HANA HORAK

KOSJENKA DUMANČIĆ

BARBARA PRELOŽNJAK

ZVONIMIR ŠAFRANKO

KRISTIJAN POLJANEC

UVOD U

TRGOVAČKO PRAVO

UVOD U TRGOVAČKO PRAVO

Prof. dr. sc. Hana Horak

Doc. dr. sc. Kosjenka Dumančić

Doc. dr. sc. Barbara Preložnjak

Zvonimir Šafranko, mag. iur.

Kristijan Poljanec, mag. iur.

Zagreb, 2016.

Izdavač:

Ekonomski fakultet Sveučilišta u Zagrebu

Zagreb, Trg J. F. Kennedyja 6

Za izdavača:

Prof. dr. sc. Lajoš Žager

Urednici:

Prof. dr. sc. Hana Horak

Zvonimir Šafranko, mag. iur.

Recenzenti:

Prof. dr. sc. Nada Bodiroga-Vukobrat

Prof. dr. sc. Sofija Marušić

ISBN 978-953-346-026-0

3

Predgovor

Trgovačko pravo zasigurno predstavlja jednu od najdinamičnijih pravnih grana.

Ubrzani razvoj znanja i tehnologija uopće, a osobito u gospodarskim aktivnostima, neizbježno

dovodi do nastanka novih privatnopravnih odnosa u gospodarstvu te prilagođavanja odnosa

suvremenim tekovinama. U tom se smislu i trgovačko pravo, kao regulator navedenih odnosa,

mora neprestano mijenjati, zadovoljavajući zahtjeve suvremenosti.

K tome valja nadodati i neprestano unapređivanje te unificiranje materije trgovačkog

prava na europskoj razini. Republika Hrvatska, kao punopravna članica Europske unije, dužna

je svoje nacionalno trgovačko pravo kontinuirano usklađivati s europskom regulativom.

Posljedica je toga, noveliranje domaćih propisa koji reguliraju kako trgovačke odnose tako i

ostale pravne odnose..

Knjigom „Uvod u trgovačko pravo“ željeli smo približiti opsežnu i nepreglednu

materiju trgovačkog prava studentima nepravnicima te je ona nastala prvenstveno na poticaj

brojnih generacija studenata koji upisuju kolegij Trgovačko pravo na Ekonomskom fakultetu

i Fakultetu elektrotehnike i računarstva. Od prvog izdanja ove knjige je proteklo pet godina, u

kojima je hrvatsko trgovačko pravo doživjelo izmjene i dopune, dijelom uvjetovane i

stjecanjem statusa punopravne članice EU u srpnju 2013. Iste je bilo potrebno obraditi te

dodati poglavlje o odnosu nacionalnog i europskog prava – dvaju komplementarnih sustava

normi koji djeluju u interakciji.U radu sa studentima pokazala se potreba za objedinjavanjem

materije trgovačkog ugovornog prava i prava društava na jednom mjestu. Budući da knjiga

nije namijenjena prvenstveno pravničkoj populaciji, bilo je neophodno dirnuti i u materiju

opće teorije prava i države te prava Europske unije kako bi se čitatelji upoznali s temeljnim

pojmovima pravne znanosti. Slijedeći tu logiku knjiga je razdijeljena u četiri tematske cjeline:

I. O državi i pravnom sustavu (gdje se čitatelj upoznaje s temeljnim pojmovima i načelima

pravne nauke), II Trgovačko pravo (gdje se čitatelj uvodi u opću povijest trgovačkog prava te

izvore trgovačkog prava), III. Trgovačko ugovorno pravo (gdje se obrađuju ugovori kao

najčešći temelj trgovačkih odnosa) i IV. Pravo trgovačkih društava (gdje se prikazuju temeljni

oblici subjekata trgovačkog prava).

Cilj nam je prije svega bio na sustavan i obuhvatan način prikazati materiju trgovačkog

prava, ne ulazeći pretjerano u dubinsko razrađivanje ove problematike. Knjiga bi prije svega

trebala poslužiti kao izvor osnovnih informacija o temeljnim institutima trgovačkog prava,

kako ugovornog tako i prava društava, te kao podloga za dublje izučavanje navedene materije.

4

U svakom slučaju, knjiga predstavlja temelj pravne kulture i znanja koje bi trebao usvojiti

svaki poduzetnik, a upravo su studenti ekonomskih i tehničkih znanosti budući poduzetnici na

tržištu. Knjiga „Uvod u trgovačko pravo“ je stoga namijenjena upravo njima – budućim

poduzetnicima kako bi im se približile zakonitosti poslovanja na tržištu, te ih se osposobilo da

na tom tržištu djeluju u skladu sa temeljnim propisima i standardima te promišljaju pravne

odnose u kontekstu unutarnjeg tržišta Europske unije.

Trgovačko ugovorno pravo i pravo trgovačkih društava obuhvaća iznimno opsežnu

materiju koju postaje sve teže obuhvatiti, protumačiti i prenijeti poduzetnicima i studentima.

Radi toga, vodeći se zahtjevima aktivne i fokusirane nastave, autori su odlučili materiju

trgovačkog prava na ovaj način približiti studentima. Želja nam je bila da sastavimo pregledan

slijed najvažnijih pitanja i putokaz za daljnja produbljena istraživanja.

Autori

U Zagrebu,svibanj 2016.

5

Sadržaj

Predgovor .................................................................................................................................... 3

Sadržaj ......................................................................................................................................... 5

Glava I. O DRŽAVI I PRAVNOM SUSTAVU ................................................................. 19

1. SUSTAV DRŽAVNE VLASTI ........................................................................................ 21

1.1. OPĆENITO O SUSTAVU I DIOBI DRŽAVNE VLASTI ...................................... 21

1.2. ZAKONODAVSTVO ............................................................................................... 22

1.3. SUDSTVO ................................................................................................................. 25

1.3.1. Imenovanje, razrješenje i stegovna odgovornost sudaca ................................... 26

1.3.2. Stalnost sudačke dužnosti .................................................................................. 26

1.3.3. Sudački imunitet ................................................................................................ 27

1.3.4. Preduvjeti za učinkovito funkcioniranje ............................................................ 27

1.3.5. Ostale pravosudne djelatnosti u Republici Hrvatskoj ....................................... 28

1.3.6. Postupci pred sudom .......................................................................................... 29

1.3.6.1. Građanski parnični postupak ......................................................................... 30

1.3.6.2. Izvanparnični postupci ................................................................................... 30

1.3.6.3. Ovršni postupak ............................................................................................. 31

1.3.6.4. Stečajni postupak ........................................................................................... 32

1.3.7. Alternativno rješavanje sporova ........................................................................ 33

1.3.7.1. Arbitraža ........................................................................................................ 33

1.3.7.2. Mirenje .......................................................................................................... 35

1.4. IZVRŠNA (UPRAVNA) VLAST ............................................................................. 36

1.4.1. Predsjednik Republike Hrvatske ....................................................................... 36

1.4.2. Vlada Republike Hrvatske ................................................................................. 37

1.4.3. Državna uprava .................................................................................................. 38

2. PRAVNI SUSTAV ............................................................................................................ 41

2.1. PRAVNA NORMA (PRAVNO PRAVILO) ............................................................ 41

2.1.1. Pravne norme s obzirom na donositelja ............................................................. 42

2.1.2. Pravne norme s obzirom pravne subjekte kojima su upućene ........................... 43

2.1.3. Pravne norme s obzirom na sadržaj ................................................................... 43

6

2.1.4. Pravne norme s obzirom na teritorijalno važenje .............................................. 44

2.1.5. Pravne norme s obzirom na intenzitet ............................................................... 44

2.2. PRAVNI INSTITUT ................................................................................................. 45

2.3. GRANE PRAVA ....................................................................................................... 46

2.4. GRUPE PRAVA ....................................................................................................... 46

2.4.1. Materijalno i formalno (procesno) pravo........................................................... 47

2.4.2. Javno i privatno pravo ....................................................................................... 47

2.4.3. Pravna grupa unutrašnjeg (internog) i međunarodnog prava ............................ 48

2.5. POZITIVNO PRAVO ............................................................................................... 48

2.6. PRAVO U OBJEKTIVNOM I PRAVO U SUBJEKTIVNOM SMISLU ............... 49

Glava II. TRGOVAČKO PRAVO ...................................................................................... 52

1. POJAM I SUBJEKTI TRGOVAČKOG PRAVA ............................................................. 53

2. PREGLED RAZVOJA TRGOVAČKOG PRAVA .......................................................... 54

3. PRAVNE GRANE POVEZANE S TRGOVAČKIM PRAVOM ..................................... 57

3.1. TRGOVAČKO PRAVO I USTAVNO PRAVO ...................................................... 57

3.2. TRGOVAČKO PRAVO I GRAĐANSKO PRAVO ................................................ 57

3.3. TRGOVAČKO PRAVO I RADNO PRAVO ........................................................... 58

3.4. TRGOVAČKO PRAVO I GOSPODARSKO PRAVO ............................................ 58

3.5. TRGOVAČKO PRAVO I PRAVO EUROPSKE UNIJE ......................................... 59

4. IZVORI TRGOVAČKOG PRAVA .................................................................................. 67

4.1. DRŽAVNI IZVORI TRGOVAČKOG PRAVA ....................................................... 68

4.1.1. Ustav Republike Hrvatske ................................................................................. 68

4.1.2. Zakon o obveznim odnosima ............................................................................. 68

4.1.3. Zakon o trgovačkim društvima .......................................................................... 69

4.2. AUTONOMNO TRGOVAČKO PRAVO ................................................................ 69

4.2.1. Trgovački običaji i praksa koju su trgovci međusobno razvili .......................... 70

4.2.2. Uzance ............................................................................................................... 70

