GERT ASMUND ROSKILDE

AARHUS UNIVERSITET

DCE 12. MAJ 2015 ORIENTERING OM URAN MAJ 2015

Uranimik aatsitassarsiornermi

avatangiisit

Siusinnerusukkut suliarisakka • 1968 Kuannersuit pillugit Risømi sulivunga

• 1973 Maarmorilimmi mingutsitsisoqarneranik

takussutisseeqataavunga, mingutsitsinerullu

annikillisinnissaanik suliaqarlunga

• 1979 Mestersvigimi mingutsitsisoqarneranik

takussutissiivunga

• 1982 Ivittuuni mingutsitsisoqarneranik

takussutissiivunga

• Kuultisiorfimmi Nalunamii, Seqimilu

olivinisiorfimmi avatangiisinut tunngasunik

siunnersuisuullungalu uuttortaasartuuvunga

Aatsitassarsiornernit allanit uranisiorluni

aatsitassarsiorneq qanoq allaanerussuteqarpa?

• Tunngaviatigut periutsit ajornartorsiorfiillu

(aamma avatangiisinut tunngatillugu) assigiipput

• Pingaarutilittut allaassutaavoq akuutissat

ulorianartunik radiup qinngorneqarnerat,

aammalu aatsitassartap akuutissanik

arrortinneqarsinnaasunik allanik

imaqarsinnaanera. Soorlu: Kuannersuit: fluori

akuutissallu basiskiusut.

• Oqalugiarnermi matumani ajornartorsiorfiit

piusut, qanorlu ajornartorsiutit aaqqiivigineqar-

sinnaanersut nassuiarneqarput

Tunisassiornermi tunngaviusinnaasuni

sisamani avatangiisini ajornartorsiutit

Aatsitassami

akuutissat

arrortinne-

qarsinnaat

(soorlu

flouri)

Ra-

don

Pu-

jo-

ra-

lak

Radium

(akuutis-

sat

radiup

qinngor-

nillit

allat)

Ujarak

qaser-

toq

(Grå-

bjerg)

Aatsi-

tassat

oqi-

maat-

sut

Tai-

ling

s

Akuutissani

eqqagassar-

tat il.il.

Aatsitassamik

avammut

tunisineq

X (x) x (x) x

Aatsitassamik

uranitalimmik

allanillu

tunisas-

siaasinnaasu-

nik avammut

tunisineq

x x x x x (x) X

Akuutissanik

suliffissuaq

periarfissat

marluk

x x x x x x X X

Iluarsiinissamut assersuut:

radiumeqarnermut saliineq

• Imeq radiumimik mingutsitaq bariumkloridi-

talerneqassaaq, kingornatigullu

natriumsulfatimik

• Bariumsulfatip radiumi akuutissallu

ulorianartunik radiup qinngornertallit allallu

immikkoortillugillu imminut akulerutsittarpai

• Akuiaasarfittut immersakkat marluussapput

• Teknikki ilisimaneqartuuvoq

Uranisiorfimmi imermik saliineq http://www.cameco.com/northernsk/cameco_in_north/operation_major_projects/cigar_lake/

•

Iluarsiissutitut assersuutit

• Tailingsinit radonip anianeranik

pujoralanneranillu annikillisaaneq

• Piiaanerinnaq annikitsuinnarmik radonimik

aniatitsisarpoq

• Aatsitassat sequtserluakkat tailingsillu

radonimik aniatitsipput

• Taamaattumik:

Radon

• Erngup iluaniititsinerup radoni unitsippaa,

taannalu ullut 14-it missaannaanni arror-

titaasarpoq (naleqarnerata affaannanngor-

fia ull./unn. 3,8). Teknikki ilisimasaq.

• Aatsitassarsiorfiup matunerata kingorna

tailingsit radonimik unitsitsisumik

matuneqassapput, soorlu issormik meteri

ataatsimik (immaqaluunniit imermik?)

Frankrigimi tailingseqarfik: Bellezane http://www-ns.iaea.org/downloads/rw/projects/emras/emras-two/first-technical-meeting/fourth-working-group-

meeting/working-group-presentations/workgroup2-presentations/presentation-4th-wg2-limousin-sites.pdf

Tailings Titania Norgemi

Taseq – maani GME ukiumut tailingsit 3 mio. tonsit missaat

inissittarniarpaat – allanik qinigassaqarpa? Piffissami

sivikitsumi/sivisuumi iluarsiissut pitsaanerpaava?

