Pravo zatite oznake geografskog porijekla Kad geografsko porijeklo robe preporuuje tu robu potroaima, npr. vicarski sat, kotski viski, cejlonski aj i sl.,onda se roba lake, skuplje i masovnije prodaje. Oznake geografskog porijekla se dijele u dvije vrste i to: 1. Imena porijekla i 2. Geografske oznake, ovisno od stepena ispunjenosti odreenih uslova u postupku zatite. S obzirom na slinost pravne prirode kolektivnog iga i prava na geografsku oznaku porijekla, u praksi je mogua zatita geografskog porijekla putem kolektivnog iga. Dakle, vie subjekata ija robe potie sa odreenog geografskog lokaliteta i ima propisana kvalitativna svojstva vezana za taj lokalitet, mogu se udruiti u odgovarajuu formu pravnog subjekta i registrovati naziv tog lokaliteta kao kolektivni ig. Oznaka geografskog porijekla kao predmeta zatite 6. Predmet zatite je ime ili naziv odreenog geografskog lokaliteta, a moe biti naselje, planina, uma, visoravan, ostrvo, region, a moe biti i cijela drava, ako je mala pa se cijelo lokalitet moe zatiti, npr. Kuba za duhan ili Cejlon za aj. 7. Funkcija oznake geografskog porijekla se analogno titi kao i oznaka koja se titi igom, pa zato i ovdje vai naelo specijalnosti oznake, to znai da se i ova oznaka mora odnositi na odreenu vrstu robe ili usluge. 8. Kod prava zatite oznake geografskog porijekla nema kategorije uvenih oznaka, zbog ega nema ni izuzetaka od naela specijalnosti, te je rije o oznaci koja ukazuje na geografski lokalitet sa kojeg roba ili usluga doista potie. Uslovi zatite Za zatitu oznake geografskog porijekla, neophodno je da se ispune zakonom propisani uslovi, koji mogu biti pozitivni i negativni, kao to su: 9. Oznaka ne smije biti suprotna zakonu ili moralu, 10. Oznaka ne smije predstavljati naziv biljne sorte ili ivotinjske pasmine, ali kako se po pravilu biljke i ivotinje uzgajaju u raznim krajevima svijeta, onda je opravdano da ih svako ko ih prodaje, gaji ili koristi ima pravo da naziva njihovim imenom, a da pri tome ne vrijea pravo zatite oznake geografskog porijekla, 11. Oznaka ne smije svojim izgledom ili sadrajem da stvori zabunu kod potroaa u pogledu prirode i karakteristika proizvoda, 12. Ne smije stvarati zabunu da proizvod potie iz druge drave, regina ili drugog lokaliteta, jer u raznim krajevima svijeta postoje lokaliteti sa istim ili veoma slinim nazivom, npr. Pariz u Arizoni i Pariz u Francuskoj,

13. Oznaka usljed duge upotrebe, ne smije biti generina, npr. ako bi proizvoa iz Pariza htio da registrije naziv Parizer, on ne bi uspio, jer je ta oznaka postala generiki naziv za tu vrstu robe, 14. Oznaka mora biti predmet vaee zatite i koristiti se u dravi porijekla, pa da bi inostrana oznaka bila zatiena, mora prethodno biti zatiena i koristiti se u dravi porijekla, 15. Uzrona veza izmeu odreenih kvalitativnih svojstava robe ili usluge i geografskog lokaliteta sa kojeg roba potie. Kod imena porijekla uslov je da roba ili usluga duguje svoje specifine karakteristike iskljuivo prirodnim ili/i drutvenim osobenostima mjesta svog porijekla. Kod geografskih oznaka dovoljno je da konkretan proizvod u pogledu svog kvaliteta odgovara reputaciji koju ta vrsta proizvoda uiva kod potroaa, ukoliko potie sa tog lokaliteta. Zbog toga, dovoljno je da se na tom lokalitetu odvija bar faza pripreme, proizvodnje ili obrade proizvoda, koja mu daje prepoznatljiv specifian kvalitet. Subjekt zatite moe biti titular subjektivnog prava za zatitu oznake geografskog porijekla kao fiziko ili pravno lice, a moe biti i udruenje takvih lica. U pravu zatite oznake geografskog porijekla nema defanzivnih ili rezervnih oznaka, niti postoji obaveza koritenja zatiene oznake, kao to je u pravu iga. Pravo na zatitu moe da ima vie subjekata za isu oznaku geografskog porijekla, odnosno za istu robu ili uslugu, zbog ega princip prvenstva nema nikakvog znaaja. Postupak sticanja zatite oznake geografskog porijekla je spesifian u odnosu na druge oblasti prava industrijske svojine. Ostvaruje se u dvije faze: 1. U prvoj fazi se registruje odnosno ustanovljuje oznaka geografskog porijekla i 2. U drugoj fazi se vri priznanje subjektivnog prava na zatitu oznake geografskog porijekla. Obje faze se sprovode pred upravom za zatitu industrijske svojine. Prvu fazu registracije moe da pokrene: fiziko ili pravno lice koje smatra da ima pravo na zatitu, potom, udruenje takvih subjekata i strani subjekt ako je oznaka geografskog porijekla ve registrovana u inostranoj zemlji porijekla. Postupak se pokree prijavom koja sadri: zahtjev za ustanovljenje imena porijekla ili geografske oznake, podatke o geografskom lokalitetu i podatke o specifinim karakteristikama proizvoda odnosno usluge, a ako se trai uastanovljenje imena porijekla, onda prijava sadri i dokaz o izvrenoj kontroli kvalitete proizvoda. Ako je zatraeno ustanovljenje imena porijekla, pa se utvrdi da ne postoje uslovi, ali postoje uslovi za geografsku oznaku, podnosilac prijave moe preinaiti prijavu. Kada uprava upie oznaku u registar imena porijekla ili geografskih oznaka i objavi tu injenicu u slubenom glasilu, to jo uvijek ne znai da postoji subjektivno pravo zatite oznake geografskog porijekla, jer tada lice koje ima pravo na zatitu podnosi upravi

prijavu za priznanje svojstva ovlatenog korisnika-to predstavlja subjektivno pravo zatite. Nastanak i trajanje prava geografske oznake porijekla poinje donoenjem rjeenja i upisom u registar, a ne od dana podnoenja prijave, kao to je sluaj kod ostalih prava industrijske svojine. Ovo pravo nema roka trajanja, ali postoji obaveza da se obnavlja svake tri godine. Kod ovog prava postoji jasna razlika izmeu prestanka registracije oznake geografskog porijekla i prestanka svojstva ovlatenog korisnika. Prestanak registracije oznake geografskog porijekla ex nunc nastaje iz dva razloga: 1. Prvi se tie registrovanja inostrane oznake na osnovu registracije u zemlji porijekla, pa doe do prestanka registracije u zemlji porijekla, 2. Drugi razlog je pretvaranje registrovane oznake geografskog porijekla u generiku oznaku, ime ona gubi svoju funkciju. Ovaj drugi razlog ima dva bitna ogranienja: 1. Oznaka koja je registrovana na osnovu registracije u zemlji porijekla, ne moe prestati dok traje u zemlji porijekla i 2. Ime porijekla se ne moe pretvoriti u generiku oznaku, to znai da registracija imena porijekla ne moe prestati iz tog razloga. Prestanak ex tunc, odnosno oglaavanje rjeenja nitavnim nastaje ako se dokae da nisu ispunjeni uslovi za registraciju. Prestanak svojstva ovlatenog korisnika ex nunc je sa dejstvo pro futuro, npr, zbog: odricanjem od prava pisanom izjavom, proputanjem obnavljanja prava, smrt fizikog i prestanak pravnog lica ako nema pravnih sljednika, prestankom registracije oznake geografskog porijekla i sl. Prestanak ex tunc nastaje na osnovu prijedloga zainteresovanog lica, po osnovu kojeg uprava za industrijsko vlasnitvo vodi postupak za oglaavanje nitavnim rjeenja o priznanju svojstva ovlatenog korisnika, te se nakon toga to rjeenje upisuje u odgovarajui registar i slubeno se objavljuje. Subjektivno pravo zatite oznake geografskog porijekla ovlauje svog titulara da koristi oznaku u privrednom prometu, ali i da zabrani drugima da to ine. to se tie ovlatenja, postoji potpuna analogija sa ovlatenjima titulara iga. Ali, ovo subjektivno pravo ovlatenog korisnika nije u prometu, pa ne moe biti predmet ugovora o licenci, franizi ili zalozi iz istih zaloga koji vae za zabranu prometa kolektivnog iga i iga garancije. Titular prava je ovlaten da treim licima zabrani ne samo koritenje registrovane oznake, ve i iste ili sline kojima se oznaava roba ili usluga.

Pravo zatite dizajna

Dizajn ima estetsku funkciju, ali i funkciju razlikovanja robe jednog privrednog subjekta od iste robe drugog subjekta, zbog ega u pravu zatite dizajna ima i elemenata autorskog prava i prava iga, to ga zajedno sa pravom iga o pravom oznake geografskog porijekla podvodi pod pojam pravo znakova razlikovanja. Subjektivno pravo zatite dizajna je kao apsolutno-iskljuivo pravo vremenski ogranieno, te ovlauje svog titulara da privredno koristi zatieni dizajn i da zabrani drugima da to ine.

Dizajn kao predmet zatiteDizajn je trodimenzionaln, npr. okvir za naoale, stona lampa i sl. ili dvodimenzionaln, npr. ara na haljini ili ilimu, to znai da je vizuelna pojava proizvoda. Proizvod na kojem je dizajn primjenjen moe biti industrijski ili zanatski, ali on moe biti i dio sloenog proizvoda ili sam sloen proizvod, to znai da je sutina dizajna da bude prenesen na industrijski ili zanatski proizvod. Povezanost predmeta zatite sa konkretnim industrijskim ili zanatskim proizvodom, znai da i u pravu zatite dizajna postoji naelo specijalnosti. Kako je dizajn nematerijalno dobro, to znai da materijal od kojeg je jedan predmet nainjen, u pravilu, nije obuhvaen predmetom zatite. Samo izuzetno, ako je materijal takav da utie na spoljnji oblik proizvoda, onda i taj vizuelni efekat, a ne materijal sam po sebi, biva obuhvaen predmetom zatite. Iz zatite je iskljuen dizajn koji je odreen iskljuivo funkcijom proizvoda, jer je smisao zatite spoljnjeg oblika proizvoda u tome da se titularu omogui da jedino on moe da proizvodi predmet zatienog oblika, a ne da mu se obezbjedi da proizvodi vrstu predmeta na koji se zatieni oblik odnosi. Iz zatite je iskljuen i dizajn koji se odnosi na proizvod koji nije dostupan pogledu, pa proizvod koji je sastavni dio sloenog proizvoda, npr. rezervoar za gorivo u automobilu, nije predmet zatite. Uslovi zatite dizajna Zakonom su propisani uslovi zatite dizajna, kao to su: 16. Novost dizajna, znai da je neophodno da dizajn bude nov, kao to je i u patentnom pravu. Prilikom procjene identinosti, a posebno bitne slinosti odnosno razliitosti, relevantan je sud koji o tome na prvi pogled ima informirani korisnik. Po analogiji sa patentnim pravom, i u pravu zatite dizajna postoji fikcija da je dizajn nov, iako je objavljen prije podnoenja prijave, ali u periodu od najvie 12 mjeseci prije podnoenja prijave ili protivpravnog objavljivanja od strane treeg lica. 17. Individualnost dizajna je drugi uslov za njegovu zatitu. Pojam individualnosti je po znaenju jednak ili vrlo slian pojmu originalnosti u autorskom pravu. 18. Ostali uslovi zatite dizajna su: ne smije biti suprotan zakonu ili moralu, ne smije vrijeati starije pravo intelektualnog vlasnitva drugog lica i ne smije sadravati

