Zaštita životne sredine – pitanja i odgovori

1. Zagađenje vode, vazduha i zemljišta

Voda - Zagađenje vode je kontaminacija vodenih sistema (npr. jezera, rijeka, okeana, izdana i podzemnih voda). Zagađenje vode se javlja kad se zagađivači direktno ili indirektno ispuštaju u vodu bez adekvatnog tretmana za uklanjanje štetnih jedinjenja. Zagađenje vode utiče na biljke i organizme koji žive u tim vodenim sistemima. U skoro svim slučajevima efekat je štetan ne samo za individualne vrste i populacije, nego za celokupnu biološku zajednicu. Glavni zagađivači su otpadne vode, dok štetu sprečavaju sistemi za obradu otpadnih voda. Zagađenje vode može biti biološko, termalno, hemijsko i fizičko.

Vazduh - Aerozagađenje podrazumjeva prisustvo hemikalija, čestica ili bioloških materijala koji nanose štetu ili uzrokuju nelagodnost kod čovjeka i drugih živih bića, odnosno koji ugrožavaju prirodnu sredinu u atmosferi. Vazduh je prozračna smješa prirodnih gasova i sitnih čestica koje imaju stalan sastav i koje se nalaze u stabilnoj ravnoteži. Međutim, vazduh iznad mnogih gradova je danas mračan i sumoran, a horizont nestaje u izmaglici. Smog je posljedica zagađenja. Saobraćaj i industrija su osnovni izvori zagađenja. Tokom sagorjevanja različitih oblika goriva u motorima ili fabrikama, osim oslobađanja energije ispušta se i velika količina štetnih materija, kao što su: ugljen-monoksid, ugljen-dioksid, sumpor-dioksid, oksidi azota, pepeo i čađ. Ljudi zagađuju vazduh na mnogo načina: paljenjem šuma radi dobijanja poljoprivrednog zemljišta, vožnjom automobila, aviona, radom u fabrikama, sagorjevanjem ogrjeva u domaćinstvima. Globalno zagrijavanje, kisele kiše, oštećenje ozonskog omotača i povišenje nivoa svjetskog mora direktna su posljedica aerozagađenja.

Zemljište - Kvalitetno zemljište ima oko 50% čvrstih materija (45% mineralnih i 5%organskih) i po 25% vode i vazduha. Glavnu štetu zemljištu nanose zagađenja tla i vazduha, erozija, salinizacija, prekomerna urbanizacija i poplave. Zemljišni prostor, а posebno njegov produktivni deo najviše je ugrožen ljudskom аktivnošću. Ovo se nаročito odnosi nа poljoprivredno zemljište. Nаjčešći uzročnici zagađenja zemljišta su: industrijаlizаcijа, površinski kopovi ugljа, putevi, erozije. Mineralna đubriva i zaštitna sredstva u poljoprivredi ugrožavaju zemljište i narušavaju ekološku ravnotežu. Vještačka đubriva se takođe sakupljaju u zemljištu i u biljkama. Pesticidi se samo djelimično rastvaraju u vodi, ili se u njoj mogu samo suspendovati. Zbog toga sa vodom postepeno prelaze u zemljišta i na taj način ih zagađuju. U vodenim tokovima, koji služe za navodnjavanje, mogu se naći veće količine soli zbog zagađenja vodotokova otpadnim vodama. Jedаn od znаčаjnih fаktorа ugrožаvаnjа predstаvljаju i otpаdne vode. Vаzduhom dospjevаju rаzličite supstance. Nаjprije strаdа vegetаcijа, а potom i sаmo zemljište. Ovim putem u zemljište dospjevаju i znаtne količine rаdionuklidа. U zаgаđenа zemljištа se ubrаjаju i površine rаznih rudnikа u kojimа se površinskim ili podzemnim kopom vаdi rudа, površine pod fаbrikаmа, postrojenjimа, nаseljimа itd.