4.2.3. Formularno pravo .............................................................................................. 71

4.2.3.1. Opći uvjeti poslovanja ................................................................................... 71

4.2.3.2. Tipski (standardni) ugovori ........................................................................... 72

4.2.3.3. Adhezijski ugovori ........................................................................................ 72

4.2.3.4. Klauzule (termini).......................................................................................... 72

4.3. SUDSKA I ARBITRAŽNA PRAKSA ..................................................................... 73

4.4. PRAVNA ZNANOST ............................................................................................... 74

4.5. OSTALI IZVORI TRGOVAČKOG PRAVA ........................................................... 74

4.5.1. Akti tijela s javnim ovlaštenjima ....................................................................... 74

7

4.5.2. Statuti i društveni ugovori ................................................................................. 75

Glava III. TRGOVAČKO UGOVORNO PRAVO ........................................................... 77

1. OPĆENITO O TRGOVAČKOM UGOVORNOM PRAVU ............................................ 79

1.1. UGOVOR KAO TEMELJ OBVEZNOPRAVNOG ODNOSA ............................... 80

1.1.1. Činidba kao predmet obveznopravnog odnosa .................................................. 80

1.1.2. Djelovanje obveznopravnih odnosa................................................................... 81

1.1.3. Ugovorne i izvanugovorne obveze .................................................................... 82

1.2. TIPOLOGIJA UGOVORA ....................................................................................... 83

1.2.1. Imenovani (nominantni) i neimenovani (inominantni) ugovori ........................ 83

1.2.2. Konsenzualni i realni ugovori............................................................................ 84

1.2.3. Dvostrano obvezni i jednostrano obvezni ugovori ............................................ 85

1.2.4. Naplatni (onerozni) i besplatni (lukrativni) ugovori ......................................... 85

1.2.5. Formalni i neformalni ugovori .......................................................................... 86

1.2.6. Građanski, trgovački i potrošački ugovori ........................................................ 86

1.3. TEMELJNA NAČELA UGOVORNOG PRAVA .................................................... 87

1.3.1. Načelo ugovorne slobode (autonomije) ............................................................. 87

1.3.2. Načelo ispunjenja ugovorne obveze .................................................................. 88

1.3.3. Načelo savjesnosti i poštenja ............................................................................. 88

1.3.4. Načelo ravnopravnosti i jednake vrijednosti činidaba ....................................... 89

1.3.5. Načelo dužne pažnje .......................................................................................... 90

1.3.6. Načelo primjene običaja i prakse....................................................................... 90

2. SKLAPANJE UGOVORA ................................................................................................ 92

2.1. PREGOVORI ............................................................................................................ 93

2.2. PONUDA .................................................................................................................. 94

2.2.1. Pojam ponude .................................................................................................... 94

2.2.2. Učinci ponude .................................................................................................... 94

2.2.3. Oblik ponude ..................................................................................................... 95

2.3. PRIHVAT PONUDE ................................................................................................. 96

2.3.1. Pojam prihvata ................................................................................................... 96

2.3.2. Učinci prihvata .................................................................................................. 96

2.3.3. Oblik prihvata .................................................................................................... 97

2.4. TRENUTAK SKLAPANJA (PERFEKCIJA) UGOVORA ...................................... 98

2.4.1. Perfekcija konsenzualnih ugovora ..................................................................... 98

2.4.2. Perfekcija realnih ugovora ................................................................................. 99

2.5. PREDUGOVOR (PRELIMINAR) ............................................................................ 99

3. VALJANOST UGOVORA ............................................................................................. 101

8

3.1. SPOSOBNOST STRANAKA ................................................................................. 101

3.2. VALJANO I SUGLASNO OČITOVANJE VOLJE ............................................... 103

3.2.1. Svjesni nesklad između volje i očitovanja ....................................................... 103

3.2.2. Nesvjesni nesklad između volje i očitovanja ................................................... 105

3.3. KVALIFICIRANA ČINIDBA ................................................................................ 106

3.4. DOPUŠTENA POBUDA ........................................................................................ 108

3.5. PROPISANI OBLIK UGOVORA .......................................................................... 108

3.6. NEVALJANOST UGOVORA ................................................................................ 108

3.6.1. Ništetnost ......................................................................................................... 109

3.6.2. Pobojnost ......................................................................................................... 109

4. SREDSTVA ZA OSIGURANJE ISPUNJENJA UGOVORNE OBVEZE .................... 111

4.1. JAMSTVO ............................................................................................................... 111

4.1.1. Pojam jamstva ................................................................................................. 111

4.1.2. Opseg jamčeve odgovornosti........................................................................... 112

4.1.3. Oblici jamstva .................................................................................................. 112

4.1.4. Zakonska subrogacija i regres ......................................................................... 113

4.2. UGOVORNA KAZNA ........................................................................................... 113

4.2.1. Pojam ugovorne kazne..................................................................................... 113

4.2.2. Visina ugovorne kazne .................................................................................... 114

4.2.3. Vjerovnikova prava ......................................................................................... 114

4.2.4. Odnos ugovorne kazne, prava na naknadu štete i zakonskih penala ............... 115

4.3. ZATEZNE KAMATE ............................................................................................. 115

4.3.1. Pojam zateznih kamata .................................................................................... 115

4.3.2. Stopa zateznih kamata ..................................................................................... 116

4.3.3. Odnos zateznih kamata i prava na naknada štete ............................................ 116

4.3.4. Zabrana anatocizma ......................................................................................... 117

4.4. KAPARA I ODUSTATNINA ................................................................................. 117

4.4.1. Pojam i funkcija kapare ................................................................................... 117

4.4.2. Pravni učinci kapare ........................................................................................ 117

4.4.3. Pojam i pravni učinci odustatnine ................................................................... 118

4.5. PRAVO ZADRŽANJA (RETENCIJE) .................................................................. 119

5. PROMJENE U UGOVORNIM OBVEZNOPRAVNIM ODNOSIMA .......................... 120

5.1. USTUP TRAŽBINE (CESIJA) ............................................................................... 121

5.1.1. Tražbina kao predmet cesije ............................................................................ 122

5.1.2. Učinci cesije .................................................................................................... 122

5.1.3. Notifikacija ...................................................................................................... 123

5.1.4. Višestruko ustupanje ....................................................................................... 123

9

5.1.5. Odnos ustupitelja i primatelja .......................................................................... 123

5.1.6. Odnos primatelja i dužnika .............................................................................. 124

5.1.7. Posebni oblici cesije ........................................................................................ 124

5.2. PREUZIMANJE DUGA ......................................................................................... 125

5.3. PRISTUPANJE DUGU ........................................................................................... 126

5.4. PREUZIMANJE ISPUNJENJA .............................................................................. 126

5.5. PRIJENOS UGOVORA .......................................................................................... 126

5.6. OBNOVA (NOVACIJA) ........................................................................................ 127

6. PRESTANAK UGOVORNE OBVEZE ......................................................................... 128

6.1. ISPUNJENJE ........................................................................................................... 128

6.1.1. Subjekti ispunjenja .......................................................................................... 129

6.1.2. Predmet ispunjenja .......................................................................................... 130

6.1.3. Vrijeme ispunjenja ........................................................................................... 130

6.1.4. Mjesto ispunjenja ............................................................................................. 131

6.1.5. Zakašnjenje ...................................................................................................... 131

6.1.6. Polaganje i prodaja dugovane stvari ................................................................ 132

6.2. RASKID UGOVORA ............................................................................................. 132

6.2.1. Sporazumni i jednostrani raskid ugovora ........................................................ 133

6.2.2. Raskid ugovora zbog neispunjenja .................................................................. 134

6.2.3. Prigovor neispunjenja i neizvjesnog ispunjenja .............................................. 134

6.2.4. Raskid ugovora zbog nemogućnosti ispunjenja .............................................. 135

6.2.5. Izmjena i raskid ugovora zbog promijenjenih okolnosti ................................. 135

6.2.6. Pravni učinci raskida ugovora ......................................................................... 136

6.3. PRIJEBOJ (KOMPENZACIJA) ............................................................................. 137

6.4. OTPUST DUGA ..................................................................................................... 138

6.5. SJEDINJENJE (KONFUZIJA) ............................................................................... 138

6.6. PROTEK VREMENA I OTKAZ ............................................................................ 138

6.7. SMRT UGOVORNE STRANE .............................................................................. 139

6.8. ZASTARA ............................................................................................................... 139

