“AVOKATURA” VITI:VI, nr. 9 / 2010

Buletin i Odës së Avokatëve të Kosovës

2

____________________________ AVOKATURA

Buletin i Odës së Avokatëve të Kosovës

Bilten Advokatske Komore Kosova VITI: VI - nr. 9 / 2010

Botohet çdo gjashte muaj/Published every six months/Izdaje se svakih sest meseci

Kryeredaktor Adem Vokshi

Redaktor Qemajl Juniku

Sekretar i redaksisë/Sekretar/Secretary

Yll Zekaj

_________________________________________________________________________ Oda e Avokatëve të Kosovës /Kosova Chamber of Advocates/Advokatska Komora Kosova

Prishtinë,rr.Qamil Hoxha,10/3,Tel&Fax 038/244-586 E-mail: buletini_avokatura@oak-ks.org Web: www.oak-ks.org

3

PËRMBAJTJA/SADRZAJ/CONTENT: Artikuj/Radovi/Articles Dr. Stefan Kirsch , avokat AKTIVITETI I GJYKATES EUROPIANE PER TE DREJTAT E NJERIUT NE STRASBURG.......................................................................5 Osman Tmava-gjyqtari PËRSËRITJA E PROCEDURËS KONTESTIMORE ..........................15 Musa Xh. Dragusha, avokat PËRGJEGJËSIA PENALE DHE CIVILE PËR VEPRAT PENALE TË KRYERA ME ANË TË MEDIAVE ........................................................24 Guy Van Craen dhe Emilio Gatti, gjyqtarë të EULEX-it KOHA E ARSYESHME............................................................................34 Ibrahim Z. Dobruna, avokat EKSPERTIZA MJEKO - LIGJORE NË PROCEDURËN PENALE ME THEKS TË VEÇANT LËNDIMI I DHËMBËVE ..........................42 Mr.Sc. Emrush Kastrati, gjyqtar AKTAKUZA DHE KONFIRMIMI I AKTAKUZES ............................49 Dr. Dierk Mattik, sekretari i përgjithshëm Asociacioni i Odёs Gjermane RREGULLORE E PROFESIONIT TE AVOKATIT SI DHE DETYRAT DHE FUNKSIONET E ORGANIZATES SE AVOKATEVE NE GJERMANI...............................................................57 Mr.sc.Qemajl Juniku, avokat SPECIFIKAT E KONTRATËS MBI DHURIMIN...............................61 Mr.sc.Hilmi Zhitija, prokuror TEJKALIMI I AKTAKUZËS...................................................................72 Mr.sc. Hashim Çollaku, prokuror ZBATIMI I MASAVE TË FSHEHTA DHE TEKNIKE TË VËZHGIMIT DHE HETIMIT.................................................................80 Artan Qerkini, avokat KONTRATA E KREDISË....................................................................... 96

4

Artikuj

5

DR. STEFAN KIRSCH *

AKTIVITETI I GJYKATES EUROPIANE PER TE DREJTAT E NJERIUT NE STRASBURG

Për momentin nuk është e parashikueshme se kur Kosova do të bëhet palë në Këshillin e Evropës dhe në Konventën Evropiane për të Drejtat e Njeriut (KEDNJ). Pavarësisht nga kjo, avokatet dhe avokatët kosovarë mund të dalin para Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut në Strasburg – siç e tregon edhe çështja SARAMATI1. Përveç kësaj vendimet e Gjykatës dhe standardi i konkretizuar në to për të drejtat e njeriut nuk duhet të mbeten të parëndësishme edhe brenda drejtësisë kosovare, me gjithë mungesën e efektit ligjor detyrues – dhe kjo para së gjithash edhe në gjykimet para Gjykatës Kushtetuese të porsakrijuar.

Hyrja e shkurtër e mëposhtme në aktivitetin e Gjykatës Evropiane për të Drejtat e njeriut jep një vështrim të përgjithshëm mbi të drejtat e garantuara në Konventën Europiane për të Drejtat e Njeriut dhe në Protokollet e saj shtesë. (Pjesa 1) si dhe gjykimet para GJEDNJ (Pjesa 2). Këshilla të tjera praktike mund të merren në dokumentacionin „Dokumente për personat që duan t’i drejtohen gjykatës Europiane për të Drejtat e njeriut“. Këto janë ofruar për t’u shkarkuar edhe në faqen e internetit të Gjykatës, e cila krahas informacioneve të tjera të dobishme – siç janë të gjithë tekstet ligjore dhe mundëson hyrjen në një bazë të dhënash me vendimet e Gjykatës („HUDOC“).

www.echr.coe.int/ECHR/homepage_en

Pjesa 1: E Drejta Materiale

Konventa Europiane e të Drejtave të Njeriut (KEDNJ) është një marrëveshje e së drejtës ndërkombëtare, ku një numër i madh i Shteteve europiane ka rënë dakord të garantojë të drejta themelore të caktuara.

Garancitë sipas së drejtës materiale, respektimin e të cilave ruan Gjykata Europiane për të Drejtat e Njeriut (GJEDNJ), gjenden ne Pjesën I “Të drejtat dhe liritë” e KEDNJ (Neni 2 – Neni 18 KEDNJ). Tek këto garanci përfshihen, krahas së Drejtës për jetën (Neni 2 KEDNJ), Ndalimit të torturës (Neni 3 KEDNJ), dhe Ndalimit të skllavërisë dhe punës së detyruar (Neni 4 KEDNJ) para së gjithash e Drejta e lirisë dhe sigurisë (Neni 5 KEDNJ) si dhe e Drejta për një gjykim të drejtë (Neni 6 KEDNJ). Përveç kësaj Konventa Europiane për të Drejtat e njeriut garanton të drejtën për respektimin e jetës private dhe familjare (Neni 8 KEDNJ), të Drejtën e

* Avokat i përgjithshëm dhe i specializuar për të drejtën penale në Frankfurt am Main / Gjermani.

1 Kërkesa Nr. 78166/01

6

mendimit, ndërgjegjes dhe fesë (Neni 9 KEDNJ), Liria e shprehjes (Neni 10 KEDNJ), E drejta e tubimit dhe organizimit në shoqata (Neni 11 KEDNJ), e Drejta për martesë (Neni 12 KEDNJ), e Drejta për ankesë të përshtatshme (Neni 13 KEDNJ) si dhe ndalimi i diskriminimit (Neni 14 KEDNJ).

Garancitë e mëtejshme të së drejtës materiale përmbajnë Protokollet Shtesë të Konventës për mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe Lirive Themelore. Këtë e garanton Protokolli (i Parë) Shtesë i datës 20/03/1952 Mbrojtjen e pronës (Neni 1), të Drejtën e arsimimit (Neni 2) si dhe e Drejta për zgjedhje të lira (Neni 3). Protokolli nr 4 për Konventën për mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe lirive themelore, nëpërmjet të cilit garantohen të drejta dhe liri të caktuara, të cilat nuk ekzistojnë në Konventë ose në Protokollin e Parë Shtesë, të datës 16/09/1963, përmban Ndalimin e heqjes së lirisë për shkak të borxheve (Neni 1), Garancia e lirisë së lëvizjes (Neni 2), Ndalimi i dëbimit të shtetasve të vet si dhe Ndalimi i dëbimit kolektiv të të huajve (Neni 3 dhe 4). Heqja e dënimit me vdekje gjendet në Protokollin Nr 6 të Konventës për mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe lirive themelore mbi heqjen e dënimit me vdekje të datës 28/04/1983.

Protokolli nr 7 për Konventën për Mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe lirive themelore të datës 22/11/1984 përmban garancinë e dispozitave ligjore procedurale në lidhje me dëbimin e të huajve (Neni 1) si dhe garancinë e një mjeti ankimi në çështjet penale (Neni 2). Po ashtu parashikohet e drejta e zhdëmtimit në rastin e vendimeve të padrejta (Neni 3), e drejta që për një dënim të dilet dy herë para gjykatës ose që dënimi të jepet dy herë (Neni 4), si dhe barazimi i të drejtave ndërmjet bashkëshortëve (Neni 5). Një ndalim i përgjithshëm i diskriminimit është i parashikuar në Protokollin nr 12 të Konventës për mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe lirive themelore mbi ndalimin e diskriminimit të datës 04/11/2000. Heqja pa kushte e dënimit me vdekje është i parashikuar në Protokollin nr 13 të Konventës për mbrojtjen e të drejtave të njeriut në lidhje me heqjen e dënimit me vdekje në të gjitha rrethanat të datës 03/05/2002.

Ndryshe nga vetë Konventa e të drejtave të njeriut, jo të gjithë Protokollet Shtesë janë njohur nga të gjithë Shtetet Anëtare të Këshillit të Europës. Kështu, Protokolli i parë Shtesë nuk është njohur nga Monako dhe nga Zvicra, ndërsa Protokolli i katërt Shtesë nuk është njohur nga Zvicra, Spanja, Turqia, Mbretëria e Bashkuar dhe Greqia. Përveç kësaj, disa Shtete Anëtare kanë bërë deklarata dhe rezerva, të cilat prekin detyrimet e tyre nga Konventa dhe Protokollet Shtesë. Një listë e plotë e këtyre deklarimeve dhe rezervave mund të shkarkohet nga faqja e internetit e Gjykatës ose mund të kërkohen në Sekretari.

Pjesa 2: E Drejta Procedurale

Gjykata Europiane për të Drejtat e Njeriut (GJEDNJ) u themelua më 21/01/1959. Ajo e ka selinë e saj në Strasburg. Detyra e saj kryesore është interpretimi dhe zbatimi i Konventës Europiane për të Drejtat e Njeriut së bashku me Protokollet e

7

saj Shtesë. GJEDNJ-ja nuk është Gjykatë Apeli kundrejt gjykatave të brendshme dhe nuk mund të shfuqizojë apo ndryshojë vendimet e tyre.

Seksioni 1: Baza Ligjore

Organizimi dhe procedura para Gjykatës janë rregulluar në Seksionin II të Konventës Europiane për të Drejtat e Njeriut (Neni 19 – Neni 51 GJEDNJ), në Marrëveshjen Europiane të datës 05/03/1996 mbi personat pjesëmarrës në Gjykimet para Gjykatës Europiane për të Drejtat e Njeriut2 dhe në Rregulloren e GJEDNJ-së (Rules of Court). Përveç kësaj Kryetari i Gjykatës Europiane ka nxjerrë Udhëzime të tjera Procedurale (Practice Directions), që, ndërmjet të tjerash, konkretizojnë fillimin e gjykimit dhe kërkesat për akte shkresore.

Një ndryshim thelbësor në gjykimin e ankimeve individuale realizohet nëpërmjet Protokollit Shtesë të 14-të nëpërmjet ndryshimit të sistemit të kontrollit të Konventës të datës 13/05/2004. Hyrja në fuqi e këtij Protokolli Shtesë faktikisht pengohet nga ratifikimi i pakryer nga Rusia. Megjithatë këto rregulla mund të zbatohen përkohësisht me miratimin e shtetit të interesuar. Hollësitë për këtë gjenden në një sqarim hyrës në procedurën e zgjeruar (Addendum to the Rules of the Court) të datës 01.07.2009.

Seksioni 2: Organizimi

Gjykata për momentin përbëhet – në bazë të numrit të anëtarëve të Këshillit të Europës – nga 47 gjyqtare dhe gjyqtarë (Neni 20 GJEDNJ), të cilët shpërndahen në 5 Seksione. Brenda këtyre seksioneve krijohen Komitete (Committee), që përbëhen nga 3 gjyqtarë dhe Dhoma (Chamber) që përbëhen nga 7 gjyqtarë (Neni 27, par 1 GJEDNJ). Këta vendosin për lejueshmërinë dhe bazueshmërinë e ankimeve. Kështu nuk ka dhoma për çështje të veçanta dhe as ndarje rajonale të ankesave në trupe gjykues të veçantë.

Dhomës, e cila vendos në lidhje me një ankesë individuale, i përket kryesisht gjyqtari i zgjedhur nga shteti pjesëmarrës si palë (Neni 27, par 2, GJEDNJ). Nëse gjyqtari i zgjedhur nga një Palë Kontraktuese nuk është në gjendje të marrë pjesë në shqyrtimin e ankimit, Shteti Kontraktues përkatës mund të caktojë në vend të tij një gjyqtar tjetër të Gjykatës ose një person tjetër, i cili merr pjesë në seancat e Dhomës si i ashtu-quajtur gjyqtar ad hoc.

Dhoma e Madhe (Grand Chamber) përbëhet nga 17 gjyqtarë. Ajo vendos në shkallë të parë për ankesat individuale, nëse një Dhomë i paraqet asaj një çështje ligjore, nëse çështja gjyqësore përmban një çështje themelore interpretimi të

2 ETS No. 161

8

Konventës dhe vendimi mund të çojë në një devijim nga një vendim i mëparshëm i Gjykatës (Neni 30 GJEDNJ). Si shkallë apeli Dhoma e Madhe vendos nëse një Palë kërkon dërgimin e çështjes ligjore dhe këtë kërkesë e pranon një komision prej pesë gjyqtarësh të Dhomës së Madhe (Neni 43 GJEDNJ).

Plenumi i Gjykatës kryen vetëm detyra administrative dhe nxjerr Rregulloren e GJEDNJ-së (Rules of Court) (Neni 26, germa d) GJEDNJ).

Seksioni 3: Gjykimi

Gjykata shqyrton ankimet e shteteve, nëse një Palë kontraktuese i drejtohet Gjykatës bazuar në një shkelje të pretenduar të Konventës ose të një Protokolli shtesë nga një Shtet tjetër Kontraktues. Përveç kësaj, Gjykata mund të shqyrtojë një ankim individual të çdo personi fizik, organizatë jo-qeveritare ose grup personash, i cili pretendon se i është shkelur një e drejtë e njohur nga Konventa ose një Protokoll Shtesë nga një Shtet Kontraktues (Neni 34 GJEDNJ). Së fundi, gjykata, me kërkesë të Komitetit të Ministrave të këshillit të Europës, mund të japë ekspertiza për çështje ligjore, që kanë të bëjnë me interpretimin e Konventës dhe të Protokolleve të saj (Neni 47 KEDNJ).

Prezantimi i mëposhtëm përshkruan vetëm vijueshmërinë e gjykimit të ankesave individuale.

(1) Regjistrimi në Sekretari

Pas marrjes së shkresës së parë, në të cilën përshkruhet në masën e mjaftueshme objekti i ankesës, sekretaria hap një dosje me emrin e ankuesit dhe i cakton ankesës një numër, me të cilin ajo regjistrohet. Ky numër ankese duhet të përmendet gjithmonë në korrespondencën pasuese.

Ankuesi ka të drejtën për komunikim të lirshëm me Gjykatën. Ai nuk mund të pengohet nga shteti përkatës as në paraqitjen e ankesës individuale dhe as gjatë gjykimit pasues para GJEDNJ-së për pretendimin në mënyrë të efektshme të shkeljes së Konventës (krahaso Nenin 3 të Marrëveshjes Europiane të datës 05/03/1996 mbi personat pjesëmarrës në gjykimin para Gjykatës Europiane për të Drejtat e Njeriut).

Nëse ka dyshime në lidhje me lejueshmërinë e një ankimi ose nëse mungojnë dokumente të domosdoshme, sekretaria normalisht i kërkon ankuesit të plotësojë të dhënat e tij ose të paraqesë dokumente të tjera. Nëse ankuesi nuk vepron pas këtyre kërkesave brenda afatit, kjo mund të çojë në fshirjen e ankimit në regjistër (krahaso Nenin 37 KEDNJ).

Çdo ankesë individuale e regjistruar i caktohet nga Kryetari njërit prej pesë Seksioneve të Gjykatës (Rregulli 52 par 1). Zakonisht verifikimi pasues i

9

lejueshmërisë së ankesës kryhet nga një prej 3 gjyqtarëve që përbëjnë Komisionin (Neni 28 KEDNJ, Rregulli 49, par 1), dhe rrallë nga një Dhomë (Neni 29 GJEDNJ, Rregulli 49, par 2). Pavarësisht kësaj, gjykata në çdo fazë të gjykimit mund të refuzojë një ankesë si të papranueshme (Neni 35, par 4 KEDNJ). Ajo nuk është e detyruar t’u përmbahet vendimeve të mëparshme.

(2) Verifikimi i Lejueshmërisë

Një Komision mund të deklarojë të papranueshme ose ta fshijë në regjistër një ankesë të paraqitur atij me anë të një vendimi unanim, nëse vendimi mund të merret pa verifikime të mëtejshme të objektit të ankesës - dhe pa një parashtrim të Shtetit Kontraktues të paditur (Neni 28 KEDNJ, Rregulli 49, par 1). Vendimi i Komisionit jepet pa seancë gojore dhe mbaron përfundimisht gjykimin. Kundër këtij vendimi nuk mund të përdoret mjet ankimi. Shteti Kontraktues, kundër të cilit drejtohet ankimi, për këtë nuk merr njoftim. Nëse Komisioni e konsideron ankimin të pranueshëm, ai ia kalon këtë një Dhome, e cila krijohet nga kryetari i Seksionit për verifikimin e çështjes ligjore (Neni 29 GJEDNJ; Rregulli 49, par 2). Kështu Komisionet mund të konstatojnë në mënyrë detyruese palejueshmërinë e një ankimi, por jo lejueshmërinë e saj.

Nëse verifikimi i ankesës nuk bëhet nga një Komision, për lejueshmërinë dhe bazueshmërinë vendos një Dhomë. Një vendim i veçantë i Dhomës mbi lejueshmërinë e ankesës – ndryshe nga dispozita në Nenin 29, par 3 KEDNJ – ndërkohë bëhet, por gjithnjë e më rrallë.

Ankimi i paraqitur në GJEDNJ-ë nuk ka efekt pezullues në lidhje me aktet përmbaruese të brendshme. Për të penguar që deri në vendimin e gjykatës të mos ketë ndonjë humbje të parikuperueshme të së drejtës së ankuesit, Dhoma kompetente për shqyrtimin e ankesës – në raste të veçanta urgjente edhe Kryetari – me kërkesë të një Pale ose kryesisht mund t’u rekomandojë palëve, për të marrë ose mos marrë masa të përkohshme në interes të palëve ose të një procesi të drejtë (Rregulli 39).

“E lejueshme” është një ankesë individuale, që përmbush kërkesat e mëposhtme:

(a) Kompetenca e GJEDNJ-së;

Një ankesë individuale është e palejueshme në bazë të Nenit 35, paragrafi 3, KEDNJ, nëse ajo është nuk është në pajtim me Konventën.

Nuk përfshihen në kompetencën lëndore të GJEDJNJ-së ankesat, objekti i të cilave dukshëm nuk përfshihet në sferën mbrojtëse të një dispozite të KEDNJ-së. Objekt i përshtatshëm ankese i një gjykimi para GJEDNJ-së është normalisht një veprim shtetëror sovran. Ankesat kundër sjelljes së personave të veçantë fizikë ose organizatave private nuk janë të mundshme.

10

Në kuptimin kohor Gjykata ka kompetencë për hetimin e një çështjeje q i paraqitet nëse ngjarja që ka shkaktuar shkeljen e pretenduar të Konventës ka ndodhur në një moment të të cilin që qenë në fuqi Konventa ose e një Protokolli të saj shtesë për Shtetin Kontraktues përkatës.

Zbatueshmëria territoriale e Konventës është përfundimisht i rëndësishëm për përcaktimin e palës së paditur. Kështu, në pajtim me Nenin 1 të KEDNJ-së, të gjithë personat – duke përfshirë të huajt dhe personat pa shtetësi – të cilët gjenden në territorin e një Shteti Kontraktues, mund të kërkojnë kundrejt këtij Shteti respektimin e KEDNJ-së.

(b) Zotësia për të qenë palë i ankuesit

Gjykatës mund t’i drejtohet çdo person fizik ose juridik, organizatë jo-shtetërore ose bashkim personash, i cili i nënshtrohet pushtetit sovran të një Shteti të cilit i drejtohet një ankesë, nëpërmjet një ankese individuale (Neni 34 GJEDNJ). Kufizimet e mbrojtjes personale të KEDNJ-së rrjedhin nga të drejtat e veçanta të garantuara nga Konventa – nëse këto mbrojnë vetëm një rreth të kufizuar personash – si dhe nga parimet e së drejtës për të bërë ankesë.

(c) Zotësia procedurale e ankuesit

As Konventa dhe as rregullat procedurale nuk vendosin kërkesa të veçanta për zotësinë e ankuesit për të ndërmarrë veprime procedurale.

(d) Zotësia e përfaqësimit

Për gjykimet para GJEDNJ-së nuk ekziston asnjë detyrim i përgjithshëm. Personat ose grupet e personave me zotësinë e palës mund ta paraqesin ankesën vetë ose nëpërmjet një përfaqësuesi (të zgjedhur), ku vetëm në lidhje me lejueshmërinë nuk ka asnjë kërkesë apo kufizim në lidhje me personat që mund të jenë përfaqësues (Rregulli 36, par 1).

(e) E drejta për ankesë

Të drejtën për të bërë ankesë e ka vetëm një person fizik, organizatë jo-shtetërore ose grup personash, i cili pretendon se cenohet ai vetë, në të tashmen dhe drejtpërdrejt në një të drejtë të tij të njohur nga KEDNJ-ja ose një Protokolli Shtesë (Neni 34, fjalia 1, KEDNJ).

Një ankues jo i cenuar personalisht është ai që pretendon në emrin e vet shkeljen e të drejtave të të tjerëve.

I cenuar në të tashmen është një ankues, nëse atij në momentin e paraqitjes së ankesës i është cenuar një e drejtë e garantuar në Konventë ose në një Protokoll

11

Shtesë të saj. Vetëm në raste përjashtimore ekziston një e drejtë ankimi edhe për viktimat potenciale të së ardhmes. Si shembull për këtë mund të sillet kur pritja e shkeljes së një të drejte konkrete si pasojë e ekzekutimit të një masë të caktuar shtetërore nuk mund të lejohet, p.sh, në rastet e dëbimit ose ekstradimit. Më vonë shkaku i ankesës mund të bjerë nëpërmjet një korrigjimi të shkeljes së kryer të Konventës në nivel kombëtar.

Kërkesa e cenimit të drejtpërdrejtë duhet të garantojë shterimin e mbrojtjes ligjore kombëtare. Vetëm në raste të veçanta ankuesi mund të veprojë drejtpërdrejt kundër një ligji, nëse ai përmban një ndalim ose lejim me efekt të drejtpërdrejtë dhe nuk u lë organeve shtetërore asnjë hapësire diskrecioni në zbatim dhe në këtë mënyrë ankuesi faktikisht është i rënduar nga gjendja ligjore.

(f) Shterimi i të gjitha mjeteve ligjore ndërshtetërore

Për t’i mundësuar një Shteti Kontraktues korrigjimin e shkeljes së Konventës në nivelin kombëtar, Gjykata mund të shqyrtojë një çështje vetëm pas shterimit të mjeteve ligjore faktikisht dhe efektivisht në dispozicion të ankuesit në nivelin kombëtar (Neni 35, par 1, KEDNJ). Kështu, ankuesi duhet të ushtrojë të gjithë mjetet e disponueshme ligjore, të cilat janë të përshtatshme në masën e mjaftueshme, të mënjanojnë shkeljen e pretenduar të Konventës. Në tekstin e ankesës duhet të përmenden të gjitha mjetet ligjore të përdorura në nivel kombëtar dhe të provohen nëpërmjet kopjeve të vendimeve të nxjerra (Rregulli 47, par 2). Nëse një mjet ligjor i brendshëm refuzohet si i papranueshëm për shkak të shkeljes ë një dispozite formale, afati apo procedurale, GJEDNJ-ja e vlerëson këtë si mosshterim të rrugës gjyqësore të brendshme. Ndryshe është nëse një refuzim i një mjeti ligjor të brendshëm duket arbitrar apo në kundërshtim me Konventën, apo organi kombëtar megjithë mangësinë e lejueshmërisë – të paktën pjesërisht – ka ndërmarrë një verifikim në themelin e çështjes.

(g) Afati

Ankimi në Gjykatën Europiane për të Drejtat e Njeriut duhet të bëhet brenda një afati prej 6 muajsh (Neni 35, par 1 KEDNJ).

Afati normalisht fillon në ditën në të cilën është dhënë vendimi i brendshëm përfundimtar dhe i plotë për ngjarjen shkak ankimi. Nëse kundër veprimit shtetëror mbi bazën e shkakut të ankimit nuk ka mjet ligjor të efektshëm, afati fillon të ecë në ditën kur ka ndodhur masa shtetërore ose kur personi i prekur ka marrë faktikisht dijeni për të.

Për respektimin e afatit 6-mujor nuk është e rëndësishme data e ankesës dhe as mbërritja në sekretarinë e Gjykatës, por data e dërgimit ose dorëzimit të ankesës, e cila vërtetohet nga vula e lexueshme e postës, nga një dokument ose protokolli i faksit. Për respektimin e afatit është e rëndësishme shkresa e parë, në të cilën

12

paraqitet ankesa në mënyrë të përmbledhur sipas objektit të saj (Rregulli 47, par 5). Kjo nuk bëhet domosdoshmërisht nëpërmjet formularit të ankesës së përgatitur nga Gjykata. Interesimet thjesht informative ose një kërkesë për informacion e drejtuar gjykatës nuk është e mjaftueshme.

(h) Forma

Kërkesat formale rrjedhin nga rregullat procedurale të Gjykatës si dhe rregulloret procedurale bazuar mbi Rregullin 32. Mosrespektimi i kërkesave formale të përmendura atje nuk shkakton automatikisht palejueshmërinë e ankesës, por mund të ketë si pasojë që këto nuk mund të regjistrohen dhe verifikohen.

Ankesa i drejtohet drejtpërdrejt gjykatës. Ajo duhet të bëhet me shkrim me rrugë postale në sekretari dhe të jetë e nënshkruar nga ankuesi ose përfaqësuesi i tij (Rregulli 45, par1).

Adresa postale e gjykatës është:

The Registrar of the European Court of Human Rights Council of Europe F-67075 STRASBOURG CEDEX

Ankimi sipas mundësisë mund të bëhet edhe duke përdorur Formularin e Ankimit që gjendet edhe tek Dokumentet “Dokumente për personat që duan t’i drejtohen Gjykatës Europiane për të Drejtat e Njeriut” (Rregulli 47, par 1). Nëse ankuesi nuk e disponon formularin, ai së pari, për të kapur afatin, mund të bëjë ankesë në formë të thjeshtë shkresore. Sekretaria do t’i vërë atij në dispozicion formularin dhe t’i kërkojë dërgimin e tij brenda një afati të caktuar. Paraqitja e ankimit pa marrë parasysh formularin e ankimit sjell si pasojë një zgjatje në kohë të trajtimit të ankesës.

Bashkangjitur ankesës duhet të jenë kopje të të gjithë dokumenteve përkatës, veçanërisht të vendimeve gjyqësore dhe të tjerë, që kanë të bëjnë me objektin e ankesës. Ankuesi për më tepër duhet të sjellë kopje të të gjithë dokumenteve dhe vendimeve që provojnë parakushtet e lejueshmërisë të përmendura në përmbushje të Nenit 35, par 1 KEDNJ-së. Po ashtu duhet të njoftohen edhe ato shkresa, që gjykata duhet t’i marrë parasysh si mjet prove.

Nëse ankesa nënshkruhet nga i autorizuari i ankuesit, duhet të bashkëngjitet një prokurë e nënshkruar personalisht nga ankuesi dhe nga i autorizuari (Rregulli 45, par 3). Një formular përkatës gjendet tek dokumentet “Dokumente për personat që duan t’i drejtohen Gjykatës Europiane për të Drejtat e Njeriut”.

Nëse ankesa nuk i është njoftuar akoma Shtetit Kontraktues përkatës, Komunikimi i Gjykatës me ankuesin ose përfaqësuesin e tij mund të realizohet në një prej dy

13

gjuhëve zyrtare të Gjykatës (anglisht ose frëngjisht) ose në një gjuhë zyrtare të Shtetit Kontraktues (Rregulli 34).

(i) Mungesa e pabazueshmërisë së dukshme

Gjykata deklaron si të papajtueshme edhe ankesa të tilla që ajo i konsideron haptazi të pabazuara (Neni 35, par 3 GJEDNJ). Për këtë shkak është e rekomandueshme që të jepen shpjegime të hollësishme për bazueshmërinë me paraqitjen e ankesës.

(3) Gjykimi pas pranueshmërisë së ankesës

Nëse Gjykata e deklaron një ankim të pranueshëm, ajo vazhdon me përfaqësuesit e palëve verifikimin e çështjes ligjore dhe, nëse është e nevojshme, ndërmerr hetime (Neni 38, par 1, germa a GJEDNJ). Në këtë mënyrë normalisht fillon një gjykim shqyrtim shkresor, gjatë të cilit palët mund të shprehen për çështjen nëpërmjet shkresave. Megjithatë për trajtimin dhe verifikimin e ankesës vlen parimi inkuizitor. Pas regjistrimit të ankesës Gjykata e zhvillon gjykimin kryesisht dhe nuk është e detyruar t’u përmbahet deklarimeve, kërkesave apo sugjerimeve të pjesëmarrësve.

Nëse një ankesë deklarohet e pranueshme, Gjykata gjithashtu mundohet të arrijë zgjidhjen me pajtim mbi bazën e respektimit të të drejtave të njeriut të njohura në Konventë (Neni 38, par 1, germa b KEDNJ).

Pasi i njoftohet ankesa Palës Kontraktuese (Rregulli 54, par 2 germa b), rregullisht vendoset përfaqësimi i detyrueshëm i ankuesit (Rregulli 36, par 2). Përgjithësisht ankuesi duhet të jetë i përfaqësuar jo më parë se gjykimi që pason vendimin mbi pranueshmërinë – veçanërisht në seancën gojore (Rregulli 36, par 3). I autorizuari ose përfaqësuesi në gjykim i ankuesit, që nga momenti i caktuar nga Kryetari i dhomës duhet të jetë mbrojtës ligjor i licencuar në një Shtet Kontraktues të KEDNJ-së, i cili disponon një banesë në territorin e një Shteti Kontraktues (Rregulli 36, par 4, germa a). Përveç avokatëve kryetari i Dhomës mund të lejojë edhe persona të tjerë si mbrojtës ligjorë (Rregulli 36, par 4, germa a).

Pasi ankesa t’i jetë njoftuar Shtetit Kontraktues përkatës (Rregulli 54, par 2, germa b), komunikimi me Gjykatën kryesisht zhvillohet në një nga dy gjuhët zyrtare. Kryetari i Dhomës mund të lejojë përjashtimisht përdorimin e një gjuhe të përdorur në tekstin e ankesës ose të një gjuhe tjetër (Rregulli 34, par 3, germa a).

Një seancë gojore për bazueshmërinë e ankesës zhvillohet kryesisht ose me kërkesë të një Pale (Rregulli 59, par 3). Për shkak të ngarkesës së punës në Gjykatë Dhomat gjithmonë e më shumë heqin dorë nga një seancë e tillë me praninë e palëve në gjykim.

14

Nëse Dhoma është e mendimit, që ankesa përmban një çështje themelore interpretimi të Konventës, apo nëse vendimi i marrë prej saj mund të çojë në një devijim nga një vendim i mëparshëm i Gjykatës, ajo mund t’ia kalojë ankesën Dhomës së madhe që përbëhet nga 17 gjyqtarë (Neni 30 KEDNJ).

(4) Vendimi i Gjykatës

Në parim të gjitha vendimet e Gjykatës merren me shumicën e votave të gjyqtarëve të pranishëm. Megjithatë, një gjyqtar i pranishëm në shqyrtimin dhe vendimin për një çështje ka të drejtë që vendimit t’i bashkëngjisë prezantimin e mendimit të tij personal në favor ose kundër, ose thjesht konstatimin e votës së tij kundër (Neni 45, par 2 GJEDNJ).

Verifikimi i të drejtave të njeriut sipas KEDNJ-së realizohet kryesisht në tre shkallë: sfera e mbrojtjes – cenimi/ndërhyrja – legjitimimi i ndërhyrjes.

Meqenëse Gjykata nuk është gjykatë apeli në raport me gjykatat e brendshme të Shteteve Kontraktuese, vendimet e saj – me përjashtim të pjesës që ka të bëjë me zhdëmtimin e drejtë (Neni 41 KEDNJ) – janë thjesht vendime konstatuese. Konstatimi i një shkeljeje të Konventës bëhet pavarësisht nëse ankuesi ka pësuar një dëm material ose jomaterial (krahaso Nenin 41 KEDNJ).

(5) Shpenzimet e gjykimit

Shpenzimet materiale të personelit të të Gjykatës mbulohen nga Këshilli i Europës (Neni 50 KEDNJ) Gjykimi para GJEDNJ-së është pa shpenzime.

* * *

15

Osman Tmava-gjyqtari

PËRSËRITJA E PROCEDURËS KONTESTIMORE Hyrje Procedura kontestimore e përfunduar me vendim të formës së prerë të gjykatës, mund të përsëritet kur për një gjë të tillë ekzistojnë shkaqet të cilat parashihen në dispozitën e nenit 232 të Ligjit për Procedurën Kontestimore (LPK). Qëllim i përsëritjes së procedurës është evitimi i parregullsive eventuale të cilat janë vërejtur pasi ka përfunduar procedimi i çështjes konkrete. Për këtë arsye bazë e propozimit për përsëritje të procedurës është kërkesa për anulimin e vendimit me të cilin ka përfunduar procedura. Kjo kërkesë është kusht për faktin se në të kundërtën propozimi do të binte ndesh me parimin “ne bis in idem”.

Propozimi për përsëritjen e procedurës. Për faktin se kundër vendimit të gjykatës i cili ka formë të prerë , ndaj të cilit nuk ka mundësi të paraqitet ankesa si mjet i zakonshëm juridik, lejohet mundësia e paraqitjes së propozimit për përsëritje të procedurës. Kështu rezulton se propozimi për përsëritjen e procedurës është mjet juridik i jashtëzakonshëm i goditjes së vendimit gjyqësor. Ky mjet juridik karakterizohet: -si mjet jo suspenziv sepse paraqitja e tij nuk ka pasoj shtyrjen e ekzekutimit të dhunshëm të vendimit të gjykatës, -është mjet i dyanshëm sepse atë mund ta paraqesin te dy palët ndërgjyqëse, -është mjet i kufizuar juridik për faktin se ai mund të paraqitet vetëm për shkaqet të cilat shprehimisht parashihen në ligj. -eshte mjet devolutiv e jo si me pare remonstrativ sepse tani për propozimin për përsëritjen e procedurës vendos gjykata e shkalles se dyte.

Përmbajtja e propozimit. Propozimi për përsëritjen e procedurës në kuptim formal është parashtresë e cila duhet të përmban sidomos: bazën ligjore (shkaqet), në mbështetje të cilës edhe kërkohet përsëritja e procedurës, rrethanat nga të cilat rezulton se propozimi është paraqitur në afatin ligjor dhe mjetet provuese me të cilat arsyetohen theksimet e propozuesit. Sikurse edhe te parashtresat tjera edhe në propozimin për përsëritje të procedurës, pala ka detyrim ta shënoj adresën e tij,kjo për qëllim të komunikimit me gjykatën. Në rast se pala nuk vepron në këtë mënyrë atëherë gjykata do të veprojë në pajtim me nenin 116.3 të LPK,lidhur me caktimin e përfaqësuesit për pranimin e shkresave.Vlen të theksohet se për paraqitjen e propozimit për përsëritje të procedurës,avokatit përkatësisht përfaqësuesit të palës i nevojitet prokura (autorizimi) i veçantë , me kusht nëse nga koha kur është nxjerr vendimi i gjykatës i formës së prerë kanë kaluar më tepër se 6 muaj (neni 90.3 LPK).

16

Objekti i përsëritjes së procedurës. Për faktin se mund të kërkohet përsëritja e procedurës së përfunduar del se objekt i shqyrtimit sipas propozimit për përsëritje të procedurës janë vendimet e gjykatës me të cilat ka përfunduar procedura. Këto vendime për nga forma munden me qenë: 1.aktgjykimi me të cilin është vendosur lidhur me kërkesëpadinë dhe 2.aktvendimet të cilat munden me qenë: a.aktvendime me të cilat është hedhë padia dhe b.aktvendime me të cilat konstatohet se ka përfunduar procedura me anë të veprimeve disponibile të palëve p.sh. hjekja dorë nga kërkesëpadia,ujdia gjyqësore. Rregullat për përsëritje të procedurës janë specifike(te veçanta) mirëpo në këtë procedurë në mënyrë analoge zbatohen rregullat e përgjithshme të procedurës kontestimore,për ndonjë situatë të cilën nuk e parashohin këto rregulla. LPK, parasheh edhe dispozita konkrete të cilat i referohen procedurave të veçanta kontestimore si p.sh. te kontestet lidhur me pengimin në posedim lejohet përsëritja e procedurës në kushte të cilat i parasheh dispozita e neni 483 etj. Në këtë kontekst me ligje të veçanta mund të parashihet edhe palejueshmëria e përsëritjes së procedurës në konteste të caktuara si p.sh.Ligji për familjen në kontestet martesore nuk lejon përsëritjen e procedurës së përfunduar etj. Kompetenca e gjykatës. Propozimi për përsëritjen e procedurës i paraqitet gjykatës se shkallës së parë e cila ka nxjerrë vendimin në shkallë të parë. Nëse propozimi i paraqitet gjykatës e cila nuk është me kompetencë territoriale atëherë ajo ka detyrim të veprojë në kuptim të rregullave të përgjithshme që i parasheh LPK. Kompetente pra për të vendosur lidhur me propozimin për përsëritjen e procedurës është gjykata e shkallës së dytë (neni 235.1 LPK). Në këtë kontekst varësisht nga natyra juridike e kontestit do të rezulton se cila gjykatë në hierarkin e gjykatave do ta ketë cilësinë e gjykatës së shkallës së parë përkatësisht të gjykatës së shkallës së dytë. Kështu zakonisht si gjykatë e shkallës së parë është gjykata komunale ndërsa ajo e shkallës së dytë është gjykata e qarkut. Me ligjë të veçantë kjo mund të parashihet edhe ndryshe psh.në kontestet ekonomike,të zgjidhjes së martesës,të pronësisë industriale,të drejtave të autorit etj, si gjykatë e shkallës së parë është gjykata e qarkut ndërsa e shkallës së dytë,Gjykata Supreme e Kosovës. Lidhur me propozimin për përsëritje të procedurës vendimin e nxjerr gjyqtari individual i cili nuk ka marrë pjesë në nxjerrjen e vendimit të shkallës së dytë, në procedurën e mëparshme, nëse procedura ka përfunduar me vendimin e asaj gjykate.

Përsëritja e procedurës lidhur me vendimet e Gjykatës Evropiane për Drejtat e Njeriut. Gjykata Evropiane për Drejtat e Njeriut nëse konstaton se është shkelur ndonjë e drejtë dhe liri themelore e njeriut e paraparë me Konventën Evropiane për

17

Mbrojtjen e të Drejtave dhe Lirive të Njeriut dhe Protokollin plotësues të Konventës, pala në procedurë ka mundësi që në afatin prej 30 ditëve nga dita kur ka marrë formë të prerë vendimi i gjykatës së cekur të paraqet propozimi për përsëritje të procedurës, me kërkesë për ndryshimin e vendimit me të cilin është shkelur ajo e drejtë. Kërkesa i paraqitet gjykatës së shkallës së parë e cila ka nxjerr vendimin lidhur me kërkesëpadinë ndërsa në procedurën për ndryshimin e vendimit përshtatshëm do të zbatohen dispozitat e LPK, të cilat vlejnë për përsëritjen e procedurës. Me rastin e vendosjes gjykata ka detyrim t’i marrë në konsideratë qëndrimet e shprehura të Gjykatës Evropiane. Vendimi i gjykatës se cekur do të trajtohet si shkak i paraparë me dispozitën e nenit 232.l.g LPK. Shkaqet për përsëritjen e procedurës. LPK, parasheh shprehimisht shkaqet për të cilat mund të lejohet përsëritja e procedurës së përfunduar me vendim të gjykatës të formës së prerë. Këto shkaqe parashihen në dispozitën e nenit 232 të LPK. Paraqitjen e këtyre shkaqeve do ta bëjmë sipas pikave të parapara në dispozitën e nenit 232 par.l.LPK. Si shkaqe për përsëritje të procedurës parashihen: a.Nëse palës me veprim të kundërligjshëm e sidomos në rast të mos thirrjes për në seancë nuk i është dhënë mundësia të marrë pjesë në shqyrtimin e çështjes kryesore, b.Nëse në procedurën e përfunduar: -ka marrë pjesë në cilësi të paditësit ose të paditurit personi i cili nuk mundet me qenë palë ndërgjyqëse, -palën që është person juridik nuk e ka përfaqësuar personi i autorizuar -palën me pazotësi procedurale nuk e ka përfaqësuar përfaqësuesi i saj ligjor apo përfaqësuesi ligjor ose përfaqësuesi me prokurë nuk ka pasur prokurë (autorizim) të duhur për ndjekjen e çështjes në gjykatë apo për kryerjen e veprimeve procedurale të caktuara po që se ndjekja e çështjes në gjykatë apo kryerja e veprimeve procedurale të caktuara nuk është lejuar më vonë nga palët c.Nëse vendimi i gjykatës i cili është i formës së prerë, është bazuar në deklarat të rrejshme të dëshmitarëve,të ekspertëve ose në dokumentin i cili është falsifikuar apo në të cilin është vërtetuar përmbajtja e pasaktë, d.Nëse vendimi i formës së prerë i gjykatës është pasojë e veprës penale të gjyqtarit, të përfaqësuesit ligjor apo atij me prokurë të palës kundërshtare apo të personit të tretë, e.Nëse pala e fiton mundësinë ta përdorë vendimin e formës së prerë të gjykatës i cili më parë është dhënë në procedurën e zhvilluar midis ndërgjyqësve për të njëjtën kërkesëpadi, f.Nëse vendimi i formës së prerë i gjykatës është bazuar në një vendim tjetër gjyqësore ose në vendimin e ndonjë organit tjetër ndërsa ky vendim është ndryshuar , prishur apo anuluar në mënyrë, formë të prerë, g.Nëse pala ka marrë dijeni për fakte të reja ose ka gjetur prova të reja ose ka fituar mundësinë t’i përdorë ato në bazë të cilave për palën do mund të nxirrej vendimi

18

përfundimtar më i favorshëm, sikur ato fakte dhe prova të ishin përdorë në procedurën e mëparshme. Nuk mund të kërkohet përsëritjen e procedurës sipas shkaqeve të sipër cekura nën pika a dhe b nëse ato pa sukses janë përdorë në procedurën e mëhershme. Përsëritja e procedurës mundet të kërkohet nëse pala pa fajin e saj në procesin e mëhershëm nuk ka mund t’i parashtrojë faktet , provat e reja por ndërkohë ka fituar mundësinë t’i përdorë ato ndërsa këto do të jenë bazë e nxjerrjes së një vendimi për te më të favorshëm. Afati për paraqitjen e propozimit për përsëritjen e procedurës. Për paraqitjen e propozimit për përsëritje të procedurës LPK, njeh dy lloje të afateve: 1.afatin subjektiv dhe 2.afatin objektiv.

