VISOKA VISOKA ŠŠKOLA KOLA ZZA EKONOMIJU I INFORMATIKUA EKONOMIJU I INFORMATIKUPRIJEDORPRIJEDOR

TEORIJA SISTEMATEORIJA SISTEMATEORIJA SISTEMATEORIJA SISTEMAOSNOVI OSNOVI OPŠTE TEORIJE SISTEMAOPŠTE TEORIJE SISTEMA

Mr Mr Mitja TanjgaMitja Tanjga

Prijedor 2015

11

Prijedor, 2015.

OSNOVI OPŠTE TEORIJE SISTEMAOSNOVI OPŠTE TEORIJE SISTEMARazvoj nauke i teorije sistema;Razvoj nauke i teorije sistema;Teorija sistema kao aspekt posmatranja;j p p jMjesto i uloga opšte teorije sistema u

nauci;nauci;Pojam sistema u opštoj teoriji sistema;Klasifikacija sistema.

22

OSNOVI OPŠTE TEORIJE SISTEMAOSNOVI OPŠTE TEORIJE SISTEMARazvoj nauke i teorije sistema;Razvoj nauke i teorije sistema;Papir, štampa, barut, kompas, čaj.p p p j

gradnja brodova gradnja brodova sezmološki aparat bojni otrovi bojni otrovi riječne prevodnice za brodove zubne plombe od amalgama zubne plombe od amalgama WC papir

33

OSNOVI OPŠTE TEORIJE SISTEMAOSNOVI OPŠTE TEORIJE SISTEMARazvoj nauke i teorije sistema;Razvoj nauke i teorije sistema; sunčani sat vodeni sat navodnjavanje papirus papirus hirurški instrumenti gradnja sunčev kalendar crna tinta

i pismo šminka kondomi

44

OSNOVI OPŠTE TEORIJE SISTEMAOSNOVI OPŠTE TEORIJE SISTEMARazvoj nauke i teorije sistema;Razvoj nauke i teorije sistema; odometar kran, dizalica, geografske mape dajte mi tačku oslonca i pokrenuću zemaljsku kuglu poluga i dajte mi tačku oslonca i pokrenuću zemaljsku kuglu - poluga i

Arhimed tačke, kolica geometrija

55

OSNOVI OPŠTE TEORIJE SISTEMAOSNOVI OPŠTE TEORIJE SISTEMARazvoj nauke i teorije sistema;Razvoj nauke i teorije sistema;

Abasidski kalifat - Islamsko zlatno dobaAbasidski kalifat Islamsko zlatno doba

66

OSNOVI OPŠTE TEORIJE SISTEMAOSNOVI OPŠTE TEORIJE SISTEMARazvoj nauke i teorije sistema;Razvoj nauke i teorije sistema; Hirurgija Kafa Kafa Leteće mašine Univerzitet Algebra Optika

Muzika vojni orkestri Muzika - vojni orkestri Četkica za zube Bolnice Sistem klipnjače

77

OSNOVI OPŠTE TEORIJE SISTEMAOSNOVI OPŠTE TEORIJE SISTEMARazvoj nauke i teorije sistema;Razvoj nauke i teorije sistema; I industrijska revolucija - 1764.

88

OSNOVI OPŠTE TEORIJE SISTEMAOSNOVI OPŠTE TEORIJE SISTEMARazvoj nauke i teorije sistema;Razvoj nauke i teorije sistema; II industrijska revolucija - druga polovica 19. vijeka.

Organizovanje nauke - Edison vs Tesla

99

Razvoj nauke i teorije sistema:

– Druga polovina 20. vijeka i razvoj nauke;Druga polovina 20. vijeka i razvoj nauke;– Sistem i sistemske discipline u svakom objektu

posmatranja;– Teorija sistema kao samostalna i zaokružena disciplina;– Veze teorije sistema i ostalih disciplina;– Ludvig fon Bertalanfi (Ludwig von Bertalanffy) –četrdesete godine 20. vijeka.Kib tik T ij i f ij T ij i T ij– Kibernetika; Teorija informacija; Teorija igara; Teorija odlučivanja; Teorija upravljanja; Teorija organizovanja.