6.8.1. Zastarni rokovi ................................................................................................. 140

6.8.2. Zastoj i prekid zastare ...................................................................................... 140

6.8.3. Zastara i prekluzija .......................................................................................... 140

7. POJEDINI UGOVORI .................................................................................................... 142

7.1. UGOVOR O KUPOPRODAJI ................................................................................ 142

7.1.1. Pojam i obilježja ugovora o kupoprodaji ......................................................... 142

7.1.2. Bitni sastojci ugovora o kupoprodaji ............................................................... 143

7.1.3. Obveze prodavatelja ........................................................................................ 144

10

7.1.3.1. Odgovornost za materijalne nedostatke stvari ............................................. 144

7.1.3.2. Jamstvo za ispravnost prodane stvari (garancija) ........................................ 146

7.1.3.3. Odgovornost za pravne nedostatke stvari (zaštita od evikcije) ................... 147

7.1.4. Obveze kupca .................................................................................................. 148

7.1.5. Kupoprodaje s posebnim pogodbama ............................................................. 148

7.1.5.1. Kupoprodaja s pravom prvokupa ................................................................ 148

7.1.5.2. Kupnja na pokus .......................................................................................... 149

7.1.5.3. Kupoprodaja po uzorku ili modelu .............................................................. 149

7.1.5.4. Kupoprodaja sa specifikacijom ................................................................... 149

7.1.5.5. Kupoprodaja s pridržajem prava vlasništva................................................. 150

7.1.5.6. Kupoprodaja s obročnom otplatom cijene ................................................... 150

7.2. UGOVOR O ZAMJENI .......................................................................................... 151

7.2.1. Pojam i obilježja ugovora o zamjeni ............................................................... 151

7.2.2. Novac kao predmet zamjene............................................................................ 151

7.2.3. Obveze ugovornih stranaka ............................................................................. 152

7.3. UGOVOR O ZAJMU .............................................................................................. 152

7.3.1. Pojam i obilježja ugovora o zajmu .................................................................. 152

7.3.2. Obveze zajmodavca ......................................................................................... 153

7.3.3. Obveze zajmoprimca ....................................................................................... 153

7.3.4. Namjenski zajam ............................................................................................. 154

7.4. UGOVOR O ZAKUPU ........................................................................................... 154

7.4.1. Pojam i obilježja ugovora o zakupu ................................................................ 154

7.4.2. Obveze zakupodavca ....................................................................................... 155

7.4.3. Obveze zakupnika............................................................................................ 156

7.4.4. Podzakup ......................................................................................................... 157

7.4.5. Prestanak zakupa ............................................................................................. 157

7.5. UGOVOR O DJELU ............................................................................................... 158

7.5.1. Pojam i obilježja ugovora o djelu .................................................................... 158

7.5.2. Obveze izvođača .............................................................................................. 159

7.5.3. Obveze naručitelja ........................................................................................... 159

7.6. UGOVOR O LICENCIJI ........................................................................................ 160

7.6.1. Pojam i obilježja ugovora o licenciji ............................................................... 160

7.6.2. Predmet licencije ............................................................................................. 160

7.6.2.1. Izum ............................................................................................................. 161

7.6.2.2. Žig ................................................................................................................ 162

7.6.2.3. Industrijski dizajn ........................................................................................ 162

7.6.2.4. Znanje i iskustvo .......................................................................................... 163

11

7.6.3. Obveze davatelja licencije ............................................................................... 163

7.6.4. Obveze stjecatelja licencije ............................................................................. 163

7.6.5. Oblici ugovora o licenciji ................................................................................ 164

7.6.5.1. Isključiva i neisključiva licencija ................................................................ 164

7.6.5.2. Prostorno ograničena i prostorno neograničena licencija ............................ 165

7.6.5.3. Podlicencija ................................................................................................. 165

7.6.6. Prestanak licencije ........................................................................................... 165

7.7. UGOVOR O NALOGU .......................................................................................... 166

7.7.1. Pojam i obilježja ugovora o nalogu ................................................................. 166

7.7.2. Obveze nalogoprimca ...................................................................................... 167

7.7.3. Obveze nalogodavca ........................................................................................ 167

7.7.4. Prestanak naloga .............................................................................................. 168

7.8. UGOVOR O KOMISIJI .......................................................................................... 169

7.8.1. Pojam i obilježja ugovora o komisiji ............................................................... 169

7.8.2. Obveze komisionara ........................................................................................ 169

7.8.3. Obveze komitenta ............................................................................................ 170

7.9. UGOVOR O TRGOVINSKOM ZASTUPANJU ................................................... 171

7.9.1. Pojam i obilježja ugovora o trgovinskom zastupanju ...................................... 171

7.9.2. Obveze zastupnika ........................................................................................... 171

7.9.3. Obveze nalogodavca ........................................................................................ 172

7.9.4. Prestanak trgovinskog zastupanja .................................................................... 173

7.9.4.1. Posebna naknada ......................................................................................... 174

7.9.4.2. Ugovorna odredba o zabrani ili ograničenju obavljanja djelatnosti ............ 174

7.10. UGOVOR O POSREDOVANJU ............................................................................ 174

7.10.1. Pojam i obilježja .............................................................................................. 174

7.10.2. Obveze posrednika .......................................................................................... 175

7.10.3. Obveze nalogodavca ........................................................................................ 175

7.10.4. Posredovanje za obje strane ............................................................................. 176

Glava IV. PRAVO TRGOVAČKIH DRUŠTAVA ......................................................... 177

1. OPĆENITO O STATUSNOM TRGOVAČKOM PRAVU ............................................ 179

1.1. POJAM TRGOVCA ................................................................................................ 179

1.2. TRGOVAČKO DRUŠTVO KAO TRGOVAC ...................................................... 180

1.3. TRGOVAC POJEDINAC ....................................................................................... 181

1.4. SUDSKI REGISTAR .............................................................................................. 181

1.4.1. Javnost registra ................................................................................................ 182

1.4.2. Učinak upisa u registar .................................................................................... 183

12

2. TRGOVAČKA DRUŠTVA ............................................................................................ 184

2.1. TRGOVAČKO DRUŠTVO KAO PRAVNA OSOBA .......................................... 184

2.1.1. Odgovornost za obveze društva i tzv. proboj pravne osobnosti ...................... 184

2.1.2. Preddruštvo ...................................................................................................... 185

2.1.3. Podružnice ....................................................................................................... 186

2.2. TVRTKA TRGOVAČKOG DRUŠTVA ................................................................ 188

2.2.1. Sadržaj tvrtke ................................................................................................... 189

2.2.2. Određivanje tvrtke ........................................................................................... 190

2.2.3. Zaštita tvrtke .................................................................................................... 190

2.3. PREDMET POSLOVANJA I SJEDIŠTE TRGOVAČKOG DRUŠTVA .............. 191

2.3.1. Predmet poslovanja ......................................................................................... 191

2.3.2. Sjedište trgovačkog društva ............................................................................. 192

2.4. ZASTUPANJE TRGOVAČKOG DRUŠTVA ....................................................... 192

2.4.1. Zastupnici po zakonu ....................................................................................... 192

2.4.2. Punomoćnici .................................................................................................... 193

2.4.2.1. Punomoć po zaposlenju ............................................................................... 193

2.4.2.2. Prokura ........................................................................................................ 194

2.4.2.3. Trgovačka punomoć .................................................................................... 195

2.4.2.4. Punomoć trgovačkom putniku ..................................................................... 196

3. JAVNO TRGOVAČKO DRUŠTVO .............................................................................. 197

3.1. POJAM I OBILJEŽJA ............................................................................................ 197

3.2. OSNIVANJE ........................................................................................................... 197

3.3. PRAVNI ODNOSI IZMEĐU ČLANOVA DRUŠTVA ......................................... 198

3.3.1. Društveni ugovor ............................................................................................. 198

3.3.2. Obveze članova................................................................................................ 199

3.3.3. Zabrana konkurencije ...................................................................................... 199

3.3.4. Vođenje poslova .............................................................................................. 200

3.3.4.1. Pojedinačno poslovodstvo ........................................................................... 200

3.3.4.2. Skupno poslovodstvo ................................................................................... 201

3.3.4.3. Pridržavanje uputa ....................................................................................... 201

3.3.4.4. Opseg ovlasti za vođenje poslova ................................................................ 201

3.3.5. Pravo na obaviještenost ................................................................................... 202

3.3.6. Donošenje odluka ............................................................................................ 202

3.3.7. Sudjelovanje u dobiti ....................................................................................... 202

3.4. PRAVNI ODNOSI ČLANOVA DRUŠTVA PREMA TREĆIM OSOBAMA ...... 203

3.4.1. Zabrana raspolaganja udjelima ........................................................................ 203

3.4.2. Zastupanje ........................................................................................................ 203

