Przeprowadzanie wywiadów wcale nie jest proste.

Ludziom tylko tak się wydaje. Głupotą jest myśleć, że to prosta

sprawa. (Oriana Fallaci)

O wywiadzie prasowym – Agnieszka Klejne

Wywiad wywodzi się z dialogu, sięga starożytności, która dała jego trzy typy:

• Sokratejski – polegał na przekonywaniu i naprowadzaniu rozmówcy za pomocą pytań na trafne rozwiązanie, problem (np. Dialogi Platona)

• Arystotelesowski – o charakterze moralizatorskim

• Lukianowski – o charakterze satyrycznym (twórca: Lukin z Samosat)

W epokach późniejszych (już w średniowieczu) pojawiły się dialogowe traktaty i pisma filozoficzne, artykuły polityczne w formie pytań i odpowiedzi (okres reformacji i kontrreformacji).

Termin wywiad można rozumieć dwojako:

Z jednej strony mamy do czynienia z metodą zdobywania przez dziennikarza wiedzy o faktach. Rozumienie to odsyła nas do tego zakresu zastosowań wywiadu, jaki ma on w socjologii, psychologii, kryminologii czy medycynie

Z drugiej – z formą wypowiedzi prasowej. Rozumienie to jest specyficzne dla genologii prasowej i za swój przedmiot bierze teksty, w tym także owe specyficzne „teksty”, jakimi są przekazy w radio i TV, a nie sposoby ich powstawania

Forma dialogowa wypowiedz odpowiada, bardziej niż monologowa, społecznej naturze człowieka i społecznej

naturze aktów komunikowania się ludzi.

Stanisław Sierotwiński definiuje wywiad (interview) jako rozmowę przeprowadzoną przez dziennikarza z budzącą zainteresowanie osobą

celem opublikowania w czasopiśmie; składa się z celowo formułowanych pytań i uzyskanych na nie odpowiedzi, może dotyczyć jakiejś okazji

(jubileuszu, nagrody), szczegółów biograficznych, wspomnień, wrażeń z podróży, planów, zamierzeń, poglądów.

Zdaniem Zygmunta Saloniego wywiad jest zapisem rozmowy, ale zapisem na pewno nie dokładnym, ale wyraźnie przestylizowanym. Niekiedy znajdziemy w nim zjawiska charakterystyczne dla dialogu, ale nie występują one nigdy w takim nasileniu, jak w autentycznej rozmowie.

Michał Szulczewski podkreśla, iż wywiad składa się z krótkich pytań dziennikarza i dłuższych odpowiedzi interlokutora, ma na celu dostarczenie czytelnikowi czy słuchaczowi autorytatywnych informacji. Zwraca on także uwagę, że wywiad może mieć bardzo różny charakter, od czysto informacyjnego, aż po publicystyczny.

Twórcą gatunku wywiadu prasowego jest

James Gordon Bennett Starszy,

który na łamach New York Herald

13 października 1835 roku

opublikował wywiad z poczmistrzem z Buffalo.

Hans Joachim Netzer mówi o dwóch typach wywiadu:

Zur Sache – dotyczącym tylko faktów (informacyjny) Zur Person – skierowanym na zaprezentowanie osoby i jej

przekonań (publicystyczny)

Dziennikarz powinien pozostać w cieniu swojego rozmówcy.Dziennikarz ma tylko stawiać pytania i czekać na odpowiedź.

Dziennikarz ma być przygotowany do rozmowy.Dziennikarz nie może wypowiadać swojego zdania.

dwupodmiotowe

wielopodmiotowe

Formy wzorowane na komunikacji

bezpośredniej

INTERVIEW ROZMOWA

Formy typowe dla

komunikacji medialnej

WYWIAD DYSKUSJAANKIETA

W ramach wywiadu prasowego występuje wywiad hybrydyczny. Między pytania i odpowiedzi wmontowane są opisy zachowań rozmówcy.

Barbara Doleszak-Wajdzik wyróżnia wywiad z kilkoma osobami, co może być formą pośrednią między wywiadem dialogowym a

dyskusją.

Doleszak-Wajdzik podaje dwa możliwe schematy takiego wywiadu wielopodmiotowego:

• A – 1,2,3… B – 1,2,3… C – 1,2,3…• 1 – A,B,C… 2 – A,B,C… 3 – A,B,C…

Jak powinny wyglądać pytania stawiane przez dziennikarza?

Powinny być dokładnie i konkretnie sformułowane, nie mogą być rozwlekłe, powinny zachęcać rozmówcę do przemyśleń

Nie powinny sugerować odpowiedzi

Muszą być stawiane taktownie, ale stanowczo. Dziennikarz nie może bać się ani tematu, ani rozmówcy. Nie może też unikać zadawania trudnych pytań.

Nie należy formułować od razu dwóch pytań, ponieważ na jedno z nich nie otrzymamy odpowiedzi.

W WYWIADZIE, JAK W ŻADNYM CHYBA INNYM CHYBA GATUNKU DZIENNIKARSKIM, TOCZY SIĘ NAPIĘTA GRA, A NAWET WALKA MIĘDZY

PODMIOTAMI.

Bohater pragnie jak najefektowniej sprzedać, wyeksponować swoją osobę albo przeciwnie – ukryć, zmienić niewygodne fakty.

Może okazywać strach lub nonszalancję, lekceważenie.

Bohater może dla swoich celów przyjmować (odgrywać) postawę dystansującą, wyniosłą, zakłócającą, uległą, zestresowaną, niezależnie od tego, jakie naprawdę relację wywołują w nim pytania dziennikarza.

