Seminer MO stanbul19.02.2005 Zeminlerde Statik ve Dinamik Ykler Altnda Tama Gc Anlay ve Hesab Prof. Dr. S. Feyza NCOLU feyzac@istanbul.edu.tr 1 Zeminlerde Statik ve Dinamik Ykler AltndaTama Gc Anlay ve Hesab Prof. Dr. S. Feyza NCOLU stanbul niversitesi, naat Mhendislii Blm 1. Giri Biryapsistemigenelolarakikiksmdatanmlanr.stksmstyapolarakadlandrlr. Zeminlestyaparasndakiarablgedetemeladylatanmlanr.Biryapsistemistyap, temel ve zemin bileiminden oluur. Temel, zeminle dorudan temas halinde olan ve st yap yklerinizemineaktaranaracyapksmdr.Birbakadeyile,temel,yapyklerinive ykndalmnalttabuyktayacakzeminintayabileceiekledntrerekaktaran birsistemdir.Buniteliiiledehemyapdanhemdezemindenetkilenir.Bunagre,temel tasarm bir yap-zemin etkileimi problemidir. Temeller iki ana gruba ayrlrlar:(1)Yzeysel temel (Tekil temel, srekli temel, radye temel) (2) Derin temel (Kazklar, ayaklar ve kesonlar). Temellerinaedileceklerizemininartlarnabykldebaldr.Bazzeminlersert, bazlar yumuaktr. Sert zeminler slannca yumuayabilir, bazlar ier ve yzeysel temelleri kaldrabilir,bazlargervetemeliinebatar.yitemeltasarmtmolumsuzkoulve deiimlerdekendisindenbeklenenfonksiyonuyerinegetirecekekildeyaplantasarmdr. nemlibiryapnntemelsisteminintasarmndayaplanhatalarveyayanluygulamalar gnnbirindebirekildeortayakabilir.Biryapvetemelieitliafetlerekarnbaaryla ayakta durabiliyorsa, ancak o zaman baarl bir tasarm ve uygulama yapld dnlebilir. Temel, st yap yklerini tayc zemin tabakalarna aktarrken zeminde ar gerilmeye sebep olmamaldr.Busebepleemniyetlitemeltasarmndauygunbirgvenliksays uygulanmaldr.Kullanlangvenliksays(i)Temelzeminininkaymagmesinekar(ii) Ar oturmalara kar yeterli gveni salamaldr. Zemininkaymagmesinekarulaabileceienbykmukavemet(nihaitamagc,qu) olduuna gre emniyetli tama gc (qa) aadaki iki deerden kk olan olarak seilir. (1) Kayma gmesine gre emniyetli tama gc, qu / GS = qa1 (2) Oturma kriterinin izin verdii emniyetli tama gc, qa2 Nihaitamagchesabtamagmesimekanizmasvebugmedurumunaulatran statikdengehesabyaplarakbulunur.Tmstatikdengeproblemlerindeolduugibigme mekanizmasnntanmlanmasnnardndanbumekanizmayaetkieden,grenkuvvetlere (gerilmeler) kar, kar koyan kuvvetler (gerilmeler) tanmlanr. Bu kuvvetlerin karlkl tam dengesi gmeyi gsterir. Yani gmeyi balatan gvenlik says 1.0dir. Seminer MO stanbul19.02.2005 Zeminlerde Statik ve Dinamik Ykler Altnda Tama Gc Anlay ve Hesab Prof. Dr. S. Feyza NCOLU feyzac@istanbul.edu.tr 2Gmeyekarkoyankuvvetlerioluturanzemininkaymamukavemetiparametreleridir.Bir zemininkaymamukavemeti,zeminktlesineuygulanabilenenyksekkaymagerilmesidir. Kayma (gme) dzlemi boyunca kayma gmesine sebep olan kayma gerilmeleri o zeminin tayabilecei en yksek kayma gerilmesidir, dolaysyla da kayma mukavemetidir. Buna gre kaymamukavemetisnrdeerdir.Kaymamukavemeti,plastikdengedurumunakargelen deerdir, yani geri dn yoktur ve gme durumudur. Zeminde kayma mukavemeti zeminin iki zellii ile oluur: (1)sel Srtnme As () (2) Kohezyon (c) sel Srtnme As Zemininnemlikaymamukavemetiparametresidir.nkcyenazarangenelvetm zeminleriin davran kapsayanbir parametredir. Srtnmebirbirleriile temashalinde olan zemintanelerininbirbirinedayanmasndanvebirbirinegerilmenakletmesindenkaynaklanr. Zemin fazlbir ortamdr. Yani, zemin kat danecikleri,suvehava zeminin bileenidir. Bu bileenin karmhalindebulunduu zemin ortamndabu bileenlerinbirbirlerine gre oranlardavranzerindeetkilidirvebelirleyicidir.Srtnmedenkaynaklanankayma direncinindeeridemeyzeyinediketkiedennormalkuvvetNyedebaldr.Tninsnr deeriNyebalolarakartar.Kaymadzlemizerindegmeanndaetkiliolankayma gerilmesikaymamukavemetidir.Bunagrekaymamukavemetiaadakiformlle tanmlanr: tann = ekil 1: Taneler aras gerilme nakli ekil 2: Gme zarf NTTS Rf (T) n (N)Kayma Gerilmesi Normal Gerilme fTTemasYzey Alan =nNTemasYzey Alan =Seminer MO stanbul19.02.2005 Zeminlerde Statik ve Dinamik Ykler Altnda Tama Gc Anlay ve Hesab Prof. Dr. S. Feyza NCOLU feyzac@istanbul.edu.tr 3Grnen Kohezyon

Siltvekillerdetaneyapsvetanelerievreleyenelektrikselnegatifykesumolekllerinin tutunmasvetanelerarasndabirarayzeyoluturaraktaneleribirbirineyaptrmas sebebiyleortayakanilavebirkaymadirenciparametresivardr.Budaklasikzemin mekaniindekohezyon,gnmzterminolojisindegrnenkohezyonolarakadlandrlr. Normalgerilmeetkisisfrolsabilesiltvekillergibikohezyonluzeminlerdebirmiktar kaymamukavemetikohezyonsebebiylebulunur.cilegsterilenkohezyonundeeritemiz kum ve akllarda sfrdr, silt ve killerde su muhtevas ve plastisiteye bal olarak deiir. Su muhtevas,(%)wsWwW= Plastisite indisi, P L PI w w = Herikikaymamukavemetiparametresinin(c,)etkisihesabakatlarakkaymamukavemeti (Coulomb denklemi) aadaki gibi ifade edilir. tannc = + 2. Yzeysel Temeller in Tama Gc Temeldenaktarlanyklerinzemindeoluturduukaymagerilmelerizemininkayma mukavemetiniaarsatamagcgmesioluur.Butrgmelerykcdrvemutlaka kanlmaldr. Tama gc gmeleri grupta tanmlanabilir (Vesic, 1975; Day, 2002) (ekil 4, 5, 