përsëri ecnin lart e poshtë dhe thërritnin me zërin që u dilte nga gjoksi si

buçimë e jehonave: -I duam, i duam…., jetën e duam…., besën e duam! Mos na i merrni! I duam

fëmijët…, i duam, mos na i merrni, janë tanët. Qyteti kishte shtangur dhe priste. Ecnin përsëri…, ecnin lart e poshtë, duke parë. S’po

kuptonin çfarë kishte ndodhur…., “na mashtruan? Jo, kjo s’është e mundur, s’ka si të ndodhë.” Turma mundohej të mos humbiste kthjelltësinë. Për herë të parë s’po e

zbulonte dot misterin e së panjohurës që e kishte rrethuar, të së keqes që i kishte

pllakosur në derë.

Piramidat e mallkuara?! Mos ndoshta ishin shpikur për të mposhtur Qytetin?

Në një ditë të ftohtë shkurti, protestuesve u dhanë si dhuratë, armët: Qyteti u armatos

deri në dhëmbë. Në vend të parave…., pushkë. Në vend të shtëpisë, tanke.., në vend të

nderit, paburrërinë. Në vend të këngës, topa. Ç’do të ndodhte? Thua kishin rënë në grackë apo mos, ndoshta, ishte thjesht një eksperiment për të parë ç’do të ndodhte, kur

njeriu humbet shpresën?

Në qiell u panë tufat e korbave, duke klithur me zërin e çjerrë krrau…, krrau…!

Asnjë nuk e mendoi, qoftë edhe për nje çast të vetëm, se ç’do të ndodhte më tej…., krrau…, krrau! Shteti ra…, kishte ngjarë e paimagjinueshmja! Shteti ra…., krrau…,

krrau…, krrau!

Rrugët u mbushën me njerëz të cilët u sulën për të rrëmbyer shtetin. U hapën depot,

zyrat. U plaçkit çdo gjë. Miell, vaj…, rezervat e një shteti, i cili kishte qenë i përgatitur të

luftonte me kanibalë e bajlozë....Të gjithë ishin derdhur në rrugë, në rrëmbimin masiv që

pasoi. Institucionet u shpërbënë. Ushtria, krenaria e dikurshme, u shkri me shpejtësinë

e rrufesë. Policia. Edhe ajo humbi, u tret në valën e papërmbajtur të rrënimit. Njerëzit u mbyllën me armët që morën në hapësirat e pambrojtura të mureve. Jeta

qëndronte pezull, si një relike e pavlerë. Në historinë e popujve tregohen ngjarje të kobshme, në të cilat qe përfshirë njerëzimi.

Luftrat patën bërë kërdinë. Qenë rrëzuar nga froni mbretër, perandorë e tiranë, qenë zhdukur popuj të tërë. Të gjitha ishin pjesë e metamorfozës së Njeriut. Por s’kishte

ndodhur që të shembej shteti dhe të zinte nën vete qytetarët e tij! Kjo s’kishte ngjarë kurrë më parë në historinë e qytetërimeve. Ngrehina e rrëzuar, i ngjante një krijese

gjigande, e cila po jepte shpirt, gjymtyrët e së cilës tashmë ishin paralizuar, thuajse brenda një çasti të vetëm. Ndoshta kuriozët, nga larg, vëzhgonin se ç’do të bënte ky

popull me armët që kishte marrë; i sertë në dukje, i vrazhdë në arsyetim, krenar në

pamje dhe i pathyeshëm në betejë. Mekanizmat misteriozë të mbijetesës nxorën në dukje një cilësi të rrallë, gati të harruar prej shumë kohëve; urtësinë, aftësinë për të

dalluar rrezikun që i kanosej. Ndaj nuk ndodhi ajo që pritej në mes të armiqve, që qenë

munduar të luanin me fatet e tij. Kasaphanë!

- Kasaphanë!- ulërinte dikush. Ndoshta këtë kishin pritur, këtë kishin dëshiruar. Një shuarje totale me përmasa apokaliptike në mes sherreve, urrejtjes së mbjellë me

kujdes, mërive, hasmërive të vjetra e të reja, përçarjeve të nxitura artificialisht, si një

ndjenjë e pashërueshme patologjene. Këto nuk ndodhën. Shumë pseudofilozofë

pozëtarë qenë munduar t’i anashkalonin këto gjarje. Ushqenin idenë se për këto nuk ia vlente të flitej, se ky do të përbënte sakrilegj, ndaj asnjëherë nuk u sqarua se si

qëndronte e vërteta; shteti rrëzoi piramidat apo piramidat morën me vete shtetin?!

Në rrugë kishin nisur të dëgjoheshin krismat që mbushnin hapësirën boshe të shtetit, i cili nuk ekzistonte. Veç klithmat e armëve kërkonin Njeriun durim-humbur. Qyteti po

plagosej. Po plagosej Qyteti i jugut. Dhe Njeriu, oh, ai po përthithte dhimbjen e Qytetit të plagosur: dhimbë ,dhimbë, 97 !

