METODOLOGIJA ISTRAŽIVANJA ŽIVOTNE SREDINE

Osnovni metodološki koraci

Potreba za jedinstvenim metodološkim koracima istraživanja problematike životne sredine u procesu projektovanja puteva potiče prvenstveno iz istaknutih principa kompatibilnosti, usklađenosti nivoa analize, hijerarihjske uredjenosti i sukcesivne razmjene informacija.

Imajući u vidu istaknuti globalni karakter problematike zaštite životne sredine osnovni metodološki koraci su definisani u širem kontekstu.Ovaj kontekst podrazumijeva proces prostornog planiranja u kome su integrisani specifični planerski postupci karakteristični za put, s obzirom na njegove funkcionalne zahtjeve i specificne posledice (prostorni plan specijalne namjene).Sam proces definisan je kroz vec analizirane metodološke korake.

1. Studija ekološkog rizika 2. Studija zaštite i unapređenja životne sredine 3. Studija uticaja na životnu sredinu 4. Izvođački projekat zaštitnih konstrukcija 5. Ekološki izvještaj

1. Studija ekološkog rizika - predstavlja najširu prostornu analizu problematike životne sredine koja svoj puni smisao ima u polaznim planerskim i projektantskim koracima.

Vezana je prvenstveno za kreativne korake koncipiranja mreže na nivou zemaljskog prostornog planiranja, stvarajući tako uslove za inventar ekoloških potencijala, kao i procjenu eventualnih ekoloških rizika.

Osnovna informacija podloga za ove analize je karta razmjere 1:50 000 U slučaju kada analiza ekološkog rizika nije sprovedena na nivou prostirnog plana,

javlja se poteba da ovakva analiza bude polazna osnova kao i sastavni dio istraživanja naredne faze, i u tim situacijama osnovna informativna osnova je razmjere 1:25 000

2. Studija zaštite i unapređenja životne sredine predstavlja ključni korak u pozitivnom pristupu ovoj problematici. Kako je suština odgovarajuće projektantske faze izbor optimalnog koridora jasno je da se na ovom nivou pružaju i jedine suštinske šanse za zaštitu i unapređenje životne sredine. Dinamika izrade mora biti usklađena sa dinamikom generalnog projekta.Za najširu komunikaciju i uključivanje javnosti izrađuje se poseban izvještaj o zaštiti i unapređenju životne sredine za predmetni projekat.Izvještaj sadrži sve ključne informacije o projektu.

3. Studija uticaja na životnu sredinu predstavlja detaljnu analitičku kvantifikaciju budući da za osnovu analize služi prostorno definisana trasa u okviru poznatog koridora.

3. Studija uticaja na životnu sredinu predstavlja detaljnu analitičku kvantifikaciju budući da za

osnovu analize služi prostorno definisana trasa u okviru poznatog koridora. Prateću dokumentaciju studije uticaja predstavlja elaborat i izvještaj. Elaborat o uticajima na životnu sredinu se izrađuje kao poseban materijal sa jasno definisanom namjenom. Izvještaj o studiju uticaja predstavlja sintezni prikaz svih relevantnih činjenica i služi za distribuciju svim institucijama koje su ukljucene u projekat kao i za prezentaciju javnosti.

4. Izvođački projekat zaštitnih konstrukcija je proces u kome se razrađuju usvojene zaštitne konstrukcije iz faze idejnog projekta, definišu svi izvođački detalji, metode građenja i vrši optimizacija procesa izvođenja, te je doprinos životnoj sredini moguć samo u domenu ovih aktivnosti. Projekat mora sadržati sve neophodne numeričke i grafičke priloge, i u svim detaljima mora biti usaglašen sa osnovnim projektom.

5. Ekološki izvještaj (El) ima poseban značaj obzirom da predstavlja sažetu formu prikazivanja rezultata pojedinih faza ekoloških analiza te kao takav predstavlja polaznu osnovu i podlogu za komunikaciju sa javnošću i donošenje odgovarajućih odluka.

Zastupljenost metodoloških koraka

Prethodno definisana algoritamska struktura osnovnih metodoloških koraka istraživanja problematike životne sredine predstavlja najširi pristup koji u pojedinim okolnostima, bez obzira na globalni značaj, ne mora biti i najracionalniji. To znači da se radi o činjenici da lokalni uslovi, minimalni ili nepostojeći ekološki potencijali kao i struktura i obim uticaja mogu dozvoliti izostavljanje pojedinih koraka.