13

3.4.2.1. Opseg ovlasti za zastupanje ......................................................................... 204

3.4.2.2. Oduzimanje ovlasti za zastupanje................................................................ 204

3.4.3. Odgovornost članova ....................................................................................... 204

3.5. PRESTANAK JAVNOG TRGOVAČKOG DRUŠTVA ........................................ 205

3.5.1. Razlozi za prestanak javnog trgovačkog društva ............................................ 205

3.5.2. Likvidacija ....................................................................................................... 207

4. KOMANDITNO DRUŠTVO .......................................................................................... 208

4.1. POJAM I OBILJEŽJA ............................................................................................ 208

4.2. OSNIVANJE ........................................................................................................... 209

4.3. PRAVNI ODNOSI MEĐU ČLANOVIMA ............................................................ 209

4.3.1. Sloboda ugovaranja ......................................................................................... 209

4.3.2. Upravljanje društvom ...................................................................................... 210

4.3.3. Pravo nadzora .................................................................................................. 210

4.3.4. Zabrana konkurencije ...................................................................................... 210

4.3.5. Udio u dobiti i gubitku .................................................................................... 211

4.4. PRAVNI ODNOSI ČLANOVA DRUŠTVA PREMA TREĆIMA ........................ 211

4.4.1. Odgovornost članova komanditnog društva .................................................... 211

4.4.2. Smanjenje uloga .............................................................................................. 212

4.5. PRESTANAK KOMANDITNOG DRUŠTVA ...................................................... 213

5. TAJNO DRUŠTVO ......................................................................................................... 214

6. GOSPODARSKO INTERESNO UDRUŽENJE ............................................................ 216

6.1. POJAM I OBILJEŽJA ............................................................................................ 216

6.2. OSNIVANJE ........................................................................................................... 217

6.3. PRAVNI ODNOSI IZMEĐU ČLANOVA ............................................................. 217

6.4. ORGANI UDRUŽENJA ......................................................................................... 219

6.5. PRESTANAK UDRUŽENJA ................................................................................. 219

7. DIONIČKO DRUŠTVO ................................................................................................. 221

7.1. POJAM I OBILJEŽJA ............................................................................................ 221

7.2. TEMELJNI KAPITAL ............................................................................................ 221

7.3. DIONICE ................................................................................................................. 222

7.3.1. Dionica kao dio temeljnog kapitala ................................................................. 222

7.3.2. Dionica kao skup članskih prava i obveza....................................................... 223

7.3.2.1. Redovne dionice .......................................................................................... 223

7.3.2.2. Povlaštene dionice ....................................................................................... 223

7.3.3. Dionica kao vrijednosni papir.......................................................................... 224

7.3.3.1. Isprava o dionici .......................................................................................... 225

7.3.3.2. Dionice izdane u nematerijalnom obliku ..................................................... 226

14

7.3.4. Odluka o izdavanju dionica ............................................................................. 226

7.3.5. Vlastite dionice ................................................................................................ 227

7.4. STATUT .................................................................................................................. 229

7.5. OSNIVANJE DIONIČKOG DRUŠTVA ................................................................ 229

7.5.1. Simultano osnivanje dioničkog društva ........................................................... 230

7.5.2. Sukcesivno osnivanje dioničkog društva ......................................................... 230

7.6. ODNOSI DIONIČARA I DRUŠTVA .................................................................... 231

7.6.1. Prava dioničara ................................................................................................ 232

7.6.2. Zaštita prava manjinskih dioničara .................................................................. 233

7.6.3. Obveze dioničara ............................................................................................. 234

7.7. ORGANI DIONIČKOG DRUŠTVA ...................................................................... 234

7.7.1. Uprava ............................................................................................................. 236

7.7.1.1. Imenovanje i opoziv članova uprave ........................................................... 236

7.7.1.2. Djelokrug rada uprave ................................................................................. 236

7.7.1.3. Naknade za rad članovima uprave ............................................................... 237

7.7.1.4. Standardi postupanja,odgovornost članova uprave i sukob interesa ........... 238

7.7.2. Nadzorni odbor ................................................................................................ 239

7.7.2.1. Izbor i sastav nadzornog odbora .................................................................. 239

7.7.2.2. Nadležnost nadzornog odbora ..................................................................... 240

7.7.2.3. Prestanak članstva u nadzornom odboru ..................................................... 241

7.7.3. Upravni odbor .................................................................................................. 241

7.7.3.1. Nadležnost upravnog odbora ....................................................................... 242

7.7.3.2. Način rada upravnog odbora ....................................................................... 243

7.7.3.3. Izvršni direktori ........................................................................................... 243

7.7.4. Glavna skupština ............................................................................................. 244

7.7.4.1. Nadležnost glavne skupštine ....................................................................... 244

7.7.4.2. Sazivanje glavne skupštine .......................................................................... 245

7.7.4.3. Pravo dioničara na obaviještenost ............................................................... 246

7.7.4.4. Donošenje odluka na glavnoj skupštini ....................................................... 247

7.7.4.5. Pravo glasa ................................................................................................... 249

7.7.4.6. Isključenje prava glasa................................................................................. 249

7.8. POVEĆANJE I SMANJENJE TEMELJNOG KAPITALA ................................... 250

7.8.1. Povećanje temeljnog kapitala .......................................................................... 250

7.8.1.1. Povećanje temeljnog kapitala ulozima ........................................................ 250

7.8.1.2. Uvjetno povećanje temeljnog kapitala ........................................................ 251

7.8.1.3. Odobreni temeljni kapital ............................................................................ 252

7.8.1.4. Povećanje temeljnog kapitala iz sredstava društva...................................... 252

15

7.8.2. Smanjenje temeljnog kapitala .......................................................................... 253

7.8.2.1. Redovno smanjenje temeljnog kapitala ....................................................... 253

7.8.2.2. Pojednostavljeno smanjenje temeljnog kapitala .......................................... 254

7.8.2.3. Povlačenje dionica ....................................................................................... 254

7.9. PRESTANAK DIONIČKOG DRUŠTVA .............................................................. 255

7.9.1. Razlozi za prestanak dioničkog društva .......................................................... 255

7.9.2. Likvidacija dioničkog društva ......................................................................... 256

8. DRUŠTVO S OGRANIČENOM ODGOVORNOŠĆU ................................................. 257

8.1. POJAM I OBILJEŽJA ............................................................................................ 257

8.2. OSNIVANJE ........................................................................................................... 258

8.2.1. Sadržaj društvenog ugovora (izjave o osnivanju)............................................ 258

8.2.2. Temeljni kapital i ulozi za preuzete poslovne udjele ...................................... 259

8.2.3. Dodatne činidbe i posebne pogodnosti ............................................................ 260

8.2.4. Troškovi osnivanja .......................................................................................... 261

8.2.5. Prijava i upis u sudski registar ......................................................................... 261

8.3. PRAVNI ODNOSI IZMEĐU ČLANOVA I DRUŠTVA ....................................... 262

8.3.1. Ulozi u društvo ................................................................................................ 262

8.3.1.1. Sjedinjenje poslovnih udjela kod jednog člana ........................................... 263

8.3.1.2. Zakašnjenje s unosom uloga u društvo ........................................................ 263

8.3.1.3. Odgovornost za unos uloga u društvo ......................................................... 264

8.3.2. Poslovni udjeli ................................................................................................. 264

8.3.2.1. Raspolaganje poslovnim udjelom ................................................................ 265

8.3.2.2. Više ovlaštenika na jednom poslovnom udjelu ........................................... 266

8.3.2.3. Stjecanje i uzimanje u zalog vlastitih poslovnih udjela ............................... 266

8.3.2.4. Povlačenje (amortizacija) poslovnog udjela ................................................ 266

8.3.2.5. Istupanje i isključenje člana iz društva ........................................................ 267

8.4. ORGANI DRUŠTVA S OGRANIČENOM ODGOVORNOŠĆU ......................... 268

8.4.1. Uprava ............................................................................................................. 268

8.4.1.1. Imenovanje članova uprave ......................................................................... 268

8.4.1.2. Vođenje poslova .......................................................................................... 270

8.4.1.3. Zastupanje .................................................................................................... 270

8.4.1.4. Poslovne knjige i financijska izvješća ......................................................... 271

8.4.1.5. Dužna pozornost i odgovornost članova uprave.......................................... 272

8.4.1.6. Opoziv članova uprave i ostavka člana uprave ........................................... 272

8.4.2. Nadzorni odbor ................................................................................................ 273

8.4.2.1. Obveznost nadzornog odbora ...................................................................... 273

16

8.4.2.2. Sastav nadzornog odbora te izbor i

imenovanje članova nadzornog odbora ....................................................... 274

8.4.2.3. Ovlasti i način rada nadzornog odbora ........................................................ 275

8.4.2.4. Odgovornost članova nadzornog odbora ..................................................... 275

8.4.3. Skupština ......................................................................................................... 275