III

U fol, se prej Qytetit të jugut do të merrnin vetëm një grusht hi: grykët e armëve....!

Pa e kuptuar, në një ditë krejt të zakonshme, si gjithë të tjerat të mbushura me të shtëna në qiejt e zbrazët, në qyetet do të mbërrinin mercenarët , gjë që bënte të buçiste

hapësira si kushtrim për ato që do të ngjanin më vonë. Ata zbritën nga automjetet, me uniforma të modifikuara, sepse ushtria në të vërtetë nuk

ekzistonte. Në qytet nuk zhvilloheshin më demostrata. Demostruesit ishin strukur për të shpëtuar atë që kishte mbetur mbas shembjes së shtetit. Çdo gjë dukej e pashpresë. Në

rrugë u shfaqën hije të padukshme me helmeta të çuditshme në kokë, të ardhur prej kushedi se nga që të shpëtonin qytetin që paskesh qenë i kërcënuar nga të huajt. Nga

vinin këta të huaj, kurrë s’u mor vesh. Askush nuk ishte në gjendje t’a thoshte. Rrugët ishin të shkreta. Vetëm ndonjë kalimtar i rrallë kishte dalë për të shikuar njerëzit me

helmeta. Për një moment, pa asnjë sinjal të veçantë, qyteti doli i gjithi nëpër rrugët e tij

dhe i kapi të ardhurit, të cilët akoma nuk e kishin marrë vesh arsyen përse ndodheshin

këtu. I lidhën pa shkrepur asnjë armë dhe i çuan nëpër shtëpi, ku i pritën nënat si të

prisnin bijtë e tyre. -Bijtë e nënave, -iu thanë ato, -shkoni tek nënat tuaja, se qytetin e ruajmë ne!

-Nuk ka ardhur këtu dushmani,- dhe i përcollën. Njeriu i Qytetit të plagosur, ndihej i goditur pas shpine. Ishte gati të hidhej në mësymje,

të përballej me gjithë përbindëshat e botës. Por e ndrydhte dhimbën, e ruante, e mbante, dhe qëndronte në pritë. Ishte i fortë, sa askush, kreshnik, si legjendat e qëmoçme, por

mendja i thoshte të priste. Grushtin e mbledhur fort e kishte tkurrur për të mos goditur vëllanë. Kë do të lëndonte, vriste, priste. Ah, ai ishte mësuar që tej-tëhu, nga të parët e

fisit: armikut t’i tregonte gjoskin. Por , ku e ke armikun, bre burrë? Dhe armët, ishin pa vlerë në këtë luftë pa fytyrë, të fshehur brenda vetes. Ato po mbillnin mort pa faj. A nuk

ishte kjo pjellë e së keqes që qëndronte e strukur, e fshehur...., të mbuluar me bar të

njomë që rritet në lëndina e livadhe?! Tregonin se dikush, teksa dallonte Njeriun që i pati humbur mendja, në ndodhitë e

gjakta, të turbullta, të marramendtta, të pakuptimta e të turpshme njëkohësisht, pse ata

të hurit e të litarit kishin zgjedhur të bënin batërdinë e s’pyetën që t’i kthenin trutë në

vend paska. -Ç’po bëhet kështu?

-Ka dalë dreqi, po hedh valle.

-Ç’duhet të bëjmë?

-Të kapim bishtin e fillit. -Piramidat?

-Në dreq të venë edhe ato!

Në kundërshtinë e beftë, tjetri ngulmoi: -Njeri, thuaj diçka me vlerë.

-Ky iu përgjigj: -Të mos vdesim qytetin, - shprehu dhimbjen i pari.

Për më tej, mjergulla i përpiu me të gjallë e të vdekur. Nata solli klithmë, të ulëritura, pëshpërima e gulçima makthesh të mbjella tinëz. Ra shi me shqotë. Breshëri rri tek

dyert e dritaret, pallatet trandeshin. Gjëmonte det, qiell e tokë. Vetëtimat lajmëronin

kohë vazhdimësie.

Edhe pse armiku nuk po shfaqej, njerëzit përgatiteshin për luftë. Përgatitjet qenë të

ethshme. Do të vritnim njëri-tjetrin....?!!

IV

Në qytetin e rrethuar u shfaqën fantazmat. Ato lëviznin natën, tinëz. Qyteti netët i kishte

të bardha nga gjurmët e fishekëve të pambarimtë që zbrazeshin në qiellin e errët e dukeshin si vajtim, si kujë e hidhërim, si lutje, kërcëni, thirrje. Ishte ndoshta e vetmja

mënyrë për të komunikuar në qytetin e armatosur. Qyteti s’flinte. Fliste dhe bisedonte në mënyrën e vet. Ishte tkurrur nën strehët si mburojë dhe priste. Një luftë e

padukshnme kishte nisur natën, në errësirë, në heshtje. Njerëz që sakatonin e bllokonin rrugë, ngrinin prita. Kush ishin? Nga erdhën, cili qe misioni i tyre?! Qyteti që heshtte, veç

natën niste të kuturiste copëza mesazhesh në hapësirat boshe të ajrit me gjuhën e koduar, të panjohur ndonjëherë të pushkëve që klithin në errësirë. Qyteti ruante

shtëpitë nga gjërat e padukshme.