1.Afati subjektiv. Afati për paraqitjen e propozimit është 30 ditë. Ky afat do të fillon varësisht nga shkaku konkret i përsëritjes së procedurës. -kështu në rastin nga neni 232 par.l pika a,afati fillon të rrjedh nga dita kur palës i është dorëzuar vendimi i formës së prerë. -në rastin nga neni 232 par.l pika b,afati fillon të rrjedhë nga dita e dorëzimit të vendimit i është dorëzuar personit të tillë. -në rastin nga neni 232 par.l pika c,në qoftë se palën që është person juridik nuk e ka përfaqësuar personi i autorizuar apo në qoftë se palën me pazotësi procedurale nuk e ka përfaqësuar përfaqësuesi ligjor i saj,afati fillon të rrjedhë nga dita e dorëzimit të vendimit palës përkatësisht përfaqësuesit ligjor të saj por nëse përfaqësuesi ligjor përkatësisht ai me prokurë nuk ka pas autorizim të duhur për ndjekjen e çështjes në gjykatë apo për kryerjen e veprimeve procedurale të caktuara , afati do të rrjedhë nga dita kur pala ka marrë dijeni për shkakun. -në rastin nga neni 232 par.l pika d, afati do të rrjedhë nga dita në të cilën pala ka marrë dijeni për aktgjykimin penal të formës së prerë. -në rastin nga neni 232 par.l pika e, afati do të rrjedh nga dita në të cilën pala ka marrë dijeni për vendimin penal të formës së prerë e nëse procedura penale nuk ka mund të zhvillohet atëherë nga dita kur ka marrë dijeni për pezullimin e procedurës penale apo për rrethanat për shkak të cilave nuk ka mund të fillohet procedura penale. -në rastin nga neni 232 par.l pika f, afati fillon të rrjedhë nga dita kur pala ka pas mundësi të përdorë vendimin e formës së prerë që është shkak për përsëritje të procedurës. -në rastin nga neni 232 par.l pika g.afati do të rrjedh nga dita kur pala ka pasur mundësi t’i parashtrojë gjykatës faktet përkatësisht provat e reja. Nëse afati prej 30 ditëve do të fillonte të rridhte para se vendimi të ketë marrë formë të prerë atëherë ky afat do të llogaritet nga momenti (dita) në të cilin vendimi bëhet i formës së prerë (nëse kundër tij nuk është paraqitur ankesa) përkatësisht nga dita e dorëzimit të vendimit të formës së prerë të gjykatës së lartë të dhënë në shkallë të fundit.

19

2.Afati objektiv. Parimisht pasi të kenë kaluar 5 vite nga dita kur vendimi i gjykatës është bërë i formës së prerë nuk mund të paraqitet propozim për përsëritjen e procedurës përveç nëse përsëritja kërkohet nga shkaqet e parapara në nenin 232 par.1 pika a dhe pika b, ku afati prej 5 viteve do fillon-rrjedhe prej datës se dorëzimit te vendimit te gjykatës.

Procedura sipas propozimit për përsëritjen e procedurës. Procedura për përsëritjen e procedurës është specifike dhe mund të ndahet në dy faza: 1.procedura pranë gjykatës së shkallës së parë 2.procedura pranë gjykatës së shkallës së dytë.

1.Procedura pranë gjykatës së shkallës së parë. Propozimi për përsëritjen e procedurës i paraqitet gjykatës së shkallës së parë e cila ka nxjerr vendimin në shkallë të parë. Propozimin mund ta paraqesin palët ndërgjyqëse (neni 232 LPK).Personi i trete i cili nuk është palë në procedurë edhe pse ka interes juridik nuk mundet të paraqet propozimin për përsëritje të procedurës por mundet ti realizoi interesat e tij në kontest të veqantë. Pala në kuptim të nenit 3.l LPK, disponon lirisht me kërkesat e saj. Në ketë kontekst pala disponon lirisht edhe me propozimin përkatësisht kërkesën për përsëritjen e procedurës të cilen mundet ta tërhjek deri në marrjen e aktvendimit. Pala ka mundësi çdoherë të paraqet propozimin tjetër kur ekzistojnë shkaqet e parapara ligjore. Nëse propozimi për përsëritje të procedurës është paraqitur pas afatit ligjor, nëse është jo i plotë apo i palejueshëm , me aktvendim , pa mbajtur seancë gjykata e shkallës së parë propozimin do ta hudhë. Nëse gjykata e shkallës së parë nuk ka nxjerr aktvendim për hudhje të propozimit , palës kundërshtare do t’i dërgojë një kopje të propozimit, për faktin se ajo ka mundësi në afatin prej 15 ditëve të deklarohet për theksimet nga propozimi. Përgjigja në propozim nuk është e karakterit detyrues por fakultativ dhe paraqitja e saj varet nga vullneti i lirë i palës kundërshtare. Mosdhënia e përgjigjes nuk mund të ketë pasojë vendosjen lidhur me kërkesëpadinë sepse ajo nuk është kërkesë e propozimit por është anulimi i vendimit te formës së prerë i gjykatës. Posa të arrijë përgjigja apo pasi të kaloj afati për përgjigjen ndaj propozimit gjykata e shkallës së parë bashkë me përgjigjen, lëndën në afatin prej 8 ditëve ia dërgon gjykatës së shkallës së dytë.

2.Procedura pranë gjykatës së shkallës së dytë. Lidhur me propozimin për përsëritjen e procedurës zakonisht gjykata e shkallës së dytë vendos jashtë seancës për shqyrtim kryesor.

20

Nëse gjykata e shkallës së parë nuk ka nxjerr aktvendimin për hudhjen e propozimit atëherë ate do të e bën gjykata e shkallës së dytë. Gjykata e shkallës së dytë nëse e gjen të domosdoshme ajo lidhur me propozimin do të caktojë edhe seancën për shqyrtim gjyqësor. Në ketë situat do te zbatohen rregullat të cilat vlejnë lidhur me shqyrtimin e ankesës në seancën e mbajtur nga gjykata e shkalles se dyte (neni 191 lidhur me nenin 193 LPK). Me rastin e vendosjes lidhur me propozimin gjykata është e kufizuar vetëm në shqyrtimin e shkaqeve të theksuara në propozim e jo edhe në shkaqet për të cilat pala ka mësuar më vonë, kjo për faktin se ato shkaqe munden me qene arsye-shkak i një propozimi tjetër për përsëritjen e procedurës kontestimore. Vendimet e gjykatës së shkallës së dytë. Me rastin e vendosjes lidhur me propozimin për përsëritje të procedurës gjykata nxjerr aktvendim. Gjykata nuk vendos me aktgjykim sepse propozimi për përsëritje të procedurës në fakt paraqet një iniciativë, kërkesë të palës e cila është e karakterit procedural, për të cilën vendoset me aktvendim. Aktvendimet të cilat i nxjerr gjykata munden me qenë: 1.aktvendimi aprovues Me këtë lloj aktvendimi pranohet i bazuar propozimi për përsëritjen e procedurës pasi që më parë vërtetohet ekzistimi i shkaqeve për përsëritjen e procedurës ndërsa do të anulohet vendimi i formës së prerë i dhënë në procedurën e zhvilluar më parë. 2.aktvendimi refuzues Aktvendimi refuzues konsiston në mos ekzistimin e shkaqeve të parapara ligjore të cilave i referohet propozimi. Ankesa kundër aktvendimit të gjykatës së shkallës së dytë. Kundër aktvendimit me të cilin pranohet propozimi dhe lejohet përsëritja e procedurës nuk lejohet paraqitja e ankesës. Kundër aktvendimit me të cilin refuzohet propozimi për përsëritjen e procedurës, lejohet paraqitja e ankesës së veçantë. Ankesa i paraqitet gjykatës së shkallës së dytë ndërsa për ankesën do të vendos kolegji (trupi) gjykues i përbërë nga 3 gjyqtar.

Dërgimi i lëndës gjykatës së shkallës së parë. Pasi të nxjerr aktvendim lidhur me propozimin për përsëritje të procedurës gjykata e shkallës së dytë shkresat e lëndës i dërgon gjykatës së shkallës së parë me një numër të mjaftueshëm të ekzemplarëve të aktvendimit të saj. Riprocedimi i çështjes. Gjykata e shkallës së parë pas pranimit të lëndës dhe aktvendimit me të cilën është anuluar vendimi i saj i nxjerr në procedurën e mëparshme, menjëherë e jo më vonë se në afatin prej 8 ditëve do të caktojë seancën pregaditore. Në procesin e përsëritur nuk mund të veprojë gjyqtari i cili ka nxjerr vendimin në procesin e mëparshëm.

21

Caktimi i masës siguruese dhe përsëritja e procedurës. LPK, në dispozitën e nenit 304.1 parasheh se caktimi i masës siguruese mund të propozohet para fillimit , gjatë zhvillimit, pas përfundimit të procedurës kontestimore,e derisa ekzekutimi të përfundojë plotësisht. Aktvendimin për caktimin e masës siguruese e merrë gjykata e shkallës së parë ndërsa gjykata më e lartë-shkallës së dytë do të nxjerr aktvendim vetëm atëherë kur propozimi për caktimin e masës është paraqitur pas dërgimit të lëndës sipas procedurës ankimore (neni 296.1LPK). Vendosja për propozimin e paraqitur për caktimin e masës siguruese në procedurën pranë gjykatës së shkallës së parë apo gjykatën e shkallës së dytë, sipas propozimit për përsëritje të procedurës nuk është i lejueshëm kjo për faktin se masa e sigurisë caktohet për sigurimin e kërkesëpadisë e jo edhe për sigurimin e kërkesës nga propozimi për përsëritjen e procedurës. Ky konstatim rezulton edhe nga dispozita e nenit 296.2 e cila është shprehimore sepse përcakton pasi është bërë i formës së prerë aktgjykimi i nxjerrur për kërkesëpadinë, lidhur me propozimin për caktimin e masës siguruese do të vendos gjykata e cila është kompetente për të vendosur për kërkesëpadinë, pra gjykata e shkallës së parë e jo edhe gjykata e cila vendos për propozimin për përsëritje të procedurës (gjykata e shkallës së dytë). Pra gjykata e shkallës së parë e cila ka nxjerr vendimin e mëparëm lidhur me kërkesëpadinë është kompetente për të vendosur lidhur me propozimin për caktimin e masës siguruese por në procedurë të veçantë e jo bashke me procedurën për përsëritje te procedurës. Edhe gjykata e shkallës së dytë nuk do të ishte kompetente të vendos për propozimin për caktimin e masës siguruese,edhe në situatën nëse propozimi është paraqitur pasi lënda të ketë arritur në gjykatën e shkallës së dytë për vendosje lidhur me propozimin për përsëritjen e procedurës, kjo për faktin se dispozita e nenit 296 i referohet rastit pasi lënda gjykatës së shkallës së dytë t’i është dërguar në vendosje për mjetin e zakonshëm juridik-ankesën e jo edhe për rastin kur kemi të bëjmë me mjetin e jashtëzakonshëm juridik-propozimin për përsëritje të procedurës.

Marrëdhëniet e propozimit për përsëritje të procedurës dhe revizionit si mjete të jashtëzakonshme juridike. Fakti se mjetet e jashtëzakonshme të goditjes të vendimit të gjykatës të formës së prerë , në kuptim të shkaqeve të goditjes janë afërsisht të njëjta ato në kuptimin kohor kanë mundësi të njëjtën kohë të paraqiten paralelisht përkatësisht të gërshetohen shkaqet e goditjes së vendimit. Për këtë arsye LPK prej nenit 242 e deri në neni 244 ka rregulluar marrëdhëniet që paraqiten në mes të revizionit dhe propozimit për përsëritje të procedurës si mjete të jashtëzakonshme juridike.

22

Nëse pala në afatin për paraqitjen e revizionit paraqet propozimin për përsëritjen e procedurës por vetëm nga shkaqet për të cilat paraqitet revizioni atëherë propozimi do të konsiderohet si revizion dhe gjykata do të veprojë sipas tij. Pala nëse paraqet revizion nga shkaku se në procedurën e shkallës së parë apo të shkallës së dytë është vendosur për kërkesën për të cilën ka ekzistuar vendimi i formës së prerë ose për kërkesën nga e cila paditësi ka hjekur dorë në procesin e mëhershëm, apo për kërkesën për të cilën palët kanë lidhur ujdi gjyqësore , ndërsa në të njëjtën kohë apo më vonë pala ka paraqit edhe propozimin për përsëritje të procedurës (pavarësisht nga cili do shkak i lejuar për përsëritje të procedurës ) atëherë gjykata me aktvendim do ta ndërprenë procedurën sipas propozimit, derisa të përfundojë procedura sipas revizionit. Nëse pala paraqet revizionin nga cili do shkak, (përveç shkaqeve të sipër cekura në pasusin e mësipërm), ndërsa në të njëjtën kohë apo më vonë paraqet edhe propozimin për përsëritje të procedurës nga shkaqet e parapara me nenin 232 par.1 pika c. LPK, (nëse vendimi përfundimtar i gjykatës bazohet në deklaratë të rrejshme të dëshmitarëve apo ekspertëve ose dokumentin e falsifikuar përkatësisht dokumentin me të cilin është vërtetuar përmbajtja jo e saktë) dhe ato të parapara me pikën d.të dispozitës së cituar ligjore,(nëse vendimi definitiv i gjykatës është nxjerr si pasojë e veprës penale të gjyqtarit , përfaqësuesit ligjor apo atij me prokurë të palës kundërshtare apo personit të tretë, të argumentuara me aktgjykim penal të formës së prerë), gjykata do ta ndërprenë procedurën sipas revizionit deri në përfundimin e procedurës sipas propozimit për përsëritjen e procedurës. Në të gjitha rastet tjera në të cilat pala paraqet revizionin ndërsa në të njëjtën kohe apo me vone e paraqet edhe propozimin për përsëritje të procedurës,gjykata do të vendos se cilën procedurë do ta vazhdoj e cilën do ta ndërpres me të cilin rast do të marrë parasysh të gjitha rrethanat e rastit e sidomos shkaqet nga të cilat janë paraqitur këto dy mjete të goditjes dhe provat e propozuara nga palët . Rregullat e mësipërme do të zbatohen edhe në rastet tjera kur pala së pari ka paraqitur propozimin për përsëritje të procedurës e pas kësaj ka paraqit revizionin. Në të gjitha rastet tjera në të cilat pala paraqet propozim për përsëritje të procedurës e pas kësaj paraqet revizionin gjykata zakonisht do ta ndërprenë procedurën sipas revizionit derisa të përfundoj procedura sipas propozimit për përsëritjen e procedurës, nëse konstaton se ekzistojnë shkaqe të arsyeshme të vendos ndryshe. Nëse propozimi për përsëritje të procedurës ka arrit në gjykatë të shkallës së parë para se lënda t’i dërgohet Gjykatës Supreme sipas revizionit aktvendimi për ndërprerjen e procedurës e nxjerr gjyqtari i gjykatës së shkallës së parë. Mirëpo nëse propozimi për përsëritje të procedurës ka arrit në gjykatën e shkallës

23

së parë pasi lënda i është dërguar gjykatës së revizionit, aktvendimin për ndërprerje të procedurës do ta nxjerr gjykata e revizionit. Aktvendimin për ndërprerje të procedurës e nxjerr Gjyqtari i gjykatës së shkallës së parë përveç nëse në kohën kur revizioni arrin (pranohet) në gjykatë të shkallës së parë sipas propozimit për përsëritje të procedurës,lënda i është dërguar gjykatës së shkallës së dytë për vendosje sipas propozimit për përsëritje të procedurës, në të cilin rast aktvendimin e nxjerr ajo gjykatë. Kundër aktvendimeve lidhur me ndërprerjen e procedurës – neni 244.4 LPK, nuk lejohet ankesa e veçantë. Kundër aktvendimeve te gjykatës të cilat janë marrë lidhur me përsëritjen e procedurës kontestimore në kushte të caktuara me ligjë lejohet mundësia e ngritjes se mjeteve të jashtëzakonshme juridike-Revizionit dhe Kërkesës për mbrojtjen e ligjëshmrisë.

Literatura:Ligji për procedurën kontestimore (Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës nr.38/2oo8 datë 2o.o9.2oo8). Ligji për procedurën kontestimore (Gazeta zyrtare e RSFJ nr.4/1977)

24

Musa Xh. Dragusha, avokat PËRGJEGJËSIA PENALE DHE CIVILE PËR VEPRAT PENALE TË

KRYERA ME ANË TË MEDIAVE I.HYRJE: Shtypi, radio, televizioni dhe interneti dhe mjetet e tjera te informimit dhe komunikimit publik kanë rëndësi të posaqme për individin dhe shoqërinë në përgjithësi. Karakteristikë e qenësishme e këtyre mjeteve të informimit publik është se ato për shkak të natyrës dhe ndikimit të madh kontribojnë në masë të konsiderueshme në formimin e opinionit publik, posaqërisht për ndodhitë ,rrjedhat dhe kriminalitetin në një rajon dhe në vend në përgjithësi. Për shkak të rëndësisë së tyre të madhe qështja e shtypit dhe e mjeteve të tjera të informimit dhe komunikimit publik është rregulluar me kushtetutë ligje të posaqme dhe me kodin penal. Kësisoj sipas dispozitave përkatëse kushtetuese, shtypi, radioja dhe televizioni dhe mjetet e tjera të informimit publik kanë për detyrë të informojnë saktësisht dhe objektivisht opinionin për ndodhitë e përditshme si dhe të publikojnë mendime e informata të organeve, organizatave e të qytetarëve që janë me interes për opinionin. Mirëpo për fat të keq jo rrallë shtypi dhe mjetet e tjera të informimit publik i tejkalojnë autorizimet e veta për qëllime të ndryshme e më së shpeshti për qëllime të caktuara të politikës së ditës ,që u konvenon individëve apo grupeve që e udhëheqin politikën aktuale dhe që kanë ndikim në mjetet e informimit publik. Në këso situatash dhe në këso rrethanash shtypi, radio, televizioni dhe interneti dhe mjetet e tjera të informimit publik shërbehen me informata të paverifikuara, me trillime dhe gënjeshtra dhe në këtë mënyrë publikojnë apo transmetojnë të dhëna të pavërteta, gjysmë të vërteta apo dezinformata, me anë të cilave rrezikojnë dhe dëmtojnë rëndë liritë, të drejtat dhe barazitë e një individi. Siq shihet, nga informimi mund të shkaktohen pasoja për individin dhe shoqërinë në jetën shoqërore të një vendi, madje edhe për komunitetin ndërkombëtar. Nga aspektet e te drejtes penale është me rëndësi ngase me anë të shtypit, radios, elevizionit dhe mjeteve të tjera të informimit dhe komunikimit publik jo vetëm se ndikohet ndaj një numri të madh të njerëzve por me keqpordorimin e tyre mund të kryhet edhe një numër i madhë i veprave penale siq janë si p.sh nxitja e urrejtjes, nxitja për luftë agresive, krimeve të luftës apo krimeve kundër njerëzimit, formave të rënda të fyerjes, shpifjes, nxjerrja apo përhapja e të dhënave personale apo familjare. Këto edhe veprat e tjera penale, që mundë të kryhen me anën e shtypit dhe mjeteve të tjera të informimit publik, zakonisht paraqesin rrezikshmëri shoqërore të shtuar, për këtë arsye Kodi penal disa prej këtyre veprave penale të kryera me anë të mjeteve të informimit publik p.sh nxitja e urrejtjes, e perqarjes ose e mos durimit kombëtar racor, fetar ose etnik, fyerja, shpifja etj i konsideron si forma te kualifikuara te veprave penale, ngase pasoja e shkaktuar eshte shume me e

25

demshme se sa kur kryhen ne rrethana dhe mjete te tjera.Lidhur me këtë, veqmas duhet theksuar se ne historinë e njerëzimit,siq është rasti i kryerjes së krimeve gjatë luftës së dytë botërore dhe krimet e shumta të rënda që u kryen në Kosovë nga regjimi i Serbisë sidomos ne vitet 1997-1999 si platformë dhe ideologji patën opinionin e formuar me anë të mediave publike. E keqja, bezdisja dhe pasojat shumë të dëmshme të cilat i shkaktohen në përgjithësi vlerës së individit apo të shoqërisë me anë të shtypit dhe me mjete të tjera të informimit publik, shumë vështirë mund të menjanohen, madje në të shumtën e rasteve kurrënjeherë nuk mund të kompenzohen në tërsi. Një mënyrë e evitimit të kësaj pasoje të dëmshme e cila është paraparë me kushtetutë dhe ligj është e drejta e demantimit të informatës së publikuar me të cilën është cënuar e mira juridike e individit, organizatës apo ndonjë organi. Formë tjetër është kompenzimi material i dëmit të personit të dëmtuar. Mirëpo, këto forma të mbrojtjes së individit dhe shoqëris nga pasojat e dëmshme që mund të shkaktohen me anë të mjeteve të informimit publik, as për së afërmi nuk janë adekuate dhe vetëm me to nuk mund të ushtrohet funksioni adekuat i mbrojtjes. Për këtë arsye është mëse e domosdoshme që në mbrojtjen e lirive, të drejtave dhe vlerave të tjera juridike nga cënime te mundshme nga mjetet e informimit publik, të angazhohet edhe e drejta penale. Rrjedhimisht ne të gjitha ligjet apo kodet penale të shteteve bashkëkohore parashihen norma të posaqme të cilat ofrohet mbrojtja juridiko-penale nga veprat penale qe mundë të kryhen me anë të shtypit dhe mjeteve të tjera të informimit publik. Përkatësisht me anë të legjislacioneve penale parashihet përgjegjësia penale dhe ndëshkimi i personave të cilët kryejnë vepra penale me anë të mjeteve të informimi publik, madje përgjegjësia penale dhe dënimet e parapara për veprat penale që kryhen me anë të mjeteve të informimit publik siç theksuam më sipër mnë të shumtën e herave janë më të mëdha se në rastet e tjera, ngase edhe pasojat e dësmshme që shkaktohen janë zakonisht më të mëdha. Krahas dënimit që i shqiptohet personit që e ka kryer veprën penale me anë të mjeteve të informimit publiktë botohet apo të emetohet aktgjykimi dhe në këtë mënyrë, me këtë lloj specifike masës jopenale të bëhet rehabilitimi dhe ti ofrohet një lloj satisfaksioni moral personit të dëmtuar dhe kësisoj aq sa është e mundur, të rivehet gjendje e mëparshme. II. NDËRLIKUESHMËRI E KONSTATIMIT TË PËRGJEJGJËSISË PENALE TË PERSONAVE QË I KRYEJNË VEPRAT PENALE ME ANË TË MEDIAVE Çështja e përcaktimit të përgjegjësisë penale për veprat penale të kryera me anë të medieve (shtypit dhe mjetetve të tjera të informimit publik ) i ka veçoritë e veta dhe është mjaft e ndërlikuar. Përkatësisht, procesi i ndërlikuar i i shfrytëzimit të mjeteve të informimit dhe komunikimit publik, i cili si p.sh te gazetat kërkon që të angazhohet që një numër i madh i personave, siç është autori, redaktori përgjegjës,

26

botuesi shtypëshkronjësi dhe në fundë shpërndarësi i gazetave jo rrallë krijon vështirësi të dukshme në procedurën penale që të konstatohet kryesi dhe bashkëpunëtorët eventualë të veprës penale që është kryer me publikimin e ndonjë informate apo artikulli. Pra pjesëmarrja e shumë personave në botimin apo emetimin e një informate me anë të mjeteve të informimit dhe komunikimit publik, në të cilën kryhet vepra penale, shtron dilema të shumta në të drejtën penale lidhur me atë se çmënyrë duhet inkriminuar me normat penale veprat e dëmshme dhe si duhet përcaktuar përgjejgjësinë penale dhe me atë rast përcaktimi i përgjegjësisë penale të bëhet në pajtim me normat e të drejtës penale dhe e cila njëherit do ti përgjigjet interesave të shoqërisë, shtypit dhe personit të dëmtuar. Zgjidhja e kësaj qështje nuk mundë të bëhet sipas konstruksioneve dhe parimeve standarde të së drejtës penale që janë të përcaktuar për për veprat penale në bashkëpunim ku p.sh krahas autorit të informatës apo të artikullit të inkriminuar, redaktori përgjegjës, shtypëshkronjësi dhe botuesi i gazetës do të konsideroheshin si shtytës, ndihmës, bashkëkryes apo organizatorit të shoqatës apo grupit kriminal. Në përcaktimin e përgjegjësisë penale ndaj kryesëve të veprës penale me anë të mjeteve të informimit publik, vështërsi të posaqme paraqet edhe rrethana se në disa raste shtypi nuk lejon zbulimin e burimit të informimit dhe autorin e saj ,dhe në këtë vepër ajo e merr në tërësi përgjegjësinë. Të gjitha këto rrethana që vështirësojnë përcaktimin e përgjegjësisi penale për veprat penale të kryera me anë të mjeteve të informit publik, kanë imponuarë domosdonë që me të drejtën penale, në mënyra të posaçme të rregullohet qështja e përgjegjësisë çenale për veprat penale të kryera me anë të shtypit dhe mjeteve të tjera të informimit publik . III. PËRGJEGJËSIA PENALE E KËTIJ LLOJI TË PËRGJEGJËSISË NË LEGJITACIONE KRAHASUESE Në legjislacionet penale të shteteve bashkëkohore janë sajuar regjime të ndryshme të përgjegjësisë penale për veprat penale të kryhen me anë të mediave publike. Për shkak të specifikave të veprave penale që kryhen me anë të mediave publike, disa vende të zhvilluara të Perëndimit këtë çështje e kanë rregulluar me ligjin mbi informimin dhe komunikimin publik. Mirëpo, shumica e shteteve këtë qështje e kanë rregulluar me dispozita të posaqme të kodit penal.Këtu është veprur edhe me Kodin penal të Kosovës. E drejta penale e Belgjikës, Zvicrrës, Sllovenisë dhe e shumë shteteve të tjera e kanë paraparë të ashtëquajtërën përgjejgësi kaskade. Përgjegjësia kaskade apo përgjejgjësia sipas shkallëve konsiston në atë se parashehë përgjegjësi sipas një renditje, nëse autori për shkaqe të caktuara nuk mund të përgjigjet, atëherë përgjigjet kryeredaktori përgjegjës, botuesi apo prodhuesi .

27

Sipas së drejtës penale të Italisë dhe Austrisë përgjejgësia penale për këto vepra penale sajohet nëse konstatohet se personat përgjegjës nuk i kanë ndërrmarrë masat e duhura të mbikqyerjes për ta parandaluar kryerjen e veprave penale. Kurse në të drejtën penale të Gjermanisë përgjegjësia penale mbështetet në prezuminin e përgjejgësisë së redaktorit përgjejgjës dhe mosmbikqyerjes së duhur. Karakteristikë e përgjithshme e këtyre zgjidhjeve është se çdonjëri prej pjesëmarrësve në kryerjen e veprës penale me anë të mjeteve të informimit siç janë autori, redaktori përgjegjës, botuesi etj..,mund të konsiderohen si kryes të veprës penale, e jo si shtytës, ndihmës apo bashkëkryes. Mirëpo në të shumtën e rasteve vetëm njëri prej tyre konsiderohet penalisht i përgjejgshëm dhe dënohet. Siç shihet nga natyra e ushtrimit të veprimtarisë me anë të mjeteve të informimit publik dhe veprave penale që mund të kryhen me to, asnjëri prej personave që mund të konsiderohen penalisht përgjegjës nuk është kryes në kuptimin e së drejtës penale. Përkundrazi, nocioni i kryesit të veprës penale me anë të mjeteve të informimit të mjeteve të informimit publik është një lloj i posaçëm i konstruksionit juridik të domosdoshëm, është një lloj përgjegjësie sui generis, në mënyrë që edhe në këtë fushë shumë të ndieshme të veprimtarisë të sajohet përgjejgësia penle dhe ndëshkimi i normat juridike, kryejnë vepra penale me të cilat zakonisht shkaktohen pasojat shumë të rënda ndaj individit dhe shoqërisë në përgjithësi. IV. PËRGJEGJËSIA PENALE PËR VEPRAT PENALE TË KRYERA ME ANË TË MEDIAVE SIPAS KODIT PANAL TË KOSOVËS Dispozitat për ndëshkimin e kryesëve të veprave penale me anë të mediave ,në disa shtete të tjera janë të parashikuara në ligjin në shtypin dhe formave të tjera të informimit. Në të drejtën tonë penale, këto dispozita të posaqme janë të përcaktuara në pjesën e përgjithshme të Kodit penal. Si model bazë për përpilimin e dispozitave të Kodit penal të Kosovës, të cilat e rregullojnë përgjegjësisnë penale për veprat penale të kryera me anë të mediave, është marrë kodi penal i Zvicrrës si dhe pjesërisht zgjidhjet nga Kodi penal i Sllovenisë. Në nenin 28, 29 dhe 30 të Kodit penal është rregulluar përgjegjësia penale të kryera me anë të mediave. Lidhur me ndëshkimin e kryesëve dhe bashkëpuntorëve të këtyre veprave penale, sipas kodit penal të Kosovës parimisht zbatohen dispozitat e përgjithshme mbi përgjejgësinë penale. Zgjidhja e këtillë është paraparë shprehimisht në nenin 30 të Kodit penal. Sipas kësaj despozite e cila është e karakterit blanket, përgjegjësia penale e persoanve të cilët kryejnë vepra penale me anë të gazetave ose llojeve të tjera të shtypit periodik, radios apo televizionit të cekur në nenet 28 dhe 29 janë të zbatueshme vetëm nëse ata persona nuk janë penalisht përgjegjës sipas despozitave të përgjithshme mbi përgjegjësinë penale,

28

nese në kryerjen e veprës penale kanë marrë pjesë si bashkëkryes, shtytës, ndihmës apo organizatorë të shoqatës kriminale . Dispozitat e posaqme të Kodit penal (neni 28 dhe 29) zbatohen vetëm në mënyrë supsidiare dhe atë në rastet kur nuk mundë të konstatohet përgjegjësia penale, apo nuk është e mundur të ndiqet penalisht kodi i kryesit të veprës penale apo bashkëpunëtorët e tij. Me dispozitat e nenit 28 dhe 29 të Kodit penal, në mënyrë të posaçme (speciale) është rregulluar përgjegjësia penale e autorit, kryeredaktori përgjegjës, zëvendësit të kryeredaktorit përgjegjës, botuesit dhe prodhuesit. Përgjegjësia penale e të gjithë këtyre personave të cilët me veprimin dhe mosëveprimin e tyre kanë kryer vepra penle, në Kodin penal të Kosovës është rregulluar sipas parimit të përgjegjësisë kaskade, të përgjegjësisë shkallë–shkallë. 1. Përgjegjësia penale e kryeredaktorit përgjegjës dhe zëvendësit së tij Në pajtim me parimin e përvetësuar të përgjejgësinë kaskade, në nenin 28, par 1 dhe 2 të Kodit penal është rregulluar çështja e ndëshkimit të personave që kryejnë vepra penale me anë të shtypit dhe mjeteve të tjera të informimit publik. Në radhë të parë për këtë lloj të veprave penale përgjigjet autori Kjo është paraparë shprehimisht në paragrafin 1 të nenit 28 në të cilin thuhet “Nëse vepra penale është kryer me anë të publikimit të informacionit në gazeta ose lloje të tjera të shtypit periodik, radios apo televizionit, penalisht përgjigjet autori i informacionit “Duke respektuar parimin e përgjejgësisë kaskade, sipas paragrafit 2, pika 1 dhe 2 të nenit 28 të Kodit penal, për veprat të kryera me anë të publikimit të informacionit në gazeta ose lloje të tjera të shtypit periodik, radios apo televizionit, kryeredaktori përgjejgës ose personi i cili e zëvendëson atë në kohën e publikimit të informatës, është penalisht përgjegjes për këto raste: 1) nëse autori nuk mundë të gjendet ose të gjykohet në gjykatën e Kosovës ose, 2) nëse informacioni është botuar pa diejn e autorit ose kundër vullnetit të tij. Sipas pikës 1 konsiderohet se autori nuk mundë të gjendet në rastet kur artikulli, informata apo deklarata me të cilën është kryer vepra penale, është publikuar në mënyrë anonime apo me pseudonimin nëse përkundër përpjekjeve të të duhura nuk mundë të konstatohet indentiteti i autorit. Sipas pikës 2, nëse informacioni është botuar pa dijen e autorit ose kundër ullnetit të tij, penalisht është përgjejgës ai person i cili drejtpërdrejtë e kam inkorpuar informacionin në mjtet e masmediave. Në këso raste, personi i këtillë përgjigjet sipas parimeve të përgjithshme mbi përgjejgjëdinë panale si bashkëkryes apo si ndihmës. Mirëpo si karakteristikë e rëndësishme lidhur me përgjejgësinë penale sipas këtyre dy pikave të paragrafit 2 të nenit 28, është se kryeredaktori përgjejgës ose personi i cili e zëvendëson, të cilët përgjigjen në mënyrë subsidiare, te këta duhet të konstatohet elementi i vetëdijes (elementi intelektual ) përkitazi me mundësinë e ndjekjes së kryesit primar, përkatësisht të autorit .Rrjedhimisht ,kryeredaktori përgjegjës nuk do të konsiderohet penalisht përgjejgës nëse për shkaqe të arsyeshme nuk e ka ditur se autori është anonim ose nuk mundë të gjykohet në

29

gjykatën e Kosovës, ose se informacioni është botuar pa diejn e autorit ose kundër vullnetit të tij. 2. Personat të cilët përjashtohen nga përgjegjësia penale për këto vepra penale Lidhur me përgjegjësinë e autorit,përkatësisht të redaktorit përgjegjës,gjithashtu duhet të theksohet se personi qe e ka shkruar një tekst nuk do të konsiderohet autor i atij teksti,nëse redaktori përgjegjës substancionalisht e ndryshon kuptimin e tekstit.Në rastet e këtilla autor i tekstit të inkriminuar konsiderohet redaktori përgjegjës,e jo personi i cili e ka shkruar versionin e mëparshëm të tekstit. Për veprat penale të kryera me anë të masmediave nuk mund të përgjigjen penalisht përshkruesit, korrektori,radhitësi,shitësi,shpërndarësi dhe personat e tjerë të cilët kryejnë punë teknike lidhur me përgatitjen dhe publikimin e informatës. 3. Përgjegjësia penale e botuesit, shtypshkronjësit dhe prodhuesit (n.28 KPK) Në paragrafet 3, 4 dhe 5 të nenit 28 të Kodit Penal është paraparë përgjegjësia penale e botuesit, shtypëshkronjësit dhe prodhuesit për veprat penale të kryera me anë të gazetave apo llojeve të tjera të informimit dhe komunikimit publik. - Përgjegjësia penale kaskade e botuesit (n.28 par.3KPPK) Përgjegjësia penale kaskade e botuesit në raport me redaktorin përgjegjës ose personin që e zëvendëson atë në kohën e publikimit të informatave në gazetë ose në llojet e tjera të shtypit periodik është përgjegjës, nëse kryeredaktori ose personi që e zëvendëson në kohën e publikimit të informatave, nuk mund të gjenden ose të gjykohen ne gjykatën e Kosovës. Rrethanat apo shkaqet të cilat e bëjnë të pamundur që të gjendet ose të gjykohet kryeredaktori ose zëvendësi i tij, në mënyrë analoge janë sikundër edhe për rastin e autorit të publikimit për të cilat folëm më parë (p.sh; nëse është arratisur jashtë shtetit, është sëmurë psiqikisht apo ka vdekur,ka imunitet apo rrethana të ngjashme). - Përgjegjësia penale kaskade e shtypëshkronjesit (n.28 par.4 KPPK) Gjithnjë duke e aplikuar parimin e përgjegjësis kaskade për veprat penale të kryera me anë të mediave, këtu është përcaktuar përgjegjësia penale dhe ndëshkimi edhe i shtypshkronjësit. Në këtë paragraf thuhet se nëse nuk është e mundur të dënohet botuesi sipas kushteve të parapara në paragrafin 3 të këtij neni,për shkak të pengesave ligjore apo faktike, do të përgjigjet shtypshkronjësi nëse e ka ditur se egzistojnë pengesat e tilla ligjore ose faktike. - Përgjegjësia penale kaskade e prodhuesit (n.28 par.3KPPK) Këtu është paraparë në mënyrë kaskade përgjegjësia penale e prodhuesit. Sipas këtij paragrafi, nëse vepra penale është kryer me anë të mjeteve të shiritit magnetofonik, filmik, diapozitivave, fotografive ose mjeteve tjera audio dhe video të dedikuara për mediat masive ose për prezantim publik ose për një numër të madh të perosnave, në bazë të paragrafit 2 të këtij neni edhe në këto raste në radhë të parë përgjigjet penalisht kryeredaktori përgjegjës ose perosni që e ka zëvendësuar në kohën e kryerjes së veprës penale. Mirëpo nëse redaktori përgjegjës apo zëvendësi i tij nuk mund të dënohen ngase nuk mund të gjneden ose

30

të gjykohen në gjykatën e Kosovës, atëherë përgjigjet prodhuesi i këtyre mjeteve të informimit dhe komunikimit publik. - Përgjegjësia penale kaskade e personit që boton, shtyp apo prodhon mjetet e shiritit (n.28 par.6 KPPK) Nëse botuesi, shtypshkronjësi ose prodhuesi është person juridik ose organ publik, penalisht është përgjegjës personi që përgjigjet për botimin, shtypjen apo prodhimin e mjeteve të shiritit magnetofonik, filmik, diapozitivave, fotografive ose mjeteve të tjera audio dhe video të dedikuara për mediat masive ose për prezantimin publik. Ndëshkimi sipas përgjegjësis kaskade e redaktorit përgjegjës, zëvendësit të tij, botuesit, shtypshkronjësit dhe prodhuesit në rastet e parapara në nenin 28 të Kodit penal, nuk shprehet në të njëjtën kohë për të gjithë, ngase këta nuk janë bashkëkryerës. Mirëpo nëse redaktori përgjegjës, zëvendësi i tij,apo botuesi,shtypshkronjësi apo prodhuesi në ndonjë mënyrë së bashku kanë bashkëpunuar me autorin në kryerjen e veprës penale me anë të shtypit apo mjeteve të tjera të informimit apo komunikimit publik, atëherë në këto raste do të përgjigjen penalisht sipas dispozitave mbi ndëshkimin e bashkëpuntorëve si shtytës, ndihmës apo bashkëkryerës, varësisht prej formës së bahskëpunimit. Nëse në rastet e prodhimit të shiritave magnetofonik, filmik, diapozitivave, fotografive dhe mjeteve të tjera të parapara në pargrafin 5 të nenit 28 nuk ka redaktor përgjegjës, gjë që mund të ndodhë sidomos të ne në Kosovë, shprehja prodhues e zëvendëson redaktorin përgjegjës apo personat e tjerë të cilët vendosin për shfaqjen, shtypjen apo prodhimin e diskut, shiritit magnetofonik, filmik etj. V. MBROJTJA E BURIMIT TE INFORMATAVE SIPAS KODIT PENAL (n.29 KPPK) 1. Mbrojtja e burimit të informatave (n.29 par.1 KPPK) Me qëllim që të garantohet liria e shtypit dhe ushtrimit efikas i profesionit të gazetarise dhe lëmijëve të tjerë të informimit dhe komunikimit publik,si dhe me qëllim që gazetarët dhe anëtarët e redaksive të mbrohen nga kërcënimet dhe trysnitë e ndryshme, krahas dispozitave mbi mediat edhe në kodin penal është paraparë që personat që marrin pjesë si profesionistë në publikimin e informacioneve ose janë anëtarë të redaksis së medias, kanë të drejtë të mos tregojnë autorin apo përmbajtjen dhe burimin e informatave. Ne nenin 29 par.1 shprehimisht thuhet. “Personi i cili merr pjesë si profesionist në publikimin e informacionit ose si anëtarë i këshillit redaktues të mediave dhe ndihmësi i tij nuk janë penalisht përgjegjës nëse refuzojnë ta tregojnë autorin e publikimit ose burimin e informatave”. 2. Ndëshkueshmëria për moszbulimin e informatave (n.29 par.2 pika 1 e 2 KPPK) Kështu, mbrojtja e informatave nuk do të vlejë dhe personat e përmendur do të konsiderohen se kryejnë vepër penale dhe do të dënohen, në rastet kur moszbulimi