6): (1)Genel kayma gmesi (2)Zmbalama gmesi (3)Ksmi (blgesel) kayma gmesi ekil 3: Tama gc gmesi (Coduto, 1999) Seminer MO stanbul19.02.2005 Zeminlerde Statik ve Dinamik Ykler Altnda Tama Gc Anlay ve Hesab Prof. Dr. S. Feyza NCOLU feyzac@istanbul.edu.tr 4 ekil 4: Genel kayma gmesi ekil 5: Zmbalama gmesi ekil 6: Ksmi (blgesel) kayma gmesi Seminer MO stanbul19.02.2005 Zeminlerde Statik ve Dinamik Ykler Altnda Tama Gc Anlay ve Hesab Prof. Dr. S. Feyza NCOLU feyzac@istanbul.edu.tr 5 ekil 7: Tama gc deerlendirmesinde oturma kriteri Buradatanmlanankaymagmeleriilenadirenkarlalr.Binalardakihasarounlukla tamagcgmesindendeiloturmalarnetkisindenkaynaklanr.Bununeitlisebepleri vardr: (1)Doruyaplmtamagchesaplarndaetkilikritergenellikleoturmakriteri olmaktadr. (2) Doruparametrelerlekullanldklartakdirdemevcut tamagcdenklemlerinihai tama gcn olduka iyi hesaplamaktadr. (3)Tama gc hesab iin uygulanan gvenlik saylar yksektir. (GS = 3.0) (4) Tmbunlarailaveolarakartnamelerminimumtemelgeniliivederinliigibi koullar tanmlamlardr. (5) Ayrca artnameler zemin tiplerine bal olarak uygulanabilecek taban gerilmesine de snrlamalar getirirler. Diertaraftanyapmhendislerihesapyaparkentemelboyutlarnmaksimumtemelykn izinverilentemeltabanbasncna(emniyetlitamagc)blerekbulurlar.Halbukiyap mhendisininlvecanlyklerhesabndadagvenliksaysbulunmaktadr.Budailave gvenlik saylarnn uygulanmas demektir. Yukardasralanantmmaddeler,doruhesaplananemniyetlitamagcnntemel gmesine kar yeterli emniyet payna (provizyona) sahip olduunu ifade etmektedir. Ancak tmbumaddeleringeerliolabilmesiiinemniyetlitamagcnnbukonudaGeoteknik alannda uzman olan mhendislerce ve doru parametrelerle yaplmas gereklidir. Ne yazk ki mevcut uygulama yukarda tanmlanan zelliklerin ounu salamamaktadr. yle ki: (1) Emniyetlitamagcdeeriyerinezeminemniyetgerilmesianlayhakimdir. Kullanlan terminolojinin fazla nemli olmad sylenebilir. Ancak kullanlan isim, arkasndakianlaydaetkilemektedir.Standartbirmalzemeiinbellibiremniyet gerilmesideerisunulabilir.Amazeminstandartdeil,doalbirmalzemedir, neredeyseherseviyedekihernoktadafarklzellikgsterir.Ayrcagsterdii davran yklenme ekli, miktar ve boyutlar ile yakndan ilgilidir. Emniyetli tama gcsadecezeminzelliklerinedeilaynzamandatemelinboyutlar,tipive derinliinebalolarakdeiecektir.Emniyetlitamagcdeerleribubilgiler uygulanarak verilmelidir. BasnOturma Kabul edilebilir oturma qa2qa1=qu / GS quSeminer MO stanbul19.02.2005 Zeminlerde Statik ve Dinamik Ykler Altnda Tama Gc Anlay ve Hesab Prof. Dr. S. Feyza NCOLU feyzac@istanbul.edu.tr 6(2) Emniyetlitamagceldeedilirkenkullanlankaymamukavemetiparametreleri(c, ) oradaki zeminin davrann yanstacak ekilde seilmelidir. Bu deerlerin elde edilmesiiinyaplanarazivelaboratuardeneylerininemniyetlitamagcn verecek olan, yaplacak yapnn zelliklerini bilen ve zeminin davran eklinin farkl koullardaki(slanma,kuruma,ime,kayma,uzunsreliveksasrelidavran farkllklar)deiikliklerinibilenbirgeoteknikuzmannnkontrolndeveyabilgisi dahilinde olmas nemlidir. (3)lkemizdekiuygulamayagenelliklekonununuzmanolmayanlarhakimdir.Bu yzdenoturmakriterinadirenuygulanmaktadr.Parametretayinirastgeledir.Arazi velaboratuardeneyleriileeldeedilenparametrelerinenufakbirbenzerliinin bulunmad rnekler saylamayacak kadar oktur. Emniyetli tama gc formlleri bile genellikleyanl uygulanmaktadr. Hazrbilgisayar programlarnayanlveriler girilerekyanlsonularsunulmaktadr.Doruzeminetdnnve deerlendirmesininyaplamamassonucundadayapmhendisigiderekzeminin zelliklerini tek bir sayyla ifade etmek gibi bir yanla dmektedir. (4) Tm bu yanl uygulamalarn sonucu olarak yaplan temel tasarm hesaplarnda ka gvenliksayskullanldnbilebilmekmmkndeildir.Yapiinnekadariyi tasarmyaplrsayaplsnyapnntemelksmiinsadecetahminihesap yaplmaktadr. (5)Buaksaklklarnesasvebalideinaatmhendislerininomuzlarndadr.nk Geoteknik Mhendislii naat Mhendisliinin bir anabilim daldr. Btn dnyada da bubyledir. Yer kabuunun katmanlarve oluumuylailgilenenveyabunlara ait genelzelliklerilenbilimdallarzeminitansalarbileyapylabirliktedavrann tanmazlar.ZeminMekaniikonusuiyibirmekanikveakkanlarmekaniibilgisi gerektirir. Jeolojive Jeofizikmhendislerisadece ve sadece geoteknikmhendislii ihtisasyaparakvemekanik,akkanlarmekanii,statikgibikonulardaki eksikliklerini gidererek bu alanda yeterli birikime sahip olabilirler. Ne yazk ki naat Mhendislii kendilerine ait olan Geoteknik alanna sahip kamamaktadr. Halbukidoruuygulamalarnyaplabilmesiiin,yanlzmleringetirdiiekonomikve yaamsal zararlar nlemek iin bu sorumluluu yerine getirme zorunluluklar vardr. 