Natën, në rrugë, heshtje, errësirë….! Pararoja e qytetarëve të armatosur lëvizte në qytetin e izoluar nga pjesa tjetër. Të

shtënat kishin pushuar. Dëgjoheshin vetëm të lehurat e qenve që ulërinin në errësirë: -Barrikada?- pyet i çuditur rojtësi i parë.

-Kush i ngriti!

-Nuk dihet!

Grupi i rojtësve shtangu.

-Natën ka lëvizje.

-Ka edhe të zhdukur!

-Të zhdukur, të ardhur, hije…, fantazma ogurzeza. U çmenda! Heshtje. Të pranishmit ndiqnin lëvizjet në errësirën e natës. U dëgjua gjëmimi i një shpërthimi që tronditi tokën. Askush nuk po fliste. U shoqërua nga shpërthimi tjetër më i madh. Dhe në ritmikë të vazhdueshme. Në perëndim të Qytetit gjendeshin depot e armëve që furnizonim ishullin. Flakët u përhapën gjer tej në horizont. Silueta e ishullit, që mbronte Qytetin nga deti, u shfaq për një moment në horizontin e flaktë. Tymi e shpërthimet e vogla që pasuan, u përzien së bashku dhe ngjanin si një simfoni dhimbjeje. Ishulli u shfaq si një vegim i largët, indiferent, në përpjekjet për të zbuluar misterin e kësaj lufte, ku nuk kishte palë ndërluftuese, veç mjergullës që pati mbuluar qytetin. Gjithçka ndodhi pa kuptuar, pa ndier asgjë. Njerëz që kishin nisur të zhdukeshin, të rrëmbyer, të sakatuar në tortura tmerresh, të vrarë, të grabitur. Luanin vallen e tmerrit në qytetin e strukur. Grupe vandale, kriminelë, bujtës të lloj-lloj llumi, të veshur me petkat e anarshisë totale dhe vdekja që vinte rrotull, tutore që sakatonte gjithçka që i dilte përpara.

-Ku jemi? Nuk po marrim vesh ç’po ndodh! -Mos na mbaj fjalime. -Lagjia e skifterit? -Ka ardhur Lakuriqi i natës? -Ja ku jemi! -Jemi të kërcënuar. -Do të mbrohemi,- thirrën të gjithë mbrojtësit e qytetit njëzëri. -Mban erë!- foli dikush më tym. -Çfarë ere?- Njeriu i qytetit sikur po merrte forcën e dheut. -Dikush po lëviz, -dialogimi i trishtë në mesnatë. -Duhet të jenë të armatosur!

-Mos iu afro, ulu! -Jemi në luftë. -Çfarë lufte ëhtë kjo? -Spitalet janë mbushur me të plagosur. -Ouu!-, thirri ai që vajti për t’i shikuar. -Kush ishte ?- të thashë, në spital. -Ç’ke nga dora? -Asgjë. -Po të rrjedh gjak. -Më qëlluan. -Me çfarë? -Me thikë. -E shikon?! Të vemi t’i vrasim. -Lidhja dorën, ndaloja gjakun. -Nuk kam gjë, një gërvishje është. -Me maskë ishte, i pe? -Jo. Ikën , u zhdukën. -Këta i rrëmbejnë ata që zhduken. -Nga kanë ardhur?- ndërhyri një i tretë. -Nuk dihet! -Thonë që flasin gjuhë tjetër. -Sikur hodhën ishullin në erë. -Nuk merret vesh, çfarë po kurdisin. -Kërkojnë të na vënë në luftë, që të vrasim njëri-tjetrin . -Në spital ka të plagosur që i çojnë për të kuruar, njerëz të veshur me unifo rma lara- lara. Të tjerët venë dhe u fusin kripë në plagë! -Çfarë thua! -Ky është tmerr. -Ka ndodhur me të vërtetë?! -Përhapin terror, rekrutojnë njerëz, di gjë? -Asgjë. Një kasaphanë e pakuptimtë..... -Çdo gjë sonte, nuk e di pse më duket kaq hyjnore, e pakapshme,- vijoi djali çuditërisht i frymëzuar nga kjo natë e mbushur me plasje e të shtëna armësh.