31

i informatave organeve të ndjekjes mund të rrezikojë jetën apo inegritetin trupor të ndonjë personi apo moszbulimi i ndonje vepre penale të rëndë, për të cilën është paraparë minimumi i dënimit prej tre vjetësh burgim dhe për disa vepra të veqanta. Sipas këtyre dispozitave personi i cili merr pjese si profesionist në publikimin e informacionit ose si anëtarë i bordit redaktues konsiderohet penalisht përgjegjës dhe dënohet nëse gjykata konstaton se: -Zbulimi i informatave është i domosdoshëm për të parandaluar sulmin që përmban kërcënim të drejtpërdrejtë ndaj jetës apo integritetit trupor të ndonjë personi,ose -Zbulimi i informatave është i domosdoshëm për të parandaluar veprën penale për të cilën është paraparë dënimi me burgim prej së paku tre vjetësh ose për këto vepra penale të veçanta: veprën penale të degardimit të integritetit seksual (neni 196), veprën penale të tregimit të materialit pornografik personave nën moshën 16 vjeç (neni 203) veprën penale të përvetësimit gjatë ushtrimit të detyrës(neni 340), veprës penale të marrjes së ryshfetit (neni 343) ose veprës penale të dhënies së ryshfetit(neni 340). VI. PËRGJEGJËSIA CIVILO JURIDIKE E SHTYPIT (gazetarëve) 1. Kuptimi dhe qëllimi i shpërblimit të dëmit Ndër çështjet më të rëndësishme në materien e shkaktimit të dëmit dhe në përgjegjësisë deliktore, civile, është shpërblimi i dëmit a dëmshpërblimi. Në rast se subjekti i ndërtuar vërteton ekzistimin e kushteve të përgjegjësisë së dëmit të shaktuar, krijohet detyrimi që dëmin e tillë ta shpërblejë. Me termin shpërblim i dëmit nënkuptojmë detyrën juridike të dëmtuesit që ta zhdëmtojë materialisht dhe moralisht subjktin e dëmtuar. Ky detyrim i dëmtuesit krijohet në mbështetje të rregullave objktive e detyrojnë dëmtuaesin për ta shpërblyer dëmin e shkaktuar .Detyrimi për shpërblimin e dëmit krijohet në qastin kur shkaktohet dëmi material ose jomaterial. Me shpërblim të dëmit, në realitet, nuk mund të zhduket vetë dëmi i shakaktuar ,por pasojat e dëmit barten prej të dëmtuarit te personi përgjegjës.Qëllimi i shpërblimit të dëmit është që ti mënjanoj pasojat e dëmshme të të dëmit të shkaktuar.Ai parimisht ka qëllim të krijoj gjendjen që ka egzistuar tek i dëmtuari para shkaktimit të dëmit .Shpërblimi i dëmit nuk duhet të jetë pasurim i të dëmtuarit ,as që dëmtuesi pas shëpërblimit të dëmit të bie në gjendje të vështirë materiale .Shpërblimi i dëmit në të kaluarën ka pasur karakter ndëshkues ,kurse në të drejtë bashkëkohore ka karakter preventiv ,karakter të kompensimit përkatës, kurse shpërblimi i dëmit jomaterial është satisfakcion. Fakti që dëmi i shkaktuar duhet të shpërblehet, ndikon tek pjesëmarrësit që marrëdhëniet e detyrimeve të sillen në mënyrë të disiplinuar. 2. Shpërblimi i dëmit material për shkak të cenimit të dinjitetit dhe përhapjes së fakteve të pavërteta (n.198 LMD) Në rastet kur cenohet dinjiteti ose përhapen fakte të pavërteta kundër personit të caktuar, sipas rregullave të shpërblimit të dëmit dhe rregullave të së drejtës së detyrimeve, këto vlera të njeriut në përgjithësi gëzojnë mbrojtje të caktuar. LMD

32

në nenin 198 e ka sanksionuar këtë rast të shpërblimi të dëmit material për shkak të cenimit të këtyre vlerave të njeriut. Mund të thuhet se ky rast i shpërblimit të dëmit material përkrahet nga doktrina juridike dhe praktike gjyqësore, sepse janë raste që duhet të gëzojnë mbojtje juridike. Sipas këtyre rregullave kusht i cenon tjetrit nderin si edhe kusht përhap ose bart fakte të pavërteta për të kaluarën e dikujt për dijen e tij, për aftësinë e pronit tjetër ose për diç tjetër, duke e ditur ose duke pasur mundësi ta dijë se ato fakte janë të pavërteta dhe me këtë i shkaktonë dëm material të dëmtuarit, ai është i detyruar që këtë dëm ta zhdëmojë (par.1). Sipas këas rregulle dëmi këtu i shkaktohet personit të dëmtuar, dëmi shkaktohet për shkak të cenimit të nderit, për shkak të përhapjes së fakteve të pavërteta ose për shkak të bartjes ës tyre. Këto fakte kanë të bëjnë me të kaluarën e prsonit të dëmtuar me dijen e tij, me aftësinë e tij ose me diqka tjetër që është në ndikim me të dëmtuarin. Dëmtuesi duhet ta dijë se këto fakte nuk janë të vërteta poashtu edhe se nga këto fakte i dëmtuari do të pësojë dëm. Kur plotësohen të gjitha këto kushte, atëherë sajohet përgjegjësia për zhdëmtim të të dëmtuarit nga ana e dëmtuesit. Gjatë vlerësimit të këtij dëmi material gjyqtari duhet të kërkojë ndihmën e ekspertit gjyqësor, sepse këto janë raste të ndishme të përgjegjësisë për dëmin eshkaktuar. Por gjyqtari duhet të ketë parasysh se këtë synim duhet ta kenë personat fizik ashtu edhe peronat juridik, mundë të humbim nga autoriteti, mund të humbin klientelën, mund të kenë shqetësime të caktuara për shkak te intrigave të tilla. Por, dëmtuesi, mundë të përgjigjet për dëmin e shkaktuar, në qoftëse hap fakte të pavërteta për tjetrin, duke mos, duke mos e ditur se janë fakte të pavërteta, në qoftëse ai ose dikush tjetër ndaj kujt është përhapur fakti i i pavërtetë ka pasur interes seriuz, neni 198,2. Për të egzistuar ky rast duhet të plotësohen këto kushte, ti jepë informata personit tjetër ,me këtë informatë nënkuptohet përhapja ose bartja e fakteve për personin tjetër, p.sh për të kaluarën e tij etj .... këto fakte të jenë të pavërteta dhe këto fakte nuk ka ditur se janë të pavërteta. Këto kushte duhet të potësohen kumunalitivisht, sepse pa këtë nuk ka mundësi të lirimit mga përgjegjësia. 3. Shpërblimi i dëmit jomaterial për shkak të vuajtjes psikike (n.200 par.1 LMD) Vuajtja psikike paraqet bazë të veçantë për shpërblimin e dëmit jomaterial. Vuajtjes psikike paraqesin një ndjenjë përkatësisht përjetim të pakëndshëm si rrjedhim i faktorëve të natyrës psikike, i impulseve vitale dhe sociale e që pasqyrohen si dëmtim i jetës shpirtërore, si çrregullim i jetës psikike emocionale të personit të caktuar. Vuajtjet psikike më vështirë mundë të konstatohen ,sepse në masë të madhe varen konstuticioni psikik dhe dispozicionet e të dëmtuarit, nga mentaliteti i tij dhe rrethana tjera. LMD në nenin 200 al.1 parasheh që “vuajtjet psikike të pësuara gjykata nëse gjen se rrethanat e rastit e veçanarisht intensiteti kohëzgjatja atë e arsyetojnë do të gjykojë shpërblimin e drejtë në të holla

33

pavarësisht nga shpërblimi i dëmit material apo mungesës së tij” .Në rast të invaliditetit të rëndë të ndonjë subjekti, gjykata mundë të gjykojë bashkshortit, fëmijëve dhe prindërve shpërblimin e drejtë për vuajtje psikike. Kjo e drejtë i takon edhe bashkëshortit jashtëmartesor nëse ndërmjet tij dhe të dëmtuarit ka ekzistuar bashkësia jetësore për kohë të gjatë (neni 201 al .4 e LDM). 4. Percaktimi ligjor i kompenzimit te demit material ne rast te cenimit te nderit dhe perhapjes se thenjeve te pavërteta Sipas ligjit ne fuqi(neni 198/1 LMD)”Kush tjetrit ia cënon dinjitetin si dhe kush paraqet dhe përhapë thënje të pavërteta për të kaluarën,dijen,aftësitë e personit tjetër ose për diçka tjetër, duke e ditur ose do të duhej ta dinte se ato janë të pavërteta dhe me këtë i shkakton dëm material,është i obliguar që tia kompensojë atë.” Por, nuk përgjigjet për dëmin e pësuar ai i cili bënë shpallje të pavërteta për tjetrin duke mos e ditur se ajo është e pavërtetë, nëse ai apo atij të cilit shpallja i është bërë, ka për këtë interes serioz (neni 198/2 LMD). 5. Parashkrimi i së drejtës për shpërblimin e dëmit (n.376 LMD) Janë të parapara dy afate të parashikimit të kësaj të drejtë,afati subjektiv dhe objektiv. Në nenin 376 al.1 është paraparë afati subjektiv prej tri vjetësh për parashikimin e kërkesës për shpërblimin e dëmit, duke e lidhur këtë afat me dy rrethana; me njoftimin e të dëmtuarit për dëmin dhe me subjektin që e ka shkaktuar dëmin. Me qëllim që subjekti i dëmtuar të mbrohet sa më mirë në al.2. të nenit 376 të LMD është paraparë afati objektiv (absolut), i cili fillon të rrjedhë pa marrë parasysh njoftimin e të dëmtuarit për dëmin dhe dëmtuesin, duke llogaritur objektivisht nga çasti kur është shkaktuar dëmi. Afati i tillë i parashikimit përfundon me kalimin e afatit 5 vjeçar i cili rrjedh nga dita kur dëmi është shkaktuar.

34

Guy Van Craen dhe Emilio Gatti, gjyqtarë të EULEX-it

KOHA E ARSYESHME

1. Parimet e përgjithshme Kushtetuta e Republikës së Kosovës, që hyri në fuqi më 15 qershor 2008, në qendër të vëmendjes vendos lirinë, demokracinë, dhe paqen (parathënia) dhe nxjerr në pah respektimin e të drejtave dhe lirive për të gjithë, qytetarët dhe individët tjerë, që gjenden brenda kufijve të vet (neni 1.2). Të drejtat e njeriut dhe liritë themelore, të konsideruara si të pandashme, të patjetërsueshme dhe të paprekshme përcaktohen si “bazat e rendit ligjor” të republikës (neni 21), të mbrojtura nga Shteti dhe të respektuara nga të gjithë. Kushtetuta përmban një listë të hollësishme të të drejtave të njeriut dhe lirive themelore (nenet 23 – 52), duke përcaktuar rregullat sa i përket interpretimit të tyre, mbrojtjes dhe kufizimit gjyqësor (nenet 53 – 56). Para kësaj liste, neni 22 përcakton zbatimin e drejtpërdrejtë të disa Marrëveshjeve dhe Instrumenteve Ndërkombëtare në Republikën e Kosovës, pikë së pari Deklaratën Universale për të Drejtat e Njeriut3 dhe Konventën Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave dhe Lirive Themelore të Njeriut dhe Protokollet e saj (KEDNj)4. 1.1 KEDNJ KEDNj dhe zbatimi i saj kanë rëndësi vendimtare dhe qendrore në sistemin e dizajnuar nga Kushtetuta e Kosovës jo vetëm se zbatimi direkt i saj garantohet me nenin 22 por edhe se në përputhje me nenin 53 “të drejtat e njeriut dhe liritë themelore të garantuara me anë të kësaj Kushtetute do të interpretohen në përputhje me vendimet gjyqësore të Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut”. Me fjalë tjera, për ligjvënësin kushtetues të Kosovës, Konventa Evropiane e vitit 1950 ka një profil aq të lartë saqë të gjitha të drejtat dhe liritë e njeriut, madje edhe ato të përmendura me anë të marrëveshjeve apo instrumenteve të ndryshme ndërkombëtare do të interpretohen në mënyrën (“në përputhje”) e treguar nga jurisprudenca e Gjykatës Evropiane mbi të Drejtat e Njeriut, të përcaktuara me anë të Nenit II të asaj Konvente. Cilësia e vendimeve të shpallura nga kjo Gjykatë gjatë historisë së saj dhe vëmendja e kushtuar respektimit të të drejtave dhe lirive të parapara me anë të Konventës janë të mirënjohura. Po ashtu janë të mirënjohura edhe efektet e thella të nxitura nga vendimet e GjEDNj-së në jurisprudencën e Gjykatave të të gjitha Vendeve Anëtare dhe të Gjykatave tjera Ndërkombëtare dhe Vendore.

3 Shih këtë në http://www.un.org/en/documents/udhr/ 4 Shih këtë në http://conventions.coe.int/Treaty/en/Treaties/Html/005.htm

35

Në përputhje me dispozitat e Traktatit të Lisbonës, madje edhe Bashkimi Evropian tani ka të drejtë të hyjë në Konventën Evropiane të të Drejtave të Njeriut dhe Lirive Themelore5. Prandaj, nuk mund të befasojë roli i dhënë KEDNj-së nga ligjvënësi kushtetues Kosovar. KEDNj përmban disa dispozita lidhur me funksionimin e gjyqësorit dhe garancive që duhet ti gëzojë një person i përfshirë në gjykim civil apo penal. Një rëndësi të veçantë kanë dispozitat e nenit 6 të KEDNj-së paragrafi parë i së cilit përcakton të drejtën e së cilit njeri për gjykim të drejtë, që përfshin të drejtën për shqyrtim publik të mbajtur brenda një kohe të arsyeshme 6. Kohëzgjatja e “arsyeshme” e procedurës penale mund të konsiderohet si parim universal, i themeluar nga ana e shumë instrumenteve ndërkombëtare7 dhe në statutin e Gjykatave ndërkombëtare8: qëllimi është të mos lihen njerëzit nën stresin e akuzimeve për një kohë tepër të gjatë. 1.2 Interpretimi i bërë nga Gjykata Supreme e Kosovës Gjykata Supreme e Kosovës9 ka dhënë interpretimin vijues për të drejtën për mbajtjen e shqyrtimit brenda një kohe të arsyeshme: “Instrumentet ndërkombëtare përshkruajnë kohëzgjatjen e “arsyeshme” të procedurës penale dhe civile. Veçanërisht neni 6.1 i Konventës Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe Lirive Themelore përcakton se “secili ka të drejtën e një shqyrtimi të drejtë dhe publik brenda një kohe të arsyeshme”. Kjo paraqet të drejtën e të pandehurit dhe detyrën e Shtetit. Kjo nuk ka të bëjë vetëm me kohën se kur duhet të fillojë gjykimi, por edhe me kohën kur duhet të përfundojë gjykimi dhe të lëshohet aktgjykimi.

5 Shih nenin 6 paragrafin 2 të Traktatit mbi Bashkimin Evropian të ndryshuar me Traktatin e Lisbonës. 6 Në përcaktimin e të drejtave dhe obligimeve të tij civile apo të çdo padie penale kundër tij, secili ka të drejtën e një shqyrtimi të drejtë dhe publik brenda një kohe të arsyeshme nga një gjykatë e pavarur dhe e paanshme e themeluar sipas ligjit. Aktgjykimi duhet të shpallet publikisht por shtypi dhe publiku mund të përjashtohen nga i tërë gjykimi apo nga një pjesë e gjykimit në interes të moralit, rendit publik, apo sigurisë kombëtare në shoqëri demokratike, ku interesat e të miturve ose mbrojtja e jetës private të palëve kërkojnë kështu, apo në atë masë kur është pikërisht e domosdoshme sipas mendimit të gjykatës në rrethana të veçanta ku publiciteti do të paragjykonte interesin e drejtësisë. 7 Shih neni 14 paragrafi 3 i Konventës Ndërkombëtare mbi të Drejtat Civile dhe Politike, neni 8 paragrafi 1 i

Konventës Amerikane mbi të Drejtat e Njeriut, neni 7 paragrafi 1 i Kartës Afrikane. 8 Shih nenet 20 dhe 21 të Statutit të Gjykatës Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë: neni 20 paragrafi 1

“Dhoma e Gjykatës duhet të sigurojë se gjykimi është i drejtë dhe i shpejtë”, neni 21paragrafi 4: “në përcaktimin e çdo akuze kundër të akuzuarit në përputhje me këtë Statut, i akuzuari duhet të ketë të drejtën e garancive minimale si në vijim, në barazi të plotë: …c) të gjykohet pa vonesë të tepruar”.

9 Gjykata Supreme e Kosovës 10 prill 2009, Ap-Kz Nr. 371/2008 S. Krasniqi dhe të tjerët.

36

Në të gjitha fazat, si në shkallë të parë dhe në ankesë procedura duhet patjetër të zhvillohet pa vonesa të tepruara. Gjykimet e vazhduara për një kohë të gjatë të paarsyeshme mundësojnë paraqitjen e ekuivalencës në mes të “drejtësisë së vonuar” dhe “drejtësisë së mohuar”, sepse e mbajnë individin për një kohë të gjatë në një gjendje të pasigurisë që është në mospajtim me sundimin e ligjit. Kriteret e formuluara në praktikat gjyqësore të Gjykatës me qëllim të vlerësimit të arsyeshmërisë së kohëzgjatjes së lëndës lidhen zakonisht me natyrën komplekse të lëndës, sjelljen e parashtruesit dhe të organeve kompetente. Në lëndët penale kur i pandehuri është në paraburgim koncepti i “arsyeshmërisë” është më i ngushtë, pasi që ndaj tij duhet të merret një vendim i formës së prerë sa më parë, që është me kohë e cila nuk ia pamundëson atij praktikisht të kërkojë zgjidhje me masa alternative sikur p.sh. lirimi me kusht. Sipas jurisprudencës së Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut dhe sipas legjislacionit të Vendeve Anëtare të Këshillit të Evropës kohëzgjatja e procedurës kur është e “paarsyeshme” mund të sjell deri te një formë të kompensimit ekonomik”. 2. Fillimi dhe përfundimi i procedurës penale Pikënisja e procedurës penale është momenti kur njoftimi zyrtar i jepet individit nga organi kompetent me pretendim se ka kryer një vepër penale. Kjo datë mund të përkoj me datën e akuzës10, datën e arrestit11, datën e caktimit të gjykimit12. Në mënyrë më të përgjithësuar thuhet se “në çështjet penale”, “koha e arsyeshme” e referuar në nenin 6 § 1 fillon kur paraqiten akuza formale kundër një personi ose kur ai person është prekur në mënyrë përmbajtjesore nga veprimet e ndërmarra nga organet ndjekëse si rezultat i dyshimit kundër tij ”13. Çdo herë varet nga gjyqtari që konkretisht të përcaktojë kur një individ është informuar nga organet se ai/ajo është i dyshuar apo akuzuar për këtë apo atë krim.

10 GjEDNj, lënda Kemmache kundër Francës, aktgjykimi i 27 nëntorit 1991, Seria A, Nr. 218, faqe 27, paragrafi

59, KEDNj lënda Reinhardt dhe Slimane-Kaid kundër Francës, aktgjykimi i 31 marsit 1998, paragrafi 93, në http://cmiskp.echr.coe.int/tkp197/view.asp?item=6&portal=hbkm&action=html&highlight=conduct%20%7C%20of%20%7C%20the%20%7C%20parties&sessionid=48403943&skin=hudoc-en.

Për qëllimet e nenit 6, paragrafit 1 të KEDNj-së, akuza mund të definohet si “njoftimi zyrtar i dhënë një personit nga organet kompetente me pretendimin se ai ka kryer një vepër penale”, definicion që përputhet me testin nëse “gjendja e të [dyshuarit] është prekur në mënyrë përmbajtjesore” (shih GjEDNj, Eckle kundër Gjermanisë, aktgjykimi i 15 korrikut 1982, Seria A, nr. 51, f 33, paragrafi 73).

11 GjEDNj, lënda Yagci dhe Sargin kundër Turqisë, aktgjykimi i 8 qershorit 1995, Seria A, Nr. 319-A, faqe 20, paragrafi 58.

12 GjEDNj, lënda Mansur kundër Turqisë, aktgjykimi i 8 qershorit 1995, Seria A, Nr. 319-B, faqe 51, paragrafi 60.

13 GjEDNj, lënda Ommer kundër Gjermanisë, aktgjykimi i 13 shkurtit 2009, paragrafi 69, GjEDNj lënda Pedersen dhe Baadsgaard kundër Danimarkës, nr. 49017/99, paragrafi 44, 2004-XI.

37

Thelbi qëndron në veçimin e momentit kur një individ e di se ai është i përfshirë direkt apo indirekt në dyshim apo akuzë dhe në këtë mënyrë kalon nëpër një periudhë të gjatë të pasigurisë. Këtu mund të sugjerohet se një interpretim i gjerë i kësaj pikënisje është në pajtim me konceptin dhe praktikat Evropiane. Pika përmbyllëse logjikisht është momenti kur aktgjykimi që liron apo dënon personin përkatës bëhet i formës së prerë14. Në këtë moment fati i të pandehurit nuk është më i paqartë. Koha në mes të vendimit të formës së prerë dhe ekzekutimit të tij nuk është e përfshirë në dispozitën e nenit 6 të KEDNj-së. Sa i përket procedurës penale të Kosovës ky moment arrihet kur nuk është e mundur më të paraqitet mjeti i zakonshëm juridik, ankesa në shkallën e dytë ose të tretë (nenet 398 dhe 430 të KPPK-së). Pas përfundimit të mjeteve të zakonshme juridike (në Kosovë ankesa në shkallën e dytë ose të tretë) aktgjykimi bëhet i formës së prerë dhe vonesa e arsyeshme e procedurës penale mbaron. Në të vërtetë mjetet e ndryshme juridike të përcaktuara me ligj nuk duhet të jenë në gjendje që ta ndryshojnë momentin final të procedurës penale, për shkak të jashtëzakonshmërisë së tyre. Sa i përket procedurës penale të Kosovës kjo me siguri është e vlefshme për mjetin e jashtëzakonshëm juridik për rihapjen e procedurës penale (neni 438 i KPPK-së) e cila mund të paraqitet në çdo kohë sipas kushteve të nenit 442 të KPPK-së15. Dallon rasti i mjetit të jashtëzakonshëm juridik i kërkesës për mbrojtjen e ligjshmërisë e cila mund të paraqitet vetëm “brenda tre muajve nga dita kur të pandehurit i është dorëzuar vendimi gjyqësor i formës së prerë” (neni 452, paragrafi 3 i KPPK-së). Afati i caktuar për paraqitjen e këtij mjeti të “jashtëzakonshëm” juridik dhe natyra e tij e procedurës së juridiksionit janë elemente të cilat këshillojnë që të mos konsiderohet kjo fazë si e parëndësishme për kohën e arsyeshme të procedurës penale. 3. Koncepti i “kohës së arsyeshme” sipas KEDNJ KEDNj nuk bën një përcaktim të saktë sa i përket kohës së arsyeshme të procedurës dhe të kundërtës së saj, “vonesës së paarsyeshme”. Me fjalë të tjera në nivelin e Konventës nuk ka përcaktime të dhëna në muaj apo vite sa i përket kohëzgjatjes së arsyeshme të secilës fazë të procedurës.

14 GjEDNj, lënda Yagci dhe Sargin kundër Turqisë, aktgjykimi i 8 qershorit 1995, Seria A, Nr. 319-A, faqe 20,

paragrafi 58. 15 Shih nenin 443 paragrafin 2 të KPPK-së: “rihapja e procedurës penale mund të kërkohet edhe pasi që personi i

dënuar ta ketë vuajtur dënimin e tij ose saj dhe pavarësisht nga periudha e parashkrimit, amnistisë ose faljes”.

38

Prandaj vlerësimi lidhur me këtë i është lënë jurisprudencës së Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut dhe jurisprudencës së Gjykatave vendore përmes përcaktimit me kushte konkrete e jo abstrakte Gjykata e Strasburgut rregullisht vërteton se “arsyeshmëria e kohëzgjatjes së procedurës duhet patjetër të vlerësohet në frymën e rrethanave të veçanta të lëndës dhe të ketë parasysh natyrën komplekse të lëndës, sjelljen e palëve dhe organeve, dhe rëndësinë e asaj që vihet në pikëpyetje për parashtruesin në çështjen gjyqësore” (shih Phocas kundër Francës, aktgjykimi i 23 prillit 1996, Raportet 1996-II, f. 546, para. 71). Natyra komplekse e lëndës është e lidhur me çështjet që vihen në pikëpyetje dhe me procedurën që vijon. Në lëndë penale, numri i të pandehurve, i veprave penale për të cilat akuzohen, i dëshmitarëve dhe dëshmitarëve ekspert për tu dëgjuar ose, në të kundërtën, mundësia për të gjykuar duke vlerësuar vetëm dëshmitë dokumentare janë disa shembuj të kriterit të përdorur për të vlerësuar natyrën komplekse të një lënde. Në pikëpamjen procedurale merren parasysh fazat e ndryshme dhe mundësitë për t’i ndërprerë ato me procedura të rastit si ato që kanë të bëjnë me lirinë personale të të pandehurve, ose domosdoshmërinë për të kërkuar ndihmë juridike ndërkombëtare përmes komisioneve të autorizuara. Natyra komplekse e procedurës është gjithashtu e lidhur edhe me sjelljen e palëve. I akuzuari nuk mund të fajësohet për vonesat e shkaktuara nga ai duke i përdorur mjetet juridike apo të drejtat e tij procedurale si p.sh. të drejtën për të mos folur dhe për të mos bashkëpunuar me autoritetet gjyqësore16. Përkundrazi, kurdo që i pandehuri shkakton vonesë duke përdorur mjete të paligjshme për të bllokuar hetimet (p.sh. të qenit në arrati) ose procesin gjyqësor (p.sh. grevë urie, kërkesë për dëshmitar të tepërt) e drejta e tij për kohëzgjatje të arsyeshme të procedurave nuk mund të mbrohet nga KEDNJ. Në një mënyrë shumë të gjerë, vjen në konsideratë edhe sjellja e autoritetit veprues. Fillimisht, nuk mund të harrohet se për shkelje të Konventës janë përgjegjëse Vendet Anëtare e jo vetëm ato pjesë të autoriteteve të Shtetit të cilat janë të përfshira në një lëndë të vetme. Me fjalë të tjera, në rast të një vonese të paarsyeshme të procedurës penale nuk është e mundshme për një Shtet Anëtar t’i shmanget përgjegjësisë për të akuzuar në përgjithësi gjyqësinë ose madje një gjyqtar apo prokuror të vetëm.

16 “Personat e akuzuar për vepra penale nuk mund të kritikohen për dërgimin e dëshmive zyrtarëve të cilën merren

me hetimin e rastit të tyre, që ata konsiderojnë se vërteton pafajësinë e tyre ose nëse i kërkojnë atyre që të hetojnë çështje të veçanta” GjEDNj lënda Reinhardt dhe Slimane-Kaid kundër Francës, aktgjykimi i 31 marsit 1998, paragrafi 99. Në këtë lëndë GjEDNj e pranon se që të dytë i pandehuri dhe avokati i tij i kanë dërguar kërkesa dhe dokumente të ndryshme gjyqtarëve hetues të radhës pa e koordinuar strategjinë e tyre, megjithatë GjEDNJ ka shprehur parimin e lartpërmendur.

39

Në të vërtetë dihet mirë se: mbetet në Shtetet Kontraktuese të organizojnë sistemin e tyre ligjor në atë mënyrë që gjykatat e tyre mund të plotësojnë kërkesën e arsyeshmërisë 17. Nëse vonesa e paarsyeshme varet nga mosfunksionimi i organizimit të një gjykate, në mungesën ose në ndërrimin e shpeshtë të gjyqtarëve, në punën e grumbulluar të zyrës, madje edhe nëse një gjyqtar i vetëm tregon mospërfillje në kryerjen e detyrave të tij, përgjegjësia përpara Konventës dhe të drejtat e personit të përfshirë gjithmonë bie mbi Vendin Anëtar. Në të vërtetë nga kjo varet ndërmarrja e masave të duhura organizative apo madje edhe ndëshkimor me qëllim të përmbushjes së detyrave që dalin nga KEDNJ. Së dyti, veprimet hetimore të cilat nuk janë kryer shpejt18 ose kanë qenë të vonuara paarsyeshëm nga gjykata ose gjykatat e apelit, nga Gjykata e Strasburgut vlerësohen si shkelje sipas nenit 6 paragrafi 1 i Konventës. Në këto raste, Gjykata vlerëson që të dyja, edhe fazat ndaras edhe tërë kohëzgjatjen e procedurës duke pasur parasysh elementet e lartpërmendura të cilat janë të ndërlidhura me natyrën komplekse të lëndës si edhe sjelljen e palëve. Një kriter shtesë i përdorur nga KEDNJ është ‘rëndësia e lëndës për të pandehurin’ që do të thotë se sa më e rëndësishme të jetë lënda me pasojat e të cilës i pandehuri do të përballet, aq më pak duhet të zgjasë periudha e procedurës. Rreziku për të humbur punën apo ndërmarrjen, ngarkesa e moslejimit të udhëtimit duke qenë i varur nga gjykata, mund të paraqes për secilin e posaçërisht për afaristët, efekt anësor të një gjykimi penal duke kërkuar që kjo të kryhet brenda një kohe sa më të shkurtër. Ky kriter patjetër duhet të merret parasysh edhe nga gjykata në vlerësimin e kohëzgjatjes së arsyeshme të një gjykimi të drejtë. Lëndët në të cilat procedurat penale kanë zgjatur më tepër se tetë vite19, kur Gjykatës i janë dashur tri vite për të lëshuar vendimin me shkrim, kur Gjykata kombëtar, në kundërshtim me ligjin, ka mbajtur, mesatarisht një shqyrtim brenda një muaji dhe kur kanë pritur për gati gjashtë muaj lirimin e kërkuesve mbi bazat e neneve së fundi të shfuqizuar të kodit penal, janë vlerësuar si vonesa të padrejta të procedurës penale. Si interpretohen këto parime në jurisprudencën e Gjykatës Supreme të Kosovës? Është marrë parasysh afati i arsyeshëm në pikëpamjen e kohëzgjatjes së fazave të veçanta të procedurës penale, të kohës së nevojshme për gjykatën që të nxjerrë aktgjykimin me shkrim, të kohës së nevojshme për caktimin e seancës së apelit. Koha nga shpallja verbale e deri tek dorëzimi i aktgjykimit me shkrim të shkallës së parë është vlerësuar të jetë në mospërputhje me parimin e arsyeshmërisë, pasi që

17 KEDNJ lënda Mansur v. Turqi, aktgjykimi i 8 Qershorit 1995, Serit A, No. 319-B, p 53, paragrafi 68. 18 KEDNJ lënda Reinhardt dhe Slimane-Kaid v. Francë, aktgjykimi i 31 Marsit 1998, paragrafi 100. 19 KEDNJ lënda Reinhardt dhe Slimane-Kaid v. Francë, aktgjykimi i 31 Marsit 1998.

40

një gjë e tillë ka marrë një vit e shtatë muaj20, pesëmbëdhjetë muaj21, apo tetëmbëdhjetë muaj22. Po ashtu edhe koha prej dy vjetësh nga paraqitja e ankesës së fundit deri tek dorëzimi i lëndës në gjykatën kompetente të apelit23 është vlerësuar si e paarsyeshme. Aktgjykimet e lartpërmendura e kanë bërë të qartë se shkelja e parimit të kohëzgjatjes së arsyeshme të procedurës penale ka pasur mundësi të shkojë në dëm të të pandehurit për të pasur qasje në masa të ndryshme prej masës së burgimit. 4. Shpërblimi i drejtë për shkeljen e “kohës së arsyeshme” Neni 41 i KEDNj-së tregon se Gjykata ka mundësi t’i “akordojë shpërblim të drejtë palës së dëmtuar” në rast të shkeljes së detyrimit që del nga Konventa dhe nëse ligji i brendshëm i shtetit anëtar lejon vetëm reparacion të pjesshëm. Gjykata e Strasburgut nuk ka mundësi të drejtpërdrejtë të ndërhyrjes në procedurën penale vendore dhe as t’i sugjerojë shtetit anëtar ndryshime në legjislacion apo në organizimin e tij të brendshëm. Kjo gjykatë, megjithatë, ka mundësi që të tregojë kompensimin e dëmit që i është shkaktuar viktimës me shkeljen e nenit 6 të KEDNj-së. Ky kompensim duhet patjetër të jetë i saktë dhe i mjaftueshëm por barra e provës së dëmit në të holla bie mbi paditësin përderisa kur kemi të bëjmë me dëmin jo në të holla, KEDNj-ja ka mundësinë e vlerësimit të paanshëm24. 9. Përveç kompensimit ekonomik, konstatimi i shkeljes së nenit 6, paragrafit 1 të KEDNj-së, trajtohet nga gjykatat vendore në Evropë kryesisht me dy lloje të sanksioneve, i pari ka të bëjë me procedurën penale ndërsa i dyti me dënimin e shqiptuar. Në Gjermani ndjekja penale ndërpritet. Në Belgjikë ka mundësi që dënimi ose të ulet ose të hiqet. Në Itali dënimi ulet ose dënimi me burgim

20 Gjykata Supreme e Kosovës, 10 prill 2009, Ap-Kz Nr. 371/2008 S. Krasniqi dhe të tjerët. 21 Gjykata Supreme e Kosovës, 27 tetor 2009, Ap-Kz Nr. 345/08 H.K.:

“Kjo lëndë nuk duket të ketë natyrë aq komplekse: shkalla e parë ka pasur të bëjë me një të pandehur, të ngarkuar me një vepër specifike penale, gjatë shqyrtimit gjyqësor janë dëgjuar tetë dëshmitarë dhe i pandehuri, gjykimi ka përfshirë gjashtë shqyrtime publike dhe një seancë të mbyllur, të gjitha këto brenda një periudhe më të shkurtër se tre muaj, edhe pse për shkak të pjesëmarrjes së gjyqtarëve dhe të prokurorit ndërkombëtar gjithçka është përkthyer në gjuhët angleze dhe shqipe, vëllimi i shkresave të lëndës (gjithsej nëntë dosje të punës) nuk duket të jetë aq i madh, aktgjykimi me shkrim shkon në gjithsej njëzet-e-tetë faqe. I pandehuri nuk ka treguar ndonjë sjellje për zvarritjen e procedurës. Kur të krahasohet natyra jo edhe aq komplekse e procedurës si dhe sjellja jo-zvarritëse e të pandehurit me kohën prej shpalljes së aktgjykimit të shkallës së parë (13 prill 2007) deri në momentin e pranimit të vendimit me shkrim në shkrimoren e Gjykatës së Qarkut të Prizrenit (17 korrik 2008, që gjithsej bëjnë pesëmbëdhjetë muaj), një periudhë e tillë kohore vetvetiu paraqet një kohë shumë të gjatë që si pasojë ka prekur të drejtat e të pandehurit për të mos kaluar në paraburgim pjesën më të madhe të dënimit të shqiptuar nga Gjykata e shkallës së parë, para se aktgjykimi të merr formën e prerë dhe para se i pandehuri të ketë qasje në masat alternative”. 22 Gjykata Supreme e Kosovës, 23 qershor 2009, Ap-Kz Nr. 179/2007. 23 Gjykata Supreme e Kosovës, 23 qershor 2009, Ap-Kz Nr. 179/2007. 24 GjEDNj, lënda Ommer kundër shtetit të Gjermanisë, Aktgjykimi i datës 13 shkurt 2009, paragrafët 81- 82.

41

zëvendësohet me dënim në të holla. Në Hungari po ashtu ka mundësi që dënimi të zëvendësohet. Mbretëria e Bashkuar përjashton procedurën dhe shpall aktgjykimin fajësues. Greqia zbaton masa disiplinore kundër prokurorëve apo gjyqtarëve. Jurisprudenca e Gjykatës Supreme të Kosovës përmban shembuj që lidhen me uljen e dënimit të shqiptuar. Në të tri lëndët e përmendura më lart, gjykata ka marrë parasysh shkeljen e kohëzgjatjes së arsyeshme të gjykimit si një rrethanë veçanërisht lehtësuese, qoftë sipas nenit 42, par. 2 të KP të RSFJ-së ashtu edhe sipas nenit 66, par. 2 të KPK-së. Në fakt kohëzgjatja e paarsyeshme e procedurës penale vetvetiu paraqet një lloj dhimbje e cila i shkaktohet të pandehurit dhe si e tillë mund të përkojë në shfaqjen e qëllimit të dënimit25 dhe në veçanti qëllimit të tij rehabilitues, i cili mund të arrihet me shqiptimin e një dënimi më të butë. Duke pasur parasysh këtë, duket se ekziston nevojë e fuqishme për thellimin e diskutimit qoftë në lëndët penale ashtu edhe në ato civile, në tërë sistemin gjyqësor dhe në të gjitha gjykatat e Kosovës.

25 Në bazë të nenit 34 të KPK-së, qëllimi i dënimit ka edhe karakter parandalues edhe karakter rehabilitues.

Qëllimi parandalues si dhe ai rehabilitues po ashtu është marrë parasysh edhe me nenin 33 të KP të RSFJ-së.

42

Ibrahim Z. Dobruna, avokat

EKSPERTIZA MJEKO - LIGJORE NË PROCEDURËN PENALE ME THEKS TË VEÇANT LËNDIMI I DHËMBËVE Thyerja e dhëmbëve lëndim i lehtë apo i rëndë trupor?

1. Hyrja Faktet qojnë tek provat. Është rezultante e arritjeve shkencore se provat e besueshme funksionojnë në tri mënyra26. E para, provat që mblidhen kundër një personi fillimisht kontestojnë faktet; së dyti, shkaktojnë që fakte të tjera të lidhura me to të jenë më të besueshme dhe së treti, nënvlerësojnë çdo pretendim të kundërt të bërë nga ai person apo dëshmitarët e tij. Çështja e drejtësisë është e lidhur përjetësisht me sistemin e provës, i cili e gjen trajtën e vetë në jurisprudencë27. Marrja e provave përmes ekspertizës është një prej metodave më empirike për vërtetimin e fakteve juridike relevante nëpërmjet të cilave arrihet deri te konstatimi i gjendjes faktike dhe gjetja e së vërtetës materiale. Mirëpo, në praktikën gjyqësore shpeshherë, për vërtetim të disa fakteve kërkohet njohuri e posaçme, njohuri jojuridike, përmes mendimit28 të ekspertit, për njohjen e të cilave juristi përkatësisht gjyqtari nuk posedon29 njohuri të mjaftueshme profesionale. Ekspertiza është burim i provave dhe paraqet procedurën, konstatimin dhe mendimin e personit të caktuar profesionalist – ekspert në kuadrin e diturisë dhe zotësisë së tij të posaçme mbi faktet përkatëse kontestuese në çështjen konkrete. Pjesëmarrja e ekspertit sot është pjesë përbërëse dhe e domosdoshme në procedurën e provimit dhe të ndriçimit të fakteve të rëndësishme për zgjedhjen e

26 Fjala Përfundimtare dhe Ankesa, Çështja Penale “Kiqina” Gjykata e Qarkut Gjilan P.nr.162/03, avokati Ibrahim

Dobruna.

27 Elvis Kotini, Jurisprudencë, Shtypur në Shtypshkronjën e Sh. B. “Arbëria”, Tiranë 2005.

28 Rezultatin e ekspertimit të zbatuar KPPK (Kodi i Procedurës Penale të Kosovës, neni 181, 183 etj.) e emëron me nocionin “Konstatim dhe mendim”. Në teori të së drejtës së procedurës penale përdoret edhe termi “deklarim” i ekspertit. Në praktikën gjyqësore të gjykatave në Kosovë shpesh përdoret termi “Ekspertizë”, i cili përdoret edhe si sinonim për termin “ekspertim”. Termi eksperizë mund të përdoret si sinonim i mendimit – deklarimit (konstatimit dhe mendimit) të ekspertit.

29 Në këtë drejtim juristi dhe teoricienti rus i shekullit XIX V.D. Spasovic me të drejtë shkruante: “Deti i diturisë njerëzore është i pafund, anadaj është e domosdoshme ndarja e përpikët e punës. Një kokë, një mendje nuk është në gjendje t’i depozitojë mijëra pjesë të cilat janë grumbulluar shekuj të tëra nga eksprienca e begatshme njerëzore...Po që se gjykatës ose ndonjë njeriu tjetër i paraqitet nevoja për njohuri nga ndonjë lëm tjetër profesional, atëherë në vend që të fillojë ta studiojë tërë atë lëmë profesionale dhe kështu, siç thuhet, të ushëtojë për ta zbuluar amerikën, direkt mund t’i drejtohet specialistit përkatës...”, cituar sipas Dr. C. Stvanovic, Vestacenje u krivicnom postupku, botimi i “Savremena admnistracia – së” Beograd, 1976, fq. 74.

43

drejtë të çështjes jo vetëm penale nga ana e gjykatës apo ndonjë organi tjetër që i duhet ndihma e shkencave natyrore, teknike, mjekësore si dhe shkencave të tjera. Kjo ndihmë realizohet me ndërmjetësimin e specialistëve (ekspertit), kurse instituti i intervenimit të tyre në procedurë mban titullin ekspertiza. Eksperti është i detyruar që në punën e vet të veproi në pajtim të dispozitave procedurale dhe në kufijtë e specializimit të tij lege artis. Literatura juridiko - teorike dhe dispozitat pozitive, si objekte të ekspertizës njohin vendin, sendet dhe qeniet e gjalla. Ndërkaq, sipas dispozitave pozitive të Kodit mbi Procedurën Penale, caktohen këto lloje ekspertizave:

a) sipas objektit: Kontrollimi dhe obduksioni i kufomës; ekspertiza e lëndimeve trupore; ekspertiza e gjendjes shëndetësore psikike të të pandehurit; kontrolli trupor i të pandehurit dhe personave tjerë.

b) Sipas specializimit të diturisë dhe zotësisë së nevojshme: ekspertiza gjyqësore–medicinale;gjyqësore–psikiatrike;kontabiliste dhe kriminalistike

c) Sipas radhës: ekspertiza e parë, plotësuese dhe përsëritëse. 2. Ekspertiza mjeko – ligjore e ekspertit të stomatologjisë Ekspertimi30, si veprim hetimor, ndërmerret kur për vërtetimin e ndonjë fakti të rëndësishëm nevojitet konstatimi dhe mendimi i personit që ka njohuri profesionale. Ekspertimi mund të kryhet në institucionin profesional, nëse ekziston institucioni përkatës, ose në kuadër të organit shtetëror, si dhe nga eksperti gjyqësor. Në rastin konkret do të bëjmë një vështrim të ekspertizës lidhur me lëndimin e dhëmbëve, natyrën dhe llojin e lëndimeve. Lëndimet e dhëmbëve janë të shpeshta, ndërkaq pesha e vlerësimi i lëndimeve veçanërisht është e vështirë ngase ekzistojnë mundësi të shumta të lëndimeve të

30 Prof. Dr. Ejup Sahiti, Doracaku për Provimin e Jurisprudencës, E drejta e Procedurës Penale, Botimi nga

Instituti për Integrime Euro Atlantike, Prishtinë, 2004; E drejta e Procedurës Penale, Prishtinë, 1988, dhe Argumentimi në Procedurën Penale, Prishtinë, 2005.