2. Uticaj efekta staklene baste

Efekat staklene bašte je proces zagrijavanja planete Zemlje koji je nastao poremećajem energetske ravnoteže između količine zračenja koje Zemljina površina prima od Sunca i vraća u svemir. Dio toplotnog zračenja, koje stiže do zemljine kore, odbija se u atmosferu i, umjesto da ode u svemir, absorbuju ga neki gasovi u atmosferi i ponovno dozračuju na Zemlju. Na ovaj nacin se temperatura Zemljine površine povišava. Gasovi koji najviše doprinose ovom fenomenu su ugljen-dioksid i metan. Sunce emituje energiju raznih talasnih dužina, dobar dio toga stigne do Zemljine površine, doprinosi stvaranju i održavanju svog života na Zemlji, a dio tog zračenja potom biva emitovan u svemir i priroda je u ravnoteži. Ako nešto zadrži dio tog zračenja, ravnoteža se kvari i nastaju problemi. Ono što zadrži zračenje je poznato pod nazivom gasovi staklene bašte, a problemi koji nastaju su poznati pod nazivom globalno zagrijavanje. Atmosferski gasovi prvenstveno ugljen-dioksid i vodena para, u atmosferi stvaraju efekat staklene bašte i održavaju prosječnu temperaturu na Zemlji oko 15 stepeni. Bez ovih gasova prosječna temperatura bi bila -18 stepeni.

3. Problem buke

Glavni izvori buke u vanjskom prostoru su saobraćaj, građevinski i javni radovi, industrija, rekreacija, sport i zabava. U zatvorenom boravišnom prostoru izvori buke su servisni uređaji vezani uz stambenu zgradu, kućanski strojevi i buka iz komšiluka. U zadnje vrijeme sve više pažnje se posvećuje buci nižeg intenziteta, koja ne oštećuje sluh, ali zato može izazvati druge zdravstvene poremećaje. Nepovoljan uticaj buke na zdravlje može biti direktan (nagluhost i gluhoća) ili indirektan te može izazivati umor, smanjenje radne sposobnosti te ometanje sporazumijevanja, koncentracije, odmora i sna a tu su i određene zdravstvene smetnje kao i pogoršanje postojećih.

4. Kvalitet vazduha, vode i zemljišta

Vazduh - Vazduh je smješa gasova : azota[1] 78%, kiseonika 21%, ugljen-dioksida 0,03% i malih količina drugih gasova (neona, argona...), vodene pare, prašine i bakterija. Najznačajniji sastojak vazduha, neophodan za disanje i opstanak svih živih bića je kiseonik. Kiseonik je gas bez boje i mirisa, čija se količina u vazduhu ne mijenja, iako ga organizmi neprekidno troše. Njegovom obnavljanju doprinose biljke koje tokom procesa fotosinteze oslobađaju kiseonik. U velikim visinama vazduh je razrijeđen i količine kiseonika su manje. Ima ga rastvorenog u vodi, što omogućava život biljkama i životinjama koje nastanjuju vodena staništa. Potpomaže gorenje. U vazduhu najviše ima azota. Takođe je gas bez boje i mirisa, ali ne pomaže gorenje i u njemu živa bića ne mogu da opstanu. Ima ga četiri puta više od kiseonika. Mjere zaštite vazduha mogu se podjeliti u tri grupe. Prva podrazumjeva eliminaciju uzroka zagađivanja, druga – smanjenje količine štetnih materija koje se ispuštaju u atmosferu, a treća – posebne mjere čišćenja vazduha. Eliminacija uzroka aerozagađenja podrazumjeva uvođenje novih „čistih“ tehnologija u procese proizvodnje i korišćenja „čistih“ goriva. Postavljanje filtera i posebnih postrojenja za prečišćavanje izduvnih gasova i dima na fabrička postrojenja može dati dobre rezultate. Posebnu grupu mjera zaštite vazduha predstavljaju akcije ozelenjavanja prostora u kome dolazi do aerozagađenja. Podizanje zelenih površina u vidu parkova,

drvoreda, živih ograda ili travnjaka umnogome popravlja kvalitet vazduha u gradu. Otporno drvećei zeljaste biljke od neprocenjivog su značaja za sve stanovnike zagađene gradske sredine. One neprekidno stavaraju nove količine kiseonika, troše štetni ugljen-dioksid, upijaju čestice čađi i prašine, svojim zelenim krošnjama upijaju i velike količine Sunčevog zračenja, čime se snižava temperatura i stvaraju pogodniji uslovi za život. Takođe one smanjuju i gradsku buku, koja takođe u nekim delovima grada može biti nepodnošljiva.