Nga errësira kishte mbërritur një tjetër krijesë e pafajshme, që përpëlitej në agoni ethesh aluçinante, të cilat i krijonte ylberi i gjëmimeve dhe predhat e sharapnelëve që fluturonin si zogj të marrë flakë kur çanin mjergullën me tërsëllimë. Njeriu ishte afruar dhe po thërriste në makth torturues thirrjesh, britmash, rënkimesh, sikur kishte dalë nga tragjeditë e lashta për të ardhur në kohët moderne:

-Gjak...., gjak, jam i mbuluar me gjak. Nuk e shikoni. Ngado gjak...që po rrjedh pambarim. Përse ky gjak? Kujt i rrjedh? Kujt i nevojitet? Më thoni! Ti, ti..., flisni, pse s’flisni..., heshtni!!! Tërë jetën kështu keni heshtur, ndërsa gjaku rrjedh. –Hapi krahët dhe u largua si fajkua i plagosur në natën e errët. Grupi i Njerëzve tashmë qe larguar. Kishte mbetur vetëm Njeriu i qytetit të plagosur. Pranë tij qëndronte djaloshi i ri me mjekër. Kjo e bënte të dukej më i madh. Shikimin e kishte ngulur në errësirë dhe iu drejtua njeriut: -Më thuaj, si e kalon jetën? -Vetëm, -iu përgjigj tjetri pa e kthyer kokën. -Fillikat?- e pyeti përsëri Njeriu i qytetit të plagosur. -Pse, ç’të keqe ka!

-Jo, asgjë, më ngjan si tip hamleti, nga mjekra, veshja, me shikimin ëndërrimtar. -E kam pasur ëndërruar dikur. -Të rrosh a të mos rrosh...! -Kjo është çështja,- vijoi deklamimin djaloshi.

Fytyra i mori pamje serioze, me shikimin e thellë, të ngulitur në hapësirën, që gjëmonte nga të shtënat.

Më mirë të durosh, Hobe dhimbjesh pa mbarim, Apo të japësh fund!

Reciton bukur, -iu drejtua Njeriu i Qytetit të plagosur, djaloshit që kishte qëndruar në një pozë teatrale.

Dikur ëndërroja të bëhesha aktor. -Të pëlqen? -Çfarë? -Teatri. -Teatri, është art i fuqishëm. Është i thellë si deti, drithërues kur e dëgjon, i madhërishëm kur të trondit!

Edhe kjo që luhet para syve tanë, s’është veçse teatër. Ka regjisorët, shkruesit, aktorët jemi ne. Dilemat janë të njëjta. Fundi tragjik! Të vrarë, të sakatuar. Masakrim mizor i Njeriut. Ndëshkim pa faj i krijesave të mjera, të pambrojtura. Ndaj, mund t’i them me tërë forcën kësaj bote:

O prapësi, o dreq, Që unë paskam lindur, Të t’ ndreq.

Nata qe e gjatë, pa mbarim, humbëtirë e skëterrshme. Qetësi e shurdhtë që tingëllonte trishtueshëm në qiellin që nxinte. Gulçima e të shtënave kishte reshtur. Ishte ora kur fantazmat nisnin misionin e tyre. Qetësinë e natës do ta shponte klithma mortndjellëse, e cila përhapej si jehonë në Qytetin që s’kishte qetësi. Ajo do të ngjitej lart në malet përreth, do të kthehej përsëri mbrapsht, e do të gjëmonte gjer në brigjet e detit. Kjo klithmë kishte vrarë errësirën! Do të hynte për të gjetur strehë në zemrën e Njeriut. Çfarë kishte ngjarë? Çfarë e mundonte Njeriun në vetminë e kësaj nate? Nga vinte ajo thirrje dhimbjeje, gjëme?! Çfarë do t’a trondiste Qytetin që s’flinte as ditën, as natën? Por Qyteti merrte frymë, kërkonte të rigjente veten, rënkonte, rrinte në përgjim. Fantazmat lëviznin në errësirën, e cila përpinte çdo send. Dhe Njeriun e merrte, e mbështillte brenda vetes, e zhdukte, e humbte, e treste si klithmën që tingëllonte e, mandej, zhdukej sikur të mos kishte ekzistuar, shuhej! Njerëzit, të mbledhur pranë njëri-tjetrit pyesnin në ankth:

- Kjo klithmë !! E dëgjove?- Rojtësi i parë mbajti vesh. -Eshtë kohë e fantazmave. Diçka atje tej…. -Ç’të jetë? -Fantazmë, çfarë tjetër? -E dallon? -Pak.