Dr.sc.Ejup Sahiti, e Drejta – Law, Revist për çështje juridike dhe shoqërore, Prishtinë 1998;

KPP i Republikëssë Shqipërisë, në nenin 185, fletë për mendimin e ekspertit, i cili, sipas Begjës (Kriminalistika, fq.439), mund të ndahet në katër pjesë:

Në pjesën e parë shenohen: cili ka marrë vendim mbi caktimin e ekspertit, kur kanë ardhur në laborator materialet për ekzaminim, çfarë pyetje janë shtruar për zgjidhje;

Në pjesën e dytë përshkruhen: objektet e derguara për ekzaminim, gjendja e tyre në momentin e marrjes, modelet krahasuese dhe të dhënat që kanë vënë në dispozicion;

Në pjesën e tretë parashtrohet parashtrohet procesi i ekzaminimit në një mënyrë të tillë që organi procedues të vlerësoi dhe verifikojë punën e kryer gjatë ekspertimit...;

Në pjesën e katërtë jepet përfundimi, domethënë, formulohen përgjigjet e dhëna pyetjeve të shtruara”.

44

dhëmbëve të ndryshëm. Elementet kualifikues31 për vlerësimin e peshës së lëndimit për dhëmb janë çrregullimi i funksionit të dhëmbëve dhe shëmtimi. Humbja e përhershme deri në dy dhëmbë duhet vlerësuar si lëndim i lehtë trupor, sepse humbja e dy dhëmbëve në një gjendje të mirë të denticionit nuk mund të ketë ndikim vendimtar në humbjen e funksionit. Në këtë rast nuk ka rëndësi pozita ndërmjet dhëmbëve të humbur. Si thyerje të dhëmbit konsiderohet humbja e dhëmbit në tërësi ose thyerjen e dhëmbit në nivelin e qafës së dhëmbit. Thyerje e tre e më tepër dhëmbëve, pa marrë parasysh pozitën ndërmjet tyre, është dëmtim i përhershëm i funksionit të çfarë një lëndim të tillë duhet kualifikuar si lëndim i rëndë trupor. Nëse janë thyer tërë dhëmbët e parë (si dhëmbë të parë konsiderohen dhëmbët prerës – të parët ose frontal si dhëmbët e syrit – caninus), një lëndim të tillë duhet kualifikuar si lëndim veçanërisht të rëndë trupor, ngase në një rast të tillë shkaktohet çrregullim i përhershëm i funksionit të dhëmbëve. Ndryshe duhet trajtuar thyerjen e pjesshme të dhëmbit, d.m.th. thyerjen e kurorës. Nëse me thyerje është dëmtuar mbi gjysma e kurorës deri në tre dhëmbë, një lëndim të tillë duhet konsideruar si lëndim të lehtë trupor, ngase mund të bëhet shërimi i plotë humbje e mbi gjysmës së kurorës së katër e më tepër dhëmbëve konsiderohet lëndim i rëndë trupor. Me rastin e lëndimit që për pasojë ka lëkundjen e pjesshme të dhëmbit (lëvizje traumatike) për të konstatuar peshën e lëndimit është vendimtare mundësia e fiksimit të dhëmbit,e me këtë edhe konsolidimi i dhëmbit. Në situatën e pamundësisë së fiksimit të dhëmbit vlerësimi i lëndimit të dhëmbit është identik me humbjen e plotë të dhëmbit. Në pajtim me parashtrimet e më sipërme ne rastin e shkaktimit të lëndimit të dhëmbëve lëkundjen e pjesshme deri në tre dhëmbë e me përforcimin e më vonshëm duhet vlerësuar si lëndim të lehtë trupor. Lëkundjen e pjesshme të katër e më tepër dhëmbëve, pa marrë parasysh se a janë përforcuar ata, konsiderohen lëndim i rëndë trupor. Thyerja e dy dhëmbëve dhe thyerja 2/3 e kurorës së dhëmbit të tretë i përgjigjet humbjes së tre dhëmbëve, për çfarë një lëndim i tillë kualifikohet si lëndim i rëndë. 3. Denticioni i qumështit Tek lëndimet e denticionit32 qumështor, deri në moshën katër vjeçare, parimisht vlen konstatimi si te dëmtimi i denticionit komplet. Një qëndrim i tillë është aprovuar nga fakti se humbja e dhëmbëve të qumështit në këtë moshë për pasojë ka

31 Hrvoje Brkic me bashkëpunëtorë, Stomatalogjia Ligjore (Forenzicka Stomatologija), botimi i “Skolska Knjiga

d.d. Zagreb, 2000”. 32 Faza e zhvillimit të dhëmbëve tek njeriu ( njihen tri faza: dentencioni i dhëmbëve të qumështit; të dhëmbëve të

përzier dhe të dhëmbëve të përhershëm).

45

çrregullimin e përhershëm të denticionit dhe nofullave. Në të kundërtën nga kjo, thyerja e një apo më tepër dhëmbëve (pa marr parasysh numrin) të qumështit te fëmija më të vjetër se katër vjet konsiderohet si lëndim i lehtë trupor, nga se pason faza fiziologjike e ndërrimit të dhëmbëve. Vlen për të theksuar faktin se lëkundja e pjesshme e dhëmbit të qumështit, për dallim nga ai i përhershmi, do të thotë humbje e atij dhëmbi. Mbi bazën e kritereve të parashtruara, kualifikimet e bëra janë të rëndësishëm jo vetëm për mënyrën e qasjes mjekësore të shërimit, por edhe për aplikimin e dispozitave penalo-juridike dhe civile - juridike, që nënkupton kualifikimin e veprës penale, aplikimin e sanksioneve ndëshkuese për veprimet kundërligjore, si dhe caktimin e lartësisë së kompensimit për dëmin material dhe jomaterial. 4. Identifikimi i kufomave dhe i mbetjeve njerëzore Është e rëndësisë së veçantë ekspertiza mjeko-ligjore stomatologjike tek identifikimi i kufomave dhe mbetjeve njerëzore. Kjo veçmas në rrethanat e fatkeqësive elementare (tërmete, zjarre, vërshime, fatkeqësitë e mëdha ajrore, hekurudhore, fundosjet e anijeve etj.) si dhe gjatë konflikteve të armatosura. Veprimet e rëndësishme që duhet ndërmarrë janë: mbledhja e copave të trupit dhe të dhëmbëve; kontrolli i dhëmbëve; rezeksioni i nofullave; vërtetimi i gjendjes së dhëmbëve p.m; fotografimi i dhëmbëve; marrja e masës së dhëmbëve; punimi i filmave radiografikë i dhëmbëve dhe nofullave. Identifikimi i suksesshëm dentarë mund të bëhet vetëm me krahasimin e të dhënave para vdekjes me ato të pasvdekjes. Këtu përfshihen të dhënat e shkruara (kartoni i dhëmbëve i pacientit); filmat radiografikë (intraoralë dhe ekstraoralë); modelin e derdhur në gips; fotografit individuale të fytyrës me buzëqeshje; të dhënat gojore të marra nga familjarët dhe miqtë. 5. Identifikimi i kafshimit të njeriut Dhëmbët njeriut i shërbejnë për ushqim, për modifikimin e zërave gjatë të folurit, si armë gjatë mbrojtjes nga sulmi, por edhe gjatë atakimit të viktimës dhe keqtrajtimit seksual. Procedura e analizës së kafshimit të njeriut përfshinë: analiza makroskopike e veçorive morfologjike të dhëmbëve të shtypur; analiza histologjike e epidermës në vendin e kafshimit; procedura histokimike – enzimat e pështymës në vendin e kafshimit; procedura biokimike – ADN-ja e pështymës në vendin e kafshimit; procedura imunologjike. Kafshimet janë gati gjithmonë të shoqëruara me gjakderdhje nënlëkurore. Pas kafshimit në lëkur, edhe 24 orë tjera shihen shenjat e dhëmbëve me ngjyrë të kuqe të theksuar. Vendi i kafshimit pas 24 – 28 orëve merr ngjyrë vjollce të mbyllur, ndërsa të gjelbër pas ditës së tretë deri në të shtatën. Nga dita e shtatë deri në të katërmbëdhjetën vendi i kafshimit e ndërron ngjyrën në të verdhë, ndërsa ndryshimet humbin tërësisht pas një muaj, për aq sa ka nevojë për regjenerim lëkura. Përpunimi i çdo kafshimi në trup duhet të përfshijë: të gjeturit e kafshimit në trupin e viktimës; fotografimin e kafshimit në shkallën milimetrike (bardhë e zi dhe me

46

ngjyrë); marrjen e strishos së pështymës në pjesën e kafshimit për analizë të ADN-së; shtypjen dhe kopjimin e teheve kafshuese; marrjen e indit nga pjesa e kafshimit; dhe analizën. 6. ASPEKETE JURIDIKE 6.1. Përgjegjësia penale Kriteret e lartpërmendura janë të rëndësisë së veçantë në procedurën penale që reflektohen në kualifikimin e veprës penale, rrjedhimisht aplikimin e sanksionit përkatës ndaj kryerësit të veprës. Veprat penale kundër shëndetit të njerëzve, kundër jetës dhe trupit, duke marrë parasysh specifikat e tyre, janë të ndarë në kapituj të veçantë të Kodit Penal të Kosovës. Në kapitullin XXI: Veprat penale kundër shëndetit publik, me inkriminimet vijuese mbrohet shëndeti nga lëshimet e ndryshme të personelit mjekësor ose nga mjekimi jo i lejuar dhe jo përkatës:

- Trajtimi i pandërgjegjshëm mjekësor (neni 219 i KPK); - Mosdhënia e ndihmës mjekësore (neni 220 i KPK); - Ushtrimi i kundërligjshëm i veprimtarisë gjyqësore (neni 221 i KPK).

Kështu në bazë të Kodit Penal të Kosovës33, në kapitullin e XV: Veprat penale kundër jetës dhe trupit, përcakton që lëndimi i lehtë trupor ka për pasojë kualifikimin e veprës penale plagosje e lehtë nga neni 153, që sanksionon dënimin në bazë të alinesë 1, deri në një vit, e sipas paragrafi 2, deri në tre vjet. Gjersa lëndimi i rëndë ka pasojë kualifikimin e veprës penale. Lëndimi i rëndë trupor nga neni 154 i Kodit penal të Kosovës, që sanksionon dënimin prej një deri në 10 vjet. Ky efekt nuk manifestohet vetëm te veprat penale kundër jetës e trupit, por edhe te kapitulli i Veprave penale kundër sigurisë në trafik. Një peshë po të kësaj rëndësie kualifikimet përkatëse e kanë edhe në rastin e aplikimit të dispozitave detyruese mbi kompensimin e dëmit material e jomaterial. Kualifikimet e lartshënuara gjejnë aplikimin vetëm në rastet e veprimeve kundër ligjore nga ana e personave të caktuar, veçmas te laikët, studentët e pambaruar (të padiplomuar), që në kohë të fundit është evident, dhe ka për pasojë kryerjen e veprës penale Ushtrimi i kundërligjshëm i veprimtarisë mjekësore nga neni 221 i Kodit penal të Kosovës, që sanksionon dënimin me burgim deri në një vit dhe me gjobë nga paragrafi 1, dhe një deri dymbëdhjetë vjet nga paragrafi 2. Ndërkaq, veprimet e këtilla të mjekëve, nëse janë ndërmarrë në pajtim me të arriturat e shkencës së mjekësisë dhe me qëllim të mjekimit, si dhe me pëlqimin e pacientit, nuk konsiderohen të kundërligjshme, ngase trajtohen si komplikime të natyrës profesionale.

33 Rregullore e UNMIK-ut, nr.2003/25 dt. 6 korrik 2003, hyn në fuqi me 6 prill 2004.

47

6.2. Përgjegjësia për kompensimin të dëmit Ligji i Marrëdhënieve të Detyrimeve i vitit 1978, me ndryshimet e më vonshme, është ligj i zbatueshëm ende në Kosovë34. Kuvendi i Kosovës ka miratuar Ligjin e ri për Marrëdhëniet e Detyrimeve (Ligji nr. 2004/25) por ai nuk është nënshkruar nga Përfaqësuesi Special i Sekretarit të Përgjithshëm (PSSP), e as pas pavarësisë, nuk është dekretuar nga presidenti, rrjedhimisht akoma nuk është në fuqi. Sipas dispozitave të ligjit të zbatueshëm, kompensimi i dëmit përfshinë kompensimin material (dëmin konkret dhe fitimin e humbur) dhe jomaterial të dëmit. Ai që shkakton vdekjen e personit tjetër është i obliguar të kompensojë shpenzimet e funeralit, mjekimit, fitimin e humbur. Ndërkaq për lëndime trupore apo të shëndetit, është i detyruar t’i kompensojë shpenzimet e mjekimit dhe fitimin e humbur, ndërsa nëse është shkaktuar paaftësia e pjesshme apo e plotë për punë, personi përgjegjës është i detyruar të paguaj këstin mujor në formë të rentës. Për shkaktimin e dhimbjeve fizike, shpirtërore (psikike), për shkak të zvogëlimit të aktiviteteve, shëmtimit të pësuar apo vdekja e anëtarit të afërm, gjykata mund të vendos kompensimin e drejtë në të holla pavarësisht nga kompensimi material i dëmit (neni 200 i LMD). Mbi atë që u parashtrua, mjekësia gjyqësore apo forenzike është sistemi i njohurive të shkencave të mjekësisë që kanë rëndësi për aplikimin e normave penalo-juridike, dhe në këtë mënyrë i ndihmon të drejtës penale për konstatim dhe kualifikim e drejtë të veprës penale, ndërkaq ekspertiza si provë ndriçon faktet relevante, por gjithnjë me angazhimin e ekspertit gjyqësor të lëmesë adekuate, që janë më rëndësi për shqiptimin e vendimit të ligjshëm35. 7. Nocioni dhe përmbajtja e mendimit të ekspertit Ekspertimi, si veprimtari për vërtetimin e fakteve kontestuese, zhvillohet nga eksperti, të cilin e emëron organi procedues dhe rezulton me dhënien e mendimit të tij. Ekspertimin si veprimtari dhe ekspertin si pjesëmarrës procedural, i konsiderojmë mjet provues36, ndërkaq mendimi i ekspertit është provë – argument. Sipas KPPK37, deklarimi i ekspertit përbëhet prej konstatimit dhe mendimit ose vetëm prej mendimit të tij. Konstatim të ekspertit paraqet ajo pjesë e deklarimit të tij, në të cilin eksperti konstaton faktet që drejtpërsëdrejti i ka vërejtur me rastin e shikimit ose të ekzaminimit të lëndës së ekspertimit, duke vënë në shërbim njohurinë ose mjeshtërinë e vet profesionale. Me qëllim perceptimi sa më të mirë të fakteve që janë objekt ekspertimi, eksperti mund të përdorë edhe mjete të

34 Rregullore e UNMIK-ut, nr.1999/24, me ndryshimet. 35 Neni 7 parag.1 i KPPK-ës. 36 Ejup Sahiti, Argumentimi në Procedurën Penale, fq. 275 37 Rregullore e UNMIK-ut, nr.2003/26 dt. 6 korrik 2003, Kodi i Procedurës Penale të Kosovës, hyn në fuqi me 6

prill 2004.

48

ndryshme teknike. Pas vrojtimit ose ekzaminimit38, pavarësisht nëse kjo është e zhvilluar në prani të organit procedues apo pa praninë e tij (kur ka qenë i nevojshëm observimi ose ekzaminimi më i gjatë etj.), eksperti i paraqet me shkrim ose gojarisht perceptimet e veta (konstatimin). Ndërsa mendimi i ekspertit paraqet një formulim të konkluzioneve profesionale të ekspertit përkitazi me ekzaminimin ose mosekzistimit e faktet kontestuese, faktet objekt ekspertimi. Thënë konkretisht, mendimi i ekspertit nënkupton dhënie përgjigjesh për pyjet e shtruara në urdhrin mbi caktimin e ekspertimit dhe emërimin e ekspertit nga organi procedues39. Duhet cekur se stomatologjia ligjore, padyshim, e ka fituar “të drejtën qytetare”40 të saj. Si lëmi dhe disiplinë shkencore stomatologjia ligjore e ka plotësisht të definuar problematikën41 me të cilën merret dhe ka një metodologji pune të definuar të definuar, që padyshim siguron zhvillimin e saj në të ardhmen dhe kontributin e saj në stomatologji, por edhe në lëmin e mjekësisë ligjore. Te ne në Kosovë, stomatologjia ligjore ka një fillim jo të fuqishëm, por sot stomatologjia ligjore ka statusin e partnerit të barabartë gjatë identifikimit, ndihmës mjekësore gjatë luftës42, që më së miri e ka dëshmua veprimtarinë e saj gjatë identifikimit të viktimave të luftës çliruese të atdheut. Dhe krejt në fund, Stomatologjia Ligjore do të ketë rol të rëndësishëm për specialistët e mjekësisë ligjore sepse ofron horizonte të reja dhe zgjeron mundësinë e punës së përbashkët në problematikën e argumentimit të fakteve për të zbatuar drejtë ligjin, krejt kjo në funksion të ndërtimit të shtetit ligjor, që nënkupton siguri e barazi të qytetarëve para ligjit.

38 Rregulla 74 bis dhe 94 bis, Rregullorja e procedurës dhe provave, e miratuar në bazë të nenit 15 të Statutit të

Tribunalit, hynë në fuqi me 14 mars 1994 (Tribunali i Hagës III, Dokumentet Themelore, botuar nga Fondi për të drejtën humanitare, botimin e librit e mundësoi Olof Palme International Center, viti 2002.

39 Begeja, Kriminalistika, fq. 439; Stevanovic, vepra e cit., fq. 67-68. 40 Hrvoje Brkić me bashkëpunëtorë, Stomatologjia Ligjore (Forenzicka Stomatologija), botimi i “Śkolska Knjiga

d.d. Zagreb, 2000”. 41 Hrvoje Brkić me bashkëpunëtorë, Stomatologjia Ligjore (Forenzicka Stomatologija), botimi i “Śkolska Knjiga

d.d. Zagreb, 2000”. 42 Nga Klinika Stomatologjike Specialiste “Dr. Dobruna”, Stomatologët Dr. Agim Z. Dobruna dhe Dr. Mentor Z.

Dobruna, gjatë luftës në Kosovë 1998 - 1999, në rajonin e Drenicës, bënë trajtime stomatologjike (Vetëm për një ditë, në fshatin Baicë, trajtuan 92 pacient (dymbëdhjetë ushtar të njësive speciale të UÇK-së, të tjerët civil) – marr nga ditari).

49

Mr.Sc. Emrush Kastrati-gjyqtar

AKTAKUZA DHE KONFIRMIMI I AKTAKUZES Hyrje Me vendosjen e UNMIK-ut, në Kosovë, ishte krijuar një vakum juridik. Për të mbuluar këtë vakum juridik, UNMIK-u me rregulloren nr. 1999/24 përcaktoj se ligj i aplikueshëm në Kosovë, është ligji i cili me datë 22. 03. 1989 ishte në fuqi në Kosovë. Andaj mbi bazën e kësaj, sa i përket lëmisë proceduralo penale, ligj i aplikueshëm në Kosovë, ishte Ligji i Procedurës Penale i ish RSFJ-së (LPP) i vitit 1977. Me datë 06. 07. 2003 Përfaqësuesi Special i Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së i aprovoj, Kodin e Përkohshëm Penal të Kosovës (KPPK) si dhe Kodin e Përkohshëm të Procedurës Penale të Kosovës (KPPPK), të cilat kode hynë në fuqi me dat. 06. 04. 2004. 1. AKTAKUZA 1. Kuptimi dhe ngritja e aktakuzës. Aktakuza është akt formal akuzues e përpiluar në formën ligjore, nga prokurori publik, ose nga i dëmtuari si paditës subsidiar, e cila i paraqitet gjykatës kompetente për ta e mbajtur shqyrtimin gjyqësor. Në parim aktakuza i paraqitet gjykatës kompetente, pas përfundimit të hetimit, ose mund të paraqitet edhe drejtpërdrejt pa zbatim të hetimeve, kur paditësi i autorizuar konsideron, se informacionet me të cilat disponon, për veprën penale dhe kryesin e saj, paraqesin bazë të mjaftueshme për ngritjen e këtij akti. Aktakuza mund të paraqitet edhe gjatë shqyrtimit gjyqësor, në rastet e ndryshimit ose zgjerimi i aktakuzës, ndërsa zgjerimi ose ndryshimi i tillë i aktakuzës, shënohet në procesverbalin e shqyrtimit gjyqësor, si rezultat i ndryshimit të gjendjes faktike. Paraqitja e aktakuzës, është shprehje e parimit akuzator nemo iudex sine actore. Qëllimi i aktakuzës është që çështjen penale ta e nxjerrë në shqyrtimin gjyqësor me qëllim të gjykimit. Në aktakuzë përkufizohet vepra penale, e cila është objekt i aktakuzës, me qëllim që i pandehuri ta e përkadit mbrojtjen e tij. Prokurori publik në bazë të provave të grumbulluara, apo në bazë të informacioneve që i posedon, për veprën penale dhe kryesit e saj, e ngrit aktakuzën dhe pa shtyrje ia dërgon gjykatës kompetente1. Në rastet kur prokurori publik, vlerëson se nuk ka bazë për ngritjen e aktakuzës, e informon të dëmtuarin, i cili e ka të drejtën që në cilësinë e paditësit subsidiar ta e vazhdon ndjekjen penale2. 1. 2. Përmbajtja e aktakuzës. Që aktakuza të jetë e rregullt dhe në pajtim me dispozitat ligjore ajo duhet të përmban3: emrin dhe mbiemrin e të pandehurit, emrin dhe mbiemrin e prindërve, mbiemrin e vajzërisë së nënës, vendlindjen dhe vendbanimin e tij, ditën muajin dhe vitin e lindjes, numrin personal të identifikimit, nacionalitetin (kombësinë) dhe shtetësinë profesionin, nëse është i martuar dhe sa fëmijë, përkaditjen shkollore,

50

gjendjen e tij ekonomike, a ka qen më parë i dënuar si dhe mos ka ndonjë çështje tjetër penale në vazhdim ndaj tij, të dhënat nëse i pandehuri ndodhet në paraburgim, ose mbrohet në liri, ose propozimin që të caktohet paraburgimi. Përveç shënimeve personale të te pandehurit, në aktakuzë duhet të ceket koha dhe vendi i kryerjes së veprës penale-përkatësisht rrethanat në të cilat është kryer vepra penale, objektin e veprës penale dhe mjetet me të cilat është kryer vepra penale, emërtimin ligjor të veprës penale, propozimin e provave që duhet të shqyrtohen në shqyrtimin gjyqësor, duke përfshirë emrat e dëshmitarëve dhe të ekspertëve, si dhe arsyshmërin për ngritjen e aktakuzës, ndërsa në hyrje të aktakuzës emrin e gjykatës kompetente, e cila do ta e gjykon rastin. Me rastin e ngritjes së aktakuzës, nëse i pandehuri gjendet në liri, prokurori mund të propozoj që të jepet urdhri për paraburgim, ose nëse gjendet në paraburgim mund të propozoj lirimin e tij (neni 305 par. 2 i KPPK-së). Aktakuza duhet të paraqitet në kopje të mjaftueshme për të gjitha palët që do të jenë pjesë e atij procesi penal, pra për të pandehurin, të dëmtuarin, si dhe mbrojtësin, kurse së bashku me aktakuzën prokurori, gjykatës ia dërgon komplet lëndën e hetimit. 1. 3 . Pranimi i aktakuzës në gjykatë. Posa aktakuza të pranohet në gjykatë, pa shtyrje i dorëzohet gjyqtarit i cili do ta e zbaton procedurën e konfirmimit të aktakuzës, dhe i njëjti po ashtu duhet ta e kontrollon aktakuzën se a është hartuar në bazë të ligjit, dhe nëse vlerëson se aktakuza ka të meta, gjyqtari të njëjtën ia kthen paditësit që ta e plotëson në afatin kohor prej tri ditësh, por me kërkesën e arsyeshme të paditësit afati mund të shtyhet apo të zgjatet. Nëse paditësi subsidiar ose paditësi privat, nuk e respekton afatin e dhen nga gjyqtari, konsiderohet se i njëjti ka hequr dorë nga ndjekja penale dhe procedura penale pushohet. Në praktikën gjyqësore, shpesh ndodhë që prokurori posa ta ngrit aktakuzën, njëkohësisht i propozon gjykatës, që nëse i pandehuri ndodhet në liri ai të paraburgoset, ose nëse ndodhet në paraburgim të lirohet, në këto raste kolegji i gjykatës (tre gjyqtar) vendosin në afatin kohor prej 48 orësh nga ngritja e aktakuzës, kurse nëse i pandehuri ndodhet në paraburgim por prokurori nuk ka propozuar lirimin e tij, atëherë gjithashtu kolegji i gjykatës, sipas detyrës zyrtare, e pasi ta e vlerëson rastin, në afatin kohor prej 72 orësh nga dita e pranimit, vendos për ndërprerjen ose zgjatjen e paraburgimit, konform nenit 306 par. 5 të KPPK-së. Pas ngritjes së aktakuzës, paditësi i autorizuar ka për obligim4, që të gjitha shkresat e lëndës në bazë të te cilave është ngritur aktakuza, mbrojtësit të te pandehurit të ia siguron nga një kopje, duke përfshirë, deklaratën e të pandehurit, të dëshmitarëve, mendimet e ekspertëve, si dhe kallëzimin penal e dosjet e policisë, nëse këto mbrojtësi nuk ka pasur mundësi që të i siguron, gjatë hetimit, ose deri në ngritjen e aktakuzës. Në afatin kohor prej 8 ditësh, nga dita e pranimit të materialeve sipas nenit 307 të KPPK-së, dhe jo më vonë se në seancën e konfirmimit të aktakuzës, përkatësisht para fillimit të shqyrtimit gjyqësor, kur nuk ka seancë të konfirmimit, mbrojtësi i të

51

pandehurit, ka për obligim që ta e informon paditësin për provat dhe dëshmitarët që do të i fton në shqyrtimin gjyqësor. 2. KONFIRMIMI I AKTAKUZËS 2. 1. Kuptimi i konfirmimit të aktakuzës. Me vet faktin se aktakuza është akt akuzues, e cila ka për qëllim që të pandehurin ta e dërgon në shqyrtimin gjyqësor, për ta e gjykuar çështjen penale ndaj tij, ky fakt nuk është i këndshëm për të pandehurin, madje edhe atëherë kur ndaj të pandehurit hedhet poshtë aktakuza para ose gjatë seancës së konfirmimit, apo edhe me rastin e lirimit të tij nga pëgjegjësija penale. Ligjvënësi, me dispozita të veçanta ligjore, e ka paraparë seancën e konfirmimit të te aktakuzës, me qëllim të kontrollimit të aktakuzës, ashtu që një person të mos nxirret në shqyrtimin gjyqësor, nëse nuk ka bazë të mjaftueshme dhe nuk është e mbështetur në prova të pranueshme aktakuza. Ana tjetër pozitive e seancës së konfirmimit të aktakuzës, mbështet në faktin që të ruhet autoriteti i organeve shtetërore, në mënyrë që të mos arrijnë aktakuza në gjykatë, të cilat nuk janë të bazuara. 2. 2. Provat e papranueshme. Gjyqtari që e zhvillon procedurën për konfirmimin e aktakuzës, sipas detyrës zyrtare është i obliguar që të shikon provat mbi bazën e të cilave është ngritur aktakuza, dhe nëse gjen se aktakuza përmban ndonjë provë të papranueshme, atëherë gjyqtari me aktvendim të veçantë, provën e deklaron të papranueshme, kurse përkitazi me këtë e informon prokurorin5. Nëse deklarimi i provës së papranueshme e kushtëzon ndryshimin e aktakuzës, në këtë rast gjyqtari vepron sipas paragrafit 3 nga neni 306 i KPPK-së, që nënkupton se gjyqtari ia kthen prokurorit aktakuzën, që të njëjtën ta e përmirëson në afatin kohor prej tri ditësh. Papranueshmërinë e provës, mund ta e ngritë edhe pala, në kohën kur e njëjta i paraqitet gjykatës e deri në seancën e konfirmimit të aktakuzës. Megjithatë çështjen e provës së papranueshme, pala mund ta e ngritë edhe më vonë, nëse vërtetohet se lidhur me provën e papranueshme pala nuk është informuar në kohën kur është paraqitur, siç këtë e përcakton neni 154 par. 2 i KPPK-së.

Në çdo rast kur gjyqtari, merr aktvendim dhe e deklaron ndonjë provë të papranueshme, kundër këtij aktvendimi është e lejuar ankesa, në afat prej dyzet e tetë orëve, nga koha e pranimit të aktvendimit, (nenin 154 par. 3 të KPPK-së). Aktvendimi se urdhri ose zbatimi i tij është i paligjshëm, e merr formën e prerë, kur kolegji prej tre gjyqtarësh e merr aktvendimin lidhur me ankesën, ose kur ka kaluar afati për ankesë. Prova e papranueshme, veçohet nga shkresat e lëndës, futet në pliko të veçantë dhe vuloset, dhe se e njëjta nuk mund të përdoret si provë gjatë shqyrtimit gjyqësor. 2. 3. Caktimi i seancës për konfirmimin e aktakuzës. Kur gjyqtari çmon se aktakuza është përpiluar në pajtim me nenin 305 të KPPK-së, e cakton seancën për konfirmimin e aktakuzës. Në seancë ftohet paditësi, i

52

pandehuri dhe i dëmtuari, ndërsa të pandehurit dhe mbrojtësit të tij, thirrja së bashku me aktakuzën i dërgohet së pakut 8 ditë para seancës për konfirmim. Të pandehurit të cilit i është dorëzuar aktakuza ka të drejtë që: -të heqë dorë nga shqyrtimi i aktakuzës dhe i provave; -të heq dorë nga seanca për konfirmim dhe të paraqes kundërshtim me shkrim kundër aktakuzës si dhe pranueshmërisë së provave; -të vazhdon me seancën për konfirmimin e aktakuzës. Lidhur me të drejtat e cekura të pandehurit, i njëjti njoftohet me rastin e dorëzimit të thirrjes për seancën për konfirmimin e aktakuzës. Kur i pandehuri dëshiron të heq dorë, nga shqyrtimi i aktakuzës dhe provave, është i obliguar që gjyqtarit të i parashtron deklaratën me shkrim, së pakut tri ditë para datës së caktuar të seancës për konfirmimin e aktakuzës6. Me këtë rast gjyqtari merr aktvendim, për pranimin e deklaratës së të pandehurit, mbi heqjen dorë nga shqyrtimi i aktakuzës dhe i provave, nëse është i bindur, se i pandehuri i ka kuptuar pasojat e heqjes dorë nga shqyrtimi i aktakuzës

dhe i provave, dhe e anulon seancën për konfirmimin e aktakuzës dhe lidhur me këtë e informon prokurorin, të pandehurin dhe të dëmtuarin. Nëse gjyqtari me aktvendim e refuzon heqjen dorë të pandehurit nga shqyrtimi i aktakuzës dhe provave, ai vazhdon me seancën për konfirmim. Në rastin tjetër kur i pandehuri, parashtron deklaratë me shkrim se heqë dorë nga seanca për konfirmim, duke parashtruar kundërshtimin me shkrim ndaj aktakuzës dhe provave, i pandehuri deklaratën, po ashtu duhet të ia dorëzon gjyqtarit së pakut tri ditë para seancës për konfirmim7 Gjithashtu gjyqtari edhe me këtë rast merr aktvendim mbi pranimin e heqjes dorë të pandehurit nga seanca për konfirmim, nëse është i bindur se i pandehuri i ka kuptuar pasojat mbi heqjen dorë nga seanca për konfirmim. Me aktvendim, po ashtu gjyqtari e informon paditësin, të pandehurin dhe të dëmtuarin, ndërsa kundërshtimin me shkrim, të parashtruar nga i pandehuri, kundër aktakuzës dhe provave, ia dorëzon paditësit dhe të dëmtuarit (neni 311 par. 2 i KPPK-së). Lidhur me këtë paditësi dhe i pandehuri, kanë mundësi që në afatin kohor prej 8 ditësh, nga dita e njoftimit, të deklarohen me shkrim, (neni 311 par. 3 i KPPK-së). Brenda tri ditëve pas marrjes së deklaratave me shkrim nga paditësi dhe i dëmtuari, ose me kalimin e afatit nga par. 3 i nenit 311 të KPPK-së, gjyqtari merr aktvendim konform nenit 316 të KPPK-së, me të cilin aktvendim e hedhë aktakuzën dhe e pushon procedurën penale ndaj të pandehurit. Nëse në pajtim me nenin 311 par. 5 të KPPK-së, gjyqtari merr aktvendim, me të cilin e refuzon deklaratën me shkrim për heqjen dorë (aktdorëheqjen) të pandehurit nga seanca për konfirmimin e aktakuzës, atëherë seanca për konfirmimin e aktakuzës vazhdon sipas orarit të paraparë. Me aktvendim, gjyqtari e shpallë gjykatën jo kompetente, ndërsa çështjen ia referon gjykatës kompetente, kur vërteton se vepra penale që është objekt i aktakuzës, është në kompetencë të gjykatës tjetër, si në pikëpamje të kompetencës reale dhe territoriale. Kundër këtij aktvendimi palët kanë të drejtë ankese në afat prej 3 ditësh, nga dita e pranimit të aktvendimit, kolegjit penal të gjykatës.

53

Gjyqtari për konfirmimin e aktakuzës, në afatin kohor jo më vonë se 2 muaj nga dita kur është ngritur aktakuza, sipas detyrës zyrtare merr aktvendim mbi aktakuzën ose pranueshmërinë e provave, në rastin kur e pranon deklaratën me shkrim nga i pandehuri mbi heqjen dorë nga shqyrtimi i aktakuzës dhe provave, dhe nëse i pandehuri nuk ka paraqitur kundërshtim me shkrim ndaj aktakuzës dhe provave (neni 312 i KPPK-së). 2. 4. Seanca për konfirmimin e aktakuzës. Nëse gjyqtari, nuk e merr ndonjë aktvendim, si në rastet e trajtuara deri më tani, atëherë vazhdon me seancën për konfirmimin e aktakuzës. Në seancë duhet të jen prezent prokurori, i pandehuri, ndërsa ka të drejtë të merr pjesë edhe i dëmtuari8. Për seancën e konfirmimit të aktakuzës, përshtatshmërisht vlejnë të gjitha dispozitat ligjore të KPPK-së, që kanë të bëjnë me publicitetin, udhëheqjen, shtyrjen dhe ndërprerjen e shqyrtimit gjyqësor. Sikur është përcaktuar në nenin 314 par. 1 të KPPK-së, në fillim të seancës, gjyqtari e udhëzon të pandehurin, mbi të drejtat e tij, që të mos deklarohet (të mbrohet në heshtje), ose të mos përgjigjet në pyetjet, dhe nëse deklarohet ai nuk detyrohet të e inkriminoj vetëveten ose të afërmit e tij, e as ta e pranoj fajësinë, të ketë mbrojtës profesional (avokat), që ta e kundërshton aktakuzën si dhe pranueshmërinë e provave të paraqitura në aktakuzë. Kur gjyqtari çmon, se e drejta e të pandehurit në mbrojtje është respektuar dhe se palët i kanë përmbushur detyrimet lidhur me paraqitjen (zbulimin) e provave, kërkon nga paditësi që ta e lexon aktakuzën. Pas leximit të aktakuzës, gjyqtari e pyet të pandehurin se a e ka kuptuar aktakuzën, nëse i pandehuri nuk e ka kuptuar aktakuzën, gjyqtari e fton paditësin, që të pandehurit të ia shpjegon aktakuzën në mënyrën që tani i pandehuri pa vështirësi ta e kupton aktakuzën. Kur i pandehuri e ka kuptuar aktakuzën, gjyqtari i jep mundësinë e pyet të pandehurin se a e pranon fajësinë sipas të gjitha pikave të aktakuzës. I pandehuri ka të drejtë që ta e pranon fajësinë sipas aktakuzës që e ngarkon, por edhe ka të drejt të deklarohet se nuk e pranon fajësinë. Në rastin kur i pandehuri nuk deklarohet mbi fajësinë, atëherë konsiderohet se nuk e pranon fajësinë. Në seancën për konfirmimin e aktakuzës, paditësi, i pandehuri dhe mbrojtësi i tij, e po ashtu edhe i dëmtuari kanë të drejtë të japin deklarata, por nuk administrohet asnjë provë, që nënkupton se nuk merren në pyetje dëshmitarët si dhe ekspertët e propozuar në aktakuzë, po ashtu në seancën për konfirmim nuk prezantohen prova të tjera. Kur i pandehuri e pranon fajësinë për të gjitha pikat e aktakuzës, sikur që është paraparë në nenin 315 të KPPK-së, gjyqtari përcakton nëse: -I pandehuri e kupton natyrën dhe pasojat e pranimit të fajit; -Pranimi i fajit bëhet në mënyrë vullnetare dhe pas këshillimit të pandehurit me mbrojtësin, kuptohet nëse i pandehuri ka mbrojtës. -Pranimi i fajit ka mbështetje të plotë në fakte që i përmban aktakuza, në materialet e prezantuara nga prokurori për plotësimin e aktakuzës të pranuar nga i pandehuri

54

dhe çdo provë tjetër, siç është dëshmia e dëshmitarëve të paraqitur nga prokurori ose i pandehuri, si dhe; -Nuk ekzistojnë asnjë nga rrethanat të përcaktuara në nenin 316 par. 1 nënparagrafi 1 deri 3 të KPPK-së. Gjatë vlerësimit të pranimit të fajësisë së të pandehurit, gjyqtari mund të kërkon mendimin e paditësit, mbrojtësit dhe vet të dëmtuarit, (neni 315 par. 2 i KPPK-së). Nëse gjyqtari nuk pajtohet, se janë vërtetuar faktet nga paragrafi 1 nënparagrafi 1 deri 4 të nenit 315 të KPPK-së, ai procedon apo vazhdon me seancën e konfirmimit të aktakuzës, sikur pranimi i fajësisë të mos ishte bërë. Në të kundërtën, nëse gjyqtari pajtohet se janë vërtetuar faktet, nga paragrafi 1 nënparagrafi 1 deri 4 nga neni 315 të KPPK-së, atëherë ai merr aktvendim, me të cilin e pranon pranimin e fajësisë nga ana e të pandehurit, dhe vepron konform nenit 316 par. 4 të KPPK-së, duke marr aktvendim me të cilin e konfirmon aktakuzën. Gjyqtari e konfirmon aktakuzën, pavarësisht se i pandehuri e ka pranuar apo nuk e ka pranuar fajësinë, kur aktakuza është ngritur nga paditësi i autorizuar dhe është hartuar në bazë të ligjit, nuk ka prova të papranueshme, si dhe nuk ekzistojnë asnjë nga rrethanat e përcaktuara në nenin 316 par. 1 nënparagrafi 1 deri 4 të KPPK-së. 2. 5. Hedhja e aktakuzës dhe pushimi i procedurës penale. Konform nenit 316 par. 1 nënparagrafi 1 deri 4 të KPPK-së, gjyqtari merr aktvendim, me të cilin e hedhë aktakuzën dhe e pushon procedurën penale, kur ai çmon se: -Vepra penale për të cilën akuzohet i pandehuri, nuk është vepër penale; -Ekzistojnë rrethana të cilat e përjashtojnë përgjegjësinë penale; -ka ardhur deri te parashkrimi i ndjekjes penale, vepra penale është përfshirë në amnisti ose falje, ose ekzistojnë rrethana të tjera të cilat e pengojnë ndjekjen penale, si dhe; -nuk ka prova të mjaftueshme që e mbështesin dyshimin e arsyeshëm (bazuar) se i pandehuri e ka kryer veprën penale me të cilën është akuzuar. Gjyqtari për konfirmimin e aktakuzës, merr aktvendim mbi hedhjen e aktakuzës dhe pushimin e procedurës penale, edhe në rastin kur vërteton se aktakuza nuk është ngritur nga paditësi i autorizuar, mandej nëse propozimi i palës së dëmtuar ose leja e organit publik mungon, ose është tërhequr, si dhe në rastin kur ekzistojnë rrethana të tjera që përkohësisht e pengojnë ndjekjen penale ndaj të pandehurit. Në të gjitha rastet, kur gjyqtari e hedhë aktakuzën, kundër aktvendimit mbi hedhjen e aktakuzës, në afatin prej 3 ditësh nga pranimi i aktvendimit, paditësi si dhe i dëmtuari, kanë të drejtë në ankesë kolegjit të gjykatës. Në rastin kur ndaj aktvendimit të gjyqtarit mbi hedhjen e aktakuzës, ka paraqitur ankesë vetëm i dëmtuari, ndërsa ankesa ka patuar sukses, atëherë konsiderohet se i dëmtuari e ndërmerr ndjekjen penale si paditës supsidiar. Aktvendimet e marruar nga gjyqtari, lidhur me konfirmimin e aktakuzës, duhet të arsyetohen në atë mënyrë, që të mos prejudikohet gjykimi i çështjes kryesore, që do të shqyrtohet në shqyrtimin gjyqësor.

