e shtunë • 7 tetor 2017kulturë

CyanMagentaYellowBlack

28 • KOHA Ditore

CyanMagentaYellowBlack

Dushko Lopandiq

Familjet e njohura sunduese dhefisnike serbe dhe shqiptare, gjatëMesjetës kanë vendosur lidhje tëndryshme familjare. Në pajtim mezakonet mesjetare, mënyra mëefikase për të siguruar raporte tëngushta prej aleatëve ka qenë lidhjae martesave politike. Kjo ishtemënyra që të garantohet paqja dhetë mbahet siguria e shtetit, si dhenjë bashkëpunim i mirë mes fqin-jëve dhe mes sovranit e vasalëve tëtij. Lidhjet mes familjeve sunduesedhe fisnike serbe dhe shqiptare kri-joheshin qysh në kohën e sundim-tarëve të parë serbë nga shtëpia eNemanjiqëve, ndërsa u bënë shumëintensive dhe të afërta në kohën epushtimit nga turqit, kur të dy pop-ujt u gjetën në rrugën e një fuqieshumë më të madhe dhe të një kër-cënimi më të madh. Familjet e njo-hura shqiptare nga Mesjeta ishin:Topijajt, Muzakajt, Arianitët, Duk-agjinët, Kastriotët.

Një princeshë nga shtëpia e Ne-manjiqëve ka qenë e martuar nëshekullin XIII për një udhëheqësfisnik shqiptar. Bëhet fjalë për Kom-nenën, të bijën e Stefanit tëKurorëzuarit të Parë që njëherëshishte dhe motra e mbretit Radoslav,nëna e të cilëve ishte princeshabizantine Eudokia, e bija e peran-dorit Aleksit II Engjullit. PrinceshaKonina në martesën e parë ishtegruaja e fisnikut shqiptar Dhimitrit,të birit të Proganit (ka vdekur rrethvitit 1215). Në një kartë tëdubrovnikasve, Dhimitri përmendtitullin e tij bizantin “panipersev-ast”, të cilin me gjasë e ka fituar sidhëndër i sundimtarit serb. Aiquhet edhe “arhont i arbanasve“dhe është i pari fisnik që ka tentuar(pa sukses) të pavarësojë tokatshqiptare në rajonin e Krujës. Nëmartesën e dytë, Komnina u martuarreth vitit 1217 me “sevastin” Gre-gor Kopmonin, po ashtu shqiptar,zot i Krujës dhe Elbasanit, me tëcilin ajo kishte një vajzë. Supozohetse nga martesa e kësaj vajze së cilësnuk i dihet emri (mbesa e Stefanittë Kurorëzuarit të Parë) me princinshqiptar Golemin rrjedh edhefamilja e Arianit Komnenit.

Dy personalitetet më të rëndë-sishme me prejardhje shqiptare qëlidhin dinastitë serbe dhe shqiptare,si dhe historinë e këtyre dy popujvefqinjë, janë, pa dyshim, despotjaserbe Angjelina, si dhe heroi shqip-tar Gjergj Kastrioti - Skënderbeu.

Shqiptarja - shenjtore serbeAngjelina ka qenë vajza e fisnikut

shqiptar Gjergj Arianit Komnenit, icili, ndoshta, siç e thamë, rridhtenga familja që mes pararendësvekishte edhe mbretin Stefan Neman-jiqin, të Kurorëzuarin e Parë. GjergjArianiti ka qenë udhëheqës i luftëskundër turqve. Ka udhëhequrshqiptarët mes Vlorës dhe Shko-drës, dhe ka fituar në tri beteja nëperiudhën 1433-1436. Rreth vitit1456 Venediku e shpalli “Dukë iMadh” dhe ai sundoi mes Durrësitdhe Shkodrës. Kishte të birin Kon-standinin, i cili më vonë u bë edheregjent i Kontesë Monferato, nëItali. Prej tri bijave të njohura, dy(Angjelina dhe Gojisllava) i martoipër princ serbë (despotin StefanBrankoviqin dhe Ivan Crnojeviqin,të zotin e Zetës).