8.4.3.1. Nadležnost skupštine ................................................................................... 275

8.4.3.2. Sazivanje skupštine ..................................................................................... 276

8.4.3.3. Podobnost skupštine da odlučuje ................................................................. 277

8.4.3.4. Odlučivanje na skupštini ............................................................................. 278

8.5. ZAŠTITA PRAVA MANJINE ............................................................................... 278

8.6. IZMJENE DRUŠTVENOG UGOVORA ............................................................... 279

8.7. POVEĆANJE I SMANJENJE TEMELJNOG KAPITALA ................................... 280

8.7.1. Povećanje temeljnog kapitala .......................................................................... 280

8.7.1.1. Efektivno povećanje temeljnog kapitala ..................................................... 280

8.7.1.2. Nominalno povećanje temeljnog kapitala ................................................... 281

8.7.2. Smanjenje temeljnog kapitala .......................................................................... 282

8.7.2.1. Prijava za upis nakane da se smanji temeljni kapital................................... 283

8.7.2.2. Prijava za upis izmjene društvenog ugovora ............................................... 283

8.7.2.3. Isplate članovima društva i oslobođenje od obveza .................................... 283

8.8. PRESTANAK DRUŠTVA S OGRANIČENOM ODGOVORNOŠĆU ................. 284

8.9. JEDNOSTAVNO DRUŠTVO S OGRANIČENOM ODGOVORNOŠĆU ............ 285

8.9.1. Pojam i pravna priroda .................................................................................... 285

8.9.2. Osobitosti jednostavnog društva s ograničenom odgovornošću ..................... 286

8.9.2.1. Pojednostavljeno osnivanje ......................................................................... 286

8.9.2.2. Tvrtka jednostavnog društva s ograničenom odgovornošću ....................... 287

8.9.2.3. Temeljni kapital, poslovni udjeli i ulozi u društvo ...................................... 288

8.9.2.4. Članstvo ....................................................................................................... 289

8.9.2.5. Organi društva ............................................................................................. 289

8.9.2.6. Zakonske rezerve ......................................................................................... 290

8.9.2.7. Prelazak u pravni režim klasičnog

društva s ograničenom odgovornošću ......................................................... 291

9. STATUSNE PROMJENE KOD TRGOVAČKIH DRUŠTAVA ................................... 292

9.1. PRIPAJANJE .......................................................................................................... 293

9.1.1. Pripajanje dioničkog društva drugome dioničkom društvu ............................. 293

9.1.2. Pripajanje društva s ograničenom odgovornošću

drugome društvu s ograničenom odgovornošću .............................................. 295

17

9.1.3. Pripajanje dioničkog društva

društvu s ograničenom odgovornošću i obrnuto ............................................. 295

9.1.4. Pravni učinci pripajanja ................................................................................... 296

9.1.5. Zaštita vjerovnika ............................................................................................ 296

9.2. SPAJANJE .............................................................................................................. 297

9.2.1. Spajanje dioničkih društava ............................................................................. 297

9.2.2. Spajanje društava s ograničenom odgovornošću ............................................. 298

9.2.3. Pravni učinci spajanja ...................................................................................... 298

9.2.4. Zaštita vjerovnika ............................................................................................ 299

9.3. PODJELA DRUŠTAVA KAPITALA .................................................................... 299

9.3.1. Podjela s osnivanjem ....................................................................................... 300

9.3.2. Podjela s preuzimanjem ................................................................................... 301

9.3.3. Pravni učinci podjele ....................................................................................... 302

9.3.4. Zaštita vjerovnika ............................................................................................ 302

9.4. PREOBLIKOVANJE .............................................................................................. 302

9.4.1. Preoblikovanje dioničkog društva u društvo s ograničenom odgovornošću ... 303

9.4.2. Preoblikovanje društva s ograničenom odgovornošću u dioničko društvo ..... 304

9.4.3. Preoblikovanje društava kapitala u društva osoba ........................................... 304

9.4.4. Preoblikovanje društava osoba u društva kapitala ........................................... 305

Literatura ................................................................................................................................. 306

Popis citiranih propisa ............................................................................................................. 313

Kazalo pojmova ....................................................................................................................... 315

19

Glava I.

O državi i pravnom sustavu

21

1. SUSTAV DRŽAVNE VLASTI

1.1. OPĆENITO O SUSTAVU I DIOBI DRŽAVNE VLASTI

Država je društvena organizacija1 te politička zajednica

2. Poput svih društvenih organizacija ona

čini zajednicu povezanih i organiziranih ljudi koji pomoću zajedničkih djelatnosti i sredstava žele

postići određene ciljeve.3

Djelatnosti putem kojih država želi postići ciljeve nazivamo državnim funkcijama. Državne

funkcije mogu biti vanjske i unutrašnje ovisno o tome jesu li državne djelatnosti usmjerene prema

drugim državama i subjektima međunarodnog života (npr. međunarodnim organizacijama) ili se radi o

djelatnostima usmjerenim na stvaranje i razvijanje odnosa između same države njezinih udruženja i

pojedinaca koji čine njezino stanovništvo.4

Iako su naizgled državne funkcije odijeljene, jer su usmjerene na različita područja državne

djelatnosti, vanjsku i unutrašnju, one su itekako povezane i međusobno uvjetovane. Tako promjene na

području na kojem država obavlja vanjsku funkcija nužno će uvjetovati i promjene na području njezine

unutrašnje funkcije te obrnuto promjene na području njezine unutrašnje funkcije imati će za posljedicu

promjene na području njezine vanjske funkcije. Pojednostavljeno rečeno, problemi koji mogu zadesiti

državu u obavljanju njezine vanjske funkcije poput rata ili zategnutih političkih odnosa s drugim

1 Državu kao društvenu organizaciju valja strogo razlikovati od ostalih društvenih organizacija poput npr. različitih pravnih

osoba, udruženja građana, religijskih organizacija i slično. Naime, iako država kao i ostale društvene organizacije ima svoje

ljude (kod države je to njezino stanovništvo, kod ostalih društvenih organizacija bili bi to članovi ili pripadnici

organizacije), cilj, djelatnosti (funkcije), sredstva, oblik, jezik, ime (naziv), te pravne norme (pravna pravila) kojima je ona

podvrgnuta, ona se razlikuje od ostalih društvenih organizacija po posebnoj vlasti kojom raspolaže te koja čini njezinu bit.

Više o biti države te odlikama njezine vlasti u Perić, B., Država i pravni sustav, Zagreb, 1994., str.75.-83. te Visković, N.,

Teorija države i prava, Zagreb, 2006., str.9.-10., 24-27. 2 „Država je politička zajednica onih koji vladaju i onih kojima se vlada, uređena na osnovi pravila koja svojevoljno ili

prinudno prihvaćaju svi članovi“. V. Visković, N., op.cit. (ref.1.), str.9.-10. 3 V. Perić, B., op.cit. (ref.1.), str.36. i Vrban, D., Država i pravo, Zagreb, 2003., str.75.-76.

4 Stanovništvo države možemo definirati u širem i užem smislu. U širem smislu pod pojmom stanovništva obuhvaćamo sve

one pojedince koji obitavaju na određenom državnom, a pri tome su njezini državljani kao i one pojedince koji nisu njezini

državljani no obitavaju na njezinom državnom području. Stanovništvo u užem smislu riječi za razliku od stanovništva u

širem smislu riječi obuhvaća samo one pojedince koji obitavaju na pojedinom državnom području te su državljani dotične

države. V. Perić, B., op.cit. (ref.1.), str.120.

22

državama odražavaju se neposredno na njezine djelatnosti unutar državnih granica imajući za

posljedicu primjerice pad proizvodnih aktivnosti države te gospodarsko osiromašenje zemlje. Također

negativne promjene u okviru njezine unutrašnje funkcije poput slabljenja proizvodne moći ili

građanskih ratova imati će za posljedicu narušavanje gospodarskih i političkih odnosa s ostalim

državama te subjektima međunarodnoga prava što će se odraziti negativno na njezinu vanjsku funkciju.

Stoga možemo zaključiti da su vanjska i unutrašnja funkcija države itekako međusobno

povezane te da se promjene na području jedne od funkcija neposredno odražavaju i na područje druge

državne funkcije čineći obje državne funkcije zatvorenom cjelinom međusobno uvjetovanih državnih

djelatnosti.

Državne funkcije (djelatnosti) odvijaju se putem tri osnovna pravna oblika - zakonodavstvo,

sudstvo i upravu. Ta tri pravna oblika čine temelj državne vlasti putem koje država ostvaruje svoje

ciljeve dijeleći državnu vlast na zakonodavnu, sudsku i izvršnu.

Na tome načelu diobe vlasti počiva i državna vlast Republike Hrvatske, koja je također

sukladno načelu ustrojena je na zakonodavnu, sudbenu i izvršnu vlast.5

Zakonodavna se vlast provodi kroz instituciju Hrvatskog sabora, sudbena vlast kroz sudove, a

izvršna se vlast provodi putem predsjednika i Vlade. Državna vlast Republike Hrvatske također je

ograničena Ustavom Republike Hrvatske zajamčenim pravom na lokalnu i područnu (regionalnu)

samoupravu koja se ostvaruje u općinama kao jedinicama lokalne samouprave te županijama.6

1.2. ZAKONODAVSTVO

Zakonodavna djelatnost unutar pojedine države jest ona djelatnost koja se sastoji u donošenju

najznačajnijih političkih i pravnih odluka dotične države uobličenih u ustavne i zakonske pravne norme

(pravna pravila).7 Zakonodavnu djelatnost upravo zbog njezinog značajnog utjecaja na reguliranje

političkog, kulturnog, ekonomskog i općenito društvenog života pojedine države, obavljaju najviši

državni organi koji imaju najvišu politički i pravnu snagu8.