2.1. Yzeysel Temellerde Tama Gc Hesab (Terzaghi 1943) Yzeyseltemelleraltndagmemekanizmasnnekil8degrldgibigeliecei dnlrvekaydrankuvvetlerlekarkoyankuvvetlerdengelenereklimitdurumiin zm yaplr. ekil 8: Yzeysel temel altndaki gme mekanizmas Seminer MO stanbul19.02.2005 Zeminlerde Statik ve Dinamik Ykler Altnda Tama Gc Anlay ve Hesab Prof. Dr. S. Feyza NCOLU feyzac@istanbul.edu.tr 7Srekli bir temel iin: Qu: Alttaki zeminde kayma gmesine sebep olan dey yk (kN, ton) B: Srekli temelin genilii (m) L: Srekli temelin uzunluu (m) : Zeminin birim hacim arl (kN/m3, t/m3) Df: Temel evresindeki zemin yzeyinden temelin alt taban kotuna dey uzaklk c: Temel altndaki zeminin kohezyonu (kN/m2 , t/m2) Nc,Nq,N : Tama kapasitesi faktrleri (boyutsuz) Tama gc frmlnde yer alan terimin anlam u ekildedir: c.Nc : Temel zeminindeki kohezyonun tama gcne katks. Eer c = 0 olursa, bu terim yok olur ..B.N:Temel zemininin isel srtnmesinin tama gcne katks. Bu terimde yer alan N iselsrtnmeasninfonksiyonudur.deeritemeltabanaltndakizeminin birim hacim arldr. .Df.Nq:Temeltabanzerindeyeralanvetemelievreleyensrarjyknntamagcne katks. Bu terimde yer alan deeri zemin taban seviyesi zerinde yer alan zeminin birim hacim arldr. Temeltabanaltndakizeminletemeltabanzerindekizeminindeerlerifarklolabilir. Byle bir durumda ikinci ve nc terimlerde farkl deerleri kullanlacaktr. Tama gc faktrleri Tablo 1de tanmlanmaktadr. Tablo 1: Tama gc faktrleri NcNqN 05.141.00.0 56.501.60.5 108.302.51.2 1511.03.92.6 2014.86.45.4 2520.710.710.8 3030.118.422.4 3235.523.230.2 3442.229.441.1 3650.637.756.3 3861.448.978.0 4075.364.2109.4 4293.785.4155.6 44118.4115.3224.6 46152.1158.5330.4 48199.3222.3496.0 50266.9319.1762.9 q f cuuN D N B N cL BQm t m kN q + + == 21) / , / (2 2Seminer MO stanbul19.02.2005 Zeminlerde Statik ve Dinamik Ykler Altnda Tama Gc Anlay ve Hesab Prof. Dr. S. Feyza NCOLU feyzac@istanbul.edu.tr 8Terzaghi tama gc denklemi kare ve daire eklindeki temeller iin aadaki gibidir: 1.3 0.4u c f qq c N D N B N = + + (Kare Temel) 1.3 0.3u c f qq c N D N B N = + +

(Dairesel Temel) 2.2. Kohezyonsuz Zeminlerde Tama Gc akl,kumvekayatozugibiplastikolmayansiltierenzeminlerkohezyonsuzzeminlerdir. Kohezyonsuzzeminlerdemukavemetinkaynaiselsrtnmeveikilitlenmedir. kilitlenmeokskyerlemizeminlereilavemukavemetetkisikazandrr.Kohezyonsuz zeminlerdec=0dr,dolaysylatamagcformllerindebirinciterimyoktur. Kohezyonsuzzeminlerdeyeraltsuyununyerinihaitamagcdeerinietkileyebilir. Kohezyonsuz zeminlerde kumun doygun hale gelmesinin srtnme as zerinde fazla etkisi yoktur,yani=alnabilir.Fakatyeraltsuyununyzdrmeetkisizemininmukavemetini azaltr. Bu etki 2.terime ait etkidir. Yeralt suyu etkisini hesaba katmak iin ikinci terimdeki deerinin ( = doygun - w) ile deitirilmesi yeterlidir. 2.3. Kohezyonlu Zeminlerde Tama Gc Kohezyonluzeminlerde(siltvekillergibiplastikzeminler)tamagcdahadktr. Kohezyonlu zeminlerde tama gcnn iki durum iin iki ekilde elde edilmesi uygundur. (1)Toplam gerilme analizi ile (ksa sreli davran) (2) Efektif gerilme analizi ile (uzun sreli davran) Toplamgerilmeanalizindeplastikzeminindrenajszkaymamukavemeti(Su)kullanlr. Anlam: Zemin tanesel yapya sahip bir malzemedir. Aralarnda boluklar vardr. Bu boluklar doalortamngereiolarakhava,suveyahavavesuiledoluolabilir.Zeminmekanii problemlerininzmndezeminindoygun(boluklarsuiledolu)olduukabuledilir. Kohezyonluzeminleringeirgenliiokdktrvebusebeplesuyubnyelerindetutarlar. Bu yzden doygunluk kabul zellikle kohezyonlu zeminler iin uygun bir kabuldr. Doygun zeminzerineetkiedenbirPgerilmesincelikleboluklardakisutarafndanalnrveilave boluk suyu basnc oluur (ekil 9). nce taneli zemin bnyesinde suyun drene olmas zaman alacandanyklemeninilkzamanlarndazemininkaymayakargsterdiidirensudaki ilaveboluk suyubasncve zemin taneleri arasndaki efektif gerilmenin ortak etkisiileyani toplamgerilmeleregreoluur.laveboluksuyubasncnnmukavemetiazaltcetkiside elde edilen mukavemet deerine yansr. ekil 9: Doygun zeminde ilave boluk suyu basnc kavram P Seminer MO stanbul19.02.2005 Zeminlerde Statik ve Dinamik Ykler Altnda Tama Gc Anlay ve Hesab Prof. Dr. S. Feyza NCOLU feyzac@istanbul.edu.tr 9Yklemeninuygulanmasnabalolarakoluanpozitifilaveboluksuyubasncherynde eit iddettedir ve zeminin dokusunu bozmaya alr. lave boluk suyu basnc deeri zemin dokusununtanelerinbirbirinedemesindenkaynaklananmukavemetini(gerilmesini)aarsa ksmigmeoluurveilerleyerekgenelgmeyeyolaabilir.Gmeolmasabileilave boluksuyubasnlarzeminiindekiefektifgerilmeyiazaltacakyndeetkieder.nk zeminbnyesiiindekitoplambasnikibileenletanr.Etkiedentoplamgerilmedeeri ayn kaldna gre boluk suyu basnc artnca efektif basn azalr. u = : Toplam basn : Efektif basn u: Boluk suyu basnc Efektifgerilme,zemindetanedentaneyenakledilenvezemintanelerininbirbirine demesinden,dayanmasndankaynaklanangerilmelerdir.Zamanilerledikezeminde uygulanan yk altnda oluan ilave boluk suyu basnlar zemin bnyesindeki suyu harekete geirirvesugeirgenyzeyleredoruhareketegeer.Bununsonucundazemintaneleri birbirlerineyaklamaimkanbulurvezeminskr.Buolayakonsolidasyonadverilir. Konsolidasyon sonunda zeminin mukavemeti artar. Zeminin yklendii anda suyun hareket edemedii durum drenajsz durum, suyun harekete geerekzemininskmasisedrenajldurumolarakadlandrlr.Tarifolarak,killi zeminlerinilkyklemeantamdrenajszdurum,ilaveboluksuyubasnlarnntamamen