55

2. 6. Forma e prerë e aktakuzës. Aktakuza pasi të marr formën e prerë, me të gjitha shkresat e tjera të lëndës i dërgohet kryetarit të trupit gjykues, për ta e gjykuar çështjen penale. Formën e prerë të aktakuzës, e përcakton neni 318 i KPPK-së. Aktakuza e merr formën e prerë: -në ditën kur aktvendimi për konfirmimin merr formë të prerë në pajtim me nenin 316 par. 4 të KPPK-së. -në ditën kur aktvendimi nga neni 310 par. 2 ose neni 311 par. 2 i KPPK-së merr formën e prerë, nëse gjyqtari nuk vepron në pajtim me nenin 312 të KPPK-së. Në mbështetje të nenit 312 të KPPK-së, aktakuza e merr formën e prerë, kur gjyqtari sipas detyrës zyrtare, jo më vonë se 2 muaj nga ngritja e aktakuzës, merr aktvendim mbi aktakuzën dhe pranueshmërin e provave në pajtim me nenin 316 par. 4 të KPPK-së. Në çdo kohë, aktvendimi i marrun nga gjyqtari lidhur me aktakuzën e merr formën e prerë, kur nuk ka pasur ankesë, kundër aktvendimit nga pala dhe ka kaluar afati për ankesë, ose nëse ka pasur ankesë, kur të jetë vendosur lidhur me ankesën nga kolegji penal i gjykatës. Në pajtim me nenin 431 par. 1 të KPPK-ës, palët kanë të drejtë të parashtrojnë ankesë kundër aktvendimeve të gjyqtarit të procedurës paraprake, si dhe kundër aktvendimeve tjera të gjykatës së shkallës së parë, me përjashtim kur shprehimisht me ligj nuk lejohet ankesë. Aktualisht në praktikën gjyqësore, lidhur me rastin kur konfirmohet aktakuza, ka dallime sa i përket të drejtës në ankesë kundër aktvendimit për konfirmimin e aktakuzës nga se disa gjykata nuk iu japin palëve të drejtën për ankesë e disa ua njohin këtë të drejtë (neni 431 par. 1 i KPPK-së). Gjykatat e regjionit të Mitrovicës, në aktvendimet për konfirmimin e aktakuzës japin udhëzimin juridik, ndërsa gjykatat e regjionit të Prishtinës dhe Prizrenit, nuk japin udhëzime juridike. Lidhur me atë që u tha deri më tani, në këtë punim, në vazhdim të këtij punimi do të gjeni aktvendimet nga praktika gjyqësore. PËRFUNDIMI 1. Në praktikë, rreth zbatimit të ligjit të ri, paraqiten edhe vështirësitë në aplikimin e tij. Kështu ka ndodhur, edhe me zbatimin e KPPK-ës në praktikën gjyqësore, kur disa gjykata, e udhëzojnë palën në të drejtën për ankesë, kundër aktvendimit për konfirmimin e aktakuzës, ndërsa gjykatat tjera nuk e japin udhëzimin juridik. 2. Në praktikën gjyqësore, ka dallime, sa i përket faktit se a ka të drejtë i akuzuari të parashtron ankesë, ndaj aktvendimit me te cilin konfirmohet aktakuza në kuptim të nenit 315 par. 4 dhe 316 par. 4 të KPPK-së, ngase në këto raste shprehimisht nuk potencohet e drejta për ankesë, sikur potencohet e drejta për ankesë në nenin 317 par. 2 të KPPK-së, kur hedhet aktakuza, ose në rastin kur gjyqtari, me aktvendim e shpall jokompetente gjykatën përkatëse konform nenit 316 par. 3 të KPPK-së. 3. Mirëpo pavarësisht, prej dallimeve të praktikës gjyqësore, dhe qasjeve të ndryshme, këtë dilemë në mënyrë të çart e rregullon neni 431 i KPPK-së, ku

56

shprehimisht është potencuar e drejta për ankesë, kundër të gjitha aktvendimeve të gjyqtarit të procedurës paraprake, si dhe kundër aktvendimeve tjera të gjykatës së shkallës së parë, duke i përjashtuar rastet kur me ligj në mënyrë shprehimore nuk lejohet ankesa. FUSNOTAT 1. Neni 304 par. 1 i KPPK-së

2. Neni 62 par. 1 i KPPK-së.

3. Neni 305 i KPPK-së.

4. Neni 307 par 1 e 3 i KPPK-së.

5. Neni 154 par. 2 dhe 264 par. 3 i KPPK-së.

6. Neni 310 par. 1 i KPPK-së.

7. Neni 311 par. 1 i KPPK-së. 8. Neni 313 par. 2 i KPPK-së

LITERATURA 1. Dr. Begeja Skënder, Kriminalistika, Tiranë, 2004. 2. Grup autorësh, Islami, Hoxha, Panda, Procedura Penale, Tiranë, 2003. 3. Dr. Hajdari Azem, E Drejta E Procedurës Penale, Prishtinë, 2006. 4. Dr. Latifi Vesel, Kriminalistika, Prishtinë, 2004. 5. Dr. Shiti Ejup, E Drejta E Procedurës Penale, Prishtinë, 2005. 6. Konventa Evropiane për mbrojtjen të Drejtave të Njeriut, dhe Lirive Themelore, 1950. 7. Ligji i Procedurës Penale i ish RSFJ-së, i vitit 1977. 8. Kodi i Përkohshëm Penal i Kosovës, Rregullorja e UNMIK-ut, nr.2003/25. 9. Kodi i Përkohshëm i Procedurës Penale i Kosovës, Rregullorja e UNMIK-ut, nr.2003/26. 10. Ligji Penal për të Mitur i Kosovës, Rregullorja e UNMIK-ut, nr. 2004/8. 11. Ligji mbi Gjykata e Rregullta i Kosovës, ” Gazeta Zyrtare e KSAK ” nr. 21/78

57

Dr. Dierk Mattik - Sekretari i përgjithshëm Asociacioni i Odёs Gjermane

RREGULLORE E PROFESIONIT TE AVOKATIT SI DHE DETYRAT DHE FUNKSIONET E ORGANIZATAVE TE

AVOKATEVE NE GJERMANI Në Gjermani profesioni dhe pozita brenda shtetit dhe shoqërisë janë pjesë e kushtetutës (Ligji Bazik) dhe të rregulluara mirë nga statuti federal (Ligji Parlamentar) I. Ligji i Avokatёve Gjerman (LAG) Ligji i avokatëve gjerman (LAG), një ligj parlamentar, rregullon profesionin e avokatit deri në imtësi. LAG konsideron profesionin e avokatit si një profesion të lirë, në të cilin avokatët janë plotësisht të pavarur nga ndikimi i shtetit. E drejta e avokatëve që të përfaqësojnë qytetarët në çdo çështje mund të kufizohet vetëm nga ligji federal. Parakushtet për profesion dhe hyrje në të janë të rregulluara në mënyrë strikte nga statuti. Në interes të shoqërisë dhe mirëmbajtjes së rendit administrativ të drejtësisë, avokati ka për detyrë të jetë i pavarur, konfidencial, të parandaloj konflikte të interesit, dhe të kryej punë objektive dhe kompetente. Ndërhyrja e shtetit në punën e avokatëve nuk është e lejuar. Përmirësime të punës së avokatit janë vetëm të mundshme përmes rrugëve ligjore nga gjykatat përkatëse. Përgjegjësia profesionale e avokatëve është rregulluar nga statuti, siç është bashkëpunimi me profesione tjera, njashtu edhe obligimi për kompensim është përcaktuar në bazë të rregullores për çmime në statut. Thyerja e ndonjërës nga këto obligime do të dënohet. Fillimisht, zyra rajonale, të cilës i përket avokati, merr një vendim rreth kësaj çështjeje, dhe më pastaj është juridiksioni i veçantë, i cili është pjesë e juridiksionit shtetëror. Rregullat e paraqitura nё Ligjin e Avokatëve Gjerman për profesionin e avokaturës, ekskluzivisht janë çështje të dispozitave parlamentare. Ata, të cilët i përkasin këtij profesioni dhe organizatave të tyre nuk kanë autoritet të caktojnë standarde. Që nga viti 1994, një organizate e veçantё e avokatëve emëroi “Asamblenë e Rregulloreve”, e cila është legjitimuar nëpërmjet votimeve demokratike, dhe është lejuar të konkretizoj provizionet e statutit për rregullimin e profesionit të avokatit. Ekziston një listë e ngushtë dhe ekskluzive për këtë. Rezolutat e “Asamblesë për Rregullore”, të cilat duhet të aprovohen nga shumica e kualifikuar, janë të paraqitura në rregullore në lidhje me profesionin. Provizionet e rregullores në lidhje me profesion nuk e kanë të lejuar të përcaktojnë detyrime profesionale, por

58

më tepër vetëm të formulojnë më saktësisht rregullat e statutit dhe në pajtim me udhërrëfyesin e përshkruar nga legjislatura, si të ndryshëm nga ligji. Rezolutat e “Asamblesë së Rregulloreve” dhe provizionet e rregulloreve ne lidhje me profesionin shqyrtohen nga ministria e drejtësisë rreth respektimit të tyre të ligjit dhe kushtetutës. Ministria mund tё refuzoj rezoluta nga “Asambleja për Rregullore” nëpërmes akteve administrative. Edhe pse ekziston një mundësi e tillë kontrolle, shumë provizione në rregulloren profesionale janë refuzuar nga gjykata kushtetuese pas ankesave të avokatëve individual në lidhje me thyerjen e ligjit dhe mosrespektimit të kushtetutës. II. Oda Rajonale Implementimi i ligjit profesional të avokatëve, i standardizuar në LAG, është një detyrë e vërtet e shtetit, e cila zakonisht kryhet nga administrata shtetërore dhe përcaktimit të autoriteteve specifike të nevojshme për atë. Për atë arsye shteti mund te implementoj rregulla të aplikueshme tek avokatët nëpërmes administratës federale dhe asaj shtetërore të së drejtës (administrim direkt shtetëror). Sidoqoftë, legjislatura gjermane nuk e ka zgjedhur këtë rrugë, por mё tepër, në përputhje me traditat e përcaktuara nga ligji gjerman, implementimi dhe zbatimi i ligjit që ndikon tek avokatët, është transferuar tek një autoritet i veçantё, i cili përbehet nga anëtar të profesionit. Nё republikën federale ekzistojnë 28 oda rajonale. Odat rajonale janë krijuar si korporata të ligjit zyrtar dhe funksionojnë si administrata shtetërore indirekte. Odat rajonale janë çështje tё autoriteteve mbikëqyrëse shtetërore, tё cilat monitorojnë se nëse dhe si këto i kryejnë obligimet e veta. Është objektivë kontinuale e organizatave tё tilla tё çështjeve lidhur me avokatё, qё dituria e anëtarëve tё profesionit tё bёhet fitimprurëse për qëllime tё administratës shtetërore. Si nё tё gjitha administratat shtetërore, rregullimi i profesionit tё avokatit duhet tё bёhet nё interes tё të gjithëve (shoqërisë). Si e tillë, rregullorja e avokatёve mund tё caktoj vetëm ata kufij, tё cilët mbështeten plotësisht ne interesat e te gjithëve (shoqërisë). Gjykatat, dhe përfundimisht, Gjykata Kushtetuese Federale vendosin mbi konteste sepse rregullorja e profesionit ndikon ne artikullin 12 te kushtetutës (liria e profesionit). Pas pranimit, secili avokat është anëtar i odes rajonale, përgjegjës për biznesin e tij nё formë tё anёtarёsisё obligative. Anëtarët e odёs rajonale zgjedhin organet e odёs, dhe nё kontekst tё provizioneve tё statutit bëjnë rezoluta dhe implementojnё masat e nevojshme. Deri më tani, ata kanë buxhetin e vet dhe tё drejtën qё tё mbledhin para nga anëtarësia.

59

Detyrat e odёs rajonale janë tё përshkruara dhe tё përcaktuara hollësisht nё LAG. Me tepër se detyrat qё ndikojnë nё organizim dhe buxhet, detyrat e tyre përfshijnë edhe zbatimin e mbikëqyrjes disiplinore tё avokatёve, si dhe konsultimin dhe instruktimin e tyre nё çështje profesionale tё ligjit. Vetëm odat rajonale kanё autoritet tё mbikëqyrjes disiplinore. Gjithashtu, odat rajonale kanë për detyrё tё marrin pjesё nё punësimin e avokatёve (kandidatёve) për gjykatat e avokatёve, si dhe kanё për detyrё trajnimin e avokatёve duke emëruar trajner adekuat për këtë detyrё. Odat rajonale gjithashtu janë përgjegjëse për trajnimin e personelit tё zyrave. Pastaj është detyrё e tyre qё tё ofrojnë mendime tё ekspertëve nё pyetjet e prezantuara nga autoritetet shtetërore dhe ministrive, dhe qё kanё ndikim nё odat rajonale. Principi i autorizimit individual aplikohet. Do tё thotë, odat rajonale i kryejnë vetëm ato detyra tё cilat janë transferuar tek ato nga ligji, e jo thjesht ato tё cilat për ndonjë arsye dëshmojnë tё jenё tё dobishme për avokat. Principi i fuqive tё implikuar, i njohur nё ligjin e organizatave ndërkombëtare, qe mund tё dërgoj deri te zgjerimi i detyrave, nuk aplikohet nё mënyre eksplicite. III. Oda Federale Gjermane e Avokatёve – OFGA 28 odat rajonale, ne nivelin federal, janë tё përfshira brenda odёs federative gjermane, nё formë te anёtarёsisё obligative. Edhe OFGA është një korporatё e ligjit publik. OFGA duhet t’i kryej detyrat e veta tё caktuara nga ligji. Këto përfshijnë, pos tjerash, nё veçanti: - nё pyetjet qё ndikojnë tek tё gjitha odat rajonale, dhënia e mendimeve individuale tё secilës odё rajonale dhe dhënia e mendimit tё përgjithshëm nëpërmes diskutimeve - nё tё gjitha çështjet qё prekin odat rajonale, duke prezantuar mendimin e odёs federale gjermane tek autoritetet kompetente, gjykatat, dhe organizatat dhe tё përfaqësoj tё gjitha odat rajonale tek këto institucione. E lartpërmendura “Asambleja e rregulloreve” ekziston brenda Odёs Federale Gjermane. Presidenti i OFG-sё dhe presidentёt e odave rajonale janë anëtarë tё “Asamblesë sё Rregullorёs” pa tё drejte vote, dhe avokatёt e selektuar nga anëtarёt e odave rajonale, shërbejnë si anëtarë me tё drejtё vote. Oda Federale e Gjermanisë nuk ka tё drejtё tё mbledh para për anëtarësi, por mё tepër financohet nga tё mbledhurat e odave rajonale. Oda Federale e Gjermanisë nuk është e legjitimuar demokratisht, as nuk janë avokatёt individual si anëtarë tё odave rajonale, anëtare e Odës Federale Gjermane. Përfaqësimi i interesave ekonomike, politike, dhe profesionale tё avokatёve përballë shoqërisë, politikës, dhe shtetit nuk janë ndёr detyrat e numëruara për odat rajonale dhe Odёn Federale Gjermane.

60

IV. Asociacioni i Odёs Gjermane – AOG Përfaqësimi i interesave ekonomike, politike, dhe profesionale tё avokatёve përballë shoqërisë, politikёs, dhe shtetit është detyrё e Asociacionit tё Odёs Gjermane, asociacioneve shtetërore tё saj, dhe asociacioneve vendore tё saj. Asociacioni i odës është një organizatë e pavarur lobimi për profesionin e avokaturës gjermane, e cila është legjitimuar demokratisht nga anëtarësia vullnetare. Ekzistojnë 243 asociacione vendore tё odёs, tё kombinuara për tё formuar Asociacionin e Odёs Gjermane. Secili avokat i pranuar mund tё bёhet anëtar i asociacionit tё odёs sё tij vendore. Anëtarësia nё asociacionin vendor tё odёs, nё kontrast me anёtarёsinё obligative tё odave rajonale, është nё baza vullnetare. Secili asociacion vendor i odёs voton një këshill drejtues nga anëtarët e vet. Asociacioni vendor i odёs merr pjesё nё formulimin e mendimeve tё Asociacionit tё Odёs Gjermane nëpërmes mbledhjeve tё anёtarёsisё, nё tё cilën secili posedon nga një ulëse dhe një numër tё votave varësisht nga madhësia. Mbledhja e anёtarёsisё sё AOG-sё voton anëtarët për këshillin drejtues, aprovon kontot vjetore, përcakton shumat e anёtarёsisё, dhe është organi mё i lartё vendimmarrës i asociacionit. Këshilli drejtues i votuar nga mbledhja e anёtarёsisё përbёhet nga 27 anëtarë, ku secili duhet tё jetё anëtarë i një asociacioni vendor tё odёs. Këshilli drejtues i Asociacionit tё Odёs Gjermane është përgjegjës për tё gjitha çështjet lidhur me asociacionin, përveç atyre tё cilat janë transferuar tek mbledhja e anёtarёsisё ose organe tё tjera tё asociacionit. Këshilli drejtues mund tё transferoj detyra shtesё tek presidenti dhe presidiumi. Presidenti përfaqëson asociacionin dhe menaxhon punën e përditshme. Ai udhëheq mbledhjet e anёtarёsisё, mbledhjet e këshillit drejtues dhe tё presidiumit, dhe merr vendime nё tё gjitha çështjet urgjente. Presidiumi administron asetet e asociacionit, financat, investimet, si dhe përgatit mbledhjet e këshillit drejtues. Financimi i Asociacionit tё Odës Gjermane bёhet përmes parave tё mbledhura, tё cilat asociacionet e odave vendore duhet t’i paguajnë AOG-sё për çdo anëtarë që kanë.

61

Mr.sc.Qemajl Juniku – avokat

SPECIFIKAT E KONTRATËS MBI DHURIMIN Është fakt se në jetën e përditshme, në kontekstin e veprimeve juridike.kontratat mbi dhurimin, kan rëndësin e tyre të veçantë, llogaritur si për nga specifikat e tyre po edhe nga fakti se lidhur me të njëjtat nuk parashihet ndonjë regullativë e veçantë, duke u marrë për bazë problematika e tyre ne aplikimin praktik. Në mungesë të kësaj regullative, rëndësi të veçantë në aplikimin praktik të këtyre kontratave ka praktika gjyqësore, e në veçanti vendimet e gjykatave të larta ,të cilat kan plotësuar këtë materie juridike. Duhet të veçojmë se Ligji mbi marrdhënjet detyrimore,në pjesën më të madhe i përshkruan kontratat obligative, mirëpo për dhurimin nuk ka ndonjë dispozitë të veçantë.Në të shumtën e rasteve ,kur bëhej fjalë mbi kontestet të cilat rezultonin nga kontratat mbi dhurimin ,është marrë për bazë Ligji Austriak civil i vitit 1811 apo Ligji i përgjithshëm pasuror i Malit të Zi, I vitit 1888. Meqë dhurimi trajtohet si veprim bamirës juridik, pranimi dhuratës në vetëvete, paraqet falenderimin e dhuratëmarrësit në fisnikërinë e dhuratëdhënësit. Mirëpo, në praktikën gjyqësore,në shumë prej rasteve hasim në mosfalenderimin e dhuratëmarrësit në raport me dhuratëdhënësin për çka pason edhe kontesti në mes tyre për revokimin e kontratës mbi dhurimin. Kontrata mbi dhurimin është ajo kontratë ,kur njëra palë kontraktuese (Dhuratëdhënësi) ia ofron palës tjetër kontraktuese (Dhuratëmarrësit), sendin e caktuar apo ndonjë të drejtë pasurore,pa ndonjë kompenzim ,apo e kushtëzon ate për të ndërmarrë ndonjë veprim në interesin e tij. Andaj, prej kësaj, rezulton se në rastin konkret ,bëhet fjalë për një kontratë obligative ,në mes të dy palëve dhe shprehjes së dëshirës së tyre, si karakteristikë themelore e këtij raporti juridik. Në dukje të parë, sipas brendisë së saj kontrata mbi dhuratën i ngjan testamentit, por kur të merret parasysh edhe pëlqimi i të dy palëve në kontratë ,nuk mund të trajtohet se ajo është shprehje e një anshme e njerës palë kontraktuese siç është rasti te testament-dhënësi. Në anën tjetër ,këtu kemi të bëjmë me kontratën pa ndonjë detyrim kompenzimi, po me qëllim mirëbërës, me të cilin dhuratëdhënësi ka dëshirë për t’ia rritur pasurinë e dhuratëmarrësit. Vlenë për tu veçuar se kontrata mbi dhurimin duhet trajtuar si kontratë e njëanshme detyrimore, meqë vetëm dhuraëdhënësi ka detyrimin për t’ia dorëzuar dhuratëmarrësit sendin kontraktues ,ndërsa dhuratëmarrësi nuk ka ndonjë detyrim, por vetëm të drejtën për ta kërkuar dorëzimin e sendit të dhuruar. Duke u bazuar në vet faktin se te kjo kontratë parashihet dorëzim real i dhuratës, atëherë bëhet fjalë për kontratë formale.Nëse objekt i kontratës është

62

paluajtshmëria, atëherë kërkohet forma e shkruar e kontratës , ndërsa te objekti i luajtshëm vetëm dorzimi real i objektit. KARAKTERISTIKAT THEMELORE Sikur te llojet tjera të kontratave, edhe te kontrata mbi dhurimin ekzistojnë karakteristikat themelore, e prej tyre: a.Aftësia e palëve për të vepruar dhe ekzistimi i dëshirës për të hyrë në këtë mardhënje juridiko-cvile. Kontratën mbi dhurimin,duhet lidhur vetëm ata përsona të cilët e kanë aftësinë për të vepruar. Mirëpo, kemi shumë raste kur edhe përsonat me aftësi pjesërisht të përkufizuar po edhe të miturit,e kan të drejtën e lidhjes së kontratës përmes kujdestarit të tyre, prindit apo kujdestarit të caktuar nga organi kompetent të kujdestarisë. Duhet veçuar ekzistimin e dy elementeve qenësore të kontratës mbi dhurimin: Objekti i kontratës dhe Dëshira për dhurim. a.Objekti i kontrates, mund të jenë të gjitha sendet ose të drejtat pasurore,të cilat janë pronë e dhuratëdhënësit e që me ligj nuk janë të ndaluara për qarkullim. psh. si (mjetet narkotike-droga ).Por mund të jenë edhe sendet të cilat shfrytëzohen në mënyra të ndyshme si (Puna fizike) ,po ashtu edhe e drejta e caktuar dhe sendi i ardhshëm.Nuk mund të jetë objekt dhurimi sendi i huaj. a.Edrejta për dhurim (animus donandi) Vlenë të veçohet se kjo e drejtë është element qenësor i kontratës mbi dhurimin .Kjo trajtohet si motiv i brendshëm në bazë të të cilit dhuratëdhënësi orientohet që pa ndonjë interes të ndërmarr aktin e dhurimit të sendit të caktuar me qëllim që dhuratëmarrësit t’ia rrisë pasurinë e tij.Kjo dëshirë ,duhet të jetë e qartë dhe reale, jo dykuptimshme. Kur të përmendim dëshirën e palës dhuratëdhënëse për ta dhuruar sendin, patjetër kjo dëshirë duhet të jetë reale, e jo formale, them kështu se nuk janë të rralla rastet kur pala prezentohet se me dëshirën e tij dhuron sendin e caktuar, por në anën tjetër, qëllimi është lidhja fiktive e kontratës në mungesë të dëshirës për dhurim apo (animus donandi). Në këto raste ,praktika gjyqësore tregon se bëhet fjalë për punë juridike absolutisht të nuluara, p.sh.nëse dhuratëdhënësi ia dhuron dhuratëmarrësit paluajtshmërinë e caktuar,por ajo kontratë nuk është ekzekutuar asnjëherë, atëherë bëhet fjalë për një kontratë fiktive, apo pa ndonjë vlerë juridike. Palët kontraktuese te kjo kontratë duhet të pajtohen për elementet qenësore të saj. Prej asaj që u tha më lartë, te kjo kontratë ,dhuratëdhënësi ka detyrimet kontraktuese të cituara në kontratë, ndërsa dhuratëmarrësi ka vetëm të drejtat e catuara të cilat poashtu rezultojnë nga kontrata.

63

Si detyrim i dhuratëdhënësit është dorëzimi i sendit të dhuruar dhuratëmarrësit në momentin e kontraktuar ,duke marrë detyrimin e ruajtjes së atij sendi gjerë në atë moment.Meqë është fjalë për veprimin juridik pa ndonjë kompenzim, atëherë dhuratëdhënësi nuk përgjigjet për të metat fizike dhe juridike të sendit të dhuruar. Kjo ka përjashtim kur të metat e caktuara dhuratëdhënësi i ka fshehur qëllimisht e nga të njejtat më vonë, dhuratëmarrësit do ti shkaktohet dëmi eventual, p.sh.nëse dhuratëmarrësit i dhurohet në shërbim një bombolë gazi për të cilën dhuratëdhënësi e dinte se është e prishur dhe më pastaj për shkak të këtij defekti, ajo bombolë shpërthen dhe i shkakton dëmin material, atëherë dhuratdhënësi e ka përgjegjësinë për kompenzimin e demit të shkaktuar ,në raport me dhuratëmarrësin. Si e drejtë e dhuratëmarrësit është të kërkojë dorëzimin e sendit të dhuruar në afatin,vendin dhe mënyrën e përcaktuar me kontratë. Në rastin kur sendi është dëmtuar me qëllim nga ana e dhuratëdhënësit të kërkojë edhe kompenzimin e dëmit të shkaktuar . LLOJET E KONTRATAVE MBI DHURIMIN Në praktikë në të shumtën e rasteve hasim në këto kontrata dhurimi: -Dhurimi shpërblyes -Dhurimi me ngarkesë -Dhurimi i përzier -Dhurimi me rastin e vdekjes Në praktikë hasim edhe në lloje tjera të dhurimit,të cilat herë pas here kan thirrjet e tyre specifike, por për nga brendija kanë të bëjnë me dhurimin, siç bie fjala te dhurimi për qëllime të përgjithshme shoqërore. DHURIMI SHPËRBLYES Bëhet fjalë për dhurimin nga ana e dhuratëdhënësit i bazuar në shkaqet morale .Psh. Nxënësi ia dhuron një dhuratë mësuesit i cili pensionohet.Sportistit për rezultatet e tij në një ekip sportive i dhurohet shpërblimi i caktuar. DHURIMI ME URDHËR APO ME BARRË Kur biseduam për karakteristikat themelore të kontratës mbi dhurimin, theksuam se te ky lloj i kontratave ,dhuratëdhënësi ka vetëm detyrime ndërsa dhuratëmarrësi vetëm të drejta. Mirëpo te kontratat me urdhër apo me barrë ,do të konstatojmë se dhuratëdhënësi përveq që ia dhuron sendin e caktuar dhuratëmarrësit e detyron të njëjtin për ta kryer një veprim, i cili në një mënyrë kushtëzohet me sendin e dhuruar.Psh. Dhuratëdhënësi ia dhuron dhuratëmarrësit një paluajtshmëri të caktuar, duke ia kushtëzuar që ai nënës së tij, në të njejtën paluajtshmëri t’ia ndërton një objekt të vogël banimi, apo babait të tij të ndjerë, të ia ndërton një lapidar mbi varr etj, Ashtu që, nëse dhuratëmarrësi nuk i përmbahet urdhëresës në fjalë ,dhuratëdhënësi ka të drejtën e kërkimit të anulimit të kontratës mbi dhurimin. Por duhet veçuar se në këto raste dhuratëdhënësi nuk duhet ti tejkalojë kërkesat e

64

tij me rastin e dhurimit të sendit të cakuar,meqë në të kundërtën i humbë kuptimi i dhurimit. DHURIMI I PËRZIER Ky dhurim na prezentohet në raportet detyrimore ,kur njera palë (Shitësi) ia jep palës tjetër (blerësit), sendin i cili kushton shumë më tepër se shuma që ai e merr nga blerësi. Psh.Shitësi ia shet blerësit automjetin i cili kushton 30.000 Euro, ndërsa, nga ai merr vetëm 5.000 Euro. Shuma prej 25.000 Euro llogaritet se është shumë e dhuruar.Ky rast të shumtën ndodhë te përsonat që kanë afërsi në mes vete. DHURIMI ME RASTIN E VDEKJES Është fakt se dhurimi si detyrim kontraktues, është kontratë në mes të përsonave të gjallë (inter vivos).Mirëpo, në praktikë hasim edhe raste kur dhuratëdhënësi ia dhuron dhuratëmarrësit sendin e caktuar por me kushtëzim që kontrata të fuqizohet pas vdekjes së tij. Edhepse në pamje të parë duket se ka ngjajshmëri me testamentin ,kjo duhet të trajtohet si kontratë dhurimi. TËRHEQJA APO REVOKIMI I DHURIMIT Revokimi i dhurimit ka mundësi të bëhet nga ana e vetë dhuratëdhënësit bazuar në dispozitat kontraktuese,në baza ligjore dhe nga përsonat e tretë që i garanton ligji. Në bazë të detyrimeve kontraktuese, Dhuratëdhënësi ka të drejtë të kërkoj revokimin e dhurimit, nëse dhuratëmarrësi nuk iu ka përmbajtur detyrimit paraprak të kushtëzuar nga ana e dhuratëdhënësit.Psh. dhuratëdhënësi ia ka dhuruar një lokal afarist dhuratëmarrësit, me detyrimin që ai ta përfundoj fakultetin e mjekësisë,e ai këtë nuk e ka bërë,atëherë krijohet baza që dhuratëdhënësi të kërkojë revokimin e dhurimit. REVOKIMI LIGJOR I DHURIMIT Është shum rast specifik në praktikën gjyqësore , parashtrimi i kërkesës për revokim në baza ligjore.Këtu bëhet fjalë për 2 shkaqe që vëjnë bazën për revokim të dhurimit,e prej tyre: përkeqësimi tej mase i gjendjes materiale të dhuratëdhënësit dhe mosfalenderimi i dhuratëmarrësit për dhuratën e pranuar nga ana e dhuratëdhënësit. Në rastin e parë,bëhet fjalë për përkeqësimin e gjendjes materiale të dhuratëdhënësit që nga momenti i dhurimit e gjerë në momentin e kërkesë për revokim.Këtu duhet të kemi parasysh mungesën e mjeteve materiale, të cilat pamundësojnë plotësimin e nevojave elementare jetësore si të dhuratëdhënësit po edhe anëtarëve të familjes së tij. Sipas praktikës gjyqësore.këto raste në të shumtën përfundojnë me marrjen e detyrimit të dhuratëmarrësit për përkujdesje ndaj dhuratëdhënësit ,gjithnjë duke pasur parasysh vlerën e sendit të dhuruar.Psh. Kontrata mbi ushqimin dhe mbajtjen e përjetëshme. Ndërsa, revokimi i dhurimit për shkak të jofalenderimit të dhuratëmarrësit për dhuratën e marrë,kërkohet në të shumtën e rasteve kur bëhet fjalë për ndonjë delikt, vepër penale kundër jetës së dhuratëdhënësit , lëndimit trupor , cenimit të prestigjit ,çka

65

ndjeken sipas padisë private apo detyrës zyrtare. Ndërsa revokimi i dhurimit sipas përsonave të tretë, sipas ligjit mbi trashëgiminë parashifet në rastet e cenimit të pjesës së domosdoshme,pastaj të cenimit të mbajtjes së domosdoshme sipas ligjit mbi familjen në Kosovë si dhe dëmtimit të qëllimshëm të kreditorit ,në bazë të LMD SHEMBUJ PRAKTIK TË KONTRATËS MBI DHURATËN

KONTRATË MBI DHURIMIN

(E SENDIT TË PALUAJTSHËM) E lidhur në Gjakovë,me dt.28.06.2007,në mes të palëve kontraktuese, Z.G.nga Gjakova,Rr.” Anton Qeta”nr.26, në një anë, si dhuratëdhënës ,në tekstin e mëtejmë (Dhuratëdhënësi) dhe S.G.nga Gjakova, Rr.”Anton Qeta” nr.26, , si dhuratëmarrës në anën tjetër, në tekstin e mëtejmë (Dhuratëmarrësi ) , nga e cila rezultojnë të drejtat dhe detyrimet vijuese: l. Dhuratëdhënësi , pohon se në bazë të kontratës mbi shitëblerjen të lidhur me Fondin mbi tokën ndërtimore dhe veprimtarinë komunale në Gjakovë,nr.2045 të dt.16.12.1980, është i vetmi pronar i banesës një dhomëshe nr. 845, kati i II, në ndërtesën banesore “Lamela 2/2” Rr.”Nena Tereze” nr.845,me sipërfaqe prej 48,03 m2., të cilën pa ndonjë kushtëzim të caktuar ia dhuron dhuratëmarrësit. 2.Dhuratëmarrësi pranon dhuratën e dhënë sipas përshkrimit nga pika l e kontratës, për të cilën nuk ka ndonjë kushtëzim paraprak nga ana e dhuratëdhënësit. 3. Dhuratëdhënësi si i vetmi pronar i paluajtshmërisë së dhuruar, merr detyrimin për tu përgjigjur, ndaj çdo kërkese eventuale të palës së tretë, me të cilën në të ardhmen ka mundësi të kontestohet pronësia e dhuratëmarrësit mbi paluajtshmërinë e dhuruar. 4. Palët kontraktuese heqin dorë nga e drejta për ta atakuar këtë kontratë,nga të gjitha bazat, prej të cilave ajo ka mundësi të atakohet. 5. Të gjitha shpenzimet përpilimit të kësaj kontrate dhe legalizimit të saj i bartë dhuratëmarrësi . 6. Dhuratëmarrësi pohon se në ditën e lidhjes dhe legalizimit të kësaj kontrate, ka hyrë në posed të palujtshmërisë së dhuruar, mbi të cilën dhuratëdhënësi ia ka pranuar të drejtën e pronësisë dhe njejtën paluajtshmëri, ai ka mundësi për ta evidentuar në emër të tij në regjistrat kadastral të Komunës së Gjakovës. 7.Palët kontraktuese ,pohojnë se kjo kontratë është përpiluar me dëshirën e tyre e jo me ndonjë metodë kërcënuese apo mënyrë të dhunshme,andaj të njejtën ata e nënshkruajnë pa ndonjë vërejtje. PALËT KONTRAKTUESE DHURATËDHËNËSI DHURATËMARRËSI _____________________ ____________________

66

KONTRATË MBI DHURIMIN (E SENDIT TË LUAJTSHËM) E lidhur në Gjakovë,me dt.28.06.2007,në mes të palëve kontraktuese, Z.G.nga Gjakova,Rr.” Anton Qeta”nr.26, në një anë, si dhuratëdhënës ,në tekstin e mëtejmë (Dhuratëdhënësi) dhe S. G.nga Gjakova, Rr.”Anton Qeta” nr.26, , si dhuratëmarrës në anën tjetër, në tekstin e mëtejmë (Dhuratëmarrësi ) , nga e cila rezultojnë të drejtat dhe detyrimet vijuese: l. Dhuratëdhënsi , pohon se, është i vetmi pronar i automjetit ,të prodhimit Audi, me nr.të shasisë WSPK123456L789, viti i prodhimit 2004, ngjyra e zezë, regj 125-KS-145, të cilin pa ndonjë kushtëzim të caktuar ia dhuron dhuratëmarrësit. 2.Dhuratëmarrësi pranon dhuratën e dhënë sipas përshkrimit nga pika l e kontratës, për të cilën nuk ka ndonjë kushtëzim paraprak nga ana e dhuratëdhënësit. 3. Dhuratëdhënësi si i vetmi pronar i automjetit të dhuruar, merrë detyrimin për tu të përgjigjur, ndaj çdo kërkese eventuale të palës së tretë, me të cilën në të ardhmen ka mundësi të kontestohet pronësia e dhuratëmarrësit mbi këte automjet. 4. Palët kontraktuese heqin dorë nga e drejta për ta atakuar këtë kontratë,nga të gjitha bazat, prej të cilave ajo ka mundësi të atakohet. 5. Të gjitha shpenzimet përpilimit të kësaj kontrate dhe legalizimit të saj i bartë dhuratëmarrësi . 6. Dhuratëmarrësi pohon se në ditën e lidhjes dhe legalizimit të kësaj kontrate,dhuratëdhënësi ia ka dorëzuar automjetin e dhuruar dhe ai tani të njëjtin ka mundësi për ta regjistruar si pronësi të tij,pranë Qendrës së regjistrimit të automjeteve. 7.Palët kontraktuese ,pohojnë se kjo kontratë është përpiluar me dëshirën e tyre e jo me ndonjë metodë kërcënuese apo mënyrë të dhunshme,andaj të njejtën ata e nënshkruajnë pa ndonjë vërejtje.

PALËT KONTRAKTUESE DHURATËDHËNËSI DHURATËMARRËSI ____________________ _____________________

KONTRATË MBI DHURIMIN

E lidhur në Gjakovë,me dt.28.06.2007,në mes të palëve kontraktuese, Z.G.nga Gjakova, Rr.” Anton Qeta”nr.26, në një anë, si dhuratëdhënës ,në tekstin e mëtejmë (Dhuratëdhënësi) dhe S. G.nga Gjakova, Rr.”Anton Qeta” nr.26, , si dhuratëmarrës në anën tjetër, në tekstin e mëtejmë (Dhuratëmarrësi ) , nga e cila rezultojnë të drejtat dhe detyrimet vijuese:

67

l. Dhuratëdhënsi , pohon se në bazë të kontratës mbi shitblerjen,të lidhur me Fondin mbi tokën ndërtimore dhe veprimtarinë komunale në Gjakovë,nr.2045 të dt.16.12.1980, është i vetmi pronar i banesës njëdhomëshe nr. 845, kati i II, në ndërtesën banesore “Lamela 2/2” Rr.”Lenini” nr.845,me sipërfaqe prej 48,03 m2., të cilën ia dhuron dhuratëmarrësit. 2. Dhuratëdhënësi, gjerë në vdekjen e tij,e ruan të drejtën e shfrytëzimit të bodrumit të banesës, me sipërfaqe prej 60 m2, i cili gjendet nën të njejtën banesë ,andaj regjistrimi i banesës së dhuruar,pranë Drejtorisë Komunale të Gjeodezisë, duhet të evidentohet me këtë barrë kontraktuese. 3. Dhuratëmarrësi pranon dhuratën e dhënë sipas përshkrimit nga pika l e kontratës, me kushtin që bodrumin e banesës edhe në të ardhmen të ia lë në shfrytëzim dhuratëdhënësit . 4. Dhuratëdhënësi si i vetmi pronar i paluajtshmërisë së dhuruar, merrë detyrimin për tu përgjigjur, ndaj çdo kërkese eventuale të palës së tretë, me të cilën në të ardhmen ka mundësi të kontestohet pronësia e dhuratëmarrësit mbi paluajtshmërinë e dhuruar. 5. Palët kontraktuese heqin dorë nga e drejta për ta atakuar këtë kontratë,nga të gjitha bazat, prej të cilave ajo ka mundësi të atakohet. 6. Të gjitha shpenzimet përpilimit të kësaj kontrate dhe legalizimit të saj i bartë dhuratëmarrësi . 7. Dhuratëmarrësi pohon se në ditën e lidhjes dhe legalizimit të kësaj kontrate, ka hyrë në posed të palujtshmërisë së dhuruar, mbi të cilën dhuratëdhënësi ia ka pranuar të drejtën e pronësisë dhe njëjtën paluajtshmëri, ai ka mundësi për ta evidentuar në emër të tij në regjistrat kadastral të Komunës së Gjakovës. 8. Palët kontraktuese ,pohojnë se kjo kontratë është përpiluar me dëshirën e tyre e jo me ndonjë metodë kërcënuese apo mënyrë të dhunshme,andaj të njëjtën ata e nënshkruajnë pa ndonjë vërejtje.

PALËT KONTRAKTUESE DHURATËDHËNËSI DHURATËMARRËSI __________________ _____________________

MARRËVESHJE mbi revokimin e dhurimit për shkak të pamiradishmërisë E lidhur në Gjakovë,me dt.28.06.2007,në mes të palëve kontraktuese, Z.G.nga Gjakova,Rr.” Anton Qeta”nr.26, në një anë, si dhuratëdhënës ,në tekstin e mëtejmë (Dhuratëdhënësi) dhe S. G.nga Gjakova, Rr.”Anton Qeta” nr.26, , si dhuratëmarrës në anën tjetër, në tekstin e mëtejmë (Dhuratëmarrësi ) , nga e cila rezultojnë të drejtat dhe detyrimet vijuese: l. Palët kontraktuese bashkarisht konstatojnë se , se në bazë të kontratës mbi shitblerjen e paluajtshmërisë të lidhur me dt. 12.02.2002,e të legalizuar pranë Gjykatës komunale në Gjakovë, me nr.VR,1359, dhuratëdhënësi ia ka dhuruar

68

dhuratëmarrësit, banesës një dhomëshe nr. 845, kati i II, në ndërtesën banesore “Lamela 2/2” Rr.”Lenini” nr.845,me sipërfaqe prej 48,03 m2., të cilën dhuratëmarrësi e ka evidentuar në emër të tij në regjistrat kadastral të komunës së Gjakovës. 2. Se dhuratëmarrësi,në kohën e fundit nuk sillet në mënyrë të regullt me dhuratëdhënësin ashtu që është jo mirënjohës për dhuratën e pranuar ,andaj edhe janë krijuar kushtet ligjore për revokimin e kontratës mbi dhurimin, për shkak të jomiradisë së tij. 3. Duke u bazuar në shkaqet e përmendura sipas pikës 2 të kësaj marrëveshje,dhuratëdhënësi e revokon kontratën mbi dhurimin nga pika një e kësaj marrëveshje,për shkak të jomiradishmërisë së palës dhuratëmarrëse. 4. Dhuratëmarrësi për ti ikur kontestit gjyqësor,e pranon këtë marrëveshje dhe pajtohet me revokimin në fjalë. 5. Dhuratëdhënësi,në bazë të kësaj marrëveshje e mbanë të drejtën që banesën e cituar sipas pikës1 të saj ta evidentoj sërish si pronësi të tij në regjistrat kadastral të Komunës se Gjakovës 6. Të gjitha shpenzimet përpilimit të kësaj kontrate dhe legalizimit të saj i bartë dhuratëmarrësi . 7. Dhuratëmarrësi detyrohet që në afatin prej 15 ditësh ,nga dita e nënshkrimit të kësaj marrëveshje ,të ia kthejë në pronësi dhuratëdhënësit banesën nga pika 1 e marrëveshjes,dhe të njëjtën ta zbrazë nga plaçkat dhe personat të vendosur gjerë në ditën e lirimit të saj. 8. Palët kontraktuese ,pohojnë se kjo kontratë është përpiluar me dëshirën e tyre e jo me ndonjë metodë kërcënuese apo mënyrë të dhunshme,andaj të njëjtën ata e nënshkruajnë pa ndonjë vërejtje.

