Англи монгол

хэлний үг бүтэх

ёс

Үг бүтэх ёс гэж юу вэ?

• Аливаа хэлний бэлэн байгаа материал дээр тулгуурлаж шинэ үг бүтэх арга хэрэглүүр, зүй тогтлыг судлах хэл шинжлэлийн салбар ухааныг үг бүтэх ёс гэнэ.

Монгол хэлний үг бүтээх аргууд

Дагаврын арга (нийлэг арга)

• Үгийн язгуур ба үндсэнд дагавар

залгаж шинэ үг бүтээх аргыг

дагаврын арга буюу нийлэг арга

гэнэ.

Дагаварын аргын тогтолцоо

Идэвхтэй язгуураас Идэвхгүй язгуураас

Үйл

язгуураас

Нэр

язгуураас

Дүрслэх

язгуураасДуурайх

язгуураас

Нэр язгуур, үндсээс үг бүтэх

+ч =

+тан=

Үйл язгуур үндсээс үг бүтэх

Хөлд+үү=

Зөр+үүд=

Дүрслэх язгуураас үг бүтэх

Дэлбэ+р=

гял+гар=

Дуурайх язгуураас үг бүтэх

цан+гина=

Ар+хир=

Үг нийлэх арга (задлаг арга)

• Үгийн сангийн бие даасан утгатай

хоѐр үг нийлж шинэ үг бүтээхийг

үг нийлэх арга буюу задлаг арга

гэнэ

Үг нийлэх арга

Зэрэгцээ үг бүтэх Угсраа үг бүтэх

Энгийн

зэрэгцээ

үг бүтэх

Давтсан

зэрэгцээ

үг бүтэх

Хамжсан

угсраа үг

бүтэх

Найрсан

угсраа үг

бүтэх

Зэрэгцээ үг бүтэх

• Энгийн зэрэгцээ

Босч суу , орж гар , уйлж дуул , ирж оч , бууж морд

Давтсан зэрэгцээ үг бүтэх

• Зэрэгцэх үгийн \ сүүлчийн үг\ эхний авиаг м, з, с-р

солих буюу эгшгээр эхэлсэн бол м, з гийгүүлэгч

нэмж давтан зэрэгцэж үг бүтнэ.

• малгай залгай, жижиг сажиг

• уйлж муйл, халж мал, муулж зуул

Угсраа үг бүтэх

• Хамжсан угсраа үг бүтэх

Найрсан угсраа үг бүтэх

Авиа сэлгэх арга

• МХ-ний хөгжлийн үед үг бүтээх үндсэн

арга байсан авиа сэлгэх арга нь ОЦМХ-д

бүтээлч биш туслах аргад хамаардаг.

• Жишээ нь: пал, пас, пар, пад; давших,

дэвших; цагаан, цэгээн; андуу, эндүү гэх

мэт.

Үг товчлох арга

• Нийлмэл үг тус бүрийг эхний үсгээр бичигт

товчлох: ОХУ, МУ

• Хэлэх, бичигт аль алинд нь товчлох: НҮБ, МИАТ, ТҮЦ

• Эхний үеэр товчлох: МонЦаМэ

• Нийлмэл үгийн 1 үгийг хэмнэж товчлох:

сурган хүмүүжүүлэх-сурган, лавлах товчоо-лавлах

• Хүний нэрийг товчлох: Бат-Итгэл - Батаа

Morpheme • Morpheme is a smallest meaningful

unit. This notion is very useful in

accounting for the internal structure of

many complex words.

• employ-ee, invent-or, un-happy, etc.

Morpheme

Bound morpheme Free morpheme

Lexical(noun, verb,

adjective)

Functional(preposition,

pronoun,

article, conj)

Derivational

(prefix, suffix)

Inflectional(-er, -est, ‘s,

s)

Processes

• Coinage

• Compounding

• Clipping

• Conversion

• Affixation

• Multiple

• Borrowing

• Blending

• Backformation

• Acronym

• Reduplication

Coinage

Coinage-Eponym

Fahrenhiet- named after

Gabriel Fahrebheit

Sandwich- named after

the earl of sandwich

• Eponym- a new word based on the name of a person

or place

zipper• Aspirin

• Band-aid

Compounding • Joining two different words to make a

new word

• She is a good-looking , low-paid , fast-food restaurant employee.