snmlenmesine (sfr olmasna) yetecek drenajn gerekletii durum da tam drenajl duruma karlk gelir. Kilingeirgenliininokdkolmassebebiylebuikidurumarasndaokuzunbirsre vardrvebuuzunsredekonsolidasyonsrecigerekleir.Tamdrenajldurumiletam drenajsz durum arasndaki zamanlarda ksmi drenaj vardr. Bunagreilkyklemeartlarntanmlayantamagcksasrelitamagcdeerini verir. Buna karlk konsolidasyonun tamamland durumdaki tama gc uzun sreli tama gc olarak adlandrlr. Ksasrelitamagctoplamgerilmelercinsindenifadeedilirnktoplamgerilmelere grebulunanparametrelerilaveboluksuyubasncnnmukavemetiazaltcetkisinide kapsarlar.Bunakarlkuzunsrelidavrantailaveboluksuyubasnctamamen snmlenir,tanelerbirbirineyaklar,etkiedenykzemindekiskmaileefektifgerilmeye dnr ve zeminin mukavemeti artar. Su, Vane deneyi gibi arazi deneylerinden ve laboratuarda yaplan serbest basn deneylerinden eldeedilebilir.EerdrenajszkaymamukavemetiderinliklesabitkalyorsaSu=cve= 0dr. Eer = 0 art geerli ise srekli temel iin tama gc denklemi: 5u fq c D = + veya Seminer MO stanbul19.02.2005 Zeminlerde Statik ve Dinamik Ykler Altnda Tama Gc Anlay ve Hesab Prof. Dr. S. Feyza NCOLU feyzac@istanbul.edu.tr 105u u fq S D = + olarak yazlabilir. Tekil Temeller iin de tama gc denklemiyle elde edilir. Efektifgerilmeanaliziiledrenajlkaymamukavemetiparametrelericvebulunur.Bu deerleri elde etmek iin deney tamamen drenajl artlarda gerekletirilir. ! Kohezyonluzeminlerdeksasrelimukavemetgenellikledahabyktr,uzunsreli davranta konsolidasyona bal olarak mukavemet artar. ! Bunakarlkoksertveyakatplastikzeminlerdeuzunsrelitamagcdaha dktr.nkdrenajszartlarda(ilkyklemesralarnda)negatifboluksuyu basnlar da mukavemete katkda bulunur. Ancak zamanla harekete geen su zeminin genilemesine ve mukavemetin hzla azalmasna sebep olur. 2.4. Moment veya Eksen D Ykleme Etkisi Altndaki Yzeysel Temeller ekil 10: Moment etkisi altndaki temelde taban basnc dalm Temelleriarlkmerkezindengeecekekildedeyykleyklemektercihediliramabu mmknolmayabilir.styapgereklilikleriyzndentemelzerindemomentetkiside olabilir. Bu moment e eksantrisitesi ile etki eden P kuvveti ile gsterilebilir. Eksantrik Ykl temellerde temelin bir taraf dier tarafndan daha fazla yklenir (ekil 10). 5 1 0, 3u fBq c DL| |= + + |\ .( )26'Be B Qq + =( )26"Be B Qq =Seminer MO stanbul19.02.2005 Zeminlerde Statik ve Dinamik Ykler Altnda Tama Gc Anlay ve Hesab Prof. Dr. S. Feyza NCOLU feyzac@istanbul.edu.tr 11q: Temel altnda en byk gerilme (kN/m2) q qzem veyaq qa q: Temel altnda en kk gerilme (kN/m2) q 0 e: Eksantrisite (m) B: Temelin genilii (m) Genelbirkuralolarakeksendykn,Qnuntemelaltndaortatebirlikblgede bulunmas (q) nn kabul edilemez derecede klmesini nler. 2.5. Standart Penetrasyon Deneyleri ile Tama Gc Tayini Kumzeminlerdenrselenmeminumunealmakimkanszdr.Butrzeminlerinyerleim sklklar davran zerinde belirleyicidir. Bu tr zeminlerin zelliklerini yerinde tayin etmek zeregelitirilenarazideneylerigiderektmzeminleriinkullanlrhalegelmitir.Arazi deneyleri iinde en yaygn kullanm bulmu olan standart penetrasyon deneyidir, ancak konik penetrometrenin kullanm da hzla yaygnlamaktadr. SPTdeneylerinebalolarakemniyetlitamagcnnhesabiinenuygundenklemler Meyerhof(1974)tarafndanverilmitir.Meyerhofdenklemleriiletemelinenfazla25mm. (2.5cm.)oturmasnakarlkgelenemniyetlitamagcdeerleribulunur.Meyerhof tarafndantekiltemelleriinemniyetlitamagcnhesaplamayaynelikolaraknerilen denklemler aada verilmektedir: 12a dq N K = B 1.22 m. iin B > 1,22 m. iin qa = 25 mm. oturma iin emniyetli tama gc (kN/m2) N = SPT darbe says D = Temel derinlii (m) B = Temel genilii (m) Bowles, Meyerhofunformllerinimuhafazakar bulmutur. Bowlesbu denklemleri ok daha byk emniyetli tama gc elde edecek ekilde deitirmitir: 20a dq N K = B 1.22 m. iin B > 1.22 m. iin BudenklemlerdenMeyerhofutercihetmekgvenlitaraftakalmakbakmndanyararldr. BowlesunnerdiidenklemlertercihedildiitakdirdekullanlanSPTsaysnnzemini yeterli seviyede temsil ettiinden emin olunmaldr. 20.3058a dBq N KB+ | |= |\ .1 0.33 1.33dDKB= + 20.30512.5a dBq N KB+ | |= |\ .Seminer MO stanbul19.02.2005 Zeminlerde Statik ve Dinamik Ykler Altnda Tama Gc Anlay ve Hesab Prof. Dr. S. Feyza NCOLU feyzac@istanbul.edu.tr 123. Derin Temeller in Tama Gc ekil 11de grld gibi temel tabanndaki zeminin tama gc aktarlan ykleri yzeysel temelle karlamaya yetmiyorsa kazk temeller gibi derin temeller tercih edilir. Temelin derin temelkategorisinegirmesiiingerekenkriterD/B>1,0olmasdr,yaniderinlikgenilikten fazladr. Derin temeller kazk, ayak ve keson eklinde olabilir. Bunlarn en yaygn kullanlan vedavranvehesapyntemiolarakdierlerinidekapsayankazktr.Kazklarnalma mekanizmasbulunduklar ortamn zelliklerine,imalat eklineveyklenmeekillerine gre deerlendirilmelidir.ekil11(a)dagrldgibizayfzemintabakalarnnaltnda ulalabilirmesafedekayagibisalamtabakavarsakazklarbutabakaiinesoketlenir.Bu durumda tm mukavemetlerini u direncinden alrlar ve u kaz olarak adlandrlrlar. ekil 