PALËT KONTRAKTUESE DHURATËDHËNËSI DHURATËMARRËSI ___________________ __________________

MARRËVESHJE mbi revokimin e dhurimit për shkak të varfërisë së dhuratëdhënësit

E lidhur në Gjakovë,me dt.28.06.2007,në mes të palëve kontraktuese, Z.G.nga Gjakova,Rr.” Anton Qeta”nr.26, në një anë, si dhuratëdhënës ,në tekstin e mëtejmë (Dhuratëdhënësi) dhe S. G.nga Gjakova, Rr.”Anton Qeta” nr.26, , si dhuratëmarrës në anën tjetër, në tekstin e mëtejmë (Dhuratëmarrësi ) , nga e cila rezultojnë të drejtat dhe detyrimet vijuese: l. Palët kontraktuese bashkarisht konstatojnë se: në bazë të kontratës mbi shitblerjen e paluajtshmërisë të lidhur me dt. 12.02.2002,e të legalizuar pranë Gjykatës Komunale në Gjakovë, me nr.VR,1359, dhuratëdhënësi ia ka dhuruar dhuratëmarrësit, banesës një dhomëshe nr. 845, kati i II, në ndërtesën banesore “Lamela 2/2” Rr.”Lenini” nr.845,me sipërfaqe prej 48,03 m2., të cilën

69

dhuratëmarrësi e ka evidentuar në emër të tij në regjistrat kadastral të komunës së Gjakovës. 2. Se dhuratëmarrësi, në ndërkohë është varfëruar nga shkaku se me vendimin e organit kompetent komunal, iu ka ndalë pensioni invalidor ,andaj tani ai nuk ka mjete të mjaftueshme për ti plotësuar nevojat elementare jetësore. 3. Duke u bazuar në shkaqet e përmendura sipas pikës 2 të kësaj marrëveshje,dhuratëdhënësi e revokon kontratën mbi dhurimin nga pika një e kësaj marrëveshje,për shkak të varfërisë. 4. Dhuratëmarrësi për ti ikur kontestit gjyqësor,e pranon këtë marrëveshje dhe pajtohet me revokimin në fjalë. 5. Dhuratëdhënësi ,në bazë të kësaj marrëveshje,e mbanë të drejtën që banesën e cituar sipas pikës1 të saj,ta evidentoj sërish si pronësi të tij në regjistrat kadastral,të Komunës së Gjakovës 6.Të gjitha shpenzimet përpilimit të kësaj kontrate dhe legalizimit të saj i bartë dhuratëmarrësi 7. Dhuratëmarrësi detyrohet që në afatin prej 15 ditësh ,nga dita e nënshkrimit të kësaj marrëveshje ,të ia kthejë në pronësi dhuratëdhënësit banesën nga pika 1 e marrëveshjes,dhe të njëjtën ta zbrazë nga plaçkat dhe personat të vendosur gjerë në ditën e lirimit të saj. 8. Palët kontraktuese ,pohojnë se kjo kontratë është përpiluar me dëshirën e tyre e jo me ndonjë metodë kërcënuese apo mënyrë të dhunshme,andaj të njëjtën ata e nënshkruajnë pa ndonjë vërejtje.

PALËT KONTRAKTUESE DHURATËDHËNËSI DHURATËMARRËSI ____________________ _____________________

MARRËVESHJE Mbi mbajtjen dhe kujdesin e dhuratëdhënësit në vend të revokimit

të kontratës mbi dhurimin për shkak të varfërimit. E lidhur në Gjakovë,me dt.28.06.2007,në mes të palëve kontraktuese, Z.G.nga Gjakova,Rr.” Anton Qeta”nr.26, në një anë, si dhuratëdhënës ,në tekstin e mëtejmë (Dhuratëdhënësi) dhe Z. S.G.nga Gjakova, Rr.”Anton Qeta” nr.26, , si dhuratëmarrës në anën tjetër, në tekstin e mëtejmë (Dhuratëmarrësi ) , nga e cila rezultojnë të drejtat dhe detyrimet vijuese: l. Palët kontraktuese bashkarisht konstatojnë se: në bazë të kontratës mbi shitblerjen e paluajtshmërisë të lidhur me dt. 12.02.2002,e të legalizuar pranë Gjykatës Komunale në Gjakovë, me nr.VR,1359, dhuratëdhënësi ia ka dhuruar dhuratëmarrësit, banesës një dhomëshe nr. 845, kati i II, në ndërtesën banesore “Lamela 2/2” Rr.”Lenini” nr.845,me sipërfaqe prej 48,03 m2., të cilën dhuratëmarrësi e ka evidentuar në emër të tij në regjistrat kadastral të Komunës së Gjakovës.

70

Vlera e banesës së dhuruar ishte përcaktuar në shumën prej 50.000 Euro. 2. Se dhuratëmarrësi, në ndërkohë është varfëruar nga shkaku se me vendimin e organit kompetent komunal, iu ka ndalë pensioni invalidor ,andaj tani ai nuk ka mjete të mjaftueshme për ti plotësuar nevojat elementare jetësore. 3. Duke u bazuar në shkaqet e përmendura sipas pikës 2 të kësaj marrëveshje, janë plotësuar kushtet ligjore për revokimin e kontratës mbi dhurimin,por llogaritur në raportet shumë të mira të palëve kontraktuese,dhuratëmarrësi pranon që dhuratëdhënësit të ia paguaj në emër të shpenzimeve mujore për plotësimin e nevojave elementare jetësore,të ia paguaj nga 500 Euro në muaj gjerësa të arrihet shuma e tërësishme e përcaktuar në emër të vlerës së banesës së dhuruar 4. Dhuratëmarrësi për ti ikur kontestit gjyqësor,e pranon në tërësi këtë marrëveshje 5. Dhuratëmarrësi edhe më tutje ,e mbanë të drejtën e pronësisë mbi banesën e dhuruar të cituar dhe ajo banesë edhe më tutje mbetet e regjistruar në emër të tij në regjistrat kadastral. 6.Të gjitha shpenzimet përpilimit të kësaj kontrate dhe legalizimit të saj i bartë dhuratëmarrësi . 7.Palët kontraktuese ,pohojnë se kjo kontratë është përpiluar me dëshirën e tyre e jo me ndonjë metodë kërcënuese apo mënyrë të dhunshme,andaj të njejtën ata e nënshkruajnë pa ndonjë vërejtje.

PALËT KONTRAKTUESE DHURATËDHËNËSI DHURATËMARRËSI _____________________ ___________________

GJYKATËS KOMUNALE NË GJAKOVË

PADITËSI: Z. G. Nga Gjakova,Rr.” Anton Qeta” nr.26 I PADITURI:S. G. Nga Gjakova,Rr.”Anton Qeta nr.26

P A D I REVOKIMIN E KONTRATËS MBI DHURIMIN

Vlera e kont.50.000 Euro. Paditësi , pohon se ishte i vetmi pronar i banesës një dhomëshe ,e cila gjendet në Gjakovë,me nr. 845, kati i II, në ndërtesën banesore “Lamela 2/2” Rr.”Lenini” nr.845,me sipërfaqe prej 48,03 m2., të cilën ia kishte dhuruar dhuratëmarrësit, në bazë të kontratës mbi dhurimin të lidhur pranë Gjykatës Komunale në Gjakovë, me dt. 12.05.2002, e të legalizuar me nr.VR.1125/02. PROVË: Kontrata mbi dhurimin.

71

Para lidhjes së kësaj kontrate,paditësi ia ka bërë të ditur të paditurit se edhe në të ardhmen do të vazhdojë për të shfrytëzuar bodrumin e banesës së dhuruar ,duke i vendosur bibliotekën e tij të ruajtur nga i ati i ndjerë R.G.,për çka ai këtë kushtëzim nuk e ka kundërshtuar. PROVË: Neni 3 i kontratës mbi dhurimin. Megjithatë,edhe pse i padituri nuk ka kundërshtuar shfrytëzimin e bodrumit të banesës nga ana e paditësit,ai duke e shfrytëzuar mungesën e përkohshme të paditësit, ate bodrum e ka shndërruar në një lokal biljardo, ku e ka inkuadruar djalin e tij. PROVË: Konstatimi në vend i garazhes. Duke llogaritur se i padituri nuk iu ka përmbajtur detyrimit kontraktues nga kontrata mbi dhurimin e lartëcituar, paditësi mendon se janë plotësuar kushtet ligjore për revokimin e kësaj kontrate dhe i propozon gykatës që ta caktojë seancën për shqyrtimin kryesor të kësaj çështje kontestuese dhe pasi të vërtetojë themelsinë e kërkesë-padisë të merr këtë: AKTGJYKIM 1.REVOKOHET,kontrata mbi dhurimin e lidhur në mes të palëve ndërgjygjëse me dt.12.05.2002,sipas të cilës paditësi si i vetmi pronar i banesës një dhomëshe nr. 845, kati i II, në ndërtesën banesore “Lamela 2/2” Rr.”Lenini” nr.845,me sipërfaqe prej 48,03 m2., të cilën ia kishte dhuruar dhuratëmarrësit, në bazë të kontratës mbi dhurimin të lidhur pranë Gjykatës komunale në Gjakovë, me dt. 12.05.2002, e të legalizuar me nr.VR.1125/02 duke e lejuar që ai këtë banesë ta evidentojë si pronësi të tij në regjistrat kadastral të komunës së Gjakovës. 2.DETYROHET i padituri S.G. Nga Gjakova,që në afatin prej 15 ditësh në kërcënimin e ekzekutimit me dhunë, ta lirojë banesën në fjalë nga personat dhe sendet e vendosura në te, si dhe banesën ta kthejë në gjendjen ekzistuese si para pranimit të saj në emër të dhuratës. 3.I padituri detyrohet që paditësit të ia kompensojë në tërësi shpenzimet procedurale. PADITËSI __________________

72

Mr.sc.Hilmi Zhitija, prokuror

TEJKALIMI I AKTAKUZËS Ka kohë që te zbatuesit e ligjit (gjykatësit dhe prokurorët publikë) dëgjohen konstatime dhe mendime të ndryshme sa i përket interpretimit ose, më mirë të thuhet, zbatimit të drejt të dispozitës së nenit 386 par 1, 2 të Kodit të Procedurës Penale (në tekstin e mëtejmë K.P.P). Ç’është e vërteta, zbatimi i kësaj dispozite ka paraqitur dhe vazhdon të paraqesë problem të theksuar në teorinë e së drejtës së procedurës penale dhe në praktikën gjyqësore, përkatësisht deri në cilën masë është e lidhur gjykata me identitetin objektiv dhe subjektiv të aktakuzës së paraqitur nga paditësi i autorizuar me rastin e marrjes së vendimit pas një shqyrtimi gjyqësor. Problemet paraqiten atëherë kur shtrohet pyetja se deri në cilën masë gjykata ka mundësi ta ndryshojë identitetin objektiv të aktakuzës, përkatësisht përshkrimin faktik të veprës penale të paraqitur në aktakuzë dhe emërtimin ligjor, i cili përkon me atë gjendje faktike. Për ta ilustruar këtë temë dhe për t’iu përgjigjur shumë pyetjeve të cilat mund të shtrohen gjatë shtjellimit, së pari është e nevojshme të sqarohet se ç’ është juridike dhe ç’është faktike në këtë mes, respektivisht të bëhet dallimi ndërmjet çështjes juridike dhe asaj faktike. Pa sqarimin e këtyre dy nocioneve, nuk do të mund të zbatoheshin dhe të interpretoheshin drejt dispozitat ligjore, posaçërisht ato që ngërthejnë në vete këto nocione. Autorë të ndryshëm të së drejtës procedurale deri më tani nuk kanë arritur të kenë një qëndrim të unifikuar, por as teoria nuk ka bërë një përkufizim me të cilin do të përcaktonte dallimin mes këtyre nocioneve, (çështjes faktike dhe çështjes juridike), kështu që kjo, si duket, i ka mbetur praktikës gjyqësore për ta zgjidhur. Pra, kur kemi të bëjmë me zbatimin e dispozitës së nenit 386 të KPP, para gjyqtarit paraqitet dilema nëse përshkrimi i gjendjes së fakteve dhe i rrethanave të paraqitura në aktakuzë është çështje faktike, së cilës gjykata duhet t’i përmbahet, apo është çështje juridike, së cilës gjykata nuk ka detyrim t’i përmbahet sipas dispozitës së nenit 386 par 2 të KPP? Këso rastesh paraqiten gjatë tërë procedurës gjyqësore dhe gjykata ka për detyrë të vendosë nëse ndonjë çështje paraqitet si juridike apo faktike, në mënyrë që të ketë mundësi ta zbatojë drejt dispozitën përkatëse ligjore. Këtu do të paraqesim disa prej rasteve të shumta, të cilat janë tipike kur vendoset se ç’ është juridike dhe ç’është faktike. P.sh, me rastin e vendosjes sipas ankesës, gjykatat e shkallës së dytë çështjen faktike e shqyrtonin vetëm nëse ajo theksohej në ankesë, kurse çështjen juridike e shqyrtonin kryesisht (sipas detyrës zyrtare). Gjykata ma e lartë mund ta ndryshojë çështjen juridike, por jo edhe çështjen faktike. Kur gjykata e shkallës së dytë, me rastin e shqyrtimit të ankesës, gjen se gjendja e fakteve është

73

vërtetuar gabimisht nga gjykata e shkallës së parë, atëherë ajo është e detyruar ta prishë aktgjykimin dhe çështjen ta kthejë për rivendosje. Nëse gjykata e shkallës së dytë dëshiron ta ndryshojë çështjen faktike, këtë mund ta bëjë vetëm nëse e hap shqyrtim gjyqësor, me ç’rast do t’u mundësonte palëve në procedurë t’i kundërshtonin provat e administruara. Kur kemi të bëjmë me shqyrtimin e kërkesës për zbutjen e jashtëzakonshme të dënimit dhe kërkesën për përsëritjen e procedurës penale, gjykata udhëhiqet nga një zgjidhje ndryshe e çështjes faktike, (e para ka të bëjë me vendimin e dënimit, e dyta lidhur me vendimin e fajësisë). Kërkesa për mbrojtje të ligjshmërisë dhe kërkesa për rishikim të jashtëzakonshëm të aktgjykimit të formës së prerë kanë të bëjnë me ndryshimin e çështjes juridike dhe jo me ndryshimin e çështjes faktike. Kështu deri dikund, në bazë të thënave të lart cekura e kemi definuar dhe bërë dallimin në mes të asaj ç’është çështje faktike dhe ç’është çështje juridike. Gjykata ka për detyrë ta zgjidhë kontestin mes paditësit dhe të paditurit (akuzën), duke i zbatuar dispozitat procedurale më parë të përcaktuara, respektivisht sipas parimeve dhe rregullave të procedurës penale. Së pari gjykata duhet t’i vërtetojë faktet e caktuara të paraqitura në aktakuzë, të plotësuar apo të ndryshuar deri në përfundim të shqyrtimit gjyqësorë nga paditësi, gjegjësisht gjendjen faktike, gjë që në realitet paraqet tërësinë e fakteve të ndodhura, e pastaj kësaj gjendjeje të fakteve ia përshtat normën juridike të parashikuar nga ligji, të cilën e zbaton. Pra, këtu kemi të bëjmë me një qasje metodologjike të zgjidhjes së çështjes juridike penale: së pari të zgjidhet çështja faktike dhe pastaj ajo juridike, domethënë marrja e vendimit për ekzistimin e fakteve të caktuara, të cilat e përbëjnë gjendjen faktike, (fakte këto që kanë ndodhur ose ndodhin në realitet) dhe marrja e vendimit nëse kjo gjendje faktike e vërtetuar i përgjigjet një norme të caktuar juridike. Veprimet për vërtetimin e gjendjes faktike i ndërmerr gjykata në bazë të normave të procedurës penale dhe vlerësimit të lirë të provave të demonstruara, duke bërë këtë për të vërtetuar nëse ato fakte kanë ndodhur në realitet apo nuk kanë ndodhur. Në rast të dyshimit, gjykata ka mundësi t’i qaset përdorimit të parimit të njohur “in dubio pro reo”, që do të thotë: “në rast dyshimi, në favor të të akuzuarit”. Ky parim nuk mund të përdoret kur vendoset për çështjen juridike, sepse kemi të bëjmë me zbatimin e normës përkatëse të parashikuar nga ligji penal. Ndërkaq, kur vendoset për çështjen juridike, gjykata nuk vendos për fakte, por për normën e ligjit, e cila, për nga kuptimi, u përgjigjet fakteve të vërtetuara. Kjo nuk mund të bëhet me ndihmën e provave apo sipas bindjes së lirë, por në bazë të njohurive dhe shkathtësive mbi ligjin dhe metodat e interpretimit, pa marrë parasysh nëse vendimi do të jetë më i favorshëm apo më i pafavorshëm për të akuzuarin. P.sh., tek vjedhja e rëndë, gjykata vërteton me ndihmën dëshmitarëve nëse i akuzuari, me rastin e kryerjes së vjedhjes, ka pasur një shkop të gjatë në dorë. Kjo

74

paraqet vërtetimin e gjendjes së fakteve qenësore – zgjidhja e çështjes faktike. Tani me këtë lidhet zgjidhja e çështjes juridike, domethënë a paraqet ose jo ai shkop mjet të rrezikshëm, siç kërkon dispozita e nenit 253 të KPK. Te shembulli tjetër, që ka të bëjë me grabitjen, gjykata vërteton me ndihmën e dëshmitarëve se i akuzuari, kur e kishte takuar të dëmtuarin, e kishte futur me shpejtësi dorën në brez, ku zakonisht mbahet revolja dhe ia kishte kërkuar të gjitha të hollat. Kjo paraqet vërtetimin e gjendjes së fakteve të rëndësishme, pra kemi të bëjmë me zgjidhjen e çështjes faktike. Ndërkaq,e zgjidhja e çështjes juridike do të ishte: nëse futja e dorës me shpejtësi në brez, ku zakonisht mbahet revolja, paraqet kërcënim serioz për jetën dhe trupin, ashtu siç e kërkon norma juridike e parashikuar nga neni 254 KPK. Pastaj, paditësi paraqet në aktakuzë se i akuzuari me forcë dhe me dhunë ia kishte marrë nga dora kuletën të dëmtuarit, me qëllim që t’i sjellë vetes përfitim pasuror të kundërligjshëm, duke emërtuar këtë gjendje të fakteve si vjedhje të parashikuar nga neni 252 të KP. Gjykata në shqyrtimin gjyqësor e vërteton këtë gjendje të fakteve, të paraqitur në aktakuzë, duke emërtuar juridikisht si grabitje, edhe pse një cilësim juridik i tillë është në dëm të të akuzuarit. ngase një autorizim të tillë e nxjerr nga dispozita e nenit 386 par 2 të KPP. Ose, p.sh., akuza në përshkrimin e vet i paraqet faktet dhe rrethanat e veprës penale të vrasjes në tentativë, duke vënë në dukje se i akuzuari, me dashje që ta privojë nga jeta, me një predhë të revoles e godit të dëmtuarin në kraharor, afër zemrës, dhe këto fakte ligjërisht i emërton si lëndim i rëndë trupor. Gjykata në shqyrtim i vërteton këto fakte dhe i cilëson juridikisht si vrasje në tentativë dhe jo ashtu siç e kishte emërtuar paditësi. Edhe në këtë rast zbatohet dispozita e nenit 386 par. 2 të KPP, edhe pse, sipas disa zbatuesve të ligjit, kjo është e papranueshme, ngase supozojnë se në këtë mënyrë keqësohet pozita e të akuzuarit. Një konstatim i tillë nuk qëndron, sepse paditësi në aktakuzë ka përcaktuar veprën, faktet dhe rrethanat që paraqesin figurën e veprës penale si dhe kufijtë e shqyrtimit gjyqësor dhe të aktgjykimit, pa marrë parasysh cilësimin juridik të gabuar nga paditësi. Pra, këtu nuk janë cenuar dispozitat e nenit 305 par 1 pika 3 dhe 4, neni 386 par 2 dhe 3 dhe dispozita 403 pika 10 KPP, sepse është përcaktuar lënda – çështja me aktakuzë për shqyrtim gjyqësor, janë përcaktuar kufijtë e aktakuzës dhe aktgjykimit, i akuzuari është njoftuar paraprakisht për faktet dhe rrethanat që i ngarkohen, është siguruar objektiviteti i gjykatës për të marrë një aktgjykim të duhur, të drejtë dhe të ligjshëm. Kodi ynë i Procedurës Penale e bën drejt dallimin midis nocionit vepër (tërësia e fakteve kryesore), nga nocioni kualifikim (emërtim) ligjor të veprës penale, gjë që shihet nga dispozitat e nenit 305 par 1 pika 3 dhe 4, dispozita e nenit 386 par. 2 dhe 3, por edhe dispozita e nenit 403 par. 1 pika 1o të KPP. Gjykata, gjithnjë sipas vlerësimit të vet, e përcakton emërtimin ligjor të veprës penale jo vetëm në rastin e marrjes së aktgjykimit, por edhe në rastet e caktimit të kompetencës lëndore dhe përbërjes së trupit gjykues. Kjo do të thotë se gjykata është e lidhur me përshkrimin e fakteve dhe rrethanave të paraqitura në aktakuzë dhe në bazë të këtij përshkrimi përcaktohet kompetenca lëndore dhe përbërja e trupit gjykues para të cilit do të mbahet shqyrtimi gjyqësor dhe jo sipas vlerësimit juridik të paditësit-emërtimit ligjor të veprës penale nga paditësi. Edhe pse kuptimi,

75

shpjegimi dhe interpretimi i nocioneve sipas dispozitave të cekura nuk do të paraqiste ndonjë vështirësi dhe do të ishte një çështje e thjeshtë, prapë se prapë disa zbatues të ligjit këmbëngulin në qasjen e gabuar, sipas së cilës gjykata është e lidhur edhe me emërtimin ligjor të veprës penale, përveç në rastet kur emërtimi është në dobi të kryerësit të veprës penale. Kjo për shkak se ata nuk janë në gjendje të bëjnë dallimin midis asaj që është faktike dhe asaj që është juridike . Për kuptimin dhe dallimin ndërmjet gjendjes faktike dhe asaj juridike mund të flitet gjerësisht, por ky nuk është qëllimi i kësaj teme. Synimi ynë ishte të sqaronim thelbin e kuptimit dhe dallimit midis gjendjes faktike dhe asaj juridike. Duhet theksuar se Kodi ynë i Procedurës Penale ka përvetësuar më tepër konceptin akuzator sesa atë inkuizitor, me qëllim të inkuadrimit në sistemin juridik bashkëkohor. Pra, sipas Kodit të Procedurës Penale, gjykata e fillon procedurën penale vetëm në bazë të kërkesës së paditësit të autorizuar dhe ajo procedurë udhëhiqet vetëm ndaj çështjes, brenda kufirit të përcaktuar nga paditësi dhe ndaj personit të caktuar – neni 386 i KPP. Kështu, konform dispozitës së nenit 386 të KPP, aktgjykimi duhet t’i referohet veprës penale e cila është objekt i aktakuzës, gjë që në teori njihet me shprehjen identiteti objektiv midis aktgjykimit dhe aktakuzës. Nëse aktgjykimi nuk përkon me veprën e cila nuk ka qenë objekt i aktakuzës, do të ekzistojë shkelja e dispozitës së nenit 386 par 1 lidhur me nenin 4o3 par 1 pika 1o të KPP dhe kjo e bën të domosdoshme prishjen e aktgjykimit, sepse personi shpallet fajtor për veprën penale për të cilën nuk ka qenë i akuzuar, çka do të thotë se kemi të bëjmë me tejkalim të aktakuzës nga ana e gjykatës. Në teori dhe praktikën gjyqësore janë të njohura tri komponente, kur kemi të bëjmë me identitetin objektiv të aktakuzës, të cilat e lidhin gjykatën për veprën penale të paraqitur në aktakuzë, lidhje kjo që është përkufizuar në dispozitat e neni 386 të KPP. Mirëpo, këtë lidhshmëri mes aktgjykimit dhe aktakuzës, disa autorë e interpretojnë në kuptim e saj të gjerë e disa në kuptim më të ngushtë. Sidoqoftë, gjithnjë është e nevojshme të shtrohen disa çështje, të cilat imponohen me rastin e interpretimit të kësaj dispozite, dhe këto kanë të bëjnë me përmbushjen e tri kritereve, të cilat imponojnë lidhjen e gjykatës për veprën penale të paraqitur fillimisht në aktakuzë, të ndryshuar apo të plotësuar deri në përfundim të shqyrtimit gjyqësor. Kriteri i parë ka të bëjë me të drejtën e paditësit për ta përcaktuar çështjen (lëndën) dhe kufijtë e procedurës gjyqësore e të aktgjykimit, për shkak të parimit të drejtës së disponimit të akuzës nga ana e paditësit të autorizuar, parim ky i pranuar në të drejtën tone të procedurës penale. Kriteri i dytë do të ishte e drejta e të akuzuarit që nëpërmjet aktakuzës të njihet me të gjitha detajet e veprës penale e cila i ngarkohet, në mënyrë që të ketë mundësi ta

76

përgatitë mbrojtjen, duke gjetur dhe duke siguruar fakte dhe prova, të cilat i shkojnë në favor; në të kundërtën, po ta gjykonte gjykata për një vepër penale tjetër, e cila i kalon kufijtë e aktakuzës, atëherë i akuzuari do të anashkalohej dhe nuk do të kishte mundësi për ta përgatitur mbrojtjen e vet. Kushti i tretë imponon nevojën e sigurimit të objektivitetit të gjykatës me rastin e marrjes së aktgjykimit. Po të kishte gjykata autorizim të gjykonte për një vepër tjetër penale nga ajo e paraqitur në aktakuzë, (jashtë kufirit të akuzës), siç do të rezultonte nga shqyrtimi gjyqësor, ajo jo vetëm që do të hynte në sferën e të drejtave të paditësit, i cili është i vetmi që përcakton lëndën e gjykimit, por do ta cenonte edhe objektivitetin e vet, duke krijuar kështu mundësinë t’i zgjedhë faktet nga rezultati i shqyrtimit gjyqësor dhe të konstruktojë vetë një vepër tjetër penale. Në fakt, ajo në këtë mënyrë do ta merrte rolin e paditësit. Sikurse shihet, duhet të plotësohen këto tri kushte për të ekzistuar një raport ndërmjet aktakuzës dhe aktgjykimit, të cilin, sipas interpretimit të drejtë, e kërkon dispozita e nenit 386 të KPP. Pra, çështja e marrëdhënies mes aktakuzës dhe aktgjykimit varet nga ajo se si e përcakton ligjdhënësi këtë çështje me normë juridike, domethënë a shtrohet kjo në kuptim të gjerë apo të ngushtë. Sipas kuptimit të gjerë, gjykata nuk do ta kalonte aktakuzën derisa aktgjykimi do të sillej brenda kufijve të ngjarjes së inkriminuar të paraqitur në aktakuzë, ashtu siç ndodh zakonisht, pa marrë parasysh se a është përfshirë në tërësi me aktakuzë. Sipas kuptimit të ngushtë, aktakuza do të tejkalohej atëherë kur gjykata me aktgjykimin e vet do të dilte nga korniza e veprës, e cila, sa u përket fakteve vendimtare është përshkruar në aktakuzë. Me qëllim të një sqarimi më të mirë të marrëdhënies ndërmjet aktakuzës dhe aktgjykimit dhe se si ajo është zgjidhur me dispozita ligjore në vende të tjera, po e paraqesim krahasimin që e ka bërë prof.dr. Mladen Grubisha ndërmjet procedurës penale në Gjermani dhe asaj në Itali, të cilat në këtë pikëpamje janë të kundërta. Sipas Kodit të Procedurës Penale të Gjermanisë, kur kemi të bëjmë me identitetin objektiv mes aktgjykimit dhe aktakuzës, si çështje për gjykim paraqitet ngjarja e ndodhur nga veprimet e njeriut të përshkruara në aktakuzë, kurse gjykata ka për detyrë të vërtetojë se si ajo në fakt ka ndodhur, pa marrë parasysh se si është përshkruar në aktakuzë. Kështu, identiteti objektiv varet nga rezultati i shqyrtimit gjyqësor. Sipas këtij koncepti të përvetësuar në Gjermani, gjykata është e autorizuar që, pa iniciativën e paditësit, ta ndryshojë përshkrimin e veprës penale, duke i ndryshuar disa fakte vendimtare të paraqitura në aktakuzë, t’i plotësojë ose t’i mënjanojë ato, krejtësisht në bazë të rezultatit të shqyrtimit gjyqësor, pa marrë parasysh nëse kjo do ta lehtësonte apo do ta rëndonte pozitën e të pandehurit. Sipas këtij koncepti të interpretimit të gjerë të dispozitës së ngjashme me dispozitën e nenit 386 të KPP, gjykatës i lejohet një lëvizje e gjerë brenda kufijve të ngjarjes së paraqitur në aktakuzë, por pa i kapërcyer kufijtë e aktakuzës.

77

Lidhur me një interpretim të tillë mund të shtrohen disa pyetje: Në cilën masë e ushtron funksionin e vetë paditësi? Kush e përcakton në fakt çështjen e shqyrtimit? Çfarë ka mbetur nga parimi akuzator dhe ai i kontradiktoritetit? Çfarë ka mbetura nga iniciativa e paditësit ose nga e drejta për mbrojtje; sa është objektive gjykata kur e përcakton, e konstrukton dhe e vërteton vetë çështjen e gjykimit dhe atë të aktgjykimit? E kundërta e këtij koncepti është procedura penale italiane, e cila identitetin objektiv e lidh ngushtë me aktakuzën dhe aktgjykimin. Sipas procedurës italiane, po qe se gjatë shqyrtimit gjyqësor rrjedh një vepër tjetër nga ajo e paraqitur në aktakuzë, gjykata merr vendim për t’ia kthyer akuzën paditësit për përshtatje sipas rezultatit të shqyrtimit gjyqësor ose të heq dorë nga aktakuza. Sipas këtij koncepti të interpretimit të ngushtë, nuk i lejohet gjykatës që të gjykojë për një vepër tjetër nga ajo që është paraqitur në aktakuzë, pa marrë parasysh nëse ajo është më e lehtë apo më e rëndë për të pandehurin. Ky koncept mënjanon të metat e konceptit të gjerë. Kështu, koncepti italian plotëson tri kushtet e përmendura më lart, të cilat kërkohen kur kemi të bëjmë me identitetin objektiv të akuzës dhe aktgjykimit. Ruhet parimi akuzator dhe parimi i kontradiktoritetit , ndërsa vetëm paditësi është ai që përcakton çështjen dhe kufijtë e shqyrtimit gjyqësor, nuk anashkalohet i pandehuri me veprën tjetër penale dhe, në fund, shprehet objektiviteti i plotë i gjykatës. Nga sa u parashtrua rrjedh se teoria dhe praktika italiane e ngushton veprimin e gjykatës deri në atë masë sa që gjykata do të mund t’i plotësonte faktet, duke mos krijuar një figurë tjetër të veprës penale, por vetëm duke konkretizuar veprën ekzistuese në lidhje me mjetin, mënyrën, kohën dhe vendin e kryerjes së veprës penale. Prof. dr. Mladen Grubisha e ka bërë këtë krahasim të legjislacionit gjerman me atë italian për t’i shpjeguar dy konceptet e interpretimit të dispozitave, që janë të ngjashme me dispozitën nga neni 386 të KPP të Kosovës, njëherësh për ta vënë në dukje se gjykatat, sipas të dy koncepteve, mbështeten në veprën e paraqitur në aktakuzë, në bazë të së cilës përcaktohet çështja dhe kufijtë e shqyrtimit gjyqësor, pa marrë parasysh emërtimin ligjor të veprës. Sikurse shihet, e drejta procedurale bashkëkohore dhe praktika bashkëkohore kanë përvetësuar parimin se palët në procedurë -këtu paditësi - gëzojnë të drejtën e disponimit deri në përfundim të shqyrtimit gjyqësor për sa i përket veprës penale, gjë që në fakt do të thotë se ato disponojnë faktet dhe rrethanat të cilat paraqesin veprën penale, por nuk disponojnë edhe emërtimin e asaj vepre penale. Në bazë të dispozitës së nenit 386 par 2 të KPP, vetëm gjykata disponon të drejtën e emërtimit ligjor të veprës penale, pa marrë parasysh se a është në dobi apo në dëm të të akuzuarit.

78

Teoria dhe praktika bashkëkohore ka përvetësuar konceptin e paraqitur në nenin 386 par. 1 në interpretim të kufizuar – jo të gjerë. Kjo do të thotë se gjykata mund të disponojë të drejtën e plotësimit apo të heqjes së ndonjë fakti nga përshkrimi faktik i veprës së paraqitur nga paditësi, por pa i anashkaluar të drejtat e mbrojtjes. Me qëllim të ekonomizimit të punës së gjykatave dhe për të mos gjykuar sërish për të njëjtën ngjarje, praktika ka përvetësuar qëndrimin se mund të intervenohet në çështjen faktike të aktakuzës, por vetëm në dobi të të akuzuarit, kurse sa i përket çështjes juridike gjykata duhet të intervenojë pa marrë parasysh se a është në dobi apo në dëm të të akuzuarit. Gjykata është ajo që është e obliguar ta bëjë emërtimin e drejtë ligjor të gjendjes së fakteve e që në realitet paraqet elementet e figurës së vepra penale. Duke dëgjuar mendime dhe konkludime ndër më të ndryshmet, fitohet përshtypja se një numër i gjyqtarëve kanë bindjen se emërtimi ligjor i veprës, të cilin e bën gjykata, nuk mund të jetë në dëm të akuzuarit. Një bindje apo kuptim i tillë nuk ka mbështetje në ligj. Për këtë udhëzon edhe një vendim i Gjykatës Supreme Kz. nr. I 1382/ 72 ku thuhet se nuk ka tejkalim të aktakuzës kur gjykata e shkallës së parë veprimet e të akuzuarit, të cilat akuza i ka cilësuar si veprime të turpshme seksuale parashikuar nga neni 79 të Ligjit Penal, i cilëson si vepër penale veprime të panatyrshme seksuale parashikuar nga neni 81, nëse përshkrimi faktik në aktakuzë përmban elementet e figurës së asaj vepre. Ndër të tjera, thuhet se gjykata e shkallës së parë është e autorizuar të bëjë ricilësimin e drejt të veprës penale si në drejtim të veprës më të favorshme (të lehtë) ashtu edhe në drejtim të veprës më të rëndë.43 Në fund do të konstatoja se mendimet dhe qëndrimet e disa zbatuesve të ligjit se gjykata, po ashtu, është e kufizuar me çështjen juridike (emërtimin ligjor) nga akuza, përveç në favor të të akuzuarit, është i gabuar. Këtë qëndrim e paraqet prof. Dr. Mladen Grubisha në librin e tij “Krivicni Postupak-Postupak o pravnim lekovima, Informator 1987, Zagreb, faqe 89, 90, ku thotë: “Gjykata, sipas nenit 346 par 2 të LPP të ish-Jugosllavisë (identik me nenin 368 par 2 të Kodit të Procedurës Penale), assesi nuk është e varur nga cilësimi juridik i paditësit, por veprës mund t’i bëjë cilësim juridik sipas bindjes dhe shkathtësive profesionale”, duke nxjerrë nga këtë përfundim: “Gjykata mund të jetë e varur nga disponimi i palëve (këtu i paditësit) vetëm sa u përket fakteve të cilat ato i parashtrojnë, kurse zbatimi i ligjit i është besuar vetëm gjykatës, e cila është e obliguar që atyre fakteve t’u japë vlerësimin juridik, që i përgjigjet kërkesës së ligjit”. Pastaj në faqen 9o, kryeradha e parë, duke shtjelluar shembullin praktik me nr. 90, konstaton: ”Mirëpo, nëse, si në shembullin nr. 90, përshkrimi i

43 Dr. Jovan Pavlica dhe Dr. Miomir Lutovac,

Zakon o krivicnom postupku u prakticnoj primeni-“ Jugoslovenski Zavod za produktivnost rada”-Beograd.

79

fakteve të veprës në aktakuzë përmban të gjitha elementet e një vepre më të rëndë penale, të cilën paditësi vetëm e ka cilësuar gabimisht, atëherë gjykata, në përputhje me ligjin, përshkrimit të fakteve të asaj vepre ia bën një cilësim tjetër, qoftë edhe më të rëndë, duke bërë kështu vetëm korrigjimin e lëshimeve të paditësit, pra bën atë që paditësi është i obliguar të bëjë”. Dr. Tihomir Vasileviq, në librin e tij “Komentar Zakona o Krivicnom postupku”. Beograd 1977, në faqen 381, kryeradha 19 citon: “Sa i përket identitetit juridik – vënies së fakteve nën normën ligjore (vlerësimi juridik, cilësimi juridik, emërtimi ligjor i veprës), gjykata nuk është e varur nga cilësimi juridik i paditësit, i bërë në aktakuzë, të ndryshuar në shqyrtimin kryesor e as nga cilësimi juridik të cilin e ka bërë kolegji jashtë shqyrtimit kryesor. Pastaj, në kryeradhën 23 e citon vendimin e Gjykatës Supreme Kz. I nr. 1103/74 dt. 22.1o.1974, ku thuhet se “gjykata, nëse nuk e pranon cilësimin juridik të veprës penale të paraqitur në aktakuzë, nuk do ta lirojë të akuzuarin, por do ta shpallë fajtor për gjendjen e fakteve të paraqitur në aktakuzë, të cilat, sipas vlerësimit të vet, i inkorporon në një normë të caktuar ligjore, ndërsa për cilësimin juridik, të cilin e konsideron të drejtë, do të japë arsye në arsyetimin e vendimit”. Nga sa u parashtrua, do të mund të nxirrnim këtë përfundim: Nuk do të duhej të kishte vështirësi në zbatimin e dispozitës së nenit 368 par 2 të Kodit të Procedurës Penale, ngase gjykata assesi nuk varet nga cilësimi juridik i veprës penale të paraqitur në aktakuzë apo të ndryshuar gjatë fazave të procedurës penale deri në përfundim të shqyrtimit kryesor. Është obligim i gjykatës që ta inkorporojë gjendjen e fakteve (elementet e veprës) të paraqitura në aktakuzë apo të ndryshuar nga paditësi deri në përfundim të shqyrtimit kryesor nën emërtimin përkatës ligjor, sepse është kërkesë ligjore, qoftë kjo edhe në dëm të akuzuarit. I akuzuari me aktakuzë nuk akuzohet për emërtimin ligjor të veprës penale, por për veprimet dhe faktet, të cilat sipas Kodin Penal janë cilësuar dhe emërtuar si vepër e caktuar penale. Pra, gjykata, për arsyet e cekura më lart, është e varur nga gjendja faktike e paraqitur në aktakuzë, por assesi për sa i përket emërtimit ligjor të asaj gjendjeje faktike.