Najjednostavniju vezu za zastupljenost pojedinih koraka analize za jedan proces projektovanja svakako treba tražiti prvenstveno u funkcionalnoj klasifikaciji vangradskih puteva budući da su u njoj sadržane najšire karakteristike svakog putnog pravca.

Procedura promjene uticaja puta na okolinu (PUO)

Procjena uticaja na okolinu je fleksibilna procedura koja može varirati u širini, dubini i po vrstama analize zavisno od projekta. Kada se radi o konkretnom projektu putnog pravca, oslanja se na “Studiju ekološkog rizika”, ukoliko ona postoji u okviru prostornog plana.

Ukoliko Studija ekološkog rizika na nivou prostornog plana ne postoji, radis e uporedno sa Generalnih projektom, na podlogama sa razmjerom najmanje 1:25000, te ima linijski karakter, uz analizu koridora čija je širina po pravilu veća od definisanog putnog koridora i zavisna od opštih ekoloških faktora.

Sama procedura se moze klasifikovati na više nadležnosti: Nadležnosti i organizacija procedure procjene uticaja na okolinu Uključivanje zainteresovanih službi Uključivanje zainteresovanih grupa i nevladinih organizacija Panelno savjetovanje o problemima zaštite životne okoline

Operativni elementi procedure procjene uticaja puta na okolinu

Izvršenje PUO je obaveza investitora koja može biti prenijeta na projektanta, a rukovodilac PUO organizuje i nadgleda izvršenje procesa PUO, uz pomoć i saradnju sa projektantom i zainteresovaniim službama.

Glavni koraci u operativnoj proceduri PUO uključuju: Rekognosciranje (preliminarna procjena mogućih uticaja) uz sagledavanje postojećih informacija o ekol.

potencijalima, Priprema projektnog zadatka za pojedine faze PUO, Izvršivanje PUO, Projektovanje i izvršavanje mjera za zaštitu okoline u okviru projekta, Nadzor, Naknadno vrednovanje i praćenje stanja.

U toku izvršenja procedure PUO investitor se obavještava o aktuelnom stanju radova putem mjesečnih izvještaja.

Rekognosciranje (preliminarna procjena mogućih uticaja). Projekat i pojedine njegove komponente se sagledavaju u okviru postojećih ekoloških potencijala područja, odnosno veličine i osjetljivosti faktora okoline uzimajući u obzir karakteristike projektovanog puta. Ovu akciju sprovodi rukovodilac zadatka i radni tim uz savjetovanje sa zainteresovanim službama.

Projekat je moguće svrstati u jednu od sledećih kategorija:

Kategorija A – Projekat može imati različite i značajne uticaje na okolinu.

Kategorija B – Projekat može imati specifičan uticaj na okolinu, potrebna je ograničena analiza uticaja na okolinu

Kategorija C – Detaljna analiza uticaja na okolinu nije potrebna, daje se samo izvještaj o preliminarnoj procjeni.

Kategorija D – PUO nije potrebna.

Priprema projektnog zadatka. Na osnovu zaključaka proisteklih iz aktivnosti opisanih u prethodnom stavu rukovodilac PUO sa investitorom razmatra ciljeve PUO i definiše projektni zadatak za PUO. U tu svrhu je uglavnom poželjan obilazak terena od strane kvalifikovanih stručnjaka. Projektni zadatak treba da obuhvati adekvatnu saradnju sa zainteresovanim službama kao i konsultacije sa zainteresovanim grupama i lokalnim nevladinim organizacijama.

Izvršenje PUO. Analiza uticaja na okolinu za velike projekte obično zahtjeva 6-18 mjeseci za pripremu i razmatranje. Nacrti PUO treba da se daju prilikom ključnih tačaka u ciklusu obrade, a finalna PUO treba da se dostavi pre procjenjivanja, kako bih se smanjio rizik promjene projektne dokumentacije, kao i zastoja koji bih kasnije mogli nastati.

Poseban “Ekološki izvještaj” treba da šire sumarizuje PUO, pokrivajući, između ostalog, osnovne uslove okoline, akcije za ublažavaje, organizaciju monitoringa okoline i konsultacije obavljene sa zainteresovanim službama kao i nevladinim organizacijama.

Izvještaj o preliminarnoj procjeni. U izvještaju o preliminarnoj procjeni rukovodilac PUO, uz konsultaciju sa zainteresovanim državnim, regionalnim i lokalnim službama, treba da:

Identifikuje ključne problleme okoline, Identifikuje kategoriju (A-D) i vrstu analie uticaja na okolinu koja se i preporučuje, Pripremi preliminarni plan za PUO.