Voda - Kvalitet vode se ispituje prema preporukama, smjernicama i pravilnicima mjerodavnih ustanova i zavoda na međudržavnom i državnom nivou. Po pravilnicima Evropske Unije se propisuje:

- zdravstvena ispravnost vode koja služi za javnu vodosnadbjevanje stanovništva kao voda za piće ili za proizvodnju namirnica i pripremu hrane;

- vrste, obim i standardni postupci analize uzoraka vode za piće;- učestalost i način uzimanja (uzorkovanje) vode za piće.

U prirodi nema idealno čiste vode. Voda već pri nastanku iz vodene pare otapa plinove i krute čestice koje se nalaze u atmosferi. Sastav tla, i onečišćenje tla ima veliki uticaj na sastav i kvalitet vode. Već u toku padanja, kiša upija atmosfersko onečišćenje zbog povećane količine ugljikovog dioksida CO2 u atmosferi, te pH pada do vrijednosti od 5,6 pa čak i do 4, te nastaju kisele kiše. Samo u kraškim područjima karbonatne stijene neutraliziraju tu kiselost, te voda ima pH oko 7, što je čini neutralnom. Onečišćenje podzemne vode uvijek je nepovoljno, jer ako se voda onečisti otrovnom supstancom ona je izvan upotrebe ne samo desetljećima, već i vijekovima ili zauvijek. U određivanju kvaliteta vode istraživači se često koriste svojim čulima da bi odredili neka fizička svojstva vode: miris, ukus, boju, zamućenost, temperaturu i drugo, koristeći se pritom stečenim iskustvima i saznanjima o vrstama i jačini (intenzitetima) različitih osjeta. Jačina doživljenog mirisa, okusa, boje, zamućenosti ili temperature određuje se upoređivanjem jačine organoleptičkih svojstava uzorka sa skalom poznatih standarda.

Zemljište - Na pravilan rast i razvoj biljaka veoma utiče i kvalitet zemljišta u kome one rastu. Njegove fizičke, hemijske i biohemijske osobine. Da bih se pouzdano utvrdio kvalitet zemljišta neophodno je da se izvrši pedološki test. Njime će se utvrditi struktura zemljišta, ph vrednost i koncentracija mikro i makro elemenata u zemljištu. Postoji dva načina za ispitivanje zemljišta i to:

1. Test u kućnjoj varijanti - Ph test i pedološki test koji se prodaju sa uputstvom i jednostavni su za upotrebu.

2. Laboratorije za ispitivanje zemljišta - Laboratorije pružaju pouzdanije podatke od onih iz kućnih testova za određenu novčanu nadoknadu, sa preporukom za đubrenje.Najpoželjniji odnos faza zemljišta je 45% mineralne materije, 5 % organske materije i po 25 % vode i vazduha. Ovakav balans je najoptimalniji za pravilan i neometen razvoj korjenovog sistema biljaka. Fizičke osobine zemljišta su mehanički sastav, tekstura, struktura, vodno-vazdušni režim i dr. Mehanički sastav predstavlja odnos veličina čestica zemljišta - pesak, glina i prah. Povoljan odnos ove tri frakcije je veoma bitan za regulisanje vodno-vazdušnog režima zemljišta, usvajanja hranljivih materija, dobre dreniranosti, a samim tim i pravilnog rasta i razvoja biljke. Loš balans ovih frakcija u zemljištu je potrebno ispraviti korekcijom teksture. Srednja finoća čestica zemljišta je najoptimalnija.