80

Mr.sc. Hashim Çollaku, prokuror

ZBATIMI I MASAVE TË FSHEHTA DHE TEKNIKE TË VËZHGIMIT DHE HETIMIT

1. HYRJE Në punim kam trajtuar rolin dhe procedurën përkitazi me zbatimin e masave të fshehta dhe teknike të vëzhgimit dhe hetimit. Duke pasur parasysh që masat e fshehta dhe teknike të vëzhgimit dhe të hetimit për herë të parë janë paraparë sipas Rregullores së UNMIK-ut, nr. 2002/6 të dt. 18 mars 2002, atëherë konstatohet se këto janë institutet të reja në procedurën penale. Me nxjerrjen e Rregullores së UNMIK-ut nr. 26/2003 të dt. 6 korrik 2003, të Kodit të Përkohshëm të Procedurës Penale të Kosovës, e cila hynë në fuqi më dt. 20 prill 2004, së bashku me Kodin e Përkohshëm Penal të Kosovës, të cilave me dt. 20 prill 2004, iu bashkëngjitet Rregullorja e UNMIK-ut, nr. 8/2004, të Ligjit Penal për të Mitur të Kosovës, atëherë përfundimisht shkëputet kontinuiteti i ligjeve të aplikuara sipas Rregullores së UNMIK-ut nr. 24/99 të dt. 12 dhjetor 1999. KPPK ka paraparë shumë risi në krahasim me LPP, ndër tjerash si institute të reja ka paraparë masat e fshehta dhe teknike të vëzhgimit dhe të hetimit. Sipas KPPK-së në kuadër te autorizimeve, prokurorit publik përkujdeset dhe udhëheq me hetimin e çështjes penale prej momentit kur informohet nga ana e policisë për grumbullimin e provave të kërkuara deri në vendosjen e fillimit të hetimit. Me masat e fshehta dhe teknike të vëzhgimit dhe të hetimit duhet pasur kujdes të posaçëm gjatë punës, sepse me të njëjtat cenohet e drejta e privatësisë e garantuar me të gjitha aktet dhe instrumentet ndërkombëtare si dhe ligjet vendore si e drejtë themelore për jetesë. Përndryshe, këto masa janë të parapara në një kapitull të posaçëm të KPPK-së, me ç'rast flitet për natyrën dhe teknikën e procedimit. Masat e fshehta dhe teknike të vëzhgimit dhe hetimit 1. Kuptimi i masave të fshehta dhe teknike të vëzhgimit të hetimit Duke pasur parasysh që në vendin tonë zhvillohet procedura penalo juridike e cila kalon në tri faza, në fazën e zhvillimit të hetimeve, në fazën e shqyrtimit gjyqësor dhe në fazën e punës përkitazi me mjetet juridike, prokurori publik në kuadër të autorizimeve duhet të jetë i paanshëm, i pavarur dhe të ketë profesionalizëm për të zhvilluar një çështje penale. Pasi që ekzistojnë tri faza që e karakterizojnë procedurën penalo juridike karakteristike për procedurën penale sipas KPPK-së, faza e zhvillimit të hetimeve, kalon në tri nën faza: - në fazën e procedurës parapenale që konsiston në ndërmarrjen e veprimeve të kërkuara për mbledhjen e informacioneve rreth zbardhjes dhe ndriçimit të çështjes penale të caktuar,

81

- në fazën e zhvillimit të hetimeve që konsiston me nxjerrjen e aktvendimit për fillimin e hetimeve në kuptim të dispozitës përkatëse ligjore[1], dhe - në fazën e grumbullimit të provave të kërkuara si të atyre personale ashtu edhe atyre materiale, të cilat pas vlerësimit japin bazën e mjaftueshme për ngritjen e aktit akuzues përkatës. Masat e fshehta dhe teknike të vëzhgimit dhe të hetimit, janë të gjitha veprimet e kërkuara të cilat mund të ndërmerren edhe para nxjerrjes së aktvendimit për fillimin e hetimeve, që nënkupton se veprimet e kërkuara mund të ndërmerren edhe gjatë mbledhjes së informacioneve për fillimin e procedurës penale[2]. Këto masa nuk kanë ndonjë histori të gjatë sa i përket legjislacionit të Kosovës, sepse me aplikimin e tyre fillohet nga viti 2002 me Rregulloren e UNMIK-ut 2002/6[3]. Këto masa janë të parapara në kapitullin XXIX, të cilat i janë bashkangjitur si pjesë përbërëse e KPPK-së, me disa ndryshime nga Rregullorja nr. 2002/6. Vazhdimisht pretendohet që të avancohet teknika e zbatimit të masave të fshehta të vëzhgimit dhe hetimit, sepse gjatë punës me këto masa, pa dyshim që preket në privatësinë e jetës së njeriut, njëra ndër të drejtat themelore e garantuar me aktet dhe instrumentet e tjera ndërkombëtare. Kjo e drejtë është e garantuar me Deklaratën Universale mbi të Drejtat e Njeriut[4], në Paktin Ndërkombëtar për të Drejtat Civile dhe Politike[5], Konventën Evropiane për të Drejtat dhe Liritë Themelore të Njeriut [6]. Me Kushtetutën e Republikës së Kosovës në kapitullin e II, e drejta e pavarësisë është e garantuar në dispozitën përkatëse e po ashtu janë të garantuara të Drejtat dhe Liritë Themelore të Njeriut[7]. Kjo e drejtë elementare për jetë është e garantuar edhe me ligje të tjera të cilët janë në aplikim. Ndërmarrja e veprimit për punë me masat e fshehta dhe teknike të vëzhgimit dhe të hetimit konsistojnë, sikurse në dispozitat ligjore, në rastet për mbrojtjen e dëshmitarëve, dëshmitarëve bashkëpunues, me qëllim të shtimit të efikasitetit në procedurë dhe për të justifikuar natyrën e punës për luftimin e krimeve të rënda siç janë: krimi i organizuar, korrupsioni, trafikimi me qenie njerëzore, kontrabandimi me emigrant e tjerë. Lidhur me këtë, masat e fshehta dhe teknike të vëzhgimit dhe hetimit ndërmerren ndaj kryesve të veprave penale për të cilët dyshohet se kanë kryer veprën penale, dhe ato vepra penale janë të dënueshme me dënim me burg 4 vite e më shumë. 2. Aspektet krahasuese për lëshimin e masave të fshehta sipas Kodit të Procedurës Penale të vendeve nga rajoni. Kodet e Procedurës Penale të vendeve nga rajoni, kanë të përcaktuar teknikën e punës me masat e fshehta dhe teknike të vëzhgimit të hetimit, varësisht prej autorizimeve të cilat i ka subjekti përkatës në procedurën penale. Në këtë drejtim, po që se i bëhet një vështrim Kodeve të procedurës Penale të vendeve nga rajoni, filluar nga Kodi i Procedurës Penale të Shqipërisë, i Malit të Zi, i Kroacisë, i Italisë, i Serbisë dhe i Bosnjës e Hercegovinës, atëherë rezulton se secili shtet në

82

Kodet e tyre ka përcaktuar procedurën e punës dhe të zbatimit të masave të fshehta me përkufizimet përkatëse ligjore. Duke i analizuar këto Kode, jam munduar që shkurtimisht ta paraqes aspektin krahasues për punën me masat e fshehta, dhe atë duke filluar: a) Kodi i Procedurës Penale të Shqipërisë, këto masa i parasheh në një kapitull, dhe i emërton "Përgjimi i bisedimeve ose i komunikimeve" në nenet 221 -226. Me këto nene janë të parapara veprimet e kërkuara që të ndërmerren në kuadër të punës duke llogaritur që përgjimi si mjet për kërkimin e provës të jetë dy llojesh: përgjimi i bisedimeve ose i komunikimeve telefonike dhe i formave të tjera të telekomunikacionit, dhe përgjimi ambiental që realizohet nëpërmjet dëgjimit dhe regjistrimit në aparatura të posaçme që vendosen në ambiente të ndryshe ose në persona të caktuar.[8] Përgjimi i komunikimeve mund të jetë përgjimi i një personi që ka një telefon statikë, celular, i një faksi, kompjuteri, dhe mund të bëhet në vende private në mënyrë audio - vizuale. Përndryshe kryesit mund të jenë kryes të: - krimeve të kryera me dashje për të cilat parashikohen dënimi me burgim jo më pak në maksimum se 7 vjet, - për kundërvajtje penale të fyerjes e të kanosjes të kryera me mjetet të telekomunikimit, Përgjimi mund të urdhërohet kundër: - të dyshuarit për kryerje e një vepre penale, - personi që dyshohet se merr ose transmeton komunikimet nga i dyshuari, - personat që merr pjesë në transaksione me të dyshuarin, - personit, vëzhgimi i të cilit mund të qojë në zbulimin e vendndodhjes ose të identitetit të dyshuarit Vendimi i gjykatës duhet të përcaktoj saktë kohëzgjatjen e përgjimit dhe me kërkesën e prokurorit ky afat mund të zgjatë nga gjykata sa herë të jetë e nevojshme për një periudhë prej 20 ditësh kur procedohet për krime dhe 40 ditësh kur procedohet për krime të rënda. Prokuroria është e detyruar që të mbaj një regjistër në të cilën shënohen aktet që urdhërojnë përgjimin dhe kohëzgjatjen e urdhrit. b) në Kodin e Procedurës Penale të Republikës së Malit të Zi, këto masa janë të parapara në nenin 234, duke vazhduar gjer në nenin 243, dhe duke dhënë procedurën e zbatimit të masave të fshehta[9]. Teknika e zbatimit të masave të fshehta kalon në procedurë nga se masat e parapara në neni 237 parag. 1 nën parag. 1 dhe 2 i urdhëron gjykatësi hetues, kurse masat të tjera të parapara në neni 237 parag. 2 nën parag. 1, 2, 3, 4 i urdhëron prokurori shtetëror. Të gjitha masat të cilat urdhërohen nga ana e gjykatësit hetues, urdhërohen pas marrjes së propozimit nga ana e prokurorit publik. Përndryshe këto masa për t'u shqiptuar parashohin kushte të cilat duhet përmbushur[10]. Përndryshe, procedura e lëshimit është e paraparë në nenin 239 të Kodit të Procedurës Penale të Malit të Zi dhe po që se është kërkimi i masës i natyrës urgjente, menjëherë urdhërohet nga ana e prokurorit në bashkëpunim me gjykatësin hetues në mënyrë gojore, por formalizimi i masës së urdhëruar duhet bërë në afat prej 12 orëve.

83

c) sipas Komentarit të Kodit të Procedurës Penale të Kroacisë[11], të parapara nga neni 180, emërtohen: si veprime të posaçme hetimore me shkelje të përkohshme të lirive dhe të drejtave Kushtetuese, dhe të gjitha provave të nxjerra të cilat kanë kaluar në procedurë në përputhshmëri me dispozitat ligjore, mund të përdoren si prova në procedurën penale. Këto masa i urdhëron gjykatësi hetues, kohëzgjatja e tyre është më së shumti 4 muaj, por me kërkesë të prokurorit publik mund të zgjasin edhe për 3 muaj të tjerë. Gjatë punës me masat e fshehta, po që se paraqitet mospajtim në mes të prokurorit dhe gjykatësit hetues, vendos kolegji i gjykatës kompetente. Zbatimin e këtyre masave e bënë policia ose agjensioni tjetër përkatës, të cilët janë të obliguar që pas përfundimit të afatit të informojnë organin i cili e ka urdhëruar masën për respektimin e kohës së paraparë dhe mënyrën e zbatimit. Gjithashtu në nenin 183 të Kodit Penal të Kroacisë, me kalimin e kohës për zbatimin e masës, njoftohet pala që ka qenë nën masë për të realizuar të drejtat të cilat i takojnë. d) sipas Kodit të Procedurës Penale të Italisë, këto masa janë të parapara në Kapitullin e IV të librit që fletë për provat, duke filluar nga neni 266, me sqarim për kufijtë e veprimit me masa. Përndryshe janë të ndërlidhura me krimet e kryera, të cilat nuk kanë të bëjnë me krimin e kryer nga pakujdesia, për të cilat parashihet dënimi me burgim të përjetshëm, ose me dënim burgu në maksimum mbi 5 vite, për krimet e kryera kundër të mirave publike, për të cilat parashihet dënimi me burgim jo më pak se 5 vite, krimet që lidhen me substanca psikotropike si dhe narkotike, krimet që lidhen me përdorimin e armëve si dhe materieve eksplozive, krimeve për trafikimin me njerëz kontrabandimin me emigrant, veprave penale të fyerjes, kërcënimit e tjerë. Ndërmarrja e veprimeve sipas masave të fshehta lëshohet në atë procedurë që prokurori publik kërkon nga ana e gjykatës që të autorizoj dhënien e urdhëresës, zbatimin e së cilës do të bënë punëtori i autorizuar. Mund të përdoren të gjitha mjetet teknike të disponueshme. Sipas nevojës po që se është proceduar me masën e fshehtë nga ana e të autorizuarit, atëherë nga ana e gjykatësit në afat prej 48 orëve duhet të bëhet formalizimi i veprimit të ndërmarrur. Po që se urdhëresa e prokurorit publik nuk formalizohet nga ana e gjykatës, procedura nuk do të vazhdojë më tutje[12]. e) sipas komentuarit të Kodit të Procedurës Penale të Serbisë, janë të sqaruara masat e fshehta dhe të njoftuar si veprime të posaçme në nxjerrjen e provave[13]. Përndryshe nenin 146 parasheh kompetencën për dhënien e urdhrit për këto masa, të cilat janë në kompetencë të gjykatësit hetues të cilat urdhërohen pas marrjes së kërkesës nga ana e prokurorit publik. Këto veprime urdhërohen për veprat penale: - kundër rregullimit kushtetues të shtetit, - kundër njerëzimit dhe të mirave të tjera të mbrojtura me konventat ndërkombëtare, - kundër krimit të organizuar, - kundër kryesve të veprave penale të vrasjes, vrasjes së rëndë, dhunimeve serike, grabitjes, vjedhje grabitqare, pastrimit dhe larjes së parave, falsifikimi i parave e tjerë.

84

Zbatimin e këtyre masave e bënë policia si dhe agjencioni përkatës policor, të cilët janë të obliguar që raportin për veprimin me masën e kërkuar t'ia dërgojnë gjykatësit hetues. Kohëzgjatja e masës është 3 muaj plus 3 muaj të tjerë, e jo në kohëzgjatje më të gjatë. Pasi që masa pushon së ekzistuari njoftohet personi i cili ka qenë nën masë, varësisht prej situatës së krijuar (sqarim: masat që nuk kanë rezultuar me sukses dhe nuk janë pjesë përbërëse e çështjes së caktuar penale). Përndryshe janë 6 lloje të masave: - përgjimi i fshehtë dhe mbikëqyrja optike e të dyshuarit, - ofrimi i shërbimeve të simuluar dhe lidhja juridike e veprimeve të simuluara, - angazhimi i hetuesi të fshehtë, - kontrollimi i dërgesave, - kërkimet e të dhënave kompjuterike në mënyrë automatike që ndërlidhen me të dhënat personale, - dëgjimi i dëshmitarit bashkëpunues. f) Kodi i Procedurës Penale i Bosnjës dhe Hercegovinës i titullon këto masa: "si veprime provuese" si dhe procedurën që duhet ndërmarrë gjatë punës me këto masa. Përndryshe, ato janë të parapara në kapitullin VIII duke sqaruar se ndërmarrja e veprimeve të kërkuara konsiston në sigurimin e provave për të udhëhequr procedurën penale dhe vendosja e gjykatës që në këto prova të mbështesë aktvendimin ose aktgjykimin, në sigurimin e jetës së qytetarit nga se me konfiskimin e sendeve, pamundësohet përdorimi i mëtutjeshëm i mjeteve të kryerjes së veprës penale që ndërlidhet drejtpërdrejtë me efikasitetin në punë të mëtutjeshme. Këto masa më konkretisht janë të parapara nga neni 65 i KPP të B e H, duke përshkruar rrugën ligjore për veprim, të cilat siç theksohet mund të urdhërohen me urdhëresë të prokurorit publik, si dhe pa urdhëresë. Janë të parapara edhe në vazhdim në nenin 67 deri në nenin 76[14] ashtu, që pasi që me këto veprime preket privatësia e individit, duhet pasur kujdes gjatë punës, sepse kjo çështje është e garantuar me të gjitha aktet dhe instrumentet ndërkombëtare të cilët janë pjesë përbërëse e ligjeve pozitive. E drejta për privatësi është e drejtë themelore për të jetuar, dhe kusht themelor për krijimin dhe zhvillimin e raporteve në mes të njerëzve, gjatë punës me këto masa duhet pasur kujdes të shtuar që mos të cenohet e drejta e garantuar me ligje vendore si dhe akte dhe instrumente të tjera ndërkombëtare në mesin e shumë të drejtave të tjera. Procedura e zbatimit me masat e fshehta dhe teknike të hetimeve të vëzhgimit, fillimisht për të filluar me punë, si kusht elementar duhet pasur bazën juridike për të filluar ndërmarrjen e veprimit të kërkuar. Në mungesë të bazës juridike të paraparë sipas dispozitave, asnjë subjekt në procedurën penale nuk ka të drejtë të filloj punën me këto masa. 3. Masat e fshehta dhe teknike të vëzhgimit dhe të hetimit sipas KPPK-së KPPK këto masa i ka paraparë nga neni 256 - 267. Përndryshe sipas Rregullores së UNMIK-ut nr. 2002/6, janë të parapara masat e fshehta dhe masat teknike të vëzhgimit dhe hetimit, duke u shpjeguar nga neni 1 i Rregullores në vazhdimësi. Krahasuar Rregulloren ekzistuese, me KPPK, përpos që është shtuar numri i

85

masave, siç është masa "dërgimi i kontrolluar i dërgesave postare", nuk kemi ndonjë risi sa i përket masave të fshehta dhe teknike të vëzhgimit dhe të hetimit, mirëpo interpretimit dhe punës së zbatimit të këtyre masave është bërë përpjekja që t'iu jepet një hapësirë më e madhe gjatë punës. Masat e fshehta dhe teknike të vëzhgimit dhe të hetimit, të cilat i urdhëron subjekti përkatës në procedurën penale, janë dy llojesh dhe atë masat e fshehta dhe teknike të vëzhgimit, 4 (katër) të parat i urdhëron drejtpërdrejtë prokurori publik, kurse 10 (dhjetë) masa të tjera urdhërohen nga ana e Gjykatësit të procedurës paraprake. Gjykatësi i procedurës paraprake të gjitha masat i urdhëron pasi që ta pranoj kërkesën nga ana e prokurorit publik, në të cilën kërkesë duhet të qëndrojnë elementet kryesore. Kërkesa duhet ta e ketë emrin dhe mbiemrin e personit i cili dyshohet, vepra penale për të cilën dyshohet që është në vëzhgim ose në hetim, baza juridike që paraqitet në kërkesë e pastaj të vendos për lëshimin e urdhrit për masën e kërkuar. Një dallim që mund të vërehet në urdhrin e lëshuar për masën e fshehtë, i paraparë me dispozitën përkatëse ligjore[15], konsiston në atë që për lëshimin e urdhrit për përgjimin e telekomunikimeve, duke përfshirë vetëm një paraqitje të përgjithshme të telefonave që mund të përgjohen, e urdhëron kolegji penal i Gjykatës së Qarkut, në përbërje prej tre gjykatësve profesional. Kjo reflekton në rastet kur përgjohen disa telefona që i përdor i dyshuari ose pritet që në të ardhmen do ti përdor, ndërsa ndërmarrja e këtij veprimi vazhdimisht duhet të jetë në pajtueshmëri me ligjin. Vështruar në aspektin e përgjithshëm, zgjedhja e ofruar nga KPPK rreth kompetencës për dhënien e urdhrit për masat e fshehta, në rastet kur të njëjtat mund të urdhërohen nga ana e prokurorit publik, dhe atë 4 masat e para, nuk është në pajtueshmëri me dispozitën ligjore, nga neni 9 parag. 3 të KPPK-së, nga se sipas këtij neni: "vendimet lidhur me zbatimin e veprimeve dhe masave në procedurën paraprake me të cilat kufizohen të drejtat dhe liritë themelore të personit i merr gjyqtari i procedurës paraprake në dispozitat e këtij kodi". Kjo hap diskutimin për punë me masat e fshehta dhe teknike të vëzhgimit dhe të hetimit, duke ia rezervuar të drejtën e urdhrit për masat e fshehta vetëm gjyqtarit të procedurës paraprake, mirëpo, duke e vërejtur ritmin e punës me këto masa, pa dyshim që si kërkesë për ndriçimin, zbulimin e çështjes penale të caktuar, është edhe mbledhja e informacioneve të cilat veprime në kuadër të autorizimeve i urdhëron prokurori publik. 3.1. Natyra juridike dhe ana ligjore e urdhrit të masave të fshehta dhe teknike të vëzhgimit dhe hetimit Pasi që prokurori publik është organ i cili përfaqëson interesin e shtetit, i njëjti është edhe si palë në procedurën penale, por vazhdimisht në zbatim të ligjit. Si organ i cili e përfaqëson interesin e shtetit, prokurori publik ka të drejtë që në kuadër të autorizimeve ta bëjë ndjekjen e veprave penale, të cilat ndiqen sipas detyrës zyrtare, veprave penale të cilat ndiqen me propozimin e të dëmtuarit. Kjo paraqet natyrën juridike të prokurorit publik, sepse i njëjti e përfaqëson interesin e

86

shtetit edhe në kontestet civile, administrative. Vazhdimisht bënë përpjekje që zbatimit të punës të ketë relacione të afërta me agjensionet të tjera, me theks të posaçëm me policinë. Si palë në procedurë penale, prokurori publik bënë grumbullimin e provave të kërkuara në një çështje penale të caktuar, dhe vazhdimisht duhet respektuar që urdhri i nxjerr i cili lëshohet ndaj palëve të jetë i ligjshëm duke u bazuar gjithnjë në ligj. Çdo urdhër i lëshuar duhet të ketë kohëzgjatjen e ndërmarrjen e veprimit të kërkuar, si dhe kohëzgjatjen e zbatimit, në të kundërtën nuk është i ligjshëm. Urdhri i lëshuar me shkrim ka një kohëzgjatje prej 60 ditëve, edhe me një maksimum prej 60 ditëve të tjera, mirëpo kjo nuk mund të tejkalohet[16]. Të gjitha provat e nxjerra si rezultat i masave të fshehta dhe teknike të vëzhgimit dhe të hetimit, nga ana e prokurorisë duhet vlerësuar se a e kanë bazën juridike, ndërsa duhet vlerësuar edhe nga ana e gjykatës gjatë shqyrtimit gjyqësor. Kjo është detyrë imanente me qëllim që veprimi i ndërmarr të jetë pjesë përbërëse e procedurës së provave. 3.2. Llojet e masave të fshehta dhe teknike të vëzhgimit dhe hetimit Sipas KPPK, në dispozitën përkatëse ligjore janë të parapara disa lloje të masave të fshehta dhe teknike të vëzhgimit dhe të hetimit, për të cilat në vazhdimësi jepet edhe interpretimi ligjor përkatës[17]. Përndryshe llojet e masave të fshehta sipas KPPK-së, janë: - vëzhgimi i fshehtë fotografik ose me video, - monitorimi i fshehtë i bisedave, - kontrollimi i dërgesave postare, - përgjimi i telekomunikimeve, - përgjimi i komunikimeve nëpërmjet rrjetit kompjuterik, - dërgimi i kontrolluar i dërgesave postare, - shfrytëzimi i përcjelljes ose vendosjes së mjeteve të përgjimit, - blerja e simuluar e ndonjë sendi, - simulimi i veprës së korrupsionit, - hetimi i fshehtë, - regjistrimi i thirrjeve telefonike, dhe - zbulimi i të dhënave financiare Për të gjitha këto masa është dhënë një interpretim në dispozitën përkatëse ligjore, përpos për përgjimin e telekomunikimeve dhe të përgjimit të komunikimit nëpërmjet rrjetit kompjuterik, që me siguri gjatë punës do të bëhet interpretimi i këtij lloji të masës së paraparë sipas dispozitës përkatëse ligjore. Secili lloj i masës i nënshtrohet procedurës përkatëse për punë dhe zbatuesi i ligjit gjatë punës duhet të respektoj dispozitat ligjore, në të kundërtën ai ka shkel të drejtën e privatësisë, që është e garantuar si njëra ndër të drejtat elementare për jetesë të njeriut.

87

Duke vlerësuar këtë çështje, identifikohen disa karakteristika të përgjithshme, të cilat e përcjellin dhënien e urdhrit për masat e fshehta dhe teknike të vëzhgimit siç janë: - baza juridike e paraparë me normën përkatëse ligjore, - dhënien e urdhrit nga ana e prokurorit publik pas marrjes së kërkesës nga ana e policisë, - dhënien e urdhrit nga ana e gjykatësit të procedurës paraprake pas marrjes së kërkesës nga ana e prokurorit publik, - metodën dhe teknikën e dhënies së urdhrit për zbatimin e masës së fshehtë pajisjen me vërtetim për marrjen e përkohshme të sendit pas veprimit sipas urdhrit për masën e fshehtë, - të drejtën e ankesës pas pushimit të masës së fshehtë, - të drejtën e personit për kompensim pas pushimit të masës së fshehtë, Po që se është vepruar në frymën e dispozitave ligjore si të tyre vendore ashtu edhe atyre ndërkombëtare, të gjitha provat janë të pranueshme në të kundërtën paraqitet çështja e vlerësimit të provave dhe shpallja e tyre si të papranueshme. 3.3. Kushtet dhe rrethanat për ndërmarrjen e masave teknike dhe të vëzhgimit Për të vendosur për dhënien e urdhëresës për masën e fshehtë teknike dhe të vëzhgimit, sipas KPPK janë të parapara kushtet të cilat duhet plotësuar, para se të vihet deri te bindja që duhet vepruar me masën e fshehtë. Në kontekst të kësaj, duhet vlerësuar të gjitha rrethanat të cilat e përcjellin masën adekuate për hetimin e çështjes së caktuar. Përndryshe kushtet dhe rrethanat për ndërmarrjen e masave teknike dhe të vëzhgimit janë të ndërlidhura me: - se ekziston dyshimi i bazuar[18] se personi ka kryer veprën penale e cila ndiçet sipas detyrës zyrtare[19], dhe - informacioni, i cili mund të merrej nga masat e urdhëruara, ka gjasë të ndihmojë në hetimin e veprës penale dhe nuk do të kishte mundësi të merren me masa të tjera hetimore pa shkaktuar vështirësi të paarsyeshme ose rrezik potencial për veprimet të tjera.[20] Me plotësimin e këtyre dy kushteve që janë të rëndësishme për dhënien e urdhrit për masat e fshehta, mund të ndërmerret veprimi i kërkuar. Po që se nuk ekzistojnë njëri prej këtyre dy kushteve, atëherë, edhe veprimi për dhënien e urdhrit për masën e kërkuar nuk është në pajtueshmëri me dispozitat ligjore. Prokurori publik para se të vendos, për dhënien e urdhrit për masën e fshehtë, ose gjyqtari i procedurës paraprake, paraprakisht duhet shikuar se vepra penale a bie në kategorinë e veprave penale të cilat ndiçen sipas detyrës zyrtare nga ana e prokurorit publik, që është në kuadër të autorizimeve të parapara sipas KPPK-së. Çështja penale e dyshuar, dhe e cila fillon të hetohet, nënkupton mbledhjen e informacioneve të kërkuara, e kjo mund të bëhet, me ndihmën e masave të fshehta të urdhëruara, nga ana e subjektit përkatës në procedurën penale. Të gjitha veprimet e kërkuara që janë urdhëruar duhet të jenë të afërta me dyshimin e arsyeshëm se është kryer vepra penale, hetimi i së cilës ende nuk është filluar.

88

Para se të vendoset për ndërmarrjen e një veprimi të këtij lloji, duhet vlerësuar se puna me këto masa, duhet filluar pasi që me veprimet e ndërmarra të gjertanishme, nuk ka pasur sukses. Ndërmarrja e veprimeve me masat e fshehta do të ndihmon në mbledhjen e informacioneve në kuadër të autorizimeve të cilat i ka subjekti në procedurë, dhe do të eliminohen pengesat rreth mbledhjes së informacioneve, me qëllim të ndriçimit, zbardhjes dhe identifikimit të çështjes penale për hetim të mëtutjeshëm. Veprimet të cilat ndërmerren, duhet të jenë në pajtueshmëri dhe të koordinuara me dispozitat ligjore me qëllim që mos të lejohet hapësirë që të pengohet puna për aplikimin e masës së kërkuar. 3.4. Kategorizimi i masave të fshehta Për veprat penale që ndiqen sipas detyrës zyrtare mund të aplikohen masat e fshehta teknike të vëzhgimit, mirëpo para se të vendoset për një veprim të tillë, duhet pasur parasysh masën adekuate të kërkuar sipas kategorizimit. Shikuar në këtë drejtim, vëzhgimi i fshehtë fotografik ose me video, monitorimi i bisedave në vendet publike, regjistrimi i bisedave telefonike dhe zbulimi i të dhënave financiare, janë katër llojet e masave të fshehta të cilat bien në kategorinë e masave që kërkojnë një trajtim më të lehtë gjatë punës. Kjo nuk do të thotë se gjatë punës me masat e parapara subjekti në procedurën penale duhet të lë hapësirë të pambuluar ligjore. Ndërmarrja e veprimit të kërkuar duhet të jetë në pajtueshmërinë me dispozitat ligjore. Veprimet që ndërmerren, p.sh te monitorimi i fshehtë në vendet private, kontrolli i dërgesave postare, blerja e simuluar e ndonjë sendi, simulimi i ndonjë vepre të korrupsionit si dhe i masave të tjera duhet të ketë bazën juridike me qëllim që veprimet e ndërmarra të jenë të pranueshme. Kjo konsiston në atë që pasi të jetë bërë vlerësimi i masës së kërkuar, zbatuesit të ligjit i takon që të përcaktohet për masën adekuate të kërkuar. Logjikisht, po që se vërehet kjo çështje, për të vepruar sipas mënyrë se kërkuar sipas kategorizimit ligjor të paraparë me këto masa, duhet plotësuar dy kushte elementare, për pranueshmërinë e masës së ndërmarrë: - nëse ekziston dyshimi i bazuar se personi ka kryer veprën penale, por edhe me tentativë të kryerjes së veprës penale, kur është e dënueshme së paku me katër vite burgim, ose - vepra penale e caktuar ndiqet sipas propozimit dhe janë më të lehta, por në kushte përcjellëse që ndërlidhen me terrorizmin ose krimin e organizuar, të cilat për tu zbuluar, nevojitet një qasje më e drejtpërdrejtë dhe veprim me masat e fshehta[21]. Është karakteristikë që për këto vepra penale të cilët janë paraparë në dispozitat ligjore të KPK-së, të njëjtat janë të ndëshkueshme me dënim burgu me më së paku 4 vite, mirëpo paraprakisht zbatuesi i ligjit, prokurori apo gjykatësi i procedurës paraprake, duhet të vlerësoj elementet qenësore që e përcjellin veprën penale. Nëse nuk ekziston njëri ndër këto dy kushte të paraqitura, atëherë nuk mund të veprohet sipas kategorizimit të paraparë gjatë punës me masat e fshehta. Lidhur me punën te masat e fshehta subjekti në procedurë, konkretisht prokurori dhe gjykatësi e sipas nevojës edhe kolegji i gjykatës përkatëse kur të vepron duhet të reflekton se

89

ka përvoje gjatë punës me masat e fshehta dhe teknike të vëzhgimit dhe të hetimit si dhe duhet të dëshmoj profesionalizëm. 4. Procedura për lëshimin e urdhrit për masat e fshehta Para se të vendoset për të lëshuar urdhrin për masat e fshehta sipas KPPK, është e paraparë procedura, të cilën duhet ta zbatoj prokurori publik si dhe gjykatësi i procedurës paraprake. Zbatimi i procedurës gjatë punës me masat e fshehta është obligim i prokurorit publik si dhe gjykatësit të procedurës paraprake, të cilët veprojnë në kuadër të kompetencës së përcaktuar. Prokurori publik në kuadër të kompetencës mund të jep urdhrin drejtpërdrejtë për masat e fshehta. Masat e fshehta të cilat i urdhëron prokurori publik drejtpërdrejtë janë: - fotografim të fshehtë ose vëzhgim me video në vende publike, - monitorim të fshehtë të bisedave në vende publik, - hetim të fshehtë ose - regjistrim të bisedave telefonike. Po që se i bëhet analizë procedurës për dhënien e urdhëresës për masat e fshehta, prokurori publik zbaton dispozitat përkatëse ligjore, para se të vendos për dhënien e urdhrit për masën e fshehtë, e bënë vlerësimin e situatës lidhur me masën e kërkuar. Urdhëresën, e paraqet me shkrim, në të cilën paraqitet logoja e prokurorisë, data e lëshimit të urdhrit, vendi ku do të fotografohet ose do të vëzhgohet, mjeti me çka do të fotografohet ose do të vëzhgohet, punëtori i autorizuar që do ta kryejë ndërmarrjen e këtij veprimi. Gjithashtu, zbatuesi i urdhrit duhet ta ketë të shkruar kohëzgjatjen e veprimit sipas urdhrit si dhe obligimin që të raportoj për të arriturat. Të gjitha këto kushte duhet ti përmbaj urdhëresa me qëllim që të jetë më e lehtë për punë. E njëjta procedurë parashihet qe të ndiqet edhe me tri masat e tjera të cilët janë në kompetencë të prokurorit publik. Zbatimin e këtyre masave e bënë policia si dhe agjensioni përkatës i autorizuar, gjithnjë i paraparë në urdhëresë. Prokurori publik i urdhëron katër masat të parapara, mirëpo sipas dispozitave ligjore, ka autorizime gjatë punës së mëtutjeshme. Paraqet kërkesë për masat e tjera të parapara me dispozitat ligjore, për të cilat pas pranimit të kërkesës dhe vlerësimit të situatës vendos që ti urdhëroj gjykatësi i procedurës paraprake. Procedura e kërkuar nga ana e prokurorit publik është në pajtueshmëri me dispozitat ligjore, kurse gjykatësi i procedurës paraprake vendos në kuadër të autorizimeve që i posedon. Kjo nënkupton që gjykatësi i procedurës paraprake ka të drejtë që ti urdhëroj disa lloje të masave të fshehta dhe teknike të vëzhgimit dhe të hetimit. Si masa të fshehta të hetimeve dhe të vëzhgimit, të cilat i urdhëron gjykatësi i procedurës paraprake, janë: - fotografim të fshehtë ose vëzhgim me video në vende private - monitorim të fshehtë të bisedave në vende private, - kontrollim të dërgesave postare, - përgjim të komunikimeve nga rrjeti kompjuterik,

90

- dërgim të kontrolluar të dërgesave postare, - shfrytëzimin e përcjelljes ose vendosjes së mjeteve të përgjimit, - blerje të simuluar të ndonjë sendi, - simulim të një vepre të korrupsionit ose - zbulimit të dhënave financiare. Këto masa të fshehta i urdhëron gjykatësi i procedurës paraprake pas marrjes së kërkesës nga ana e prokurorit publik, mirëpo paraprakisht është obligim i gjykatësit që duhet verifikuar kërkesën e pranuar, se a ka bazë të duhur juridike për veprim të mëtutjeshëm. Vlerësimi i kërkesës së paraqitur nga ana e prokurorit publik, bëhet me qëllim që urdhëresa për masat e fshehtë të ketë mbështetjen ligjore, me qëllim që për zbatim të mëtutjeshëm, të jep rezultatet e kërkuara. Derisa jemi te lëshimi i urdhëresës për masat e theksuara, është karakteristike se gjykatësi i procedurës paraprake nuk e lëshon urdhëresën për përgjimin e telekomunikimeve. Kërkimi i një mase të këtillë kalon në procedurë sipas kërkesës së prokurorit publik, kurse urdhëresën e lëshon kolegji i gjykatës së qarkut[22]. Për të vendosur për këtë lloj mase të kërkuar, kolegji prej 3 gjyqtarëve i gjykatës kompetente, vlerëson se a ekziston dyshimi i bazuar që e hap rrugën e të vepruarit. Përkitazi me këtë ligjdhënësi ka paraparë dy çështje: - i dyshuari shfrytëzon telefona të ndryshëm me qëllim të shmangies nga vëzhgimi i zyrtarit të autorizuar të policisë gjyqësore, dhe - një telefon apo telefona e paraqitur në urdhër shfrytëzohen ose do të shfrytëzohen nga i dyshuari. Këto dy kushte të parapara në dispozitat ligjore na japin të kuptojmë që shfrytëzimi i telefonave të ndryshëm ka për qëllim që ta zhvendos çështjen nga dyshimi për veprën penale që ka filluar që ta kryej. Intenca e kryesit të veprës penale është që veprimet të cilat i ndërmerr mos të jenë të dukshme. Organet të cilat kanë filluar që të punojnë në rastin konkret kërkojnë që në kuadër të aktiviteteve të ndërmerret edhe një veprim i këtij lloji. Përgjimi i telekomunikimeve, pasi që të urdhërohet nga ana e kolegjit penal të gjykatë së qarkut, fillon së zbatuari nga ana e policisë ose agjensionit përkatës të autorizuar me qëllim që ta identifikojnë shfrytëzuesin e telefonave të ndryshëm apo të një telefoni. Kjo urdhëresë, pasi që të kaloj në procedurën e paraparë, zbatuesi i urdhrit duhet të informoj kolegjin e gjykatës i cili e ka urdhëruar,si dhe prokurorin publik për rezultatet e arritura . Deri sa jemi te masat e fshehta teknike të vëzhgimit dhe të hetimit të cilat janë në kompetencë të gjykatësit të procedurës paraprake, po që se është e kërkuar gjatë punë e sidomos në rastet urgjente që të njëjtat të urdhërohen nga prokurori publik, por paraprakisht merret pëlqimi gojor nga gjykatësi. Ndërmarrja e një veprimi të këtillë bëhet në rastet urgjente pas vlerësimit të situatës kur nuk ka kohë që të pritet një urdhëresë e tillë nga ana e gjykatësit të procedurës paraprake. Këto raste ndërlidhen me qëllim që mos të rrezikohet jeta dhe siguria e të dëmtuarit, dëshmitarit, informatorit, mos të rrezikohet hetimi i çështjes penale. Urdhri i verbal i dhënë nga ana e prokurorit publik, duhet të fuqizohet me shkrim nga ana e gjyqtarit të procedurës paraprake brenda 24 orëve. Gjykatësi i procedurës

91

paraprake pas marrjes së informatës lidhur me veprimin e ndërmarr, rezultateve, kërkesës së prokurorit publik, e bënë vlerësimin e situatës dhe e konfirmon urdhrin e përkohshëm, duke e ruajtur ligjshmërinë e veprimit të ndërmarr[23], me qëllim që për gjykatën gjatë punës së mëtutjeshme të jetë provë e pranueshme. Në këtë kontekst, të gjitha provat të cilët e përcjellin çështjen e caktuar penale, duhet të kenë të përmbushur anën ligjore. Të gjitha palët në procedurë sipas fazës së arritjes së procedurës duhet njoftuar me veprimet e ndërmarra, por pa e dëmtuar çështjen penale si dhe procedurën e mëtutjeshme. Prokurori publik gjatë punës nuk mund të shfrytëzoj autoritetin e vet dhe të keqpërdor dispozitat përkatëse ligjore për ndërmarrjen e ndonjë veprimi që nuk është në pajtueshmërinë me dispozitat ligjore. Ekzistojnë disa çështje të cilat janë të natyrës së ngutshme, por vazhdimisht duhet të zbatohet dispozita përkatëse ligjore neni 259 parag. 3 dhe parag. 5 të KPPK-së. Masat e fshehta dhe teknike të vëzhgimit dhe të hetimit, për të cilat prokurori publik nuk mund të lëshoj urdhëresa të përkohshme të parapara, sipas KPPK, janë: - fotografimi i fshehtë ose me video në vende private, - monitorim të bisedave në vende private, - përgjim të telekomunikimeve, - përgjim të komunikimeve nëpërmes rrjetit kompjuterik, - shfrytëzimin e përcjelljes dhe për vendosjen e mjeteve të përgjimit, prokurori publik duhet të pajiset me autorizim përkatës, me qëllim që tua kalojë autorizimin personave të autorizuar, (policisë) të hy në lokale private, nëse gjyqtari i procedurës paraprake vendos se hyrja e tillë është e domosdoshme për ta aktivizuar ose pamundësuar mjetet teknike për zbatimin e masave të tilla. Të gjitha veprimet e ndërmarra, duhet kufizuar në veprimet e përshkruara në urdhëresë në lokalet private. 4.1. Zbatimi i urdhrit Urdhrat të cilat lëshohen, qoftë nga ana e prokurorit ose e gjykatësit të procedurës paraprake, duhet zbatuar nga ana e personave të autorizuar. Si persona të autorizuar, KPPK përcakton, policin, që pas marrjes së urdhëresës, janë të obliguar që të veprojnë në zbatim të obligimeve të cilat i ndërmarrin, si dhe pas veprimit sipas urdhëresë ta e njoftojnë subjektin i cili e ka dhënë urdhrin. Në urdhëresë parashihet policia, agjensioni i autorizuar për zbatimin e urdhrit, si dhe modalitetet e veprimet sipas urdhrit të lëshuar. Zyrtar i autorizuar i policisë e fillon zbatimin e urdhrit, për njërën nga masat e fshehta, jo më vonë se 15 ditë. Kohëzgjatja e urdhrit është i kufizuar në 15 ditë dhe mund të ripërtërihet deri në 90 ditë nga dita e lëshimit të urdhrit. Në urdhër duhet shënuar emrin e gjykatës e cila lëshon urdhrin, llojin e masës së fshehtë të urdhëruar, bazën juridike për lëshimin e urdhrit, emrin e personit që gjendet nën urdhrin për zbatimin e masës së fshehtë, vendin ku do të kryhet urdhri, metodën dhe teknikën e zbatimit të urdhrit, agjensionin ose personin e autorizuar për zbatimin e urdhrit, si dhe ti bëhet me dije që pas veprimit sipas urdhrit duhet të informohet gjykatësi i procedurës paraprake dhe prokurori publik me raport të

92

posaçëm. Agjensioni përkatës ose zyrtari i autorizuar pas pranimit të urdhëresës, duhet tu përmbahet përmbajtjes, si dhe menjëherë duhet filluar në zbatim të masës së fshehtë, sepse duhet përmbajtur kohëzgjatjes. Kohëzgjatja për dhënien e efektit të urdhrit, maksimalisht është gjashtëdhjetë (60) ditë, ashtu që policia, agjensioni për zbatimin e urdhrit është i obliguar që të raportoj çdo 15 ditë për zbatimin e urdhrit si dhe vështirësitë gjatë punës. Kjo bëhet nga se sipas llojit masat e fshehta pasi që janë të shumëllojshme, atëherë kanë edhe specifikat e posaçme të cilat posa të identifikohen duhet raportuar te subjekti i cili e ka urdhëruar urdhrin. Po që se urdhri i lëshuar në kohëzgjatje prej 60 ditëve nuk e jep efektin e kërkuar, mund të zgjatet edhe për 60 ditë të tjera, e paraprakisht duhet vlerësuar situatën e cila është krijuar dhe kërkon kohëzgjatjen e urdhrit. Në këtë drejtim është me rëndësi që para vendosjes edhe për një kohëzgjatje të urdhrit të kihet parasysh lloji i masës. Gjithashtu është me rëndësi që në afatin kohor prej 360 ditësh mund të përsëritet dhënia e urdhrit nga dita e lëshimit. Duhet kihet parasysh gjithnjë lloji i masës së fshehtë, se po që se dështohet, atëherë është obligim që të njoftohet personi i cili ka qenë nën masën e fshehtë dhe teknike të vëzhgimit dhe të hetimit, nga ana e subjektit i cili e ka urdhëruar masën përkatëse. Personi që ka qenë nën këtë masë njoftohet për rezultatet e masës, siç është pushimi i masës së urdhëruar, me të drejtë që në procedurë të posaçme të bëjë realizimin e të drejtës së cenuar, me qëllim që të realizojë atë të drejtë në procedurë të posaçme. Provat e mbledhura përmes masave të fshehta po që se i nënshtrohen procedurës së kërkuar dhe po që se kanë pajtueshmërinë me dispozitat ligjore, janë pjesë përbërëse e çështjes penale që shkon në procedurë. Po që se provat nuk janë nxjerr në pajtueshmëri me dispozitat ligjore, dhe nëse janë pjesë përbërëse e lëndës, me kërkesën e palëve të interesuara, dhe sipas detyrës zyrtare mund të shpallen si prova të papranueshme dhe nuk shërbejnë për punë të mëtutjeshme. Subjektet e autorizuar duhet ta përfillin zbatimin e urdhëresës të paraparë në përmbajtje të së njëjtës, në të kundërtën i nënshtrohen përgjegjësisë. 4.2. Veprimet e mëtutjeshme pas marrjes së informatës lidhur me rezultatin e masës së fshehtë dhe teknike të vëzhgimit dhe të hetimit Me të përfunduar të masës së fshehtë dhe teknike të vëzhgimit dhe të hetimit, zyrtari i autorizuar i policisë është i obliguar që prokurorit publik ose gjykatësit, t'ia paraqet raportin lidhur me zbatimin e masës, si dhe të gjitha shkresat të tjera të cilat i ka grumbulluar[24]. Në kuadër të shkresave të lëndës, edhe veprimet e ndërmarra lidhur me masën e fshehtë të urdhëruar, së bashku me sendet e sekuestruara, si janë shiritat gjatë incizimeve, fotografitë, si dhe sendet e tjera të gjetura. Materialet e grumbulluara ruhen në vend të sigurt gjatë gjithë kohës dhe mund të përdoren gjatë të gjitha fazave të procedurës, derisa nuk vendoset për asgjësimin e tyre. Mundësisht, informata lidhur me zbatimin e masës së fshehtë e cila nuk përmbajnë informacione që e ndihmojnë hetimin e çështjes penale, arkivohen, dhe pasi që të njoftohet personi i cili ka qenë nën masën e fshehtë, sipas nevojës i jepet mundësia që të pajiset me të gjitha materialet e grumbulluara, por