Angjelina u martua më 1460 përdespotin e dëbuar dhe të verbërserb Stefan Brankoviqin (rreth1425-1476). Të dy bashkëshortët,pra, në vija të ndryshme, ishinpasardhës të sundimtarit të madhStefan Nemanjës. Despot Stefani iverbër ishte i biri i GjuragjBrankoviqit. Turqit i kishin verbuarStefanin dhe vëllanë e tij Gergurinqysh kur ishin të rinj, si dënim përtë atin e tyre. Nga fundi i despotatitserb, Stefani shkurt u shpall për

despot (1458), por pas vetëm disamuajsh iu desh të ikë në Smederevë(1459). Dubrovnikasi Mavro Orbin,në librin e tij “Mbretëria e sllavëve”,shkroi se “Stefani iku në Shqipëri,ku i bindur nga të vetët, për grua emori Angjelinën, apo siç e quajnë tëtjerët, Teodorën, një grua e virtyt-shme, të bijën e vjehrrit të Skënder-beut, Arianitit, që shtëpia të mosmbetet pa pasardhës”. Mbase në re-alizimin e kësaj martese një roldomethënës kishte Gjergj Kastrioti,i cili Angjelinën e kishte kunatë.

Angjelina vërtet u tregua si grua evirtytshme dhe besnike, e cila meburrin dhe fëmijët e saj ndante tëgjitha të këqijat e shtëpisë së dëbuartë Brankonviqëve, dhe popullit tëshkapërderdhur serb. Nga fillimi ivitit 1461 çifti bashkëshortor e brak-tis Shqipërinë dhe shkon nëVenedik, ku Stefani e kishte titulline patricit. Prej kontit të Goricësblenë një pronë në Furlani, mekështjellën që e quajtën Beograd.Këtu Stefani edhe vdiq më 1471,ndërsa despotja Angjelina mbeti sinjë vejushë e varfër me tre fëmijë:Gjorgjin, Jovanin dhe Marën (Mar-ijën). Para se të vdiste, Stefani ushkroi dubrovnikasve, duke i luturqë të ndihmojnë gruan dhe fëmijët etij: “U rekomandoj të imenAngjelinë, dhe fëmijët e mi Gjurëndhe Marën dhe Jovanin, dhe paraZotit e para Bashkësisë, e paragjithë botës: Ç‘të bëni me ta, bëftëZoti me ju…” Diku rreth vitit 1485,Stefani u shpall shenjtor.

E bija e Stefanit dhe Angjelinës,Mara (apo Marija), me ndërm-jetësimin e perandorit gjerman, umartua në vitin 1493 për BonifacinV, markontin e Monferatit dhepasardhësin e drejtpërdrejtë tëfamiljes bizantine Paleologu (sipasvijës anësore, më të re, që sundontenë Itali), me të cilin kishte dy djem.Pinjollë nga kjo martesë në vijënfemërore janë edhe pjesëtarët e disaprej dinastive më të njohurasundimtare të Evropës (p.sh. peran-dorët austriakë Habsburg-Loren, etë tjerë).

Angjelina me familje është sh-përngulur prej maleve shqiptare,përmes Italisë deri në FrushkaGorë, në Srem. Tri herë ka bartureshtrat e burrit (Shën Stefanit) dhedy herë të të birit – dhe atë, në var-fëri të madhe. Në Srem ka ndërtuarmanastirin Sretenje, ku edhe u bëmurgeshë dhe vdiq më 1520. Shpejtpas vdekjes së saj u shpall për shen-jtore. Përmes shërbimit tëAngjelinës u shfaqën edhe virtytet esaja të krishtere: pastërtia e jetës vi-gane, bamirësia, durimi dhemençuria, lojaliteti i gruas, sakrificae nënës. Dita e Shën Angjelinësështë 30 korriku. Krahas Stefanitdhe Angjelinës, Kisha Ortodokse ika shpallur për shenjtorë edhe bijtëe tyre, despotin Jovan (ka vdekurmë 1502) dhe vladikën Maksim(despot Gjorgje, ka vdekur më1516). Kur turqit, më 1716, e dogjënmanastirin në Krushedoll, nga esh-trat e Angjelinës mbeti vetëm dora emajtë. Eshtrat e saj, pra dora, edhesot gjenden në manastirin e ri-novuar në Krushedoll, në Srem.