Zakonodavnu vlast u Republici Hrvatskoj obavlja Hrvatski sabor kao predstavničko tijelo

građana9. Hrvatski sabor ima širok opseg poslova te tako odlučuje o donošenju i promjeni Ustava,

donosi zakone, donosi državni proračun, odlučuje o ratu i miru, donosi akte kojima izražava politiku

5 Čl. 4. Ustav Republike Hrvatske (NN br. 56/90, 135/97, 113/00, 28/01, 41/01, 55/01, 76/10, 85/10, 5/14; dalje: Ustav).

6 Čl. 4. st. 1. Ustav.

7 Visković, N., op.cit. (ref.1.), str.45.

8 Perić, Berislav, op.cit. (ref.1.), str. 42.

9 Hrvatski sabor ima najmanje 100, a najviše 160 zastupnika koji se, na temelju općeg i jednakoga biračkog prava, biraju

neposredno tajnim glasovanjem. V. čl. 71. Ustava. Zastupnici Hrvatskog sabora se biraju na vrijeme od četiri godine,

primaju stalnu novčanu naknadu i imaju druga prava zajamčena posebnim zakonom. V. čl. 72. st. 1. Ustava.

23

Hrvatskog sabora (deklaracije, rezolucije i sl.), donosi Strategiju nacionalne sigurnosti i Strategiju

obrane RH, ostvaruje građanski nadzor nad oružanim snagama i službama sigurnosti RH, odlučuje o

promjeni granice, raspisuje referendum, obavlja izbore, imenovanja i razrješenja, u skladu s ustavnim i

zakonom, nadzire rad Vlade RH i drugih nositelja javnih dužnosti odgovornih Saboru u skladu s

ustavnim i zakonom, daje amnestiju za kaznena djela, te obavlja druge poslove utvrđene Ustavom.10

Zakonodavni postupak nesumnjivo je jedna od značajnijih djelatnosti Hrvatskoga sabora, a

pokreće se dostavom zakonskog prijedloga predsjedniku Hrvatskog sabora. Zakonski prijedlog

ovlašten je uputiti svaki zastupnik, klubovi zastupnika i radna tijela Hrvatskog sabora te Vlada

Republike Hrvatske.11

On mora sadržavati: ustavnu osnovu donošenja zakona, ocjenu stanja i osnovna

pitanja koja se trebaju urediti zakonom te posljedice koje će donošenjem zakona proisteći, ocjenu i

izvore potrebnih sredstava za provođenje zakona, tekst prijedloga zakona koji sadrži rješenja u obliku

pravnih odredbi, obrazloženje prijedloga kojim se daje objašnjenje pojedinih odredbi koje sadrži

prijedlog zakona, tekst odredbi važećeg zakona koje se mijenjaju, odnosno dopunjuju, ako se predlaže

izmjena ili dopuna zakona.12

Također uz prijedlog zakona mogu se priložiti i stručna mišljenja,

prihvaćeni međunarodni ugovori te drugi akti kojima se detaljnije obrazlaže zakonski prijedlog.13

Zaprimljeni prijedlog Predsjednik Hrvatskog sabora upućuje predsjednicima svih radnih tijela,

zastupnicima i predsjedniku Vlade Republike Hrvatske, u slučaju kada Vlada Republike Hrvatske nije

predlagatelj zakona.14

Prije rasprave o prijedlogu zakona na sjednici Hrvatskog sabora, predsjednik radnog tijela u čiji

bi djelokrug poslova spadao dotični prijedlog zakona te Odbora za zakonodavstvo, dužni su predloženi

zakon uvrstiti na dnevni red sjednice radnog tijela te provesti raspravu o svim elementima prijedloga

zakona.15

Rasprava o prijedlogu zakona na sjednici Hrvatskoga sabora uobičajeno se provodi u dva

čitanja. Prvo čitanje zakona obuhvaća uvodno izlaganje predlagatelja, opću raspravu o prijedlogu

zakona, raspravu o tekstu prijedloga zakona te stajalištima radnih tijela koja su razmatrala prijedlog,

kao i donošenje zaključka o potrebi donošenja zakona.16

U drugom čitanju zakona raspravlja se o tekstu

10

Čl. 80. Ustav. 11

Čl. 172. st. 1. Poslovnik Hrvatskog sabora (NN br. 81/13; dalje: Poslovnik HS). 12

Čl. 174. st.1. Poslovnik HS. 13

Čl. 174. st.3. Poslovnik HS. 14

V. čl. 178.Poslovnik HS. 15

Čl. 179. Poslovnik HS. 16

Čl. 183.st.2.. Poslovnik HS.

24

konačnog prijedloga zakona, stajalištima radnih tijela, podnesenim amandmanima17

o kojima se i

odlučuje18

te se donosi odluka o usvajanju konačnog zakonskog prijedloga.19

Nakon rasprava u Hrvatskom saboru, pristupa se glasovanju o konačnom zakonskom

prijedlogu. Hrvatski sabor donosi odluke većinom glasova ukoliko je na sjednici nazočna većina

zastupnika.20

Iznimno, zakone kojima se uređuju prava nacionalnih manjina (tzv. organski zakoni)

Hrvatski sabor donosi dvotrećinskom većinom glasova svih zastupnika, dok zakone kojima se

razrađuju Ustavom utvrđena ljudska prava i temeljne slobode, izborni sustav, ustrojstvo, djelokrug i

način rada državnih tijela te ustrojstvo i djelokrug lokalne i područne (regionalne) samouprave (tzv.

organski zakoni) donosi većinom glasova svih zastupnika.21

Iznimno, Hrvatski sabor može donijeti zakone i po hitnom postupku, kada to zahtijevaju interesi

obrane i drugi osobito opravdani državni razlozi, odnosno kada je to nužno radi sprečavanja ili

otklanjanja većih poremećaja u gospodarstvu.22

U hitnom postupku objedinjeno je prvo i drugo čitanje

prijedloga zakona pa se na usvajanje podnosi konačni prijedlog zakona.23

Ukoliko je konačni prijedlog

zakona usvojen na sjednici Hrvatskog sabora slijedi čin promulgacije odnosno proglašenja zakona.

Zakone u Republici Hrvatskoj proglašava predsjednik u roku od osam dana od kad su izglasani u

Hrvatskom saboru.24

Nakon proglašenja od strane predsjednika, a prije nego što stupi na snagu zakon se mora

objaviti u Narodnim novinama (NN), službenom listu Republike Hrvatske.

25 Svrha objavljivanja

zakona u Narodnim novinama vezana je uz upoznavanje zainteresiranih pravnih subjekata (adresata) sa

sadržajem zakona prije nego li on stupi na snagu i postane pravno obvezatan.26

To razdoblje od časa

publikacije pa do stupanja na snagu zakona naziva se vacatio legis te u pravilu iznosi 8 dana.27

Iznimno, to razdoblje može biti i dulje od 8 dana i to u slučajevima usvajanja zakona koji su od

17

Amandmani su prijedlozi za izmjenu ili dopunu konačnog prijedloga zakona koji se sastavljaju u pisanom obliku te sadrže

obrazloženje. Pravo podnošenja amandmana ima svaki zastupnik, klubovi zastupnika i radna tijela Sabora te Vlada. V. čl.

196. st.1. i st. 2. Poslovnik HS. 18

Pored dva čitanja zakonskog prijedloga često se zna provesti i treće čitanje koje se provodi u slučajevima kada je vezano

na tekst konačnog prijedloga zakona podnesen veći broj amandmana ili kada su amandmani takve naravi da bitno mijenjaju

sadržaj konačnog prijedloga zakona. V. čl. 158. Poslovnik HS. 19

V. čl. 203. Poslovnik HS. 20

Čl. 81. st. 1. Ustav. 21

Čl. 82. Ustav. 22

Čl. 89. st. 6. Ustav. 23

Čl. 204. Poslovnik HS. 24

Čl. 88. st. 1. Ustav. 25

Čl. 89. st.1. Ustav. 26

Perić, B., op.cit. (ref.1.), str.44. 27

Ibid.

25

iznimne važnosti za pravni sustav države.28

Takvi zakoni su često puta i sadržajno opsežni pa se time

nastoji adresatima ostaviti dulji rok za upoznavanje sa sadržajem zakona, a kako bi na vrijeme mogli

uskladiti svoje ponašanje sa odredbama novog zakona. Tako je primjerice novi Zakon o obveznim

odnosima objavljen u Narodnim novinama br. 35 od 17. ožujka 2005. godine, a stupio je na snagu 1.

siječnja 2006. godine. Dakle, vacatio legis je iznosio devet mjeseci. Razlog tome bila je potreba

upoznavanja adresata sa značajnim i opsežnim izmjenama u području obveznih odnosa.29

1.3. SUDSTVO

Sudstvo čini jedan od tri pravna oblika kroz koje država obavlja svoje funkcije odnosno

djelatnosti. Sudstvo je također i jedan od oblika državne vlasti, a u skladu sa načelom diobe vlasti.