Maani sapusiaq 37 m-inik portussusilik

pilersaarutaavoq

Oqartussaasut nakkutilliisoqarneq pillugu

piumasaqaateqassasut naatsorsuu-

tigineqarpoq, soorlu GME-p ullut tamaasa

tatsimik nakkutiginnittarnissaannik

– tamanna aamma oqartussaasunit

nakkutigineqassaaq

Aatsitassarsiornermik suliniummut

piffissalersuut, avatangiisit • Ingerlatseqatigiiffik ujarlernissamut akuersissummik pissarsivoq

• Ingerlatseqatigiiffik nassaarpoq, sumiiffimmullu kisermaassinissamut

pisinnaatitaaffimmik pissarsilluni

• Ingerlatseqatigiiffiup sumiiffik pitsaasuusoq paasivaa, nassaarisa-

minnillu atuinissaq kissaatigalugu

• Ingerlatseqatigiiffiup “Terms of Reference” allappaa, tassani

avatangiisinik misissuinissanik sorlernik pilersaaruteqarnertik

nassuiaatigalugu

• Terms of Reference tamanut ammasumik tusarniaassutigineqarpoq

• ----------------Ullumikkut una killiffigaarput----------

• Ingerlatseqatigiiffiup tusarniaanermit akissutit suliamut

ilanngussorpaat

• Ingerlatseqatigiiffiup Avatangiisinut Sunniutaasussanik

Nalilersuineq (Vurdering af Virkningen på Miljøet) (VVM)

allappaa

Aatsitassarsiornermik suliniummut

piffissalersuut, avatangiisit • VVM-imut nalunaarusiaq tamanut ammasumik tusarniaassutaas-

saaq

• Ingerlatseqatigiiffiup tamanut ammasumik tusarniaanermit apeqqutit

akissuteqarfigai

• Namminersorlutik Oqartussat VVM-imut nalunaarusiaq nalilerpaat

• Avatangiisini kingunerisassaqartutut nassuiakkanik ilaqartumik

aatsitassarsiorfimmik kissaateqartoqarnera Namminersorlutik

Oqartussat aalajangiuppaat

• Angertoqassappat:

• Ingerlatseqatigiiffiup aallartinnissaa sioqqullugu, ingerlataqarnera-

talu nalaani piumasaqaatinik iluarsiinernillu Namminersorlutik

Oqartussat suliaqassapput

• Ilaapput avatangiisinut piumasaqaatit, matusinissamut pilersaa-

rutissaq, matusinissamullu aningaasartaasut

Nunalerineq savaateqarnerlu

Aatsaat VVM-imut nalunaarusiaq pigineqalerpat

aatsitassarsiornerup nunalerinermut

savaateqarnermullu qanoq sunniuteqassanersoq

oqaatigisinnaalissavarput

Pujoralak, radoni allamillu mingutsitsineq pillugit GME-

mit nalilersuutit VVM-imut nalunaarusiaq takkuppat

nalilersorneqassapput, aatsitassarsiorfillu

aallartereerpat avatangiisinik misissuinertigut

sukumiisumik misissorne-qarumaarlutik

Avatangiisinik misissuinernik

assersuutit

• Imeq atorlugu misiliineq: Tailingsinik, ujarak

qasertormik imlt. aatsitassamik katersuivik. Imeq

sitsertinneqarpoq, katersorlugulu misissoqqis-

saarneqarluni. Akuersaarnanngitsunik eqimattat

annertuallaarpata imermik saliisoqassaaq.

• Toqunartoqassutsimik uuttortaanerit: Tailingsit,

ujaqqat qasertut, aatsitassat toqunartortaqarpat?

Uumasuni, taakkuninnga attugaqartuni

akuutissat katersuuppat?

• Pujoralaap siammarsinnaaneranut siulittuutit

Assersuut: Killavaat Alannguanni pujoralammik naatsorsuineq

Tuttut ivigartorunnaarput ukiumut 20 kg/ha anguneqarpat

Aamma Kuan-

nersuarnut taa-

matut naatsor-

suisoqassaaq,

uumasunilu

sava aarleqqu-

teqarfiusus-

saavoq.

Ilusiliaq 9.2

Aatsitassanik piiaanermi

ukiumoortumik pujora-

laap inississornertalim-

mik nunap assinga

(ukiumut/kg/ha). Nale-

qassutsini annerpaavoq

ukiumut/kg/ha 71,90

(amerlaqatigalugu

ullormut/mg/m2 20)

Eqikkaaneq, il.il.

• Uranitalimmik aatsitassanik piiaaneq arlalinnik avatangiisinut tunngatillugu apeqqutinik saqqummersitsivoq

• Taakku ilaat aatsitassarsiorfinnit allanit ilisimaneqarput, ajornartorsiutillu taakku iluarsiiviginissaannut periusissaqarpoq.

• Aatsitassarsiorfinnut ataasiakkaanut tamanut immikkut ittunik avatangiisini ajornartorsiuteqarsinnaavoq. Kuannersuarnut soorlu flouri.

• Piiaariaaseq aalajangiunneqanngilaq. GME-p avammut tunisassiarissavai: Saffiugassiaq, Aatsitassat, Tunisassiat Piariikkat, Tunisassiat sukuluiarluakkat

• Ajornartorsiutit tamarmik misissorneqareerlutillu naammaginartutut iluarsiissutit nassaarineqareerpata aatsaat piiaanissamut akuersissummik tunniussisoqarsinnaavoq.

• Canadami Australiamilu uranisiorfiit teknologii nutaaliaq atorpaat, avatangiisinilu ajoqutit annertuut pinaveersimaneqarpasillutik.

• Avatangiisinik misissuinerit suliffinnit imaluunniit sullissisarfinnit arlaannulluunniit attuumassuteqanngitsunit suliarineqassapput.