ni podravati naziv ili obiljeje drave ili meunarodne organizacije ili ime i lik ive i umrle ili znamenite linosti. Ova dva zadnje navedena uslova imaju karakter relativne smetnje za zatitu, jer se mogu otkloniti pribavljanjem odgovarajue dozvole. Izvorni subjekt zatite je fiziko lice koje je nainilo dizajn, pa se oznaava kao autor, mada to ne znai da ima i autorskopravnu zatitu, o emu emo kasnije. Autor ima iskljuivo ovlatenje da podnese prijavu dizajna, to je njegovo imovinsko pravo, zbog ega moe biti prenosino pravnim poslom inter vivos i mortis causae. Autorov pravni sljednik, kao subjekt zatite, moe biti fiziko i pravno lice. Pravo na zatitu pripada autoru dizajna koji je prvi podnio prijavu za zatitu, jer ovdje postoji mogunost da dva autora, radei neovisno jedan od drugoga, naine iste ili bitno sline dizajne. Zato, jedino pravno sredstvo na osnovu kojeg se moe utvrditi da podnosilac prijave, odnosno nosilac priznatog prava zatite dizajna nije ovlateno lice-nije autor ni autorov pravni sljednik, jeste tuba za osporavanje prava na zatitu, koja je u svemu analogna tubi za osporavanje patenta. Specifinosti postupka za priznanje prava zatite dizajna 19. Postupak se pokree prijavom koja sadri: zahtjev za priznanje prava, opis predmeta zatite i prikaz predmeta zatite. 20. Jednim zahtjevom se moe traiti zatita za jedan ili do sto dizajna, pod uslovom da su svrstani u istu klasu robe prema Lokarnskom aranmanu o ustanovljenju meunarodne klasifikacije industrijskog dizajna iz 1968. godine. 21. U pravilu, pravo na zatitu ima ono lice koje je prvo podnijelo prijavu za zatitu, pa se, u naelu, i datum podnoenja prijave i datum prvenstva poklapaju. Datum prvenstva prethodi datumu podnoenja prijave samo u sluaju prava meunarodnog prvenstva ili prava izlobenog prvenstva, garantovanih Parikom konvencijom za zatitu industrijske svojine, a to je analogno istom pravu kao kod zatite patenta. Nakon provjere formalne urednosti prijave, uprava pristupa ispitivanju ispunjenosti materijalnih uslova za zatitu. U toj fazi postupka, mogue je pretvoriti prijavu dizajna u prijavu malog patenta, dakle patenta skraenog roka trajanja. Ako pravo zatite dizajna bude priznato, uprava ga upisuje u odgovarajui registar, a titularu prava izdaje ispravu o priznatom pravu. Dakle, pravo zatite dizajna nastaje donoenjem rjeenja o priznanju prava i upisom u odgovarajui registar uprave za industrijsko vlasnitvo. Trajanje prava je ogranieno na rok od 25 godina, s tim to se poetak roka rauna od dana podnoenja prijave, a ne od datuma prvenstva. Svi problemi vezani za zatitu dizajna se rjeavaju analogno odgovarajuim pravilima iz patentnog prava. Prestanak prava zatite dizajna

Pravo zatite dizajna prestaje sa dejstvom ex nunc u sluaju: neplaanja taksi za odravanje prava u vanosti, odricanja titulara od prava, smru fizikog ili prestankom pravnog lica, ako nema pravnog sljednika. Pravo zatite dizajna prestaje sa dejstvom ex tunc u sluaju ponitenja prava do ega dolazi ako u trenutku podnoenja prijave nisu bili ispunjeni zakonom propisani materijalni uslovi za priznanje prava, to utvruje uprava ia industrijsku svojinu. 22. to se tie sadrine zatite, pravo zatite dizajna je iskljuivo-apsolutno i imovinsko subjektivno pravo, koje ovlauje svog titulara da jedino on privredno koristi zatieni dizajn i da zabrani svima drugima da to ine. 23. Iskljuiva imovinskopravna ovlatenja koja ima titular prava zatite dizajna su ista kao kod zatite patenta i iga. 24. Postoje ogranienja subjektivnog prava titulara dizajna u korist treih lica, pa trea lica imaju pravo da slobodno, npr. koriste tui zatieni dizajn u nekomercijalne ili eksperimentalne svrhe, ili u svrhu poduavanja ili citiranja i sl. Titular prava ima iskljuivo ovlatenje da privredno koristi samo zatieni dizajn, dok je ovlaten da se suprostavi drugima koji koriste ne samo isti dizajn, ve i onima koji koriste slian, zbog ega se mutatis mutandis pravila iz prava iga mogu primjeniti u pravu dizajna. Odnos izmeu prava zatite dizajna i autorskog prava Dizajn je zahvaen dvjema oblastima prava intelektualnog vlasnitva: pravom zatite dizajna i autorskim pravom, zbog ega dolazi do kumulacije svojstva autorskog djela i dizajna u istoj intelektualnoj tvorevini. U manjem broju zemalja, gdje spada i BiH, postoji sistem kumulacije zatite, to znai da autorsko pravo i pravo zatite dizajna ne iskljuuju jedno drugo. Kljuni smisao kumulacije je u tome da poslije isteka roka ili prestanka prava zatite dizajna, autorskopravna zatita nastavlja da postoji do isteka roka autorskopravne zatite.

Pravo zatite topografije integriranog kolaRije je o relativno novom obliku zatite industrijske svojine koji je nastao 80-etih godina XX stoljea. Topografija je izraz koji oznaava prostorni raspored elemenata integriranog kola na jednom ipu, a integrirano kolo je elektronsko kolo ija je glavna karakteristika njegova kompaktnost, odnosno gusto pakovanje njegovih sastavnih dijelova na malom komadu poluprovodnog materijala. Subjektivno pravo zatite topografije integriranog kola je iskljuivo imovinsko pravo koje se stie u upravnom postupku i vremenski je ogranienog trajanja. Predmet zatite kod topografije integriranog kola nije poluprovodni materijal sa integriranim kolom, ve topografija integriranog kola, kao nematerijalno dobro. Kad su u pitanju uslovi zatite, topografija kao cjelina, ne smije biti opepoznata meu

kreatorima topografija i proizvoaima poluprovodnikih integriranih kola u trenutku nastanka topografije.Uslov za zatitu je da se zatrai u zakonom propisanom roku, i to: 1. Dvije godine od dana prvog privrednog koritenja topografije bilo gdje u svijetu ili 2. Petnaest godina od dana njenog nastanka, ako topografija nije privredno koritena. Izvorni subjekt zatite je fiziko lice, kao stvaralac topografije. Sve do podnoenja prijave za zatitu topografije, njen autor ima neiskljuivo ili relativno pravo da je koristi i iskljuivo pravo da podnese prijavu za zatitu. On to svoje pravo moe prenijeti na drugoga pravnim poslom ili nasljeivanjem, s tim da autor topografije ima i jedno linopravno ovlatenje koje se tie naznaenja svoga imena. Specifinosti postupka priznanja prava zatite topografije integriranog kola se sastoji u tome to autor ili njegov pravni sljednik pokree postupak za zatitu podnoenjem prijave upravi, s tim da se jednom prijavom moe traiti zatita samo za jednu topografiju. Kljuna specifinost postupka je u tome to je podnosilac prijave ovlaten da zahtjeva da se odreeni dijelovi iz grafikog ili drugog prikaza topografije slubeno ne objavljuju, odnosno ostanu poslovna tajna podnosioca prijave. Za priznanje subjektivnog prava zatite, dovoljno je da je prijava uredna, jer se sutinskom ispitivanju pristupa tek kad i ako bude pokrenut postupak za ponitaj priznatog prava zatite topografije integriranog kola zbog neispunjenja materijalnih uslova za zatitu. Pravo zatite topografije integriranog kola nastaje rjeenjem uprave za industrijsku svojinu o priznanju prava i upisom prava u registar. Ovo pravo traje 10 godina od dana podnoenja prijave ili od dana prvog privrednog koritenja topografije, ovisno od toga koji je dan raniji. Pravo zatite topografije integriranog kola prestaje sa dejstvom ex nunc u sluaju: odricanja od prava, smru fizikog odn. prestankom pravnog lica, ukoliko pravo nije prelo na pravnog sljednika. Isto pravo prestaje sa dejstvom ex tunc u sluaju ponitaja prava, odnosno kadu momentu podnoenja prijave nisu bili ispunjeni zakonom propisani materijalni uslovi za priznanje prava. Subjektivno pravo zatite topografije integriranog kola je iskljuive i imovinske prirode, pa je i ono podlono nekolicini ogranienja u korist treih lica, u koja spada i iscrpljenje ili konzumacija prava.

Pravo zatite biljnih sortiStvaranje novih biljnih sorti nalae potrebu da se zatiti intelektualna svojina na novim biljnim sortama, pa je zato za zatitu biljnih sorti ustanovljeno jedno sui generis pravo, koje se razlikuje od patenta u pogledu premeta zatite, uslova zatite, sadrine i ogranienja zatite, kao i roka trajanja.

Da bi bilo rije o sorti, neophodno je da grupa biljaka bude pogodna da se razmnoava i da potomstvo u neodreenom broju narednih generacija ima iste karakteristike. Ako je to sluaj, onda sorta dobija ime, npr. Sovignon, Merlot i sl. i pod tim imenima se uzgaja i koristi. Uslovi zatite biljne sorte su: novost (na dan podnoenja prijave biljna sorta mora biti nova); distinktivnost (jasno se razlikuje od bilo koje druge biljne sorte koja je opepoznata); homogenost (biljne individue imaju ujednaene karakteristike) i stabilnost (sorta ostaje nepromjenjena poslije viekratnih ciklusa razmnoavanja). Subjekt zatite je stvaralac biljne sorte, a kako je biljna sorta intelektualna tvorevina, to znai da samo fizika lica mogu biti izvorni titulari prava na zatitu. Kako je subjektivno pravo zatite nove biljne sorte imovinske prirode, pa se nalazi u prometu, to derivativni titular prava moe biti fiziko ili pravno lice. Postupak sticanja subjektivnog prava je podijeljen izmeu uprave za industrijsku svojinu i ministarstva poljoprivrede, a postupak se pokree prijavom na tipiziranom obrascu. Isto kao i u patentnom pravu, podnosilac prijave ima pravo na meunarodno prvenstvoprvenstvo mu se priznaje od datuma podnoenja prve prijave. Rjeenje o priznanju prava zatite biljne sorte se upisuje u registar, ime se konstituie subjektivno pravo zatite biljne sorte. Prestanak prava ex nunc vezan je za nekoliko injenica: 25. Minimalan rok zatite po Konvenciji o zatiti biljnih sorti iznosi 20 godina od priznanja prava, odnosno 25 godina od priznanja prava za sorte drvea i vinove loze. U zemljama Evropske unije ti rokovi su produeni za 5 godina, pa istekom ovih rokova prestaje subjektivno pravo zatite biljne sorte. 26. Neplaanje taksi u propisanom roku dovodi do prestanka subjektivnog prava. 27. Pisana izjava titulara prava o odricanju od svoga prava, vodi prestanku prava. 28. Ako se izgubi homogenost i/ili stabilnost biljne sorte, time prestaju uslovi za nastavak trajanja njene zatite. Ako titular ovog prava ne dostavlja reprodukcioni materijal na zahtjev nadlenog organa u propisanom roku, to vodi prestanku prava i 29. Ukoliko se titular prava ne odazove pozivu da u propisanom roku predloi novo ime sorte, pravo zatite te sorte prestaje. Prestanak prava ex tunc nastupa donoenjem rjeenja o ponitenju priznatog prva, ako na dan podnoenja prijave nisu bili ispunjeni uslovi za zatitu biljne sorte ili ako lice nije stvaralac sorte ili njegov pravni sljednik. Subjektivno pravo zatite biljne sorte ovlauje svoga titulara da se njome koristi. Obim zatite biljne sorte se odnosi na reprodukcioni materijal, plodove i industrijske ili zanatske proizvode nainjene od reprodukcionog materijala i/ili plodova sorte. Zatita se ne odnosi samo na zatienu biljnu sortu, ve i na slinu, izvedenu i sortu ija proizvodnja zahtjeva stalno koritenje zatiene sorte. Zbog

ogranienja prava, pravo zatite biljne sorte ne djeluje prema licima koja koriste sortu za: line i nekomercijalne svrhe, svrhe istraivanja, radi dobijanja druge sorte i kad poljoprivrednici plodove etve koriste kao reprodukcioni materijal za narednu sjetvu. Pravo zatite moe biti ogranieno i u javnom interesu-prinudna licenca u javnom interesu uz peravinu naknadu titularu prava, kao i iscrpljenje ili konzumacija prava.

PROMET ISKLJUIVIH PRAVA INTELEKTUALNE SVOJINE LINOPRAVNA OVLATENJAKao to znate, autor i interpretator imaju vie sloenih linopravnih ovlatenja jer su autorsko djelo i interpretacija intelektualne tvorevine. Suprotno, pronalaza, autor dizajna, autor topografije integriranog kola i stvaralac biljne sorte imaju samo po jedno linopravno ovlatenje-da im ime bude navedeno u prijavi za zatitu. Linopravna ovlatenja vezana su za linost i ne mogu se prenositi. Da li je mogue da lice koje nije titular linopravnog ovlatenja da na doputen nain izvri odreenu radnju koja ini sadrinu tog ovlatenja? Mogue je, ali ne na osnovu prometa linopravnih ovlatenja, ve na osnovu dozvole koju titular daje drugom licu. Kako su linopravna ovlatenja vezana za linost titulara, zato su nenasljediva. Izuzetak postoji u autorskom pravu kada se titi linost autora i autorsko djelo kao kulturno dobro, pa je ova zatita mogua od strane nasljednika poslije autorove smrti i nakon isteka 70 godina od smrti. Vezano za prethodni izuzetak, kad autor nema nasljednika, zakonodavac je predvidio da linopravna ovlatenja mogu vriti i udruenja autora, ali i institucije u oblasti nauke i umjetnosti. Sve to vrijedi za linopravna ovlatenja subjektivnog autorskog prava, mutatis mutandis vai i za interpretatora, pronalazaa, autora dizajna, autora topografije integriranog kola i stvaraoca biljne sorte.