11: Kazkl temellerin kullanm yerleri Eerkayatabakasulalabilecekuzaklktadeilseortasklktavesertbirzemindekazk mukavemetiniksmenevresrtnmesindenksmenudirencindenalr.ekil11(c)de grldgibikazklarndeyyklereilaveolarakyatayykleridetamasgerekebilir. stinatyaplarveyksekbinalarntemellerinedepremverzgaryklerininetkisiileyatay yk nakledilebilir. Kazklarstseviyelerdeienveyagenzeminolmasdurumundavekaldrmayklerinin etkisialtndakalacakyaplardatemelolarakkullanlabilir(ekil11(d),(e)).Kprkenar ayaklargibiyaplarnaltndakikazklardayzeyerozyonusebebiyletemelikaybetmemek iin ina edilebilir. Kaya (a) (b) (c) (d)ien zemin Salam zemin (e)Erozyon Blgesi (f) Seminer MO stanbul19.02.2005 Zeminlerde Statik ve Dinamik Ykler Altnda Tama Gc Anlay ve Hesab Prof. Dr. S. Feyza NCOLU feyzac@istanbul.edu.tr 133.1. Kazk Tasarm Kriterleri Kazk davran ve kazn tama gc konusunda gnmze kadar ok aratrma yaplmtr, ancak hala belirsizlikler mevcuttur. Kazk tasarm ve imalat konusundaki geni birikime gre kazk tama gcnn belirlenmesi iin geerli belli bal yaklamlar unlardr: (1) Mhendislikanalizi-Statiktamagcformlleri:Temelzeminetdverilerive laboratuardeneylerisonularileuygunparametrelertayinedilirvekazkdavran mekanizmasnagregelitirilmigenelkabulgrmtamagcdenklemleri kullanlr. Bu yaklam yzeysel temeller iin uygulanan yaklama benzerdir. (2) Arazi ykleme deneyleri: Tm kazk temel sisteminin ina edilmesinden nce, farkl zemin zellikleri gsteren noktalarda deney kazklar ngrlen boyutta ve yntemle ina edilerek ykleme deneyine tabi tutulur. (3) Kazkakmadirenciniesasalandinamikkazkformlleriuygulanaraktamagc elde edilir. (4)Uygulama standartlar ve tecrbe doru tasarmn nemli bileenlerindendir. ekil 12: Kazk tama gc bileenleri u s pQ Q Q = + Qu :Kazn niahi tama gc (Tayabilecei toplam en byk yk) Qs :Kazk aft ve zemin arasnda srtnmeyle tanan toplam yk (ekil 12) Qp :Kazk ucu tarafndan tanan toplam yk (ekil 12) Kazk U Mukavemetinin Hesaplanmas Kazkumukavemetininhesaplanmasiinyzeyseltemellereaittamagcformlleri kullanlr.nkkazkucundaoluangmemekanizmasyzeyseltemellerintabannda oluanilehemenhemenayndr(ekil13).Bunagre;(kazkiinderinlik=Dfyerine uzunluk=L kullanlmtr) 0.5p p p p c qQ q A A c N L N B N = = + + veya birim alan iin QuQsQpSeminer MO stanbul19.02.2005 Zeminlerde Statik ve Dinamik Ykler Altnda Tama Gc Anlay ve Hesab Prof. Dr. S. Feyza NCOLU feyzac@istanbul.edu.tr 14 0.5p c qq c N L N B N = + + qp: Kazk ucunda birim alan iin u direnci (kN/m2) Ap : Kazk u kesit alan B: Taban genilii, dairesel kazklarda B = D (m) Nc,Nq,N : f() Tama gc faktrleri (yzeysel temeller iin verilen deerler kullanlabilir. c : Kohezyon : Zeminin birim hacim arl ekil 13: Kazkta u mukavemeti ve evresel srtnme mukavemetini tanmlayan mekanizma Kazkderinlii,apnagreokbykolduuiinNterimininNqteriminegreolduka kk olduu dnlr ve ihmal edilebilir. Buna gre u mukavemeti iin; p c qq c N L N = + forml kullanlr. Kazk evre Srtnmesinin Hesaplanmas Kazkaftsrtnmedirencievreyzeyalanylazemin-kazkarassrtnmedirencinin arpm olarak aadaki formlle hesaplanabilir: s s s sQ q A p L q = = Qs (kN) : evre srtnmesi ile tanan toplam yk As (m2) : Kazk evresinde srtnme ile alan toplam alan qs (kN/m2): evre yzeyde birim alanda etkili olan srtnme p (m): Kazk aftnn kesit evre uzunluu (Dairesel kazklarda p = D) L (m): Kazk boyuSeminer MO stanbul19.02.2005 Zeminlerde Statik ve Dinamik Ykler Altnda Tama Gc Anlay ve Hesab Prof. Dr. S. Feyza NCOLU feyzac@istanbul.edu.tr 153.2. Kohezyonsuz Zeminde Kazk Tama Gc U direnci teriminde c = 0 olduu iin kazk tama gc u p s p p s sQ Q Q q A q A = + = + olarak hesaplanr. Bu formlde p qq L N = olarakalnabilir.DiertaraftankaznokuzunolmassebebiyleLnintamdeerinin kullanlmasarbyktamagcverebilir.Bununlemekiinlimitdeer(qp,l) tanmlamas gerekebilir. Buna gre qp en fazla qp,l ye eit olmaldr. qp,l iin tipik deerler qp,l = 25 kN/m2 (Gevek kum iin) qp,l = 100 kN/m2 (Sk kum iin) eklinde verilebilir. Bu kriter de gz nne alnarak u direnci ( ), p p q p p lQ A L N A q = olarakhesaplanr.Kohezyonsuzzemindesrtnmedirencihesabndaefektifgerilme prensibine dayal bir yaklam uygulanr (ekil 14). ekil 14: Efektif gerilme prensibine gre evre srtnmesinin hesab Herhangi bir seviyede etkili olan kazk aftndaki srtnme direnci tans sq K = forml ile elde edilir. Burada: : .z : Seilen derinlikte etkili olan efektif jeolojik yk Ks : Kazk aft zerinde etkili olan ortalama yatay toprak basnc katsays(Tipik Ks deerleri Tablo 2de verilmitir.) : evre srtnme as (kazk malzemesi ve zemin arasnda) 1 2 3 n Ks..tan Ks. z = .z = .z z Seminer MO stanbul19.02.2005 Zeminlerde Statik ve Dinamik Ykler Altnda Tama Gc Anlay ve Hesab Prof. Dr. S. Feyza NCOLU feyzac@istanbul.edu.tr 16Toplam evresel srtnme direnci tans s s s sQ A q A K = = ifadesi ile bulunur. Bu ifadedeki kazk aft yzey alan, As dairesel kazklar iin sA D L = olarak yazlr. Tablo 2: Tipik Ks deerleri Kazk TipiKs deerleri Beton1,5 10% Boru1,1 10% H - Kesit1,6 10% Sonu olarak kohezyonsuz zeminlerde toplam kazk tama gc ( ) ( ) tanu p f q s sQ A D N A K = + forml ile bulunur. 