Skënderbeu - hero ballkanikDhëndri i Angjelinës, burri i

motrës së saj Andronikës, ishte fis-niku i madh shqiptar dhe heroi bal-lkanik Gjergj Kastrioti -Skënderbeu. Atdheu i Gjergj Kas-triotit Skënderbeut është Epiri.

Familja e Skënderbeut ka qenë nëmarrëdhënie shumë të ngushta mefisnikët serbë-sllavë. E ëma eGjergjit, Voisava (Vojislava Tri-palda) ishte e bija e një fisnikut serbnga Pollogu i poshtëm në Maqe-doni. Stërgjyshi i Skënderbeutkishte emër sllav, Brailo (apoBranilo). Brailo ka qenë kefal nëJaninë (Epir) në kohën e sundimittë Nemanjiqëve të fundit. I biri i

Brailos, Pali, ka mbajtur rajonin eDibrës, ndërsa i biri i Palit, GjonKastrioti, zgjeroi pronat në Epir.

Duhet pasur parasysh edhe faktinse, tek popujt ballkanas, pra edhe teserbët, ka pasur një shumëllojsh-mëri të madhe në traditën e dhëniessë emrave personalë. Kështu ndod-hte që i ati të ketë emër serb, ndërsai biri një të huaj. Pastaj, ka pasurraste kur babai ka emër serb, i biritë huaj dhe nipi të huaj. Por, askundnë burimet mesjetare nuk shfaqetkjo simbiozë e qartë e shqiptarëveortodoksë dhe sllavëve, në dhëniene emrave personalë, sikur që ështërasti në familjen e Gjergj Kastriotit-Skënderbeut.

I ati i Skënderbeut, Gjoni (ser-bisht Ivan) Kastrioti (1407-1437)me djemtë e tij Stanishin, Re-poshin, Kostadinin dhe Gjergjin,bëri një dhuratë të madhe për man-astirin Hilendar në Malin e Shenjtë(Mali Atos) duke ua dhuruar fsha-trat Radostushë dhe Trebishtë, afërDibrës, gjë që është shënuar në njëkartë e cila edhe sot ruhet në man-astir. Në vitin 1430, Gjon Kastriotime tre djemtë e tij arriti një mar-rëveshje me manastirin Hilendar,sipas së cilës u është dhënë një pirg(kullë), e cila edhe sot e ka emrin“Pirgu arbanas”. Karta për dhu-ratën nis me këtë fjali: “Mebamirësinë e patregueshme tësundimtarit tim Krishtit, unë,mëkatar dhe i padenjë, që nukguxoj të quhem rob i Krishtit Zotittim, Gjon Kastrioti, me djemtë e miStanishin dhe Reposhin, Kostan-dinin dhe Gjergjin, u përpoqa që,sipas Zotit tim të gjithmbajtës dheme ndihmën e Zojës Lavri të Hilen-darit…” I biri i Gjonit, Reposhi, vdiqmë 1431 në manastirin Hilendar, kuedhe sot mund t’i shihet varri.Supozohet se edhe vet Gjon Kastri-oti është varrosur në Hilendar.