IMOVINSKOPRAVNA OVLATENJA U pravilu, imovinskopravna ovlatenja su podobna za promet inter vivos i mortis causae. Izuzeci su vezani za: kolektivni ig, ig garancije i pravo zatite oznake geografskog porijekla. Ova tri subjektivna prava nisu prenosiva inter vivos, ali su nasljediva, ukoliko nasljednik nastavlja da ispunjava uslove za zatitu. Subjektivna prava koja se sastoje od imovinskopravnih ovlatenja, mogu biti predmet prometa u cjelini ili u dijelovima, bez ogranienja. Promet inter vivos imovinskopravnih ovlatenja se odvija na osnovu ugovora ili ex lege. U sluaju smrti titulara, imovinskopravna ovlatenja se nasljeuju po opim pravilima nasljeivanja, ali e ipak predmet naeg daljeg razmatranja biti

samo promet inter vivos. Konstitutivni oblik prometa imovinskopravnih ovlatenja Konstitutivni oblik prometa imovinskopravnih ovlatenja je takav oblik u kojem imovinskopravna ovlatenja ostaju kod svog izvornog titulara, ali se iz njih izvodi jedno ili vie uih ovlatenja koja konstituiu-obrazuju novo subjektivno pravo koritenja predmeta zatite na ime linosti drugog lica-sticaoca. Kad do konstitutivnog oblika prometa imovinskopravnih ovlatenja dolazi na osnovu ugovora, onda je rije o ustupanju, a ne prenosu imovinskopravnih ovlatenja. Autor i interpretator mogu zakljuivati samo ugovore o ustupanju svojih ovlatenja, a ne o njihovom prenosu, s tim da ova ogranienja ne vae za lica koja su derivativnim putem stekla odreena imovinskopravna ovlatenja od autora, interpretatora ili njihovog nasljednika, npr. autor je ustupio izdavau ovlatenja na umnoavanje i stavljanja u promet primjerka djela, a izdava, kao derivativni sticalac ovih ovlatenja, moe ista ne samo ustupiti, ve i prenijeti-cedirati drugome. Konstitutivni nain raspolaganja iskljuivim imovinskopravnim ovlatenjima moe biti uinjen na iskljuiv ili neskljuiv nain. Kod iskljuivog ustupanja, ustupilac raspolae svojim imovinskopravnim ovlatenjima na iskljuiv nain i on sticaoca snadbjeva subjektivnim pravom koritenja predmeta zatite koje djeluje erga omnes, pa je ugovornu radnju koritenja predmeta zatite ovlaten da vri jedino sticalac, koji moe svoje iskljuivo pravo dalje ustupati treim licima. Ustupanje prava koritenja, koje vri sticalac, moe biti na iskljuiv ili neiskljuiv nain, a ako ugovorom nije drugaije odreeno, smatra se da je rije o neiskljuivom ustupanju. Kad ustupilac raspolae svojim ovlatenjima na neiskljuiv nain, on snadbdjeva sticaoca samo pozitivnim aspektom svojih imovinskopravnih ovlatenja, dok njihov negativni aspekt zadrava za sebe, to znai da je sticalac bez mogunosti da se drugom suprostavi-njegovo pravo nije iskljuivo-ne djeluje erga omnes, ve samo izmeu njega i ustupioca-inter partes. U autorskom pravu, sticalac neiskljuivog prava koritenja autorskog djela ne moe svoje pravo ustupiti treem, dok u pravu industrijske svojine to moe, ali uz saglasnost ustupioca izvornog prava. Translativni oblik prometa imovinskopravnih ovlatenja Translativni oblik prometa iskljuivih imovinskopravnih ovlatenja je takav kod kojeg prenosilac ovlatenja prestaje biti titularom ovlatenja, dok sticalac postaje novim titularom tih istih ovlatenja. Autor i interpretator ne mogu za ivota raspolagati svojim iskljuivim imovinskopravnim ovlatenjima na translativan nain, ali to moe initi lice koje je od autora, interpretatora ili njihovog nasljednika ustupanjem steklo iskljuivo pravo koritenja predmeta zatite. Ugovori o prometu prava intelektualne svojine se baziraju na propisima kojima se u BiH

ureuju ugovori o prometu intelektualne svojine, i dijele se na specijalne i ope. 30. Specijalni propisi su sadrani u zakonima kojima se ureuje pravo intelektualne svojine. 31. Opi propisi su sadrani u Zakonu o obligacionim odnosima, koji ureuju i ugovor o licenci koji se odnosi na prava industrijske svojine, ali sadre i opa pravila ugovornog prava. 32. Zato vrijedi pravilo: Lex specialis derogat lex generali, pa se prioritetno primjenjuje specijalni propis, a opi supsidijarno. 33. Najvie specijalnih propisa se odnosi na autorski ugovor i na ugovor o licenci, zbog ega emo ove ugovore posebno obraditi. Autorski ugovor Autorski ugovor je ugovor kojim jedno lice ustupa ili prenosi imovinskopravna ovlatenja iz subjektivnog prava drugom licu, a taj promet moe biti konstitutivni ili translativni. Osim autora, ustupilac imovinskopravnih ovlatenja moe biti i autorov nasljednik ili drugo lice koje je nosilac derivativnog prava koritenja autorskog djela, dok autor i njegov nasljednik ne mogu bito prenosioci, jer to zakon izriito zabranjuje. U sloenim ugovorima nekada dominiraju elementi drugog ugovora, dok su autorskopravni elementi sekundarnog znaaja, npr. ugovor o radu, ugovor o djelu i sl., a nekad su autorskopravni elementi dominirajui, npr. ugovor o kolektivnom ostvarivanju autorskog prava ili ugovor o ustupanju imovinskopravnih ovlatenja na koritenje budueg djela i sl. Forma ugovora, kada je u pitanju BiH, autorski ugovor se zakljuuje u pisanoj formi, uz jedan izuzetak: zakljuivanje izdavakog ugovora koji se odnosi na lanke, crtee i druge autorske priloge u novinama i periodinoj tampi. Nepotivanje obavezne pisane forme ugovora, povlai za sobom nitavost ugovora. Da li prema pravu u BiH sticalac prava ima obavezu da koristi djelo ili ne? Ako je volja ugovornih strana po ovom pitanju izriito izraena, sve je jasno, meutim, ako izriite odredbe nema, tada se mora pribjei tumaenju ugovora. U BiH autorski ugovor, ovisno od volje saugovoraa, moe sadravati i obevezu plaanja autorskog honorara, ali i ne mora. Naknada se kod autorskog honorara moe odrediti na razliite naine: paualno; u zavisnosti od obima koritenja djela; u zavisnosti od ekonomskog efekta koritenja djela ili kombinovanjem pojedinih od navedenih metoda. Tumaenje ugovora se odnosi na sadrinu autorskog ugovora, a to su odredbe kojima se vri raspolaganje odreenim imovinskopravnim ovlatenjima i drge meusobne obaveze ugovornih strana. U sluaju nejasnoe u pogledu sadrine i obima ovlatenja koje se ustupa, odnosno

prenosi ugovorom, smatara se da je ustupljeno, odnosno preneseno manje ovlatenja. To pravilo se naziva: in dubio pro auctore-u sumnji, u korist autora, s tim da ovo pravilo vrijedi samo kod raspolaganja imovinskopravnim ovlatenjima. Autorsko ugovorno pravo propisuje da se u autorskim ugovorima oigledna nesrazmjera izmeu dobiti koju ostvari korisnik djela, sa jedne, i ugovorne autorske naknade, sa drge strane, moe naknadno otkloniti na osnovu specijalnog prava na reviziju ugovora, s tim da ovo pravo na reviziju nema nikada sticalac imovinskopravnih ovlatenja-korisnik djela, to znai da je pravo na reviziju dato samo autoru ili njegovom pravnom nasljedniku, a ne drugim licima koja se mogu pojaviti u ulozi ustupilaca/prenosilaca imovinskopravnih ovlatenja. Do primjene instituta revizije faktiki dolazi uglavnom ako je honorar ugovoren paualno, s tim da se autor ili njegov nasljednik ne mogu odrei prava na reviziju, ali zato pravo na reviziju ugovora zastarjeva u odreenom subjektivnom i objektivnom roku. Pravo na raskid ugovora zbog promjenjenih shvatanja autora ili pravo pokajanja se sastoji u tome da samo autor moe da raskine ugovor ukoliko ocjeni da bi izvrenje ugovora moglo da nanese tetu njegovom linom ili stvaralakom ugledu zbog okolnosti koje nije uzrokovao korisnik djela. Te okolnosti su vezane iskljuivo za linost autora, odnosno promjenu njegovih nanih, politikih, vjerskih, estetskih i drugih uvjerenja, ali pretjerana ili pataloka osjetljivost autora na sopstveni lini ili stvaralaki ugled ne moe biti uzeta u obzir. Cilj koji autor eli da postigne raskidanjem ugovora jeste da sprijei da djelo bude komunicirano javnosti, s tim da autor nema pravo na raskid ugovora ukoliko je promjenio svoja shvatanja o samom korisniku, pa eli da raskine ugovor s njim, da bi zakljuio ugovor sa drugim korisnikom. U cilju sprjeavanja autorove zloupotrebe prva, zakonom je predvieno da autor mora unaprijed da poloi obezbjeenje za iznos tete koju trpi korisnik, ako bi dolo do raskida ugovora. Pored naknade tete, posljedica raskida ugovora je i prestanak korisnika da koristi djelo kada raskad stupi na snagu, s tim da je autor u obavezi da svom saugovorau naknadi samo obinu tetu, a ne i izgubljenu dobit. Izdavaki ugovor U BiH je regulirano nekoliko tipinih autorskih ugovora, a mi emo se upoznati sa izdavakim ugovorom i ugovorom o filmskom djelu, a samo emo se osvrnuti na ugovor o narudbi autorskog djela, koji u BiH nije izriito reguliran, ali ima veliki praktini znaaj. Izdavaki ugovor je autorski ugovor kojim autor ili njegov pravni sljednik ustupa/prenosi izdavau ovlatenja na umnoavanje djela tampanjem i stavljanje primjerka djela u

promet, a izdava se obavezuje da pribavljena ovlatenja vri i da ustupicu/prenosiocu ovlatenja za to plati naknadu, ako je ugovorena. Prema zakonu, ove karakteristike su bitni elementi ugovora (essentialia negotii) u smislu autorskog prava, pa zato ugovor o izdavanju autorskog djela koje je umnoeno postupkom koji nije tampanje, nije izdavaki ugovor u smislu autorskog prava. Predmet ustupanja/prenosa u izdavakom ugovoru su obavezno bar dva ovlatenja: ovlatenje na umnoavanje djela tampanjem i ovlatenje na stavljanje u promet umnoenih primjeraka djela, s tim da ta ovlatenja mogu biti ograniena predmetno, prostorno i vremenski. Obaveza izdavaa da umnoi djelo znai da o svom troku i u sopstvenoj organizaciji obezbjedi materijal za tampu (papir, boju i sl.), odgovarajui tehnoloki kvalitet tampe i korienje primjeraka djela. Izdavaeva obaveza je da i djelo odtampa bez tamparskih greaka, odnosno sa uobiajeno tolerantnim brojem tamparskih greaka, to znai da se podrazumjeva i korektura teksta od strane izdavaa, a ne autora. Meutim, autor je ovlaten da zahtjeva da i on izvri korekturu teksta, a izdava je duan da mu to omogui, osim ako je proces tampanja djela zavren ili je u zavrnoj fazi. Izdava je u obavezi da odredi primjerenu maloprodajnu cijenu primjerka djela. Ako je ugovorom utvrena naknada-honorar autoru, odnosno njegovom pravnom sljedniku, izdava je duan da je izvri, s tim da postoji potpuna autonomija volje ugovornih strana u pogledu odreivanja visine, naina i rokova plaanja naknade. Prema zakonu, broj izdanja i visinu tiraa jednog izdanja odreuju stranke ugovorom, a ako su strane propustile da to pitanje urede, ono e biti ureeno na osnovu zakonskih dopunsko-dispozitivnih normi, pa je u tom sluaju izdava ovlaten da izda samo jedno izdanje, a to se tie visine tiraa, neophodno je primjeniti poslovni obiaj i uzeti u obzir druge relevantne okolnosti koje mogu ukazati na broj primjeraka koji moe zadovoljiti cilj i svrhu konkretnog izdavakog posla. Priprema novog izdanja je prilika u kojoj autor moe unijeti i izvjesne izmjene u djelo, s tim da njima ne smije promjeniti sutinu i karakter djela, a izdava ne smije uskratiti pravo autoru da te izmjene unese u djelo, pod uslovom da to ne prouzrokuje trokove izdavaa koji prevazilaze jedan razumani uobiajen okvir. Najei sluaj redovnog prestanka ugovora je njegovo izvrenje u smislu okonanja tampanja i prodaje cijelog tiraa ugovorenog izdanja. U redovan prestanak ugovora ubrajamo i sluaj kad cio tira nije prodat, ali se obaveza izdavaa da stavi primjerke djela u promet smatra izvrenom jer je oigledno da, uprkos savjesnim naporima izdavaa, nema vie tranje za primjercima djela, a vanredno se ugovor raskida iz razloga koje poznaje obligaciono pravo. Zakonodavac poznaje tri povrede ugovora, zbog kojih druga strana moe traiti raskid ugovora, a to su: povreda obaveze autora da preda manuskript u propisanom roku; ako izdava u propisanom roku ne otpone sa putanjem djela u promet i ako je ugovoreno,

obaveza izdavaa da nakon prodaje tiraa jednog izdanja, u propisanom roku pristupi putanju u promet primjeraka drugog izdanja. Zakon izriito regulie i jedan nain vanrednog prestanka ugovora u sluaju kada jedini primjerak autorskog djela koji je predat izdavau radi umnoavanja, propadne kod izdavaa usljed vie sile. Tada ugovor prestaje, s tim da izdava ima obavezu da plati autoru naknadu koju bi mu, prema redovnom toku stvari platio, da je do izdavanja djela dolo.