3.3. Kohezyonlu Zeminlerde Kazk Tama Gc u p s p p s sQ Q Q q A q A = + = + U mukavemeti iin; p c qq c N L N = + Doygun kil zeminde ksa sreli davran iin hesap yaplacaksa drenajsz kayma mukavemeti parametrelerinin kullanlmas uygundur. Bu durumda = 0 vec = cu olur. = 0 iin Nc = 9.0 (Derin temeller iin uygundur) = 0 iin Nqterimi de ihmal edilebilir. Buna gre kohezyonlu zeminlerde drenajsz artlardaki kazk u mukavemeti 9p uq c = Dairesel kesitli kazklarda toplam u mukavemetiSeminer MO stanbul19.02.2005 Zeminlerde Statik ve Dinamik Ykler Altnda Tama Gc Anlay ve Hesab Prof. Dr. S. Feyza NCOLU feyzac@istanbul.edu.tr 17294p uDQ c| |= | |\ . D: Kazk ap cu : Drenajsz kayma mukavemeti Uzunsrelitamagcaratrlyorsa;efektifgerilmeleregrekaymamukavemeti parametreleri c ve kullanlmaldr. O zaman kazk u direnci forml ilk verildii gibi fakat efektif parametrelerle p c qq c N L N = + Nc, Nq = f() olarak bulunur. evresel srtnme direnci iin s s sQ A q = Kohezyonluzeminlerdeksasrelimukavemethesaplarndakazkaftilezeminarasnda adhezyon etkisi drenajsz kayma mukavemeti cu ya bal olarak elde edilen cA parametresi ile tanmlanr. Buna greqs = cA yazlabilir ve ( )s s s aQ q A c D L = = olur. Tipik ca deerleri Tablo 3 ve Tablo 4te grlmektedir. Tablo 3: Zemin ve kazk malzemesine gre tipik ca deerleri ca (kN/m2) cu(kN/m2) (Serbest basn mukavemeti) Beton veya Ahapelik 0 720 340 34 72 14434 4834 48 144 28848 6248 57 2886257 Tablo 4: Zemincinsine gre tipik ca deerleri Zemin Cinsica (kN/m2) Silt ve yumuak kil7 30 ok sert kil50 200 Gevek kum12 36 Youn kum33 67 Sk akl50 100 Seminer MO stanbul19.02.2005 Zeminlerde Statik ve Dinamik Ykler Altnda Tama Gc Anlay ve Hesab Prof. Dr. S. Feyza NCOLU feyzac@istanbul.edu.tr 18Uzunsreli(Drenajl)hesaplardaevresrtnmesiiinkohezyonsuzzeminlerinkinebenzer bir yaklam kullanlabilir veya Meyerhof (1953)n nerdii gibi: 1.5 tansq c = (akma kazklar iin) tansq c = (Fore kazklar iin) kullanlabilir. 3.4. Dinamik Kazk Formlleri akmakazklarnkazkakmailemisrasndazemininiinebatmayakargsterdikleri dirence bal olarak tama gcn hesaplamak zere gelitirilmi ok sayda amprik denklem mevcuttur. Bu formllerin ounun temel prensibi ekicin kinetikenerjiyi kazanakletmesi esasnadayanr.ekileverilenEenerjigirdisininkazakmakiinharcananenerjive enerjikayplarnntoplamnaeitolduukabuledilir.Buanlaylaeldeedilmioksayda forml bulunmaktadr. uE P s E = + E: Enerji kayb Pu : Kazn batma direnci s: Kazk ucunun batma miktar 3.5. Kazk Ykleme Deneyleri Kazntamagcnntayinedilmesibakmndanengveniliryntemykleme deneyleridir. Deney dzenei basit zellikleri ile ekil 15te grlmektedir. Yklemedeneyisonundakazkkapasitesingrlendenfarklisekazkboyutlarn deitirmeimkanolurilavebiryarardakazkuygulanacakarazininncedentespit edilememizelliklerinintespitedilmesiolasldr.Kazkyklemedeneylerianalitik yntemlerveyakazkakmaformlleriilehesaplanankazkkapasitelerinindorulanmas veyadzeltilmesiiinyararlolmaklabirlikte,herartaltndadorusonuverdikleri zannedilmemelidir. ekil 15: Kazk ykleme deneyi Seminer MO stanbul19.02.2005 Zeminlerde Statik ve Dinamik Ykler Altnda Tama Gc Anlay ve Hesab Prof. Dr. S. Feyza NCOLU feyzac@istanbul.edu.tr 19Kazk ykleme deneyinde aadaki hususlara dikkat edilmelidir: 1.Kazkinasileyklemedeneyiarasndabirsregemelidir.Busregranlerzeminler iin 3-4 gn, killi zeminler iin 1 ay civarndadr. Bu sre evre zemin akma srasndaki rselenmeyle kaybettii mukavemeti yeniden kazanmas iin gereklidir. Beton kazklarda kazkmalzemesininmukavemetiningeliebilmesiiindeminimumbirsreningemesi gereklidir. 2.Kazkyklemedeneyiiinseilennoktakazktemellerinyaplacaaraziningenel zellikleriniyanstacakbirnoktaolmaldr.oumhendislerbukonudaendk mukavemeti elde edebilecekleri noktay seerler. 3.Yklemedeneyiyaplankaznboyu,apveinayntemidahasonrayaplacak kazklarn zelliklerini yanstmaldr. Kaza ykn aktarlma ekli yerel artnameler veya ASTM tarafndan tarif edilmitir. Genel kurallar ksaca aada verilmitir: 1.Yk kademelerhalindeve her kademe tasarmyknn %20-%25imertebesinde olacak ekildeuygulanr.Bukademeleryabelirlizamanaralklarileveyabelirlibiroturma hzna ulancaya kadar zemin zerinde tutulur ve sonra yk arttrlr. 2.Nihaiykmiktartasarmyknn2katolaraktanmlanr.lkyklemedevresindebu seviyeye(%200tasarmyk)ulaldktansonraikincidevredeyklemegmeykne ulancaya kadar devam ettirilir. 3.Tasarmdakullanlanykgenellikletanmlananbellibiroturmaseviyesine(miktarna) tekabl eden ykn yarsdr.Bu oturma deeri de ounlukla 25 mm olarak seilir. ekil 16da tipik bir yk oturma ilikisi grlmektedir. Ykleme %20 artlarla boaltma ise 5 admda gerekletirilmitir, b de kaza uygulanan yk kademelerine tekabl eden net oturma miktarlar grlmektedir.Belli bir noktada rnein 1 noktasnda net oturma = g-e Kazktamagcnekararverilirkenyukardakitanmlananyntemlerinenazikisinin sonular kullanlmaldr. Ayrca yerel tecrbeye dayal bilgilerin nemi ihmal edilmemelidir.