Nadzor. Preporuke PUO čine osnovu za nadzor nad izvršenjem projekta u oblasti zaštite okoline. Usaglašavanje sa uslovima okoline, status mjera za ublažavanje i podaci iz programa osmatranja činiće dio u izvještajima nadzora.

Kada se ostvare glavni ciljevi, može se ukazati potreba za posebnom inspekcijom od strane eksperta za oblast zaštite okoline.

Naknadno vrednovanje. Arhivski izvještaj o završetku projekta koji se unosi u banku podataka o putevima treba da sadrži podatke o:

Uticajima na okolinu, bez obzira da li su oni bili predviđeni Ekološkim izvještajem Efikasnost mjera za ublažavanje, program monitoringa i druge aktivnosti vezane

za okolinu u toku eksploatacije puta.

Primjeri mogućih postupaka procjene

U zavisnosti od nivoa detaljnosti procjene uticaja puta na okolinu, postupak procjene možemo podjeliti u dvije globalne kategorije: preliminarnu i detaljnu.

Preliminarna procjena ima za cilj definisanje mogućih uticaja putnog projekta na okolinu pri čemu se postupak procjene svodi na globalnu procjenu inteziteta i smjera uticaja (pozitivan ili negativan) svakog uticaja posebno u odnosu na svaku pojedinačnu posledicu.

Preliminarna procjena je obično (ili može biti) prethodnica detaljne procjene. Na tome se posebno insistira u slučajevima kada se pojavljuje veliki broj mogućih uticaja kod više varijanti koje se upoređuju.

Preliminarna procjena se obično vrši pomoću matrica. Svakoj ćeliji matrice pridružuje se određeni vrednosni poen koji pokazuje vjerovatnu

važnost (značaj, veličinu) posledice izazvane datom aktivnošću. Procjena koja se u okviru ove kategorije obavlja ima karakter kvalitativnog

procjenjivanja.

Kod Preliminarne procjene može se koristiti skala u kojoj znak plus označava pozitivan uticaj određene aktivnosti na odgovarajuću posledicu dok znak minus ukazuje na štetno dejstvo posmatrane aktivnosti: 0 nema posledica (uticaja) aktivnosti na posledicu (+) 1 manja štetna posledica koja se može ublažiti boljim projektom (+)2 znatna štetna posledica (+)3 veoma velika štetna osledica čija bi veličina zahtjevala promjenu projekta te varijante

ili njeno napuštanje

Rezultati svakog pojedinačnog snimanja kao i informacija o korišćenim metodama mogu se prikazati na standardizovanim obrascima, a obrasci treba da sadrže:

Identifikacione podatke, Opis odnosa, Pregled rezultata snimanja, Komentar rezultata snimanja, Predložene mjere za uklanjanje negativnih posledica, Izvore informacija, Napomene.

U Preliminarnoj fazi ocjene uticaja na okolinu najčešće se uzimaju u obzir sledeći faktori:

kvalitet voda, uticaj na vegetaciju, vodene životinje, korišćenje zemljišta, istorijsko-arheološki aspekti (kulturno-istorijski spomenici) močvare, socijalno ekonomski aspekti, kvalitet vazduha, šume, ekosistemi, podzemne vode i sl.

Detaljna procjena. Ova promjena predstavlja kvantitativnu proceduru kojom se povezuju procjene svih uticaja u završnu ukupnu ocjenu korisnosti svake varijante.

Detaljnu procjenu ima smisla primjetiti samo u fazi idejnog projekta. Detaljna procjena se bazira na analizi vrijednosti koja numerički izražava veličinu

odnosno značenje pojedinih posledica i rezultujuće vrijednosti pojedinih varijanti Veličina pojedinačnih posledica se transformiše u jednu korisnu vrijednost u opsegu

0-10. Ova transformacija se vrši za svaku posledicu posebno posredstvom određenih funkcija.

Postupak vrednovanja, bilo da se radi o fazi preliminarne ili o fazi detaljne procene, sastoji se iz sledećih faza:

Izbor relevantnih pokazatelja, njihov opis i procjena prihvatljivosti Sumiranje parcijalnih procjena u rezultujuću procjenu pojedinačne varijante Međusobno poređenje varijanti uz prateću analizu mogućih rizika vezanih za procjenu.

Oblici prezentacije dobijenih rezultata

Stablo odluke razmatramo u okviru detaljne procjene varijantnih rješenja obuhvata 4 nivoa rangiranih po detaljnosti.