Ugovor o filmskom djeluOno to obiljeava ugovor o filmskom djelu je da u trenutku zakljuenja ugovora o filmskom djelu, ono ne postoji. Filmski producent, kao budui korisnik budueg djela, pojavljuje se istovremeno i u ulozi naruioca djela. Ugovor o filmskom djelu ili kinematografski ugovor ili filmski ugovor, kao sloeni ugovor sui generis ima elemenata ugovora o djelu, ugovora o radu i autorskog ugovora, a mi emo se preteno baviti ovim ugovorom kao autorskim. Ugovorom o filmskom djelu kao autorskim ugovorom filmski producent pribavlja autorska imovinskopravna ovlatenja od dvije grupe autora i povodom dvije vrste autorskih djela. Prvu grupu autora ine koautori filmskog djela koji producentu ustupaju svoje idealne udjele u odreenim imovinskopravnim ovlatenjima, a drugu grupu ine autori pojedinih stvaralakih doprinosa filmskom djelu koje zakon ne smatra koautorima filmskog djela, npr. autori: maske, scenografije, kostima, koreografije i sl. Dopunsko-dispozitivnom normom zakonodavac je izjednaio obje grupe autora u pogledu njihovog raspolaganja imovinskopravnim ovlatenjima, pa ako ugovorom nije drgaije odreeno, svi oni ustupaju producentu sva imovinskopravna ovlatenja na njihov koautorski doprinos, odnosno njihovo autorsko djelo. Sva imovinskopravna ovlatenja koja producent pribavlja su iskljuive prirode, pa njihovi ustupioci imaju obavezu da se uzdravaju od vrenja i ustupanja treim licima istih ovlatenja. Produkti stvaralakog rada scenariste i kompozitora muzike, pod uslovom da je muziki film za koji je muzika specijalno komponovana, jesu da oni zadravaju ovlatenje na samostalno koritenje svojih doprinosa izvan filmskog djela, ako ugovr ne predvia drugaije. Rok u kojem film mora biti snimljen se odreuje ugovorom, a ako ugovor nema odredbu o tome, vai rok od 3 godine od zakljuenja ugovora koji predvia dopunskodispozitivna norma zakona. Ako ugovorom nije precizirano drugaije, producent je u obavezi da u roku od jedne godine od dana zavretka filmskog djela otpone sa bilo kojim oblikom njegovog koritenja. Filmsko djelo se smatra zavrenim kada je montiran prvi standardni primjerak filma. Pored obaveze na vrenje pribavljenih imovinskopravnih ovlatenja, producent ima

obavezu da koatorima filmskog djela i autorima pojedinih doprinosa filmskom djelu plati autorsku naknadu. Za razliku od drugih autorskih ugovora, u mnogim dravama, ugovaranje paualne naknade nije dozvoljeno u ugovoru o filmskom djelu, pa ovim zakonodavac uzima u zatitu interese koatora/autora, stvarajui na takav nain solidan zakonski osnov za ugovaranje naknade srazmjerno privrednom efektu koritenja djela. Zakonodavac je utvrdio da ni koautori ni producenti ne mogu samostalno odluiti ta e biti prvi standardni primjerak filmskog djela, ve mora postojati saglasnost svih njih. Kako nema dozvole za izmjenu djela bez saglasnosti reisera, to upuuje na zakljuak da je zakonodavac ocjenio da je reiser najvaniji koautor filmskog djela. Ugovor o filmskom djelu kao ugovoru o narudbi je varijanta ugovora o djelu koju reguliraju propisi obligacionog prava, to znai da se ovdje primarno primjenjuju odredbe o autorskim i srodnim pravima za ugovor o filmskom djelu, a supsidijarno odredbe koje se odnose na ugovor o narudbi, a potom odredbe ugovora o djelu iz obligacionih odnosa. Ugovor o filmskom djelu kao ugovor o radu u naem pravu, u kojem je ugovor o filmskom djelu vrsta autorskog ugovora, specifine radnopravne obaveze i prava ugovornih strana mora biti izriito ugovorene.

Ugovor o narudbi autorskog djelaOvaj ugovor je u osnovi ugovor o djelu. Specifinost ugovora o narudbi autorskog djela je u tome to je predmet obaveze autora izrada intelektualne tvorevine-autorskog djela, povodom kojeg nastaje subjektivno autorsko pravo, s tim da je ovo subjektivno autorsko pravo ogranieno samo pravom naruioca da objavi djelo-privredno ga koristi, pa je zato neophodno izriito predvidjeti ustupanje svih ili odreenih imovinskopravnih ovlatenja iz subjektivnog autorskog prava. Izuzetak od ove specifinosti se tie raunarskog programa, jer se ovaj program po pravilu naruuje radi privrednog koritenja, pa se cilj ugovora ne bi mogao ostvariti bez ustupanja imovinskopravnih ovlatenja naruiocu, a uz to, raunarski program esto ima elemenata kolektivnog djela.

Ugovor o licenciUgovor o licenci je ugovor kojim se vri konstitutivni promet prava industrijske svojine, pa izraz licenca oznaava novo derivativno subjektivno pravo sticaoca. Ovaj ugovor je dosta iscrpno reguliran u Zakonu o obligacionim odnosima. Ugovor o licenci se zakljuuje u pisanoj formi, pa u BiH i ne proizvodi pravno dejstvo ako nije zakljuen u pisanoj formi. Da bi ugovor o iskljuivoj licenci proizvodio dejstvo prema treim licima, on mora biti upisan u registar uprave za industrijsko vlasnitvo. Licenca moe imati za predmet: patentirani pronalazak, robnu ili uslunu oznaku zatienu igom, zatieni

dizajn ili zatienu topografiju integriranog kola, to znai da je rije o intelektualnim dobrima koja su predmet zatite odreenog iskljuivog prava industrijske svojine. Predmet licence ne moe biti robna ili usluna oznaka koja je zatiena kolektivnim igom ili igom garancije, kao ni zatiena oznaka geografskog porijekla, zato to ova prava nisu u prometu. Poslovna tajna (know-how) je u Zakonu o obligacionim odnosima izriito navedena kao mogui predmet licence. Meutim, precizno gledajui, poslovna tajna ne moe biti predmet licence, zbog toga to ugovor o licenci podrazumjeva promet prava, a kako poslovna tajna nije predmet iskljuivog prava industrijske svojine, to i nije mogue govoriti o raspolaganju pravom na koritenje poslovne tajne. Neregistrovana robna ili usluna oznaka takoe nije predmet iskljuivog prava industrijske svojine, pa se lece koje takvu oznaku koristi moe zatiti samo na osnovu propisa o suzbijanju nelojalne konkurencije. I srodna prava, sa izuzetkom prava interpretatora, mogu se prenositi na konstitutivan nain putem ugovora o licenci. U anglosaksonskom pravu, pojam licence i ugovora o licenci odnosi se na cjelokupnu oblast prava intelektualne svojine, obuhvatajui i autorsko pravo. Ovo ima osnova, jer nema sutinske razlike u pogledu pravne prirode autorskog ugovora i ugovora o licenci. Vrste licenci se zasnivaju na vrstama ogranienja (sadrinsko, predmetno, vremensko i teritorijalno), ali je osnovna podjela na: iskljuivu i neiskljuivu ili prostu licencu. Iskljuiva licenca nastaje na osnovu ugovora o licenci, kojom se vri iskljuivo ustupanje imovinskopravnih ovlatenja, dok neiskljuiva licenca nastaje na osnovu ugovora o licenci kojim je izvreno neiskljuivo ustupanje imovinskopravnih ovlatenja. Da bi ugovor o iskljuivoj licenci proizvodio iskljuivo dejstvo prema treim licima (erga omnes), on mora biti upisan u registar uprave za industrijsko vlasnitvo. Osnovna obaveza davaoca licence je da faktiki i pravno omogui sticaocu da koristi predmet licence na ugovoreni nain, kao i da odgovara za materijalne i pravne nedostatke izvrenja ugovora, odnosno davalac ima i odgovornost za tehniku izvodljivost i tehniku upotrebljivost predmeta licence. Obaveza sticaoca licence je da koristi predmet licence, s tim da izvravanje ove obaveze moe doi u pitanje zbog okolnosti koje ine koritenje predmeta licence nemoguim ili prtjerano tekim za sticaoca licence, to se rjeava na osnovu pravila o raskidanju ili izmjeni ugovora zbog promjenjenih okolnosti. Danas preovladava i koncept slobodnog prometa iga, to podrazumjeva i mogunost njegovog licenciranja. Bitna obaveza sticaoca licence je plaanje licencne naknade, pa u sluaju da ke konkretni ugovor teretan, a stranke nisu postigle saglasnost o iznosu licencne naknade, smatra se da ugovor o licenci nije ni zakljuen, jer nema saglasnosti o bitnom elementu ugovora. Naknada se najee plaa u novcu, a moe i u nenovanom obliku, Novana naknada moe biti neposredna, npr. paualna svota koja se plaa odjednom ili u ratama; rojaliti-

naknada u srazmjeri fizikog ili ekonomskog koritenja koja se plaa periodino i trajno i kombinacija pauala i rojaltija, ali moe biti i posredna, koja se ugovara kod sloenijih oblika poslovne saradnje, gdje je ugovor o licenci samo jedan od elemenata te saradnje. Zakonodavac je predvidio i specijalno pravilo za ugovor o licenci, po kojem oigledna nesrazmjera, bez obzira na iji je teret, predstavlja osnov za ugovornu stranu koja je njome pogoena, da zahtjeva reviziju ugovornih odredbi o licencnoj naknadi. Ugovor o licenci se najee zakljuuje na odreeni vremenski period, ali je mogue da se isti ugovor zakljui i na neodreeno vrijeme, pa se tada okonava otkazom jedne od strana, uz potivanje primjerenog otkaznog roka. Da bi ugovor o licenci bio punovaan, on ne smije da sadri tzv. nedoputene restriktivne klauzule, jer se njima ugovaraju zloupotrebe prava intelektualne svojine od strane davaoca licence, npr. ogranienje sticaoca da dalje razvija tehnologiju na koju se ugovor odnosi ili ograniavanje sticaoca da samostalno odluuje o nabavci i koritenju sirovina, rezervnih dijelova, opreme i sl. Pravo na zatitu intelektualnih tvorevina nastalih izvrenjem ugovora o radu ima uvijek njen stvaralac, s tim da on ovim pravom moe raspolagati putem ugovora sa poslodavcem ili, ako ugovora nema, to pravo u odreenom obimu i pod odreenim uslovima ex lege prelazi na poslodavca. Pod autorskim djelom stvorenim na osnovu ugovora o radu smatra se djelo koje je stvoreno tokom trajanja tog ugovora i to izvrenjem radne obaveze zaposlenog. Ako ugovorom o radu nije predvieno drugaije, zakon propisuje da u trenutku nastanka autorskog djela ex lege dolazi do knstitutivnog prometa iskljuivih imovinskopravnih ovlatenja iz subjektivnog autorskog prava, od autora na poslodavca. Sva prava traju relativno kratko, najee 5 godina od dana nastanka djela. Izuzetak od navedenog pravila se tie raunarskih programa, gdje, ako ugovorom nije drugaije odreeno, poslodavac trajno postaje nosiocem svih imovinskopravnih ovlatenja na raunarskom programu. Pronalazak stvoren izvrenjem ugovora o radu nastaje za vrijeme trajanja ugovora ili najkasnije jednu godinu po prestanku tog ugovora. Postoje dvije grupe pronalazaka ovako stvorenih: 1. U prvu grupu spadaju pronalasci koje je pronalaza stvorio izvravajui svoje redovne radne obaveze ili izvravajui posebno naloene zadatke ili izvravajui ugovor o istraivanju i razvoju i 2. U drugu grupu pronalazaka spadaju pronalasci koje je zaposleni pronalaza stvorio izvan svojih redovnih radnih dunosti ili u vezi sa aktivnou poslodavca ili koritenjem uslova koje je stvorio poslodavac. Ako ugovorom o radu nije drugaije odreeno, pravo na zatitu pronalaska iz prve grupe ex lege prelazi sa zaposlenog pronalazaa na poslodavca. Kada

je rije o pronalascima iz druge grupe, ako ugovorom nije drugaije odreeno, pravo na zatitu ima zaposleni pronalaza, ali ima i obavezu da sa poslodavcem zakljui ugovor o iskljuivoj licenci, ako poslodavac to zahtjeva u roku od 6 mjeseci od dana prijema izvjetaja o nastanku pronalaska. Svojstvo ex lege nosioca autorskog prava na anonimnom ili pseudonimnom djelu ne moe stei lice koje je protiv volje anonimnog autora objavilo njegovo djelo.