I biri më i ri i Gjonit, Gjergj Kas-trioti, si i ri ishte marrë rob ngaturqit, ku edhe e mori fenë islamedhe emrin Skënder (d.m.th. Alek-sandër). Pas kthimit në Shqipëri,rreth vitit 1444, Skënderbeu -

Gjergji heq dorë nga islami dhevihet në krye të rezistencës për-ballë osmanlinjve që vinin. Ai liroipothuaj gjithë hapësirën eShqipërisë së Mesme. Në kështjel-lën e padepërtueshme të Krujës,Skënderbeu për dy dekada do t’ibëjë rezistencë heroike turqve.Edhe pse kishte forca të pakta(12.000 luftëtarë), Gjergj Kastriotime sukses luftoi kundër ushtrisëdhjetëfish më të madhe turke. Vdiqi pamposhtur, më 1468 në Lezhë,ndërsa emri i tij edhe sa ishte gjallëu bë legjendë, për të cilën rrëfehejnë gjithë vendet ballkanike, poedhe në selinë e Papës dhe nëgjithë Evropën. Në fillim të“Kurorës së maleve”, Petar PetroviqNjegoshi këndon: “Skënderbeu kazemër Obiliqi…” Shkrimtari i njo-hur serb Jovan Sterja Popoviq kashkruar dramën “Skënderbeu”.

I biri i Skënderbeut, Gjoni (apoJani, Ivani, Gjovani) Kastrioti, pasrënies së tokave shqiptare nënturqit, iku në kështjellën e mbretittë Napolit, ku, falë meritave të tëatit, fitoi edhe titullin e dukës së“San Pietro di Galantina”. Gjoniishte martuar me të bijën e despotitserb Lazar Brankoviqit (1421-1458)– Irinën. Marrë parasysh që e ëma eIrinës ishte Jelena Paleologu, e bijae despotit të Moresë Tomës, vëllaittë perandorit të fundit bizantin(Konstantinit XI) – pasardhësit ital-ianë nga kjo martesë shqiptaro-serbe janë njëkohësisht edhepasardhës të dinastisë së funditperandorake të krishterë nga Kon-stantinopoja. Pasardhësit e tyre nëaristokracinë italiane mund të për-cillen deri në ditët e sotme. Në fakt,nga martesa e Gjon Kastriotit meIrina Brankoviqin u lind djali meemrin Ferante, që ka barturmbiemrin “Kastriota Skenderbeg”.Ferante nuk ka pasur djem “nëmartesë ligjore”, por prapa vetes latë bijën Irina (Marija), e cila u mar-tua me Pietro Antonion, princin eBisignanit, nga familja Sansev-erino. Pasardhësit nga kjo martesëjanë në familje fisnike italiane dhe

gjermane: Bisignano-Sanseverino,di Capua, Pignatelli, d’Arenberg,Windisch-Graetz, Ursel dhe de Lin,etj. I përmenduri Ferante Kastriotika lënë pas edhe fëmijë jashtë-martesorë, pasardhësit e të cilëvekanë mbijetuar deri më sot (kjoështë familja “prej Kastriot-Sk-enderbegut”)

Lidhje të shumtaPërveç të përmendurve, janë të

njohura edhe shumë lidhje të tjerames familjeve fisnike serbe dheshqiptare. Familja Kastrioti edhe nëvija të tjera ka qenë e lidhur me di-nastitë serbe. Kështu, motra eSkënderbeut, Marija, ka qenë emartuar për sundimtarin e Zetës(d.m.th. të Malit të Zi) – StefanitCrnojeviqin (ka vdekur më 1465).Nga kjo martesë rrjedh i njohuriIvan Crnojeviqi (në popull i njohursi Ivan-Begu, që sundoi në vitet1464-1490), i cili selinë e Zetës, sidhe mitropolinë, e kaloi në Cetinëdhe e ndërtoi manastirin e njohurtë Cetinës. Siç u përmend, ky Ivannë martesën e parë kishte për gruaGojisllavën, të bijën e Gjergj ArianitKomnenit, motrën e shenjtoresAngjelina Brakoviqit, si dhe të An-dronikës, gruas së Skënderbeut.