U Republici Hrvatskoj sudbenu vlast samostalno i neovisno od ostalih oblika državne vlasti30

obavljaju sudovi.31

Njihova je osnovna zadaća zaštita Ustavom i zakonima utvrđenog pravnog poretka

Republike Hrvatske te osiguranje jedinstvene primjene zakona, ravnopravnost i jednakost svih građana

pred zakonom.32

U ispunjavanju te zadaće sudovi odlučuju u sporovima o osnovnim pravima i

obvezama čovjeka, o pravima i obvezama Republike Hrvatske, jedinica lokalne i područne (regionalne)

samouprave, izriču kazne i druge mjere počiniteljima kaznenih djela i prekršaja utvrđenih zakonom i

drugim propisima, odlučuju o zakonitosti pojedinačnih akata upravnih vlasti i osoba koje imaju javne

ovlasti, rješavaju sporove o osobnim odnosima građana, radne, trgovačke, imovinske i druge

građanskopravne sporove, te odlučuju u drugim pravnim stvarima kad je to zakonom određeno33

poštujući pri tome Ustav i zakone34

, kao i međunarodne ugovore koji čine dio pravnog poretka

Republike Hrvatske.35

U Republici Hrvatskoj sudbenu vlast obavljaju redovni i specijalizirani sudovi te Vrhovni sud

RH.36

Redovni sudovi su općinski sudovi i županijski sudovi, , dok su specijalizirani sudovi prekršajni

sudovi, trgovački sudovi, upravni sudovi, Visoki prekršajni sud Republike Hrvatske, Visoki trgovački

28

Ibid., str.45. 29

Usvajanjem novog Zakona o obveznim odnosima modernizirani su pravni instituti iz prijašnjeg Zakona o obveznim

odnosima iz 1978. preuzetog iz bivše SFRJ te su uvedeni i pojedini novi pravni instituti s ciljem implementacije niza

odredaba direktiva Europske unije, a u svrhu usklađivanja hrvatskoga zakonodavstva sa zakonodavstvom Europske unije. 30

Čl. 117. st. 2. Ustav. 31

Čl. 2. Zakon o sudovima (NN br. 28/13, 33/15, 82/15; dalje: ZS). 32

Čl. 3. st. 1. ZS. 33

Čl. 3. st. 2. ZS. 34

Čl. 117. st. 1. Ustav. 35

Čl. 5. ZS. 36

Čl. 14. st. 1. ZS.

26

sud Republike Hrvatske i Visoki uppravni sud Republike Hrvatske. Vrhovni sud Republike Hrvatske

ujedno je i najviši sud u Republici Hrvatskoj.37

1.3.1. Imenovanje, razrješenje i stegovna odgovornost sudaca

Suce Republike Hrvatske, u skladu s Ustavom i zakonom, imenuje i razrješuje, te o njihovoj

stegovnoj odgovornosti odlučuje Državno sudbeno vijeće (DSV)38

, koje je sastavljeno od 11 članova –

sedmero iz redova sudaca, dva sveučilišna profesora pravnih znanosti i dva saborska zastupnika od

kojih je jedan iz redova oporbe. Time je ujedno zajamčeno da o sudačkoj djelatnosti odnosno o

imenovanju, razrješenju te o stegovnoj odgovornosti sudaca odlučuje tijelo čiji su članovi pravnici te su

izravno ili neizravno vezani uz sudačku profesiju.

1.3.2. Stalnost sudačke dužnosti

Važan element kroz koji se očituje neovisnosti sudaca39

je činjenica da je sudačka dužnost

stalna.40

Naime, sudac po imenovanju obnaša sudačku dužnost sve do dana kada navršava 70 godina

života bez obzira na vrstu ili stupanj suda u kojem obavljaju dužnost41

pod uvjetom da ne bude

razriješen dužnosti bilo na vlastiti zahtjev bili zbog ispunjenja zakonom predviđenih pretpostavki na

osnovi kojim mu prestaje sudačka dužnost. Sudac može biti razriješen sudačke dužnosti ukoliko:

1. to sam zahtijeva,

2. trajno izgubi sposobnost obavljanja svoje dužnosti,

3. bude osuđen za kazneno djelo koje ga čini nedostojnim obavljanja sudačke dužnosti,

4. ako u skladu sa zakonom, zbog počinjenog teškog stegovnog djela, tako odluči DSV te,

5. kad navrši 70 godina života.

Odluku o razrješenju zbog ovih Ustavom, taksativno određenih razloga ovlašteno je donijeti

DSV.42

37

Čl. čl. 14. st. 2.-st.4. ZS. 38

Čl. 123. Ustav. 39

O razvitku neovisnosti sudstva vidi detaljnije u Dika, M., O razvitku instituta sudske (sudačke) nezavisnosti u

zapadnoevropskom civilizacijskom krugu: pokušaj rekonstrukcije povijesne geneze, Zbornik Pravnog fakulteta u

Zagrebu, 42/4 (suppl.):1992, str.511.-533. 40

Čl. 122. Ustav. 41

Čl. 77. st. 2. Zakon o državnom sudbenom vijeću (NN br. 116/10, 57/11, 130/11, 13/13, 28/13, 82/15; dalje: ZDSV). 42

Čl. 122. st.2. i 3. Ustav.

27

1.3.3. Sudački imunitet

Svoju neovisnost suci crpe iz ustavom zajamčenog prava na imunitet. Tako suci i suci porotnici

koji sudjeluju u suđenju ne smiju biti pozvani na odgovornost za izraženo mišljenje ili glasovanje pri

donošenju sudbene odluke, osim u slučajevima kršenja zakona pri čemu su počinili djelo koje je

kažnjivo sukladno odredbama Kaznenoga zakona.43

Također, sadržaj sudačkoga imuniteta iscrpljuje se u činjenici da sudac ne smije biti pritvoren

niti se protiv njega smije pokrenuti kazneni postupak bez odobrenja DSV-a.44

Sudac smije biti niti

pritvoren bez odobrenja DSV-a, osim u slučaju kada je zatečen u počinjenju kaznenog djela za koje je

propisana kazna zatvora u trajanju duljem od pet godina, a o čemu je potrebno izvijestiti predsjednika

DSV-a.45

Iznimno predsjednik DSV-a može u slučajevima kada DSV nije na okupu dati odobrenje za

lišenje slobode suca ili za vođenje kaznenog postupka protiv njega, no njegovu odluku u roku osam

dana mora potvrditi samo DSV.46

1.3.4. Preduvjeti za učinkovito funkcioniranje

Iako je sudbena vlast samostalna i nezavisna od ostalih državnih vlasti, ona je u isto vrijeme i

vezana za te vlasti vezana. Naime, vezanost sudbene vlasti uz zakonodavnu i izvršnu vlast očituje se

kroz mnoge aspekte koji se prvenstveno očituju kao preduvjeti koje one moraju osigurati sudbenoj

vlasti da bi mogla uspješno funkcionirati.

Tako se od zakonodavne vlasti očekuje da donese zakone čiji će sadržaj osigurati odgovarajuće

mehanizme za učinkovito provođenje sudskih postupaka i to naročito zakone koji uređuju procesna

pitanja poput parničnog, kaznenog, prekršajnog, ovršnog i drugih. Svrha tih zakona usmjerena je na

osiguranje procesne discipline stranaka u postupku i njihovih zastupnika, ali i na odgovornosti sudaca

da u razumnim rokovima provode postupke i donose odluke.47

Nadalje, od izvršne se vlasti, ponajprije Vlade Republike Hrvatske, očekuje da u državnom

proračunu predvidi sredstava za rad sudova, a kojima bi se omogućilo redovito obavljanje svih poslova

u sudu.48

43

Čl. 8. st. 2. ZS. 44

Čl. 8. st. 3. ZS. 45

Čl. 8. st. 4. i st. 5. ZS. 46

Čl. 8. st. 5. ZS. 47

Crnić, I., Referat za 3. Stalnu konferenciju predsjednika vrhovnih sudova, Varšava 2003. 48

Ibid.