ekil 16: Kazk ykleme deneyi sonucu 0200 400600 8001000 q 5 g 1 10 e 15 1 0 5 10 net deformasyonerisi

net=g-e 1 Seminer MO stanbul19.02.2005 Zeminlerde Statik ve Dinamik Ykler Altnda Tama Gc Anlay ve Hesab Prof. Dr. S. Feyza NCOLU feyzac@istanbul.edu.tr 203.6. Kazk Gruplar eitli yap sistemlerine ait kazkl temeller genellikle kazk gruplar eklinde ina edilir. Yap ykkazkbalnanakledilir.Eerkazklararasndayeterlimesafevarsa,kazkgrup kapasitesitektekkazklarnkapasitelerinintoplamnaeittir.Bubakmdankazk mesafelerinin en az 3d-4d civarnda olmas nerilir. (d: kazk eksenleri arasndaki uzaklk) Bunakarlkkazklarbirbirlerineyaknsakazkgrupkapasitesiadaltndatmkazk sisteminintekbirtemelmigibizemineyknaklettiivetemelzeminininbugerilmeleri karladanlaynadayalhesapyaplr.Grupkapasitesigenellikletektekkazklarn kapasitelerinintoplamndanokdahadktr.ekil17dekazkgrupdavran grlmektedir. Kazkgrupkapasitesinihesaplamakiinkazkgrubutekbirkazkmgibidnlereku direnci ve evresel srtnme direncinin toplam bulunur. ekil 17: Kazk grup davran QsL a) Kazk grubuQsevresel srtnme direnci U direnci b) Edeer derin temel Qg = grup kapasitesi Seminer MO stanbul19.02.2005 Zeminlerde Statik ve Dinamik Ykler Altnda Tama Gc Anlay ve Hesab Prof. Dr. S. Feyza NCOLU feyzac@istanbul.edu.tr 214. Sismik Ykler Altnda Tama Gc Kayb Depremlerdensonrayaplardaoluanhasareersvlamaveyounlukdeiiminebal deilsetamagcnnsismiketkiileazaltlmasnabalolarakaklanabilir.Gnmz ulusalve uluslararas uygulamasnda deprem etkisiile ancaksvlamavarsa gme olaca, bunun dnda tama gc kayplarnn az olacanainanlmaktadr. Bu anlay destekleyen belli bal grler daha nce de belirtildii gibi ! Yksek gvenlik saylarnn kullanlyor olmas: (Statik tama gc analizlerinde GS = 3.0) (Sismik tama gc analizlerinde GS = 5.0) ! Oturma kriteri esas alndnda tama gc gmesine kar gvenlik saylarnn daha da bymesi ! Kodveartnamelerdeyeralanboyut,zeminemniyetgerilmesigibiilave snrlamalarn gvenlie katks olaraktanmlanabilir.Bunakarlkyinedetamagcgmesiilesklkla karlalmaktadr.1999KocaelidepremininetkisiilezmitveAdapazarndaoluan gmelerinoununsebebitamagckaybdr,ancaknevarkibunlarnhepsininsebebi davran mekanizmasn pek irdelemeyen bir yaklamla svlama zannedilmitir. Tasarmdayksekgvenliksaylarkullanlmasnaramentamagcgmelerinin olumasnneitlisebepleriolabilirvebuetkenlerayrayrveyabirleikolaraketkilidir. Bunlardanbellibalikineden,zemininkaymamukavemetiningerekdeerindenbyk bulunmuolmasveyayapyknndepremetkisiiletasarmaamasndangrlenden farkl etki etmesidir. Tamagchesabndakiyanllklaraarazinintasarmzamanndakinegredeimeside sebepolabilir.rnein;yeraltsuseviyesiykselmitirvesvlamaolaslartmtrveya yapnnyanndabirkazukurualmtrveyapsalnmyaparkenbirtarafndakipasif direnci kaybetmitir. Ensk rastlanan tama gc gmesi alttaki zemininsvlamasileve zmbalama etkisi ile oluur. 4.1.SismikEtkileTamaGcKaybnHesabaKatmakinMevcutUygulamale lgili Dnceler Amerikan Yap Standart,sismik tasarmyaplrken zemin emniyet gerilmelerinin 1/3 (%30) orannda arttrlarak uygulanmasn nermektedir. Benzer ekilde; Trkiye Afet Blgelerinde YaplacakYaplarHakkndaYnetmelikdetemelzeminiolarak(A),(B)ve(C)grubuna girenzeminlerdestatikykleregretanmlananzeminemniyetgerilmelerinindeprem durumundaenfazla%25arttrlabileceiniifadeetmektedir.Buyaklamsismiktasarm yaplrkengvenliksaysnn5.0vedahabykseilmesihalindekabuledilebilirbir yaklamdr.Diertaraftanynetmeliktemelzeminiolarak(D)grubunagirenzeminlerde depremdurumundazeminemniyetgerilmesivekazkykleriarttrlamazkaydn dmektedir.Bilindiigibi(D)grubunagirenzeminleryeraltsuseviyesialtndayumuak kaln alvyon, gevek kum,yumuak kil, siltli kil gibi zeminlerdirvebunlar zaten svlama olasl yksek olan zeminler grubuna girmektedir. Seminer MO stanbul19.02.2005 Zeminlerde Statik ve Dinamik Ykler Altnda Tama Gc Anlay ve Hesab Prof. Dr. S. Feyza NCOLU feyzac@istanbul.edu.tr 22YukardatanmlananAmerikanveTrkstandartlarndasismiktasarmdastatikdurumiin bulunanzeminemniyetgerilmelerininarttrlmasanlayuygulamadakullanlangvenlik saylarnn zaten byk olduu kabulne snan bir yaklamdr. Bunerininuygulanmaszelliklelkemizasndansonderecesakncaldr.nksismik analiziinayrvedahayksekbirgvenliksayskullanarakemniyetlitamagc bulunmasgibibiruygulamaTrkiyedeyerlemideildir.Ayrcaaadaikigrupta tanmlanan zelliklere dikkat edilmelidir: (1) Standartlardakineri(Day2002)nintanmlamasnagreancakaadakizeminleriin geerli olabilir: ! Masif,kristallemikayayataklarvedepremsrasndabtnlnkaybetmeyecek salam sedimanter kayalar ! Sk ve ok sk granler zemin ! ok yksek derecede ar konsolide kil, kat ve sert killer iin geerlidir. (2)Halbuki deprem durumunda; ! Yapraklanm ve gevek kayalar deprem srasnda atlaklarndan ayrlabilir. ! Arkonsolidekilleryzeyeyaknblgelerdeyeralyorsakolaylklaplastikakma durumuna geebilir. ! Gevek zeminler svlama davran gsterebilir. ! Hassas killer kayma mukavemetini byk lde kaybeder. ! Yumuak killer ve organik zeminler tekrarl ykleme ile plastik akma ile gerler. Dolaysyla(2)maddesindetanmlananzeminleriinzeminemniyetgerilmesiart uygulanmamal,aksinedepremyklerialtndaoluacaktamagckaybiinzelhesap yaplmaldr. Gnmzngerekulusalgerekuluslararasuygulamasndasismiketkilersebebiyleazalan tamagcnhesaplamakzerestandartlardaherhangibirneriveyayntem bulunmamaktadr.BukonudanemlibiralmaRichardsvedi.