-Si është, si ngjan, ç’pamje ka? -Fantazmë e zezë. -E zezë?! -Ç’po bën? -S’e kuptoj, diç kërkon. Bën me shenja nga ne. -T’a presim, t’ia zhveshim maskën, t’ia heqim ! -Ndoshta është iluzion, pasqyrim i mendjes së tronditur. -Ndiej se diçka do të ndodhë. Diçka e keqe. -U zhduk. -Duhet të jetë njeri, a ç’të jetë tjetër vallë…, qënie e gjallë që ndjell mort . -E çuditshme! -E tmerrshme -Jo. S’është aspak e çuditshme. Po mundohem të kuptoj ç’po ndodh në këtë Qytet të sëmurë. -Të sëmurë?! -Më saktë, të çmendur. -Nuk e kuptoj, nuk e di. S’flas dot! Njeriu i qyetiti të plagosur ishte afruar pranë djaloshit shëtitës që ecte si zog vetmitar, që tani, për çudi kishte hedhur në krahë kitarën. -Ej, Hamlet..., nga kështu? -Vemi, vijmë, shkojmë, qëndrojmë dhe përsëri asgjë! -Asgjë?- i tha Njeriu Qytetit të plagosur duke e parë me habi. -Nuk ndryshon, i njëjti avaz, e njëjta melodi! Si nuk u lodhëm, disfata, pengesa që ia ngrëmë vetes. Ecim, qëndrojmë, shikojmë prapa. E shkuara na thërret, të kthehemi. -Intelektualë të krimbur që keni frikë nga hija e tyre, ja çfarë jeni ju. Njeriu është gati të humbë rrugën. Të tjerët thonë, ja rruga, ecni Zotëri, ecni të lidhur fort më njëri-tjetrin, kurse ne parapëlqejmë gjirizet! Futemi, zhgrryhemi, dhe dalim brohorasim të lumtur, brenda gjirizit. -Të shtëna, prapë të shtëna. -As më pëlcet, le të bien, të ngjiten lart. Unë jam këtu në tokë. Dhe le të shuhemi si ai plumbi që ngjitet lart me shkëlqim. Por vjen një çast dhe papritur shuhet. Ka nisur rrugëtimin drejt hiçit. Të gjithë jemi të sëmurë, të kapur nga marrëzia e armëve që na ka mbetur në duar. Sëmundjen e mbjellin ata lart, e keqja mandej lulëzon këtej, poshtë, dhe turmat ulërasin. Kush fiton, thua ti? Kaosi, ky na shfaqet, pastaj, si fantazmë. Në të vërtetë është thjeht lajthitje, lajthitje kolektive e Njeriut të sëmurë. Ndiej një peshë këtu në gjoks, diçka më sëmbon, sikur kërkon të shpërthejë. -Ngjarjet na bëjnë në hilist. -S’është në hilizëm, por dhimbje. -Ti, më thuaj, çfarë ndien? -Jeta është e mbushur me absurditete. Kjo klithmë! Çfarë i ka ndodhur kësaj nëne? -Ky Qytet dergjet i sëmurë. Mendoj se njeriu s’është i disponueshëm që ta kuptojë njeriun. Prirje natyrale është drejt moskuptimit. Nuk të duket absurde kjo gjë?

Fantazmat ishin me të vërtetë pjellë e fantazisë së sëmurë. Rojtësit u larguan nga grumbulli i rrënojave, duke mërmëritur grindshëm për fatin e Njeriut në këtë botë fluide e të pakapshme, të Njeriut të Qytetit të plagosur dhimbshëm.

Qetësinë e natës, papritur, e kishte prishur një e shtënë fillikate që errësirën do t’a ndriçonte, për pak çaste, si një fije e kuqe që ngjitej lart me vërtik e, mandej, përkulej e zbriste ngadalë. Papritmas, nga të gjitha anët, kishin nisur të shtënat shoqëruese, si të vepronte një mekanizëm i padukshëm që do të vinte në lëvizje gjithçka.Drita e plumbave do t’i jepte qytetit pamjen e një kështjelle të çuditshme, luftëtarët e së cilës, ndonëse nuk luftonin me askënd, përsëri qëndronin zgjuar në gadishmëri, për t’iu përgjigjur errësirës me të gjitha mjetet e mundshme që “fantazmat” të mos kishin mundësi të fitonin terren në frontet imagjinare të qiejve ndërluftues, ndërmjet krijesave monstruoze të së keqes, të cilat, në imagjinatën e popujve kishin pasur gjithmonë pamje të përçudnuara. Ato shfaqeshin dhe zhdukeshin në kaosin absurd që mbizotëronte në çdo gjë. Për ekzistencën e “fantazmave” dhe, sidomos, për prejardhjen e tyre, në qytet ekzistonin hipoteza nga më të pabesueshmet. Disa mendonin se ato qenë krijesa të pafajshme, të cilat lëviznin natën në gjurmim të shpirtrave të padukshëm.Të tjerë kujtonin së ekzistonte vetëm nje fantazëm që e terrorizonte qytetin duke u shfaqur në pamje sarkastike, për të mos u njohur nga ata, të cilët e gjurmonin. Tmerri i përhapur në qytet vinte duke u shtuar nën trysninë që ushtronin të shtënat, lufta…Mund të kishte ndodhur që fantazmat të kishin mbërritur në qytet nga larg, nga shumë larg, përtej hapësirave, nga kohë të tjera dhe kishin për qëllim ta mbanin qytetin te kyçur, larg botëve të mbërthyera në zhguallin e vetmisë. Të përhumbur e të ndarë. Ndoshta kërkonin t’i vrisnin Qytetit shpirtin?! Kush e di! Po si mund të jetonte një qytet pa shpirt. Nata, errësira. Njeriu me armë në krahë, me plumba ndër dhembë, katrahurë, çoroditje në Qytetin e plagosur buzë detit që nxinte e rënkonte. Kukuvajtat që këlthisnin natën e lemerishme! Si mundet që Qyteti të jetonte i rrethuar, i nëmur, i mallkuar nga shtrigat, i lënë në vetminë e asgjësë. Dhe përsëri jeton, me shpirtin që s’mund t’ia vrasë askujt.