5. Koji su gasovi najgori u zraku?

Do zagađenja vazduha dolazi prilikom sagorijevanja fosilnih goriva. Ugalj, nafta i plin sadrže sumpor, od koga sagorijevanjem nastaju oksidi sumpora. Zbog visoke temperature u motorima automobila, od azota i kiseonika nastaju oksidi azota. Oksidi sumpora i azota su zagađivači vazduha jer nadražuju sluzokožu. Ugljen(IV)-oksid i čestice prašine takođe zagađuju vazduh. U supstance koje zagađuju vazduh svrstavaju se najprije one koje se u nezagađenom vazduhu ne nalaze. U zagađujuće supstance svrstavaju se i sva ona hemijska jedinjenja koja prirodno postoje u vazduhu ako je njihova koncentracija veća od one koja odgovara nezagađenom vazduhu. Veoma je malo hemijskih jedinjenja koji nisu zagađivači.

iliIzgaranjem fosilnih goriva velik dio oslobođene energije beskorisno odlazi u atmosferu, a tek se manji dio pretvara u koristan rad. Produkti izgaranja su vrlo opasni plinovi (sumporni dioksid) koji zagađuju zrak. Rafinerije nafte u atmosferu otpuštaju amonijak, različite organske kiseline, sumporni oksid, spojeve uglikovodonika. Veliki su zagađivači zraka i nadzvučni avioni koji ispuštaju puno azotnih oksida, a motorna vozila u atmosferu otpuštaju znatne količine ugljičnog dioksida, ugljičnog monoksida i azotnog oksida. U većim gradovima i ind. središtima zdravstveni problem predstavljaju dim, čađa i smog.

6. Upravljanje otpadom

Upravljanje otpadom je sakupljanje, transport, obrada ili odlaganje, upravljanje i praćenje otpadnih materijala. Termin se obično odnosi na proizvode nastale ljudskom aktivnošću, a proces se obično preduzima da bi se smanjio njihov uticaj na zdravlje ljudi, životnu sredinu ili estetiku. Upravljanje otpadom je posebna praksa iz obnove resursa koja je usredsređena na odlaganje stope potrošnje prirodnog bogatstva. Svi materijali otpadaka, bilo da su čvrsti, tečni, gasoviti ili radioaktivni, spadaju u nadležnosti upravljanja otpadom. Metode uklanjanja su: deponije, spaljivanje i reciklaža.omunalni otpad može se reciklirati, spaliti, pirolizirati, od njega se može proizvoditi gorivo, biološki obraditi i odložiti na deponij.

- Industrijski otpad može se reciklirati, spaliti, pirolizirati, od njega se ne može proizvoditi gorivo, ni biološki obraditi, smije se odložiti na deponiju.

- Poljoprivredni otpad ne može se reciklirati, može se spaliti i pirolizirati, od njega se može proizvoditi gorivo, biološki se obraditi, smije se odložiti na deponiju.

- Bolnički otpad se ne može reciklirati, može se spaliti i pirolizirati, od njega se ne može proizvoditi gorivo, ni biološki obraditi, niti se smije odložiti na deponiju.

- Građevinski otpad, pepeo i mulj jedino se smije odložiti na deponiju.- Opasni otpad ne može se reciklirati, može se spaliti i pirolizirati, od njega se ne smije

proizvoditi gorivo, ni biološki obraditi, niti se smije odložiti na deponiju. Radioaktivni otpad spada u opasni otpad.

Dobivanjem energije iz otpada proizvodi se gorivo za posebne vrste termoelektrana u kojima se umjesto konvencionalnih goriva spaljuje otpad.Odlaganjem otpada razvijaju se procesom raspadanja organskog dijela deponijski plin, a u kontaktu s vodom nastaju procjedne vode, zato odlagališta trebaju biti izvedena kako bi se spriječilo dugoročno onečišćenje okoliša.