Ekzistojnë edhe lidhje të shumtames familjes sundimtare serbeBrankoviq dhe familjes fisnikeshqiptare Topia: motra e VukBrankoviqit, pjesëmarrësit të Bete-jës së Kosovës dhe sundimtarit tërajonit të Kosovës, e cila quhejTeodora (apo Vojislava) ishte emartuar për sundimtarin e Dur-rësit, Gjergj Topinë (1388-1392). Eëma e këtij Gjergji, ishte VojisavaBalshiq, e martuar rreth viti 1370për sundimtarin e Durrësit,“princin e Arbërisë”, Karl Topinë(1359-1388). Karl Topia më 1381 erinovoi kishën e Shën Gjonit (ser-bisht “Shën Jovanit”) te Elbasani nëShqipërinë e Mesme, të themeluarpër nder të Shën Gjonit tëVladimirit, sundimtarit serb (duk-lan) dhe shenjtor. Njëra vajzë e KarlTopisë u quajt Voisava (sipas sëëmës). Tjetra, Elena, ishte martuarme Konstantin Balshajn, të zotin eKrujës dhe vasalin turk, i cili rrid-hte nga familja e sundimtarëve tëZetës, Balshiqëve, dhe të cilin nëvitin 1402 e ekzekutuan venedika-sit në Durrës.

Në fund, Mara, e bija e NiketëTopisë (sipas të gjitha gjasave i birii Karl Topisë), u martua më 1407për Balshën (III) Balshiqin,sundimtarin e Zetës nga viti 1403deri më 1421. E ëma e Balshës ishtee njohura Elena Hrebljanoviq, bijae princit Lazar. Balsha nuk kapasur fëmijë, andaj para vdekjes tëgjitha të drejtat e trashëgimisë nëtokat e Zetës ia la dajës së tij –despotit serb Stefan Lazareviqit.

Fakti që dy familje udhëheqëseserbe dhe shqiptare – despotitBrankoviq dhe Kastriotit – ishin tëlidhur ngushtë me lidhje marte-sore, tërthorazi tregon edhe për in-tensitetin e lidhjeve të përgjithshmemes dy popujve nga fundi i Mes-jetës.

(Dushko Lopandiq është diplo-mat profesional dhe ekspert përstudime evropiane. Me dekada

merret me gjenealogji dheshkruan libra nga fusha e historisë

së popullarizuar. Ky shkrim ështëshkruar në kuadër të projektit

“Tejkalimi i Armiqësisë: ndërrimi iperceptimeve serbo-shqiptare”, irealizuar nga Qendra “Multime-

dia” nga Prishtina nëbashkëpunim me Institutin përfilozofi dhe teori shoqërore ngaBeogradi, me përkrahjen e Am-

basadës së Zvicrës në Kosovë, dhenga Iniciativa PERFORM për

përkrahje të shkencave shoqërorenë Ballkanin Perëndimor)

VËSHTRIM NGA BEOGRADI

Lidhjet dinastike serbo-shqiptare në MesjetëDinastitë serbe dhe familjet fisnike shqiptare

Familja e Skënderbeut ka qenë në marrëdhënie shumë të ngushta me fisnikët serbë-sllavë. E ëma e Gjergjit, Voisava (Vojislava Tripalda) ishtee bija e një fisnikut serb nga Pollogu i poshtëm në Maqedoni. Stërgjyshi i Skënderbeut kishte emër sllav, Brailo (apo Branilo). Brailo ka qenë kefal nëJaninë (Epir), në kohën e sundimit të Nemanjiqëve të fundit. I biri i Brailos,Pali, ka mbajtur rajonin e Dibrës, ndërsa i biri i Palit, Gjon Kastrioti, zgjeroipronat në Epir (Në foto: Portret i Skënderbeut rreth vitit 1648)