V

Nuk u mësua kush foli i pari për këmbën e shtrigës në qytet. Dita kishte zbardhur, por qyteti ishte ende i shkretë. Vetëm ndonjë kafebërës, që kishte kurajon për t’a mbajtur hapur, tregonte se jeta ekzistonte. Tek shikonte qytetin që dergjej pa shkëlqimin e dikurshëm, njeriu ndiente një boshllëk brenda vetes. Nëpër rrugët e qytetit thuhej se kishte dalë shtriga e veshur në të verdha e me flokët e lëshuara. Pelerinën e tërhiqte zvarrë. Në shportën, të cilën e mbante përpara duarve, shpërndante kripë në rrugët e braktisura nga njerëzit. Përsëriste me vete, në mënyrë monotone: -kripë…., kripë…, kripë! Njerëz…, më dëgjoni: Në qytet ka rënë kolera. Në tokë kolerë, në det kolerë, në ujë kolerë. Jemi të rrethuar nga kolera-... Njerëzit qëndronin prapa portave të kyçura dhe dëgjonin duke mbajtur frymën. Shtriga vazhdonte të thërriste me zërin vajtues si të kukuvajkës: -Në qiell ka breshëri automatikësh. I dëgjoni ? Po vrasin ajrin.. - dhe qeshte me sarkazëm. -Ha, ha, ha!. E keqja është brenda. E kemi brenda nesh. Secili është i damkosur. Ky qytet do të vdesë. Bari …, ajri…, uji . Jehona e zërit të saj ishte ndjerë në rrugicat e qytetit të tronditur nga klithmat e kobshme. -Nuk ka shpëtim!- qesh prapë: -ha, ha , ha!

-Po kjo- ,pyeti dikush: - Nga mbiu? -Eshtë shtriga që përhap kujën në qytet . -Qyteti do të jetojë. S’ka mort që e ndal. -Qyteti do të vdesë, e dëgjove çfarë tha shtriga? -Qyteti do të rrojë. Ajo është e çmendur. -Të çmendur jemi të gjithë. Nuk i dëgjon të shtënat që s’pushojnë natë e ditë. -Çfarë është kjo, më thuaj?! Shiko flakët e plumbave, i shikon? -Jo, nuk i shikoj, tani është ditë. -Aaa, është ditë? Na sqarove. Njëri nga të pranishmit ishte sulur në drejtim të gruas shtrigë. Pak më vonë u dëgjuan të shtëna. Ra heshtja. -E vranë? -Nuk vritet ajri…Ajri nuk vritet, e dëgjove? Mblidhe mendjen, bëje top.Në rrugët e shkatërruara nga predhat që fluturonin mbi qytet në çdo kohë, grupit të njerëzve që kërkonin të vrisnin gjënë e padukshme iu shtuan dhe të tjerë. -Nga vjen?-, e pyetën të sapoardhurin. –Ç’bëhet andej, e patë atë? -Ajo është shtrigë! -E kapën? -E kapën! -Si ishte? -E çmendur. -Si?! -Nuk dihet nga kishte ardhur! -Ju thashë, do të na vrasin. –Turma u drodh e tëra. –Binduni se qyteti është i mbushur me djaj.

Njerëzit u largua kokëulur. Dikush mbeti i palëvizur duke shikuar nga qielli dhe thërriste i shpërfytyruar:

-Do të na vrasin…! - nisi të qante me ngashërim njeriu i vetmuar. –Do na vrasin, zuzarët, të poshtrit, ç’kanë, çfarë kërkojnë? -Qëlloi në ajër me breshëri automatiku. Qyteti tkurrej në drithërim dhe bënte luftë me veten. Ku është armiku, dua t’a shoh! Me kë luftoj, kundër kujt i mbajmë armët ngrehur? Kush na kërcënon, kush?! Dua t’a di-..

Njeriu i Qytetit të plagosur iku duke qarë dhe lotët i rridhnin pa pushim. Duke u larguar, trupi i tij ishte bërë më i vogël, ishte mbledhur kruspull, ndërsa armën e hiqte zvarrë mbi asfaltin e shkatërruar të rrugës. Pa dashur, këmbët e kishin çuar në postë. Çdo gjë dukej e shurdhët. Salla e telefonave ishte mbushur me njerëz që gumëzhinin nga zëra të mbytur. Njeriu hodhi shikimin brenda turmës, ajri i rëndë i ambjentit iu përplas në fytyrë. Nga brenda kabinave, njerëz me telefona të shtrënguar pas veshit që flisnin njëherësh !..