93

gjithnjë është obligim i subjektit në procedurë që një kopje të materialeve të grumbulluara ta ruan. Është obligim i prokurorit publik, si dhe i gjykatësit të procedurës paraprake që pas pushimit të masës së fshehtë të urdhëruar, ta e informon personin përkatës me anë të postës, pasi që e ka të drejtën e ankesës[25]. E drejta e ankesës është e drejtë e garantuar në kuadër të të drejtave dhe lirive themelore të njeriut, si me ligjet vendore, Kushtetutë, ashtu edhe me akte dhe instrumente të tjera ndërkombëtare. Të gjitha veprimet të cilat ndërmerren, pas njoftimit të personit që ka qenë nën masën e fshehtë, duhet të jenë në pajtueshmëri me dispozitat ligjore, me qëllim të ndërmarrjes së veprimeve të mëtutjeshme, dhe që të gjitha duhet të jenë transparente, përveç në rastet kur kërkohet që të pandehurit ose mbrojtësit mund ti mohohet qasje me të dhënat përkatëse, informacionet ose procesverbalet[26]. Provat e nxjerra nga ndonjëra prej masave të fshehta dhe teknike të vëzhgimit dhe të hetimit, nëse nuk është nxjerrë në përputhshmëri me dispozitat ligjore, kontrollohen në seancën për konfirmimin e aktakuzës[27], për të cilat përkujdeset gjykatësi sipas detyrës zyrtare dhe me iniciativën e palëve të interesuara[28]. Për të gjitha provat, për të cilat vendoset që të shpallen të pranueshme ose të papranueshme, gjyqtari palëve ua lëshon aktvendimin me shkrim, duke ua dhënë edhe të drejtën e ankesës. Lidhur me ankesën vendos kolegji i gjykatës përkatëse në përbërje prej 3 gjyqtarëve. Po që se nuk shfrytëzohet e drejta e ankesës, atëherë prova e administruar është pjesë përbërëse e punës së mëtutjeshme. Personi i cili ka qenë nën masën e fshehtë të vëzhgimit dhe hetimit, ka të drejtë që të kërkojë nga ana e panelit që ta rishqyrtojë ndërmarrjen e masës së fshehtë sipas urdhrit dhe pas plotësimit të kushteve të parapara ligjore të fillojë procedurën për kompensim[29]. Këtë të drejtë e shfrytëzon pas marrjes së vendimit nga ana e organit përkatës, duke shfrytëzuar të drejtë e fillimit të procedurës së kompensimit. Kërkesa i paraqitet panelit, i cili vendos për rishqyrtim të kërkesës. Paneli është në përbërje prej gjyqtarëve ndërkombëtar. Paneli kërkon tërë materialin për rishqyrtim e cakton seancën me qëllim që të merr edhe deklarimet gojore të palëve të interesuara. Pra, shikuar si tërësi, për të vepruar me masat e fshehta dhe teknike të vëzhgimit dhe të hetimit, secili subjekt në procedurë duhet të garanton të drejtat e njeriut të garantuara me aktet dhe instrumentet ndërkombëtare si dhe me kushtetutën e vendit dhe ligjeve pozitive. Po që se gjatë punë vërehet ndërmarrja e ndonjë veprimi në kundërshtim me këto zë parapara, atëherë të gjitha veprimet e ndërmarra, janë në kundërshtim me dispozitat ligjore dhe llogariten si veprime joligjore të cilat nuk paraqesin prova. PËRFUNDIMI Tema e trajtuar, masat e fshehta dhe teknike të vëzhgimit dhe të hetimit, duhet përqendruar në aktivitetet të cilat i ndërmarrin subjektet në procedurën penale. Duke pasur parasysh që si subjekt në procedurën penale janë policia (policia gjyqësore), prokurori publik si dhe gjykatësi, atëherë gjatë punës me masat e fshehta dhe teknike të vëzhgimit dhe të hetimit, secili subjekt në procedurën penale

94

duhet të veproj në kuadër të autorizimeve të përcaktuara, sepse gjatë punës me masat e fshehta drejtpërdrejtë cenohet privatësia e njeriut, e cila është e garantuar me aktet dhe instrumentet juridike ndërkombëtare, Kushtetutën e shtetit shtetas i të cilit është si dhe ligjet pozitive vendore. Pasi që masat e fshehta dhe teknike të vëzhgimit dhe të hetimit janë të parapara në Kapitullin XXIX të KPPK, dhe në vazhdimësi për punë me këto institute janë të përcaktuara dispozitat ligjore duke filluar nga neni 256 deri në nenin 267 të KPPK.Gjatë punës subjektet në procedurë në procedurë, duhet të kenë bashkëpunim të ngushtë me qëllim që suksesi i kërkuar të jetë më i madh. Çështja e bashkëpunimit konsiston në atë drejtim ,që për efikasitet më të madh të gjitha subjektet gjatë zbatimit të procedurës,të japin maksimumin e njohurive dhe profesionalizmin, duke respektuar autorizimet që i kanë. Të parapara në KPPK, masat e fshehta dhe teknike të vëzhgimit dhe të hetimit, subjekti përkatës në procedurë duhet pasura parasysh kompetencën për lëshimin e masës së kërkuar. Gjatë punës me të njëjta duhet pasur parasysh që katër masat e parapara nga neni 258 parag. 1 nën parag. 1, 2, 3 dhe 4 të KPPK i urdhëron prokurori publik, kurse masat e tjera të parapara nga nenin 258 parag. 2 nën parag. 1 deri ne 10 i urdhëron gjykatësi i procedurës paraprake pas marrjes së kërkesës nga ana e prokurorit publik. Masën e përgjimit të telekomunikimeve, e urdhëron kolegji i gjyqtarëve të Gjykatës së Qarkut, andaj, gjatë punës me këtë lloj të masës duhet pasur kujdes të posaçëm, e kjo nënkupton që kujdesi nuk mungon edhe gjatë punës me masat e tjera. Literatura Libra Islami, Halim, Hoxha, Artan, Ilir, Panda "Procedura Penale", Tiranë, 2007, Pavišič, Berislav, Insolera Gaetano, Giostra, Glauco, Talianski Kazneni Postupak, Rijeka, 2002, Sahiti, Ejup, "E Drejta e Procedurës Penale" 2007, Prishtinë Burime të tjera Deklarata Universale Për të Drejtat dhe Liritë Themelore të Njeriut, 10 dhjetor 1948, Pakti ndërkombëtar lidhur me të drejtat civile dhe politike, 16 dhjetor 1966, hynë në fuqi, dt. 23 mars 1976, Konventa Evropiane Për të Drejtat dhe Liritë Themelore të Njeriut e vitit 1950 Kushtetuta e Republikës së Kosovës, dt.09. prill 2008, në fuqi dt.15. qershor 2009 Rregullorja e UNMIK-ut, 199/24, dt.12.dhjetor 1999, Për Ligjin në Fuqi në Kosovë Rregullorja e UNMIK-ut, 2002/6, dt.18.mars 2002, Mbi Masat e Fshehta dhe Masat Teknike të Vëzhgimit dhe të Hetimit, Rregullorja e UNMIK-ut,2003/26,dt.06.korrik2003, Kodi i Përkohshëm i Procedurës Penale të Kosovës, në fuqi dt.06.prill.2004, Rregullorja e UNMIK-ut, 2003/25 dt.06. korrik. 2003, Kodi i Përkohshëm Penale i Kosovës, në fuqi dt.06.prill.2004, Rregullorja e UNMIK-ut,2004/8 dt.20.prill 2004, Ligji Penal për të Mitur i Kosovës, nga e cila datë është në fuqi, Kodi i Procedurës Penale të Republikës së Shqipërisë, Komentar Zakonika o Krivičnom Postupku Republike Hrvatska, Pavišič, Berislav, Rijeka, 2007,

95

Komentar Zakonika o Krivičnom Postupku Republike Crna Gora, Grubač, Momčilo, Podgorica, 2007, Komentar Zakonika o Krivičnom Postupku Republike Srbije, Škulič, Milan, Beograd, 2007, Komentar Zakonika o Krivičnom Postupku Republike B i H, objavljen je u , br. 36/2003., a zakoni o izmjenama i dopunama ZKP BiH u , br. 26/2004 i br. 63/2004, na anazi je od 26. januara 2005. FUSNOTA [1] Neni 220 i KPPK-së, [2] Neni 46 parag. 1 i KPPK-së, [3] Rregullorja e UNMIK-ut, nr. 2002/6 e dt. 18 mars 2002, Rregullorja mbi masat e fshehta dhe masat teknike të vëzhgimit dhe të hetimit. [4] Neni 12 i Deklaratës Universale mbi të Drejtat e Njeriut: "asnjëri nuk duhet ti nënshtrohet ndërhyrjes arbitrare me jetën, familjen, banesën, ose korrespondencën vetjake, si dhe sulmeve kundër nderit dhe prestigjit personal. Gjithkush ka drejtën të mbrohet nga ligji kundër ndërhyrjeve ose sulmeve të tilla". [5] Neni 17 i Paktit Ndërkombëtar lidhur me të Drejtat Civile dhe Politike, pika 1 "askush nuk do të jetë objekt i ndërhyrjeve arbitrare ose të paligjshme në jetën e tij private, në familjen, banesën ose letërkëmbimin e as duhet të cenohet në mënyrë të paligjshme në nderin dhe reputacionin e tij", si dhe pika 2 "çdo person ka të drejtë të ketë mbrojtjen e ligjit kundër ndërhyrjeve dhe shkeljeve të tilla". [6] Neni 8 i Konventës Evropiane për të Drejtat dhe Liritë Themelore të Njeriut "pika 1 çdo kush ka të drejtë që të respektohet jeta private e familjarëve, vendbanimi dhe korrespodenca e tij", pika 2 :"autoriteti publik nuk mund të ndërhy në ushtrimin e kësaj të drejte për veç se në shkallën e parashikuar nga ligji dhe kur, në një shoqëri demokratike kjo masë është e domosdoshme për sigurimin kombëtar, për sigurinë publike, për mirëqenien ekonomike të vendit, për mbrojtjen e rendit ose për parandalimin e veprave penale, për mbrojtjen e shëndetit ose të moralit, ose për mbrojtjen e të drejtave të lirive dhe të tjerëve". [7] Neni 36 i Kushtetutës së Republikës së Kosovës pika 1 "çdo kush gëzon të drejtën që ti respektohet jeta private dhe familjare, pacenueshmëria e banesës dhe fshehtësia e korrespodencës, telefonisë dhe e komunikimeve të tjera", në vazhdim me pikën 2,3,4. [8] Islami, Halim, Hoxha, Artan, Ilir, Panda "Procedura Penale", Tiranë 2007, fq. 317 [9] Grubač, Momčilo, Komentar Zakonika o Krivićnom Postupku, 2007, parasheh masat e fshehta dhe teknike e zbatimit të tyre nga neni 237 - 243. [10] Neni 238, po aty, parasheh kushtet për shqiptimin e masave të fshehta, dhe ate për veprat penale të kryera për të cilat parashihet dënimi deri në 10 vite, si dhe për veprat penale të kryera, për të cilat mund të shqiptohet dënimi i rëndë. Gjithashtu shqiptohet edhe për veprat penale që ndërlidhen me krimin e organizuar. [11] Komentar Zakona o kaznenom postupku Zagreb, 2007, masat teknike janë të parapara në nenin 180 -183 [12] Pavišić, Berislav, Insolera, Gaetano, Giostra, Glauco, "Talianski Kazneni Postupak", Riejeka,2002 [13] Škulič, Milan, Komentar Zakonika o Kaznenom Postupku, Beograd, 2007, të parapra nga neni 146-164. [14] ZKP Objavljen u "Sluzbenom Glasniku BiH" br.36/2003, br.26/2004, br.63/2004. Imiratuar më 26 janar 2005 nga Parlamenti i B e H. [15] Neni 259 parag. 5 dhe 6 i KPPK-së, [16] Neni 261 parag.1 i KPPK-së, [17] Neni 256 parag.1,2,3,.... i KPPK-së, [18] Neni 151 parag. 1 nën parag. 1 i KPPK-së,"i dyshuar është personi për të cilën policia ose autoritetet e ndjekjes penale kanë dyshim të arsyeshëm se ka kryer vepër penale, për kundër të cilit procedura penale nuk ka filluar" [19] Neni 257 parag.1 nën parag.1 i KPPK-së. [20] Neni 257 parag. 1 nën parag. 2 i KPPK-së. [21] Në këtë kategori bie vepra penale e shtrëngimit nga neni 160, vepra penale e shkaktimit të rrezikut të përgjithshëm neni 291, falsifikimi i dokumenteve nga neni 332, vepra penale falsifikimi i parasë nga neni 244, vepra penale prodhimi dhe shfrytëzimi i shenjave të etiketave, masave dhe peshave të rreme nga neni 245, vepra penale marrja e ryshfetit nga neni 343, vepra penale dhënia e ryshfetit nga neni 344. [22] Neni 259 parag. 5 dhe 6 i KPPK-së. [23] Neni 258 parag. 2 i KPPK-së, [24] Neni 262 i KPPK-së, [25] Neni 263 parag. 1 i KPPK-së, [26] Neni 263 parag. 4 i KPPK-së, [27] Neni 309-318 i KPPK-së, [28] Neni 154 parag. 1 i KPPK-së, "për pranimin e provës gjykata vendos me kërkesë të palës ose sipas detyrës zyrtare" [29] Neni 265 i KPPK-së.

96

Artan Qerkini, avokat

KONTRATA E KREDISË KUPTIMI I KONTRATËS SË KREDISË Kontrata për Kredinë hynë në radhën e kontratave formale, sepse sipas vet dispozitave ligjore kjo duhet të lidhet me shkrim. Kontrata për kredinë është kontratë me ngarkesë, sepse shfrytëzuesi i kredisë gjithnjë i paguan bankës kamatën e kontraktuar, edhe atëherë kur ajo nuk është përcaktuar me kontratë. Në këto raste pra në rastet kur kamta nuk është kontraktuar, kredimarrësi është i obliguara që bankës t’ia paguaj kamtën e përcaktuar me ligj. Kontrata për kredinë është zhvilluar nga kontrata për huanë, por mjaftë është kohë e gjatë që është shëndërruar në kontratë të veqantë të emëruar në radhën e punëve bankare. Sipas natyrës së lidhjës së kontratës kontrata për kredinë është kontratë e atëhezionit, sepse zakonisht lidhet në formular të cilat banka i ka përgatitur që më parë. Në bazë të definicionit ligjor ( neni 1065 i LMD-së ) me kontratën për kredinë, banka detyrohet që t’i vejë në dispozicion shfrytëzuesit të kredisë një shumë të caktuar mjetesh në para për një kohë të caktuar ose të pa caktuar, për ndonjë destinim të caktuar, kurse shfrytëzuesi detyrohet t’i paguajë bankës kamatë të kontraktuar dhe shumën e marrë të parave ta kthejë në kohën dhe mënyrën sikundër është përcaktuar me kontratë. Tek kontrata për kredinë në bazë të pengut të letrave me vlerë lejohet kredia në një shumë të caktuar me sigurimin e pengut të letrave me vlerë të cilat i takojnë shfrytëzuesit të kredisë ose personit të tretë i cili për këtë jep pëlqimin. (neni 1069 i LMD-së). Edhe tek këto kontrata përshtatshëmrisht aplikohen dispozitat e kontratës së huasë. Në qoftëse shfrytëzuesi i kredisë nuk e kthen kredinë sipas skadimit, atëherë banka mund t’i shesë letrat garantuese me vlerë. Kontratën për kredi literature ekonomike e quan edhe kredi në të holla. Dhënja e kredisë konsoderohet punë aktive bankare, me të cilën banka apo institucionet tjera financiare plasojnë të hollat të cilat i kanë në dispozicion dhe njëherit kjo punë konsiderohet edhe puna kryesore dhe më e vjetër e bankave dhe institucioneve tjera financiare. Ligji mbi Marëdhënjet e Detyrimeve të Republikës së Kroacisë e ka paraparë që tek kontrata e kredisë përshtatshmërsiht të aplikohen dispozitat e kontratës së huasë, çka do të thotë se ligjvënësi Kroatë, e pranon ngjajshmërinë në mes të kontratës së kredisë dhe asaj të huasë. Për t’u klasifikuar një kontratë si kontratë e

97

kredisë, e jo si kontratë e huasë në mënyrë komulative duhet të plotësohen këto kushte, të cilat kontratën për kredinë e dallojnë prej kontratës së huasë dhe atë: - Pala kontraktuese e cila palës tjetër i’a lë në dispozicion të hollat duhet të jetë

bankë ( apo institucion financiar p.sh institucion mikrofinanciar ), e jo person tjetër juridik apo person fizik,

- Objekt i kontratës duhet të jetë shuma e të hollave, e jo sendet, - Kontrata gjithmonë duhet të jetë fitimprurese ( me ngarkesë për personin i cili i

merr të hollat ), çka do të thotë së shfrytëzuesi i kredisë gjithmone ka borgjë, përveq kryegjesë edhe kamatën,

- Kontrata detyrimisht duhet të lidhet në formë të shkruar. Duke u nisur nga fakti se për t’u konsideruar një kontratë si kontratë e kredisë, kumulativisht duhet të plotësohen kushtet e lartëcekura, mungesa e vetëm njërit kusht, do të nënkuptoj se në rastin konkret nuk kemi të bejmë me kontratë të kredisë, por me kontratë të huasë. Elementet qenësore të kontratës së kredisë, përfshijnë një obligim të bankës dhe dy obligime të shfrytëzuesit të kredisë. Me këtë kontratë banka obligohet që shfytëzuesit të kredisë t’ia venë në dispozicion shumën e caktuar të të hollave, ndërsa shfytëzuesi i kredisë obligohet që bankës t’ia paguaj kryegjenë dhe po ashtu është i detyrauar t’ia paguaj edhe kamatën e kontraktuar. Duke e marrë parasysh se detyrimet e lartëcekura janë detyrime në të holla edhe tek kontrata e kredisë përshtatshmërisht aplikohen dispozitat e LMD-së, të cilat rregollojnë detyrimet në të holla. Venja në dispozicion e shumës së të hollave nga ana e bankës mundet të bëhet në disa mënyra dhe atë :

- Duke ja paguar mjetet shfytëzuesit të kredisë në llogarinë e tij rjedhëse,

- Duke ia lenë shfrytëzuesit të kredisë, mundësin e të ashtuquajturës saldo negative në llogariën e tij rjedhëse, sepse me këtë veprim banka në mënyrë shume të qartë i’a venë në dispozicion shfrytëzuesit të kredisë shumën e caktuar të të hollave,

- Duke e kryer një obligim kontraktor të shfrytëzuesit të kredisë. Mënyra e tillë e venies në dispozicion të të hollave më së shumti vie në shprehje tek kreditë destinuese,

- Duke akceptuar kambialin e shfrytëzuesit të kredisë, me çka banka merr përsipër të paguaj shumën e cekur në kambial, prurësit të ligjshëm.

Duke e marrë parasysh natyrën jurdike të kontratës së kredisë, pagesën e kamatave duhet nënkuptuar si pagesë periodike. Pikërisht pagesa e kamatës, kontratën e kredisë e bënë kontratë me ngarkesë.

98

Sa i përket obligimit të shfrytëzuesit të kredisë, në lidhje me kthimin e të hollave të marra në bazë të kontratës së kredisë, vlen të theksohet se kredimarrësi është i obliguar të kthej shumën e të hollave të cilën banka i’a ka venë në dispozicion, e jo gjithëherë shumën e kontraktuar, sepse mund të ndodhë që pas lidhjës së kontratës së kredisë, banka të mos i’a venë në dispozicion kredimarrësit shumën e kontraktuar, siq është rasti tek kontrata me destinim të caktuar, në qoftëse kredimarrësi nuk blenë të gjithë mallin, në bazë të së cilit është dhënë kredia destinuese dhe për këtë arsye as banka nuk e paguan mallin e kontraktuar nga kredimarrësi në tërësi. Në rastet më të shpeshta kthimi i kryegjesë, bëhet në mënyrë periodike, sepse banka kontrakton kthimin e kryegjesë, në bazë të ashtuquajtuarave anuitete, të cilat përfshin kryegjenë dhe kamatën. Kontrata e kredisë mundë të jetë kontratë për kredi : - Destinuese, - Jo destinuese, - Në kohë të caktuar dhe - Në kohë të pa caktuar. Kontrata e kredisë quhet destinuese, në qoftëse banka detyrohet që kredimarrësit t’ia venë në dispozicion shumën e caktuar të të hollave, për destinim të caktuar, destinim i cili është përcaktuar në kontratën e kredisë. Kontrata e kredisë quhet jo destinuese, atëherë kur me anë të kontratës nuk është përcaktuar destinimi i përdorimt të të hollave të cilat banka i venë në dispozicion kredimarrësit. Kontraktimi i destinimit të kredisë, do të krijoj obligime shtesë për kredimarrësin, ndërsa në rastet kur destinimi nuk kontraktohet kontrata e kredisë është jo destinuese. Kontrata e kredisë mund të lidhet në kohë të caktuar dhe në kohët të pacakatuar. Kohzgjatja e kontratës llogaritet në bazë të përcaktimit kohor të kthimit të kryegjesë. Si shembull i kontratës së kredisë në kohë të pa caktuar merret lejimi i saldos pasive krdimarrësit në llogarine e tij rjedhëse. Në rastet kur kontrata e kredisë është lidhur në kohë të caktuar, në qoftëse nuk është kontraktuar kthimi i kryegjesë në anuitete, atëherë krdimarrësi do të jetë i obliguar që kryegjenë ta kthej pas skadimit të afatit kontraktues, e në rastet kur kontrata është lidhur në kohë ta pacaktuar, atëherë kredimarrësi obligohet që kryegjenë ta kthejë në afat prej dy muajve, duke u llogaritur nga dita kur banka e ka ftuar që ta kthejë kryegjenë. ( Për arsye se në rastin konkret në mënyrë të përshtatshme aplikohen dispozitat e kontratës së huasë).

99

Lloje tjera të kredive siq janë kredia afatgjate, afatmesme dhe ajo afatshkurtër, në aspekt jurdik kanë rëndësi vetëm sa i përket mjeteve siguruese të kredisë, sepse mjetet siguruese janë të ndryshme dhe kryesisht varen nga kohëzgjatja e kredisë, kështu që kjo na jep të kuptojmë se një ndarje e tillë e kontratave të kredisë ka rëndësi më të madhe ekonomike se sa jurdike. Duke u nisur nga ajo që u tha më lartë vlenë të përmendet edhe kredia hipotekuese, në të të cilën relizimi i kontratës së kredisë nga na e kredimarrësit është siguraur me hipotekë. Sigurimi i egzekutimit të kontratës së kredisë, nga ana e kredimarrësit ëshët një çështje me rëndësi tek kjo kontratë, sidomos kur kemi të bejmë me kreditë afatgjate ( 10 vjeqare e më shumë). Sigurimi i egzekutimit të kontratës së kredisë, mundë të bëhet me anë të kontraktimit të një apo më shumë punëve jurdike, të cilat zakonisht quhen mjete apo instrumente për sigurimin e egzekutimit të kontratës së kredisë, e të cilat në praktikën juridike njihen si hipotekë, dorzani, garancion bankar etj. FORMA DHE PËRMBAJTJA E KONTRATËS Kontrata e kredisë duhet të lidhet në formën e shkruar. Me kontratën e kredisë përcaktohet lartësia e kredisë, si dhe kushtet e dhënjës, shfrytëzimit dhe kthimit të kredisë. Kontrata e kredisë duhet të lidhet në formë të shkruar, sepse kjo kontratë për rëndësinë që ka në marëdhënjet juridiko-ekonomike kërkon rigorozitet sa i përket formës së saj. Si arsye konkrete të cilat përmenden në lidhje me formën e kësaj kontrate theksohen : ndërlikueshmëria e kontratës, mundësia që palët të kenë një dokument të shkruar të cilin e kanë gjithnjë pranë, e i cili do të ju përkujtojë palëve obligimet e marra me anë të saj etj. Në bazë të asaj që u tha më lartë delë se elemntet qenësore të kontratës së krdisë janë : lartësia e kredisë, kushtet e dhënjës, kushtet e shfrytëzimit dhe kushtet e kthimit të kredisë. Këto elemnte konsiderohen si elemente qenësore të kontratës së kredisë, sepse pa to kontrata e kredisë nuk do të ishte e vlefshme. SHKËPUTJA E NJËANSHME E KONTRATËS Kontratën e kredisë, banka mund ta shkëpusë në mënyrë të një anshme edhe para skadimit të saj, në qoftëse kemi të bejmë me kredinë destinuese, e kredia nuk është shfrytëzuar sipas destinimit. Kontratën e kredisë, banka gjithashtu mund ta shkëpusë në mënyrë të një anshme edhe para skadimit të saj në rast se kredimarrësi bëhet insolvent edhe atëherë kur insolvenca nuk është konstatuar me vendim gjyqësor të formës së prerë, ndërsa

100

kontrata mund të shkëputet në mënyrë të një anshme nga banka edhe në rast të shpërbërjës së personit juridik dhe vdekjës së personit fizik, në qoftëse për këto arsye dhënësi i kredisë do të vehej në pozitë të vështirë. Nga kjo që u tha më lartë vërhete se banka si institucion i besueshëm i sistemit finaciar të një shteti ka të drejte të shkëpusë kontratën e kredisë, në rastin e parë për shkak të insolvencës së kredimarrësit, ndërsa në rastin e dytë për shkak të vdekjës së personit fizik, apo për shkak të shuarjës së personit juridik, por vetëm në rastet kur si pasojë e vdekjës së personit fizik, apo shuarjës së personit juridik banka do të vehet në pozitë të vështirë. Kontrata e kredisë mund të shëkëputet nga banka, në qoftëse kredimarrësi nuk shfrytëzon kredinë në bazë të destinimit për të cilin i është dhënë, çka do të thotë se banka një gje të tillë nuk mund ta bejë në qoftëse kemi të bejmë me kredinë jo destinuese. Duke e marrë parasysh faktin se tek kontrata e kredisë, përshtatshmërisht aplikohen dispozitat e kontratës së huasë, atëherë duhet të theksojmë se në në bazë të dispozitave të LMD-së të cilat rregullojnë kontratën e huasë, në qoftëse është kontraktuar huaja destinuese, atëherë ajo përbën element qenësor të kontratës së huasë. Kjo do të thotë se edhe tek kontrata e kredisë sikurse tek kontrata e huasë kredidhënësi ka të drejte të mbikqyrë shfrytëzimin e mjeteve nga kredimarrësi, për arsye se pa një mbikqyrje të tillë do të ishte shumë vështirë të dihet se a shfrytëzohet kredia për destinimin për të cilin është lëshuar nga kredidhënësi, apo ajo shfrytëzohet për qëllime tjera. Siq e cekëm edhe më lartë në qoftëse banka vehet në pozitë të vështirë ( fakt i cili duhet të vlerësohet me kujdes në bazë të rrethanave të rastit konkret ), për shkak të shuarjës së personit juridik apo vdekjës së personit fizik, apo për shkak të insolvencës së kredimarrësit, atëherë ajo mund të shkepusë kontratën në mënyrë të një anshme, por këtë dispozitë duhet interpretuar në mënyrë shumë restriktive për arsye se ajo në një mënyrë e ve në pozitë të pa barabartë palët kontraktuese, sepse e drejta për shkëputje të një anshme të kontratës i takon vetëm bankës. Duke interpretuar fjalën “shkëputje e një anshme nga ana e bankës “ nënkuptohet se banka mund ta shkëpus kontratën prej momentit të lidhjës së kontartës, çka do të thotë se kontrata mund të shkëputet në mënyrë të një anshme nga ana e bankës edhe para se banka ti e venë në dispozicion kredimarrësit shumën e kontraktuar. Sa i përket insolvencës së kredimarrësit, vlenë të theksohet se insolvenca ( pa aftësia për pagesë ), e kredimarrësit duhet të ndodhë pas lidhjës së kontratës së kredisë, sepse banka si një institucion i specialzuar për dhënjën e kredive duhet të vlerësoj solevencën e kridmarrësit para se të lidhet kontrata e kredisë, sepse bankën për një gje të tillë e obligon edhe parimi i LMD-së i cili ka të bejë me veprimin e

101

kujdesit të shtuar në mardhënjet e detyrimeve, i cili ndryshe quhet edhe “veprimi i ekonomistit të mirë”. Insolvenca e kredimarrësit nuk ka nevojë të vërtetohet me vendim të gjykatës të formës së prerë, por ajo realisht duhet të egzistojë. Kjo do të thotë se banka është ajo që vlerëson solvencën e kredimarrësit, por jo në bazë të kritereve subjective, por gjithnjë në bazë të kritereve objektive duhet të vërtetoj se a do të ketë mundësi kredimarrësi të kthej kredinë. Ketë po e theksojmë sepse jemi të bindur se banka nuk do të ketë mundësi të shkëpusë kontratën në mënyrët të njëanshme në qoftëse vlerësimi i insolvencës nuk është bërë në bazë të kritereve objektive, apo në qoftëse insolvenca nuk është e karkterit të përhershm dhe për shkak të saj banka nuk do të vehej në pozitë të vështirë. Sa i përket shkëputjës së një anshme të kontratës nga ana e bankës për shkak të pushimit të egzistimit të pesonit juridik, vlenë të theksohet se banka e fiton të drejtën e shkëputjës së kontratës në momentin kur paraqiten shkaqet për pushimin e personit juridik, sepse prej atij momenti personi jurdik nuk ka mundësi të ushtroj veprimtarinë e vet, prej të cilës do të kishte mundësi të realizonte kontratën e kredisë, prandaj vetë paraqitja e shkaqeve për pushimin e personit jurdik do të vente në pozitë të vështirë bankën. Vdekja e personit fizik si arsye për shkëputjen e kontratës së kredisë nga ana e bankës, tregon se një masë kontrata e kredisë mund të konsiderohet si kontratë intuitu personae. Vetë fakti i vdekjës së pëesonit fizik nuk është arsye për shkëputjën e kontratës, por është e domosdoshme që për shkak të vdekjës së persinit fizik ( kredimarrësit ), banka të vehet në pozitë të vështirë, në lidhje me mundësinë e ralizimit të obligieve të kredimarrësit të cilat dalin nga kontrata e kredisë. SHKËPUTJA E KONTRATËS DHE KTHIMI I KREDISË PARA AFATIT Shfrytëzuesi i kredisë (kredimarrësi) mund të shkëpus kontratën e kredisë para se të filloj shfrytëzimin e saj. Kredimarrësi, mund të kthej kredinë edhe para aftit të përcaktuar për kthim, mirëpo është i obliguar që për një gje të till paraprakisht të njoftoj bankën. Në të dy rastet e lartpërmenduara kredmarrësi është i obliguar që kredidhënësit t’ia kompenzojë dëmin e pësuar. Në rast të kthimit të kredisë para afatit të paraparë me kontratë, banka nuk mund të përllogaritë kamtën për periudhën kohore, prej kthimit të kredisë e deri në kohën kur është dashur të kthehet kredia.

102

Siq u cek më lartë kredimarrësi mund të shkëpusë kontratën e kredisë, para se të filloj shfrytëzimin e saj, çka do të thotë se ai këtë të drejtë e ka deri në momentin kur banka t’ia venë në dispozicion shumën e kontraktuar. Ky interpretim ka lidhje edhe me interpretimin e kontratës së huasë, në bazë të së cilës edhe huamrrësi ka të drejtë që të shkëpus kontratën e huasë, para se të marr shumën e kontraktuar nga huadhënësi. E drejta e kthimit të kredisë para afatit nënkupton të drejtën e kthimit të kredisë para afatit të kontraktuar, që do të thotë të drejtën e kthimit të kredisë, duke filluar nga momenti kur krdimarrësit i janë venë në dispozicion të hollat nga kontrata e kredisë. KONTRATA E KREDISË NË BAZË TË PENGUT TË LETRAVE ME VLERË Tek kontrata për kredinë në bazë të pengut të letrave me vlerë lejohet kredia në një shumë të caktuar me sigurimin e pengut të letrave me vlerë të cilat i takojnë shfrytëzuesit të kredisë ose personit të tretë, i cili për këtë jep pëlqimin. Tek kontrata për kredinë në bazë të pengut të letrave me vlerë, përshtatshmërisht zbatohen dispozitat për kontratën e huasë. Në qoftëse kredimarrësi nuk e kthen kredinë sipas skadimit, atëherë banka mund t’i shesë letrat garantuese me vlerë. Gjatë lidhjës së kontratës së kredisë banka dhe kredimarrësi/apo personi i tretë, gjithmonë merren vesh, jo vetëm për elementet esenciale të kontratës së kredisë por edhe për marrjen e disa obligimeve shtesë të kredimarrësit/apo personit të tretë, të cilat kanë të bejnë me konstituimin e të drejtave reale të kredidhënësit në pronën e palujtshme apo të luajtshme të kredimarrësit/apo personit të tretë (siq janë pengu dhe hipoteka ) Prandaj lirisht mund të konstaojmë se kontratën e kredisë e sigurojnë mjete të ndryshme, të cilat shërbejnë si garncion për përmbushjen e obligimeve të kredimarrësit. Nga kjo që u tha më lartë kontrata e kredisë në bazë të pengut të letrave me vlerë mund të definohet si kontratë e kredisë, e cila për objekt të sigurimit të egzekutimit i ka letrat me vlerë të kredimarrësit apo personit të tretë. Vlenë të theksohet se në Kosovë ende nuk ka ligj për letrat me vlerë, I cili më përafërsisht do të rregullonte çeshtjet të cilat kanë të bejnë me definim ligjor të tyre, mënyrën e bartjës së tyre dhe çështjet tjera të qarkullimit të letrave me vlerë. Në këtë drejtim LMD- i Kosovës ka shkuar një hap më përpara duke paraparë mundësin e lidhjës së kontratës së kredisë të cilat për objekt të sigurimit të saj kanë letrat me vlerë. Shpresojmë se parshikimi i kësaj mundësie në LMD-në e Kosovës

103

do të nxitë organet kompetente të hartojnë dhe pastaj të miratojnë Ligjin për Letrat me Vlerë të Kosovës. Duke marrë parasysh karaktesitikat e përgjithshme të letrave me vlerë konsiderojmë se kontrata e kredisë në bazë të pengut të letrave më vlerë duhet të përmbajë : - Përcaktimin e llojit, numrit, shumës, përkatësisht obligimit të cilin e përmban

letra me vlerë, si dhe numrin serik të letrës me vlerë, - Përcaktimin e vlerës së letrës me vlerë, sepse vlera e tyre përcaktohet në bazë të

vlerës së tregut e jo në bazë të vlerës nominale të tyre, - Të dhënat për shoqërinë tregëtare e cila i posedon letrat me vlerë (sic janë të

dhënat në lidhje me selinë, adresën, numrin e bizbesit etj), sepse letrat me vlerë mund ti lë peng jo vetëm kredimarrësi por edhe personi i tretë.

Konsiderojmë se kontrata e kredisë në bazë të pengut të letrave me vlerë duhet të lidhet në formë të shkruar. Pasi që çdo objekt i detyrimit duhet të jetë i caktuar apo i caktueshëm edhe në këtë rast letrat me vlerë duhet të jenë të caktuara apo të caktueshme. Në qoftëse në vetë kontratën e kredisë nuk janë caktuar, e as nuk janë dhënë elementet e mjaftueshme për caktimin (identifikimin) e letrave me vlerë, konsiderojmë se kontrata e kredisë do të ishte e vlefshme në qoftëse, kredimarrësi pas lidhjës së kontratës do ti dorëzonte kredidhënësit letrat me vlerë. Në rastin konkret vërehet qartë se mungon forma e shkruar e kontratës për sa i përket pengut të letrave me vlerë, mirëpo duke u mbështetur në dispozitat e LMD-së të cilat kanë të bejnë me konvalidimin e kontratës, kjo kontratë konsiderohet e plotfuqishme sepse është realizuar në tërësi ( kredimarrësi i ka dorëzuar fizikisht letrat me vlerë kredidhënësit, edhe pse në vetë kontratën e kredisë nuk janë përcaktuar - identifikuar letrat me vlerë të cilat lehen peng ). Në qoftëse dëshirojmë të kuptojmë më përafërsisht pengun mbi letrat me vlerë, duhet të konstatojmë se kuptimi i këtij lloji të pengut ka të bejë me penglënjen e të drejtave, çka do të thotë se lehen peng të drejtat të cilat i ka kredimarrësi apo personi i tretë e të cilat të drejta dalin nga letrat me vlerë. Rrethi apo lloji i letrave me vlerë të cilat mund të lehen peng tek kjo kontratë e kredisë nuk është i përcaktuar në mënyrë taksative, çka do të thotë se vijnë në shprehje të gjitha llojet e letrave me vlerë.

104

Vlenë të theksohet se tek penglënja e letrave me vlerë duhet të aplikohet ligji special ( Ligji për Tregëtinë e Letrave me Vlerë ), i cili siq e cekëm më lartë ende nuk është aprovuar nga Kuvendi i Kosovës. Kuptohet se esenca e kontratës së kredisë në bazë të pengut të letrave me vlerë qëndron në të drejtën e bankës që në rast të mos kthimit të kredisë nga ana e kredimarrësit banka të ketë të drejtën që ti shesë letrat me vlerë dhe nga shitja e tyre të realizoj borgjin e kredimarrësit. Konsideromë se në rast se bankës i janë lënë peng numër i madh i letrave me vlerë, ajo nuk do të ketë të drejtën që t’i shesë të gjitha letrat me vlerë të lena peng por vetëm ato letra me vlerë të cilat janë të mjaftueshme për arkëtimin e anuiteteve të arritura për pagesë. LITERATUARA

1. “E Drejta e Detyrimeve” , Dr. Scc. Nerxhivane Dauti, Prishtinë, 1998, 2. “E Drejta Bankare” Ergys Misha, Tiranë, 2009, 3. Ligji mbi Marëdhënjet e Detyrimeve, i aplikueshëm në Kosovë, 4. Ligji për Marëdhënjet e Detyrimeve i Republikës së Kroacisë.

105

Shenim: Avokatura, nr.7/2008, nuk eshte redaktuar nga antaret e Grupit per Publikime. Ky shenim jipet me kerkesen e av. Bajram Maraj,

Kryetar i Grupit per Publikime.

106

UDHEZIME -per autoret- Ftohen autoret qe dorëshkrimet ti dorëzojnë duke ju përmbajtur këtyre rregullave: 1. Prezantimi juaj do të duhej të jetë një koment i plotë e jo thjesht skicim i ligjit. Materiali i përgatitur nga ju mund të përdoret si mjet referues dhe për rrjedhojë do të duhej të jetë sa më gjithëpërfshirës,duke përshkruar hollësisht dhe saktë çështjen që trajton. 2. Ndryshime në ligj, zhvendosja e vlerësimeve midis ekspertëve për çështjet më të rëndësishme dhe përpjekja e jonë për të qenë të pajisur me komentet më të mira, na shtyn që të preferojmë një artikull të ri para se plotësimin apo rishikimin e punimit të kaluar. Megjithatë, shqyrtimet e paraqitura nga ju kurrsesi nuk do të duhej të ishin shtesa të punimeve të kaluara. 3. Shkruani për të edukuar e jo për të impresionuar. Përdorni gjuhë të thjeshtë dhe fjali të shkurtra. Shpjegoni temat të cilat vështirë mund të kuptohen nga joprofesionistët. 4. Formatet, formularët, dokumentet modele, listat kontrolluese, kërkohen shumë dhe përbëjnë një mjet të shkëlqyer edukimi. Prandaj ato mund të përfshihen si shtojca, por kurrsesi në trupin e tekstit tuaj. Vëmendja e pjesëmarrësve do të duhej të tërhiqej në çështjet e rëndësishme etike,prandaj keni parasysh standarde të larta etike profesionale. 5. Titulli i punimit duhet të jetë i shkurtër (maksimum 12 fjali ose 70 shkronja), që e përshkruan thelbin e temës tuaj. Keni parasysh që të tjerët do ta përdorin këtë titull për ta kërkuar artikullin tuaj për qëllimet e tyre kërkimore. 6. Titujt në tekst dhe në tabelën e përmbajtjes duhet të kenë numra dhe të vendosen në konturin:I,A,1,a(1). Organizoni artikullin në këtë format hierarkik, sepse kështu tema juaj do të jetë më e qartë. 7. Në titullin Parathënie përfshini një përmbledhje të shkurtër (50 ose edhe më pak fjali),për ta përshkruar punimin. Kjo përmbledhje do të përdoret ta shesë artikullin. 8. Përdorini rregullat standarde të shqyrtimit të burimeve. Përfshini citime të mjaftueshme për të vërtetuar qëndrimet thelbësore por evitoni citimet e gjata. 9. Përfshini bibliografinë nëse shkruani në një fushë të së drejtës ku burimet e materialit mund të gjenden me vështirësi ose nëse në punim keni përfshi citate nga artikuj ose materiale të tjera. 10. Ne lidhje me përdorimin e fusnotave: -fusnotat shkruhen sipas kësaj radhe: numri (lidhur për tekst), autori, titulli i veprës, vendi dhe viti i botimit, numri i faqes se cituar ose pikës. Fusnotat duhet te jene te numëruara për tere tekstin e jo për secilën faqe, ose te shënohen tërësisht ne fund te tekstit, -Nëse ne punim autori i njëjte citohet ne me shume fusnota ( te cilat nuk janë njëra pas tjetrës) pas emrit dhe mbiemrit te autorit, herën e dyte dhe çdo here tjetër te përdoret shkurtesa’’Vep.e cit.’’. Nëse një punim i autorit te njëjtë citohet ne fusnota te cilat vijnë njëra pas tjetrës, pas citimit te pare te shënimeve te plota mbi autorin dhe punimin ti shtohet shkurtesa’’ ibit’’ ose ‚’’ po aty’’ E vlerësojmë angazhimin dhe bashkëpunimin tuaj.

107

AVOKATURA Buletin i Odes se Avokateve te Kosovës

VITI:VI – nr.9/2010

Lektor dhe korrektor Administrata e Odes

Përgatitja teknike

Yll Zekaj

Tirazhi 800 copë

U shtyp në shtypshkronjën “GRAFOBENI”

Prishtinë

2010

PRISHTINË