Autor (dziennikarz) może dążyć do wyidealizowania swojego bohatera bądź przeciwnie – do skompromitowania go, wydobycia faktów dwuznacznych, dających walor sensacyjności.

autor (dziennikarz) gra także jedną z ról: znawcy tematu (eksperta), rzecznika interesu publicznego, skromnego pośrednika między bohaterem a audytorium, może tez być podlizującym się „uczniem”.

Krzysztof Mroziewicz twierdzi, że

jeśli dziennikarz uważa się za „głupszego od bohatera”,

powinien przeprowadzić z nim wywiad,

jeśli za mądrzejszego – napisać o nim reportaż.

Na wybór bohatera wywiadu wpływają następujące czynniki: kompetencji, autorytetu, piastowanego stanowiska lub funkcji, osobowości, popularności, zwyczajowe, niezwykłości.

Wszystkie powyższe czynniki odnoszą się do wyborów takich bohaterów, których można by określić jako „osobistości”.

Typowe role dziennikarza:

• Pośrednik: zadaniem dziennikarza jest wyłącznie rejestracja uzyskanych odpowiedzi na pytania

• Pośrednik-pomocnik: dziennikarz pomaga tu, przez odpowiednie pytania dodatkowe, w artykułowaniu opinii, precyzuje i pointuje wypowiedzi rozmówcy

• Partner-uczeń: dziennikarz – niezależnie od rzeczywistej wiedzy – przyjmuje postawę człowieka nie znającego tematu i wybitnie zainteresowanego jego poznaniem

• Partner-ekspert: dziennikarz przyjmuje pozycję znawcy zagadnienia, podejmuje polemiki, przedstawia odmienny pogląd – bez sygnałów dystansowania się wobec nich nawet wówczas, gdy są to poglądy charakteryzujące opinię publiczną a nie jego samego

• Partner-reprezentant opinii publicznej: dziennikarz daje rozmówcy (a zarazem czytelnikowi) do zrozumienia, że jego poglądy są stymulowane przez sądy potoczne, stereotyp, popularne wyobrażenia itp.

Nawet najtrudniejsza dziennikarska sytuacja nie daje dziennikarzowi prawa do poniżania

rozmówcy!

Przeprowadzanie wywiadu, zredukowane do elementów zasadniczych, nie mogłoby być prostsze:

zadawaj jasne pytania (sześć niezbędnych pytań dziennikarskich: kto? Co? Kiedy? Gdzie? Dlaczego? Jak?),

słuchaj odpowiedzi,

zachęcaj rozmówcę do dalszych wypowiedzi.

Przed przeprowadzeniem wywiadu z kimkolwiek należy:

zaplanować wywiad, zebrać informację o rozmówcy.

Podczas wywiadu należy:

słuchać, współodczuwać.

Barbara Doleszak-Wajdzik zwraca uwagę, iż ideałem wywiadu jest bezpośrednia rozmowa przed audytorium. Odbiorca ma wtedy poczucie autentycznego kontaktu, informacja jest wzbogacona o walor wzrokowy, słuchowy, poznajemy osobniczy styl językowy bohatera wywiadu, znika podejrzenie o manipulację.

Autoryzacja Wywiad prasowy jest zawsze opracowywany, co powoduje

powstanie niebezpieczeństwa znacznych zmian merytorycznej zawartości publikowanej wypowiedzi. Stąd też w przypadku

wywiadów prasowych, będących przytoczeniem słów w mowie niezależnej, wymagana jest na ogół tzw. autoryzacja, czyli akceptacja przez rozmówcę opracowanej wersji wywiadu,

przeznaczonego do publikacji.

Organiczną cechą wywiadu prasowego jest:

szczególna typografia, polegająca na wizualnym rozróżnieniu pytań od odpowiedzi oraz wyeksponowaniu przez wytłuszczenie czy pisanie wersalikami nazwisk bohatera i autora,

ważnym elementem struktury wywiadu bywa też nota o bohaterze, zawierająca informacje biograficzne czy bibliograficzne oraz fotografie bohatera bądź nawet bohatera z autorem (dziennikarzem),

tytuł wywiadu często budowany jest wokół efektownego cytatu, kalamburu z wypowiedzi bohatera, puentującego jego osobowość, dokonania, podkreślającego kontrowersyjność.

Norman Mailer na pytanie, jak się czuje udzielając wywiadu odpowiedział, że zawsze jest mu wtedy smutno,

bo prowadzący daje z siebie jeden procent w zadawanych pytaniach, a pytany – pozostałe dziewięćdziesiąt dziewięć.

Mam wrażenie, że jestem wykorzystywany, i to od samego początku wywiadu.

Oczywiście czasami zdarza się dobry wywiad; ale nawet wtedy dyktafon pochłania połowę nastroju.

Nie chodzi o to, że nie lubię udzielania wywiadów: nie lubię dyktafonów.”

Pileggi twierdzi, że problem z dyktafonem polega na tym, że cię wykańcza. Jest silniejszy od ciebie.

Pluje ci w twarz całym materiałem. A jeśli usiłujesz przewinąć taśmę do przodu, masz poczucie, że omijasz coś

ważnego. Ani się obejrzysz, a odbija ci i nie możesz się oderwać od dyktafonu.”

Nigdy nie róbcie wywiadu, jeśli nie znacie przedtem czterdzieści procent odpowiedzi.

(Cornelius Ryan)