-Alo…, t’u bëfsha, të keqen. Si të ka nëna? -Këtej jemi mirë. –E pason te kabina tjetër një burrë i pa rruar, i pa krehur, me sytë të mbushur me lotë. -Lëre, e vranë top në vend! -Si ku? Në kokë. –ia pasonte tjetri nga kabina më tej. Pastaj zërat përziheshin. “Iku”…, “pse”…, “ku”? “djali është rritur”, “mos ki merak”..”kemi për të ngrënë”….”vdiq, i plasi…?” “ç’thua, s’dëgjoj mirë. Fol qartë.”

Njeriu nisi të ecte në bulevardin e zbrazët. Dritaret e pallateve ishin të mbyllura. Prapa dritareve, në dukje të qeta, ndjente t’i ishin drejtuar tyta pushkësh që mund t’a qëllonin. Askush nuk do ta kishte mësuar të vërtetën e jetës të marrë nga një e shtënë e pabesë e

plumbit tinëzar që dilte prej një dritareje, i verbër, pa sy, i pavlerë. Njeriu ishte stepur i tëri. Papritur, në bulevard ishin dëgjuar të shtëna të tjera. Shikonte njerëz që vraponin, që flaknin sendet rrugës, për të ecur më shpejt, për t’u mbrojtur, për të marrë frymë. Njeriu ndjeu që jetonte. Papritur kuptoi që po vinte pranvera. Gjethet, iu duk se kishin çelur. Lulet e akacjeve ndjeheshin me aromën e tyre. Flladi i pranverës përzihej me erën e barutit. Ai nisi të ndjente kënaqësinë e të ecurit i vetëm në bulevardin e boshatisur. Në anë të rrugës shikon një furgon të djegur. Iu afrua, para këmbëve vërejti një masë të djegur pa formë. S’mund t’a dallonte çfarë ishte. As këmbë, as trup. Asgjë tjetër. Përbri iu shfaqën njerëz të tjerë:

-Çfarë është? –I pyeti. Tjetri ngriti supet. -Ndonjë kafshë….,dele?! -Eshtë njeri! -Si?- pyeti ai, i shtangur nga habia. -Në qoftë se ke me se të merresh, ik, largohu…,ruaj lëkurën tënde!

Të ardhurit u larguan ashtu, siç kishin ardhur. Pakuptimësia e gjasave çmendte gjithëkënd. Edhe Njeriun e Qytetit të plagosur, i cili përhiqte vuajtjet e gjithçkaje që e rrethon, në çdo çast të ditës, të jetës që vijonte mundimshëm, të vuajtjes që s’e mposhtte dot, të dhimbjes që përhapej e s’kishte të pushuar.

VI

Në Qytet ishte dukur Njeriu i natës. Dikush lëshoi në hapësirën qiellore një raketë antitank, dy, tre. Gjëmim topash që tundnin Qytetin e përhumbur në mjergullnajën që deti ngrinte lart si çadër magjike për të mbrojtur Njeriun. Breshëri topash që e pasuan flakëhedhëset. Qielli zbardhonte frikshëm. Papritur ra heshtja. Pas shpërthimeve gjëmëzeza të armatimeve të rënda, të armëve që i përdornin si shenjë hakmarrje për atë çka kishin humbur. Njeriu i Qytetit të plagosur, kishte rrëmbyer këta trofe ogurzi dhe i kishin strehuar në oborret e shtëpive, para pallateve, në qilar. Thuhej, se dikush e kishte strehuar topin në dhomën ku flinte vetë, për t’a patur më afër, që të godiste armikun. Në qetësinë që pasoi pas shkëmbimeve të zjarrit që ngjante më tepër një loje kapriçoje sesa luftës, papritur u dëgjuan britma hareje, gëzimi të çmendur, që s’mund të frenohej, të shoqëruara me këngë e valle, të cilat tingëllonin çuditshëm në kaosin që dominonte hapësirën përreth. Jeta kishte fituar terren. Kënga ishte ngritur lart, e zgjatur, por që erdhi duke u shtruar, që të shpërthente me forcë dhe dukej se kishte rënë në tokë. Pas pak u ngrit ngadalë duke u zgjatur drejt qiejve, atje ku plumbat nuk mund të arrinin dhe heshti. Përreth dëgjoheshin të lehurat e qenve, që kishin kurajën të sfidonin amullinë që përfshinte gjithçka. Jashtë ndihej aroma e luleve të portokalleve që sapo kishin çelur, të cilat prisnin me ndroje ardhjen e pranverës. Një bandë kishte mbërritur deri në lagjet periferike të qytetit. Njeriu i shikonte këto qenie të maskuara dhe mendonte se mbasi t’i kalonte e gjithë kjo, këta do të ishin përsëri midis nesh , do të na buzëqeshnin, do të na përqafonin, do të vinin për të na ngushëlluar, do të na sillnin lule. Do të ecnin si edhe ne, të lirë e të lumtur në ha pësirat e qytetit që e munduan aq shumë. Ndonëse krimet do t’i ndiqnin kudo, ata përsëri do të jenë krejt të zakonshëm; vrasjet, përdhunimi, grabitja, masakra, do të mbeteshin pas.