(1993)tarafndan yaplmtr.Son10-15yldrliteratrdekonuylailgilialmalarartarakyeralmaktadr. Richardsve di. (1990) tarafndan ortaya atlansismik tama gc kaybhesaplar davran mekanizmasneniyianlatanaklamaolduuiintercihedilmivebukonuyadahil edilmitir.Richardsvedi.(1993)statiktamagckatsaylarnnsismikdurumiin emsallerinihesaplamvetablolarhalindesunmulardr.Tamagcndekiazalmahem zeminmukavemetininsismiketkiileazalmasndanhemdedepreminyarattkaymaetkisi ileyapdanveyaherhangibakabirsrarjdantemeleaktarlanyataykuvvetlerden kaynaklanr. Tekil temeller, srekli temeller, radye temeller ve hatta kazk temeller sismik etki ile gebilir vebuounluklasvlamayaatfedilir.Halbukigzlemlerbugmelerinksmidoygunve hattasertveskzeminlerdebileolutuunugstermektedir.Budurumdasvlama aklamas geerli ve/veya yeterli deildir. Depremetkisiiletemelaltndaoluangmemekanizmasdeimektedir.Statikdurumda gmemekanizmasnoluturanaktifvepasifkamalarevreleyenkaymadzlemleriartan ivmeilegiderekyataylamaktadr.Statiktamagcnhesaplamakiinkullanlanayn Coulombgmemekanizmasnadinamikdepremetkileri(yatayvedeydepremivme etkileri) eklenerek deprem durumundaki tama gc faktrleri bulunmaktadr. Seminer MO stanbul19.02.2005 Zeminlerde Statik ve Dinamik Ykler Altnda Tama Gc Anlay ve Hesab Prof. Dr. S. Feyza NCOLU feyzac@istanbul.edu.tr 23 ekil 18: Basitletirilmi Coulomb kayma kamalar ( 0) (Richards ve di, 1993) ekil 19: Coulomb mekanizmas (srtnmesinin dikkate alnd durum)(Richards ve di, 1993) ekil 20: Statik ve sismik artlarda tama gc kamalar (Richards ve di., 1993ten uyarlanmtr) Daha nce anlatld zere, Terzaghi (1943)e gre srekli temel iin statik durumdaki tama gc (quS) 0.5uS c qq c N L N B N = + + formlilebulunur.Depremivmelerininetkisiyukardakilimitdengeproblemininiine eklenerek sismik tama gc (quE) forml 0.5uE cE qE Eq c N L N B N = + + olarakeldeedilir.SismiktamagcfaktrleriNcE,NqE,NEsembolleriyletanmlanmtr. vmedeerlerininbyklnebalolaraksismikgmemekanizmasgiderek Seminer MO stanbul19.02.2005 Zeminlerde Statik ve Dinamik Ykler Altnda Tama Gc Anlay ve Hesab Prof. Dr. S. Feyza NCOLU feyzac@istanbul.edu.tr 24yzeyselleir. Son durum olarak zemin temelin altndan kayar. Zeminin efektif srtnme as ne kadar kkse tama gcnn sismik azalmas o lde hzldr. Statiktamagcfaktrlerisadeceiselsrtnmeasnn()birfonksiyonuolarak tanmlanrken, aadaverilen dinamik tama gcfaktrleriiselsrtnme as (), duvar srtnme as (), ve yatay vedey ivme katsaylarna (kh, kv) baldr: PEqEAEKNK= ( 1) cotcE qEN N = tan 1PEE AEAEKNK| |= |\ . eklindetanmlanmaktadrlar.Budenklemlerde;aEkamaas,KaEveKpEdinamiketkiler altndakamalariingeerliolanaktifvepasifyanaltoprakbasnckatsaylardrve Tschebotarioff (1951)e gre; 1tanAEa = +[ ]2(1 tan ) 1 tan( ) cot tan1 tan( )(tan cot )a a aa a | |+ + + |+ + +|\ . 22cos ( )sin( ) sin( )cos cos( ) 1cos( )aEK =| |+ + + |+\ . 22cos ( )sin( )sin( )cos cos( ) 1cos( )pEK =| |+ + |+\ . olarakbulunur. Burada = tan-1kh/(1-kv)ve a = - olarak tanmlanmaktadr. =/2 olarak alnmaktadr.khvekvsrasylatemelhizasndaoluanyatayvedeydepremivme katsaylardr.Depremyklerininilaveedilmesiiletemelaltndakiaktifvepasifkamalarn geometrisi ekil 20de grld ekilde deimektedir. Deprem ivmesinin art ile aktif itki katsays artmakta (KaE) ve pasif itki katsays (KpE) ise azalmaktadr. Deprem ivmesinin kritik birseviyesindeisegenelakkanlamadurumunaulalarakKaE =KpEveaE =pE=0 deerlerine ulalmaktadr. Bu durumda zemin temelin altndan kaymaktadr. Seminer MO stanbul19.02.2005 Zeminlerde Statik ve Dinamik Ykler Altnda Tama Gc Anlay ve Hesab Prof. Dr. S. Feyza NCOLU feyzac@istanbul.edu.tr 25 Kaynaklar ABYYHY - Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmelik (1998). BOWLES, J.E. (1997). Foundation Analysis and Design. 5th edition, McGraw-Hill. CODUTO, D.P. (1999). Geotechnical Engineering Principles and Practices. Prentice Hill. DAY, R.W. (2002). Geotechnical Earthquake Engineering Handbook. McGraw Hill. RICHARDS,R.,ELMS,D.G.,BUDHU,M.(1990).Dynamicfluidizationofsoils,journalof Geotechnical Engineering, Vol. 116, No. 5, pp. 740-759. RICHARDS,R.,ELMS,D.G.,BUDHU,M.(1993).Seismicbearingcapacityandsettlementsof foundations, Journal of Geotechnical Engineering, Vol. 116, No. 5, pp. 662-674. TSCHEBOTARIOFF,G.P.(1951).Foundations,retainingandearthStructures.McGraw-HillBook Company Inc., NY. VESIC, A.S. (1975). Bearing capacityof shallow foundations. Chapter 3of Foundation Engineering Handbook , Hans F. Winterkorn and Hsai Yang Fang (Eds) Van Nostrand Reinhold.