• Dry clean

• Ice skate

• First aid

• Make up

• Remote control

• Family planning

• Central heating

• Fancy dress

• Income tax

• Water skiing

• Birth control

• Mail order

Clipping

Occurs when a long word is shortened, typically to

its first syllable

• Deli catessen

• Ad vertisement

• Demo nstration

• Lab oratory

• alligator – gator

• examination – exam

• gasoline – gas

• gymnasium – gym

• mathematics – math

• memorandum –

memo

• photograph – photo

• public house – pub

Conversion• Conversion is the word formation process in which a

word of one grammatical form becomes a word of another grammatical form without any changes to spelling or pronunciation

• your

• access – to access

• bottle – to bottle

• can – to can

• eye – to eye

• fiddle – to fiddle

• fool – to fool

Derivation

• Derivation is the creation of words by

modification of a root without the addition of other

roots. Often the effect is a change in part of speech.

Affixation (Subtype of Derivation)

• The most common type of derivation is the addition

of one or more affixes to a root, as in the word

derivation itself.

Prefix • Reversible prefix- undo , defrost, discouraging

• Pejorative prefix- mishear, maltreat , pseudo-scientific

• Prefixes of attitude- anti-nuclear,

• Locative prefix-interface, subschema, infrastructure

• Conversion prefix-bewigged, endanger, empower

Suffix • Noun suffix- engineer, gangster, banker

• Verb suffix- certify, scandalize, blacken

• Adjective suffix- chemical, wooden, foolish , child-like

• Adverb suffix- happily, onwards, clockwise

Infix

• Occurs inside of a root or stem

• Gerigi (indonesian)

• gigi + infix -er-.

Borrowing

• Taking words from another language

Spanish

German

Latin

Farsi

•

Blending

• Combining two forms to produce a new word

• Done by joining the beginning of one word with the

end of another

• modern-

(modulator=demodulator)

• Because-(by+cause)

• blog-(web+log)

• multiplex-

(multiple+complex)

• Cyborg-

(cybernetic+organism)

• intercom-

(international+communicatio

n)

Backformation

• When a word of one type is reduced to form a word of

another type

• Donation-donate

• Gambler-gamble

• Moonlighter-moonlight

• Television-televise

• Obsessive-obsess

• Procession-process

• Resurrection-resurrect

• Sassy-sass

• Worker- work

Acronym

• New words formed by using the first letter of a set of

words

•

• Memos, email, and text messaging are modes of

communication that give rise to both clippings and

acronyms, since these word formation methods are

designed to abbreviate. Some acronyms:

•

BRB - be right back (from 1980s, 90s)

FYI - for your information (from mid 20th century)

REDUPLICATION

• Process of forming new words either by doubling an entire word (total reduplication) or part of a word (partial reduplication)

• English makes use of reduplication very sporadically

• Total reduplication is extremely rare!

• -- dumpty

• hocus- pocus

Humpty

• Repeating sounds, “walkie-talkie”, “tic-tac”, “flip

• -flop”, “oukey dokey”

Multiple Processes

• It is the case in which two or more processes

are inovlved in forming a neologism

• Carphone

• yup +ie= yuppie

Англи монгол хэлний үг бүтэх ёсны

харьцуулалт

• Affixation (Subtype

of Derivation)

suffix1. teach+er=teacher

2. Happy+ly=happily

• Дагаварын аргаар

үг бүтэх

1. Эм+ч=эмч

2. Аз+тай=азтай

• Compounding

1. Girl+friend=girlfriend

2. Make+up=makeup

3. Dry+clean= dryclean

• Үг нийлэх арга

1. Найз+охин=найз охин

2. Нүүр+будалт= нүүр

будалт

3. Хуурай+цэвэрлэгээ=

хуурай цэвэрлэгээ

• Clipping

1. mathematics – math

2. memorandum – memo

3. photograph – photo

4. public house – pub

• Үг товчлох

1. Математик-мат

2. Зочид буудал-буудал

3. Нисэх онгоцны буудал-

нисэх

4. Лавлах товчоо-лавлах

• Acronym

• UN

• NATO

• NASA

• Үг товчлох

• НҮБ

• ТҮЦ

• МУИС

• ШУТИС

• Borrowing

1. Pizza

2. Muffin

3. umbrella

• Харь үгнээс

1. Пицца

2. Кекс

3. бууз