Najniži, odnosno najdetaljniji nivo predstavljaju indikatori koji se odnose na najkonkretnije zahtjeve koje put mora ispuniti u ekološkom pogledu.

Parcijalno vrednovanje koristi svakog pojedinačnog indikatora na osnovu rezultata dobijenih analizom prikupljenih podataka pomoću funkcije ocjene treba izvršiti tako da se pored procjene korisnosti svakog od njih prikažu i ostali podaci koji su bili od značaja pri donošenju svake posebne ocjene.

Uobičajeno je da se pregledana prezentacija dobijenih rezultata vezanih za svaki indikator pojedinačnoo daje u formi indikatorskih obrazaca koji treba da obuhvataju sledeće elemente:

Opis indikatora Prezentacija rezultata u prigodnom obliku Metoda proračuna vrijednosti indikatora Prikaz izvora podataka Proračun vrijednosti indikatora Određivanje vrijednosne funkcije Osvrt na mogućnost primjene analize troškova – dobit Napomene, primjedbe, objašnjenja pojedinih postupaka, literatura i sl.

Prikaz dobijenih rezultata može se dati i u formi preglednih

Tabela ( u kojoj se za svaku varijantu projektovanog putnog pravca prikazuje broj poena po svakom od indikatora, kao i konačnu sumu poena po svakoj varijanti),

Tematskih karata (gdje se značajniji indikatori mogu prikazati određenim grafičkim simbolima čija veličina označava stepen uticaja pojedinih indikatora na pojedinim dionicama unutar svake pojedinačne novoprojektovanog puta),

Dijagrama Crteža.

Prikladno i pregledno prezentiranje rezultata ekoloških analiza u nekoj od pomenutih formi, zajedno sa ekološkim izvještajem daje podlogu za uključivanje javnosti u proces projektovanja kao njegove nezamjenjive faze te se stoga ovom elementu mora ukazati posebna pažnja.

Kompleksna procjena putnih projekata

Konačna odluka o predloženom projekt u svojoj osnovi ima centralni konflikt između napora za očuvanjem čovjekove okoline i nastojanja za postizanjem što večćih ekonomskih efekata.

Jedan od načina da se izbjegne subjektivnost u procjeni vrijednosti pojedinih rješenja je svakako dodjeljivanje određenih novčanih vrijednosti vezano za pojedine elemente koji sačinjavaju određeni efekat na okolinu

Primjer sadržaja ekološkog izvještaja (EI) o projektu

Ekološki izvještaj treba da budu koncizni i ograničeni na značajne stavke.

Detaljnost i suptilnost analize treba da bude proporcionalna potencijalnim uticajima

Ovi izvještaji su namjenjeni projektantima koji rade na projektnoj dokumentaciji, realizatorima projekta i zainteresovanim službama.

Ekološki izvještaj treba da sadrži: Pregled rezultata i mjera (koncizna diskusija značajnih rezultata

analize i preporučenih mjera). Politički, pravni i administrativni poslovi u toku pripreme EI ( Treba

objasniti zahtjeve za zaštitu okoline date od strane bilo kog subjekta). Opis projekta u geografskom, ekološkom i socijalnom vremenskom

kontekstu. Osnovni podaci ( dimenzije analizirane zone i opis relevantnih

fizičkih,bioloških, socioekonomskih uslova uključuujući i promjene koje se očekuju pre nego se otpočne sa projektom).

Uticaji na okolinu (Treba inentifikovati i procjeniti pozitivne i negativne uticaje koji će se pojaviti kao posledica predloženog projekta.Treba ispitati mogućnosti za poboljšanje okoline. Obim i kvalitet raspoloživih podataka, nedostatak ključnih podataka inesigurnost koja se pojavljuje u prognozama takođe treba da bude definisana.)

Analiza alternativa. (Za svaku alternativu treba kvantifikovati u mogućem obimu troškove i koristi za okolinu, uz pridruživanje ekonomskih vrijednosti gdje je to moguće)

Plan za ublažavanje posledica. (Treba predložiti izvodljive i ekonomski opravdane mjere za dovođenje većih potencijalnih uticaja na okolinu na prihvatljiv nivo).

Uređenje okoline i obuka (Treba da se utvrdi i procjeni postojanje, uloga i sposobnost službi na nivou gradilišta, lokalnom i višim nivoima za održavanje i unapređenje okoline)

Plan osmatranja (monitoringa) uticaja na okolinu i preformansi. Plan treba da specifikuje vrstu osmatranja, ko će to raditi, koliko će to koštati i koje će druge stvari biti neophodne.

HVALA NA PAŽNJI!