ORGANIZACIJE ZA KOLEKTIVNO AUTORSKOG I SRODNIH PRAVA

OSTVARIVANJE

Autorsko i srodna prava su subjektivna prava koja se efikasnije ostvaruju ako se njihovi nosioci udrue radi kolektivnog ostvarivanja istih, dakle, u pitanju su ona imovinskopravna ovlatenja koja se odnose na vrlo uestale i difuzne oblike koritenja odreenih predmeta zatite. Korisnici, kao npr. RTV preduzea, restorani, kafei i sl., koji ele legalno da koriste autorska djela ne mogu prije svakog koritenja pojedinanog djela stupati u kontakt sa autorom ili njegovim sljednikom, radi prgovora, sklapanja ugovora i isplate naknade. Ovaj problem se prevazilazi uz pomo organizacija za kolektivno ostvarivanje autorskog i srodnih prava, pa je zato organizacija cpecifino pravno lice koje nastaje kao rezultat udruivanja nosilaca autorskog i srodnog prava, pa kako znate, vie ni u BiH, ova regulativa nije u rudimentarnom stadijumu. 34. Zatita prava intelektualne svojine 35. Institut za intelektualno vlasnitvo Bosne i Hercegovine; 36. Sine Qua Non d.o.o. iz Sarajeva; 37. Udruenje nezavisnih muzikih autora, izvoaa, aranera i javnih linosti UZUS. Status, osnivanje i prestanak organizacije Osnovno statusno obiljeje organizacije je da je ona pravno lice neprofitnog karaktera, to nalae da ova organizacija ne moe imati statusni oblik preduzea-privrednog drutva. Status organizacije karakterizira naelo specijalnosti, to znai da djelatnost organizacije mora biti tano odreena. U okviru jedne odreene specijalizacije, na teritoriji jedne drave, moe postojati samo jedna organizacija, jer se samo ovim monopolskim poloajem organizacije moe efikasno i ekonomino osigurati kolektivno ostvarivanje autorskog i srodnih prava. Organizaciju osnivaju nosioci prava ili njihova udruenja, a u praksi preovladava osnivanje organizacije od strane udruenja nosilaca prava. Osnivai organizacije duni su da: donesu akt o osnivanju, konstituiu organe, donesu ope akte, pribave dozvolu za rad uz prthodno obezbjeenje potrebnih uslova i upiu organizaciju u registar.

Dozvola traje odreen broj godina, sa mogunou produenja neogranien broj puta, a kada organizacija dobije dozvolu, upisuje se u poseban registar organizacija kod uprave za intelektualno vlasnitvo. Ugovor izmeu titulara prava i organizacije je sui generis ugovor, koji je sloen i sadri vie razliitih ugovora, npr. ugovor o konstitutivnom prometu-ustupanju iskljuivih imovinskopravnih ovlatenja, ugovor o nalogu i ugovor o komisionu. Predmet zatite koji je posebno podoban za kolektivno ostvarivanje autorskog ili srodnih prava su: zvuna i zvuno-vizuelna autorska djela, fonogrami, videogrami i emisije. Svi predmeti zatite koji pripadaju svim titularima prava koji svoja iskljuiva imovonskopravna ovlatenja vre preko odreene organizacije, ine tzv. repertoar organizacije. Organizacija uvijek radi u svoje ime, a za tui raun, to ugovoru daje karakter ugovora o komisionu, kao podvrsti ugovora o nalogu, a titularima prava daje status komitenata organizacije. Komitenti zato sa organizacijom zakljuuju ugovor o nalogu, kojim ovlauju i obavezuju organizaciju da ona u svoje ime, a za njihov raun, naplati naknadu za koritenje predmeta zatite. Kako organizacija ima obavezu da polae raun komitentima, zato je duna unaprijed izraditi plan raspodjele ubranih naknada, kako bi komitenti znali mehanizam raspodjele i prije zakljuenja ugovora sa organizacijom. Organizacija je duna da pod istim uslovima zakljui ugovor o kolektivnom vrenju imovinskopravnih ovlatenja u svom djelokrugu sa svakim nosiocem prava koji to eli. U vezi sa ovim je vano pitanje tzv. autsajdera. Autsajderi, u smislu autorskog i srodnih prava, su nosioci prava koji svoja imovinskopravna ovlatenja ne ostvaruju preko organizacije, jer nisu komitenti organizacije. Zakonom je odreeno da je poloaj autsajdera isti kao i poloaj komitenta, u smislu to korisnik ne odgovara za povredu autorskog ili srodnih prava autsajdera, a organizacija ima obavezu da autsajderu plati naknadu za koritenje njegovog djela kao da je on komitent. Pa i ukoliko autsajder propusti da obavjesti organizaciju da e individualno vriti svoja ovlatenja, onda postoji fikcija da je on komitent organizacije. Ugovor izmeu organizacije i korisnika moe biti dvojak, ovisno od toga da le je rije o kolektivnom ostvarivanju apsolutnih ili relativnih imovinskopravnih ovlatenja. U sluaju apsolutnih imovinskopravnih ovlatenja, organizacija sa korisnikom zakljuuje ugovor o neiskljuivom ustupanju ovlatenja na odreeni oblik koritenja svih predmeta zatite sa njenog repertoara, a korisnik se obavezuje da za to plati organizaciji odreenu naknadu. U sluaju relativnih ovlatenja, ne vri se promet imovinskopravnih ovlatenja, ve se samo utvruje iznos naknade koju je korisnik u obavezi da plati. Visina i nain obrauna naknade koju naplauje organizacija, sadrani su u tarifi organizacije i taj iznos se kree najvie do 10%. Korisnik ima dvije glavne obaveze prema organizaciji: da plaa naknadu u skladu sa ugovorenim pravilima i da snadbjeva organizaciju podacima o uestalosti i obimu koritenja predmeta zatite, a nepotivanjeove obaveze je sankcionisano kao privredni prestup.

Ako organizaciji nedostaju podaci, ona ih moe dobiti i posredno, npr. putem analogije, analizom uzorka programa to ukljuuje i slobodnu procjenu, ako nema drugog prihvatljivog naina da se doe do egzaktnijeg podatka. Kako organizacija na posredan nain ostvaruje i odreene javne ciljeve, to znai da je i drava zainteresirana da vri nadzor nad ostvarivanjem tih ciljeva. Uz navedeno, istiem da organizacija ima monopolski poloaj na tritu, pa se dravnom kontrolom suzbija zloupotreba monopolskog poloaja organizacije na tritu. Meunarodna saradnja organizacija se ostvaruje kroz zakljuivanje recipronih ugovora o saradnji sa inostranim organizacijama, a sankcija za neispunjenje ove obaveze je drakonska-oduzimanje dozvole za rad. Zato? Jer, prvo, organizacija mora tititi imovinske interese domaih titulara u inozemstvu, pa ako nema recipronih ugovora, nema ni kolektivne zatite domaih dravljana u inozemstvu, drugo, posredstvom organizacije ispunjava se obaveza nacionalnog tretmana stranaca u oblasti kolektivne zatite, pa ako organizacija nije integrirana u mreu meunarodnih organizacija, onda nema opravdanja ni da postoji.

Sudska zatita iskljuivih prava intelektualne svojine GRAANSKOPRAVNA ZATITAZa podnoenje tube zbog povrede prava intelektualne svojine legitimiran je, na prvom mjestu, titular prava-kao izvorni titular ili njegov nasljednik. Zetim, aktivnu legitimaciju ima i derivativni nosilac iskljuivih imovinskopravnih ovlatenja. Tueni u sporu zbog povrede prava intelektualne svojine moe biti svako lice koje je uinilo neposrednu ili posrednu povredu prava intelektualne svojine. Zahtjevom za utvrenje postojanja povrede prava se trai od suda da utvrdi da je izvrena povreda prava intelektualne svojine, da je tueni njen uinilac i da je on odgovoran za povredu. Zahtjev za prestanak vrenja povrede prava se podnosi kada je povreda ve uinjena i kada jo traje, odnosno postoji realna opasnost od njenog ponavljanja. Kod zahtjeva za unitenje ili preinaenje predmeta kojim je uinjena povreda prava, kao i alata i opreme kojim su ti predmeti proizvedeni, mora se biti oprezno i imati na umu da ova sankcija grubo zadire u pravo svojine tuenog. Zato unitenje predmeta, alata ili opreme sud moe naloiti samo u mjeri u kojoj je to nuno i adekvatno za prestanak ili onemoguavanje radnje povrede prava. Zahtjev za objavljivanje presude o troku tuenog imamo npr. ako je nainjen plagijat tueg autorskog djela, pa autor nema efikasnijeg naina da promjeni pogreno uvjerenje javnosti, nego da se presuda u kojoj je utvrena istina objavi u sredstvima javnog informiranja. Zahtjev za pruanje informacije se odnosi na zahtjev da tueni prui tuiocu neophodne informacije koje su relevantne za utvrivanje potpunog injeninog stanja u vezi sa predmetom zatite. Zahtjev za povraaj neosnovano steenog se u praksi ne moe razmatrati odvojeno od zahtjeva za naknadu

tete, jer se ista vrijednost umanjene imovine tuioca ne moe potraivati dva puta, kao povrat steenog i kao naknada materijalne tete. Zahtjev za naknadu materijalne i nematerijalne tete Zahtjev za naknadu materijalne tete je osnovan kada je tuilac pretrpio umanjenje na svojoj imovini stvarnu tetu, kao i onda kada je, isto zbog povrede od strane drugog lica, bio onemoguen da uvea svoju imovinu-izmaklu dobit, a naknada je mogue izvriti u naturalnom i novanom obliku, mada je naei novani oblik. Nematerijalna teta je teta koju fiziko lice trpi zbog povrede linog prava, a povrijeeno dobro se ne moe restituirati, ali se u naturalnom ili novanom obliku moe oteenom pruiti izvjesna kompenzacija za nematerijalnu tetu. Pravo na tubu za povredu autorskog i srodnih prava nema odreeni rok zastarjelosti. Zahtjev za prestanak vrenja povrede ne zastarjeva, kao ni tubeni zahtjev koji se odnosi na povredu linopravnih ovlatenja. Meutim, zastarjevaju tubeni zahtjevi za naknadu tete i za povraaj neosnovano steenog, i to u rokovima iz obligacionog prava. Pravo na tubu zbog povrede prava industrijske svojine, ukljuujui i tubu za naknadu tete, zastarjeva u subjektivnom roku od 3 godine i objektivnom roku od 5 godina od izvrenja povrede prava. Jedan od meunarodnih standarda u pravu zatite intelektualne svojine je i postojanje privremene mjere, kao i mjere za obezbjeenje dokaza u graanskom procesnom pravu. U BiH prvostepenu nadlenost za rjeavanje graanskih/privrednih sporova iz oblasti intelektualne svojine imaju u FBiH opinski sudovi, a u RS osnovni sudovi. Drugostepenu nadlenost u FBiH imaju kantonalni, a u RS okruni sudovi. Po vanrednim pravnim lijekovima u FBiH i RS odluuju vrhovni sudovi. Krivinopravna zatita je predviena kod povrede prava intelektualne svojine, pored graanske, tu su povrede sankcionisane krivinim sankcijama. Neke povrede su kvalifikovane kao: krivina djela, privredni prestupi i prekraji. Ipak, postoji tendencija jaanja krivinopravne zatite u smislu irenja kruga inkriminiranih radnji i pootravanja sankcija-ak i preko 10 godina zatvora u najteim sluajevima i obaveza javnog tuioca da pokree krivini postupak ex officio. Upravnopravnu zatitu objanjavamo kroz upravni postupak za stivanje prava industrijske svojine, koju u BiH vodi Institut za intelektualno vlasnitvo. Na odluke Instituta doputena je alba u roku 15 dana Komisiji za albe Instituta, a stranka koja je nezadovoljna drugostepenom odlukom moe pokrenuti upravni spor pred Sudom BiH. I inspekcijski organi mogu ex officio i po prijavi zaineresovane osobe ukloniti robu iz prometa, kao to je i carinska uprava nadlena da preduzima mjere u cilju zabrane ulaska robe kojom se povrjeuje pravo intelektualne svojine.