Mund të merrnin dhe poste…, pse jo! Do të ktheheshin në njerëzorë, të sjellshëm, të qenësishëm si të gjithë të tjerët. Do të rishfaqeshin me fytyrat ëngjëllore. Ishte e padukshmja që i bënte të heshtnin. S’do t’i njihte askush. Çdo gjë, që tani dukej e pakuptimtë, do të qe krejt e zakonshme. Ishin mbyllur në një pus të errët. Qyteti s’ishte, kishte humbur, ishte strukur dhe priste diçka të ndodhte. Ndërsa vdekja endej e lirë nëpër skutat e errëta. Me armën në dorë, Njeriu nisi të shtijë…., në erë…, në hapësirën e tejmatë. Jehona e saj ushtoi thekshëm.

-Pse qëllove?- tha ai që ndodhej pranë. -Qëllova! –u përgjigj Njeriu i natës. Dhe u step. Të shtënat e natës ishin rralluar. Njerëzit, të lodhur, s’donin të dëgjonin më asgjë nga ato që ndodhnin përreth. Në Qytet ishte shfaqur “Njeriu i natës”, i cili ecte i vetëm…, nëpër rrugët e qytetit, që dukej si i braktisur. -Ku po shkon ky njeri natën, çfarë mban ashtu para duarve të tij? Një kufomë?! Qenka një kufomë. Është atje, e shikon? -Ku e çon? -S’e kuptoj. Vetëm e vë re që po ecën, shkel mbi dhé, ndërsa kapotën, si vazhdim të vdekjes e tërheq zvarrë. Ecën, ku shkon, asgjë s’po kuptoj! -Ka ndaluar. -Ç’kërkon? -Qëndroi.

Pak më tej, në mesrrugë, një grumbull” fantazmash”, me duar të gjakosura, me hanxhar në duar, i vinin rrotull viktimës së tyre, e torturonin.

-Ku shkon me këtë kufomë ky njeri? -Kërkon të vrasë vdekjen.

Njeriu i natës rënkonte me dhimbjen e thellë, duke belbëzuar pa parë askënd, pa vrojtuar se ku hidhte këmbën dhe përsëri ecte i mbështellë nga errësira dhe dhimbja e tij:

-Ma vranë, ma vranë ,-thotë Njeriu i natës dhe ecte si kufoma pa jetë që mbante para duarve. -Tim bir, ma vranë! - Ikën më larg. Zëri i tij, gati i shuar, u tret në vaj dhimbjeje e rënkimi.”Fantazmat” u shtangën.

Njeriu i natës u shfaq përsëri, ecte andej, ku dikur kishte qenë qendra e lavdishme e Qytetit heroik. Nuk i drejtohej askujt. “Fantazmat”, më tej, qëndronin duke lënë pa përfunduar veprën e tyre mizore. Ishin tërhequr mënjanë me hanxharët që u kullonin pika gjaku dhe i mbanin akoma në duar. Njeriu i natës ecte si somnambul. Zëri i tij ishte më i fortë, më drithërues:

-Më vranë djalin! Trupin e të birit e kishte para duarve. Vdekja ecte, shëtiste me këmbët e veta. Në këtë shëtitje të dhimbjes nuk ishte më i vetëm. Pas tij kishin ardhur të tjerë që e shoqëronin. Të tjerë i vinin pranë. I qëndronin një çast, duke i folur fjalë ngushëlluese dhe iknin më tutje. Turma e gjatë shtohej pa mbarim, derisa u kthye në proçesion që bartte dhimbjen e atit për të birin, ndërsa ai përsëriste si refren mortor fjalët e kobshme:

-Ma vranë djalin, - dhe vijonte më tej shtegëtimin në Qytetin që mundohej t’a mposhtte dhimbjen.

Në mëngjes, i gjithë Qyteti kishte dalë i tëri për të përcjellë birin e vet për në banesën e fundit. Nuk pati fjalime, nuk u bënë betime, nuk kishte fjalë fare. Vetëm dhimbja kishte pushtuar mbarë fushën e shkretuar nga gjakderdhja e kobshme.

Qyteti, me kalanë mbi kokë, me kurorën e ullinjve që e rrethonte nga çdo anë dhe detin e kaltër, i cili zukatte brigjet me dallgët mërmëritëse që nanurisnin ëmbël, kishte marrë frymë përmes vdekjes. Marrëzisë i kishte ardhur fundi. Njeriu i Qytetit të plagosur, qëndronte në këmbë, kishte hapur mushkëritë dhe i rrënuar, i leqendisur nga e pakuptimta plot me gjëmë mbushur, prapë qëndronte i fortë, i paepur. Ata që përballuan dhimbjen e asaj që ngjau, duke parë në sy Njeriun e Qytetit të plagosur, morën forcë, kurajë. Besuan se, pas këtej, do të jetonin në paq. Deti përkundi valët, ullinjtë, kurorat e gjelbëruara. Mjegullnaja po shpërbëhej, ngadalë nën rrezet e diellit. Kujtesa e Qytetit pas lufte, do të bënte punën e saj. V.97.

2 Prill 2014.