1010

Teorija sistema kao aspekt posmatranja:Bertanaflly Boulding Rapoport i Gerard–Bertanaflly, Boulding, Rapoport i Gerard.

Student Keneta Boulinga na Univerzitetu Mičigen: N k l ij i iš či liNa ovom kolegijumu nisam ništa naučio, ali

sam stekao nove poglede!

1111

Mjesto i uloga opšte teorije sistema u nauci:nauci:

1212

SISTEM SVUDA OKO NASO O N S

1313

U izgradnji opšte teorije sistema ima više puteva koji se međusobno dopunjuju. p j p j j

Kao interesantna izdvajaju se su četiri pristupa:pristupa:– Prvi pristup: Skup svih zamislivih sistema;

Primjer: Matematička teorije kristala Primjer: Matematička teorije kristala.

– Drugi pristup: Empirijski (uopštavanje);Treći pristup: Skup specijalističkih disciplina:– Treći pristup: Skup specijalističkih disciplina: Populacije i funkcije nastanka (rađanja) i rasta i funkcije

životnog vijeka, g j , Interakcije između populacija: konkurentnost,

komplementarnost, parazitizam, Funkcije rasta

1414

Funkcije rasta.

–Četvrti pristup: Kompleksnost objekata(Pogled Keneta Bouldinga):( g g )

1. nivo: Nivo statičkih struktura (atom, molekula, anatomija gena, ...)2 i Ni t ih h i ( ij ) 2. nivo: Nivo satnih mehanizama (vrijeme),

3. nivo: Nivo termostata (upravljanje), 4. novo: Nivo ćelija (razmjena energije i materija, održavanje j ( j g j j , j

strukture, samoreprodukcija), 5. nivo: Nivo genetskog društva (sposobnost opstanka

zahvaljujući mnogobrojnim funkcijama) – biljkezahvaljujući mnogobrojnim funkcijama) – biljke, 6. nivo: Nivo životinjskog svijeta (povećana pokretljivost,

teleologično ponašanje ili svrhovitost, znanje o sebi.č– čula (senzori za prijem),

– nervni sistem (za prenos informacija), – mozak (obrada informacija, „slika o okruženjui“, zaključivanje i

dl či j )1515

odlučivanje)

7. nivo: Nivo čovjeka kao jedinke:– Svijest (širi koncept od svijesti o sebi),– Slika o okruženju (znatno složenija)Slika o okruženju (znatno složenija),– Govor, simboli, apstrakcija,– Snalaženje u vremenu i prostoru.

8 nivo: Nivo društva (nivo organizacija): 8. nivo: Nivo društva (nivo organizacija):– Sadržaj informacija,– Simbolika likovnog , muzičkog i literarnog izražavanja,

S ž j i ij– Složene skale ljudskih emocija,– Prirode i dimenzije sistema vrijednosti.

9. nivo: Nivo transcendentalnih sistema:– Sistemi izvan ljudske empirije, percepcije i shvatanja,– Sistemi se posmatraju kroz hipoteze i apriori vjerovatnoće (vjerovanja

1616

Pojam sistema u opštoj teoriji sistema:– Skup elemenata koji su nedjeljivi– Skup elemenata koji su nedjeljivi,– Interakcije: Odnosi, zavisnosti, uticaji, veze,

T t litt t i d j d t l ij t– Totalittet – izdvaja se od ostalog svijeta,– Okruženje i uzajamni odnosi,– Funkcije,– Hijerarhija,– Uređenost, organizovanost i struktura,– Vremenske karakteristike – ponašanje p j

Funkcionisanje i razvijanje (samoregulišući, adaprivni, samoorganizujući, samoobučavajući).

1717

Klasifikacija sistema:Skup globalnih obilježja: –Skup globalnih obilježja: i

–Skup internih obilježja: i–Skup obilježja okruženja: i

1818

Skup globalnih obilježja:• – način nastanka – način nastanka,• – pojavni oblik,• – složenost,• – povezanost sa okruženjem, p j ,• – funkcionisanje,• kompleksnost ponašanja• – kompleksnost ponašanja,• – Bouldingova klasifikacija.

1919

• – način nastanka,• Prirodni,Prirodni,• Vještački,

Prelazni• Prelazni.