PRAVO SUZBIJANJA NELOJALNE KONKURENCIJE

Pravo suzbijanja nelojalne konkurencije se tradicionalno ubraja u prava intelektualnije, a tanije u prava industrijske svojine, mada ne utemeljuje ni jedno iskljuivo subjektivno pravo. Meutim, faktiki uinak ovog prava u jednom ogranienom segmentu njegove primjene, na posredan nain daje efekat svojinske zatite intelektualnih dobara, to je razlog njegovog povezivanja sa pravom intelektualne-industrijske svojine. Dakle, samo zbog segmenta posrednog izazivanja efekta svojinske zatite, pravo suzbijanja nelojalne konkurencije ga svrstava u intelektualna dobra-industrijsku svojinu, dok ostali segmenti nemaju nikakve veze sa pravom intelektualne odnosno industrijske svojine. Rije konkurencija mi ovdje suavamo samo na privrednu konkurenciju, odnosno utakmicu koja postoji u privrednom ivotu. Zbog svoje sveobuhvatnosti i dinaminosti, konkurencija se moe promatrati kao ekonomski proces koji se permanentno odvija na tritu, zbog ega je savremena ekonomska nauka usvojila koncept tzv. funkcionalne konkurencije, tako da se odnosi na tritu obezbjeuju ostvarivanjem osnovnih funkcija konkurencije. Kao takva, konkuremcija je pravno dobro najvieg reda, koje se titi ustavom i zakonom. Prirodan rezultat nekontrolirane konkurencije moe biti koncentracija kapitala, koja dovodi do gaenja funkcije konkurencije. Kontrola procesa prekomjerne koncentracije kapitala jedan je od zadataka antimonopolskih propisa, pa se antimonopolskim propisima sprjeava monopolski ili dominantan poloaj na tritu putem spajanja preduzea ili kooperacijom koja ima za cilj eliminaciju konkurencije meu kooperantima, npr. ugovori o podjeli trita ili o usaglaavanju cijena i sl. Kad su u pitanju propisi o suzbijanju nelojalne konkurencije, osnovni je zadatak prava da razgranii doputene od nedoputenih sredstava konkurencije, pa se zato uvodi razlikovanje izmeu nelojalne i lojalne konkurencije, propisujui da je doputena samo lojalna konkurencija. Lojalna konkurencija je poeljna i pravno zatiena ako se zasniva na radu i radnim rezultatima privrednih subjekata, dok parazitsko iskoritavanje tueg rada ili zloupotreba drutvene i ekonomske moi koja nije rezultat rada, predstavlja nedozvoljenu, odnosno nelojalnu ili nefer konkurenciju. Kada se u pravu suzbijanja nelojalne konkurencije govori o potroaima, misli se na krajnjeg potroaa. Pravna specifinost krajnjeg potroaa u privrednom prometu je da su oni subjekti zatite, ali ne mogu sami poiniti djelo nelojalne konkurencije. Sutinska karakteristika nelojalne konkurencije je da se njome vrijeaju dobri poslovni obiaji, pa se nelojalnim smatraju radnje npr. povlatenog drutvenog poloaja, uzurpacije tuih radnih dostignua, ignoriranje zakonskih i moralnih ogranienja, dovoenje u zabludu drugih uesnika u prometu i sl. Posredna zatita intelektualne svojine na osnovu propisa o suzbijanju nelojalne konkurencije

Ova zatita postoji ako se odnosi na dva kumulativno ispunjena uslova, i to: 38. Kad privredni subjekt koristi intelektualno-nematerijalno dobro drugog lica i 39. Kad to koritenje ima karakter radnje nelojalne konkurencije, odnosno povrede dobrih poslovnih obiaja u privrednom prometu. Ako odreeno intelektualno dobro nije zatieno putem jednog od iskljuivih prava intelektualne svojine, onda se primjenjuju opa pravila graanskog prava, pa intelektualno dobro pripada licu koje ga je stvorilo ili intelektualno dobro pripada licu koje je ranije poelo da ga koristi u svoje privredne svrhe. Zakljuak: Neovlateno koritenje tueg zatienog intelektualnog dobra najefikasnije se sprjeava na osnovu odnosnog iskljuivog prava intelektualne svojine, a ne na osnovu prava suzbijanja nelojalne konkurencije, mada to ne iskljuuje mogunost podizanja tube za zatitu od nelojalne konkurencije. Iz do sada iznesenog, zakljuuje se da bez povrede dobrih poslovnih obiaja nema radnje nelojalne konkurencije. Izazivanje zabune u privrednom prometu i parazitsko iskoritavanje tueg rada ili ugleda, najbolje se objanjava na primjeru dvije grupe radnji koritenja tueg intelektualnog dobra, i to: 1. Imitacija tueg proizvoda, usluge ili reklame i 2. Koritenje tue oznake. Do povrede dobrih poslovnih obiaja dolazi tek ako se imitacijom: stvara zabuna ili opasnost od zabune tj. zablude u privrednom prometu o nekom svojstvu proizvoda ili usluge ili parazitskim iskoritavanjem tueg rada ili usluge, mada je odnosni subjekt mogao preduzeti mjere da do zablude ne doe. Zbog tendencije da sudovi proiruju polje primjene propisa o zatiti od nelojalne konkurencije izvan okvira koji postavlja ratio legis, posebno istiemo: 40. Imitacija tuih intelektualnih dobara u privrednom ivotu je dozvoljena, jer je osnov drutvenog napretka; 41. Izuzetno, imitacija je zabranjena ako je predmetno intelektualno dobro zatieno odreenim iskljuivim pravom intelektualne svojine, npr. patent, autorsko pravo i sl.; 42. Pravo suzbijanja nelojalne konkurencije nema za svrhu da sprjeava imitaciju, ve je njegova svrha da sprjeava praksu kojim se vrijeaju dobri poslovni obiaji, pa sa aspekta prava suzbijanja nelojalne konkurencije, imitacija se moe sprijeiti samo ako je praena okolnostima koje ukazuju da je njome izvrena povreda dobrih poslovnih obiaja. Koritenje tue oznake , samo po sebi, nije nedoputeno. Koritenje tue oznake, kao radnja nelojalne konkurencije, postaje nedoputeno tek ako su time povrieni dobri poslovni obiaji, a oblici povrede dobrih poslovnih

obiaja mogu se razvrstati u dvije grupe: stvaranje zabune ili opasnosti od zabune u prometu i razvodnjavanje tue oznake. Dva ili vie privrednih subjekata mogu koristiti istu ili slinu oznaku za istu ili slinu vrstu robe odn. usluge, pod uslovom da se prostorno djelovanje njihovih oznaka ne poklapa. Postoje oznake ije se savjesno koritenje privrednom subjektu ne moe zabraniti, ak i ako postoji opasnost da on njima izaziva zabunu. To su oznake koje sadre odreene istinite, pa i neophodne podatke o privrednom subjektu, njegovoj djelatnosti, robi ili usluzi, i koje se zbog toga ne mogu proizvoljno birati ili mijenjati, pod uslovom da je to koritenje savjesno. Ako se savjesnim koritenjem oznake u prometu stvara opasnost od zabune, tada privredni subjekt koji je kasnije zapoeo koritenje oznake na tom prostoru i za tu vrstu robe ili usluge, ovlaten je nastaviti koritenje, pod uslovom da oznaci doda distinktivni element kojim e umanjiti opasnost od zabune u prometu. Razvodnjavanje tue oznake Radnja nelojalne konkurencije postoji u sluaju kad se koritenjem iste ili sline oznake ne izaziva zabuna u prometu, ali se oteuje naglaena jaka reklamna funkcija tue oznake. U novije vrijeme, zatitu od razvodnjavanja uvenih oznaka koje su zatiene igom, kao to smo rekli, prua i igovno pravo. Dakle, pravo suzbijanja nelojalne konkurencije se koristi kao osnov za zatitu od razvodnjavanja samo neregistrovanih uvenih robnih i uslunih oznaka. Da bi uvena oznaka mogla da se zatiti od razvodnjavanja, neophodno je da se ispune sljedei uslovi: 1. Stepen snage obiljeavanja mora dostii najveu moguu mjeru, npr. stav je sudske prakse da je oznaka za robu ili uslugu opepoznata ako za nju zna preko 70% stanovnitva odreene drave; 2. Oznaka mora biti jedinstvena, to znai da ne smiju postojati druge iste ili sline oznake na tritu i 3. Oznaka mora imati izvjestan stepen originalnosti odnosno posebnosti, npr. zabunu bi proizveo proizvoa kiobrana ako bi poeo koristiti oznaku Rolls Royce za svoje proizvode. Dakle, da bi bila nelojalna konkurencija, slinost izmeu oznaka mora u sluaju razvodnjavanja biti vea, nego u sluaju izazivanja zabune u prometu. Kada je u pitanju pravna priroda zatite od nelojalne konkurencije, treba kazati da ne postoji iskljuivo subjektivno pravo na lojalnu konkurenciju, pa zbog toga tuba za zatitu od nelojalne konkerencije nije u funkciji sankcioniranja povrede subjektivnog prava tuioca. Propisi o suzbijanju nelojalne konkurencije su u funkciji istovremene

zatite interesa konkurenata, potroaa i drutvene zajednice, a subjekti koji imaju pravo na tubu nisu titulari subjektivnog prava, ve imaju samo zakonom zatieni pravni interes. Zbog nepostojanja subjektivnog prava na intelektualnom dobru, u pravu suzbijanja nelojalne konkurencije ne postoji ni pravni promet, pa se zbog toga daje samo dozvola za koritenje oznake ili pronalaska, bez prenosa ovlatenja, jer ih i nema. Graanskopravna zatita od nelojalne konkurencije Osnov za aktivnu legitimaciju tuioca i tuenog u sporu zbog radnje nelojalne konkurencije je u ugroenosti legitimnog konkurentskog interesa odreenog lica radnjom nelojalne konkurencije drugog lica. 43. Aktivno legitimirani subjekti mogu biti: konkurenti poinioca radnje nelojalne konkurencije, poslovna udruenja i udruenja potroaa, a tubu moe podnijeti samo subjekt koji ima pravni interes da trai sudsku zatitu. 44. Tueni moe biti svaki uesnik u privrednom prometu, npr. pravno lice, poduzetnik, lice zaposleno u pravnom licu, lice koje je ugovorom obavezano da obavi odreeni posao i sl. U tubi zbog nelojalne konkurencije mogu se postaviti sljedei zahtjevi: za utvrenje radnje nelojalne konkurencije, za prestanak te radnje, za unitenje ili preinaenje predmeta, kao i alata i opreme kojim su ti predmeti proizvedeni, objavljivanje presude o troku tuenog i zahtjev za naknadu tete. Tuilac koji je fiziko lice ima pravo na naknadu nematerijalne tete samo pod opim uslovima predvienih Zakonom o obligacionim odnosima. Za radnju nelojalne konkurencije nekada je irelevantan subjektivni odnos poinioca prema poinjenom djelu, npr. sluaj kod koritenja tue robne oznake, a nekada je radnja nelojalne konkurencije uslovljena radnjom poinioca sa umiljejem ili nepanjom, npr. nema sluajne imitacije tueg pronalaska. Ako je u pitanju odgovornost za naknadu tete zbog nelojalne konkurencije, tada poinilac odgovara samo ako je kriv prema opim pravilima o odgovornosti za tetu. Zastarjevanje prava na tubu zbog nelojalne konkurencije Pravo na podnoenje tube zbog nelojalne konkurencije vremenski je ogranieno. U nekim zemljama zakon propisuje odreene rokove zastarjelosti tube, dok se u drugim zemljama primjenjuje institut zabrane zloupotrebe prava na tubu. Prilikom primjene instituta zabrane zloupotrebe prava na tubu, od znaaja je konkretan oblik radnje nelojalne konkurencije i stepen krivice tuenog, npr. subjekt A nee moi da dobije sudsku zatitu od razvodnjavanja svoje uvene oznake u sluaju da je dopustio da proe nekoliko godina od kada je subjekt B poeo da koristi istu oznaku. Zato? To je posljedica okolnosti da se pravom suzbijanja nelojalne konkurencije ne zasnivaju iskljuiva prava na intelektualnim dobrima, ve je odnos prisvajanja samo

relativan.

