Monitoring životne sredine. Bioindikatori.

Antropogeni uticaj

• U velikoj meri izmenio je izvornu prirodu i odnose u njoj.

• Zato se javila potreba za određenim sistemom praćenja i kontrole.

Šta je monitoring?

• Sistem praćenja i kontrole stanja i promena u životnoj sredini.• Sistem praćenja zagađenosti životne sredine.

Ko obavlja monitoring?

1. Državni organi zaduženi za životnu sredinu

2. Ovlašćene ustanove koje imaju stručna lica

Zašto je potreban monitoring?

1. Da se ustanovi da li su i kojoj meri su priroda i čovek ugroženi usled emisije zagađujućih supstanci

2. Radi proveravanja da li se ‘potencijalni zagađivači’ pridržavaju zakonski dozvoljenih nivoa zagađivanja

3. Radi obezbeđenja relevantnih podataka o nivou zagađenja koji se potom stavljaju na uvid zainteresovanima (državi i/ili javnosti)

• Da bi se blagovremeno i efikasno sprečile odnosno uklonile neželjene posledice zagađivanja životne

sredine.

1. Praćenje stepena zagađenosti različitih delova životne sredine.

Atmosfera Hidrosfere Litosfera

Šta u životnoj sredini može biti predmet

praćenja tj. monitoringa?

2. Kontrola tj. monitoring izvora zagađenja-njihovo prisustvo i distribucija.

Saobraćaj

Fabrike

Poljoprivreda

Deponije

Šta u životnoj sredini može biti predmet

praćenja tj. monitoringa?

3. Sistem kontrole na osnovu metode praćenja tj. Parametra praćenja (fizički, hemijski, biološki pokazatelji)

4. prisustvo ili odsustvo organizama indikatora

Šta u životnoj sredini može biti predmet

praćenja tj. monitoringa?

Koji je glavni cilj monitoringa?

• Monitoringom se vrše posmatranja u cilju:

1. Upozorenja odnosno sprečavanja neželjenih posledica i opasnosti po životnu sredinu (m. osmatranja)

2. Praćenja već nastalih promena kako bi se sprečio dalji negativni uticaj (m. praćenja zagađenja)

Biološki monitoring (biomonitoring)

• BIOLOŠKI MONITORING podrazumeva primenu živih organizama kao BIOINDIKATORA promena u životnoj sredini

u prostoru i vremenu.

• Praćenje akumulacije polutanata u tkivima i organima, ali istovremeno i svih promena (biohemijskih, morfoloških,

fiziološlih) kod jedinki ili kod populacija nastalih kao posledica zagađenja.

Negativni uticaj zagađene sredine na živa bića

1. Morfološke promene (promene izgleda i oblika)

2. Fiziloške promene (promene metabolizma, dužine života, intenziteta rasta i razmnožavanja)

3. Promene brojnosti populacije

4. Promene rasporeda populacije

5. Promene međuodnosa u ekosistemu

6. Promene rasporeda ekosistema

Promene biljaka

• Promena boje lista, propadanje tkiva, uvenuće, opadanje lišća, promena dimenzije i oblika

biljnih organa.

Promene životinja• Promene veličine i izgleda organa, fiziološke promene,

promena intenziteta i perioda razmnožavanja, promena ponašanja, promena dužine života, smanjena reproduktivna moć, usporen rast, promene u rasporedu, gustini i uzrasnoj

strukturi populacije.

Krajnji ishod antropogenog uticaja

• Nestanak vrste sa posmatranog lokaliteta ili područja.

Organizmi indikatori zagađenosti

• Biološki monitoring podrazumeva praćenje organizama koji su ugroženi delovanjem zagađene sredine tj. organizama koji su posebno osetljivi na dejstvo polutanata.

Na šta nam ukazuje prisustvo/odsustvo organizama indikatora?

• Prisustvo/odsustvo organizama indikatora govori nam o stanju zagađenosti životne

sredine tj. kvalitetu životne sredine.

Biljni ili životinjski indikatori, koji su pogodniji za monitoring?

• Životinjski indikatori su manje pogodni, jer se životinje kreću, pa mogu da promene stanište i ‘pobegnu’ od nepovoljnih uslova.

• Biljni indikatori su pogodniji, jer su biljke pričvršćene i u svom organizmu mogu da akumuliraju razne zagađujuće materije iz životne sredine.