2020

– pojavni oblik:• RealniRealni,• Apstrakti,• Realno-apstraktni.

2121

– složenost:• ProstiProsti,• Složeni,• Veoma složeni,• Kompleksni.p

2222

– povezanost sa okruženjem:• OtvoreniOtvoreni,• Zatvoreni sistemi,• Poluotvoreni sistemi.

Razmjena materije, energije i informacija!?

2323

– funkcionisanje (po dinamičnosti):–Nulta promjenaNulta promjena,–Male konstantne promjene,–Male promjenjive promjene,–Velike konstantne promjene,p j ,–Velike promjenjive promjene.

2424

– funkcionisanje (način ispoljavanja uticaja):j )–Pasivni,

Akti i–Aktivni.

2525

– funkcionisanje (trajanje funkcionisanja):–KonačnoKonačno,–Beskonačno.

2626Prof. dr Rade TanjgaProf. dr Rade Tanjga

– funkcionisanje (izvjesnost):–DeterminističkiDeterministički,–Stohastički.–Neizvjesni.

2727

– funkcionisanje (stabilnost):–StabilniStabilni,–Nestabilni.– Indiferentni.

2828

• – kompleksnost ponašanja (upravljanje): - Samoregulišući- Samoregulišući,- Adaptivni,- Samoobučavajući,- Samorazvojni.j

2929

– Bouldingova klasifikacija:–Nivo statičkih strukturaNivo statičkih struktura,–Nivo satnih mehanizama,–Nivo termostata,–Nivo ćelija,j ,–Nivo genetskog društva,

Nivo životinjskog svijeta–Nivo životinjskog svijeta,–Nivo čovjeka kao jedinke,–Nivo društva,–Nivo transcendentnih sistema.

3030

Nivo transcendentnih sistema.

Skup internih obilježja: i• – elementi sistema – elementi sistema,• – procesi sistema,• – struktura,• – resursi sistema.

3131

– elementi sistema:– Brojnost (mali broj, veliki broj, beskonačan broj)Brojnost (mali broj, veliki broj, beskonačan broj)– Dinamičnost (nulta, mala konstantna, mala

promjenjiva, velika konstantna, velikapromjenjiva, velika konstantna, velika promjenjiva),

– Ponašanje (determinističko, stohastičko,Ponašanje (determinističko, stohastičko, neizvjesno),

– Stepen poznavanja (poznato, nepoznato, djelimičnoStepen poznavanja (poznato, nepoznato, djelimično poznato)

3232

– procesi sistema:–Oblik postojanja (realni idejni)Oblik postojanja (realni, idejni),–Vrste po funkciji (osnovi, upravljački,

j i)razvojni),–Način odigravanja (deterministički,

stohastički, neizvjesni),–Stepen poznavanja (poznat, djelimično p p j (p , j

poznat, nepoznat).

3333

– struktura:–Sa aspekta propmjena (statička dinamička)Sa aspekta propmjena (statička, dinamička),–Sa aspekta izvjesnosti (deterministička,

d t i i tičk )nedeterministička),–Sa aspekta pojavnog oblika (serijska,

paralelna, ciklična, složena/kompleksna),–Sa aspekta obuhvatnosti (parcijalni, p (p j ,

integralni, sistemski).

3434

– resursi sistema:–Po prirodiPo prirodi,–Po kvantitativnim obilježjima,–Po kvalitativnim obilježjima.

3535

Skup obilježja okruženja: i• – smjer djelovanja – smjer djelovanja,• – objekat djelovanja,• – izvjesnost ispoljavanja uticaja,• – kvantitet uticaja, j ,• – kvalitet djelovanja,

3636

– smjer djelovanja: –Sistem djeluje na okruženjeSistem djeluje na okruženje,–Okruženje djeluje na sistem,–Uzajamno djelovanje.

3737

– objekat djelovanja (promjene prilikom interakcije):j )–Na resursima sistema,

N l ti i t–Na elementima sistema,–Na procesima sistema,–Na strukturama sistema.

3838

– izvjesnost ispoljavanja uticaja:–DeterminističkaDeterministička,–Stohastička,–Neizvjesna.

3939