POSLOVNA TAJNA(know-how) Predmet koji ovdje izuavamo, sree se u literaturi i propisima pod razliitim imenima, od kojih su najea: know-how ili znanje i iskustvo i poslovna tajna. Termin poslovna tajna smatramo sasvim odgovarajuim i sasvim zamjenljivim sa terminom know-how. Kako je poslovna tajna faktiki odnos, ona nema pravnu zatitu, niti povodom nje nastaje bilo kakvo iskljuivo pravo, ali se ipak tradicionalno izuava u okviru prava intelektualne svojine. Racionalan razlog lei u injenici da je poslovna tajna nematerijalno dobro i da faktiki odnos ima privid svojinskog odnosa samo zato to je iskljuiv ili ekskluzivan. Zato je poslovna tajna specifian pripadak intelektualne svojine, to nikako ne znai da je male ekonomske vanosti, naprotiv, ona u naelu ima vrijednost istu kao i pravno zatiena nematerijalna dobra. Pojam i pravna priroda poslovne tajne Poslovna tajna je korisna poslovna informacija koja nije dostupna zainteresiranim licima, to znai da ova definicija ima vie elemenata, i to: poslovna tajna je informacija-podatak, znai da je nematerijalno dobro, pa se mora razlikovati od svog tjelesnog nosaa ili drugog materijalnog oblika saopavanja, npr kad neko lice prenosi drugome poslovnu tajnu, predajui mu tehniku dokumentaciju ili preuzimajui obevezu tehnike pomoi, sutina te transakcije nije u predaji dokementacije ili tehnike pomoi, ve prenos poslovne tajne. Zato, poslovna tajna kao informacija ima svojstvo da se moe saopiti-prenijeti drugome na nain da je sticalac moe svrsishodno primjeniti. Po tome se poslovna tajna razlikuje od vjetine i talenta pojedinca koji nisu odvojivi od linosti i zato su neprenosivi; 45. Poslovni karakter informaciji daje irok spektar pitanja, ka to su: tehnoloka, organizaciono-finansijska, markentika i personalna; 46. Korisnost informacije je razlog za njeno uvanje u tajnosti sa jene strane, i elja ostalih da je saznaju sa druge strane i 47. Tajnost podrazumjeva da informacija nije bez znatnijih potekoa dostupna zainteresovanim licima. Dakle, imalac poslovne tajne nema nikakvo iskljuivo pravo na njoj, pa ukoliko drugo lice sazna za tajnu, bez obzira da li je ono savjesno ili nije, nema nikakvog pravnog osnova u pravu intelektualne svojine da se ono sprijei da tu tajnu koristi ili saopi drugome. Privredno koritenje informacije ne dovodi do gubitka tajnosti.

Od svih intelektualnih dobara koja se mogu titi nekim od iskljuivih prava, jedino su pronalasci podobni kao potencijalni predmet poslovne tajne, jer se npr. pojedini tehnoloki postupci u hemiji, metalurgiji i sl. mogu rekonstruisati na osnovu proizvoda koji je dobijen njihovom primjenom. U praksi, pronalasci se tite patentom, a pratea tehnika znanja se uvaju kao poslovna tajna, pa lice koje koje koristi ovakve tehnologije pribavlja licencu za patentirani pronalazak i prateu tajnu informaciju. Ranije smo kazali da poslovna tajna nije iskljuivo subjektivno pravo, ve faktiki odnos, pa zato ne moe biti u pravnom prometu. Meutim, poslovna tajna je predmet faktikog-ekonomskog prometa jer se moe saopiti-prenijeti drugom licu. Zato, ni prenosilac, ni sticalac nemaju prvo na koritenje tajne, ve se samo faktiki njome koriste. Ako sticalac tajnu koristi preko ugovornih ogranienja, on time ne vrijea prenosioevo pravo na tajnu, jer ona i ne postoji, ve samo kri svoje ugovorne obaveze. Ali, u sloenijim ugovorima o transferu tehnologija, po pravilu, drugom licu se ustupa pravo na koritenje patentiranog pronalaska istovremeno sa prenosom poslovne tajne u vidu neobjavljenih tehnikih informacija. Takav ugovor ima pravnu prirodu ugovora o licenci patentiranog pronalaska, koja je kombinovana sa elementima ugovora o prenosu poslovne tajne. Kako poslovna tajna nije subjektivno pravo, zato i nema neposredne sudske zatite od povrede poslovne tajne, a posredan oblik sudske zatite se sprovodi kroz graansko procesno pravo i to protiv lica koje je ugovorom steklo poslovnu tajnu, pa je koristi suprotno odredbama ugovora. Ovdje je ipak rije o parnici zbog povrede ugovornih obaveza, ne zbog povrede poslovne tajne.

Skraenice meunarodnih akata i direktiveSkraenice meunarodnih akata i direktive Evropske zajednice za zatitu autorskih i srodnih prava su: 48. Bernska konvencija Bernska konvencija za zatitu knjievnih i umjetnikih djela, 1886., rev. 1979. god.; 49. Rimska konvencija Rimska konvencija za zatitu umjetnika izvoaa, proizvoaa fonograma i radiodifuznih organizacija, 1961.; 50. Briselska konvencija Briselska konvencija o distribuciji programskih signala prenoenih putem satalita, 1974. god.; 51. WIPO Svjetska organizacija za intelektualno vlasnitvo; 52. WTO Svjetska trgovinska organizacija; 53. WCT Ugovor WIPO-a o autorskom pravu, 1996.; 54. WPPT Ugovor WIPO-a o izvoaima i fonogramima, 1996.; TRIPS Sporazum o trgovinskim aspektima prava intelektualnog vlasnitva (WTO), 1994.;

55. Direktiva o kompjuterskim programima Direktiva o pravnoj zatiti kompjuterskih programa, Direktiva Vijea EEZ, 1991.; 56. Direktiva o davanju u zakup i na poslugu Direktiva o pravu davanja u zakup i na poslugu i o odreenim pravima umnoavanja u oblasti intelektualnog vlasnitva, Kodificirana verzija, 2006.; 57. Direktiva o satelitskoj radiodifuziji i kablovskom reemitovanju Direktiva o koordinaciji odreenih pravila autorskog i srodnih prava koja se primjenjuju na satelitsko emitovanje i kablovsko reemitovanje, 1993.; 58. Direktiva o harmonizaciji rokova trajanja autorskog i srodnih prava, Kodificirana verzija, 2006.; 59. Direktiva o bazama podataka Direktiva o pravnoj zatiti baza podataka, 1996.; 60. Direktiva o informatikom drutvu Direktiva o harmonizaciji odreenih aspekata autorskog i srodnih prava u informatikom drutvu, 2001.; 61. Direktiva o pravu slijeenja Direktiva o pravu preprodaje u korist autora originalnog primjerka djela, 2001.; 62. Direktiva o ostvarivanju prava Direktiva o provoenju prava intelektualnog vlasnitva, 2004.; 63. Direktiva o trajanju zatite Direktiva o roku trajanja autorskog i odreenih srodnih prava, 2006.

MEUNARODNO PRAVO INTELEKTUALNE SVOJINEU svakoj dravi na osnovu ijeg zakona konkretni subjekt uiva zatitu za konkretno djelo ili predmet srodnopravne zatite, nastaje zasebno subjektivno autorsko ili srodno pravo, npr. norveki autor uiva u BiH zatitu za svoje djelo na osnovu Zakona o autorskom pravu i srodnim pravima BiH, pa se tako stvara privid da se radi o svjetskom pravu, a prava se u stvari tite kao nacionalna subjektivna autorska prava, to se vidi iz dva primjera: 1. Pravna sudbina subjektivnog autorskog prava jednog autora za jedno djelo u jednoj dravi, nezavisna su od pravne sudbine subjektivnog autorskog prava istog autora za isto djelo u drugoj dravi i 2. Nacionalni zakoni se razlikuju, pa zato sadrina i rok zatite nisu u svim dravama isti, pa tavie, u nekim dravama se odreena intelektualna tvorevina ne priznaje za autorsko djelo, ili se ak titularom zatite smatra drugo lice. Kako prava industrijske svojine nastaju u upravnom postupku, na osnovu odluke nadlenog dravnog organa, zato se, po pravilu, zatita trai samo u onim dravama u

kojima lice ima ozbiljan privredni interes za njim, pa je i ovdje subjektivno pravo jedog lica za jedan predmet zatite u jedoj dravi, nezavisno od takvog prava istog lica za isti predmet u drugoj dravi. Prema principu teritorijalnosti, npr. ako je povrijeen vaei patent u BiH (bez obzira da li je njegov titular domae lice ili stranac i bez obzira da li je povredilac domae lice ili stranac), spor e se rapraviti prema materijalnom pravu BiH. Ili, ako autor zakljuuje autorski ugovor za koritenje svog djela u BiH, mjerodavno je materijalno pravo BiH, bez obzira da li su ugovorne strane domaa lica ili stranci i bez obzira u kojoj dravi se takav ugovor zakljuuje. Zakljuak: Za pravne odnose u vezi sa neovlatenim ili ovlatenim koritenjem zatienih intelektualnih dobara, mjerodavno je pravo one drave u kojoj je dobro zatieno i u kojoj se ono koristi, dakle, u primjeni je teritorijalni princip. Nedostaci principa teritorijalnosti Prvi problem se javlja u vezi sa pitanjem da li stranci imaju pravo na zatitu prava intelektualne svojine, pa je osnovno pravilo za reguliranje prava stranaca, pravo reciprociteta ili uzajamnosti. Tri su oblika resiprociteta: formalni, materijalni i efektivni. 64. Formalni reciprocitet je zadovoljen kad dvije drave tretiraju stranca isto kao domaeg dravljanina. 65. Materijalni reciprocitet postoji ako domaa drava priznaje strancu samo ona prava koja su domaem dravljaninu priznata u dravi iji je stranac dravljanin. - Efektivni reciprocitet znai priznanje samo onih prava u obimu, sadrini i trajanju, kakva su priznata domaem dravljaninu u dravi iji je stranac dravljanin. Drugi problem je to se nacionalni zakoni od drave do drave razlikuju u pogledu uslova, sadrine, rokova trajanja i naina prestanka zatite. Trei problem je vezan za prava industrijske svojine koja nastaju na osnovu odluke upravnog organa, jer se vodi komplikovan i skup postupak koji je destimulativan za subjekte koji trae zatitu. Prevazilaenje nedostataka principa teritorijalnosti pomou meunarodnih konvencija, vri se prevashodno pomou Parike konvencije za zatitu industrijske svojine zakljuene 1883. i Bernske konvencije o zatiti knjievnih i umjetnikih djela, zakljuene 1886., koje imaju karakter univerzalnih konvencija. U svim oblastima prava intelektualne svojine zakljuen je itav niz viestranih meunarodnih konvencija, koje se po obuhvatnosti mogu podijeliti na regionalne (za ogranien broj drava sa odreenog geografskog podruija) i univerzalne ili svjetske (zakljuuje odreen broj drava bez obzira na geografski poloaj i najee su otvorene za pristupanje drugim dravama). Funkcije meunarodnih konvencija Osnovne funkcije su:

66. Funkcija garancije nacionalnog tretmana stranaca obezbjeuje da se ugovoreni nacionalni tretman stranaca znai primjenu viestranog formalnog reciprociteta. Funkcija garancije minimalnih prava znai da je svaka drava lanica konvencije slobodna da obezbjedi i prava koja su iznad tog nivoa koji je garantovan konvencijom. Dakle, rije je o funkciji kojom se tei meunarodnoj unifikaciji ili harmonizaciji materijalnog prava intelektualne svojine, pa zato minimalna prava sainjavaju zajedniko jezgro nacionalnih propisa svih drava lanica konvencije. 67. Funkcija racionalizacije procedure meunarodne zatite se odnosi na zatitu industrijske svojine, pa su konvencije iz ove oblasti daleko odmakle u ostvarivanju ove funkcije, npr. u pojedinim oblastima, kao to su patenti, igovi i pravo zatite dizajna, predviena je mogunost podnoenja meunarodne prijave za zatitu i ustanovljeni su organi za prijem i ispitivanje meunarodne prijave. Tako je u oblasti patenta, na regionalnom nivou, uspostavljen nadnacionalni sistem za prijavljivanje i priznanje patenta, npr. evropski patent ili evrazijski patent. U EU uvedena su nadnacionalna ili zajednika ili komunitarna prava za: ig, pravo zatite oznake geografskog porijekla (za poljoprivredne i prehrambene proizvode), pravo zatite dizajna i pravo zatite biljne sorte. - Pravno- tehnika funkcija se odnosi na tehnike postupka kao to je: meunarodni registar zatienih prava, meunarodna klasifikacija predmeta zatite, pitanje meunarodnog priznanja odreenih radnji u vezi sa postupkom zatite i sl. Neke od konvencija imaju samo jednu od navedenih funkcija, a neke obuhvataju od dvije do tri funkcije u odreenoj mjeri.