Koja je prednost bioindikatora u odnosu na

fizičke i hemijske indikatore?

• Živi organizmi mogu da pokazuju efekat akumulacije polutanata i toksina u toku dužeg vremenskog perioda

(teški metali, aditivi, pesticidi-akumulacija u telu).

Tipovi bioindikatora:

1. Mikrobijalni (brojnost)

2. Biljni (prisustvo, odsustvo)

3. Životinjski (brojnost)

Vaskularne biljke kao indikatoi i hiperakumulatori teških metala u

zemljištu

• Vaskularne biljke mogu precizno ukazati na prisustvo i intenzitet različitih zagađujućih materija (teški metali, itd.) u vazduhu i zemljištu, kako u prirodnim ekosistemima, tako i u urbanim sredinama.

• U biomonitoringu teških metala najčešće se analiziraju listovi i kora drveća, ali je takođe preporučljiva primena korenova i rizoma u proceni zagađenja.

• Akumulacija teških metala u biljkama, u većim koncentracijama ukazuje na relativno povećanje i širenje zagađenja na staništu.

Biljni indikatori

• Viola arsenica je vrsta koja je indikator zemljišta koja su bogata ARSENOM.

• Urtica dioica i Urtica urens ukazuju na povećanu koncentraciju NITRATA i NITRITA u zemljištu i obično naseljavaju nitrifikovana staništa u gradskim i seoskim uslovima.

Biljni indikatori

• Verovatno najpoznatiji hiperakumulator teških metala je vrsta Thlaspi caerulescens. Dok najveći broj biljaka pokazuje simptome toksičnosti pri koncentraciji CINKA od oko 100 ppm, ova biljka akumulira Zn u koncentraciji od 26.000 ppm bez ikakvih oštećenja.

Biljni indikatori

• Morski plićaci, uz morsku obalu bogato nastanjeni višećelijskom zelenom algom, morskom salatom. Naime, morska salata se pojavljuje na mestima gdje je more onečišćeno. Dakle, ona je bioindikator onečišćene vode.

Biljni indikatori

• S druge strane, jadranski bračić, smeđa alga, nastanjuje čista i bistra, nezagađena područja, pa je stoga prirodni pokazatelj čistoće mora.

Životinjski indikatori

• Dnevni i noćni leptiri su najznačajniji pokazatelji „zdravlja“ ili stepena očuvanosti životne sredine zbog svoje izuzetne osetljivosti i na najmanje negativne promene na staništu.

Životinjski indikatori

• Žabe mogu biti indikatori kvaliteta životne sredine, i promena u njoj; • Njih najpre pogadjaju promene kako u kopnenim, tako i u vodenim

staništima, i najčešće su izložene otrovnim supstancama u vazduhu, vodi i zemljišnim talozima.

• Postoji nekoliko razloga zbog kojih su žabe posebno izložene promenama i otrovnim supstancama: kao vodena jajašca i larve, većinu vremena provode u vodi; kao odrasle jedinke najviše vremena provode van vode; ležu nezaštićena jaja i imaju polupropusnu kožu.

Životinjski indikatori

• Rečni rak, stanovnik kopnenih voda, preživljava isključivo u čistoj vodi.

• Riba pastrmka takođe može opstati samo u čistoj tekućoj vodii iz tog razloga je bioindikator čiste vode.

• Ribe kao bioindikatori srednje zagađenih (mezosaprobnih) voda.• Štuka, som i šaran.

Životinjski indikatori

• Crv Tubfex-bioindikator najzagađenijih voda (polisaprobnih)

Životinjski indikatori

Lišajevi kao bioindikatori

• Lišaji koji predstavljaju asocijaciju gljive i alge, mogu se naći na stenovitim površinama i stablima drveća.

• Reaguju na promene u šumama, uključujući promene u strukturi šuma, kvalitetu vazduha i klimu;

• Nestanak lišaja u šumama može ukazivati na “ stresove “ u životnoj sredini, kao što su visoki nivoi sumpor dioksida i

nitrogena.

Lišajevi kao bioindikatori• Kad šetate gradom, primjećujete li na kori drveća lišajeve? • Ako ne, priroda vas ozbiljno upozorava da je na tom

područuju pojačano onečišćen vazduh.• Lišajevi su izuzetno osetljivi bioindikatori, koji reagiraju i na

neznatne, jedva primetne promene kvaliteta vazduha.