Oppbrudd og ansvar?Organiseringsformer i litteraturundervisningen

Henning FjørtoftUniversitetslektor i norsk fagdidaktikkProgram for lærerutdanning, NTNU

Norskeleveni 2011

Generasjon i

Screenager 

iGenerasjonen

Vinner vi noe?

DU MÅ IKKE SOVE!

Mister vi noe?

William Powers

William Powers

«Vi mister … dybde. Dybde i tanke og følelse, dybde i våre mellom‐menneskelige forhold, vårt arbeid og alt det vi gjør.» 

Stofftrengsel

«The educationalcontent is not theproblem. It is thedelivery methodand the setting.» 

Hvilken plass har litteraturundervisning?

Skjønnlitteratur er ikke lenger…• en selvfølgelig del av kulturarven

• en vesentlig del av elevenes kulturelle identitet

• en kilde til innsikt og opplevelser

Men likevel: 

• utgangspunkt for diskusjon av menneskelivet

• nyttige metoder og tenkemåter utenfor norskfaget 

Er vi vår egen verste fiende? 

Å skrive et essay

«Elever kan ikke skrive essay før de begynner i tiende. Det har vi bestemt i faggruppa på skolen vår.»

Å nærlese en novelle

«Vi kan ikke fortsette diskusjonen av novellen etter i dag, for på torsdager pleier vi å ha grammatikk.»

Å utvikle motivasjon

«Jeg har mange elever som er svake lesere og skrivere. Jeg synes det er viktig å gi dem pauser fra lesing og skriving slik at de beholder motivasjonen.»

Ingen blir sterke av å se meg trene. 

Mike Schmoker (2011)

• Formål for lesingen• Ordforråd• Notatteknikker• Suksesskriterier • Modelltekster • Tid til revidering

Natur og kultur (6 uker, 10. klasse)

Sentral idé: Forholdet mellom natur og kultur er et gjensidig vekselspill

Natur og kultur (10. klasse)

Hovedmål: • Gjenkjenne plottstrukturer• Gjenkjenne allusjoner• Diskutere imperialisme og evolusjon

Natur og kultur (10. klasse)

Sentrale begrep:• natur og kultur • allusjon, navnesymbolikk, in medias res, plott

• samfunnskritikk, kulturkritikk, imperialisme, kolonisering, klassesamfunn

• darwinisme, evolusjon

The White Man’s Burden

1 2 3 4

IdeerEssayet forklarer personens tenkemåte og handlinger med få relevante eksempler

Essayet forklarer personens tenkemåte og handlinger med noen relevante eksempler

Essayet forklarer personens tenkemåte og handlinger med mange relevante eksempler

Essayet forklarer personens tenkemåte og handlinger med svært mange relevante eksempler

OrganiseringAvsnittsstrukturen presenterer sjelden eller aldri ideene på en logisk måte

Avsnittsstrukturen presenterer noen ganger ideene på en logisk måte

Avsnittsstrukturen presenterer ofte ideene på en logisk måte

Avsnittsstrukturen presenterer alltid ideene på en logisk måte

KonvensjonerSitat og fotnoter er sjelden eller aldri korrekt ført

Sitat og fotnoter er noen ganger korrekt ført

Sitat og fotnoter er ofte korrekt ført

Sitat og fotnoter er alltid korrekt ført

OrdforrådEssayet bruker sjelden eller aldri et variert, relevant og presist ordforråd

Essayet bruker noen ganger et variert, relevant og presist ordforråd

Essayet bruker ofte et variert, relevant og presist ordforråd

Essayet bruker alltid et variert, relevant og presist ordforråd

Natur og kultur (10. klasse)

Vurderingsoppgaver: • Skriv et essay om en person fra boken, og forklar hvordan denne personen ser på forholdet mellom natur og kultur. Bruk sitater og parafraser fra romanen for å underbygge synet ditt. 

• Skriv en novelle om et møte mellom et menneske og et dyr. Etter møtet skal begge bli forandret. 

Jeg følte meg skikkelig flink, 

helt til jeg skjønte at…

Everything is 

in America 

Rafe EsquithHobart Elementary School, Los Angeles

Det fins ingen snarveier• høytlesning og  tekstforklaringer

• diskusjon og selvstendig lesing 

Det fins ingen snarveier5. klasse:  • John Steinbeck: Om mus og menn• George Orwell: Animal Farm• J.D. Salinger: Redderen i rugen• Charles Dickens: Store forventninger• Harper Lee: Drep ikke en sangfugl• Mark Twain: Tom Sawyer• Anne Franks dagbok• Tolkien: Hobbiten • Den amerikanske 

uavhengighetserklæringen• noen av Shakespeares skuespill

+ noen egenvalgte tekster

Det fins ingen snarveier

Esquith:• 1 essay hver uke basert på lesingen (=36 i året)

• Kriterier: rettskriving, setningsstruktur, tekststruktur, argumentasjon og presisjon

• anonymiserte modelltekster

«Vurder Georges avgjørelse om å drepe Lennie i Steinbecks Om mus og menn»

Det fins ingen snarveier

• bruker ikke lærebok• ignorerer læreplanen fullstendig

Gjennomsnittlig resultat i lesetester på skolen: ca. 40%

Esquiths klasse: ca. 90%

strukturlæringsmiljøvurdering

Innenfor hvilke strukturer?

Alternativ 1:Historisk forløp

• historisk utvikling• kulturhistorisk forståelse• tidslinje 

Alternativ 2:Kanonbasert

Sentrale litterære tekster

• litterær og estetisk verdi• nasjonal og kulturell identitet• liste

Alternativ 3:Temabasert

Ungdom

Miljø

Vann

Krig

Temabasert undervisning• vanlig i småskolen etter L97• inviterer til flerfaglighet• trekke forbindelser mellom skolefag og eget liv

MEN:• lite systematisk opplæring i basisferdigheter på småskoletrinnet

(Johannessen 2002, Klette m.fl. 2003)

Alternativ 4: Begrepsbasert 

litteraturundervisning? 

H. Lynn Erickson

Begrepsbasert læring1. læringsutbytte2. sentrale begrep som 

ramme3. prosesser og 

ferdigheter 4. gode 

vurderingsoppgaver

presentere viktige temaer og uttrykksmåter i sentrale samtidstekster og sammenligne dem med framstillinger i klassiske verk fra norsk litteraturarv: 

kjærlighet og kjønnsrollerhelt og antihelt

virkelighet og fantasimakt og motmakt

løgn og sannhetoppbrudd og ansvar

lesesenteret.uis.no

• gratis pdf (89 s.)• forskningsbasert • kartlegging• verktøy

Får vi til dette i en 

digital virkelighet?

Hamlet på Twitter?

Hamlet på Twitter?

wiki: www.nord6110.wikispaces.comTwitter: @hennifBlogg: www.bestpraksis.blogspot.com