VANIJE KONVENCIJE BERNSKA KONVENCIJA ZA ZATITU KNJIEVNIH I UMJETNIKIH DJELA (BK) Kao to rekosmo, zakljuena je 1886. Godine u Bernu i njome je obrazovana unija drava lanica konvencije Bernska unija (BU). BiH je lanica ove Konvencije od 1992. Po ovoj Konvenciji formulirane su garancije nacionalnog tretmana stranaca i garancije minimalnih prava. Njome su uvedena dva vana pojma: 1. Autor koji u pogledu odreenog djela uiva zatitu po BK, to ukazuje da se na BK moe pozvati samo odreeni krug autora i pod odreenim uslovima i 2. Zemlja porijekla djela, pa ovaj pojam utie na odreivanje stepena i obima zatite koju strani autor uiva prema BK. Zatiena lica prema BK su autor i njegov pravni sljednik, bez obzira na osnov pravnog sljedstva, npr. nasljeivanje, ugovor i ex lege. Izuzetak od ovog pravila se odnosi na zatieno lice u vezi sa filmskim djelom, jer ovdje tu zatitu moe imati i lice koje nije

autor djela, ni njegov pravni sljednik. Da bi jedno lice uivalo zatitu, mora biti ispunjen bar jedan od kriterija koje propisuje BK-a, kao taka vezivanja, a to su: dravljanstvo autora, prebivalite, mjesto prvog izdavanja djela, sjedite ili prebivalite producenta filmskog djela, mjest nalaenja nepokretnosti u kojoj je materijalizovano arhitektonsko djelo ili djelo grafike ili plastine umjetnosti. Zemlja porijekla djela je drava lanica BU, sa kojom je djelo povezano na naprijed navedeni nain, a prilikom primjene ovih kriterija, primjenit e se onaj koji je prvi ispunjen. Osnovni pravni znaaj zemlje porijekla djela je u tome to zatiena lica uivaju nacionalni tretman i minimalna prava u svim dravama BU, izuzev u zemlji porijekla, jer se u zemlji porijekla djela zatita odreuje nacionalnim zakonodavstvom. Odstupanje od ovog pravila imamo ako npr. autor nije dravljanin zemlje porijekla djela za koje je zatien po Konvenciji, tada e u toj zemlji imati ista prava kao i domai autor. Dakle, samo su dravljani zemlje porijekla, u pogledu autorskopravne zatite, preputeni iskljuivo domaim propisima, pa se jedino oni ne mogu pozivati na odredbe BK, iako spadaju u kategoriju zatienih lica. Isto tako, propisi zemlje porijekla djela mogu presudno uticati na duinu roka trajanja autorskopravne zatite za to djelo i u drugim dravama BU. Nacionalni tretman stranaca i minimalna prava zatienih lica po BK BK, kao to smo rekli, predvia da zatieno lice uiva nacionalni tretman u svakoj dravi lanici BU, izuzev u dravi svog dravljanstva. Opa garancija nacionalnog tretmana, a posredno i minimalnih prava je okrnjena u sluajevima u kojima je dravama lanicama BU data mogunost da nacionalni tretman vanredno uslove postojanjem efektivnog reciprociteta sa drugim dravama, npr. u sluaju zatite djela primjenjene umjetnosti ili u sluaju odnosa izmeu drave lanice BU i drave koja nije lanica pa tada BK daje mogunost solidarnog postupanja drava lanica BU u odnosu na drave koje nisu lanice BU, ili u pogledu trajanja autoskopravne zatite ili u sluaju prava slijeenja i sl. Minimalna prava sadri BK i ona predstavljaju minimalni standard autorskopravne zatite koju svaka drava BU mora pruiti zatienim licima. S obzirom da minimalna prava nisu jasno sistematizirana niti oblikovana jedinstvenom normativnom tehnikom, to oteava preglednost Konvencije, to je rez. 7 revizija. Minimalno pravo naelnog znaaja je pravo autora na zatitu bez ispunjenja formalnosti upravne prirode, tzv. neformalnost zatite, to je bio glavni razlog za odsustvovanje SAD iz BU sve do 1989. godine, pa je neformalnost zatite dopunjena pravilom nezavisnosti zatite-to znai da postojanje autorskopravne zatite u bilo kojoj dravi lanici BU je nezavisno od postojanja takve zatite u zemlji porijekla djela. Minimalno pravo koje je od izuzetnog znaaja za meunarodno autorsko pravo,

tie se minimalnog opeg roka trajanja autorskopravne zatite. Taj rok iznosi ivot autora, plus 50 godina poslije njegove smrti. Pored opeg roka, BK predvia i posebne, krae rokove trajanja zatite za pojedine vrste autorskih djela. Pored minimalnog standarda zatite, BK predvia o odreena ogranienja autorskog prava, pa je autorsko djelo pod strogo prpisanim uslovima mogue koristiti bez obaveze prethodnog traenja dozvole zatienog lica, ali uz obavezu plaanja autorske naknade.

Univerzalna-Svjetska konvencija o autorskom pravu (UK)Ona je rezultat napora da se doe do univerzalnog meunarodnog sporazuma o autorskom pravu koji je uslijedio tek 1952., kada je u Parizu u okviru UNESCO-a, donesena Univerzalna konvencija o autorskom pravu (UK). Cilj je bio da se na platformi relativno niskog nivoa obavezne autorskopravne zatite, obezbjedi lanstvo svih zemalja svijeta, a meu njima je i BiH od 1993. godine. Poput BK i UK prua garancije nacionalnog tretmana stranaca i minimalna prava, zatim, UK odreuje krug lica koja su njome zatiena i drave lanice Konvencije u kojima ta lica podlijeu iskljuivo domaem zakonodavstvu. Zatiena lica su autor i drugi nosioci autorskog prava, pod uslovom da su jednom od taaka vezivanja prikljueni na reim UK, a to su: dravljanstvo autora i mjesto prvog izdavanja djela, a fakultativno je ta taka domicil. Zemlja porijekla djela po UK implicitno postoji, jer je tu rije o dravi lanici UK koja se smatra matinom za konkretno autorsko djelo i u kojoj zatieno lice podlijee iskljuivo reimu domaeg zakonodavstva, a ne odredbama UK. Nacionalni tretman se odnosi na zatiena lica koja uivaju u dravama lanicama UK isti tretman kao i domai dravljani, izuzev u sluajevima koda je odreena drava lanica UK istovremeno i zemlja porijekla djela, u smislu ve reenog. Za razliku od BK UK-a predvia samo jedan sluaj u kojem se odstupa od nacionalnog tretmana i pribjegava materijalnom/efektivnom reciprocitetu, po kome ni jedna drava lanica UK nije obavezna da zatienom licu prizna ui rok autorskopravne zatite, od onog koji je za tu vrstu propisan u dravi lanici UK iji je autor dravljanin (za neizdata djela) ili u kojoj je djelo prvi puta izdato (za izdata djela). Kada su u pitanju minimalna prava, po UK je naen kompromis izmeu principa neformalnosti i formalnosti, pa je svakoj dravi lanici UK ostavljena sloboda da nastanak autorskopravne zatite uslovljava ispunjenjem formalnosti zatite. Danas u svijetu preovladava neformalni sistem zatite, pa ovja formalni i u SAD ima znaaja jo samo za djela nastala prije 1978. godine. Opi rok trajanja autorskopravne zatite po UK ne moe biti krai od 25 godina poslije smrti autora, a posebni rok trajanja zatite je predvien za fotografska djela i djela primjenjene umjetnosti, ako su autorska djela, i ne moe biti krai od 10 godina.

Jedna od najmarkantnijih karakteristika UK je injenica da u njoj nigdje nema pomena o linopravnim ovlatenjima autora, jer je i to jedan od kompromisa sa amerikim autorskopravnim propisima koji reguliraju subjektivno autorsko pravo (copyright) iskljuivo kao imovinsko pravo. Odnos izmeu UK i BK se sastoji u tome to cilj UK nije da derogira BK, ve da uspostavi dopunski osnov za meunarodnopravnu saradnju u pogledu onih autorskopravnih odnosa sa stranim elementom u kojima BK ne djeluje. Tako, u odnosima izmeu drava koje su istovremeno lanice BU i UK, a povodom autorskog djela ija je zemlja porijekla neka drava BU, primjenjuje se iskljuivo BK-a. Da bi se sprijeilo istupanje drava iz BU, koje su istovremeno i lanice UK, predvieno je da, ako je zemlja porijekla djela drava koja je poslije 1.1.1951. napustila BU, tada nije mogue ostvariti zatitu na osnovu UK u drugim dravama lanicama BU.

Ugovor o autorskom pravu (UAP) Ovaj ugovor je stupio na snagu u BiH 25.11.2009. Godine, a rezultat je rada Svjetske organizacije za intelektualnu svojinu (WIPO). Da bi smo razumjeli zato WIPO nije pristupio reviziji BK, ve se opredijelio za donoenje nove, treba znati da je malo prije donesen Sporazum o trgovinskim aspektima prava intelektualne svojine-tzv. TRIPS, kojim je ova materija regulirana u okvirima GATT-a-dananje Svjetske trgovinske organizacije (STO). Ugovor o autorskom pravu (UAP) sadri odreena pojanjenja BK, zatim izvjesne modifikacije odreenih odredbi BK, kao i nekoliko novih minimalnih prava i obaveza za sankcioniranje zloupotreba savremenih tehnikih sredstava u cilju neovlatenog koritenja autorskih djela. Sutinski iskorak Ugovora o autorskom pravu (UAP) u odnosu na Sporazum o trgovinskim aspektima prava intelektualne svojine (TRIPS) je u tome da je autorsko pravo konano odgovorilo na izazov iskoritavanja autorskih djela putem tzv. interaktivne komunikacije, npr, internet.

Industrijska svojina PARIKA KONVENCIJA ZA ZATITU INDUSTRIJSKE SVOJINE (PK)U Parizu je 1883. godine 11 drava potpisalo akt Konvencija za zatitu industrijske svojine, kojim je obrazovana Unija za zatitu industijske svojine (PU). PK ima univerzalni karakter, ne samo zbog otvorenosti za pristup, ve i zato to je ratificirana od strane veine drava u svijetu, a BiH je lanica PU od 1992. godine. Zatiena lica su: fizika lica koja su dravljani jedne od drava PU; pravna lica koja imaju nacionalnost jedne od drava PU; i fizika lica koja nisu dravljani ni jedne od drava PU, ali u njoj imaju prebivalite ili ozbiljno i stvarno privredno ili trgovako preduzee.

Zemlja porijekla je ona drava preko koje odreeno lice ulazi u krug zatienih lica, a osnovni znaaj se sastoji u tome to lice koje je zatieno na osnovu PK, nema pravo da se u njoj poziva na konvencijsku zatitu, jer je za njega mjerodavno iskljuivo nacionalno pravo. Kada je u pitanju nacionalni tretman, svaka drava PU obavezna je da u svoje nacionalno zakonodavstvo ugradi bar ona prava koja su propisana u PK, kao to su npr. pravo meunarodnog prvenstva (za patente je 12 mjeseci, a za igove i dizajn je 6 mjeseci); nezavisnost patenata i igova priznatih u razliitim dravama, naznaenje imena pronalazaa, pravo na patent u sluaju zabrane prometa robom na koju se patent odnosi, sankcije u sluaju zloupotrebe patenta i nekoritenja patentiranog pronalaska, zatita za uvezene proizvode patentiranog postupka, telle-quelle registracija iga-znai da ig koji je registrovan u zemlji porijekla, moe biti registrovan takav kakav je (fran. telle quelle), ali i u svakoj dravi lanici PU, pod uslovima da: ne vrijea prava treih lica, da je distinktivan, da nije protivan moralu ili javnom poretku i da ne dovodi do radnje nelojalne konkurencije. U minimalna prava spada i zatita norornih oznaka, rok za obavezno koritenje igom zatiene oznake i sl. PK ne ureuje itav niz vanih pitanja prava industrijske svojine, kao to su: uslovi zatite, postupak zatite, duina trajanja prava, sadrina prava i sl., pa drave lanice PU imaju slobodu da po svom nahoenju ureuju ta pitanja. Na osnovu ovoga, PK je postala baza za zakljuivanje viestranih univerzalnih i regionalnih konvencija izmeu drava lanica PU. Meunarodne konvencije u ugovori kojih je BiH lanica Odluka o ratifikaciji protokola koji se odnosi na Madridski sporazum-aranman o meunarodnoj registraciji igova, iji je BiH lan od 1992., a sutina se svodi na uvoenje unariodne prijave iga, kojom jedno lice moe zatraiti registraciju svoga iga u vie drava lanica MA, pod uslovom da je lice ve izvrilo registraciju