28

Nadalje se utjecaj, kako zakonodavne tako i izvršne vlasti na djelovanje sudbene vlasti očituje i

kroz imenovanje predsjednika Vrhovnog suda Republike Hrvatske. Njega uz prethodno mišljenje Opće

sjednice Vrhovnog suda Republike Hrvatske i nadležnog odbora Hrvatskoga sabora, na temelju

prijedloga Predsjednika Republike bira i razrješuje Hrvatski sabor.49

1.3.5. Ostale pravosudne djelatnosti u Republici Hrvatskoj

Uz sudačku djelatnost kao pravosudnu djelatnost valja spomenuti i državno odvjetništvo, koje je

samostalno i neovisno pravosudno tijelo ovlašteno i dužno postupati protiv počinitelja kaznenih i

drugih kažnjivih djela, poduzimati pravne radnje radi zaštite imovine Republike Hrvatske te podnositi

pravna sredstva za zaštitu Ustava i zakona.50

Poput sudova ono obavlja svoje ovlasti na osnovi Ustava,

zakona, međunarodnih ugovora, koji su dio pravnog poretka Republike Hrvatske i drugih propisa koji

su doneseni sukladno Ustavu, međunarodnom ugovoru i zakonu Republike Hrvatske.51

Državno odvjetništvo Republike Hrvatske ustanovljuje se za cijelo područje Republike

Hrvatske.52

Za područje jednog ili više općinskih sudova ustanovljuje se općinsko državno

odvjetništvo, dok se za područje županijskog, odnosno trgovačkog suda ustanovljuje županijsko

državno odvjetništvo.53

Poseban oblik pravosudne djelatnosti čini ustavno sudstvo predstavljeno Ustavnim sudom

Republike Hrvatske, pravosudnim tijelom neovisnim o ostalim tijelima državne vlasti.54

Ustavni sud

Republike Hrvatske ne pripada pravosudnim organima u redovitom smislu.55

Razlog je tome što se pri

Ustavnom sudu Republike Hrvatske ne pokreću postupci u cilju uobičajene zaštite subjektivnih prava i

interesa pravnih subjekata, koji se pokreću pred ostalim sudovima u okviru pravosudnog sustava.

Tako je Ustavni sud Republike Hrvatske ovlašten i dužan:

1. odlučivati o suglasnosti zakona s Ustavom te o suglasnosti drugih propisa s Ustavom i

zakonom,

2. ocjenjivati ustavnost zakona te ustavnost i zakonitost drugih propisa koji su prestali važiti ako

od tog prestanka do podnošenja zahtjeva ili prijedloga za pokretanje postupka nije prošlo više

od godine dana,

49

Čl. 118. st. 2. Ustav. 50

Čl. 124. st.1. Ustav. 51

Čl. 2. st. 2. Zakon o državnom odvjetništvu (NN br. 76/09, 153/09, 116/10, 145/10, 130/11, 72/13, 148/13, 33/15,

82/15; dalje: ZDO). 52

Čl. 8. st.1. ZDO. 53

Čl. 8. st.2. ZDO. 54

V. čl. 2. st. 2. Ustavni zakon o Ustavnom sudu Republike Hrvatske (NN br. 99/99, 29/02, 49/02; dalje: UZUSRH). 55

Vrban, D., op.cit. (ref.3.), str.81.

29

3. odlučivati povodom ustavnih tužbi protiv pojedinačnih odluka državnih tijela, tijela jedinica

lokalne i područne (regionalne) samouprave te pravnih osoba s javnim ovlastima kad su tim

odlukama povrijeđena ljudska prava i temeljne slobode, kao i pravo na lokalnu i područnu

(regionalnu) samoupravu zajamčenu Ustavom Republike Hrvatske,

4. pratiti ostvarivanje ustavnosti i zakonitosti te o uočenim pojavama neustavnosti i nezakonitosti

izvijestiti Hrvatski sabor,

5. rješavati sukobe nadležnosti između tijela zakonodavne, izvršne i sudbene vlasti,

6. odlučivati u skladu s Ustavom, o odgovornosti Predsjednika Republike,

7. nadzirati ustavnost programa i djelovanja političkih stranaka te u skladu s Ustavom zabraniti

njihov rad,

8. nadzirati ustavnost i zakonitost izbora i državnog referenduma,

9. rješavati izborne sporove koji nisu u djelokrugu sudova kao i obavljati druge poslove određene

Ustavom.56

Ustavni sud Republike Hrvatske čini trinaest sudaca koje bira Hrvatski sabor, na vrijeme od

osam godina iz reda istaknutih pravnika, osobito sudaca, državnih odvjetnika, odvjetnika i sveučilišnih

profesora pravnih znanosti.57

Postupak kandidiranja sudaca Ustavnog suda i predlaganja za izbor

Hrvatskom saboru provodi odbor Hrvatskoga sabora, nadležan za Ustav.58

Konačnu odluku o

imenovanju pojedinih kandidata za suce Ustavnoga suda Republike Hrvatske donose zastupnici

Hrvatskog sabora, koji o svakom od kandidata posebno glasuju.59

Predloženi kandidat smatra se

izabranim sucem Ustavnog suda ako za njega glasuje većina od ukupnog broja zastupnika Hrvatskoga

sabora.60

Izabrani suci tajnim glasovanjem biraju predsjednika Ustavnog suda na vrijeme od četiri

godine.61

1.3.6. Postupci pred sudom

U okviru sudbene vlasti sudovi provode postupke radi pružanja pravne zaštite subjektivnih

prava određenim pravnim subjektima kada su im ta prava ugrožena. Kako je samopomoć u

ostvarivanju pravne zaštite u modernim pravnim porecima zabranjena, jedina mogućnost zaštite

subjektivnih prava jest ona putem odgovarajućih postupaka poput građanskog sudskog postupka te

kaznenog sudskog postupka. Također, sudska se zaštita subjektivnih prava može pružiti i u okviru

56

Čl. 128. Ustav. 57

Čl. 125. st.1. Ustav. 58

Čl. 125. st. 2. Ustav. 59

Čl. 6. st.6. UZUSRH. 60

Čl. 6. st. 7. UZUSRH. 61

Čl. 15. UZUSRH.

30

sudskog rješavanja upravnih sporova o čemu će više biti riječi u okviru poglavlja o državnoj upravi te

upravnom postupku.

Ovisno o pravnoj stvari koja se iznosi pred sud, pravna će se zaštita pružati u parničnom,

izvanparničnom, ovršnom ili stečajnom postupku. Rješavanje spornih stvari u pravilu je podvrgnuto

pravilima parničnog postupka, dok se nesporne stvari rješavaju prema pravilima izvanparničnog

postupka.

1.3.6.1. Građanski parnični postupak

Građanski parnični postupak je opća, redovna i osnovna metoda zaštite ugroženih i povrijeđenih

subjektivnih građanskih prava.62

Građanski parnični postupak pokreče se tužbom – zahtjevom stranke (tužitelja) koja tvrdi da su

ugrožena i/ili povrijeđena njezina subjektivna građanska prava odnosno osobe koja tvrdi da je

ovlaštena tražiti zaštitu iako nije sudionik pravnog odnosa s obzirom na koji se pravna zaštita traži, a

protiv stranke (tuženika) za koju se tvrdi da je ugrozila ili povrijedila prava čija se zaštita u postupku

traži.63

U građanskom parničnom postupku sud ima važnu ulogu da raspravi sva važna pitanja, pravna i

činjenična, kako bi mogao donijeti odluku o osnovanosti tvrdnje tužitelja o pravu na određenu pravnu

zaštitu te o pružanju iste. Da bi sud mogao donijeti pravovaljanu odluku on provodi postupak

poduzimajući aktivnosti vezane uz ispitivanje osnovanosti podnesenog tužbenog zahtjeva kojim se traži

zaštita ugroženog odnosno povrijeđenog subjektivnog građanskog prava, pripremanje glavne rasprave

na kojoj se ispituju svi materijali radi donošenja konačne odluke o tužbenom zahtjevu.

Parnični postupak pokrenut tužbom kasnije se u pravilu odvija po službenoj dužnosti sve dok

sud ne donese odluku. Sud u parničnom postupku odluke donosi u obliku rješenja i presuda. Stranke

koje nisu zadovoljne konačnom odlukom mogu protiv iste uložiti pravne lijekove (žalba, prijedlog za

ponavljanje postupka, revizija i sl.) putem kojih mogu tražiti da se ispita njena zakonitost i pravilnost.

1.3.6.2. Izvanparnični postupci

U pravnoj znanosti postoje višestruki pokušaji definiranja izvanparničnoga postupka s više ili

manje uspjeha. Stoga se često puta u cilju određenja izvanparničnoga postupka nastoji koristiti

negativna definicija kojom se izvanparnični postupak određuje kao postupak koji nije parnični.

Nadalje, u cilju razgraničenja parničnog i izvanparničnog postupka kao kriterij nastojao se uzeti stav

zakonodavca. Stoga je njihovo razlikovanje bilo u zavisnosti od zakonodavčeve volje hoće li se pitanje

zaštite određenih subjektivnih prava pripisati parničnom ili izvanparničnom postupku. Pri tome se

zakonodavac naročito rukovodio tzv. pravno-političkim kriterijima imajući na umu da je izvanparnični

62

Triva, S., Dika, M., Građansko parnično procesno pravo, Zagreb, 2004., str. 3. 63

Ibid., str.5.

31

postupak elastičniji nasuprot parničnome postupku kojeg karakterizira strože, koncentriranije te

sistematičnije raspravljanje.64

Pravila izvanparničnoga postupka u Republici Hrvatskoj nisu objedinjena u jednom pravnom

aktu, već se na izvanparnični postupak primjenjuju pravna pravila bivšeg Zakona o vanparničnom

postupku